Atpazarî Osman Fazlî'nin Cāmi-I Ķaŝaŝ Adli
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. SAKARYA ÜNøVERSøTESø SOSYAL %ø/øMLER ENSTøTÜSÜ ATPAZARÎ OSMAN FAZLÎ’NøN &Ɩ0øøƶ$Dž$Dž ADLI MESNEVÎ6ø øNCELEME-METøN) YÜKSEK LøSANS TEZø Bilal GÜRÜF Enstitü Anabilim DalÕ : Türk Dili ve EdebiyatÕ Enstitü Bilim DalÕ : Eski Türk EdebiyatÕ Tez DanÕúmanÕ: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin YORULMAZ MAYIS-2010 T.C. SAKARYA ÜNøVERSøTESø SOSYAL %ø/øMLER ENSTøTÜSÜ ATPAZARÎ OSMAN FAZLÎ’NøN &Ɩ0øøƶ$Dž$Dž ADLI MESNEVÎ6ø øNCELEME-METøN) YÜKSEK LøSANS TEZø Bilal GÜRÜF Enstitü Anabilim DalÕ : Türk Dili ve EdebiyatÕ Enstitü Bilim DalÕ : Eski Türk EdebiyatÕ Bu tez 05 /05/2010 tarihinde aúD÷Õdaki jüri tarafÕndan oy çoklu÷u/birli÷i ile kabul edilmiútir. Doç. Dr. B.Ali KAYA Yrd. Doç.Dr. Hüseyin YORULMAZ Yrd. Doç.Dr. Sezai KÜÇÜK Jüri BaúkanÕ Jüri Üyesi Jüri Üyesi Kabul Kabul Kabul Red Red Red Düzeltme Düzeltme Düzeltme BEYAN Bu tezin yazÕlmasÕnda bilimsel ahlak kurallarÕna uyuldu÷unu, baúkalarÕQÕn eserlerinden yararlanÕlmasÕ durumunda bilimsel normlara uygun olarak atÕfta bulunuldu÷unu, kullanÕlan verilerde herhangi bir tahrifat yapÕlmadÕ÷ÕQÕ, tezin herhangi bir kÕsmÕQÕn bu üniversite veya baúka bir üniversitedeki baúka bir tez çalÕúmasÕ olarak sunulmadÕ÷ÕQÕ beyan ederim. Bilal GÜRÜF 15.04.2010 ÖNSÖZ 17. yüzyÕl baúlarÕnda, OsmanlÕ co÷rafyasÕQÕn bilhassa Anadolu topraklarÕ üzerinde genel bir talihsizli÷in hüküm sürdü÷ü görülür. Bir yandan iç isyanlarÕn sarsÕntÕVÕ, di÷er taraftan dÕúarda yapÕlan savaúlarÕn kaybedilmesi ve arkasÕndan gelen ekonomik buhranlar, devleti ister istemez duraklama dönemine sokmuútur. Bununla birlikte sosyal, idari ve siyasi alanda yaúanan durgunlu÷un edebiyat sahasÕnda neredeyse hiç görülmedi÷i araúWÕrmacÕlarÕn dikkatini çeken bir durumdur. Bir di÷er ifadeyle 17. yy. her ne kadar tehlike sinyalleri verse de ilim ve edebiyat hayatÕ önceki yüzyÕllardaki hÕzlÕ geliúimine aynen devam etmektedir. DolayÕVÕyla bu asÕrda da alanÕnda üstat kabul edilen isimler yetiúmiútir. Bu yüzyÕl aynÕ zamanda tekke mensuplarÕ ile medreselilerin birbirini suçlayarak hararetli münakaúalara giriútikleri bir dönemdir. ÇalÕúma konumuz olan eserin yazarÕ Osman Fazlî Efendi, zaman zaman çatÕúmalarÕn yaúandÕ÷Õ bir dönemde yaúamÕú ve devlet erkanÕyla gere÷inden fazla içli dÕúOÕ olmuú bir tasavvuf erbabÕGÕr. Tasavvufî kiúili÷inin a÷Õr basmasÕ nedeniyle eserlerini büyük oranda bu sahalarda oluúturan ama edebiyat âleminde de önemli sayÕlabilecek eserlerin altÕna imza atan Osman Fazlî Efendi’nin edebî yönüne de÷inilmemesi ve bu eserlerinden bahsedilmemesi bizi bu çalÕúmaya sevk etti. Di÷er taraftan úairin Divan’ÕQÕn da bulunmasÕ ve bu eser üzerine yapÕlan çalÕúma bizde Osman Fazlî hakkÕnda, inceleme sahasÕna alÕnabilecek bir úair intibahÕQÕn oluúmasÕQÕ sa÷lamÕúWÕr. Cami-i Kasas’Õn tespit edebildi÷imiz tek nüshasÕ YapÕ Kredi Sermet Çifter AraúWÕrma Kütüphanesi Yazma Eserler bölümünde 173/1 numarada kayÕtlÕGÕr. Baúka nüsha bulamadÕ÷ÕPÕz için tek nüsha üzerinde çalÕúmak zorunda kaldÕk. BazÕ yerleri eksik de olsa genellikle harekeli nesih hattÕyla yazÕlmÕú olmasÕ eseri daha rahat okumamÕ]Õ sa÷ladÕ. ønceleme-Metin adÕ altÕnda yaptÕ÷ÕPÕz çalÕúma genel hatlarÕyla üç bölümden oluúmaktadÕr. Birinci bölümde Osman Fazlî’nin hayatÕ, edebi kiúili÷i ve tarikatÕna dair ana hatlarÕyla bilgi verdik. økinci bölümde oluúturdu÷umuz úablon çerçevesinde CƗmi-i Kasas’Õn büyük oranda dinî-tasavvufî unsurlarÕndan oluúan inceleme-metnine yer verdik. Son bölümde ise eserin transkripsiyonlu metnine yer verdik. Bu çalÕúmanÕn hazÕrlanmasÕnda maddi manevi yardÕmlarÕQÕ bir an olsun üzerimden esirgemeyen baúta ailem olmak üzere tüm dostlarÕma ve sabÕr ve hoúgörü ile tecrübelerini benimle paylaúan de÷erli danÕúman hocam Yrd. Doç. Dr. Hüseyin YORULMAZ’a teúekkürlerimi sunuyorum. Bilal GÜRÜF 20.04.2010 ødøNDEKøLER KISALTMALAR ……………………………………………………………………iii ÖZET …………………………………………………………………………………iv SUMMARY …………………………………………………………………………..v *ø5øù …………………………………………………………………………………1 BÖLÜM 1: ATPAZARÎ OSMAN FAZLÎ EFENDø’NøN HAYATI, ESERLERø, .øùø/øöø ……………………………………………………………………………..5 1.1. HayatÕ ……………………………………………………………………………..5 1.2. Eserleri ……………………………………………………………………………12 1.3. Kiúili÷i ……………………………………………………………………………14 1.3.1. ølmî-Tasavvufî Kiúili÷i……………………………………………………14 1.3.2. Edebî Kiúili÷i, ùiir AnlayÕúÕ ……………………………………………...15 BÖLÜM 2: CƖ0øǥø KADž$Dž’IN øNCELENMESø …………………………………..17 2.1. ùekil Özellikleri ………………………………………………………………….17 2.1.1. NazÕm ùekli, Mesnevi ……………………………….…………………17 2.1.2. Vezin …………………………………………………………………...22 2.1.3. Dil Özellikleri ……………………………………….…...………….…23 2.2. Tür Bilgisi …………………………………………………….………………….25 2.2.1. Siyer/Sîretü’n-Nebi ………………………………….………………....25 2.1.2. Eser MünderecatÕ ………………………………….…………………...27 2.3. Muhteva UnsurlarÕ …………………………………………………….………....33 2.3.1. Dini ve Tasavvufi Unsurlar …………………………………………....33 2.3.1.1. Allah ………………………………………………………………....33 2.3.1.2. Melekler ……………………………………………………...34 2.3.1.3. Kitaplar ………………………………………………………37 2.3.1.4. Peygamberler ………………………………………………...38 2.3.1.5. Dini,Tarihi, Efsanevi ùahsiyetler ……………………………42 2.3.1.5.1. Dinî ùahsiyetler ………………………………....…42 i 2.3.1.5.1.1.Hz. Ebubekir ……………………………...42 2.3.1.5.1.2. Hz Ömer …………………………………42 2.3.1.5.1.3. Hz Osman …………………………….….43 2.3.1.5.1.4. Hz Ali …………………………...…….…43 2.3.1.5.1.5. Ehl-i Beyt (Hz Peygamberin Ailesi) …….44 2.3.1.5.1.6. Sahabeler ………………………………...47 2.3.1.5.1.7. Di÷er Dini ùahsiyetler …………………..47 2.3.1.5.1.8. Peygamberimizin Mübarek Nesebleri …..47 2.3.1.5.2. Tarihi ùahsiyetler …………………………………48 2.3.1.5.3. Efsanevî ùahsiyetler ………………………………49 2.3.1.6. øbadet øle ølgili Mefhumlar ………………………………….49 2.3.1.7. Sure, Ayet, Hadis ve Hadis-i Kutsi …………………………50 2.3.1.8. Ahiret ile ølgili Mefhumlar ………………………………….52 2.3.1.9. Di÷er Dini Mefhumlar ……………………………………...54 2.3.1.10. Tarihi, Co÷rafi Mekanlar ………………………………….56 2.3.2. Hz Muhammed(sav)’in SavaúlarÕ ………………………………….…59 BÖLÜM 3 : METøN 4.1. Nüsha Tavsifi …………………………………………………………………..60 4.2. Metnin Transkripsiyonunda ve ømlâsÕnda øzlenen Yol ………………………...62 4.3. Traskripsiyon øúaretleri …………...…………………………………………...64 4.4. Camiǥ-i Kasas Transkripsiyonlu Metin …………………………….…………..65 SONUÇ ……………………………………………………………………………203 KAYNAKLAR …………………………………………………………………....205 ÖZGEÇMøù ……………………………………………………………….……...207 KISALTMALAR ii AKM Atatürk Kültür Merkezi Tezin BaúOÕ÷Õ: Cami-i Kasas: ønceleme-Metin AÜDTCF Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Co÷rafya Fakültesi a.s.v. Aleyhissalatü vesselƗm a.s. Aleyhisselam Bkz. BakÕQÕz c. Cilt çev. Çeviren d. Do÷um 'øA Türkiye Diyanet VakfÕøslam Ansiklopedisi Haz. HazÕrlayan Hz. Hazreti H. Hicri M. Miladi Nr. Numara ö. Ölüm tarihi s. Sayfa ùamil øA ùamil øslam Ansiklopedisi TDEA Türk Dili ve EdebiyatÕ Ansiklopedisi TTK Türk Tarih Kurumu TÜYATOK Türkiye YazmalarÕ Toplu Katalogu t.y. Türkçe Yazmalar vb. Ve benzeri vd. Ve di÷erleri vr. Varak Yay. YayÕnevi, yayÕnlarÕ SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti iii Tezin YazarÕ: Bilal Gürüf DanÕúman: Yard. Doç. Dr. Hüseyin Yorulmaz Kabul Tarihi: 05 MayÕs 2010 Sayfa SayÕVÕ: V (ön kÕVÕm) + 207 (Tez) Title Of Thesis: Cami-i Kasas: Examine-Text AnabilimdalÕ: Türk Dili ve EdebiyatÕ BilimdalÕ: Eski Türk EdebiyatÕ Bu çalÕúmamÕz, 17.yy.’da yaúamÕú Celvetî úeyhi Kutup Osman Fazlî’nin hayatÕ, eserleri, Cami-i Kasas adlÕ manzum siyerini kapsamaktadÕr. ÇalÕúmamÕz metin inceleme oldu÷u için daha çok Cami-i Kasas adlÕ eser üzerine yo÷unlaúWÕk. ÇalÕúmamÕzda Cami-i Kasas üzerine metin incelemesi yapmaya karar verdik. Bu arada Cami-i Kasas ile ilgili bir dil çalÕúmasÕ yapÕldÕ÷ÕQÕ tespit ettik. Ancak bu çalÕúmanÕn transkripsiyonlu çevirisinde bazÕ hatalÕ okumalar tespit etti÷imiz için metnin tekrar transkripsiyonunu yaptÕk. ÇalÕúmamÕz úu hususlarÕ kapsamaktadÕr: Birinci bölümde Osman Fazlî’nin hayatÕ kapsamlÕ olarak araúWÕUÕlmÕúWÕr. ølmî, edebî ve tasavvufî kiúili÷i ortaya konularak NÕsaca tarikatÕ olan Celvetilik’ten bahsedilmiútir. økinci bölümde eserin nazÕm úekli olan mesnevî hakkÕnda bilgi verilmiú, eserin dil hususiyetlerinden bahsedilmiú ve fiúleme metodu ile tespit edilen baúOÕklar altÕnda metin incelemesi yapÕlmÕúWÕr. Son bölümde ise metnin transkripsiyonlu aktarÕPÕ yapÕlmÕúWÕr. Sonuç olarak Cami-i Kasas’Õn manzum siyer yazma gelene÷i içinde, Ahmediyeler, Muhammediyeler kadar geniú kapsamlÕ olmasa da önemli bir konuma sahip oldu÷u kanaatÕ hasÕl olmuútur. Anahtar kelimeler: Osman Fazlî, Celvetîlik, Siyer, Cami-i Kasas, Traskripsiyon SAU, Institute of Social Sciences Abstract Of Master’s Thesis iv Author: Bilal GÜRÜF Supervisor: Assoc. Prof.Hüseyin YORULMAZ Date: 05 May 2010 Page numbers: V( first part) + 207 (main thesis) Department: Turkish L and Literature Subfield: Old Turkish L. and Literature Our study covers the life, works and the biography (called Cami-i Kasas) of Celveti Seyhi Kutup Osman who lived in the 17th century. Because our principle subject is the “Cami-I Kasas” work we will concentrate on this topic. We decided to examine the text of “Cami-i Kasas” in our study. Meanwhile we determined a language study regarding the “Cami-i Kasas”. But, because we found some mistakes in the transcription, we did the transcription again. Our study covers the following points: In the first chapter the life of Osman Fazli was researched comprehensively. After his academic, literary and sufistic personality was introduced, information about his so called Celvetilik tariqa (sect) was given. In the second chapter information about Mesnevi the poetic form of his work was introduced. After that using the indexing method the titles were determined and examination of the texts under these titles was carried out. In the last chapter the transfer of the transcription text was done. As a conclusion, it is believed