Josip Broz Tito Sabrana Djela
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ODBOR ZA IZDAVANJE SABRANIH DJELA JOSIPA BROZA TITA Liubčo Arsov, predsjednik, [dr Vladimir Bakarić, Anka Berus, I Rodoljub čolakovic,! RadivojT)avidović, Stane Dolanc, Veselin Đuranović, Aslan Fazlija, Slavko Janevski, Lazar Koliševski, Nandor Major, Petar Matić, [Miha MarinkoJ dr Miroslav Pečujlić, dr Ivan Perić, dr Pavle Savić, Petar Štambolić, Lidija Šentjurc, Franc Šetinc, dr Mijat Šuković, dr Marko Šunjić, dr Arif Tanović, Fabijan Treo, Mihajlo Zvicer, Drago Vukša, sekretar Odbora JOSIP BROZ TITO - SABRANA DJELA REDAKCIJA ZA IZDAVANJE SABRANIH DJELA JOSIPA BROZA TITA David Atlagić, Ismail Bajra, dr Dušan Bilandžić, dr Drago Borovčanin, dr Milovan Bosić, Slobodan Bosiljčić, (dr Velimir Brezovski, dr Pero Damjanović, dr Tone Ferenc, ar Branislav (jTigorijević, zamjenik glavnog i odgovornog urednika, dr Danilo Kecić, dr Milan Matić, Veljko Miladinović, Pero Morača, dr Ivan Perić, dr Branko Petranović, dr Nikola Popović, zamjenik glavnog i odgovornog urednika, dr Miljan Radović, dr Stanislav Stojanović, Fabijan Trgo GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK dr Pero Damjanović SEKRETAR REDAKCIJE dr Enes Milak NAUČNA p r i p r e m a INSTITUT ZA SAVREMENU ISTORIJU BEOGRAD TOM 20 Istraživanja, napomene, hronologija i priprema za štampu DIMITRIJE BRAJUŠKOVIĆ JOSIP BROZ TITO SABRANA DJELA TOM DVADESETI 16. APRIL — 30. JUN 1944. IZDAVAČKI CENTAR »KOMUNIST«, BEOGRAD BEOGRADSKI IZDAVAČKO-GRAFIČKI ZAVOD, BEOGRAD IZDAVAČKO KNJIŽARSKO PODUZEČE »NAPRIJED«. ZAGREB BEOGRAD 1984. VIII juna stvorile i održale mostobran s preko 900(XX) svojih vojnika, čime su stvoreni uslovi za dalje uspješno savezničko nastupanje i na tom frontu. Na jugoslovenskom ratištu još nije postojala čvrsta linija fronta, ali su se po Titovim naređenjima, uputstvima i direktivama oformljavala sve izrazitija vojišta. U Sloveniji je 7. korpus NOVJ od druge polovine aprila do kraja maja 1944. proširio slobodnu teritoriju u Dolenjskoj i prenio borbe u rejon Iga, nedaleko od Ljubljane, a zatim u junu usmjerio težište borbi na razaranju željezničkih pruga Ljubljana — Trst i Ljubljana — Novo Mesto. Jedinice iz sastava njemačke Grupe armija »C« nisu uspjele da takva dejstva spriječe, niti, pak, da razbiju 9. korpus NOVJ u Vipavskoj dolini i odbace ga iz Gorenjske i onemoguće razaranje željezničke pruge Jesenice — Gorica — Trst. Čak i u Štajerskoj, koju su njemačke snage s posebnom upornošću čuvale iz bojazni da se ne rasplamsa pokret otpora i u Austriji, jedinice 4. operativne zone Glavnog štaba NOV i PO Slovenije su na sektoru Mozirskih planina odbile više neprijateljevih napada, a diverzijama osjetno remetile njemački saobraćaj između Celja i Maribora. U Hrvatskoj su jedinice NOVJ djelimične uspjehe njemačkih ofanziv- nih poduhvata u daljim borbama dovodile do potpunog neuspjeha ili prenosile borbe na nova područja. Osmi korpus NOVJ sve do 31. maja sprečavao je jedinicama njemačkog 15. brdskog armijskog korpusa da ovladaju obalskim rubom od ostrva Silbe do Kornata, pa i tada presječenu vezu s ostrvom Visom, 8. korpus je ubrzo ponovo uspostavio. Istovremeno su s utvrđenog ostrva Visa jedinice 8. korpusa i Mornarice NOVJ samostalno, ili s dijelovima savezničkih komandosa izvodile uspješne desantne prepade na ostrva Mljet, Korčulu, Šoltu i Brač. U Lici su jače snage njemačkog 15. brdskog armijskog korpusa od 28. aprila do 16. maja ofanzivnom operacijom »Morgenštern« ovladale Krbavskim poljem i Korenicom, ali je ubrzo 11. korpus NOVJ povratio izgubljene rejone. Međutim, on nije blagovremeno prozreo da je to bila i prikrivena koncentracija njemačkih snaga, koje će s tog pravca nastupati u predstojećoj operaciji »Reselšprung« — (»Konjički skok«) — drvarskoj operaciji. Slično je bilo i s 4. korpusom NOVJ prilikom napada jedinica njemačkog 5. SS brdskog armijskog korpusa na Topusko, Vojnić i Slunj, kojima su njemačke snage ovladale do 26. maja. Protivnapadom je 4. koprus povratio sva ta mjesta, ali ni on nije uočio prikrivenu koncentraciju njemačkih snaga za nastupanje s tog pravca u operaciji »Reselšprung«. Taj korpus je i u junu nastavio ofanzivna dejstva i usmjerio ih na tri odvojena sektora: u Pokuplju, u zahvatu komunikacije Zagreb — Karlovac i u zahvatu komunikacija koje od Bihaća vode za Sisak i za Karlovac. U Istri su dijelovi njemačke Grupe armija »C« pokušali da unište jedinice Operativnog štaba NOVJ za Istru, ali su ove u borbama vođenim na planini Učki krajem aprila i početkom maja izbjegle udar njemačkih snaga i prodrle na planinu Nanos, a odatle nastavile uspješna dejstva, popunile jedinice novim borcima ili. juna obnovile 2. istarsku NO brigadu. U Hrvatskom Zagorju su na 10. korpus NOVJ, koji je ugrožavao neposredne prilaze Zagrebu, a naročito komunikacije koje vode preko sjeverne Hrvatske k Austriji i južnoj Mađarskoj, povele sredinom maja ofanzivu njemačke i ustaško-domobranske snage, ali je korpus najprije pružio snažan otpor, a zatim manjim snagama prešao u manevarsku odbranu, a glavninom prodro na Kalnik, zatim na Bilo-goru i u Moslavinu, odakle je sredinom juna poveo ofanzivna dejstva i stvorio novu slobodnu teritoriju. Takođe je i u Slavoniji protiv 6. korpusa NOVJ, koji je stavio pod udar magistralu Zagreb — Beograd i pojačao dejstva na sektor Virovitica — Daruvar, krajem aprila uslijedila njemačko-ustaška ofanziva. Međutim, korpus je dijelom snaga poveo manevarsku odbranu i do sredine maja doveo do neuspjeha neprijateljev poduhvat, a istovremeno je s jednom divizijom prodro u Moslavinu i nastavio ofanzivna dejstva. Istočna Bosna, gdje su dejstvovali 3. korpus NOVJ i dvije divizije Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine, bila je stalno poprište intenzivnih borbi. Tamo su jedinice iz sastava njemačke 2. oklopne armije, kojima je povremeno sadejstvovao i dio snaga Vojnoupravnog komandanta Srbije, veoma energičnim napadima sprečavale jedinica ma NOVJ izbijanje na Drinu i nastojale da ih odbace što dalje od Srbije. U tome su privremeno i uspjele, ali nisu mogle spriječiti da se u istočnoj Bosni prikupe i manevarskom odbranom održi pet divizija NOVJ. U Crnoj Gori, Sandžaku i Hercegovini je 2.korpus NOVJ takođe vodio veoma teške borbe. Najžešće su bile u zahvatu Limske doline. I tamo su snage iz sastava njemačke 2. oklopne armije i dijelovi jedinica Vojnoupravnog komandanta Srbije u ofanzivnim poduhvati ma vođenim tokom čitave druge polovine aprila i u prvoj polovini juna pokušavale da likvidiraju limski mostobran. Međutim, 2. korpus je glavninom svojih snaga u veoma oštrim borbama razbio neprijatelj ske snage i odbranio limski mostobran, na kome je u drugoj polovini maja prihvatio Udarnu grupu divizija NOVJ, koja se iscrpena stalnim borbama i marševima povukla iz zapadne Srbije. U Srbiji se uspješno razvijala NOB uglavnom samo u njenom jugoistočnom dijelu. Tako je Glavni štab NOV i PO Srbije, pored već postojećih 9 južnomoravskih brigada, od sredine aprila do kraja juna 1944. formirao u južnomoravskom regionu još 10 brigada, koje je sve uključio u prvih pet srpskih divizija NOVJ. Samo jednu od tih divizija je Glavni štab zadržao da štiti slobodnu teritoriju u Pustoj reci i Jablanici, a ostale je usmjerio u tri operativna pravca: dvije prema Kopaoniku u susret snagama NOVJ koje će poći iz Crne Gore s limskog mostobrana; jednu prema Vranju i planini Kozjaku da se poveže s jedinicama Glavnog štaba NOV i PO Makedonije i da povedu zajedničku borbu; jednu diviziju je uputio k istočnoj Srbiji da razbije tamošnje okupatorsko-kvislinške jedinice i ojača NOB. Njihova dejstva su ugrozila glavne komunikacijske pravce koji vode kroz Srbiju, pa je Vojnoupravni komandant Srbije njemački general Hans Gustav Felber objedinio sve postojeće vojne formacije neprija teljski raspoložene prema NOP-u i pod njemačkim rukovodstvom uputio ih u ofanzivne poduhvate protiv jedinica Glavnog štaba NOV i PO Srbije. Međutim, svi su se ti poduhvati u krajnjem ishodu završili bezuspješno. U zapadnoj Srbiji vodila je veoma teške borbe Udarna grupa divizija NOVJ protiv višestruko nadmoćnijih neprijateljevih snaga, koje je protiv nje lično poveo general Hans Gustav Felber. Prinuđena da nekoliko puta mijenja pravac svoga nastupanja, Udarna grupa divizija NOVJ napokon se s ogranaka planine Maljena preko Zlatibora i Zlatara sredinom druge polovine maja prebacila na slobodnu teritori ju 2. korpusa NOVJ u dolini Lima. U ostalim dijelovima Srbije — Mačvi, Pocerini, Rađevini, Šumadiji, istočnoj Srbiji — postojali su manji ili veći partizanski odredi, ali njihovi pokušaji da rasplamsaju NOB spriječili su višestruko nadmoć nije okupatorsko-kvislinške snage i njihov teror. Na Kosovu i u Metohiji do pred kraj juna bio je potpuno onemogućen opstanak partizanskih odreda zbog još uvijek snažnog njemačkog uticaja na najveći dio albanskog življa, koji je uz to bio i dobro naoružan. Stoga su se kosovsko-metohijski partizanski odredi i bataljoni (sem četiri malene ilegalne partizanske grupe) borili na drugim terenima. Tek krajem juna je novoformirani Kosovski partizanski bataljon počeo na svome terenu da izvodi svoje prve borbene akcije. U Vojvodini su, pak, partizanski odredi, naročito u Sremu gdje je postojala i jedna udarna brigada, uspješno izvodili diverzije na komunikacijama i napadali na manje neprijateljeve posade. Glavni štab NOV i PO Vojvodine, koji se odranije s obje vojvođanske XI divizije nalazio u istočnoj Bosni, u junu se avionom prebacio u Bari i pripremao se poslije referisanja Vrhovnom štabu na Visu za odlazak u Vojvodinu. U Makedoniji su NOB-om bile zahvaćene značajne oblasti i u istočnom i u zapadnom njenom dijelu. Prekinuti su ili ugroženi komunikacijski pravci između okupatorovih garnizona, a postala je