FRANS HALS MUSEUM

JAARVERSLAG 2018 Cover Frans Hals, Portret van een dame met handschoenen, c. 1645/50 (foto: Arend Velsink) Koos Breukel, Cosmetic View (Gwennie), 2005

Grote Markt 16 Groot Heiligland 62 2011 RD Haarlem 2011 ES Haarlem

Postbus 3365, 2001 DJ Haarlem [email protected] www.franshalsmuseum.nl

2 INHOUDS­OPGAVE

INHOUDSOPGAVE­ 3 VERLIEFD, VERLOOFD, GETROUWD EN HET EERSTE KROOST 5 BERICHT VAN DE RAAD VAN TOEZICHT 7 TENTOON­STELLINGEN 11 PUBLICATIES 20 COLLECTIES 22 Aankopen 23 Schenkingen 23 Bruiklenen 24 Restauraties 24 Registraties en inventarisaties 24 ONDERZOEK FRANS HALS 25 Onderzoeksprojecten 25 Frans Hals kenniscentrum 25 Bijeenkomsten 25 PUBLIEKSZAKEN­ 26 Marketing en PR 26 Communicatie 28 Publieksonderzoek 30 Educatie en publiek 30 Publieksactiviteiten 33 FONDSENWERVING EN RELATIEBEHEER 38 Fondsen 38 BankGiro Loterij 39 Particulieren en relatiebeheer 40 Sponsoring 40

3 PERSONEEL EN ORGANISATIE 41 Organogram 41 Bezetting 42 Bedrijfsvoering 44 Samenwerkingsverbanden 44 GOVERNANCE 46 Governance Code Cultuur 46 Raad van Toezicht 46 Auditcommissie 47 Raad van Advies 47 VERENIGING VAN VRIENDEN VAN HET FRANS HALS MUSEUM 48 TOELICHTING BIJ DE SAMENGEVATTE JAARREKENING 50 FINANCIEEL VERSLAG 51 Exploitatierekening 2018 53 Toelichting besteding gelden BankGiro Loterij 54 Toelichting Wet Normering Topinkomens 55

4 VERLIEFD, VERLOOFD, GETROUWD EN HET EERSTE KROOST

Beste lezer, Amsterdam maakt er een prachtige interactieve online vertaling van. De nieuwe website, die vervolgens veel Daar zitten ze dan op de bank, Hof en Hal, het pasge- nominaties krijgt, is het digitale visitekaartje van het trouwde stel. Aan het bijkomen van hun eerste huwe- museum. lijksjaar. Een beetje beduusd door de veranderingen die het getrouwde leven met zich meebrengt, maar Ruim twee weken voor de bruiloft vindt in De Hallen ook intens tevreden over het vruchtbare samenzijn. Haarlem een vrijgezellenfeestje plaats. Van heinde Niet alles was rozengeur en maneschijn, toch zitten ze en verre komen vrienden, om te vieren dat De Hallen nog steeds op hun roze wolk. Ze zijn elkaars geliefden gaat trouwen en daarbij de naam van haar partner maar ze zijn ook sterke individuen gebleven. Ze zal overnemen. En op de grote dag zelf – 29 maart hebben elkaar uitgedaagd en aangevuld. Ze zijn wat – kleurt heel Haarlem roze en mintgroen, liggen er ouder en wat jonger geworden. Vol verwondering liefdesbriefjes in de hofjes en zijn de standbeelden in bladeren ze door het fotoalbum. 2018 - wat een jaar! de stad versierd. In de Gravenzaal van het Haarlemse stadhuis geeft burgemeester Jos Wienen zijn zegen In de eerste maanden van het jaar staat alles in het aan het paar. Kunstenaar Feiko Beckers verrast de teken van de voorbereidingen op de bruiloft. Drie aanwezigen met een symbolische performance met wereldbefaamde Halsen – de Regenten en Regen- een koelkast en een wasmachine en bekrachtigt tessen van het Oudemannenhuis en St. Elisabeths daarmee het huwelijk. Getuigen Taco Dibbits en Gasthuis – zijn na jaren van restauratie precies op Cornelia Vooght tekenen het huwelijksboekje. En tijd gereed. Zo goed als nieuw sieren ze de wanden terwijl op de Grote Markt een bruidspaar rondfietst van het museum dat zich opmaakt voor een kleine en de bruidsboeketten door de lucht vliegen, wordt make-over. In een documentaire, samengesteld door tijdens de receptie in Hal de gigantische bruidstaart Marcel van der Velde en Krista Arriëns, is het hele aangesneden. Na enkele gloedvol uitgesproken restauratieproces vastgelegd en inzichtelijk gemaakt gelukwensen gaat het feest tot in de late uurtjes voor het publiek. verder in Hof.

Nog voor de huwelijksceremonie is voltrokken, De huwelijksnacht beantwoordt geheel aan de worden Hal en Hof met kleur en minimale ingrepen in verwachtingen, maar duurt slechts kort omdat de een nieuw jasje gehesen zodat goed te zien is dat ze volgende morgen de eerste bezoekers al staan te bij elkaar horen. Een kleurrijk jasje dat bruidscouturier trappelen om de jongste spruit van het echtpaar te KesselsKramer met elegantie, creativiteit en lol heeft bewonderen. In Rendez-vous met Frans Hals presenteren ontworpen. Overal komen we visuele ontmoetingen hedendaagse kunstenaars en kunstkenners hun van oud en nieuw, mintgroen en roze, en andere eigenzinnige interpretaties van huismeester Frans Hals, schijnbare tegenstellingen tegen. Webbouwer Build in om wie het allemaal draait dit jaar. Bloemen hoeft men

5 Het bruidspaar niet mee te nemen. De ruimtes zijn immers gevuld met het najaar volgt alweer een hoogtepunt, een tentoon- extravagante boeketten in prachtige oude en nieuwe, stelling die met recht de kroonprins van het nieuwe door Rietveld-studenten ontworpen, vazen. museum mag worden genoemd: de nu al historische en De bloemen worden bewonderd, de collectie­ (inter)nationaal spraakmakende tentoonstelling Frans tentoonstelling op beide locaties brengt de bezoekers Hals en de Modernen in Hof. Het illustere ‘Nachleben’ in beroering. Sommigen zijn ontsteld over deze van Hals, zijn doorslaggevende invloed op meesters als spannende combinaties, velen blij verrast met de Van Gogh, Manet, Liebermann en Singer Sargent wordt prikkelende ontmoeting tussen oude en hedendaagse hierin uitgebreid voor het voetlicht gebracht. Een door kunst. Men ontdekt dat het adagium van het nieuwe de makers van LINDA. gerealiseerd magazine bekroont museum – ‘Anders kijken, meer zien’ – werkt als een deze heugelijke geboorte. Onderzoek van TNS Nipo toverformule! De eerste huwelijkscadeaus worden wijst uit dat bezoekers de tentoonstelling gemiddeld overhandigd, met als uitsmijters Gerrit Berckheydes met een 8,1 waarderen. Bezoekers juichen en het schitterende Gezicht op de Bakenessergracht met de museum juicht mee! brouwerij De Passer en de Valk en een voortreffelijke reeks absurdistische tekeningen van de internationaal Het is een jaar geweest waarin de tortelduifjes befaamde kunstenaar Nedko Solakov. dankzij de inzet van een geweldig team en de steun van een brede kring van stakeholders, van Vrienden Na de euforische wittebroodsweken dienen zich en Beminnaers tot fondsen en overheden, heel veel onvermijdelijk de eerste zorgen aan. Zo blijken feestelijke momenten mochten delen met het publiek. bezoekers het verschil tussen Hof en Hal niet altijd even Zo kijkt het pasgetrouwde stel uitermate tevreden goed te maken. De vele werkzaamheden en verande- terug op 2018. Een beetje vermoeid maar alweer ringen eisen veel van de organisatie. Dat de gemeente vol energie en enthousiasme om nog meer moois uit vervolgens besluit om niet bij te dragen aan een brood- het huwelijk te halen. Het is het begin van een leven nodige verbouwing om de publieksvriendelijkheid te waarin de verstandhouding alleen maar beter wordt. verbeteren, is een fikse streep door de rekening van het Katoen heet een eenjarig huwelijk – maar het Frans gelukkige stel. Gelukkig is daar al snel weer een blijde Hals Museum gaat minstens voor goud! boodschap in de vorm van een nieuwe tentoonstelling. RUIS! Frans Hals, Anders ziet het licht in Hal, samenge- Ann Demeester, directeur steld door nieuwbakken conservator Melanie Bühler. In Denise de Boer, adjunct directeur

6 BERICHT VAN DE RAAD VAN TOEZICHT ZOET EN ZUUR Voor het Frans Hals Museum was 2018 het jaar van het zoet en het zuur. Nu is dat een veel voorkomende combinatie van smaken, maar voor het museum was de tegenstelling daartussen in het verslagjaar wel heel extreem.

Tot het zoet mag gerekend worden dat de burge- TOEKOMSTBESTENDIG MAKEN VAN meester van Haarlem op 29 maart 2018 ten stadhuize DE GEBOUWEN het huwelijk voltrok tussen het Frans Hals Museum en De Hallen Haarlem. Beide musea ressorteerden al De afgelopen jaren is door het museum hard gewerkt vele jaren onder dezelfde stichting, waarvan u nu het aan plannen voor het toekomstbestendig maken jaarverslag leest, maar na de plechtigheid gaan de van de beide locaties – aan de Grote Markt en het beide musea nu voortaan onder één naam door op de Groot Heiligland. De panden zijn gezichtsbepalende twee van oudsher bekende locaties. Dat alles met één monumenten, die echter dringend aanpassingen aansprekende geheel vernieuwde huisstijl. En de Raad behoeven. De realisatie van die plannen zal leiden van Toezicht constateert met vreugde dat het aantal tot een gezondere en meer duurzame exploitatie bezoeken aan de combinatie in 2018 hoger was dan van het museum. Het is de bedoeling beide locaties de opgetelde aantallen die door de twee musea in het breed toegankelijk te maken met gratis stadssalons, voorafgaande jaar werden geregistreerd. een vrij te betreden binnentuin en met entrees die groot, ruim en zichtbaar zijn. Het museum wordt In deze tijd mag The New York Times, al decennialang zo nog meer onderdeel van het openbare leven in beschouwd als een van de allerbeste kranten ter we- Haarlem. Het bezoekersaantal zal zeer sterk stijgen; reld, zich verheugen in een zeer sterk gestegen aantal óók omdat veel bezoekjes (aan tuin en stadssalons) lezers. Zij beschouwen dit dagblad kennelijk als een zonder kaartje kunnen plaatsvinden. Vanzelfsprekend vluchtheuvel tegen fake news. Dat deze kwaliteitskrant zijn die plannen ontwikkeld in nauw overleg met twee lovende besprekingen wijdt aan het Frans Hals deskundigen, waaronder de architect die – hoewel Museum, onder meer op de voorpagina, beschouwt de hij nu een vooraanstaand architectenbureau in New Raad van Toezicht als meer dan een pluim op de hoed York leidt – de gebouwen nog kende uit zijn jeugd van de Directie. in Kennemerland. Door het uitgebreide overleg met ambtelijke diensten van de Gemeente Haarlem, de Tot de onbetwiste geneugten van het verslagjaar eigenaar van de gebouwen, was het museum ver- behoorde de in het najaar geopende tentoonstelling heugd maar niet verbaasd over de lof die het vorige Frans Hals en de Modernen. Als beoordelingen in college van B&W liet klinken over deze plannen. De binnen- en buitenlandse pers lovend zijn én wanneer beslissing om het formele goedkeuringsbesluit door ook nog eens de bezoekersaantallen aanzienlijk hoger te schuiven naar de nieuwe gemeenteraad, die in zijn dan waarmee in de begroting voor de tentoonstel- maart gekozen zou worden, werd als alleszins billijk ling is gerekend, mag de vlag wel even uit. ervaren.

7 Het museum had geenszins de gedachte de gemeente in Haarlem neerstreken, dat Frans een fabelachtig als eigenaar van de gebouwen voor de renovatie- schildertalent had, dat hij zijn hele leven in Haarlem plannen te overvragen en vanzelfsprekend is er bij actief was en dat de gemeente, al voor Frans Hals aan de planontwikkeling gekeken naar wat andere steden de slag ging, een bewonderenswaardige schilderijen- aan hun musea ‘doen’. Het Frans Hals Museum heeft verzameling had. Later is die verzameling uitgegroeid plannen ingediend voor de twee gebouwen voor tot de grootste collectie Halsen ter wereld. Dan is een totaalbedrag van 6 miljoen, waarvan 4,5 uit de het eigenlijk geen toeval meer dat er in Haarlem een begroting van de eigenaar van de gebouwen, in casu museum komt met Frans Hals als centrale figuur en de Gemeente Haarlem, zou moeten komen. Dergelijke naamgever. Vergelijk het met het museum genoemd investeringen worden in twintig jaar afgeschreven. Ter naar een groot bewonderaar van diezelfde Frans Hals: vergelijking: voor de inmiddels goedgekeurde plannen het Van Gogh. in Rotterdam wordt per inwoner de komende jaren 18 euro besteed (uitgaande van een stabiel blijvend Een andere toevalligheid is de wijsheid van het aantal inwoners). De goedgekeurde plannen in Arnhem Haarlemse stadsbestuur, al weer meer dan honderd vergen 12 euro per inwoner. In Leiden betalen de jaar geleden, om de stedelijke schilderijen – tot dan op inwoners de komende twintig jaar 7 euro per jaar. de bovenverdieping van het stadhuis bewaard – voor In Haarlem zou dat bij de uitvoering van de plannen het publiek beter toegankelijk te maken door haar neerkomen op 2 euro per inwoner! * collectie in 1913 onder te brengen in het gerenoveerde Oudemannenhuis. En zo ontstond een bijzonder samengaan van een fraaie collectie oude meesters in NA REGEN… een prachtig gebouw dat voor het nageslacht be- waard moet worden. Zo’n gerenommeerde combinatie Het bericht dat de nieuw gevormde coalitie – tegen vind je in Nederland verder enkel bij het Mauritshuis. het ambtelijk advies in – alsnog niet de voor de renovatie benodigde gelden in 2018 vrij zou maken, Deze twee ‘waardes’ – Frans Hals als centerpiece en was een knetterende donderslag bij tot dan toe de combinatie van oude gebouwen en kunst – dienen heldere hemel. De door het nieuwe college zo gekoesterd en versterkt te worden. Die taak is bij plotseling afgebroken lancering van de gedetailleerde de verzelfstandiging in 2009 door de gemeente aan toekomstplannen van het Frans Hals Museum, heeft bij de stichting overgedragen, waarbij uitdrukkelijk is onze stichting, waaraan in 2009 door de gemeente de bepaald en in de Verzelfstandigingsovereenkomst twee musea met zijn immense cultuurschatten in beheer vastgelegd, dat gemeente en de stichting het zijn gegeven, uiteraard wel tot herbezinning geleid. ‘duurzaam voortzetten van de activiteiten van het Waar doen we het voor? Waar zijn we mee bezig? museum als een gezamenlijke verantwoordelijkheid beschouwen en onderkennen dat de subsidierelatie Er zijn dikke rapporten geschreven over de betekenis tussen de stichting en de gemeente van cruciaal belang van culturele activiteiten, zoals die door musea is voor deze voortzetting.’ worden uitgeoefend, voor een hoogwaardige woonomgeving. De positieve impact van een gere- Welnu, de stichting neemt haar taken zeer serieus. nommeerd museum op de stedelijke economie is in Niet alleen worden bij voortduring de kunstschatten binnen- en buitenlandse publicaties genoegzaam waarvan de gemeente de eigenaar is, zeer zorg- aangetoond. Maar wat betekent het Frans Hals vuldig in de research betrokken, worden zo nodig Museum, het voormalig gemeentemuseum, in concreto kunstwerken door het restauratieatelier vakkundig voor de Gemeente Haarlem? Wat is het unieke van gerestaureerd, worden deze bewaakt en op de goede het museum? Wat is de toegevoegde waarde? Zijn er temperatuur gehouden, maar ook is het museum er in unique selling points? geslaagd sinds de verzelfstandiging – de (gemeente- lijke!) collectie met een aantal zeer fraaie werken uit Die zijn er en die berusten – zoals alles in het leven – te breiden zonder dat dit de gemeente een cent extra op toeval, maar wel op Haarlems toeval! gekost heeft.

Allereerst was er het toeval dat Frans Hals, of liever In binnen- en buitenland is voorts met enthousiasme zijn ouders, als Vlaamse asielzoekers in de 16e eeuw gereageerd op de plannen voor de oprichting van een

8 Frans Hals Kenniscentrum vanwege de grote expertise het museum op de stedelijke samenleving is. Dat bij het die reeds in het museum aanwezig is. museum Schraalhans keukenmeester is, heeft niet belet dat de afgelopen jaren vele duizenden schoolkinderen het museum bezochten en dat er steeds nieuwe en BIJDRAGE EXPLOITATIEKOSTEN aantrekkelijke educatieve programma’s beschikbaar komen. Het steeds maar weer organiseren van nieuwe tentoonstellingen in het museum, nodig opdat zeer veel bezoekers van onze twee locaties voor herhaal- HET FUNCTIONEREN VAN DE RAAD bezoeken terugkomen, is genoegzaam bekend. In 2018 VAN TOEZICHT is nog sterker dan voorheen duidelijk geworden dat de in 2009 met de gemeente afgesproken beheers- In 2018 vonden er zes reguliere vergaderingen van vergoeding volstrekt onvoldoende is geworden en de Raad plaats alsmede de jaarlijkse strategiesessie, dat de subsidiegrondslag die de basis vormde voor die het afgelopen jaar onder andere gewijd was aan de verzelfstandiging van de musea in 2009, dringend alternatieve financieringsvormen. Daarnaast waren aanpassing behoeft. Het Frans Hals Museum wist ook er veel informele contacten van individuele leden met in 2018 45% van zijn uitgaven te dekken uit ‘eigen Directie en staf van het museum. De eerder ingezette inkomsten’. Dit zijn opbrengsten uit de verkoop van reorganisaties binnen het museum naderden hun ansichtkaarten en boeken, entreegelden, bijdragen voltooiing. Werknemers spraken hun tevredenheid van speciale sponsors etc. Het landelijk gemiddelde bij uit, onder andere over de helder geworden taakom- andere musea voor deze ‘eigen inkomsten’ bedraagt schrijvingen. Wel is het ziekteverzuim te hoog en is het 25%. De loonvergoedingen voor de van de gemeente museum door werkdruk niet voor de burn-out-epidemie overgenomen werknemers zijn door het museum ge- gespaard gebleven. Een externe deskundige adviseert ïndexeerd, maar de daarvoor bedoelde compensatie hoe hier het beste mee omgegaan kan worden. Het is van de gemeente is dat niet; om maar een voorbeeld duidelijk dat de financiële krapte waarmee het museum te noemen. Het verheugt de Raad van Toezicht dat de steeds sterker te maken heeft, een rol speelt bij het nieuwe gemeenteraad aan het college van B&W heeft ziekteverzuim. opgedragen met het Frans Hals Museum in overleg te treden teneinde een langjarige regeling te treffen In de tweede helft van 2018 trad prof. dr. Volker voor deze culturele trekpleister van formaat. Het stemt Manuth toe tot de Raad van Toezicht. Hij is hoogleraar hoopvol dat de nieuwe wethouder van Cultuur begrip (vroeg)moderne kunst aan de Radboud Universiteit toont voor het gegeven dat een gezonde subsidiere- in Nijmegen, en een gerenommeerd expert op het latie aan de basis lag van de verzelfstandiging van het gebied van de kunst van de renaissance en de barok in museum in 2009. Nederland, de Duitstalige landen en Engeland.

Het koesteren van de historische gebouwen kreeg In het verslagjaar namen we afscheid van drs. Cees verder gestalte in de plannen die bij de gemeente zijn Boer als voorzitter van de Raad van Advies. Hij werd ingediend. Die plannen voorzien er in dat de toegan- in die kwaliteit opgevolgd door mr. Ankie Broekers­ kelijkheid sterk verbeterd wordt, onder andere door Knol, die reeds lid van de Raad van Advies was. het wegnemen van de aanbouwsels die in de loop der Naast twee plenaire vergaderingen van de Raad van jaren zijn gerealiseerd (Hof) en een andere indeling Advies per jaar, kan de Directie putten uit de kennis waardoor de museale functie wordt vergroot (Hal). en netwerken van individuele leden van de Raad van Dit alles ten voordele van de publieksvriendelijkheid Advies. en vergroting van de aantrekkelijkheid, óók voor de stad zelf. De Raad van Toezicht koestert de hoop dat met de gemeente een constructie kan worden bedacht DANK waardoor de dringend noodzakelijke werkzaamheden om deze gebouwen toekomstbestendig te maken Het Museum prijst zich gelukkig met een grote en alsnog uitvoering kunnen krijgen. Bij dit alles is bloeiende Vereniging van Vrienden. Veel leden gebleken dat onze stichting kennelijk nog onvoldoen- zijn actief in de museumwinkel en het werk van de de duidelijk heeft gemaakt hoe groot de impact van ‘Bloemenmeisjes’ is vermaard. Wij zijn deze ambassa-

9 deurs – waar we zeker ook de leden van het bestuur * Vergelijking verbouwingskosten musea Rotterdam, Arnhem, Leiden, Haarlem onder rekenen - dankbaar voor hun grote inzet. De ontwikkeling van de Roemers stemt vreugdevol. Het bouwsom aantal bouwsom per afschrijving inwoners inwoner (€) 20 jaar jaarlijks concept van de Beminnaers slaat aan; het aantal leden per inwoner (€) groeit gestaag. Er is grote waardering voor de steeds Rotterdam 223,0 mio 659.000 338 17 originele bijeenkomsten en excursies die georgani- Arnhem 37, 5 mio 157.000 239 12 seerd worden. Leiden 16,6 mio 122.000 136 7 Haarlem 4,5 mio 160.000 38 2 In de politiek hoort men wel zeggen dat na het zuur het zoet komt. De Raad van Toezicht rekent daar op en baseert zich daarbij mede op de reclameslogan die de gemeente in het verslagjaar heeft gemunt: Haarlem, cultuurstad van alle tijden.

Terugkijkend op het afgelopen jaar ontkomt men er niet aan bewondering te koesteren voor Directie en medewerkers die opgeruimd en met vrolijke gezichten een fraaie museale prestatie bleven neerzetten. Zij verdienen daarvoor onze dank.

Frans Corpeleijn, voorzitter Raad van Toezicht

10 TENTOON­ STELLINGEN

A GLOBAL TABLE

Fellowship Transhistorical Curating curator: Abigail Winograd De Hallen Haarlem 23 september 2017 t/m 11 maart 2018

De laatste tentoonstelling in De in De Hallen Haarlem werken van Ellen Gallagher, Hubert van Hallen Haarlem was A Global hedendaagse kunstenaars die een Ravesteyn, Isaac van Duynen, Jan Table, die werd samengesteld interesse hebben in globalisering Davidsz. de Heem, Jan Van de Velde door Curatorial Fellow Abigail en de concrete effecten van dit III, Joan Nieuhof, Judith Westerveld, Winograd. Vertrekpunt voor deze fenomeen op voedselproductie en Jurriaen van Streeck, Maria Schenk transhistorische tentoonstelling, het dagelijkse leven. Weduwe Leonard Valck, Maria van waarin oude en nieuwe kunst zij aan Oosterwijck, Mona Vatamanu & zij werden gepresenteerd, waren Met werk van: Abraham Mignon, Florin Tudor, Nelson Leirner, Olfert de 17e-eeuwse voedselstillevens Abraham van den Tempel, Balthasar Dapper, Osias Beert, Patricia Kaer­ uit de museumcollectie. A Global van der Ast, Claes Jansz. Visscher, senhout, Philippus Baldaeus, Pieter Table stelde een alternatieve lezing Clara Peeters, Cornelis van Wierin- Claesz, Pieter de Ring, Pieter van van deze werken voor: het stilleven gen, David Schutter, Felipe Arturo, Roestraeten, Pieter Gijsels, Hendrik als document van kolonialisme en Hank Willis Thomas, Floris Gerritsz. Adriaan van Reede tot Drakenstein, internationale handelsrelaties. van Schooten, Floris van Dyck, Frans Rivane Neuenschwander, Sarnath De historische stillevens waren tot Post, Gerard de Lairesse, Gerrit Banerjee, Shelley Sacks, Wendelien 8 januari in het Frans Hals Museum te Berckheyde, Gulnara Kasmalieva van Oldenborgh, Willem Heda, zien. Daarnaast toonde Winograd & Muratbek Djumaliev, Hew Locke, Willem Kalf, Willem Piso.

De tentoonstelling en het fellowship zijn mogelijk gemaakt door de Van Toorn Scholten Stichting.

11 DE KUNST VAN HET LACHEN. HUMOR IN DE GOUDEN EEUW

Thematentoonstelling Conservator: Anna Tummers i.s.m. Elmer Kolfin en Jasper Hillegers Frans Hals Museum 11 november 2017 t/m 18 maart 2018

Zelden zijn meer humoristische Deze tentoonstelling bood voor Cornelis van Haarlem, Cornelis schilderijen gemaakt dan in de het eerst een overzicht van humor Norbertus Gijsbrechts, Dirck Hals, Nederlandse Gouden Eeuw. De in de 17e-eeuwse schilderkunst. De Edwaert Collier, Frans Hals, Frans welvaart en een nieuw koperspu- presentatie omvatte circa zestig van Mieris, Gerard Dou, Gerrit van bliek stimuleerden schilders om een topstukken uit binnen- en buitenland. Honthorst, Godfried Schalcken, enorme variëteit aan beeldgrappen De tentoonstelling werd in januari Hendrick Bloemaert, Hendrick te bedenken. Ondeugende kinderen, 2018 aangevuld met ‘doodles’ van de Gerritsz. Pot, Hendrick Goltzius, dwaze boeren, malle dandy’s en hedendaagse Bulgaarse kunstenaar Hieronymus Sweerts, Jacob drinkebroers, kwakzalvers, koppe- Nedko Solakov (1957). Ochtervelt, Jan Miense Molenaer, laars, luie dienstmeiden en lustige Jan Steen, Joan de Grieck, Johannes dames – ze figureerden in groten Met werk van: Abraham Bloemaert, Cornelisz. Verspronck, Judith Leyster, getale in topstukken uit de Gouden Abraham de Pape, Adriaen Nicolaes Maes, Paulus Potter, Peter Eeuw. De humor die in de werken Brouwer, Adriaen Pietersz. van Wtewael, Pieter Jansz. Quast, Pieter besloten ligt moet voor tijdgenoten de Venne, Adriaen van Ostade, van Roestraeten, Rembrandt van gemakkelijk herkenbaar zijn ge- Caspar Netscher, Christiaen van Rijn, Samuel Ampzing en Willem weest. Nu – eeuwen later – zijn de Couwenbergh, Cornelis Brisé, Buytewech. beeldgrappen lastiger te ontrafelen. Cornelis Dusart, Cornelis Saftleven,

De tentoonstelling is mogelijk gemaakt door de BankGiro Loterij, Fonds 21, Prins Bernhard Cultuurfonds en de Vrienden van het Frans Hals Museum. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft namens de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een indemniteitsgarantie toegekend.

ZO GOED ALS NIEUW?

Collectiepresentatie Concept: Liesbeth Abraham, Mireille te Marvelde, Marrigje Rikken en Jessica Roeders Frans Hals Museum 18 januari t/m 18 maart 2018

Na een vier jaar durend onder- Onder de titel zoeks- en restauratieproces in het Zo goed als nieuw? atelier van het Frans Hals Museum kreeg elk werk Zo goed als nieuw? waren de drie wereldberoemde een aparte zaal regentenportretten van Frans Hals toebedeeld. Een voor het eerst weer allemaal op begeleidende zaal te bewonderen. De laatst audiotour, ingesproken door de documentaire gemaakt door Marcel gedocumenteerde restauratie restauratoren, verdiepte voor de van der Velde en Krista Arriëns; deze aan de stukken dateerde van zo’n bezoeker de kijkervaring. Van het is door AVROTROS uitgezonden en honderd jaar terug. jarenlange restauratietraject is een was ook in het museum te zien.

12 Rendez-vous met Frans Hals

RENDEZ-VOUS MET FRANS HALS

Experimentele collectietentoonstelling Concept: Ann Demeester Frans Hals Museum, locatie Hof 30 maart t/m 30 september 2018

Ter ere van de opening van het ver- van Hals als startpunt voor nieuw locaties bevinden. Dit inspireerde nieuwde Frans Hals Museum stond werk waarin zij laten zien hoe goed haar tot het verzamelen van in Hof de flirterige ontmoeting - een de schuttersstukken en portretten verhalen van mannen die langdurig rendez-vous - tussen huismeester Frans van Frans Hals zich naar het heden gescheiden zijn van hun geliefde. Hals en kunstenaars en kunsthistorici laten vertalen. Daarbij betrokken zij van nu, allen bewonderaars van de ook Hals’ tijdgenoten Verspronck en Met bijdragen van Hans Aarsman meesterschilder, centraal. Voor deze Heda en de 20e-eeuwse Haarlemse en Roy Villevoye, Laurence tentoonstelling herinterpreteerden schilder Kees Verwey. Hans Aarsman Aëgerter, Jan Andriesse, Mieke zij het werk van Hals op eigenzinni- en Roy Villevoye keken samen met Bal, Michaël Borremans, Melanie ge wijze. Jan Andriesse beschouwt twintig medisch studenten en artsen Bühler en Marrigje Rikken, Sheza Hals als abstract schilder, onder in opleiding van het Radboudumc Dawood, Antoon Erftemeijer, meer vanwege diens ‘meer dan 27 met een medische blik naar Hals’ Frans Grijzenhout, Claus Grimm, zwarttinten’. Shezad Dawood ziet portretten. Nedko Solakov dreef Jasper Hagenaar, Anton Henning, in het portret van een eenvoudige de spot met de strengheid van Hals’ Nina Katchadourian, Kerry James cafébazin verwijzingen naar werk Zaffius. Laurence Aëgerter bleek Marshall, Norbert Middelkoop, van de kubisten Picasso en Braque al jaren gefascineerd door de Ad Reinhardt, Nedko Solakov, en popart-kunstenaar Martial huwelijksportretten van Stephanus Anna Tummers, Gerdien Verschoor Raysse. Anton Henning en Jasper Geeraerdts en Isabella Coymans die en Luuk Wilmering. Hagenaar gebruikten schilderijen zich al sinds 1886 op verschillende

De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door de Van Toorn Scholten Stichting en het experimenteerreglement kunstenaarshonoraria van het Mondriaan Fonds.

13 RENDEZ-VOUS MET FRANS HALS

Experimentele collectietentoonstelling Concept: Ann Demeester Frans Hals Museum, locatie Hal 30 maart t/m 16 september 2018

Het imaginaire oeuvre van Hals Rendez-vous met Frans Hals werden geerden schilders en fotografen, vormde de ruggengraat van deze naast de bestaande meesterwerken conservatoren en kunsthistorici op tentoonstelling. Wereldwijd zijn er – ook twintig van deze denkbeeldige eigenzinnige wijze op de schilderijen afhankelijk van welke expert je volgt Halsen getoond. Om een bredere van de Haarlemse virtuoos. – 145 tot meer dan 220 overgebleven context te bieden, werden deze werken van de Haarlemse meester. interpretaties gecombineerd met Met bijdragen van onder andere Daarnaast zijn er talloze werken die hedendaagse films en installaties die Laurence Aëgerter, Mieke Bal, zijn verdwenen, vernietigd of alleen ingaan op de notie van het fictieve Pierre Bismuth, Koos Breukel, Pavèl bestaan in romans of in de verbeel- kunstwerk, ‘het kunstwerk dat louter van Houten, Kerry James Marshall, ding van kunstbiografen. In zijn essay in de verbeelding bestaat’. Door de Melvin Moti, Cédric Noël, Saskia ‘The Hals Mystery’ (1979) beschreef hele tentoonstelling weerklonk een Noor van Imhoff, Arnout Meijer, John Berger bijvoorbeeld een nooit koor van verschillende stemmen: in Batia Suter, Pieter Vermeersch, gemaakt ‘naakt’ en rekte daarmee een reeks podcasts, samengesteld Riet Wijnen en Luuk Wilmering. het oeuvre van Hals verder op. In door Caspar Stalenhoef, rea-

Rendez-vous met Frans Hals

14 MUSEUM IN BLOEI EN ONBEGRENSDE TUINEN

Frans Hals Museum, locatie Hof 30 maart t/m 13 mei 2018

In het voorjaar van 2018 werd locatie atelier Klavertje Vijf, aangestuurd onverwachte plekken in Nederland Hof traditiegetrouw opgesierd door door Paul Wijkmeijer. om zo letterlijk een onbegrensde prachtige boeketten in bijzondere tuin te creëren. In 2018 strekte deze vazen, waaronder gloednieuwe Gelijktijdig bood de binnentuin zich uit tot het Frans Hals Museum. exemplaren vervaardigd door plaats aan het project Onbegrensde studenten van de Rietveld Academie tuinen van kunstenaar Birthe Met bijdragen van Chandra (afdeling keramiek). Twee teams van Leemeijer, waarin zij een nieuw Conforti, Camille Cornillon, Birce floristen verzorgden de presentatie: perspectief biedt op de Nederland- Dar, Jesper Dobbeling, Sisse Holst enerzijds het team van de Vrienden se bloembollencultuur. Leemeijer Pedersen, Birthe Leemeijer, Susan onder leiding van Vibeke Struben en begon in 2013 met het planten van Melo Soto, Alexis Stephenson en anderzijds het Haarlemse bloemen­ wilde tulpenbolletjes op allerlei Columba Williams.

Deze presentatie is mogelijk gemaakt dankzij de Vrienden van het Frans Hals Museum, Paul Wijkmeijer, Vibeke Struben en hun teams.

Museum in bloei

DE BOVENKAMER VAN AART TAMINIAU

Presentatie Frans Hals Museum, locatie Hal 25 mei 2018 t/m 27 januari 2019

In de nok van locatie Hal – de kunsthistoricus Herbert van der kunsthistorische blunder aller tijden Bovenkamer genaamd – maakt een Zalm. In de jaren ‘70 van de vorige wordt genoemd. Nu, bijna vijftig jaar gastcurator (een schrijver of een eeuw zou deze wetenschapper een later, kunnen we ons afvragen of striptekenaar) jaarlijks een visueel beroemd maar verloren gewaand dat ook echt zo is. Met behulp van verhaal op basis van de museumcol- zelfportret van Frans Hals op het zijn fantasie reconstrueerde Aart lectie. Dit jaar dook illustrator Aart spoor zijn gekomen. Gaandeweg Taminiau dit onderzoek en legde zo Taminiau in de krochten van het Frans zijn onderzoek raakte hij echter de verborgen geschiedenis bloot Hals museum. Daar ‘vond’ hij het op een zijspoor en verloor hij van James Ensors schilderij Oude volledige archief van de omstreden zichzelf in wat ook wel de grootste vrouw met maskers.

15 Frans Hals 2.0

FRANS HALS 2.0

Presentatie. Concept: SO-IL Frans Hals Museum, locatie Hof 26 juni t/m 30 september 2018

In Rendez-vous met Frans Hals maakte Yorkse architectenbureau SO–IL comfortabele publieksfaciliteiten, de bezoeker kennis met de inhoude- heeft opgesteld. Het uitgangspunt gratis kunstsalons, een uitnodigende lijke kant van het vernieuwde Frans is een museum van en voor de tuin en buitenruimte, een dakterras Hals Museum. Om onze gebouwen stad: zonder (figuurlijke) drempels, met fenomenaal uitzicht, goed toekomstbestendig te maken is optimaal zichtbaar, gastvrij en geklimatiseerde museumzalen in Hal echter een fysieke facelift nood- duurzaam. Na de verbouwing dient en een historische architectuur die zakelijk. Aan het einde van deze het museum te beschikken over een de komende jaren tegen een stootje tentoonstelling kon de bezoeker ruime, goed zichtbare entree, een kan. kennis maken met de verbouwings- winkel en café op beide locaties, plannen die het Haarlems-New educatieve zones voor families,

16 RUIS! FRANS HALS, ANDERS

Groepstentoonstelling Conservator: Melanie Bühler Frans Hals Museum, locatie Hal 29 september 2018 t/m 16 juni 2019

Frans Hals was zijn tijd ver vooruit. geportretteerd werd en hoe. Deze en politieke mogelijkheden van Hij schilderde vrijer dan zijn tijdge- aspecten vormden het uitgangspunt portretkunst in onze tijd. noten, zijn losse toets en de manier van de tentoonstelling Ruis! Frans waarop hij de geportretteerde Hals, Anders. In vier hoofdstukken – Met werk van Anna-Sophie Berger, weergaf, waren dynamischer en levendigheid, verwachtingen, infiltra- Vittorio Brodmann, Xinyi Cheng, directer. Zijn vernieuwing zat niet tie en ruis – toont de tentoonstelling Stephan Dillemuth, Nicole Eisenman, alleen in de vorm maar ook in de werk van hedendaagse kunstenaars Hamishi Farah, Justin John Greene, inhoud. Zijn portretten verbeeldden die net als Hals de conventies van Ivy Haldeman, Tom Humphreys, niet alleen rijke en machtige de portretkunst uitdagen. De ruis op Jacqueline de Jong, Özgür Kar, personen, voor wie het portretgenre de lijn neemt daarbij, net als in de Kiki Kogelnik, Sarah Lucas, Perri tot dan toe gereserveerd was. Hals getoonde werken van Hals, steeds MacKenzie, Alan Michael, Jill schilderde ook de gewone mens: meer toe. Door middel van karika- Mulleady, Simphiwe Ndzube, Josip een zigeunermeisje, Malle Babbe, tuur, ironie en het groteske, en door Novosel, HC Playner, Pilvi Takala, een visserskind en een kroegloper. zowel utopische als dystopische Siebren Versteeg, Anne de Vries en Daarmee stelde hij bewust of beelden te scheppen, verkennen de Gillian Wearing. onbewust ter discussie wie er kunstenaars de formele, culturele

De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt dankzij de honorariumregeling van het Mondriaan Fonds en het Goethe Institut Nederland.

RUIS! Frans Hals, Anders

17 FRANS HALS EN DE MODERNEN

Thematentoonstelling Curator: Marrigje Rikken Op basis van een concept van Anna Tummers, Karel Schampers en Ann Demeester Frans Hals Museum, locatie Hof 13 oktober 2018 t/m 24 februari 2019

Tweehonderd jaar na zijn dood moderne schilders. Voor de eerste Gustave Courbet, Joseph Frank werd Frans Hals herontdekt als keer hangen de schilderijen van Currier, Frank Duveneck, Ludwig modern idool. Hij werd bewon- de beroemde 17e-eeuwse portret- Eibl, James Ensor, Vincent van Gogh, derd, zelfs aanbeden door laat schilder naast het virtuoze werk van Robert Henri, Max Liebermann, 19e-eeuwse kunstenaars als Édouard kunstenaars die hij inspireerde. Zo Édouard Manet, André Mniszech, Manet, Max Liebermann en Vincent wordt inzichtelijk hoe modern Hals Claude Monet, James Abbott van Gogh. Stuk voor stuk waren was in hun ogen: ‘Frans Hals, c’est un McNeil Whistler, Samuel John ze zeer onder de indruk van zijn moderne!’ Peploe, Ferdinand Roybet, John losse toets en ruwe schilderstijl die Singer Sargent, Antoine Vollon, ‘impressionistisch’ aandeed. Deze Met werk van Frans Hals, George Julian Alden Weir en Willem Witsen. tentoonstelling toont de enorme Hendrik Breitner, Wilhelm Busch, impact van Frans Hals op deze William Merritt Chase, Lovis Corinth,

De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door de Beminnaers van het Frans Hals Museum, Van Toorn Scholten Stichting, BankGiro Loterij, Turing Foundation, VSBfonds, Fonds 21, Mondriaan Fonds, Vrienden van het Frans Hals Museum, Gemeente Haarlem, Prins Bernhard Cultuurfonds, Blockbusterfonds en de Rijksoverheid. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft namens de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een indemniteitsgarantie toegekend.

Frans Hals en de Modernen

18 EEN GEDEELDE FASCINATIE

Curatoren: Hilbert Lootsma en Roosmarie Staats Frans Hals Museum, locatie Hof 3 november 2018 t/m 3 februari 2019

Het Frans Hals Museum krijgt voor het Tempel van Salomo door de Haar- ideaalbeeld van architectuur. Het versterken van zijn collectie al ruim lemse kunstenaar Salomon de Bray schilderij van De Bray werd omringd honderd jaar steun van de Vereniging (1597-1664). Het schilderij brengt de door andere kunstwerken die Rembrandt. Deze presentatie viert fascinatie van 17e-eeuwse architec- getuigen van deze fascinatie. die innige band. In 2011 kocht het ten voor dit legendarische Bijbelse museum met hulp van de leden van de bouwwerk tot uitdrukking: de Tempel Met werk van Salomon de Bray, Vereniging Rembrandt het schilderij van Salomo gold indertijd voor veel Pieter Saenredam en Juan Bautista De Koningin van Sheba voor de Nederlandse bouwmeesters als het Villalpando.

Een gedeelde fascinatie

19 PUBLICATIES

THE TRANSHISTORICAL MUSEUM: Valiz in samenwerking met het Frans Hals Museum en MAPPING THE FIELD M - Museum Leuven (ISBN 978-9492095-52-7, € 19,90).

Het Frans Hals Museum heeft samen met M – Mu- seum Leuven in 2015 het initiatief genomen voor het DIRECTOR’S CHOICE FRANS HALS internationale onderzoeksproject The Transhistorical MUSEUM Museum. Objects, Narratives & Temporalities. In dat kader zijn inmiddels twee conferenties, een workshop, een Director’s Choice is een reeks van uitgaven gelanceerd lezing en een tentoonstelling gerealiseerd. Eind mei door Scala Arts & Heritage Publishers, waarin museum- verscheen de theoretische publicatie behorende bij directeuren van over de gehele wereld hun favoriete dit project. Het Engelstalige boek The Transhistorical selectie uit de eigen museale collectie te boek stellen. Museum biedt verschillende perspectieven op de Director’s Choice Frans Hals Museum werd uitgegeven transhistorische tentoonstellingspraktijk: het combi- ter gelegenheid van het huwelijk van het Frans Hals neren van objecten en artefacten uit verschillende Museum en De Hallen Haarlem. De dialoog tussen oud perioden en kunsthistorische en culturele contexten in en nieuw die het museum op gang brengt, wordt weer- één tentoonstelling. Hiermee genereren de curatoren spiegeld in de selectie van persoonlijke favorieten van nieuwe betekenissen, bevragen zij traditionele directeur Ann Demeester. Deze keuze met (Haarlemse) museologische noties als chronologie, context, stijl en oude meesters uit de Gouden Eeuw, moderne schilders stroming en bieden zij de bezoeker nieuwe manieren en jonge talenten in het hedendaagse kunstveld maakt om naar het verleden te kijken via het heden en vice duidelijk dat het museum traditie verbindt met toe- versa. Transhistorische presentaties worden sinds komst. Namens het museum trad Roxana Srodzinski op de jaren ’30 van de vorige eeuw gemaakt, er wordt als projectmanager en Raymond Frenken als redacteur, echter weinig over gereflecteerd, gediscussieerd en het boek is ontworpen door Nigel Soper en het getheoretiseerd. Deze publicatie, onder redactie van geheel werd uitgegeven door Scala Arts & Heritage Eva Wittocx, Ann Demeester, Peter Carpreau, Melanie Publishers Ltd. (ISBN 978-178551-1-608, € 12,50). Bühler en Xander Karskens, brengt hier verandering in.

Het boek bevat bijdragen van internationaal gerenom- TOON meerde onderzoekers en curatoren, onder wie Mieke Bal, Peter Carpreau, Bice Curiger, Penelope Curtis, Op 25 mei kwam de vierde TOON uit, het jaarlijkse Olga Fernández López, Hendrik Folkerts, Hanneke museummagazine dat met een bijdrage van de Vrienden Grootenboer, Maria Iñigo Clavo, Christa-Maria Lerm en steun van drukkerij Aeroprint wordt uitgegeven. Hayes, Jean-Hubert Martin, Ruth Noack, Alexander In deze editie bekent kunstenaar Jan Andriesse zijn Nagel, Nicola Setari, Jasper Sharp en Abigail liefde voor de regentenstukken van Frans Hals, spreekt Winograd. De vormgeving was in handen van Sam Erik Kessels van bureau KesselsKramer over de nieuwe de Groot. Het boek en het onderzoeksproject zijn huisstijl, schrijft Marrigje Rikken over de wederopstan- gerealiseerd met steun van de Van Toorn Scholten ding van Frans Hals, blikt Annelieke van Halen terug Stichting. The Transhistorical Museum is uitgegeven door op De Hallen Haarlem, vertelt Melanie Bühler over de

20 Frans Hals Magazine

tentoonstelling RUIS!, licht restaurator Liesbeth Abraham EEN FRISSE BLIK - FRANS HALS toe of de regentenstukken van Hals na restauratie REVISITED wel zo goed als nieuw te noemen zijn en neemt Ruben Terlou ons mee naar zijn China. Dit jaar was Virginie Het project Een frisse Blik – Frans Hals Revisited kent Gauthier het vormgevingstalent dat TOON ontwierp een lange voorgeschiedenis. Begin deze eeuw vond onder begeleiding van Chantal Hendriksen. De (beeld) George Moormann - dichter, beeldend kunstenaar redactie was in handen van Chris Muyres, Anouk Jol, en boekenmaker - een ware schat onder de vloer Annelieke van Halen en Bas van Donselaar (€ 5,00). van een oude Haarlemse bakkerij. Het waren meer dan honderd antieke koekblikken met daarop een afbeelding van het standbeeld van Frans Hals in FRANS HALS MAGAZINE het Haarlemse Florapark. De vondst inspireerde Moormann tot een bundel beeldgedichten die hij in het Bij de tentoonstelling Frans Hals en de Modernen najaar presenteerde in het Frans Hals Museum en het verscheen geen catalogus maar een glossy. Dit Noord-Hollands Archief. In de bundel worden kunst fijngeprijsde magazine was een idee van tentoonstel- en poëzie op vervreemdende, bijkans hallucinerende lingssamensteller Marrigje Rikken. Onder redactie van wijze vermengd. Details uit Hals’ wereldberoemde haar en José Rozenbroek bood het (Nederlands- en schilderijen, die een rol spelen in de gedichten, zijn als Engelstalige) magazine in ruim honderd pagina’s een puzzelstukjes opgenomen in wat de koning der puzzels originele kijk op de invloed die Frans Hals had op wordt genoemd - de tangram. De speciale editie van moderne schilders als Manet, Van Gogh en Singer de bundel bevat een origineel antiek koekblik gevuld Sargent. Met fraaie illustraties van Aart Taminiau, met Haarlemmer Halsjes: (nieuwe) koekjes op basis schitterende afbeeldingen, journalistieke artikelen en van wortel, in de vorm van een oog – om het anders bijdragen van een keur aan kunsthistorici en andere kijken te bevorderen. Uitgeverij De Zingende Zaag, in experts, was het Frans Hals Magazine een verkoop- samenwerking met Frans Hals Museum (ISBN 978-90- succes. Het magazine werd uitgegeven, geproduceerd 74183-30-7, € 35,00 / € 125,00). en vormgegeven door Studio Room onder leiding van Matthias Boswinkel (ISBN 978-94-90198-19-0, € 10,00).

21 COLLECTIES

Gerrit Adriaensz. Berckheyde, Gezicht op de Bakenessergracht met de brouwerij De Passer en de Valk.

In 2018 heeft het museum het schilderij Gezicht op de Haarlem stond bekend om zijn brouwerijen, en dat Bakenessergracht met de brouwerij De Passer en de Valk gegeven maakt dit schijnbaar ongedwongen kijkje in de van Gerrit Adriaensz. Berckheyde (1638-1698) kunnen vroegmoderne industrie van de stad extra aantrekkelijk. verwerven. We zijn bijzonder blij dat we dit mooie stadsgezicht dankzij ruimhartige steun van de Stichting Met steun van de Vereniging van Vrienden zijn, ter ge- Mr. Cornelis Roozen konden aanschaffen. In dit mooi legenheid van het huwelijk, twee nieuwe hedendaagse gebalanceerde werk toont de jonge Berckheyde zijn werken aangekocht. Een van de nieuwe aanwinsten is uitzonderlijke kwaliteiten. Met gevoel voor lichtval, de serie Individuals (2015) van de Bulgaarse kunstenaar vorm en ritme contrasteert de schilder zijn compositie. Nedko Solakov. Het betreft een getekende vertelling Aan de rechterwal valt het licht op een dienstmeid die uitgewerkt in twaalf hoofdstukjes die elk tegelijkertijd zwijgzaam haar mop in het water dompelt. Aan de naïef en wijs, grappig en verdrietig, bitter en licht- schaduwrijke linkerwal is het een drukte van belang. voetig zijn. Solakov’s beschouwingen over het soms Biervaten uit de brouwerij worden overgeladen op banale leven sluiten goed aan bij een van de artistieke een boot, en de brouwer, vergezeld van zijn vrouw, vernieuwingen in de Gouden Eeuw: de weergave geeft de schipper de laatste instructies voor transport. van het ‘gewone’ leven. Zo werden Frans Hals en zijn

22 tijdgenoten geroemd om hun schilderijen met taferelen AANKOPEN van alledag, de straat, kroeg en woonkamer. Oude kunst Dankzij het Mondriaan Fonds kon het museum het • Gerrit Adriaensz. Berckheyde, Gezicht op de videowerk Progress vs. Regress (2016) van de Neder- Bakenessergracht met de brouwerij De Passer en de landse kunstenaar Melanie Bonajo aanschaffen. In Valk, 1662; aangekocht met steun van de Stichting deze film (die als installatie getoond kan worden) Mr. Cornelis Roozen reflecteren ouderen op de manier waarop moderne uitvindingen sociale relaties in het dagelijks leven Moderne/hedendaagse kunst hebben beïnvloed of veranderd. Thema’s zoals • Bart van Hove, De schilder Frans Hals, 1895-1914 saamhorigheid, vertrouwen, fysiek contact en het • Nedko Solakov, Individuals (1-12), 2015 hiernamaals passeren de revue. Het werk past binnen • Melanie Bonajo, Progress vs. Regress, 2016 de transhistorische benadering van het museum: het • William Unger, Eaux-fortes d’après Frans Hals, W.J. zet inhoudelijk en visueel, technologische vernieuwing Sijthoff, 1873; uitgave met twintig etsen van William centraal, waarbij een oudere generatie wordt Unger naar Frans Hals en inleidend essay van Carel geïnterviewd en een intergenerationeel gesprek is Vosmaer geënsceneerd. • Gazette des Beaux-Arts, 1868; jaargang in twee volumes, met o.m. artikelen van kunstcriticus Théop- In 2018 zijn ook nog enkele archiefstukken verworven hile Thoré-Bürger over Frans Hals die verband houden met de tentoonstelling Frans Hals en de Modernen. De kortdurende bruiklenen hadden betrekking op gerealiseerde tentoonstellingen. Wat SCHENKINGEN restauraties betreft lag de focus op conserverende behandelingen en het gereed maken van schilderijen Moderne/Hedendaagse Kunst voor tentoonstellingen. • Matilde Cassani, Tutto, 2018, lenticular print • Nedko Solakov, Shadow doodles, 2017

Nedko Solakov, Shadow doodles, 2017

23 BRUIKLENEN KORTDURENDE, UITGAANDE BRUIKLENEN Oude kunst LANGDURIGE BRUIKLENEN INKOMEND Schilderijen 20 Oude kunst Overige objecten 10 • Jan Miense Molenaer, Kinderen pesten een dwerg, Moderne Kunst 1646 Schilderijen 31 Overige objecten 32 Hedendaagse kunst Totaal oude en moderne kunstobjecten 93 • Marli Mul, Puddle (Plain Match), 2014 • Saskia Noor van Imhoff, #+02.04, 2011 • Sylvie Fanchon, z.t., 2003 RESTAURATIES • Ross Birrell, Envoy (Stars & Stripes), 2003 • Claude Closky, Beau Visage (Pantene), 1997 AFGERONDE RESTAURATIES • Sabine Hornig, Spilled Light, 2014 Jan Salomonsz. de Bray, Regenten van het Arme • Bill Jacobson, #3839, 2000 Kinderhuis te Haarlem, 1663, OS I-32 • Sam Samore, The Killers #69, 1999 • Ni Haifeng, Self-portrait as a part of the Porcelain export History (De hand), 1999 REGISTRATIES EN INVENTARISATIES • Aukje Koks, The Altarpieces, 2010 • Aukje Koks, Die schönsten Walzer, 2010 Fotografie collectie: 26 • Aukje Koks, Preludes, 2010 • Nelson Leirner, Fauna, 2004

LANGDURIGE BRUIKLENEN RETOUR • Barent Cornelisz. Gael, Ruiters bij een herberg in een landschap, c. 1670, particuliere eigenaar

KORTDURENDE, INKOMENDE BRUIKLENEN • Rendez-vous met Frans Hals (in Hof) 48 • Rendez-vous met Frans Hals (in Hal) 62 • Museum in bloei en Onbegrensde tuinen 3 • RUIS! Frans Hals, Anders 71 • Frans Hals en de Modernen 75 • Een gedeelde fascinatie 4

24 ONDERZOEK FRANS HALS

ONDERZOEKSPROJECTEN te zien, gemaakt door Marcel van der Velde en Krista Arriëns. De inzichten die deze onderzoeken opleveren, Frans Hals is de hoofdrolspeler in een behoorlijk vormen de bouwstenen voor een grote tentoonstelling aantal toeschrijvingsdebatten. Recente rechtszaken in die in 2020 in Haarlem te zien zal zijn. Engeland en Frankrijk benadrukken hoe nodig het is om na te denken over de criteria die gebruikt werden en worden bij het echtheidsonderzoek. Het bepalen wie FRANS HALS KENNISCENTRUM wat en wanneer heeft geschilderd is een van de uitda- gendste taken waarvoor kunsthistorici zichzelf gesteld Naar aanleiding van het uitgevoerde haalbaarheids- weten. De whodunit-vraag (wie heeft het gedaan?) is onderzoek, zijn in 2018 verdere stappen ondernomen niet alleen een van de meest fundamentele maar ook voor het opzetten van het Frans Hals Research Center. een van lastigste vragen in de kunstgeschiedenis. In Er zijn keuzes gemaakt met betrekking tot de geschetste de vroege 21e eeuw heeft deze vraag een nieuwe scenario’s uit het haalbaarheidsonderzoek en gesprek- relevantie gekregen. Om verwarring op de kunstmarkt ken gevoerd met mogelijkse samenwerkingspartners. In tegen te gaan is er behoefte aan vernieuwende 2020 zal het Research Center worden gelanceerd. vormen van discipline-overschrijdend onderzoek, met inzet van nieuwe technologische middelen. BIJEENKOMSTEN Anna Tummers, conservator van het Frans Hals Museum, geeft op initiatief van het museum uitvoering aan twee Op 29 januari vond een studiedag plaats in het grote onderzoeksprojecten waarin toeschrijvingscriteria kader van de tentoonstelling De kunst van het lachen, centraal staan en de mogelijkheden van geavanceerde georganiseerd in samenwerking met het Amsterdam technische en digitale onderzoeksmethodes worden Centre for the Study of the Golden Age (UvA). verkend. In 2018 eindigde het onderzoek ‘Frans Hals/niet- Frans Hals’ (2016-2018), dat mogelijk werd gemaakt door Tijdens de tweede Frans Hals Lezing, op 1 september, NWO. Datzelfde jaar ging een nieuw onderzoek van verzorgde dr. Dennis Weller, curator Northern Euro- start: ‘21st Century Connoisseurship: Developing Smart pean Art bij het North Carolina Museum of Art (Raleigh, Tools for the Analysis of Seventeenth-Century Paintings’ U.S.), het populair-wetenschappelijke deel. Weller (2018-2019). Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking promoveerde op het werk van de Haarlemse schilder met professor Robert Erdmann die de Rijksmuseumleerstoel Jan Miense Molenaer en werkte o.a. in het Metropoli- Conservering en restauratie bekleedt en wordt mogelijk tan Museum of Art in New York en voor The Burlington gemaakt door het Netherlands Institute for Conservation Magazine. Ook droeg hij bij aan diverse publicaties over Art and Science (NICAS) en door het Conservatoren kunstenaars uit de Gouden Eeuw en aan een onderzoek Stipendium van het Prins Bernard Cultuurfonds. naar de aanwezigheid van het werk van Frans Hals in Amerika voor het Center for the History of Collecting, In 2018 hebben vier expertmeetings plaats gevonden in het The Frick Collection (New York). De tekst van zijn museum. In het kader van Rendez-vous met Frans Hals was lezing is te downloaden op de website van het museum, op zaal een korte video over beide onderzoeksprojecten evenals de bijdrage van auteur Kristien Hemmerechts.

25 PUBLIEKS­ZAKEN

MARKETING EN PR FRANS HALS MUSEUM IN DE PERS ‘Mogelijk haren van Frans Hals gevonden in schilderij- RESULTATEN 2018 en’ meldde Nu.nl op 17 januari. Daarmee reduceerde de nieuwssite vier jaar onderzoek en restauratie tot 133.484 bezoekers Frans Hals Museum* een spectaculair nieuwtje. De landelijke dagbladen 72.214 bezoekers met Museumkaart NRC, Trouw en de Volkskrant hadden meer oog voor 12.923 bezoekers jonger dan 19 jaar (incl. scholen) de jarenlange toewijding van onze restauratoren. 23.073 bezoekers uit het buitenland De Volkskrant schreef: ‘De regentenstukken van Frans Hals hangen er weer puik en fris bij, na vier jaar * In 2017 trok het Frans Hals Museum 115.340 bezoe- restauratie.’ In het televisieprogramma Koffietijd sprak kers, De Hallen Haarlem 35.462; in totaal dus 150.802 restaurator Liesbeth Abraham over het belang van het bezoekers. Vanaf 2018 kan men met één toegangsbe- restauratieproject. Op 28 januari zond AVROTROS de wijs beide locaties bezoeken. Dat heeft gevolgen voor documentaire uit die Marcel van de Velde en Krista de totale bezoekcijfers omdat een bezoek aan beide Arriëns over het restauratieproject maakten. locaties niet langer als twee bezoeken wordt gere- gistreerd. Om een betere vergelijking met het aantal In februari stond een groot artikel in de Holland bezoekers in 2017 te kunnen maken, is de volgende Herald (het inflight magazine van KLM) over de bloei som gerechtvaardigd. Sinds het huwelijk bezoekt van de Nederlandse schilderkunst in de 17e eeuw. gemiddeld 23% van het publiek beide museumlocaties. De schrijfster vroeg zich daarin af hoe het mogelijk Door het totaal aantal bezoekers in 2018 (133.484) is dat zoveel bewonderde artiesten – waaronder met 23% te vermeerderen, komen we uit op 164.185 Rembrandt, Vermeer en Hals – geboren werden in zo’n (unieke) bezoeken. Op basis daarvan durven we te klein landje, binnen een tijdsbestek van amper honderd stellen dat 2018 een uitstekend jaar was. Het stemt jaar. Naast het Rijksmuseum, Hermitage Amsterdam en optimistisch dat in de loop van 2018 het aantal mensen het Mauritshuis komt ook het Frans Hals Museum aan dat beide locaties bezocht zelfs is toegenomen van bod, bij monde van directeur Ann Demeester. 19% naar 28%. In maart en april stond het museum in de schijnwerpers 375.999 sessies op website Frans Hals Museum vanwege het huwelijk en de tentoonstelling Rendez-vous 12.358 volgers Facebook Frans Hals Museum met Frans Hals. Maarten Moll besteedde al op 10 maart 5.203 volgers Twitter Frans Hals Museum in Het Parool aandacht aan het vrijgezellenfeest van 4.528 volgers Instagram De Hallen Haarlem De Hallen Haarlem, ook blikte hij met Ann Demeester 7.082 ontvangers nieuwsbrief Frans Hals Museum vooruit op het huwelijk en de komende tentoonstelling. In het kunstmagazine See All This werd uitgebreid aan- € 2.302.747 is de mediawaarde van de gratis publiciteit dacht besteed aan enkele hedendaagse kunstenaars die in 2018 in de geschreven pers (excl. online) is uit Rendez-vous. Landelijke dagbladen als De Telegraaf, vergaard. NRC, Trouw en de Volkskrant, evenals glossy’s als Elegance en Nouveau besteedden aandacht aan het vernieuwde museum en de tentoonstelling.

26 Ook de podcast die is ontwikkeld voor Rendez-vous De tentoonstelling Frans Hals en de Modernen was een in Hal werd positief besproken in Het Parool. Stefan geweldige aanleiding om het vernieuwde Frans Hals Kuiper van de Volkskrant schreef eind mei een halve Museum nog beter op de kaart te zetten. Het museum pagina over de nieuwe aankoop van Berckheyde. huurde daarvoor persbureau Hagens in om landelijke Slagroom op de taart was een groot artikel in de media-aandacht te genereren. Het museum ging ook internationale editie van The New York Times, van de in zee met Pickles PR en het Nederlands Bureau voor hand van Nina Siegal. Op de voorpagina werd het Toerisme & Congressen (NBTC) om het museum bij de stuk aangekondigd onder de kop ‘Museums Shake buitenlandse kunstliefhebbers onder de aandacht te Things Up by Mixing Old and New’. brengen. Leidend daarbij was de langetermijndoel- stelling om het museum internationaal in de etalage te Directeur Ann Demeester bezorgde het museum zetten. dit jaar opnieuw veel gratis publiciteit, door haar vele publieke optredens en door als presentator en Uit de lange lijst aan media-aandacht noemen we columnist vaste bijdragen te leveren aan de televisie- verder: programma’s Nu te zien en Buitenhof. Zij was ook te beluisteren bij radioprogramma’s als Nooit meer Slapen • Op 16 april vonden de opnamen plaats van (VPRO) en Nieuws & Co (NOS/NTR). Op 4 april werd Tussen Kunst & Kitsch. Het was de enorme logistieke een groot interview met haar gepubliceerd in de serie operatie meer dan waard: in de uitzending ‘Museumdirecteuren’ van de Volkskrant. Onder de kop (7 nov­ember) werd het museum van alle kanten ‘Een cocktail die bruist’ vertelde zij wat ze voor ogen belicht. Het is een geweldige reclame voor het heeft met het vernieuwde Frans Hals Museum. museum en de tentoonstelling Frans Hals en de Modernen die ten tijde van de uitzending te zien is. Dat de verbouwingsplannen van het museum geen • De televisie-uitzending van Nieuwsuur waarin financiële ondersteuning van de Gemeente Haarlem Marrigje Rikken, hoofd Collecties van het museum en krijgen, stuitte op onbegrip in de pers. Het Haarlems samensteller van de tentoonstelling, verhaalde over Dagblad liet in een uitgebreid artikel betrokkenen als de onbekende Manet die zij vond in Italië Rijksmuseumdirecteur Taco Dibbits, Haarlem Marke- (12 oktober). ting-directeur Esther Brasser, Lydian Zoetman van de • In het televisieprogramma Nu te zien bekeek Ralph Haarlemse bierbrouwerij Jopen en mediaondernemer Keuning, directeur van Museum de Fundatie, hoe Thomas Leysen hun ongeloof hierover uitspreken. Frans Hals tweehonderd jaar na zijn dood werd Het nieuws haalde ook de landelijke pers toen de herontdekt en uitgroeide tot idool van de modernen Volkskrant (online) aandacht aan het item besteedde en (8 november). Ann Demeester werd geïnterviewd voor het televi- • Uitgebreide artikelen en recensies in De Telegraaf, sieprogramma EenVandaag. In november publiceerde Trouw, Het Parool, Elsevier, Nederlands Dagblad, NRC nog een uitgebreide terugblik waarin zowel het Reformatorisch Dagblad, De Groene Amsterdammer, De museum als de betrokken politici toelichtten hoe het Standaard en de Volkskrant, waarin (naast een artikel zo kon misgaan. Als het aan de lezers van het Haarlems van Stefan Kuiper) ook een zeer positieve recensie Dagblad had gelegen, was het anders gelopen: van Paul Onkenhout over het magazine verscheen. • De lijst van online-vermeldingen is eindeloos, waar- onder een online artikel in de Frankfurter Allgemeine en in El Cultural, het wekelijkse culturele supplement van het Spaanse dagblad El Mundo.

ACTIES Er is gedurende het jaar een breed palet aan acties opgezet met partners als NS, We Are Public, Artifex, Hema Museumweken, Plus Magazine en het jaarlijkse Tulpomania-arrangement in samenwerking met Haarlem Marketing, brouwerij Jopen en de Keukenhof.

27 De goede samenwerking met Amsterdam Marketing opgezet, in samenwerking met ticketleverancier is verder uitgebouwd; het museum maakt nog steeds Global Tickets: www.franshals-­leonardodavinci.nl. In deel uit van het programma van Metropoolregio september hebben beide musea samen een speciale Amsterdam. In het kader van de ‘Haarlem viert (commerciële) bijlage van acht pagina’s ingekocht in cultuur’-campagne heeft het een extra investering NRC en de Volkskrant waarin beide tentoonstellingen ontvangen voor promotie van de tentoonstelling beschreven worden. Gezamenlijk produceren ze Frans Hals en de Modernen. Daarnaast is Amsterdam ook radiocommercials en kopen daar ook zendtijd Marketing wederverkoper geworden en worden in de voor in. De aftrap van de online kaartverkoop voor VVV-locaties en via Iamsterdam.com tickets verkocht. beide tentoonstellingen is gevierd met een grootse Het museum is voornemens de geïntensiveerde presentatie op de Uitmarkt in Amsterdam waar beide samenwerking verder voort te zetten. musea samen een tekenpaviljoen hebben geplaatst.

Voor de marketing van Frans Hals en de Modernen is nauw samengewerkt met Teylers Museum dat COMMUNICATIE in dezelfde periode een grote tentoonstelling met werk van Leonardo da Vinci presenteert. HUISSTIJL Beide musea hebben veel energie gestoken in de Het Frans Hals Museum en De Hallen Haarlem verkoop van een combiticket waarmee bezoekers vormen vanaf 30 maart samen het vernieuwde Frans beide tentoonstellingen kunnen bewonderen. Voor Hals Museum: één museum op twee locaties waar museumkaarthouders is er een gecombineerde oud en nieuw elkaar ontmoeten. Oude meesters toeslag. Zowel combiticket als -toeslag bieden de hangen naast hedendaagse kunst en de Gouden koper een aanzienlijke korting op het totaal van de Eeuw komt samen met het heden. Dit komt duidelijk toegangsprijzen. Om de verkoop hiervan zo goed tot uitdrukking in de nieuwe huisstijl, die door mogelijk te laten verlopen is een speciale ticketingsite KesselsKramer is ontwikkeld.

De nieuwe huisstijl van het Frans Hals Museum

28 De naam van het vernieuwde museum blijft Frans Hals ook op Google Arts & Culture presenteert het museum Museum, want dit is al een sterk merk. Via een out- ca. tachtig topstukken uit de collectie. door- en online campagne maakte het museum bekend dat het verdergaat onder één naam. Het samengaan De opvallende nieuwe website van het museum werd van het Frans Hals Museum en De Hallen Haarlem is op op tal van online platforms besproken en hooglijk 29 maart gepresenteerd als een symbolisch huwelijk. gewaardeerd. Marketeers en designers recenseerden Dit ging gepaard met een grootse landelijke lance- de site uitvoerig in MarketingTribune. Op 12 april werd ringscampagne (outdoor en bannercampagne via o.a. de site zelfs uitgeroepen tot ‘website of the day’ bij de Persgroep) en de opening van de tentoonstelling de gerenommeerde Favourite Website Awards. Door Rendez-vous met Frans Hals. Awwwards, een organisatie die het talent van web- designers, developers en creative agencies promoot, Om voor de bezoeker duidelijk te maken op welke van werd de museumsite genomineerd als Site of the Year. de twee locaties een tentoonstelling te zien is, zijn het Begin 2019 heeft de site deze prestigieuze prijs ook Frans Hals Museum en De Hallen Haarlem omgedoopt gewonnen. tot respectievelijk Frans Hals Museum – Hof en Frans Hals Museum – Hal. KesselsKramer heeft voor elke Het samengaan van de twee musea tot één resulteerde locatie een herkenbaar locatie-icoon ontworpen. ook in het samengaan van de verschillende social media-kanalen. Het museum is actief op Facebook, Het vernieuwde Frans Hals Museum is een ontmoe- Instagram, LinkedIn, YouTube en Twitter. In lijn met de tingsplek waar verschillende kunstvormen, ideeën en nieuwe koers van het museum zijn vaste content formats bezoekers elkaar kruisen, treffen en overlappen. ontwikkeld. MEET AT vormt ook de rode draad van de MEET AT is het nieuwe credo van het museum. content marketing. Het faciliteren van ontmoetingen Ontmoeten is de rode draad in de communicatie. kan in verschillende vormen en op verschillende niveaus Met de lancering van de frisse, nieuwe huisstijl is plaatsvinden: bijvoorbeeld letterlijk, of in beeld, of ook een nieuwe communicatiestrategie ingezet en door verschillende perspectieven samen te laten een vernieuwd programma gepresenteerd, inclusief komen. Een ander belangrijk terugkerend element in de een toegankelijke, persoonlijke tone of voice, een online communicatie is ‘anders kijken, meer zien’. vernieuwde aanpak van publieksbegeleiding en een Voor de tentoonstelling Frans Hals en de Modernen is aantrekkelijk (tentoonstellings)programma. de online marketing geïntensiveerd en is een online marketeer op projectbasis ingehuurd om aanvullende ONLINE online marketingactiviteiten te ondernemen zoals Het vergroten van het digitale bereik is een belangrijk social media-campagnes, content marketing, online doel. Speerpunten binnen de nieuwe online strategie bannercampagnes via de Persgroep, Google Search, zijn daadwerkelijke communicatie (minder eenrich- Google Display-campagnes en zoekmachine­ tingsverkeer) en de presentatie van het museum als optimalisatie. plek voor onderzoek, creatie en ontmoeting. VIDEO In samenwerking met bureau Build in Amsterdam is Video’s zijn op grote schaal geproduceerd en ingezet een nieuwe website ontwikkeld, waarin de huisstijl als content marketing voor online communicatie via de van KesselsKramer is vertaald naar een online vorm. website, nieuwsbrief en social media-kanalen. Een tien- De website onderscheidt zich door een speelse tal video’s is daarbij gebruikt voor promotie van Frans vormgeving die de bezoeker uitnodigt tot het verder Hals en de Modernen.Daarnaast zijn video’s ontwikkeld ontdekken van aantrekkelijke content. De PLAY-sectie voor de publieksgroepen families en onderwijs. laat de gebruiker op een ludieke manier kennismaken met de combinatie van oud en nieuw. Binnen de nieuwe BETAALDE PUBLICITEIT website is de collectie een belangrijk en aantrekkelijk Voor de tentoonstelling Frans Hals en de Modernen is er gepresenteerd onderdeel. De gebruiker kan door meer dan gewoonlijk ingezet op betaalde publiciteit. ruim 180 hoogtepunten bladeren, zoekend op kleur, Naast de dagbladspecial bij de Volkskrant en NRC periode, medium, kunstenaar of random. De werken stonden er advertenties in De Groene Amsterdammer, zijn voorzien van een publieksvriendelijk geschreven NRC, Zin Magazine, Nouveau en Plus Magazine. toelichting. Niet alleen binnen de eigen website, maar

29 Voor de lancering van het huwelijk en Frans Hals en geschreven waarin ze voorstelt de doelgroepseg- de Modernen zijn uitgebreide outdoor campagnes mentatie aan te scherpen op basis van bezoekmoti- opgezet die op abri’s en MUPI’s te zien waren vatie, alsmede enkele aanbevelingen ter verbetering in Haarlem, Amsterdam en omstreken. Ook op van het museale product. Met dit rapport gaat het NS-stations in heel Nederland vielen de affiches museum in 2019-2020 een hernieuwde doelgroep- van KesselsKramer op. Zoals gezegd is samen met segmentatie en bijbehorende structurele werkwijze Teylers Museum een campagne met radiocommercial ontwikkelen teneinde de doelgroepen te allen tijde ingekocht en geproduceerd. zo optimaal mogelijk te kunnen bedienen.

PUBLIEKSONDERZOEK EDUCATIE EN PUBLIEK

De programmering van het vernieuwde Frans Hals In 2018 zijn de werkzaamheden van het team Museum kent drie smaken: oude kunst, hedendaagse Educatie en Publiek gebaseerd op de volgende kunst en een prikkelende mix van beiden. Dit wordt uitgangspunten: de (potentiële) bezoeker aangeboden met de be- lofte dat deze door ontmoetingen en ontdekkingen • Ervaren - Hands on en actief anders gaat kijken en daardoor meer gaat zien. De Een leerproces is effectief als de nieuw opgedane grote vraag daarbij is natuurlijk hoe onze bezoekers kennis in de praktijk wordt gebracht. Daarom biedt het vernieuwde museum daadwerkelijk ervaren. het Frans Hals Museum actieve creatieve program- Voldoet het bezoek nog aan hun verwachtingen, en ma’s, waar je leert door te doen. hoe beleven zij hun bezoek? • Meedoen - Participatief en toegankelijk Om hierop een antwoord te krijgen heeft het museum Het Frans Hals Museum is een toegankelijke en een beroep gedaan op Anna Elffers, onderzoeker dynamische plek, midden in zijn maatschappelijke en adviseur gespecialiseerd in cultuur en publiek. omgeving. Daarom worden inclusieve programma’s Zij heeft eerst geïnventariseerd wat we al wisten ingezet om een brede, stedelijke doelgroep aan van onze bezoekers op basis van deskresearch en te spreken. Hierbij staat het museum open voor interviews met enkele museummedewerkers. Aan de gesprek. Iedereen kan en mag meedoen. hand daarvan heeft ze aangegeven wat het museum nog te weten moet komen over zijn bezoekersgroe- • Jong & oud - Intergenerationeel en pen. Tijdens Rendez-vous met Frans Hals is vervolgens interhistorisch een uitgebreid kwalitatief publieksonderzoek Het Frans Hals Museum is er voor jong en oud. We uitgevoerd. bieden educatie voor alle (leef)tijden − leren en kennismaken met kunst houdt immers niet op na de Belangrijkste doelstelling van het onderzoek was om middelbare school. Het Frans Hals Museum verbindt meer zicht te krijgen op de bezoekmotivaties van de generaties en biedt hen de kans samen te leren en huidige bezoekers, om zo te komen tot een betere experimenteren. Dit vindt een parallel in de tentoon- doelgroepsegmentatie en een beter idee van de gestelde oude, moderne en hedendaagse kunst die wijze waarop de verschillende bezoekerstypen het samen, in context worden getoond. vernieuwde museum beleven. Bijna zestig bezoekers van divers pluimage zijn door Anna Elffers en Bezoek kinderen en jongeren aan Frans Hals Museum in 2018 medewerkers van het museum uitgebreid bevraagd. Daarnaast zijn nog twee forumsessies georganiseerd Onderwijs 6.151 waarbij de deelnemers eerst gericht een aantal Individueel 6.772 aspecten van het vernieuwde museum onder de loep hebben genomen. Verder is ook gekeken naar de Totaal 12.923 receptie van verschillende vormen van transhisto- risch presenteren en publieksbegeleiding.

Op basis hiervan heeft Anna Elffers een rapport

30 ONDERWIJS De tentoonstelling Ruis! Frans Hals, Anders liet de In de eerste helft van 2018 waren er bijna vijfentwintig mens zien als een veelzijdig wezen. Kunstenaars verschillende onderwijsprogramma’s voor diverse van nu verkennen de grenzen van de eigen leeftijden en onderwijsniveaus. Hieronder vielen identiteit, gaan daar overheen en zoeken naar het interactieve tours, creatieve workshops en theatrale afwijkende. In een veilige omgeving vol fascine- rondleidingen. Door de koerswijziging die het rende kunstwerken gingen de leerlingen in gesprek Frans Hals Museum in 2018 onderging zijn al deze met elkaar. Via filosofische kijkvragen konden zij onderwijsprogramma’s vervangen door een nieuw ontdekken hoe ze in de wereld staan en speelden educatief basisprogramma. Dit omvat de volgende ze met het beeld van ‘ik en de ander’. onderdelen: • Spieken mag! (bovenbouw primair onderwijs, onderbouw voortgezet onderwijs) • Sjaak Suppoost (kleuters) Frans Hals en de Modernen liet zien dat de be- In deze theatrale ontmoeting met het nieuwe Frans roemdste kunstenaars ter wereld de kunst afkeken Hals Museum – onder leiding van Sjaak Suppoost bij Frans Hals. Zelfs Vincent van Gogh gebruikte – ontdekken kleuters alles wat te maken heeft met werken van de meesterschilder uit Haarlem als het museum en de kunst van vroeger en nu. Ze gaan spiekbriefje. Leerlingen maakten kennis met topwer- op zoek naar het grootste en het kleinste schilderij. ken uit de kunstgeschiedenis en kwamen erachter Gaandeweg vinden ze door middel van kunstkijk- hoe Haarlems beroemdste schilder grote namen als spelletjes verschillende vormen, kleuren, lijnen en Van Gogh en Monet beïnvloedde. Door actieve stippen: de bouwstenen van een schilderij. kijkopdrachten werden de kinderen gestimuleerd • Verf, Verhaal, Fantasie (middenbouw primair om kunst te ontdekken, te vergelijken en goed te onderwijs) kijken. Na het ‘afkijken’ van de kunstenaars in de In deze interactieve rondleiding ontdekken tentoonstelling Frans Hals en de Modernen volgden leerlingen dat je op verschillende manieren naar de leerlingen een verwerkende schilderworkshop. kunst kunt kijken. Via allerlei actieve werkvormen In Studio H namen ze met verf en kwast plaats ontdekken de kinderen de schilderijen in het achter schildersezels om te leren ‘Verven als Frans’. museum. Het programma is vooral gericht op Deze workshop werd begeleid door een ervaren taalontwikkeling, door zelf verhalen te verzinnen museumdocent. en de woordenschat uit te breiden via kijkspelletjes. • Exchange Values • Smaakmakers. Is dit nou kunst? (bovenbouw Vanwege de verlenging van de tentoonstelling primair onderwijs) A Global Table in Hal werd het educatieproject Door ‘hardop’ te kijken ontdekken leerlingen voor het kunstwerk Exchange Values van Shelley verschillende artistieke vormen en technieken. Sacks in het eerste kwartaal van 2018 voortgezet. Vindt iedereen hetzelfde mooi? En ziet iedereen Met een tafel vol met veertig jaar oude, geurige, hetzelfde in een kunstwerk? Actieve kijkopdrachten zwarte bananenschillen en audiofragmenten van stimuleren de leerlingen in het vormen van een Caribische bananenboeren, wil Sacks bewustwor- kritische blik en het onderbouwen van hun eigen ding creëren: weet je waar ons voedsel eigenlijk mening. vandaan komt? • Actieve rondleidingen (voortgezet onderwijs) Bij elke tentoonstelling wordt een actieve SAMENWERKING rondleiding samengesteld voor het voortgezet Het aanbieden van cultuureducatie en het werven van onderwijs. Leerlingen ontdekken de verhalen achter zo veel mogelijk kinderen en scholieren in Haarlem en de kunstwerken in een interactieve rondleiding. Via omgeving gebeurt niet alleen. Zo werkt het Frans Hals kleine opdrachten en een verwerkingsopdracht Museum op het gebied van kunst- en erfgoededucatie komt de kunst tot leven. samen met het Kunstmenu van Hart, Kunst & Cultuur op School van de Gemeente Haarlemmermeer en Meet Bij een aantal tijdelijke tentoonstellingen is ook een Art Now voor hedendaagse kunst – een samenwer- apart educatief programma opgezet: king met Nieuwe Vide, 37PK en De Vishal. Ook is het museum aangesloten bij het Erfgoedloket waarin • Anders dan Anders. Filosoferen met kunst verschillende instellingen samenwerken op het gebied (bovenbouw primair onderwijs) van erfgoededucatie.

31 je verschillende items kon pakken om het bezoek te verrijken. Met een familie-doe-boekje ontdekken (groot)ouders en kinderen samen de tentoonstelling via verschillende opdrachten. En in samenwerking met tekenaar Aart Taminiau maakte het museum een tekenboekje vol met opdrachten om samen aan de slag te gaan in het museum.

Familie- en vakantieworkshops Tijdens schoolvakanties zijn verschillende workshops georganiseerd. In de voorjaarsvakantie ontwikkelden stagiaires van de Reinwardt Academie ‘Het mysterie van de verdwenen tulp’, een theatrale speurtocht waarin kinderen aanwijzingen zochten die hen leidden Familieprogramma’s naar de vindplaats van een waardevolle tulp. Tijdens Frans Hals en de Modernen konden families elke zondag en tijdens de herfst- en kerstvakantie, work- FAMILIES shops en familierondleidingen volgen. In de workshop Hubs, de educatieve werkruimtes ‘Verven als Frans’ leerden families, met deelnemers Sinds de tentoonstelling Rendez-vous met Frans Hals zijn van 6 tot 96 jaar, net zo vlot en bewegelijk schilderen in zowel Hal als Hof de zogeheten Hubs gecreëerd: als Frans Hals. Tijdens de workshop ontdekten de ontdekruimtes middenin het museum waar jong en oud deelnemers hoe zij zelf inspiratie konden putten uit de zelf kunnen ervaren hoe het is om een kunstenaar te werken van Hals! zijn. Je vindt er een grote werktafel met tekenopdrach- Tijdens de speciale familie-instaptour konden deel­ ten en een presentatiewand waarop het gemaakte nemers kennismaken met beroemde schilders die werk direct in het museum kan worden opgehangen. goed keken naar het werk van Frans Hals. Een ervaren Bezoekers van 4 tot 94 jaar worden uitgenodigd om museumdocent leert ook om anders te kijken – naar de onderwerpen die een (hoofd)rol spelen in de ten- kunst én elkaar. Want door anders te kijken, zie je meer! toonstelling zelf te verwerken in een tekenopdracht. Door zélf iets te maken, verdiept de bezoeker zich PUBLIEKSBEGELEIDING spelenderwijs in het idee achter de tentoonstelling en In de publieksbegeleiding heeft het museum zichzelf de getoonde kunstwerken. Dit maakt het makkelijker opnieuw uitgevonden. Het museum richt zich meer op het bezoek tot een betekenisvolle ervaring te maken. visuele cultuur in plaats van een strikt kunsthistorische Bij elke tentoonstelling passen we de opdrachten en kijk op kunst. Het museum ziet het als zijn taak om voor inrichting van deze creatieve werkplek aan. Tijdens het publiek een ‘kijkwijzer’ te zijn en zet daartoe in op Frans Hals en de Modernen was er een instructievideo visuele geletterdheid. Het museum biedt de bezoeker te zien waarin tekenaar Aart Taminiau stap voor stap verschillende instrumenten om op basis van zijn of haar een portret natekent. Naast de tekenopdrachten is eigen waarnemingen het vermogen te ontwikkelen er in de Hub een touchscreen met ArtRoulette: een kunst te interpreteren en kritisch te evalueren. spel waarbij de bezoeker oude en nieuwe kunst uit de museumcollectie kan combineren. En via projectoren De publieksbegeleiding stond in 2018 ook in het stellen bezoekers met sheets van afbeeldingen van teken van veranderingen op het gebied van de diverse kunstwerken hun eigen tentoonstelling samen. vormgeving. De nieuwe huisstijl is doorgevoerd De Hubs zijn ontworpen door het Haarlemse tentoon- in de bewegwijzering, zaalteksten en verdere stellingsbedrijf Perspekt Studio’s. publieksbegeleiding in beide locaties van het museum. Bij de tentoonstelling Rendez-vous met Frans Hals is Familieprogramma’s daarnaast geëxperimenteerd met een welkomstvideo Voor families is er nog veel meer te doen. Zo is er door directeur Ann Demeester, als alternatief voor altijd een aantrekkelijke speurtocht te vinden in het een introductietekst. Frans Hals en de Modernen is op museum. Tijdens Frans Hals en de Modernen stond bij basis van de huisstijl vormgegeven door Ilona Laurijsse. het begin van de tentoonstelling een familie-unit waar Illustrator Aart Taminiau nam in de tentoonstelling, op

32 treffende en humoristische wijze, de bezoekers mee samen met nieuwe kandidaten uitgenodigd om zichzelf in de tijd van de Modernen via grote illustraties die in een pitch voor te stellen. Dit proces heeft geleid in het hele museum te vinden waren. Ook foto’s van tot een diverse pool van enthousiaste en kundige het Haarlemse straatbeeld en het museum, zoals deze museumdocenten. kunstenaars het 150 jaar geleden aantroffen, werden op groot formaat toegevoegd aan de zalen. PUBLIEKSACTIVITEITEN In Hal is gestart met een serie podcasts voor de tentoonstellingen aldaar. Tijdens Rendez-vous met Ook in 2018 organiseerde het museum een groot Frans Hals waren de verhalen rond de imaginaire aantal activiteiten om bezoekers kennis te laten maken werken van Frans Hals te beluisteren in een serie met het museum en om verdieping te bieden: podcasts van Caspar Stalenhoef. Daarnaast werden de achtergronden van de tentoonstelling Ruis! Frans • Op 17 januari vond de opening plaats van Zo goed Hals, Anders door diverse stemmen toegelicht. als nieuw, de presentatie van de drie regentenstuk- Dit is helemaal in lijn met het beleid om nieuwe, ken van Frans Hals die na jarenlang onderzocht meerstemmige manieren te onderzoeken om het en gerestaureerde te zijn weer getoond konden publiek mee te nemen in het tentoonstellingsverhaal. worden. Tijdens de onthulling vertelden de restaura- Tijdens Frans Hals en de Modernen kreeg het Frans Hals toren – Liesbeth Abraham, Mireille te Marvelde en Museum de primeur om de nieuwe multimediaspeler Herman van Putten – kort iets over het project. De van Imagineear te testen. De speler stelt bezoekers documentaire die gemaakt werd over het restaura- in staat om aan de hand van geluid en beeld de tieproces en het uitvoerige onderzoek dat ermee tentoonstelling en het thema te ontdekken. De samenhing, werd tevens ten doop gehouden. audiotour was vooral gebaseerd op citaten van • Met een heuse Bachelorette werd op 11 maart de 19e-eeuwse kunstenaars die het werk van Hals afscheid genomen van het vrijgezelle bestaan van kwamen bewonderen, en op anekdotes rondom hun De Hallen Haarlem, voordat zij in het huwelijk bezoek aan Haarlem. Het publiek kon hierdoor als zou treden met het Frans Hals Museum. Samen het ware over de schouders van deze kunstenaars met de (oud)conservatoren Xander Karskens en meekijken. Melanie Bühler, kunstenaars Luuk Wilmering en Sinds Rendez-vous met Frans Hals biedt het museum Kasper Bosmans en bezoekers haalde directeur Ann iedere zondagmiddag instaptours, die individuele bezoekers de mogelijkheid bieden tot extra verdieping. Tijdens deze rondleiding, onder leiding van een professionele – en speciaal door het museum getrainde – museumdocent, staat het thema ‘ontmoeting’ op verschillende manieren centraal: bezoekers maken kennis met tentoonstellingen in het Frans Hals Museum en de transhistorische tentoonstellingsvisie. Daarnaast stelt de instaptour hen ook in staat om andere kunstliefhebbers te ontmoeten.

Gidsen, rondleiders, museumdocenten… Met ingang van de fusie noemen we alle in het museum werkzame educatieve freelancers: museumdocenten. Of de groep bezoekers nu bestaat uit kleuters of kunstkenners, de museumdocent probeert iedereen iets nieuws te leren en anders naar kunst te laten kijken. Er is een competentieprofielschets en een handleiding voor museumdocenten waarin afspraken over briefings, evaluaties en een jaarlijkse overeenkomst tot opdracht zijn vastgelegd, gebaseerd op de publicatie Rondleiden Bachelorette is een vak. Gidsen uit de bestaande ploeg werden

33 MuseumMatch

Demeester herinneringen op en werden wensen • Tijdens de receptie in locatie Hal, waar men kennis uitgesproken voor de toekomst. Het aanwezige kon maken met de nieuwe huisstijl en de tentoonstel- publiek – volwassenen én kinderen – hielp mee het ling Rendez-Vous met Frans Hals, werd het huwelijk uit koffiepoeder, suiker en poedermelk vervaardig- ingeluid door het aansnijden van een prachtige de vloermozaïek La Disolución de la Geometría van bruidstaart. Optredens van onder meer The Fat Lady Felipe Arturo te vernietigen en zo het symbolisch en DJ Iceman zorgden voor een mooie muzikale einde van De Hallen Haarlem te markeren. omlijsting. Vanuit Hal ging de stoet genodigden, met • Om het gehele museum van de nieuwe huisstijl te versiering in de kleuren van de huisstijl in de tus- voorzien en de tentoonstelling Rendez-vous met senliggende straten als leidraad, naar locatie Hof. Frans Hals in te richten, was locatie Hof gesloten Daar werden genodigden en bezoekers ontvangen van 19 – 30 maart. De entree bleef echter open met activiteiten op zaal en een gezellige borrel in om bezoekers die de aankondiging van de sluiting het museumcafé. Een zeer memorabele dag! was ontgaan, toch nog enigszins gastvrij te kunnen • Als alternatief voor de traditionele bruidssuikers ontvangen met informatie, winkelproducten en een ontvingen bezoekers in het weekend na het huwelijk, gratis goodiebag. tevens Paasweekend, een zakje met bloembollen. • Na elkaar jarenlang het hof te hebben gemaakt, Datzelfde weekend ging immers ook Museum in was het op donderdag 29 maart eindelijk zover: het bloei, de traditionele presentatie van bloemen op Frans Hals Museum en De Hallen Haarlem traden in zaal van start. het huwelijk! De ceremonie in de Gravenzaal werd • De Museumweek vond plaats van 9 tot en met voltrokken door burgemeester Jos Wienen, onder het 15 april. Het museum deed op vrijdagavond toeziend oog van getuigen Taco Dibbits, directeur 13 april mee aan MuseumMatch, een initiatief van de van het Rijksmuseum, en Cornelia Vooght, een van Museumvereniging om museumkaarthouders elkaar de beroemdste geportretteerden van Frans Hals. te laten ontmoeten in een museum. Vanwege het Namens de oude en hedendaagse kunst spraken nieuwe credo MEET AT was dit voor het museum collega’s Marrigje Rikken en Fred Lagerweij de a match made in heaven. Ruim honderd bezoekers geloften uit. Kunstenaar Feiko Beckers bracht de twee kwamen gezellig borrelen, de nieuwe tentoonstel- geliefden in een symbolische performance samen. ling bekijken, genieten van de activiteiten op zaal

34 Cultuurnacht

en vooral kennismaken met elkaar. Dankzij een • Tijdens de Stripdagen was in het museumcafé leuke sponsoringsactie van brouwerij Jopen kreeg werk van tekenaar Pieter De Poortere te zien; zijn iedereen een welkomstdrankje bij binnenkomst. Er personage Boerke toonde zich in diverse schilder- waren turbotours van twintig minuten. In de Salon gedaanten. koppelde een ‘matchmaker’ bezoekers op basis van • Tijdens de Parksessies 2018 werd de Haarlemmer- hun gezamenlijke liefde voor een schilderij. Er was hout van 19 tot 22 juli door kunstenaars, theater- een tekenworkshop en twee jonge jazzartiesten makers en muzikanten omgetoverd tot een zomerse verzorgden prachtige muziek op zaal. happening waar Haarlemmers elkaar konden • Voor de opnamen van Tussen Kunst en Kitsch op ontmoeten – al dan niet op picknickkleedjes. Ook een warme lentedag in april verwelkomde het dit jaar leverde het Frans Hals Museum weer een museum maar liefst negenhonderd bezoekers die bijdrage: op 21 juli presenteerde het museum Today al hun schatten van zolder hadden meegenomen. van Siebren Versteeg. Deze Amerikaanse kunste- Daartussen werden onder meer schilderijen van naar had software ontwikkeld die live beelden Thadaeus Steen (zoon van) en een zeer waardevol- van nieuwssites van het internet haalt en, voor de le Russische choker met diamanten aangetroffen. De ogen van de bezoekers, er overheen schildert. Het aflevering die op 7 november werd uitgezonden, is werk werd op zaterdag 21 juli van 12 tot 24 uur als nog steeds via de NPO terug te zien. doorlopende projectie getoond. Het uiteindelijke • Op 25 mei vonden drie onthullingen plaats. ’s resultaat uit dit geheel geautomatiseerde schilder- Ochtends onthulde burgemeester Jos Wienen de proces zal nog tot 16 juni 2019 in de tentoonstelling spectaculaire nieuwe aankoop: Gerrit Berkheydes Ruis! Frans Hals, Anders in het Frans Hals Museum, Gezicht op de Bakenessergracht met de brouwerij De Hal te zien zijn. Passer en de Valk. Die middag werd, in het kader • Temidden van de wat saaie kraampjes op het voor- van de tweejaarlijkse Haarlemse Stripdagen, malige Marineterrein was het ouderwetse paviljoen de opzienbarende ‘vondst’ die illustrator Aart een oase van activiteit en vrolijkheid. Het event Taminiau deed in de krochten van het museum, voor op de Uitmarkt was georganiseerd door het Frans het eerst getoond. Directeur Tonio van Vugt van Hals Museum, in de persoon van Meike Scholten, de Stripdagen opende De Bovenkamer van Aart in samenwerking met Teylers Museum. Beide musea Taminiau, die de rest van het jaar te zien was in de stonden immers op het punt grote tentoonstellingen nok van Hal. Tegelijkertijd werd de nieuwste TOON te openen waarin het portret, de tronie, de kop gepresenteerd waarbij alle aanwezigen een gratis een belangrijke rol speelt. In en om het paviljoen exemplaar ontvingen. sloegen bezoekers aan het tekenen. Ze lieten zich

35 portretteren of gingen zelf aan de slag met potlood de nieuwe conservator hedendaagse kunst Melanie en papier. Een geweldige promotie voor Frans Hals Bühler gepresenteerd. Met een performance op en de Modernen en Leonardo da Vinci! de trappen van de Verweyhal van kunstenaar Ivan • In de sfeervolle Grote of St. Bavokerk werd Cheng, een speech van Ann Demeester en van de op 1 september de tweede Frans Hals Lezing conservator zelf ging Ruis! Frans Hals, Anders open. gepresenteerd. Deze tweejaarlijkse traditie, die een • Tijdens Haarlemse Herfst 2018 (28 t/m 30 septem- tweeluik over Frans Hals behelst, bestond uit een ber) vertoonde het Frans Hals Museum in Club populair-wetenschappelijke lezing door conserva- Stalker – de oudste club van Nederland – Long After tor dr. Dennis Weller, curator Northern European Tonight (2005). Deze film uit de museumcollectie, van Art bij het North Carolina Museum of Art in Raleigh, de Britse kunstenaar Matt Stokes, documenteert gevolgd door een fabuleuze voordracht van auteur een geënsceneerde dansavond in de St. Salvador’s Kristien Hemmerechts vanaf het preekgestoelte. kerk in Dundee, Schotland en is een ode aan de Beide teksten zijn te downloaden via de website van extase van het dansen. In de film wisselen shots van het museum. zwierende rokken elkaar af met detailopnames • In het weekend van 8 en 9 september vonden de van de gouden ornamenten en iconografische Open Monumentendagen en het Haarlem Cultuur versieringen van de kerk. Long After Tonight biedt Festival gezamenlijk plaats. Het Frans Hals Museum een unieke inkijk in een muzikale subcultuur die in de deed hier traditiegetrouw aan mee. Dit jaar meldde jaren zeventig schuil ging achter de dikke muren van zich nog een derde onderdeel van het feestelijke de kerk. Tijdens Haarlemse Herfst opende tevens de Haarlemse weekend: de Cultuurnacht. Ook bij tentoonstelling Ruis! Frans Hals, Anders in Frans Hals dit initiatief van JCI Kennemerland haakte het Museum locatie Hal. museum enthousiast aan. In Hof kon je in de nacht • De voorloper van het Frans Hals Museum was van van zaterdag op zondag terecht voor Turbotours, 1862 tot 1913 gevestigd in een deel van het Haar- Get Ya Katcha!, Private Poetry, Kenamju Yoga en lemse stadhuis. Daar trokken schilders als Manet, Salonsjansen. Van Gogh en Liebermann naartoe om de werken • Ten overstaan van een volle (en jeugdige!) Hal van Frans Hals te bewonderen. We konden ons werd op 28 september de eerste tentoonstelling van geen betere plaats indenken om de tentoonstelling

Uitmarkt

36 Frans Hals Lezing

Frans Hals en de Modernen te openen dan in de Rotterdam en Jelle Korevaar. De prijzen werden schitterende Gravenzaal van datzelfde stadhuis. in het Frans Hals Museum, Hof uitgereikt door Afgewisseld met muziek van de Parijse Salon, juryvoorzitter Ann Demeester. spraken directeur Ann Demeester, conservator • Op 12 december begon dichter en performer Marrigje Rikken en Axel Rüger op 12 oktober de George Moormann met een serie performances die aanwezigen toe. Daarna was de tentoonstelling op bij zijn eigentijdse Frans Halsproject horen, getiteld locatie Hof te bezichtigen onder het genot van een Een Frisse Blik - Frans Hals Revisited. De deelnemers drankje, muziek van Camadou en turbotekenaars op werden tijdens zijn unieke rondleiding getrakteerd zaal. op een Haarlemmer Halsje, ook las Moormann ter • Samen met de Bibliotheek Zuid-Kennemerland plekke zijn bij de schilderijen horende beeldgedich- is het experiment met leesclubs dat in 2017 ten voor. startte doorgezet. Op twee momenten in het jaar • De jaarlijkse Soirée van de Vrienden op 12 decem- bespreken zeven leesclubs in plaats van een boek ber was wederom een gezellige bijeenkomst waar een aantal kunstwerken in het museum. Elke groep de Vrienden onder het genot van een hapje en een bekijkt langdurig een kunstwerk aan de hand van dranken bijpraatten en van de kunst genoten. een aantal kijkvragen of discussieert onder leiding • Begane Grond 2018 was een kunstexpositie en van een museumdocent over een werk. Aangezien uitgaansplek in één, van de makers van Parksessies: dit project wederom positief ontvangen is, zullen de (video)kunst, performances, muziek, installaties en kijkclubs een terugkerend item in het publiekspro- vervreemdende situaties. Op zaterdag 15 december gramma van het Frans Hals Museum worden. vond deze unieke avond plaats waarbij het Frans • Op 19 november werd voor de tweede keer de Hals Museum een videowerk uit zijn collectie liet Elisabeth van Thüringenprijs uitgereikt. Deze prijs is zien: Siddieqa, Firdaus, Abdallah, Soelayman, Moesta- een stimuleringsprijs voor kunst in de zorg en wordt fa, Hawwa, Dzoel-kifl (2004) van de Nederlandse driejaarlijks uitgereikt door de Stichting Elisabeth kunstenaar Joost Conijn. van Thüringenfonds. Het Amsterdam UMC won met Flowerfields van Elspeth Diederix een bedrag van 30.000 euro om het kunstproject (mede) te kunnen financieren. Stimuleringsprijzen gingen naar het project Aura II van innoveringsplatform Garage 2020 en Nick Verstand en naar ‘Kunst en Welzijn’ van het Leger des Heils, maatschappelijk centrum

37 FONDSENWERVING EN RELATIEBEHEER

Nu de structurele subsidiëring door de Gemeente Haarlem afneemt (vanaf 2019), is het museum nog meer genoodzaakt andere vormen van financiële onder- steuning te vinden ter realisatie van tentoonstellingen, restauraties, aankopen en bijzondere publieks- en onderzoeksprogramma’s. In 2018 is het museum erin geslaagd een bedrag van ruim twee miljoen euro bijeen te brengen middels succesvolle fondsenwerving. Het percentage eigen inkomsten dat het museum in 2018 realiseerde is 47,8% – ruim boven de rijksnorm voor eigen inkomsten (deze is 21,5%). Daarnaast is de Beminnaerskring uitgebreid met nieuwe particulieren die hebben toegezegd het museum voor een periode van vijf jaar financieel te ondersteunen. Door de exponentiële groei in de verwerving van eigen middelen profileert de afdeling Fondsenwerving en Relatiebeheer zich als een zelfstandige afdeling in het museum met de vertegenwoordiging van het Hoofd Fondsenwerving en Relatiebeheer als adviseur in het Management Team.

FONDSEN

COLLECTIEAANKOPEN Met steun van verschillende fondsen, stichtingen en particulieren heeft het museum in 2018 werken kunnen aankopen en op die manier de gemeentelijke collectie kunnen versterken. Dankzij een bijdrage van de Stichting Mr. Cornelis Roozen is de collectie van het Frans Hals Museum aangevuld met het werk Gezicht op de Bakenessergracht met de brouwerij De Passer en de Met steun van de Vereniging van Vrienden zijn, ter Valk (1662) van de Haarlemse schilder Gerrit Berck- gelegenheid van het huwelijk, twee nieuwe heden- heyde. Het schilderij toont een van de belangrijkste daagse werken aangekocht: de serie Individuals (2015) pijlers van het 17e-eeuwse Haarlem: de bierbrouwerij. van de Bulgaarse kunstenaar Nedko Solakov en het Het is uniek dat het Frans Hals Museum dit werk met videowerk Progress vs. Regress (2016) van de Neder- een donatie van een enkele genereuze schenker heeft landse kunstenaar Melanie Bonajo, waarvoor ook het kunnen aankopen en kan tonen aan het publiek. Mondriaan Fonds een bijdrage heeft geleverd.

38 CONSERVATORENSTIPENDIUM BANKGIRO LOTERIJ Het Prins Bernard Cultuurfonds heeft het museum een stipendium toegekend, waardoor conservator oude Het museum heeft zich de afgelopen jaren op kunst Anna Tummers in 2018 een periode gedeeltelijk succesvolle wijze ingespannen om het partnerschap vrijgesteld kon worden voor onderzoek. Dankzij dit met de BankGiro Loterij te bestendigen en verder stipendium is zij vervangen door junior conservator te ontwikkelen. Sinds 2008 heeft het Frans Hals Roosmarie Staats. Zij heeft binnen het conservatoren- Museum ruim € 2,5 miljoen ontvangen. In 2017 heeft de team een groot deel van de reguliere werkzaamhe- BankGiro Loterij deze samenwerking geëvalueerd en den overgenomen ten aanzien van de vaste collectie, gecontinueerd met een periode van vijf jaar. Zo ziet zij was tevens betrokken bij de herinrichting van het het museum in de periode van 2018 tot en met 2022 een museum, nieuwe museumpresentaties en tentoonstel- jaarlijkse bijdrage van € 200.000 tegemoet voor het in lingsprojecten. stand houden en toegankelijk maken van de collectie.

TENTOONSTELLINGEN Dankzij de bijdrage van de BankGiro Loterij was het In 2018 zijn op zowel locatie Hof als Hal verschil- museum in 2018 in staat verschillende projecten te lende succesvolle tentoonstellingen georganiseerd. realiseren. Zo was het een bijzonder jaar vanwege de Zonder de bijdragen van fondsen is het voor het succesvolle afronding van het grote restauratieproject Frans Hals Museum niet mogelijk om dergelijke van de drie regentenstukken van Frans Hals. Dit project tentoonstellingsprojecten te realiseren. zou zonder de steun van de BankGiro Loterij niet mogelijk zijn geweest. Ook heeft de BankGiro Loterij Voor de bijdragen aan de tentoonstelling De kunst dit jaar bijgedragen aan de tentoonstelling Frans Hals van het lachen. Humor in de Gouden Eeuw: bedanken en de Modernen in locatie Hof. wij dan ook graag: BankGiro Loterij, Fonds21, VSBfonds, Prins Bernard Cultuurfonds, Vereniging Een andere bijzondere toekenning is de bijdrage van Vrienden en Hendrik Mullerfonds. Voor de voor het vergroten van de publieksvriendelijkheid van bijdrage aan de tentoonstelling Rendez-Vous met Frans het Frans Hals Museum. Ann Demeester werd tijdens Hals: Van Toorn Scholten Stichting, Vereniging van het geven van een rondleiding op haar schouders Vrienden en Mondriaan Fonds. In samenwerking met getikt door Robert ten Brink. De ambassadeur van Vereniging Rembrandt heeft het museum een presen- de BankGiro Loterij had een goede reden om haar tatie in de Pronkkamer kunnen realiseren. Voor de te onderbreken: hij overhandigde de directeur een financiële steun ter realisatie van de tentoonstelling cheque van maar liefst € 496.000 om de Vleeshal in het Ruis! Frans Hals, Anders bedanken wij hartelijk het kader van de gewenste verbouwing aan te pakken. Mondriaan Fonds, Goethe Instituut Nederland en de Vereniging van Vrienden.

Voor de ambitieuze – en kostbare – tentoonstelling Frans Hals en de Modernen was een langdurig wervingstraject nodig waarbij we ondersteuning hebben ontvangen van tal van partners, fondsen en particulieren. We spreken onze nadrukkelijke dank uit aan de Beminnaers van het Frans Hals Museum, Van Toorn Scholten Stichting, BankGiro Loterij, Turing Foundation, VSBfonds, Fonds 21, Mondriaan Fonds, de Vereniging van Vrienden, Gemeente Haarlem, Prins Bernhard Cultuurfonds, Blockbusterfonds en de Rijksoverheid. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft namens de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een indemniteitsgarantie toegekend. Dankzij de BankGiro Loterij werden de regentenstukken gerestaureerd.

39 In het weekend van 24 en 25 november vonden de In 2018 mochten wij negen nieuwe Beminnaers verwelko- BankGiro Loterij Open Dagen plaats: twee dagen men. Hiermee heeft het museum het jaar afgesloten met waarin het museum exclusief werd opengesteld voor in totaal 38 Beminnaers met een gemiddelde jaarlijkse VIP-KAART-houders. Het weekend was zeer succesvol donatie van € 2.553. Voor de Beminnaers van het door de hoge opkomst en het enthousiasme van de eerste uur was 2018 het laatste jaar van hun vijfjarige bezoekers. De gasten konden deelnemen aan work- schenkingsperiode. Momenteel hebben tien Beminnaers shops, speed-rondleidingen of doe-het-zelf opdrachten toegezegd hun Beminnaersschap te verlengen tot en met met behulp van het teken- en familieboekje. Ook kon men 2023. De totale Beminnaerskring bestaat (met de nieuwe de creatieve geest de vrije loop laten in de Hubs of zich aanmeldingen) uit 69 personen waarvan 48% vrouw en laten portretteren door een van de portrettekenaars op 52% man, met een gemiddelde leeftijd van 65 jaar. zaal. Het museum heeft met plezier zijn deuren geopend voor de VIP-KAART-houders en kijkt zeer tevreden terug NALATENSCHAPPEN EN SCHENKINGEN op een succesvol, kunstzinnig en bruisend weekend. Steeds vaker is het Frans Hals Museum erfgenaam. Ook in 2018 mocht het museum mooie nalatenschappen Ten slotte is het geoormerkt werven dit jaar een en legaten ontvangen, in gelden en in objecten. Het uitzonderlijk succes. Het is bijzonder te merken dat museum spreekt in het bijzonder graag zijn dank uit steeds meer deelnemers van de BankGiro Loterij voor de nalatenschap van mevrouw J.G. Boegschoten specifiek voor het Frans Hals Museum meespelen. ten behoeve van de zilvercollectie.

Daarnaast is het Frans Hals Museum in 2018 een PARTICULIEREN EN RELATIEBEHEER bijzondere samenwerking aangegaan met drie andere grote Haarlemse culturele instellingen voorde werving BEMINNAERS van nalatenschappen. Het museum heeft de handen Het Frans Hals Museum is zeer trots op de groep ineen geslagen met de Toneelschuur, Teylers Museum betrokken particulieren die zich aan het museum heeft en de Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem. verbonden en tentoonstellingen met ruimhartige en Samen zijn zij gestart met de campagne ‘Houd cultuur meerjarige steun mogelijk maken. De Beminnaers in Haarlem levend(ig)’ om meer bewustzijn te creëren zijn belangrijke stakeholders voor het museum. Voor voor de noodzaak en het plezier van geven en nalaten hen gaan deuren open die voor anderen gesloten aan cultuur. blijven. Zo krijgen zij tijdens speciale evenementen een unieke kijk achter de schermen van het museum en de kunstsector. SPONSORING

In 2018 zijn de Beminnaers uitgenodigd voor een In 2018 is het museum een samenwerking aangegaan exclusieve preview van het nieuw aangekochte werk met Tikkie van ABN AMRO, waardoor het bezoekers Gezicht op de Bakenessergracht met de brouwerij De Passer makkelijker wordt gemaakt een eenmalige donatie aan en de Valk van Gerrit Berckheyde, op een speciale het museum te schenken. Zo kunnen bezoekers op de avond met experts van binnen en buiten het museum. site direct via Tikkie een bedrag van € 10, € 25 of € 50 Mede dankzij de genereuze bijdrage van de Bemin- doneren. naers is dit jaar de grote blockbustertentoonstelling Frans Hals en de Modernen gerealiseerd in locatie Hof. Met dank aan de ABN AMRO staat er ook een digitale Als dank is voor de Beminnaers een uniek diner geor- donatiezuil in het museum waar bezoekers een bedrag ganiseerd te midden van de 17e-eeuwse meesters in de van € 2,- kunnen doneren. Bij deze zuil kun je met je Salon. Tijdens dit diner stonden achtergrondverhalen pinpas een contactloze betaling uitvoeren ten gunste en de totstandkoming van de tentoonstelling centraal. van het museum. De opbrengst van deze digitale Tijdens deze exclusieve preview werden de Beminnaers collectebus komt ten goede aan het aankoop- en rondgeleid door Marrigje Rikken – hoofd collecties en restauratiefonds van het museum. samensteller van de tentoonstelling – en directeur Ann De Salon – voorheen de Schutterszaal – is na het Demeester. Vurige Beminnaers bezochten samen met huwelijk heringericht en verfraaid met prachtige oranje Ann Demeester Manifesta, de Europese nomadische banken van Home Stock Haarlem. biënnale in Palermo.

40 PERSONEEL EN ORGANISATIE

ORGANOGRAM medewerkers balie & publieksinformatie LAURA ALTING SANDY BERSEE PIET HOOGLAND ANNELIES DE NIJS ELLEN VAN RIESSEN OTTO SCHILLING BEN SURINGBROEK

bpi/timmerman GERARD NIJSSEN medewerker technische installaties telefonist HERMAN BESSELS BOB SMIT

medewerkers teamcoördinator financieel administratief technische dienst RIEN BROERTJES medewerker ULRIC ROLDANUS SABINE DOL RITA WEIJERS WILFRED ZWART MAGDALENA DE HOOG

hoofd fondsenwerving en hoofd facilitaire hoofd balie & hr adviseur hoofd financiën relatiebeheer dienstverlening beveiliging GWEN NIJBROEK-BREUER VACATURE EMMA SWAAN JOHN BUCH RON VAN DEN BROEK

adjunct directeur DENISE DE BOER

secretariaat JUDITH REITSMA HARREN algemeen directeur directie assistent ROXANA SRODZINSKI ANN DEMEESTER MINKE SLUITER

hoofd productie hoofd publiekszaken hoofd collecties conservator tentoonstellingen BAS VAN DONSELAAR MARRIGJE RIKKEN oude kunst SUSANNA KOENIG ANNA TUMMERS

conservator moderne kunst ANTOON ERFTEMEIJER coördinator coördinator communicatie restauratoren junior registrar conservator publieksbegeleiding ANNELIEKE VAN HALEN LIESBETH ABRAHAM LILLY VAN ZUIJLEN hedendaagse kunst VACATURE MIREILLE TE MARVELDE MELANIE BÜHLER coördinator pr en JESSICA ROEDERS coördinator educatie, marketing exploratie en MONIQUE VAN ROYEN publieksbegeleiding (eep) GEERT-JAN DAVELAAR

medewerker eep registrar MEIKE SCHOLTEN KARIEN BEIJERS

depotbeheerder ERIK VAN ROSSUM

behoudsmedewerker ROB VAN DER DUSSEN

41 BEZETTING PERSONEELSLEDEN

Eind 2018 kende het museum een formatie van 35,6 fte, DIRECTIE verdeeld over 45 medewerkers. Daarnaast wordt Ann Demeester – directeur gebruik gemaakt van de inzet van medewerkers via A.I.A. Demeester Paswerk, Uitzendbureau Ervaren Jaren en Tentoo. Vrouw, 27-03-1975 Er wordt een ruimhartig stagebeleid gevoerd, zodat studenten tijdens hun studie reeds werkervaring op Haar nevenfuncties zijn: kunnen doen. Sinds 2013 is het museum ook een Erkend • sinds 2017: Bestuurslid van De Vleeshal in Middel- Leerbedrijf. Het museum kende in 2018 een groot burg, centrum voor hedendaagse kunst; aantal personele wisselingen door pensionering, het • sinds 2017: Lid Programmaraad Museumvereniging; aantreden van nieuwe medewerkers, en door ziekte. • sinds 2015: Bestuurslid van Veem House for Perfor- mance, productiehuis voor Amsterdams dans- en In het najaar van 2017 is in het Frans Hals Museum performance talent; een organisatiebreed werktevredenheidsonderzoek • sinds 2009: Bestuurslid van de Stichting Akhet/Uitge- (WTO) uitgevoerd. Om gevolg te geven aan de resul- verij Octavo, verantwoordelijk voor uitgaven van taten en inzichten van dit onderzoek heeft het museum Nederlandse vertalingen van filosofen als Schiller, een taskforce opgericht. In 2018 is een projectteam Rancière, Deleuze en Daney. aangesteld om concreet aan de slag te gaan met de uitdagingen die er liggen en om de organisatie, interne Denise de Boer – adjunct directeur communicatie en werkprocessen te verbeteren. In de D.S. de Boer Taskforce zijn diverse afdelingen vertegenwoordigd Vrouw, 22-01-1984 die zich in samenspraak met MT en directie inzetten om drie grote knelpunten aan te pakken teneinde de Haar nevenfuncties zijn: werktevredenheid van medewerkers te vergroten. sinds 2018: Jurylid Museumtalent 2018; sinds 2017: Bestuursvoorzitter Stichting voordekunst; sinds 2016: Redactieraadlid Museumcongres 2017-2018; sinds 2016: Vakjurylid Sponsorringen Kunst & Cultuur.

SECRETARIAAT Marieke van der Peet – directie assistent (tot 15 okt.) Minke Sluiter – directie assistent (vanaf 30 okt.) Judith Reitsma Harren – administratief secretarieel medewerker Roxana Srodzinski – administratief secretarieel mede- werker

FONDSENWERVING EN RELATIEBEHEER Emma Swaan – hoofd fondsenwerving en relatiebeheer

HR Gwen Nijbroek-Breuer – HR adviseur Suzan Visser – HR adviseur ad interim

AFDELING COLLECTIES Marrigje Rikken – hoofd collecties Bianca Schrauwen – hoofd ad interim i.v.m. zwanger- schapsverlof Marrigje Rikken Karien Beijers – registrar collectie Erik van Rossum – depotbeheerder Liesbeth Abraham – restaurator

42 Mireille te Marvelde – restaurator Anja Brakman – baliemedewerker Jessica Roeders – restaurator Louise van Dam – baliemedewerker Piet Hoogland – beveiligingsmedewerker AFDELING PRODUCTIE TENTOONSTELLINGEN Dylan Hulzing – beveiligingsmedewerker Susanna Koenig – hoofd productie tentoonstellingen Rob Jon Ming – beveiligingsmedewerker Tony Hofman – hoofd ad interim Fred Lagerweij – beveiligingsmedewerker Lilly van Zuijlen – junior registrar (vanaf 1 april) Melinda Leurs – beveiligingsmedewerker Jaap van Munster – beveiligingsmedewerker CONSERVATOREN Sabine Nijbroek – baliemedewerker Anna Tummers – conservator oude kunst Annelies de Nijs – baliemedewerker Antoon Erftemeijer – conservator moderne kunst Gerard Nijssen – beveiligingsmedewerker/ medewer- Melanie Bühler – conservator hedendaagse kunst ker technische dienst Roosmarie Staats – junior conservator oude kunst Ellen van Riessen – beveiligingsmedewerker (vanaf 1 feb.) Otto Schilling – beveiligingsmedewerker Bob Smit – telefonist AFDELING PUBLIEKSZAKEN Ben Suringbroek – beveiligingsmedewerker Bas van Donselaar – hoofd publiek, communicatie & Henriette de Vries – beveiligingsmedewerker marketing Monique Wentink – beveiligingsmedewerker Jill Pisters – hoofd publiek, communicatie & marketing Pauline Wijker – baliemedewerker ad interim Claudia Zunnebeld – baliemedewerker Geert-Jan Davelaar – coördinator educatie, explora- tie en publieksbegeleiding PERSONEELSVERTEGENWOORDIGING Annelieke van Halen – coördinator communicatie De personeelsvertegenwoordiging bestond uit Monique van Royen – coördinator marketing en PR Annelieke van Halen, Monique van Royen, Annelies Neeltje Köhler – coördinator publieksbegeleiding (tot de Nijs, Ulric Roldanus en Antoon Erftemeijer (ad 1 dec.) interim). Overleg met de directie vond vier keer plaats. Meike Scholten – medewerker educatie, exploratie en publieksbegeleiding INHUUR EN DETACHERING Marleen Hiemstra AFDELING BEDRIJFSVOERING EN FINANCIËN Anouk Jol Rob de Nieuwe – hoofd bedrijfsvoering en financiën Annemieke Min (tot 25 okt.) Sophie Rietveld Karien Janssen - hoofd bedrijfsvoering en financiën ad interim STAGIAIR(E)S EN WERKERVARINGSPLAATSEN Rita Weijers – financieel administratief medewerker Lars Been Brianne Davis FACILITAIRE DIENSTVERLENING Anouk Jol John Buch – hoofd facilitaire dienstverlening Gwen van Loon Herman Bessels – technisch medewerker klimaat en Matthijs van der Meulen verlichting Bibi Silvertant Ulric Roldanus – medewerker technische dienst Tonke van der Sluijs Wilfred Zwart – medewerker technische dienst Anne Mieke van ‘t Wout

BALIE & BEVEILIGING MUSEUMDOCENTEN Ron van den Broek – hoofd balie & beveiliging Melanie Ciurai Rien Broertjes – teamcoördinator Evelyn Cnossen Sabine Dol – teamcoördinator Marie-Claire Guy Magdalena de Hoog – teamcoördinator Michelle Heemeijer Laura Alting – baliemedewerker Michiel Kersten Sandy Bersee – baliemedewerker Margreet Koeman Valerie Boom – baliemedewerker Sara van der Linde

43 Mieke Marx benodigde certificaten en positieve NEN-normeringen Maya Mutlu opgeleverd. Ook in 2018 is weer geïnvesteerd in Maartje van Peijpe verduurzaming van werkwijzen en installaties. Klimaat Anita Rademakers en licht hebben meer aandacht gekregen binnen de Renee Roebbers totale bedrijfsvoering van het museum. Het handelen Sarah Aimée van Schendelen naar de verplichte waarden van Green Key is een Lotte Souwer onderdeel geworden van het dagelijks proces. Ook Veronique Steijn dit jaar heeft het museum weer de kwalificatie ‘Goud’ Annette Vorderhake behaald. Hier zijn wij bijzonder trots op! Micha van der Wal Voor de afdeling Balie & Beveiliging was 2018 een RONDLEIDERS GESTOPT IN 2018 bewogen jaar. Onder meer door ziekteverlof had de Chantal Cossais afdeling te maken met onzekerheden in de bezetting. Giulia Franceschini Daarnaast heeft de afdeling een grote inspanning Maaike Glerum moeten leveren tijdens de opening van het vernieuwde Peter van Graafeiland museum eind maart en de blockbuster Frans Hals en de Willien Korthals Altes Modernen. De vele extra bezoekers zorgden voor een Luitgard Maassen prettige dynamiek aan de kassa, in de publieke ruimtes Emmelie de Mol van Otterloo en in de tentoonstellingszalen, maar ook voor uitdagin- Martijn Pieters gen op het gebied van crowd control en screening. In 2018 zijn de eerste stappen gezet naar optimalisering van de teamformatie en een verdere professionalisering BEDRIJFSVOERING van de afdeling op het gebied van (alerte) gastvrijheid. Dit proces krijgt een vervolg in 2019. Onder Bedrijfsvoering vallen de afdelingen Facilitaire Dienstverlening en Balie & Beveiliging. Als onderdeel Als gevolg van de huisstijlverandering is de bedrijfs- van de organogramaanpassingen, zijn de afdelingen kleding van de afdelingen Balie & Beveiliging en per 1 oktober direct onder de adjunct directeur komen de Technische Dienst in 2018 volledig vervangen. te vallen en vormen zij samen met de afdelingen HR, Gekozen is voor stijlvolle, sportieve bedrijfskleding Financiën en Fondsenwerving & Relatiebeheer de van Oger. De nieuwe kleding is met enthousiasme Zakelijke Sector. Door de bedrijfsmatige afdelingen ontvangen door de medewerkers. onder één sector onder te brengen, met de directe aansturing van de adjunct directeur, wordt de onder- linge samenwerking en communicatie verbeterd. In dit SAMENWERKINGSVERBANDEN jaarverslag wordt de oude benaming Bedrijfsvoering nog gehandhaafd. Het museum is verre van een eiland, in splendid isolation. Het is een spin in het web, door verschillende samenwer- De afdeling Facilitaire Zaken is verder geoptimali- kingsverbanden met partners hier en elders verbonden. seerd, om de ondersteunende en klantvriendelijke ta- ken nog beter te kunnen verrichten. In gebouwbeheer en tentoonstellingsopbouw zijn vele taken verricht. De nieuwe medewerkers van Facilitaire Dienstver- lening hebben duidelijk een stempel gedrukt op de positieve transitie van deze afdeling. De tools voor gebouwbeheer, customer experience en integratie van een Facility Management Informatie Systeem (FMIS) hebben in de dagelijkse werkzaamheden een positieve vlucht genomen. Ook de organisatie is gebaat bij de betere registratie, beheer en afhandeling van facili- taire meldingen. De verdere uitrol van de aanpak van de brandveiligheid in beide locaties heeft in 2018 de Ann Demeester en Marjan Scharloo, directeur van Teylers Museum

44 Het meest opvallend in 2018 was de grootscheepse NWO en NICAS, onderzoek uitgevoerd in samenwer- samenwerking met Teylers Museum naar aanleiding king met de Universiteit van Amsterdam, de Technische van de tentoonstellingen Leonardo da Vinci en Frans Universiteit Delft, het Rijksmuseum (Amsterdam), de Hals en de Modernen. Een unicum aangezien daarmee Gemäldegalerie (Berlijn) en het Metropolitan Museum de vermeende ‘historische’ vijandelijkheid tussen beide of Art (New York). Wat het stimuleren van jong talent instituten definitief werd geëlimineerd. De samenwerking betreft is het museum opnieuw een samenwerking is geconcretiseerd in de vorm van een (deels) gezamen- aangegaan met de Gerrit Rietveld Academie, afdeling lijk marketingbeleid (een krantenbijlage, een presentatie Keramiek, waarbij studenten nieuwe vazen ontwierpen op de Uitmarkt en gezamenlijke media-inkoop), een in het kader van de jaarlijkse presentatie Museum combiticket voor beide tentoonstellingen en een geza- in Bloei. Zo werd, met het oog op het bevorderen menlijk ticketplatform. Samen met Haarlem Marketing van jong ontwerptalent, voor de vormgeving van en NBTC organiseerden beide musea een persreis voor museummagazine TOON gekozen voor Virginie buitenlandse journalisten. Aan de twee blockbusters Gauthier. Een ongebruikelijke samenwerking met hebben de Gemeente Haarlem en Haarlem Marketing partner Radboudumc kwam tot stand in het kader van het framework ‘Haarlem viert cultuur’ verbonden. In dat de tentoonstelling Rendez-vous met Frans Hals. Artsen kader intensiveert het Frans Hals Museum de samenwer- in opleiding bestudeerden en analyseerden onder king met MRA/Amsterdam Marketing en werkt het samen begeleiding van Hans Aarsman en Roy Villevoye het met tal van lokale partners. werk van Frans Hals en toonden de resultaten daarvan in het museum. Met de Museumvereniging werd Op lokaal niveau continueert het museum het overleg tijdens de Museumweek een Haarlemse avond van en de samenwerking met de andere Haarlemse culture- MuseumMatch in het museum georganiseerd. Voor de le instellingen. Onder meer in de vorm van het zoge- leden van We Are Public waren er speciale weken in naamde G8-overleg. Met de bibliotheek trekt het op het museum, bij de introductie van de beweging voor bij de organisatie van een reeks Kijkclub­bijeenkomsten. cultuuroptimisten in Haarlem. Daarnaast is het Frans Hals Museum in 2018 een bijzon- dere samenwerking aangegaan met de Toneelschuur, Op internationaal niveau is de uitwisseling met M - Teylers Museum en de Stadsschouwburg & Philharmonie Museum Leuven gecontinueerd met het uitgeven van Haarlem wat de werving van nalatenschappen betreft. de langverwachte publicatie The Transhistorical Museum Ook reeds ingezette projecten krijgen een vervolg, door uitgeverij Valiz. Gelegenheidssamenwerkingen zoals de Haarlemse Herfst (nieuwe verschijningsvorm zijn er nationaal en internationaal met een keur aan van de Haarlemse Lente), het Haarlem Cultuur Festival bruikleengevers, van de Belgische verzamelaar Axel en Tulpomania (in samenwerking met de Keukenhof Vervoordt tot the Metropolitan Museum (New York), en Haarlem Marketing). Hedendaagse kunst wordt Museum of Fine Arts (Boston), National Gallery gepresenteerd op de jaarlijkse Parksessies. Voor het (Londen), Art Institute (Chicago), Gemäldegalerie eerst wordt op initiatief van cultuurenthousiastelingen (Berlijn), Hamburger Kunsthalle, Birmingham Museum of de Haarlem Cultuurnacht gerealiseerd in samenwerking Art (Alabama), Scottish National Gallery (Edinburgh), met de cultuurstakeholders in de stad, waardoor een The Wadsworth Atheneum Museum of Art (Hartford) ongekend aantal jongeren de weg naar het museum en Cincinnati Art Museum. weet te vinden. De samenwerking met het Elisabeth van Thüringenfonds resulteerde in 2018 in de tweede uitreiking van de Elisabeth van Thüringenprijs. Bij die gelegenheid werden Amsterdam UMC en kunstenaar Elspeth Diederix, innovatiewerkplaats Garage 2020 en Nick Verstand en het Leger des Heils en kunstenaar Jelle Korevaar bekroond omwille van hun uitzonderlijke projecten waarin zorg en kunst op unieke wijze met elkaar zijn verbonden.

Ook achter de schermen worden diverse samenwer- kingsverbanden verdergezet en versterkt. Door de conservator oude kunst wordt, ondersteund door

45 GOVERNANCE

De Stichting Frans Hals Museum wordt bestuurd door RAAD VAN TOEZICHT een directeur/bestuurder met een Raad van Toezicht. Deze Raad van Toezicht vervult de toezichthoudende De Raad van Toezicht is in 2018 zes keer bijeenge- taken. Bestuur en toezicht verhouden zich tot elkaar komen – op 20 maart, 24 april, 19 juni, 18 september, conform het Raad van Toezichtmodel zoals dat is 16 oktober en 4 december. De Raad heeft zijn beschreven in de Governance Code Cultuur. goedkeuring verleend aan de jaarrekening 2018 en de begroting 2019. Daarnaast zijn plannen besproken die het museum ontwikkelt om zijn ambities in inhoudelijke GOVERNANCE CODE CULTUUR en financiële zin waar te maken. Tijdens de jaarlijkse Strategiedag van de Raad van Toezicht op 16 oktober In 2018 zijn de regels van de Governance Code Cultuur 2018 hebben de Raad en Directie de aandacht geves- integraal toegepast. De directeur is verantwoordelijk tigd op (alternatieve) verdienmodellen voor het Frans voor de strategie en de operationele gang van zaken Hals Museum. Het resultaat van deze dag wordt in 2019 van het museum. De Raad van Toezicht houdt toezicht door een kleinere taskforce (leden van de Raad van op de uitvoering van het goedgekeurde beleid en de Toezicht en de adjunct directeur) verder uitgewerkt. kwaliteit van de organisatie en het management. De Raad van Toezicht evalueert jaarlijks of de stichting de SAMENSTELLING RAAD VAN TOEZICHT Governance Code Cultuur naar behoren toepast. De De Raad van Toezicht van de Stichting Frans Hals Auditcommissie overlegt namens de Raad van Toezicht Museum is als volgt samengesteld: meerdere keren per jaar met de Directie en het hoofd Financiën & Bedrijfsvoering, en daarnaast eenmaal per Frans Corpeleijn – voorzitter jaar met de accountant van het museum, en rapporteert Voorheen (managing)partner Stibbe advocaten; thans de bevindingen aan de Raad van Toezicht. toezichthouder bij verschillende ondernemingen in Nederland en België. De Directie-, Raad van Toezicht- en Auditcommissie­ reglementen zijn in 2018 nageleefd en zijn geheel in lijn Hendrik Driessen met de Governance Code Cultuur. Directeur en hoofdconservator museum De Pont, Tilburg, lid Raad van Toezicht Manifesta Foundation, Naar aanleiding van de herziene Governance Code bestuurslid van Huis Marseille, Adviseur Rabobank Cultuur 2019 heeft het museum voorbereidingen ge- kunstcollectie. troffen door in het najaar van 2018 zijn statuten aan te passen. De Directie- en Raad van Toezicht-reglementen Bartout Gieben worden in 2019 nog geactualiseerd naar aanleiding van Partner bij RAGE en portfoliomanager. de nieuwe Code, waarna de Gemeente Haarlem en de Raad van Toezicht de statuten zullen goedkeuren. Mireille Kok Voorheen marketing & exploitatiemanager science In maart 2018 is de naam van de stichting veranderd in museum NEMO, zakelijk manager Droog Design, hoofd Stichting Frans Hals Museum. Corporate communicatie Koninklijke Bibliotheek; thans

46 Transitiemanager bij de Koninklijke Bibliotheek en RAAD VAN ADVIES bestuurslid van Stichting Bibliographie Linguistique. De Raad van Advies is in 2018 tweemaal bijeengekomen Volker Manuth – op 15 mei en 15 oktober. In iedere vergadering van Hoogleraar kunstgeschiedenis bij de Radboud Univer- de Raad van Advies bespreekt de Directie de gang van siteit, toezichthouder van verschillende organisaties, zaken en de plannen voor het museum, waarna ruimte waaronder voorzitter van de opleidingscommissie van is voor vragen en suggesties van de individuele leden de Landelijke Onderzoeksschool Kunstgeschiedenis, van de Raad. De vergaderingen werden bijgewoond lid Raad van Toezicht Rijksbureau voor Kunsthistorische door Frans Corpeleijn, voorzitter van de Raad van Documentatie (RKD) en lid College van Adviseurs Toezicht. Op 15 oktober is Cees Boer afgetreden als Vereniging Rembrandt. voorzitter van de Raad van Advies; hij heeft het stokje overgedragen aan Ankie Broekers-Knol. Wij bedanken Wietze Reehoorn Cees voor zijn grote inspanningen en bevlogenheid als Voorheen lid Raad van Bestuur ABN AMRO Bank; thans voorzitter. lid Raad van Toezicht Rijksuniversiteit Groningen, lid Raad van Commissarissen Stichting Amsterdam Institute De Raad van Advies van de Stichting Frans Hals of Finance, voorzitter Raad van Toezicht Stichting Top- Museum was in 2018 als volgt samengesteld: sport Community, bestuurslid Abe Bonnema Stichting. Jack Bakker Dirk Beljaarts Thérèse van Schie Jurgen Bey Voorheen marketing-directeur Unilever/ICI, directeur Cees Boer – voorzitter tot 15 oktober Amsterdams Uitburo; thans eigen adviespraktijk, Willem Bijleveld bestuurslid Vereniging Rembrandt, bestuurslid Museum Ankie Broekers-Knol – voorzitter vanaf 15 oktober Hermitage aan de Amstel, vice-voorzitter bestuur Aveline de Bruin Amsterdamse Kunstraad en bestuurslid Haarlem Joris van Dijk Marketing. Tom Dorresteijn Frank Heemskerk Frank Houben AUDITCOMMISSIE Thomas Leysen Ingrid van de Maegdenbergh De Auditcommissie is, onder verantwoordelijkheid Erik de Muinck Keizer van de Raad van Toezicht, belast met het houden van Tanja Nagel toezicht op de financiële gang van zaken binnen de Simon Reinink stichting in het algemeen en daarnaast met de toetsing Ciel Stevens-Meeuwis van de werking van de administratieve organisatie, in Rob Vellekoop het bijzonder de betalingsorganisatie en de planning en Bartjan Zoetmulder control cyclus. De Auditcommissie bestaat uit Wietze Frans Corpeleijn (voorzitter Raad van Toezicht) Reehoorn en Bartout Gieben. Cees van Buchem (voorzitter Vereniging van Vrienden van het Frans Hals Museum) In 2018 heeft de Auditcommissie erop toegezien dat de interne controlesystemen werden nageleefd en waar nodig aangescherpt vanwege het beperkte weer- standsvermogen van de stichting. De Auditcommissie heeft daarnaast toezicht gehouden op de uitgaven en investeringen van het Synergieproject en de tentoon- stelling Frans Hals en de Modernen, welke buiten de normale exploitatie vallen. In december 2018 heeft het management team de jaarlijkse risicoanalyse uitgevoerd en de risicoparagraaf geactualiseerd. Daarbij zijn de financiële en organisatorische risico’s aangescherpt.

47 VERENIGING VAN VRIENDEN VAN HET FRANS HALS MUSEUM

Met veel plezier kijken we als bestuur van de • De Kascommissie bestond uit Michiel Verschuijl en Vereniging van Vrienden terug op 2018. Het was een Hans Wijnberg; na de ALV in april is de positie van buitengewoon druk jaar waarin we hard hebben Michiel Verschuijl overgenomen door Hein Coops. gewerkt aan een aantal ‘interne’ zaken zoals het • De Roemercommissie bestond uit Marjolein Costers, relatiebeheersysteem, de huisstijl en de samenwerking Evelijn Ferwerda, Eric de Muinck Keizer, Xavier Kat tussen de Vereniging en het museum. En dat terwijl er en Hein Coops. grote ‘externe zaken’ plaatsvonden in het museum, • Het Bloementeam van Vip’s Bloemen bestond uit waaronder natuurlijk het huwelijk tussen Hof en Vibeke Struben (creaties), Anna Mélissant (organi- Hal en de blockbuster Frans Hals en de Modernen. satie) en hun vrijwilligers. Naast Museum in Bloei Op veel terreinen hebben we stevige vooruitgang verzorgden zij ook de kerstversiering in het museum. kunnen realiseren, andere vragen in 2019 nog om • Het ledensecretariaat werd dit jaar voor het extra aandacht. Al met al zijn we trots op de bereikte laatst beheerd door Anneke de Vries-Staleman. In resultaten. Hieronder gaan we daar concreter op in. samenwerking met Ralph Elias heeft zij de samen- voeging van het Vriendenbestand in het nieuwe ALGEMENE LEDENVERGADERING systeem begeleid. Tijdens de Algemene Ledenvergadering (ALV) van 2018 heeft de vergadering de bestuurswijzigingen DONATIES bekrachtigd, de jaarrekening, na positief advies van de De Vereniging van Vrienden is een aparte stichting, met kascommissie, goedgekeurd, en het Bestuur décharge als belangrijkste doel het leveren van bijdragen aan verleend. Samen met directeur Ann Demeester is het museum in de vorm van donaties. In 2018 hebben de tijdens de ALV gesproken over de financiële situatie Vrienden de volgende financiële bijdragen verricht: van het museum. De Directie benadrukt het belang • € 50.000 voor een kunstwerk van Nedko Solakov van de steun van de Vrienden, mede gezien de krappe (als onderdeel van de tentoonstelling Rendez-vous bekostiging door de Gemeente Haarlem. met Frans Hals). • € 6.000 voor de aankoop van het videowerk BESTUUR EN COMMISSIES Progress vs. Regress van Melanie Bonajo. • Het Bestuur bestond in 2018 uit Marie Louise van den • € 5.000 aan het museummagazine TOON. Abbeelen (winkel), Marjolein Costers (Roemers), • € 38.000 aan het educatieve programma met onder Marja Ploeger (activiteiten), Cees van Buchem andere (familie)workshops, schoolprogramma’s en (voorzitter), Bert Lips (penningmeester) en Esther een audiovisuele tour. Kwaks (secretaris). • € 10.000 aan de oeuvrecatalogus van Frans Hals die • De winkelcommissie bestond in 2018 uit Marie Louise samen met Claus Grimm wordt ontwikkeld. van den Abbeelen (voorzitter), Jolanda Boerstra (se- • € 5.000 aan de restauratie van de kopie die Édouard cretaris), Willemijn van Gasteren (inkoop), Nel Schuil Manet maakte van Hals’ De Regentessen van het (winkelbeheer), Ank van Meggelen (roosterbeheer). Oudemannenhuis. • De Soiréecommissie bestond uit Marjo Pompen, • € 50.000 aan de tentoonstelling Frans Hals en de Marjan Bijkersma, Emilie Dries, Anke Knottenbelt en Modernen. Liesbeth Timmer.

48 ACTIVITEITEN VRIENDEN • een pilot-wervingscampagne tijdens Frans Hals en Ons tweede doel is de betrokkenheid van Vrienden bij de Modernen, die heeft geleid tot ruim zestig nieuwe het museum te vergroten door middel van activiteiten. Vrienden. Het jaar 2018 begon met het ‘Huwelijk’ en sloot af • Met deze maatregelen kunnen we in 2019 het met Frans Hals en de Modernen. Het was voor ons een museum effectiever steunen, actief nieuwe vrienden groot plezier om rond deze prachtige programmering werven en de huidige Vrienden beter en vaker onze activiteiten te plooien. De agenda was dit jaar betrekken bij het museum. goed gevuld: • Lezing ‘Groepsportretten. Hals en zijn tijdgenoten’; WINKEL • Lezing ‘Er op uit! Landschappen in de kunst van de De museumwinkel in locatie Hof wordt bemenst door Gouden Eeuw’; maar liefst 52 enthousiaste vrijwilligers. In 2018 bleef • Dagexcursie naar Kleef onder leiding van Michiel de omzet met € 87.000 nagenoeg gelijk aan die van Kersten; 2017. De netto inkomsten uit de winkel bedroegen • Lezing ‘Kunst is om te huilen’ door Antoon Erftemeijer; € 41.000 hetgeen € 4.000 lager is dan de bijdrage over • Voorjaarsevent Roemers met humorworkshop van 2017. De omzet per bezoeker steeg van € 0,69 naar Bastiaan Geleijnse (Fokke & Sukke); € 0,79. • Onthulling aankoop Individuals van Nedko Solakov; Speerpunten van de winkel in 2018 waren: • Lezing ‘Sine Cerere et Baccho friget Venus’; • Doorlichten van het gehele assortiment en terug- • Lezing ‘Frans Hals en de Modernen’; brengen voorraad. • Bezoek Vrienden Rijksmuseum aan Frans Hals en de • Ontwikkeling van eigen producten, in overleg met Modernen. het museum: • Najaarsevent Roemers met presentaties van Erik van - producten gebaseerd op details uit de Rossum, Lilly van Zuijlen en Jessica Roeders, onder schuttersstukken; leiding van cabaretier Philip Walkate; - kaartenmapjes met logo en bloemcreaties • Soirée met inspirerende inbreng van George uit het museum; Moormann en muziek van Rom Helweg. - eigen afbeeldingen op magneten; - prenten van Aart Taminiau, als mooie aanvulling op De Vereniging telt ongeveer 1.450 Vrienden. Het aan- de expositie Frans Hals en de Modernen. tal opzeggingen is ruim gecompenseerd door nieuwe Vrienden, die met een speciale ledenwervingsactie MUSEUM IN BLOEI in Hof zijn geworven. Het totaal aantal aanwezigen Het Vriendenteam van Vip’s Bloemen realiseert al op onze activiteiten is sterk gestegen, deels omdat er jaren samen met het museum de expositie Museum in meer evenementen zijn georganiseerd, deels omdat de Bloei. Ook dit voorjaar was de tentoonstelling een evenementen beter werden bezocht. groot succes.

PROJECTEN Het Bestuur heeft in 2018 verschillende projecten gerealiseerd: • de samenwerking met het museum effectiever gemaakt; • de kwaliteit van (de communicatie rond) onze activiteiten verhoogd en ons team versterkt; • de nieuwe huisstijl doorgevoerd, in lijn met de huisstijl van het museum: de winkel is gerestyled en geschilderd, inpakmateriaal en Vriendenstickers zijn aangepast; • een flyer ontwikkeld voor de werving van nieuwe Vrienden; • digitalisering van het ledenbestand en de adminis- tratie, in 2019 worden deze acties afgerond;

49 TOELICHTING BIJ DE SAMENGEVATTE JAARREKENING

GRONDSLAGEN BIJ DE BEGROTING JAARREKENING De vergelijkende begrotingscijfers zijn ontleend De jaarrekening van de Stichting Frans Hals Museum aan de begroting zoals deze in de vergadering is opgesteld in overeenstemming met in Nederland van 11 december 2017 is goedgekeurd door de algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële Raad van Toezicht. verslaglegging voor organisaties zonder winststreven, zoals vastgelegd in richtlijn RJ 640 Organisaties zonder winststreven. De waardering van de activa en passiva en de bepaling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten. Activa en passiva worden over het algemeen opgenomen tegen nominale waarde. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop deze betrekking hebben. Winsten worden slechts genomen voor zover deze op balansdatum zijn gerealiseerd. Verliezen welke hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen en indien deze voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.

50 FINANCIEEL VERSLAG BALANS PER 31 DECEMBER 2018 (bedragen in euro’s; na verwerking resultaat)

31 december 2018 31 december 2017 VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa Website 60.984 76.230 60.984 76.230 Materiële vaste activa Machines, apparatuur en installaties 491.729 5 47.101 Verbouwingen 418.788 482.829 910.517 1.029.930

VLOTTENDE ACTIVA Voorraden Voorraad catalogi en museumkaarten 112.675 96.960 112.675 96.960 Vorderingen Vorderingen 1.137.058 352.328 Belastingen en premies 81.690 89.660 Overlopende activa 121.164 237.4 46 1.339.912 679.434 Liquide middelen Totaal liquide middelen 2.324.624 1.871.276 2.324.624 1.871.276

TOTAAL ACTIVA 4.748.712 3.753.830

51 VERVOLG BALANS PER 31 DECEMBER 2018 (bedragen in euro’s; na verwerking resultaat)

31 december 2018 31 december 2017 EIGEN VERMOGEN Algemene reserve 11.383 10.054 Bestemmingsfonds expertisecentrum 243.127 253.639 Bestemmingsfonds Beminnaers 189.941 259.500 444.451 523.193 AANKOOPFONDSEN Fonds heer en mevrouw De Man 607.187 674.920 Aankoop- en restauratiefonds 12.188 53.904 Fonds erven J.G. Boegschoten 416.625 - 1.036.000 728.824 VOORZIENINGEN Voorziening jubilea 28.709 27.248 28.709 27.248 LANGLOPENDE SCHULDEN Overige schulden 303.813 360.623 303.813 360.623 KORTLOPENDE SCHULDEN Schulden aan leveranciers 666.303 404.528 Belastingen en premies 205.895 180.463 Vooruitontvangen subsidie 1.871.193 1.401.789 Overige schulden 95.349 69.263 Overlopende passiva 96.999 57.899 2.935.739 2.113.942

TOTAAL PASSIVA 4.748.712 3.753.830

52 EXPLOITATIEREKENING 2018 (bedragen in euro’s)

2018 2018 2017 RESULTAAT BEGROTING RESULTAAT BATEN Directe opbrengsten 1.714.686 975.000 1.057.507 Bijdrage tentoonstellingen 547.485 842.500 462.981 Bijdrage aankopen 41.000 - 1.575.000 Overige bijdragen activiteiten 4 47.363 335.000 483.859 Indirecte opbrengsten 89.262 135.000 184.577 Totale opbrengsten 2.839.796 2.287.500 3.763.924

Subsidie gemeente Haarlem Exploitatiebijdrage 2.430.243 2.420.000 2.429.231 Bijdrage cultureel jaar 25.264 40.000 - Bijdrage huur en onderhoud 604.469 604.000 604.184 Bijdrage onderzoek 10.000 - - Totaal subsidie 3.069.976 3.064.000 3.033.415

TOTALE BATEN 5.909.772 5.351.500 6.797.339

LASTEN Salarislasten en inhuur 2.756.287 2.618.000 2.585.321 Afschrijvingen 204.134 209.000 180.335 Huisvestingskosten 825.041 842.000 812.520 Aankopen 82.716 30.000 1.796.448 Collectiefunctie 235.705 188.000 419.910 Tentoonstellingen en bijzondere activiteiten 1.377.4 43 865.500 835.274 Publiciteit 189.763 202.000 197.84 4 Algemene kosten 427.867 347.000 327.209

TOTALE LASTEN 6.098.956 5.301.500 7.15 4 . 861

SALDO UIT GEWONE BEDRIJFSVOERING -189.184 50.000 - 3 5 7. 522 Saldo rentebaten/-lasten 993 - 3.881 Bijzondere baten/aankoopfonds Boegschoten 416.625 - - Exploitatieresultaat 228.434 50.000 -353.641

RESULTAATBESTEMMING Onttrokken/toegevoegd aan bestemmingsfonds Beminnaers -69.559 - 85.500 Toegevoegd aan het aankoopfonds Boegschoten 416.625 - - Onttrokken aan het aankoop- en restauratiefonds -41.716 - -318.471 Onttrokken aan bestemmingsfonds De Man -67.733 - -83.992 Onttrokken aan bestemmingsfonds Expertisecentrum -10.512 - -46.362 Toegevoegd aan de algemene reserve 1.329 - 9.684 228.434 - -353.641

53 TOELICHTING BESTEDING GELDEN BANKGIRO LOTERIJ

De jaarlijkse bijdrage van de BankGiro Loterij is in 2018 besteed aan restauratieprojecten en spraakmakende tentoonstellingen.

In 2018 is onder andere de restauratie van de Regenten van het Arme Kinderhuis te Haarlem (1663) van Jan Salomonsz. de Bray helemaal afgerond. In 2018 is gestart met een aantal grote en meerjarige restauraties van schilderijen uit de eigen collectie van Maarten van Heemskerck.

BIJDRAGE (bedragen in euro’s) Toegekende bijdrage 2018 BankGiro Loterij 200.000

BESTEDINGEN Extra personele inzet restauraties eigen collectie 100.000 Tentoonstellingen Humor in de Gouden Eeuw 50.000 Frans Hals en de Modernen 27.000 Museum in Bloei 10.000 Ruis! Frans Hals, Anders 13.000

TOTAAL 200.000

54 TOELICHTING WET NORMERING TOPINKOMENS

2018 2018 A.I.A. DEMEESTER D.S. DE BOER Functiegegevens directeur adjunct directeur Aanvang en einde functievervulling in 2018 01-01 / 31-12 01-01 / 31-12 Deeltijdfactor in fte 1 0,8 Dienstbetrekking ja ja

BEZOLDIGING (bedragen in euro’s) Beloning plus belastbare onkostenvergoedingen 102.158 65.317 Beloningen betaalbaar op termijn 16.850 10.173 Subtotaal 119. 0 0 8 75.490

Individueel toepasselijk bezoldigingsmaximum 189.000 151.200 -/- Onverschuldigd betaald bedrag - - Totale bezoldiging 119.0 0 8 75.490

Reden waarom de overschrijding al dan niet is toegestaan n.v.t. n.v.t.

GEGEVENS 2017 Aanvang en einde functievervulling in 2017 01-01 / 31-12 Deeltijdfactor 2017 in fte 1 Beloning plus belastbare onkostenvergoedingen 101.823 Beloningen betaalbaar op termijn 15.636 Totale bezoldiging 2017 117. 4 59

55 Colofon

© Frans Hals Museum, 2019 Redactie: Bas van Donselaar Raymond Frenken

Ontwerp: KesselsKramer Arnold Massar

Fotoverantwoording: Gert-Jan van Rooij Maarten Nauw Arend Velsink en anderen

Frans Hals Museum is partner van: