sign in sign up
<<
Home , Orlando paladino

holland festivalholland

george friderich handel, de munt, brussel inhoud / content Info CREDITS – contrabas double Tom Devaere, Elise Christiaens, Barbara Info 2 data / dates seria in tre atti, HWV.31 (1732) Fischer Credits 4 ma 9, wo 11, vr 13 juni 2014 – hobo Mon 9, Wed 11, Fri 13 June 2014 muziek / music Benoit Laurent, Stefaan Verdegem nederlands locatie / venue George Frideric Handel – fagot Voorwoord 5 Stadsschouwburg Amsterdam, Grote Zaal Tomasz Wesolowski, Flora Padar Korte inhoud aanvang / starting time anoniem naar anonymous after Carlo – blokfluitrecorder Marie Mergeay 5 19.00 u Sigismondo Capeces L’Orlando (1711) naar Katelijne Lanneau, Dimos de Beun Hoe waanzin tot emancipatie leidt 7 pm after ’s – hoorn horn René Jacobs 7 duur / running time (1516/1532) Jeroen Billiet, Hylke Rozema Vuur en passie in beslotenheid 3 uur 25 minuten, inclusief twee pauzes muzikale leiding / musical direction – klavecimbel clavecimbel Pierre Audi 12 3 hours 25 minutes, including two intervals René Jacobs Andreas Küppers Ludovico Ariosto en zijn taal / language regie / direction – luit lute Orlando furioso Italiaans met Nederlandse boventiteling Pierre Audi Shizuko Noiri, Wim Maeseele Bernard Huyvaert 15 Italian with Dutch surtitles decors & kostuums / set & costumes – harp inleiding / introduction Christof Hetzer Elena Spotti Libretto 38 door by Chris Engeler licht / lightning – percussie percussion 18.15 u Jean Kalman David Joignaux english 6.15 pm video * ook viola d’amore and viola d’amore Preface 23 meet the artist Michael Saxer boventiteling / surtitles Synopsis 23 met with René Jacobs zang / vocals Dienst Dramaturgie van de Munt How Madness Leads to Emancipation wo 11.6, na afloop van de voorstelling Bejun Mehta (Orlando) Dramaturgy department of La Monnaie René Jacobs 25 Wed 11.6, after the performance Lenneke Ruiten () productie / production Fire and Passion in Isolation moderator Chris Engeler Kristina Hammarström (Medoro) De Munt / La Monnaie Pierre Audi 30 websites (Dorinda) wereldpremière / world premiere Ludovico Ariosto and his Orlando www.demunt.be Konstantin Wolff (Zoroastro) Londen, 27.1.1733 Furioso www.bejunmehta.com orkest / orchestra première nieuwe productie / premiere Bernard Huyvaert 33 Baroque Orchestra B’Rock new production – viool violin Brussel, 19.4.2012 Rodolfo Richter, Jivka Kaltcheva, Rebecca mogelijk gemaakt met extra Huber, Maite Larburu, John Ma, David bijdrage van / this production Wish, Zefira Valova has been made possible with the – viool 2 violin 2 additional support by Sara DeCorso, Louella Alatiit, Elin The Brook Foundation Eriksson, Marie Haag, Liesbeth Nijs*, Annegret Hoffmann – altviool viola Luc Gysbregts*, Manuela Bucher, Antina Hugosson, Wendy Ruymen – cello Rebecca Rosen, Kate Haynes, Nika Zlataric

2 3 voorwoord Korte inhoud

“De buitensporige liefde die Orlando eerste bedrijf voelde voor Angelica, koningin van Cathay [China], en die hem uiteindelijk het verstand Orlando, beroemd om zijn heldendaden, is deed verliezen, stamt uit het onvergelijkelijke obsessioneel verliefd op Angelica. Zoroastro gedicht van Ludovico Ariosto. Aangezien werpt zich op als de verdediger van Orlando’s dit werk voldoende bekend is, volstaat deze roem en spoort hem aan om Mars te volgen zin zonder verdere uitleg als samenvatting in plaats van de wispelturige Cupido. Maar voor het voorliggende stuk. De toegevoegde voor Orlando wordt het vervullen van zijn fictieve elementen, zoals de liefde van het alles verterende passie belangrijker dan het herderinnetje Dorinda voor prins Medoro nastreven van roemrijke daden. en de niet-aflatende ijver van de magiër Dorinda, die op het platteland leeft, wordt Zoroastro voor de roem van Orlando, die- een nieuw, verwarrend gevoel gewaar dat nen om te laten zien hoe onverschrokken de ze niet kan thuisbrengen – ze is verliefd op liefde is in het inpalmen van het hart van wie Medoro. Ze merkt op dat Orlando net als zij dan ook, en om aan te tonen dat de wijze te in de greep van de liefde is. allen tijde klaar moet staat om de mensen op Angelica heeft in het verleden steevast alle het goede pad terug te brengen die er in hun liefdesverklaringen naast zich neergelegd, hartstocht van afgeweken zijn.” maar moet nu toegeven dat ze zelf verliefd is geworden op Medoro, die ze in Dorinda’s Voorwoord tot het libretto van Orlando, uitgegeven huis verzorgde toen hij gewond was. Hun in Londen in 1732 liefde is wederzijds en ze wil samen met hem elders een nieuw leven beginnen. Wanneer Dorinda met Medoro alleen is, uit zij haar angst om hem te verliezen. Medoro wil haar niet kwetsen: hij zal haar genegen- heid altijd blijven koesteren, maar hij dankt nu eenmaal zijn leven aan Angelica en zal met haar meegaan... Hoewel Dorinda beseft dat deze lieve woorden misleidend zijn, blijft ze nog hoop koesteren. Zoroastro waarschuwt Angelica voor Orlando’s jaloezie: als Orlando de relatie tussen Angelica en Medoro ontdekt, zal hij zeker niet lijdzaam toezien. Om Orlando af te leiden van haar eigen gevoelens voor Medoro, veinst Angelica jaloers te zijn op Isabella, een vrouw die door Orlando werd gered. Orlando ontkent met klem dat hij een ander dan Angelica zou kunnen liefheb- ben. Angelica vraagt nieuwe bewijzen van zijn liefde en hij snelt weg om uit te voeren

4 5 wat zij verlangt. Medoro, die Angelica met alleen Dorinda aan. Opnieuw laat hij weten Hoe waanzin tot emancipatie van zijn eigen muziek. We kunnen dus ver­ Orlando heeft zien praten, wil hem uitdagen, dat hij dankbaar is voor alles wat ze voor leidt onderstellen dat Handel bijzonder geïnspi- maar Angelica praat hem om. Dorinda ziet hem heeft gedaan, maar dat hij niet van René Jacobs reerd werd door zijn Orlando-project. (We met eigen ogen hoe Angelica en Medoro haar houdt. Zijn eerlijkheid verandert niets weten echter niet precies wanneer hij besloot elkaar omhelzen en begrijpt nu dat haar aan Dorinda’s gevoelens voor hem. Hij, over operazangers en het concept om een Orlando te componeren en wanneer liefde voor Medoro geen kans maakt. Bij nog steeds op zoek naar Angelica, laat haar van een opera hij het werk aanvatte: we weten alleen dat hij wijze van troost schenkt Angelica haar een achter. na zijn Italiëreis een drietal jaren heeft gehad aandenken. Orlando komt Dorinda zijn liefde verklaren. Toen Orlando op 27 januari 1733 voor het om het project vorm te geven.) Even is ze geneigd om zijn liefdesbetuiging eerst in Londen werd opgevoerd, bevond De stof van Orlando gaat terug op de tweede bedrijf te geloven, maar dan begrijpt ze dat hij elke Handel zich halfweg zijn carrière. Enkele commedia dell’arte: een held die zijn identi- greep op de werkelijkheid heeft verloren en jaren tevoren, in 1728, had hij samen met teit vergeet en denkt dat hij iemand anders Dorinda beklaagt haar ongeluk in de liefde, haar voor een ander houdt: eerst voor Venus, Johann Jacob Heidegger de New Royal is… In waanzinscènes zoals deze van maar probeert zich neer te leggen bij de dan voor Angelica’s broer en zelfs voor zijn Academy of Music te Londen opgericht, Orlando zaten de nodige elementen om situatie. Ze vertelt Orlando dat Angelica grootste vijand, Ferraguto. een nieuw operagezelschap dat Italiaanse het publiek aan het lachen te brengen. In en Medoro van elkaar houden, en als bewijs Angelica komt Medoro zoeken, maar opera bracht, nadat de ‘oude’ Academy op Handels opera is de eerste en grote waan- toont ze het cadeautje, dat Orlando herkent Dorinda waarschuwt haar direct voor een faillissement was uitgedraaid. Handel zinscène, aan het einde van het tweede als het voorwerp dat hijzelf eerder aan Orlando’s psychische toestand. Angelica investeerde als impresario een deel van zijn bedrijf, weliswaar ernstig: Orlando stelt zich Angelica had geschonken. Hij zweert wraak hoopt oprecht dat Orlando ooit de pijn eigen vermogen in de onderneming. hier voor dat hij in de onderwereld afdaalt. te zullen nemen. van zijn onbeantwoorde liefde te boven zal In 1729 ondernam hij een reis naar Italië, Maar in het derde bedrijf, waar hij Dorinda Angelica en Medoro overleggen in het komen. die op meerdere vlakken betekenisvol zou verwart met Venus en met allerlei personages bijzijn van Zoroastro hoe ze aan Orlando’s Zoroastro verschijnt en wijst op de ver- blijken: niet alleen voor het operagezelschap, uit Ariosto’s Orlando furioso, staat er geen razernij kunnen ontsnappen. De magiër woestende impact van de liefde. Angelica maar ook voor de totstandkoming van maat op zijn delirium en is het commedia belooft hen zijn hulp. Kort daarna komt verneemt van Dorinda dat Orlando haar Orlando. Tijdens die reis, die van Venetië dell’artegehalte zeer groot. Als ik Orlando Orlando voorbij de plek waar de twee gelief- huis in brand heeft gestoken en dat Medoro naar Napels voerde, woonde Handel veel vergelijk met de van Lully, die zeer den hun naam in een boom hebben gekerfd. onder het puin is bedolven. Orlando komt operavoorstellingen bij, leerde hij nieuwe ernstig van toon is, en met Haydns Orlando Dit teken van hun liefde brengt hem buiten aangestormd, bezeten door het idee Angelica libretto’s kennen en ging hij op zoek naar paladino die behoort tot de ‘opera eroico- zichzelf. te doden, en sleurt haar mee. Wanhopig en zangers die hij naar Londen kon halen. Hij comico’, bevindt Handels versie zich in het Vlak voor haar geplande vertrek met Medoro uitgeput valt hij daarna in slaap. voelde aan dat het Engelse publiek uitge- midden. keert Angelica een laatste keer terug naar Dit is het moment waarop Zoroastro heeft keken raakte op de vaste constellatie van Handels opera kende tal van zeer uiteen- de plek waar ze de liefde heeft leren kennen, gewacht om Orlando te genezen. Met de de drie sterzangers Senesino, Francesca lopende voorgangers. Tijdens zijn reis van maar ze wordt opgemerkt door Orlando, hulp van een adelaar – symbool van kracht Cuzzoni en Faustina Bordoni. In Napels 1729 heeft Handel in Rome waarschijnlijk die haar als een bezetene achtervolgt. Als en rede – geeft Zoroastro de dolende held ontmoette Handel onder meer de zangeres een theatervoorstelling bijgewoond van La door een wonder ontsnapt Angelica aan zijn verstand terug. Orlando ontwaakt. die enkele jaren later de rol van Dorinda zou Pazzia d’Orlando van Cicognini, een 17e- zijn woede. Orlando is helemaal uit het lood Beetje bij beetje ziet hij welke catastrofe creëren en de toekomstige Zoroastro. eeuwse toneelschrijver en librettist die veel geslagen en verliest zijn verstand. Hij waant hij heeft aangericht; hij wil zichzelf van het Orlando bekleedt een unieke plaats in libretto’s voor Cavalli en Cesti heeft geschre- zich al aan de oever van de Styx, op weg naar leven beroven. Angelica houdt hem tegen: Handels oeuvre. Het is bekend dat Handel ven. Handel voelde zich aangetrokken tot dit het dodenrijk, maar Zoroastro redt hem zij en Medoro zijn door de tussenkomst van bij het componeren vaak aan ‘zelfontlening’ tijdperk en tot de Venetiaanse opera, waarin voorlopig van de algehele waanzin. Zoroastro gered. Orlando lijkt nu bereid deed en oudere muziek hergebruikte. Maar komische en tragische elementen vermengd te zijn om af te zien van Angelica. En mis- in deze opera zijn haast alle aria’s voorzien werden. Na de bloei van de Venetiaanse derde bedrijf schien wordt het evenwicht der hartstochten van nieuwe muziek; slechts drie nummers opera kwam in Rome een literaire beweging uiteindelijk hersteld… gaan terug op oudere modellen. Ter vergelij- op gang, de Accademia dell’Arcadia, die Enige tijd later. Medoro hoopt Angelica king: in een vroege Handelopera als streefde naar minder gecompliceerde verha- bij Dorinda thuis te vinden, maar treft daar Agrippina is haast elk nummer een parodie len zonder komische uitweidingen en naar

6 7 verhevener thema’s. Handel verkeerde ook onderlegd, dat componisten als Hasse rollen te goed!), maar ook een verlichtingsopera, na het zingen van zijn aria de scène verlaat. wel in deze kringen, maar bleef teruggrijpen van seconda donna voor haar schreven. met een personage dat al vooruitwijst naar (Een ‘ondramatisch gegeven’ dat in onze op oudere, vaak Venetiaanse libretti, zoals Door haar achtergrond heeft La Celestina de Sarastro-figuur uitDie Zauberflöte. Dra- productie zal worden omzeild door de vijf dat het geval was in Giulio Cesare in Egitto en wellicht komische elementen Orlando bin- matische eenheid was daarbij geen hoofdbe- personages voortdurend op scène te houden Serse. Orlando gaat daarentegen wel degelijk nengebracht. Strohm beargumenteert dit trachting. Opera was een vorm van enter- – gevangen als ze zijn in een soort van ‘huis terug op een door de Arcadische Academie aan de hand van het taalgebruik van haar tainment, waarin werd gestreefd naar een zo clos’.) Vandaag kunnen we ons maar moeilijk geïnspireerd libretto, dat zeer serieus van personage in het libretto. In haar aria ‘L’amor groot mogelijke afwisseling. Elke productie voorstellen hoe ingrijpend en dwingend de toon is, van de hand van Carlo Sigismondo è qual ’l vento, che gira il cervello’ gebruikt moest succesvol zijn en geld opbrengen. eisen van de toenmalige zangers waren! Aan Capece. Maar Handels libretto wijkt in een Dorinda woorden die eerder thuishoren in Zoals gezegd blijft de genese van het begin van zijn carrière is Handel daar groot aantal punten af van dit model. Deze een komische opera dan in een opera seria. Orlando omgeven door mysterie. Meer meermaals mee geconfronteerd geweest. afwijkingen – tekstveranderingen, de schrap- Ook de toevoeging van het personage informatie omtrent de adaptatie van het (Een voorbeeld daarvan is de verzoenings- ping van het koppel Isabella-, de van Zoroastro, op maat geschreven voor libretto voor Handel zou kunnen helpen om scène tussen Ottone en Poppea in het derde toevoeging van het personage van Zoroastro de bas Antonio Montagnana, zou door La bepaalde dramaturgische tekortkomingen in bedrijf van Agrippina, waarvoor Handel – zijn in alle opzichten betekenisvol, maar Celestina zijn ingegeven: beide zangers ken- het werk te verklaren. Het eerste deel van het een prachtig duo in de vorm van een canon werpen ook veel vragen op. Want we weten den elkaar en waren afkomstig uit dezelfde tweede bedrijf is bijvoorbeeld niet veel meer had gecomponeerd, maar dat de zangers niet wie de auteur is van dit nieuwe libretto, kringen in Napels. Met zijn komst kreeg de dan een losse aaneenschakeling van aria’s. (In weigerden te zingen: ze wilden elk apart een wie verantwoordelijk is voor de vele verande- vernieuwde constellatie van zangers, waarbij de regie van Pierre Audi wordt deze ‘zwakte’ exit-aria zingen – van een verzoeningsscène ringen. Vaak wordt Nicola Haym naar voren prima donna Anna Strada del Pò (Angelica) weliswaar omgebogen tot een sterkte, door gesproken!) geschoven als de bewerker van Orlando. gezelschap kreeg van een seconda donna het tweede bedrijf op te vatten als een nacht- Ondanks de dwang van de conventies Hij had eerder al libretto’s voor Handel (Dorinda), verder vorm. Bij de voorbereiding merrie van Orlando.) wijst Orlando reeds vooruit naar de manier aan­gepast, maar was vermoedelijk reeds in 1733 zal de samenwerking trouwens niet waarop de opera seria zich later in de eeuw overleden toen Handel aan Orlando werkte. altijd gemakkelijk zijn geweest. Senesino over conventies en vernieuwing zal ontwikkelen. De recitatieven werden door Musicoloog Reinhard Strohm heeft hierover keerde terug naar het gezelschap na een Handel sterk ingekort, wat ook ingegeven een verregaande maar boeiende theorie ont­- korte afwezigheid; Handel had immers ge- De situatie waarin de Italiaanse opera in werd door het feit dat het publiek in Londen wikkeld. Volgens hem is het mogelijk dat probeerd hem te vervangen door een jongere Londen zich bevond en waarmee Handel het Italiaans niet machtig was. Deze inkor- Handel veel veranderingen eigenhandig castraat, Antonio Bernacchi. Maar diens rekening diende te houden, liet niet toe dat tingen, die soms ten koste gingen van de psy- heeft doorgevoerd onder invloed van de erg versierde zangstijl sloeg niet aan bij het hij het genre van de opera seria drastisch chologische uitwerking van de personages, zangeres Celeste Resse, bijgenaamd La Engelse publiek. Senesino mocht dus terug- zou vernieuwen: zoals gezegd dicteerden de werden gecompenseerd door een voor die Celestina, die de rol van Dorinda vertolkte. komen, maar na Orlando brak hij definitief sterzangers, die voor de nodige inkomsten tijd groot aantal accompagnato-recitatieven. Er zijn aanwijzingen dat bepaalde ingrepen met Handel. Nochtans had Senesino niet te moesten zorgen, veelal de wet. Pas later, Ook het trio aan het einde van het eerste be- (in het oorspronkelijke Capece-libretto) klagen over de omvang van de rol van toen hij zich op het oratorium toelegde en drijf is zeer uitgewerkt voor Handels doen; zijn gedaan door een ‘amateur’: sommige Orlando. Ongetwijfeld zal de aanwezig- nadat hij de Italiaanse opera vaarwel had samen met het slotkoor van de opera vormt verzen lopen mank of vertonen grammaticale heid van nieuwe zangers als La Celestina, gezegd, vond Handel een grotere vrijheid het een aanzet tot heuse ensemblestukken. fouten. afkomstig uit een ander milieu, die boven- om bepaalde vernieuwingen door te voeren. De thematiek van Orlando – de waanzin Het verhaal van Celeste Resse, die uit dien dramaturgisch mochten bijdragen, tot Oratoria (zelfs op zeer dramatische onder- veroorzaakt door een ongelukkige liefde een arm milieu kwam, is buitengewoon wrijvingen met de stercastraat hebben geleid. werpen) werden in de regel niet scenisch – bood Handel een uitgelezen kans om interessant. In die tijd was het voor zangers In ieder geval bracht Handel met de opgevoerd. De zangers hadden minder grote te breken met bepaalde conventies. Zijn uit lagere klassen zo goed als onmogelijk om toevoeging van de magiër Zoroastro verdere namen, maar dat liet financiële ruimte voor Orlando schippert in zijn waanzin tussen opera seria te zingen; La Celestina moest ‘lagen’ aan in zijn concept: zijn Orlando werd een koor en het liet de componist toe om los twee registers, het tragische en het burleske, zich vanwege haar afkomst noodgedwongen een magische opera, inclusief bovennatuur- te komen van de dwingende ‘verwachtingen’ als een donquichotteachtige figuur… De beperken tot het komische genre, meestal lijke voorvallen die spectaculaire effecten op van de zangers. Een van die conventies is de waanzinscènes illustreren hoe Handel met intermezzi zoals La Serva Padrona van scène mogelijk maakten (succes verzekerd, zogenaamde da-capoaria, maar vooral ook de bestaande conventies omging en ze, in Pergolesi. Maar blijkbaar was ze technisch zo dat besefte Handel als ondernemer maar al de exit-aria, de gewoonte waarbij de zanger functie van de dramaturgie, naar zijn hand

8 9 zette. De da-capoaria met name is gebaseerd over de muzikale realisatie zijn nasale klank Orlando begeleidt die zich komen bij het Es-groot van de sluimeraria, op ‘la raison’, op symmetrie – ABA – zoals inbeeldt dat hij in de onderwereld afdaalt. die de genezing op weg naar de rede moet in de architectuur van die tijd. Maar als De instrumentatie die Handel voorzag voor De hoorns beperken zich tot één enkele brengen… Een ‘verlicht’ einde, met een voor een personage de rede verliest en waanzin- Orlando was naar de gebruiken van zijn tijd aria aan het begin van de opera: in deze pas- die periode typerende optimistische kijk. nig wordt, is het aannemelijk dat hij die standaard: strijkers, twee hobo’s en twee sage probeert de verliefde Orlando argu- In het slotkoor zingen Angelica en Medoro symmetrie niet meer vindt. Handel gaf fagotten, geen pauken of trompetten. Een menten te vinden tegen Zoroastro die stelt samen; Dorinda en Orlando zingen alleen, Orlando’s grote waanzinscène een vrije belangrijke uitzondering vormde de violetta dat liefde zwak en ‘effemminato’ (verwijfd) elk in hun eigen wereld. Keert de rede echt vorm mee: ze bestaat uit een opeenvolging marina, een instrument dat nu niet meer maakt. Orlando verwijst naar Achilles, die terug, of is het schijn? van accompagnato-recitatieven, een arioso- bestaat maar dat door de aanwezigheid van een deel van zijn leven in vrouwenkleren had gedeelte, een chaconne in de stijl van de 17e resonantiesnaren een zeer aparte sonoriteit rondgelopen en toch nog in staat was tot Opgetekend door Marie Mergeay eeuw – alsof Orlando zich vergist van tijd- had. In Orlando weerklinken twee violette grootse heldendaden. De hoorns in zijn aria perk – en tot slot een furieus einde. In andere marine in de sluimeraria van Orlando op het vertegenwoordigen de mannelijkheid en het waanzinscènes uit de barok, bij Vivaldi of bij einde van het derde bedrijf, die deel uitmaakt machoheldendom, maar de aria in F-groot Steffani, begint het personage dat waanzin- van het ritueel waardoor hij zijn verstand te- kreeg – bij wijze van ironisch contrast – een nig wordt soms in een andere taal te zingen, rugvindt. Wij gebruiken twee viole d’amore dansante, sensuele begeleiding in 6/8 mee… in het Frans bijvoorbeeld. Bij Handel zingt om de klank van deze ‘toverinstrumenten’ te De rijkdom, de gelaagdheid van Handels Orlando niet in een andere taal, maar wel op benaderen. partituur komt naar boven wanneer we al een gegeven moment in de Franse stijl, op Orlando dateert uit een periode waarin deze muzikale codes – toonaarden, maat- het ritme van een gavotte. in de orkesten de fluitpartijen meestal door soorten... – ontleden en toetsen aan de In tegenstelling tot Orlando vertegen- de hoboïsten werden gespeeld – het was gezongen tekst. Natuurlijk kan de interpre- woordigen Zoroastro en Dorinda, elk op toen gebruikelijk dat een muzikant naast tatie van aria’s variëren van uitvoerder tot hun eigen manier, de stem van de rede: zijn eigen instrument ook andere instru- uitvoerder, maar er is stof genoeg om over na Zoroastro als een filosoof van de verlichting, menten bespeelde. In opera’s van Handel te denken, zoals over de driekwartsmaat, die Dorinda als boerendochter met gezond ver- of tijd­genoten was het aandeel van de fluit in de barokopera vaak in verband wordt ge- stand. Zoroastro’s eerste recitatief, ‘Giero- (blokfluit of traverso) doorgaans voorbe- bracht met een personage dat liegt, en, zoals glifici eterni’, is een aanval op de astrologen houden voor belangrijke momenten. In mijn reeds gezegd, met emoties. Als Medoro zich uit de 17e eeuw die in de sterren proberen realisatie geef ik de twee blokfluiten iets in zijn eerste aria in een driekwartsmaat tot te lezen, maar die eigenlijk niets anders meer werk dan oorspronkelijk door Handel Dorinda richt met de bedoeling haar gevoe- verkondigen dan ‘belle oscurità’ (mooie voorzien. lens te sparen, dan besef je dat hij eigenlijk onduidelijkheden)! Bij wijze van contrast In tegenstelling tot Handel opteer ik te laf is om te zeggen ‘het kan niets worden met de magiër vertegenwoordigt Dorinda voor een rijk continuo, met twee klavecim- tussen ons’. het gezonde verstand. In de tweede waanzin- bels, orgel, regaal, harp en twee luiten (een De symboliek van de toonaarden komt scène, de burleske, heeft zij een dialoog met aartsluit en een theorbe) – een keuze die ook zeer goed tot uiting als we de globale Orlando, waarin beiden in een ander ritme bewust ‘onhistorisch’ is. Maar in theorie tonale evolutie in Orlando bekijken, van zingen. Orlando spreekt haar aan als ‘Venere was de bezetting van het continuo een vrije de ouverture tot aan de aria met de violette bella’, in een driekwartsmaat, die veel rubato beslissing van de kapelmeester, in functie van marine, die in Es-groot staat, de ‘mystieke’ toelaat en die al sinds Monteverdi wordt de middelen die voorhanden waren. Er zijn toonaard van het ritueel. Alles wat voor- geassocieerd met het ritme van de emoties. voorbeelden uit die tijd met grote continuo- afgaat kan gezien worden als één lange Als Dorinda antwoordt, wisselt het tempo apparaten. De hierboven vermelde instru- beproeving, één grote initiatie, beginnend abrupt naar een strakke 4/4. In het En- menten zorgen voor gevarieerde kleuren in bij (een ongewoon) fis-klein in de ouverture, gels heet deze maatsoort ‘common time’: de begeleiding van de recitatieven. Het regaal gevolgd door b-klein in het eerste accompag- Dorinda drukt haar ‘common sense’ (gezond bijvoorbeeld weerklinkt alleen in de waan- nato-recitatief van Zoroastro en vervolgens verstand) uit in common time. zinscène van het tweede bedrijf, waar het met door de vele etappes die nodig zijn om uit te

10 11 Vuur en passie in hele opera draait rond hem. Het contrast bedreven onder de ogen van Orlando – reeds zich van haar afwendde voor Angelica. Door beslotenheid tussen Orlando en de andere personages – in brand is gestoken. Pas in het derde bedrijf haar gevoelens te sublimeren met behulp Kanttekeningen bij Orlando, Pierre Audi Zoroastro, het koppel Angelica-Medoro en beseffen we dat het Orlando is die dit vuur van het geloof slaagt ze erin te berusten in Dorinda – laat het isolement van de protago- aanstak. In het tweede bedrijf worden we als haar lot. In zekere zin vertegenwoordigt ze Non so scherzar col foco; nist doorschemeren. het ware meegezogen in het hoofd van het absoluut tegengestelde van Orlando. Zij E quel che per te m’arde è cosi fiero Het voornaamste conflict van de opera Orlando en beleven we zijn obsessieve jaloe- aanvaardt de situatie, ondanks het verdriet Che non trova più loco. vloeit voort uit de vreselijke pijn van onze zie. We proberen van dit bedrijf, dat eindigt dat ze voelt. – Orlando, iii, 3 held, van deze man die met zijn vermetele, met de vermaarde waanzinscène van Wat valt er te vertellen over het vreemde exemplarische daden steeds opnieuw be- Orlando, een soort interne uitweiding te personage Zoroastro? In de zoroastrische In tegenstelling tot andere opera’s van Han- wondering wist te wekken en die we nu aan maken in het narratief verloop van de drie cultus is Zoroaster de god van het vuur. del die ik heb geregisseerd, zoals Tamerlano het begin van het werk veranderd zien in een bedrijven. Het eerste en het derde bedrijf Wij gebruiken het symbool van het vuur en , is het verhaal van Orlando vrij gekweld, wraakzuchtig monster. Hij beseft volgen op elkaar, het tweede is de nacht- om Zoroastro te koppelen aan Orlando: hij statisch, zonder veel spanning. Het is een dat Angelica, de vrouw die hij hartstochtelijk merrie van het titelpersonage. In het derde is een onderscheiden brandweerman en op psychologische, zelfs filosofische en mystieke bemint, hem heeft verlaten voor Medoro. bedrijf wordt het huis van Dorinda her­ een bepaalde manier Orlando’s ‘baas’. De opera, waarin diepzinnige zaken aan bod Doordat zijn gevoelens van liefde gekwetst opgebouwd en proberen de personages de cultus van het vuur en de fascinatie voor het komen, en die niet blijft stilstaan bij het zijn, veranderen ze in een destructieve kracht draad van hun leven weer op te pakken. Voor vuur liggen aan de basis van ons concept. anekdotische. Dit vraagt dan ook een andere die ons hier wordt getoond zonder dat er Orlando echter is het probleem niet opge- Maar Zoroastro is ook een soort magiër, een benadering: het volstaat niet om het verhaal een oordeel geveld wordt. Handel laat ons lost. Hij kan het heden niet verdragen en personage dat zich tot taak gesteld heeft om te vertellen, je moet ook oog hebben voor Orlando’s pijn beleven, in al z’n schoonheid tracht opnieuw dit huis te verwoesten – voor Orlando te veranderen, dat de indruk wekt de magische kant van de opera. In de 18e en gewelddadigheid. hem symboliseert het immers de plek waar alles van hem en de liefde af te weten. Als een eeuw maakten zichtbare decor- en scènewis- We hebben ervoor gekozen om dit zijn liefde werd verraden. Zoroastro komt vreemde Don Alfonso. De hamvraag is of sels deel uit van de opera. Het is voor ons verhaal op een onrechtstreekse manier te tussenbeide, omringd door vreemde schep- Orlando tenslotte aan hem kan ontsnappen. vandaag de dag een uitdaging om een actuele vertellen… De enige actie in de opera is de selen, en tracht de pijn teniet te doen. Maar Samen met Christof Hetzer hebben we allegorie te vinden waarin de tragedie van verwoesting van het huis van Dorinda en hoe moet dit verhaal eindigen? Orlando is het decor opgevat als een gesloten ruimte, Orlando aansluiting vindt bij onze eigen- de dubbele moordpoging op Angelica en blijvend getekend door zijn innerlijke strijd. een moeilijk toegankelijke plaats waarin tijdse gevoeligheden. Medoro in het derde bedrijf. Dit voorval is Zijn waanzin is een ‘vlam’ waartegen de rede je je gevangen voelt. Het bestaat uit drie Ariosto’s Orlando furioso, een prachtig ons vertrekpunt om de kwelling van Orlando niets vermag; je moet haar laten opbranden. scènebeelden (één per bedrijf) met het huis episch gedicht van 46 zangen dat in de te begrijpen. We stellen ons deze laatste Het verhaal blijft open… van Dorinda als middelpunt. Met andere eerste helft van de 16e eeuw in Venetië werd voor als een heldhaftige, maar ook pyromane De moeilijkste keuze waarmee Orlando woorden: hetzelfde bestanddeel komt drie gepubliceerd, kende een enorm succes in de brandweerman, met een gevaarlijke fasci- wordt geconfronteerd, is die om zijn nieuwe keer terug, steeds op een andere manier. Europese literatuur en inspireerde vele schil- natie voor vuur. De spanning tussen deze situatie te aanvaarden. Voortaan is hij een In elk bedrijf ziet het huis er anders uit: in ders, musici en tal van andere artiesten. De twee uitersten drukt het conflict uit tussen ‘ex’. Hij blijft zich fixeren op het geluk van het eerste bedrijf zien we een door brand waanzin van Orlando bleef tot aan het einde plicht en liefde zoals door Zoroastro, de Angelica en Medoro. Orlando is overi- verwoest huis. In het tweede bedrijf staat het van de 18e eeuw een bijzonder invloedrijke ‘katalysator’ van de actie, in het begin van de gens fundamenteel alleen. En zijn verdriet huis in een ‘gothic’ landschap, een mentaal inspiratiebron. Handel gebruikt deze waan- opera wordt voorgesteld. Geconfronteerd isoleert hem nog meer. Zijn eenzaamheid is landschap dat overeenkomt met de nacht- zin niet op een opportunistische manier, om met Angelica’s attitude jegens hem, vergeet mythisch. Net als Oedipus en Orpheus is merrie van Orlando. In het derde bedrijf mooie muziek te maken of om Orlando de plicht al gauw, want hij kan niet Orlando een tragisch personage: zijn fouten wordt het heropgebouwd en symboliseert te pronken met vocale hoogstandjes, inte- leven zonder uiting te geven aan zijn passie. wekken medeleven op maar hij ‘geneest’ het de vernieuwing, de hoop… gendeel: hij maakt een psychologische studie Hij kan dit conflict slechts oplossen met nooit. We opteerden voor een zowel belangrijke van het personage, die de opera op een ander geweld of nihilisme. In tegenstelling tot Orlando slaagt de als discrete aanwezigheid van video, een niveau tilt. Orlando is een fantastisch hoofd- In het eerste bedrijf tonen we dat het huis jonge Dorinda erin haar moeilijkheden nieuwigheid voor mij in dit soort theater en personage, moeilijk om te zingen, maar ook van Dorinda – waar haar voormalige min- te boven te komen, ook de smart van een in stukken uit de 17e en 18e eeuw. De video is bijzonder interessant om te vertolken. De naar Medoro met Angelica de liefde heeft onbeantwoorde liefde voor Medoro, die bij het begin van elk bedrijf aanwezig en stelt

12 13 me in staat om het verhaal te ‘deconstrueren’, tret van Munch, greep ons bij de keel en Ludovico Ariosto en zijn Karel de Grote neemt wraak. Deze histori- om een lineair verhaal op een niet-lineaire overtuigde ons om het tweede bedrijf op te Orlando furioso sche gebeurtenissen dateren van 778, maar er manier te vertellen, door bepaalde delen te vatten als de nachtmerrie van Orlando. Bernard Huyvaert is geen consensus over de vraag of dit vijan- tonen als flashback, andere als flashforward, Op de eerste repetitiedag in de Munt dige leger dat Roland aanviel wel uit Moren en door verschillende soorten realiteit met bracht het Agence France Presse (AFP) het “… de Furioso is een boek dat uniek in bestond. Wellicht ging het om Baskische elkaar te vermengen. In mijn eerste produc- volgende bericht: “Een jonge meerderjarige zijn soort is en dat kan, en ik zou bijna verzetsstrijders. tie van Monteverdi, Il Ritorno d’Ulisse in die dinsdag voor de correctionele rechtbank zeggen moet, worden gelezen zonder te De invloed die het Chanson de Roland patria, had ik al geëxperimenteerd met het van Brest verscheen, werd veroordeeld tot 18 refereren aan enig ander voorafgaand of uitoefende, was groot, ook buiten Frankrijk. kortstondig opschorten van de narratieve maanden cel, waarvan 9 maanden effectief, volgend boek; het is een universum waar Franse rondtrekkende artiesten verspreid- tijd om tot een grotere rijpheid te komen in omdat hij op 7 maart brand had gesticht, je kriskras doorheen kunt reizen, waar den het verhaal in de Veneto, vanwaaruit de ‘tijdslijn’ van het verhaal. Terwijl dit in evenwel zonder slachtoffers te maken, aan je in en uit kunt gaan, waarin je kunt het Toscane bereikte. Ook in de populaire mijn werk tot nog toe in een redelijk klassiek een gasdepot bij een benzinestation in het verdwalen.” cultuur vond het verhaal weerklank en werd kader gebeurde, komt in Orlando de video centrum van Brest. Bij deze straf hoorde ook – Italo Calvino het veelvuldig naverteld. In Italië werd echter bovenop een vreemd decor, transfor- een voorwaardelijke straf met proeftijd van Roland omgedoopt tot Orlando en kreeg hij maties van kostuums, de aanwezigheid van 2 jaar met de verplichting zich te laten be- Ludovico Ariosto publiceerde in 1516 een zelfs een Italiaanse afstamming: hij zou de bovennatuurlijke wezens die de rol van de geleiden. Het openbaar ministerie had voor eerste editie van zijn Orlando furioso, de defi- zoon geweest zijn van Milone de Clermont beschermgeesten spelen… De video wordt deze ‘opzettelijke brandstichting’ een straf nitieve versie zou hij pas in 1532 uitbrengen, (Chiaramonte) en Berta, de zus van Karel de op iconografische wijze gebruikt, om een geëist van 12 tot 18 maanden gevangenschap een jaar voor zijn dood. Het is, zo formuleer- Grote. cinematografische dimensie toe te voegen zonder uitstel en legde daarbij de nadruk de de Italiaanse schrijver Italo Calvino het, Aan de Italiaanse hoven kreeg de aan een filosofisch werk. Net als Zoroastro op ‘de extreme ernst van de strafbare feiten’. ‘een dichtwerk dat weigert te beginnen en Karolingische verhalencyclus zware concur- neemt de camera ‘deel’ aan de actie. Hij helpt De jongeman, 19 jaar oud en werkloos, werd weigert te eindigen’. Drie tijdperken zijn op rentie van de Bretonse verhalencycli, waarin ons om de vernietigende storm van Orlando gehoord in het kader van een snelrechtproce- de een of andere manier vertegenwoordigd: ook de amoureuze escapades van de ridders weer te geven met behulp van mysterieuze dure en verklaarde voor de rechtbank dat hij het ridderepos zag het licht tijdens de renais- uitvoerig aan bod kwamen. Tot deze verha- en repetitieve handelingen. Net als in een be- buiten zichzelf was geraakt door sms’en van sance maar speelt zich af in de middeleeuwen len behoren bijvoorbeeld de avonturen van paald soort cinema wordt het fait divers hier zijn vriendin waarin ze hem meldde dat het en vertoont sterke invloeden van de oudheid. koning Arthur en de ridders van de Ronde tegenover een bijzonder diepe persoonlijke kind dat ze voor de maand mei verwachtte Tafel (Lancelot, Parsifal) en van Tristan en tragedie geplaatst. niet van hem was.” roland / orlando, paladijn van Isolde. Tot slot nog een woord over de arend. De wanhoop van Orlando raakt ons zo diep karel de grote Maar ook het Orlandoverhaal zelf bleef In het tweede deel van het laatste bedrijf omdat hij ons al zovele eeuwen zo vertrouwd is. populair. Aan het Medici-hof in Firenze vermeldt een regieaanwijzing van het libretto Een aantal belangrijke ridderepen uit de vroeg Lucrezia Tornabuoni, de moeder de komst van een arend, die Zoroastro een Opgetekend door Christian Longchamp westerse literatuur behandelen de oorlog van Lorenzo il Magnifico, aan Luigi Pulci gouden vaas brengt met daarin een wonder- Vertaling: Koen Van Caekenberghe van Karel de Grote tegen de Saracenen. La om een ridderroman te schrijven waarin de middel om Orlando te wekken uit zijn diepe Chanson de Roland, ontstaan aan het einde feodale waarden in de schijnwerper werden slaap. Een arend van de rede dus. Een dier van de 11e eeuw, wordt toegeschreven aan de geplaatst. In 1478 publiceerde Pulci dat voor onze protagonist zowel bedreigend monnik Turold. In dit zogenaamde ‘chanson Morgante. Het verhaal gaat waarschijnlijk als geruststellend is. Een roofdier dat door de geste’ (epos) wordt de terugtocht van Ka- terug op een populaire vertelling waarin de Orlando’s verbeeldingswereld spookt. Een rel de Grote uit Spanje en zijn nederlaag na- reus Morgante, die door Orlando wordt ver- prachtige gouache van Edvard Munch die bij Roncesvalles beschreven. De achterhoede, slagen, diens schildknaap wordt. In Ferrara werd tentoongesteld in de laatste grote die onder de leiding staat van de paladijn werden de heldendaden van Orlando voor tentoonstelling over deze Noorse kunstenaar Roland, wordt onverwachts aangevallen door het eerst verbonden met de liefdesperikelen in het Centre Pompidou, toont een naakte het Moorse leger. Maar de Saracenen stuiten zoals men die in de Bretonse cycli aantrof. man die aangevallen wordt door een arend. op de heldhaftige weerstand van Roland en Dit kleine werkje, ongetwijfeld een zelfpor- zijn soldaten. De paladijn sneuvelt echter en

14 15 ferrara regelrechte ramp uit te lopen, zodat Karel de lacement’ (de vervlechting van verschillende kun je het werk moeilijk christelijk noemen. Grote beslist om het meisje toe te vertrou- verhaallijnen). Wanneer een episode haar Zowel de Saraceense als de christelijke Ferrara is vandaag de dag een wat provin- wen aan de hertog van Beieren. Zij zal ten hoogtepunt nadert, onderbreekt hij deze strijders laten zich hoofdzakelijk leiden door ciale stad in de Emilia Romagna, gelegen huwelijk gegeven worden aan de paladijn die met de belofte om de ontknoping later te wereldse motieven en waarden. In die zin is buiten de toeristische routes. De renaissance zich het meest onderscheidt in de strijd tegen verhalen en begint een nieuwe episode. Orlando furioso heidens, in tegenstelling tot wordt doorgaans geassocieerd met Firenze, de heidenen. de Gerusalemme liberata van Tasso, die de de Medici-familie en Toscane, maar ook in Boiardo heeft zijn werk echter niet kun­ ariosto en de orlando furioso invloed vertoont van de Contrareformatie: kleinere Italiaanse cultuurcentra drong de nen voltooien. Ludovico Ariosto pikt de de kunstenaar beseft dat hij een verantwoor- nieuwe beweging door. Italië was in die tijd draad van het verhaal op en laat zijn Orlando Ludovico Ariosto werd in Reggio Emilia delijkheid heeft in een wereld waarin de opgesplitst in vele kleine (stad)staten, waar furioso beginnen waar Boiardo was opgehou- geboren in 1474. Hij studeerde in Ferrara katholieke kerk zich opnieuw wil affirmeren. de macht vaak in handen van één familie den, namelijk bij de belegering van Parijs en werd door de kardinaal Ippolito d’Este Tasso kondigt daarmee de barok aan. was. Het hertogdom Ferrara werd in de late door de Saracenen. geïntroduceerd aan het hof van de Este. De De fantastische en exotische elementen van middeleeuwen en in de renaissance bestuurd Orlando furioso is opgedragen aan Ippolito, Orlando furioso doen de lezer de zorgen en door de Este-familie. Cultuur speelde een plot die echter geen interesse toonde voor het ellende van het dagelijkse leven vergeten. Een grote rol in de propaganda van de heersende werk. Toen de kardinaal naar Boedapest vorm van escapisme is het werk niet vreemd, dynastie: architectuur, beeldhouw- en schil­ De plot van Orlando furioso samenvatten is vertrok, bleef Ariosto in Ferrara. Hij kreeg de riddergeest van weleer wordt tegenover derkunst, maar ook literatuur moesten de onbegonnen werk. Het werk heeft, alweer er van de Estes verschillende diplomatieke de vaak ontnuchterende realiteit geplaatst. grootheid van het hof uitstralen. Vooral volgens Calvino, een “polycentrische en syn- opdrachten. Van 1525 tot 1532 wijdde hij zich, De fantasie behaalt een overwinning op de onder Ercole I d’Este (1431-1505) groeide chronische structuur waarin de gebeurtenis- teruggetrokken in zijn woning te Ferrara, grijze, alledaagse werkelijkheid. Ferrara uit tot een echt cultuurcentrum, sen zich naar alle richtingen vertakken, elkaar aan de definitieve tekst van zijn levenswerk. Terwijl in de 15e en 16e eeuw Italië de waar muziek een belangrijke plaats innam. voortdurend kruisen en zich weer opsplit- Ariosto leidde een kalm, zelfs teruggetrok- bloeiperiode beleefde van een van de schit- Josquin des Prez, Jacob Obrecht en Antoine sen”, het is tegelijk analytisch en labyrintisch, ken leven. Vaak wordt de waanzinnige terendste cultuurperiodes van de westerse Brumel waren er actief. zonder ooit chaotisch te worden. Orlando als het alter ego van de rustige beschaving, werd het land tijdens diezelfde Gedurende een eeuw was Ferrara ook de Er zijn drie grote verhaallijnen. De eerste Ludovico beschouwd. renaissance voortdurend door oorlog geteis- hoofdstad van de ridderroman. In 1495 ver- is de oorlog tegen de ongelovigen. Vervol- De Orlando furioso is voor de renaissance wat terd. Orlando furioso weerspiegelt ook deze scheen er de van Matteo gens is er de onbeantwoorde liefde van de Divina Commedia voor de middeleeuwen harde realiteit. Maria Boiardo, op het einde van de 16e eeuw Orlando voor de wispelturige Angelica is. Het werk van Dante wordt gekenmerkt De talrijke personages zijn voortdurend op schreef Torquato Tasso er zijn Gerusalemme en zijn waanzin die daaruit voortvloeit. door een sterk vertrouwen in het christen- zoek naar iets of iemand: hun geliefde, hun liberata (1581). Boiardo was de eerste die de Angelica moet niets weten van Orlando en dom en een unieke politieke visie, waarbij vijand, hun paard, een gestolen voorwerp. oorlogsthematiek van het Orlando­verhaal heeft haar hart verloren aan Medoro. Wan- keizer en paus elk hun plaats innemen. De Het is betekenisvol dat dit zoeken geregeld verbond met de erotiek van de Bretonse neer Orlando op zijn tocht de namen van Divina Commedia is het sluitstuk van de door het toeval of door de magie wordt cycli – Orlando wordt ‘innamorato’ – een Angelica en Medoro in een boom gekerfd christelijke middeleeuwen, terwijl reeds de vergemakkelijkt of tegengewerkt. Of anders combinatie die een heuse vernieuwing ziet staan, verliest hij zijn verstand. Een nieuwe tijd wordt aangekondigd. De Orlando gezegd: de mens is niet langer tevreden met teweegbracht in het traditionele genre van derde, parallelle verhaallijn is de liefde tussen furioso weerspiegelt dan weer de hedonisti- wat hem gegeven is, hij wil nieuwe horizon- het ridderverhaal. Het verhaal luidt als volgt: de heiden en de christelijke sche, verfijnde cultuur van de renaissance- ten ontdekken en is ervan overtuigd dat hij naar aanleiding van het Paasfeest organiseert , die wel tot een gelukkig einde hoven. Waar Orlando innamorato nog vol dit kan bereiken met de mogelijkheden die Karel de Grote een groot toernooi voor wordt gebracht; op het einde van het epos, na melancholie was over het teloorgaan van het hij heeft. Machiavelli spreekt hier van virtù – zijn paladijnen. Wanneer plots een mooie, veel avonturen en na de bekering van ridderdom, demonstreert Orlando furioso een bij uitstek renaissancistisch thema. Toch mysterieuze vrouw, Angelica, verschijnt, zet Ruggiero, vieren de twee geliefden hun een zeker vertrouwen in de nieuwe tijd, in de laat de wereld zich nooit volledig beheer- zij de harten van de ridders in vuur en vlam. huwelijk. nieuwe opvattingen over de mens en de hem sen: daarvoor is de invloed van het toeval, Orlando en Rinaldo, twee neven, worden el- Daarnaast zijn er heel wat secundaire omringende wereld. Fortuna, te groot. Hierover zijn Ariosto en kaars rivalen in de liefde. Maar ondertussen verhaallijnen. Ariosto maakt hierbij veelvul- Hoewel het thema van het geloof en de zijn Florentijnse tijdgenoot Machiavelli het dreigt de oorlog tegen de Saracenen op een dig gebruik van het zogenaamde ‘entre­ ‘heilige oorlog’ een van de hoofdthema’s is, ook eens.

16 17 De personages van Ariosto zijn koningen, In de eerste zang van het epos zegt Angelica en hem even zijn doel te laten vergeten. Wan- librettisten. In Frankrijk schreef Lully zijn ridders en prinsessen, die toch handelen als tegen haar belager dat zij haar neer Aeneas op het punt staat zijn histori- Roland in 1685 – het geboortejaar van gewone mensen. Hun gevoelens of – om de maagdelijkheid heeft bewaard. Ariosto voegt sche taak te verzaken, herinnert Jupiter, via Handel – op basis van een libretto van rijkere barokterm te gebruiken – affecten, er fijntjes aan toe: “Die versie van de jonk- Mercurius, de held aan zijn historische taak. Quinault. Vivaldi componeerde twee zijn die van de mens. Dit is zonder twijfel vrouw was wellicht waar, hoewel gezonde Aeneas dumpt de koningin en zet zijn tocht Orlando-opera’s: Orlando finto pazzo (1714) een van de redenen van het succes van twijfel immer loont.” Zo nodigt hij de lezer naar Italië verder. en Orlando (1727). Haydns Orlando paladino Orlando furioso, ook bij operacomponisten als uit om afstand te nemen van en kritisch te Maar de gelijkenis tussen de Aeneïs en de dateerde van 1782. Maar met Haydn zijn Handel. Ariosto geloofde zelf niet meer in de staan tegenover datgene wat zijn helden en Orlando furioso gaat dieper. In de figuur van we ook in de periode van de verlichting ridderwereld die hij schilderde. Een eeuw heldinnen doen en zeggen. Aeneas schemert ook de figuur van keizer aangekomen; en in een tijd waarin de ratio later zou Cervantes zich inspireren op Een ernstige dosis ironie en humor ontbreken Augustus door, die na een eeuw van burger- vooropstaat, is er voor oncontroleerbare Ariosto om in zijn Don Quichotte de rid- dus niet. De wonderdaden van de overigens oorlogen het Romeinse Rijk tot vrede en rust gevoelens zoals de liefdeswaanzin beduidend derwereld helemaal te ontluisteren. weinig heldhaftige ridder , bij Boiardo had gebracht. De verheerlijking van Aeneas minder plaats. In Orlando furioso is de liefde een blinde, nog een secundair personage, zijn er zo dik is eveneens de verheerlijking van Augustus. Voor zijn opera grijpt Handel dus terug op onpersoonlijke kracht die de mens tot han- opgelegd dat ze bij de lezer de wenkbrauwen Augustus voerde zijn afstamming terug tot een tekst die weliswaar twee eeuwen oud delingen aanzet die hij niet zelf kiest. Door doen fronsen. Deze hemelruiter vliegt op Julus, de zoon van Aeneas, die zelf de zoon was, maar die in die periode gemeengoed de liefde komen de personages in conflict een hippogrief, vangt de winden in een zak, was van de godin Venus. Elke Romeinse was geworden. Handel zag maar al te goed met elkaar, gaan ze op zwerftocht en beleven dringt de Avernus binnen en vindt het ver- heerser wilde zijn afstamming terugvoeren in welke mogelijkheden het verhaal van allerlei avonturen. Toch beseft de mens dat stand van Orlando terug op de maan. tot goden of legendarische personages. Een Ariosto, met zijn nadruk op de magie en op zijn eigenlijke bestemming elders ligt, op een vergelijkbaar ‘mechanisme’ vinden we terug het fantastische, voor het baroktheater had. hoger plan. Het conflict tussen het individu, invloed uit de oudheid in Ariosto’s levenswerk: de auteur was zijn le- Overigens hield Handel van ridderverhalen dat zich bewust is van deze idealen, en de kos- ven lang in dienst van de Estes en verwerkte met pastorale elementen, zoals blijkt uit mische kracht waaraan hij is onderworpen, is Elk epos behandelt de heldendaden van een in zijn Orlando furioso een eerbetoon aan zijn eerste Londense opera, Rinaldo, op een een van de hoofdthema’s van dit dichtwerk. krijger of ridder. Sinds de Ilias van Homerus deze familie. De Estes voerden de genealogie libretto naar Torquato Tasso. Handel zou kan de vrouw daarin optreden als een van hun familie terug op het huwelijk van kort na Orlando nog twee opera’s schrijven ironie storende factor. Wanneer Agamemnon de Ruggiero en Bradamante. Daarom heeft die gebaseerd zijn op Ariosto’s levenswerk: superheld Achilles zijn krijgsbuit, het meisje Ariosto naast de verhaallijn Orlando- (1734) en Alcina (1735). En deze De opvattingen van de auteur blijven Briseïs, ontneemt, weigert deze nog langer Angelica ook aandacht besteed aan de ver- ‘Ariosto-trilogie’ behoort tot het beste wat voortdurend op de achtergrond aanwezig. aan de Trojaanse oorlog deel te nemen. Je haallijn Bradamante-Ruggiero en eindigt zijn Handel voor het Londense publiek heeft Hij spreekt vol fijne ironie over de ridder­ kunt de Ilias dus ook omschrijven als ‘de epos met het huwelijk van deze geliefden. gecomponeerd. Terwijl in Orlando furioso wereld, die in de 16e eeuw een anachronisme wrok van Achilles’, zoals in de recente verta- De titel van het werk verwijst naar de waan- honderden personages voorkomen, slaagde was geworden. Astolfo vindt bijvoorbeeld ling van Patrick Lateur. Ook in de Odyssea zin van de paladijn Orlando en gaat terug op Handel erin om in Orlando de geest van het met behulp van Sint-Jan het verstand van zijn er tal van vrouwen die de held van het Hercules furens van Seneca – die overigens op epos te benaderen met slechts vijf persona- Orlando terug… op de maan. Hij consta- rechte pad afbrengen (Circe, Calypso). Als zijn beurt ook Handels ‘musical drama’ ges: Orlando, Angelica, Medoro, het her- teert dat aarde en maan complementair zijn: humanist kende Ariosto zijn klassiekers. Hercules heeft beïnvloed. In de tragedie van derinnetje Dorinda en de wijze Zoroastro. wat op de aarde bestaat, komt niet voor op Een figuur als Alcina die Ruggiero naar een Seneca wordt de held Hercules te gronde Deze laatste is overigens een schepping van de maan en omgekeerd. Op de maan vind betoverd eiland lokt, is een mengeling van gericht door de jaloezie van Juno. Zij drijft Handel, al kunnen we voor de magiër tal van je bijgevolg de ongerealiseerde projecten en Calypso en Dido. Hercules tot waanzin, hij doodt vrouw en modellen vinden in Ariosto’s werk en komt vooral veel gezond verstand. Op die manier In de Aeneïs van Vergilius gaat de held kinderen. hij er op één plaats zelf in voor. oefent Ariosto kritiek uit op zijn eigen Aeneas recht op zijn doel af: het herstichten tijd. Heel wat mensen, niet alleen Orlando van Troje op Italische bodem. Maar er zijn opera dus, leven volgens hem in een toestand van momenten van bekoring. In het beroemde waanzin ten gevolge van liefde, hebzucht en vierde boek slaagt de Carthaagse koningin Ariosto’s Orlando furioso vormde een literaire Biografieën kunt u vinden op: andere ondeugden. Dido erin om hem in haar netten te strikken goudmijn voor operacomponisten en hun www.hollandfestival.nl

18 19 20 English

preface synopsis

‘The immoderate Passion that Orlando act one entertained for Angelica, Queen of Catai [China], and which, in the end, totally de- Orlando, famed for his heroism, is desper- prived him of his Reason, is an Event taken ately in love with Angelica. Zoroastro sets from Ariosto’s incomparable Poem, which himself up as the defender of Orlando’s fame being universally known, may serve as an and spurs him on to follow Mars instead of Argument to the present Drama, without fickle Cupid. For Orlando, however, fulfilling any larger Explication. The additional his all-consuming passion becomes more Fiction of the Shepherdess Dorinda’s important than performing glorious deeds. Love for Medoro and the constant Zeal of Dorinda, a country lass, experiences a the Magician Zoroastro for the Glory of new, confusing feeling which she cannot Orlando, tends to demonstrate the imperi- place: she is in love with Medoro. She notices ous Manner in which Love insinuates its that Orlando likewise is in thrall to love. Impressions into the Hearts of Persons of all Angelica has always steadfastly brushed Ranks; and likewise how a wise Man should aside declarations of love from her admirers, be ever ready with his best Endeavours to but now she must admit that she herself has re-conduct into the Right Way, those who fallen in love with Medoro, whom she nursed have been misguided from it by the Illusion back to health in Dorinda’s house after he of their Passions.’ was wounded. Their love is mutual and she wants to go off with him and start a new life Preface to the libretto of Orlando, published together somewhere else. in London in 1732 When Dorinda has a chance to be alone with Medoro, she expresses her fear of losing him. Not wanting to hurt her feelings, Medoro says that he will always cherish her affec- tion, but the fact is that he owes his life to Angelica and is going away with her… Although Dorinda realizes that his kind words are misleading, she still has hope. Zoroastro warns Angelica of Orlando’s jealousy: If Orlando discovers that she has a relationship with Medoro, he certainly won’t just stand by and watch. In order to distract Orlando’s attention from her feelings for Medoro, Angelica pretends to be jealous of Isabella, a woman whom Orlando rescued. Orlando firmly denies that he could love anyone else than Angelica. Angelica asks for new proofs of his love and he rushes off to carry out her demands. Medoro, who has seen Angelica speaking with Orlando, wants

22 23 English to challenge him, but Angelica dissuades her. His honesty changes nothing about How Madness Leads to know, however, is precisely when he decided him. Dorinda sees with her own eyes how Dorinda’s feelings for him, however. Still Emancipation to compose an Orlando opera or when he embrace each other looking for Angelica, he goes off, leaving her René Jacobs started to work on it; all we know is that he and now realizes that her love for Medoro alone. had three years after his trip to Italy in which doesn’t have a chance. By way of consolation, Orlando arrives and declares his love for on opera singers and to develop the project.) Angelica gives her a keepsake. Dorinda. For a moment, she is inclined to the concept of an opera The subject matter of Orlando goes back to believe his protestation of love, but then she commedia dell’arte: a hero who forgets his act two realizes that he has totally lost his grip on When Orlando was performed for the first proper identity and thinks he is someone reality and thinks she is someone else: first time in London on 27 January 1733, Handel else… ‘Mad scenes’ like those of Orlando’s Dorinda bemoans her misfortune in love, Venus, then Angelica’s brother and then was at the midpoint of his career. A few years had the requisite elements for making the au- but tries to resign herself to the situation. even his own biggest enemy, Ferraguto. earlier, in 1728, he and Johann Jacob Hei- dience laugh. To be sure, in Handel’s opera She tells Orlando that Angelica and When Angelica comes looking for Medoro, degger had set up the New Royal Academy the first and biggest mad scene, at the end of Medoro love one another, and as proof, she Dorinda immediately warns her about of Music in London, an opera company that the second act, is serious – Orlando imagi- shows him the little gift, which Orlando Orlando’s mental state. Angelica sincerely performed Italian opera after the ‘old’ nes that he is descending to the underworld recognizes as the object he himself had given hopes that one day Orlando will overcome Academy had gone bankrupt. Handel in- here – but in the third act, where he confuses to Angelica earlier. He swears he will take the pain of his unrequited love. vested part of his own capital in the venture Dorinda with Venus and with all sorts of revenge. Zoroastro appears and points out the de- as an impresario. characters from Ariosto’s Orlando Furioso, Angelica and Medoro discuss how to escape structive impact of love. Angelica hears from In 1729, he set off on a journey to Italy, his delirium is without bounds and the com- Orlando’s wrath in the presence of Dorinda that Orlando has set her house on which would prove significant on more than media dell’arte content is very high. When I Zoroastro. The magician promises to help fire and that Medoro is buried under the one level, not only for the opera company compare Orlando with Lully’s Roland, which them. Shortly thereafter, Orlando passes the ruins. Orlando storms up, possessed by the but also for the realization of his Orlando. is very serious in tone, and with Haydn’s spot where the two lovers carved their names idea of killing Angelica, and drags her off. During that journey, which took him from Orlando Paladino, which belongs to the opera in a tree. This sign of their love makes him Afterward, despairing and exhausted, he falls Venice to Naples, Handel attended many eroico-comico genre, Handel’s version is beside himself. asleep. opera performances, became acquainted midway between the two. Right before her planned departure with This is the moment that Zoroastro has been with new and searched for singers Handel’s opera had numerous, very diverse Medoro, Angelica returns once more to waiting for in order to heal Orlando. With he could bring to London. He felt that the predecessors. While on his 1729 journey, the place where she fell in love, but she the help of an eagle – symbol of strength English audience was becoming bored with Handel probably attended a theatre produc- is observed by Orlando, who follows her and reason – Zoroastro brings the rambling its regular constellation of three opera stars: tion in Rome of La Pazzia d’Orlando by around like one possessed. As if by a miracle, hero back to his senses. Orlando awakens. Senesino, Francesca Cuzzoni and Faustina Cicognini, a 17th century playwright and li- Angelica escapes his wrath. Orlando is Little by little, he sees the devastation he Bordoni. In Naples, Handel met the singer brettist who wrote many librettos for Cavalli completely thrown off balance and loses his has caused; he wants to take his own life. who would create the role of Dorinda several and Cesti. Handel was attracted to that era mind. He thinks he is already on the banks Angelica stops him: She and Medoro have years later and also the future Zoroastro. and to Venetian opera, which had a mixture of the Styx, on his way to the underworld, both been saved through Zoroastro’s inter- Orlando occupies a unique place in Handel’s of comic and tragic elements. After the flow- but Zoroastro prevents him from sinking vention. Orlando now seems prepared to oeuvre. We know that Handel often ‘bor- ering of Venetian opera, a literary movement into total madness for the time being. give up Angelica. And perhaps the balance of rowed from himself’ and reused older music started in Rome, the Accademia dell’Arcadia, passions will finally be restored…. when composing. In this opera, however, which strove for less complicated stories act three the music for almost all of the arias is brand without comic elaborations and with more new; only three fall back on earlier models. lofty themes. Handel also moved in these A short while later. Medoro hopes to find By way of comparison, in an early Handel circles, but continued to fall back on older, Angelica at Dorinda’s house, but encounters opera like Agrippina almost every song is often Venetian librettos, as was the case with only Dorinda. Once again, he lets her know a parody of his own music. We can thus Giulio Cesare in Egitto and Serse. By contrast, that he is thankful for everything she has assume that Handel was extremely inspired Orlando is based on a libretto inspired by the done for him but that he is not in love with by his Orlando project. (What we do not Arcadian Academy that has a very serious

24 25 English tone, written by Carlo Sigismondo Capece. Apparently, the addition of the character of libretto could help explain certain drama- refused to sing: they each wanted to perform Handel’s libretto deviates from this model at Zoroastro, specifically written for the bass turgical shortcomings in the work. The first an exit aria on their own – talk about a recon- very many points, however. These devia- Antonio Montagnana, was also inspired by part of the second act, for example, is not ciliation scene!) tions – changes in the text, elimination of La Celestina: the two singers knew each much more than a loose sequence of arias. Despite the constraints of convention, the Isabella-Zerbino couple, addition of other and came from the same circles in (Under Pierre Audi’s direction, however, this Orlando pointed ahead to how opera seria the Zoroastro character – are significant in Naples. With Montagnana’s arrival, the ‘weakness’ has been turned into a strength would develop later in the century. Handel all respects, but also raise many questions renewed constellation of singers, in which by interpreting the second act as Orlando’s shortened the recitatives considerably, also because we don’t know who was behind this the prima donna Anna Strada del Pò nightmare.) prompted by the fact that the audience in new libretto, who is responsible for the many (Angelica) was joined by a seconda donna London did not have a firm grasp of Italian. changes. Nicola Haym is often proposed (Dorinda), took further shape. The collabo- on conventions and innovation These cuts, which were sometimes made at as the editor of Orlando, seeing as he had ration during the preparatory period in 1733 the expense of the psychological develop- previously adapted librettos for Handel, but must not always have been harmonious, by The ways of the world of Italian opera in ment of the characters, were compensated probably he was already dead by the time the way. Senesino returned to the company London, which Handel had to take into by an unaccustomedly great number of Handel was working on Orlando. Musi- after a short absence. Handel had tried to account, did not permit him to make any accompagnato recitatives for the day and cologist Reinhard Strohm has developed a replace him with a younger , Antonio drastic changes in the genre of opera seria: age. The trio at the end of the first act is also radical but fascinating theory in this regard. Bernacchi, but the singer’s highly embellished as indicated earlier, the star singers, whose extremely worked out in comparison with According to him, it is possible that Handel style did not catch on with English audiences. fame had to bring in the necessary income, Handel’s usual manner; along with the final incorporated many of the changes himself So Senesino was allowed to come back, often dictated the law. Only later, when he chorus of the opera, it is an onset to real under the influence of the singer Celeste but after Orlando he broke with Handel for had said farewell to Italian opera and applied ensemble pieces. Resse, nicknamed La Celestina, who played good. Nonetheless, Senesino had nothing to himself to oratorio, did Handel find a greater The theme of Orlando – madness caused the role of Dorinda. There are indications complain about the reception of his role of freedom to introduce certain innovations. by an unhappy love – offered Handel the that certain interventions (in the original Orlando. Undoubtedly, the presence of new Performances of oratorios (even on very perfect chance to break with certain conven- Capece libretto) have been made by an ‘ama- singers like La Celestina, coming from dramatic subjects) usually were not staged. tions. In his madness, his Orlando oscil- teur’: some of the verses are poorly metered a different milieu and moreover being al- The singers’ names were not as big as those lates between two registers, the tragic and or display grammatical errors. lowed to make dramaturgical contributions, in opera, but this left financial room for a the burlesque, as a kind of Don Quixote The story of Celeste Resse, who came from had led to conflicts with the star castrato. chorus and allowed the composer to free figure…. The mad scenes illustrate how a poor social background, is extremely inter- In any case, with the addition of the magician himself from the peremptory ‘expectations’ Handel dealt with existing conventions and, esting. At the time, it was virtually impos- Zoroastro, Handel gave his concept further of the stars. One of those conventions was through the dramaturgy, used them for his sible for singers from the lower classes to ‘layers’: his Orlando became a ‘magic’ opera, the ‘da-capoaria’, but also and especially the own purposes. In particular, the da-capoaria sing opera seria; constrained by her origins, including supernatural events that enabled ‘exit aria’, the custom by which the singer is based on ‘la raison’, on symmetry – ABA La Celestina had to limit herself to the comic the use of spectacular effects on stage leaves the stage after singing his or her aria. – just like the architecture of the day. Once a genre – usually intermezzos like La Serva (a guaranteed success, which Handel as (An ‘undramatic given’ that in our produc- character becomes irrational and goes mad, Padrona by Pergolesi. But apparently she was a businessman realized only too well!), but tion is circumvented by keeping the five char- however, it is not likely that he will recover so well-grounded in technique that composers also an enlightened opera, with a character acters always on stage – trapped as they are that symmetry. Handel gave Orlando’s mad like Hasse wrote seconda donna roles for her. that prefigures the Sarastro personage in The in a kind of Huis Clos.) Nowadays, it is hard scene a free form, consisting of a succes- La Celestina may have introduced comic Magic Flute. Dramatic unity was not a main for us to imagine how radical and imperative sion of accompagnato recitatives, an arioso elements into Orlando as a result of her back- concern. Opera was a form of entertainment the demands of the singers were back then. section, a chaconne in the style of the 17th ground. Strohm substantiates this argument that sought to present the greatest possible Handel was confronted with this repeatedly century (as if Orlando is mistaken about the through the linguistic usage of her character in variety. Every production had to be success- at the beginning of his career. (One example era) and finally, a furious ending. In other the libretto. In her aria L’amor è qual ‘l vento, ful and bring in money. is the reconciliation scene between Ottone mad scenes from the Baroque period, by che gira il cervello, Dorinda uses words that As mentioned, the genesis of Orlando and Poppea in the third act of Agrippina, for Vivaldi or Stephani, the character that goes sooner belong in a comic opera than in an remains surrounded by mystery. More which Handel had composed a superb duo mad sometimes starts singing in a different opera seria. information about the adaptation of the in the form of a canon, but which the singers language – in French, for instance. Although

26 27 English

Handel’s Orlando does not sing in another in the orchestras – it was customary at the 3/4 time, which in Baroque opera is often language, at one point he does sing in the time for musicians to play other instruments associated with a character who is being French style, to the rhythm of a gavotte. in addition to their own. In the of untruthful and, as mentioned earlier, with In contrast to Orlando, Zoroastro and Handel or his contemporaries, the contribu- emotions. When Medoro addresses Dorinda Dorinda represent the voice of reason, each tion of the flute (recorder or transverse flute) with the intention of sparing her feelings in in their own way: Zoroastro as a philosopher was generally reserved for important mo- his first aria in 3/4 time, you realize that he of the Enlightenment, Dorinda as a farmer’s ments. In my own realization, I have given is actually too cowardly to say, ‘There can be daughter with common sense. Zoroastro’s the two recorders a little more work than nothing between the two of us.’ first recitative,Gieroglifici Eterni, is an attack Handel originally had proposed. The symbolism of the keys also becomes on 17th century astrologers who try to read In contrast to Handel, I have opted for a very clear when we examine the overall tonal the stars but actually proclaim nothing rich continuo with two harpsichords, organ, evolution in Orlando from the overture to the but ‘belle oscurità’ (beautiful obscurities)! regal, harp and two lutes (an archlute and a aria with violetta marine, which is in E-flat By way of contrast with the magician, theorbe) – a choice that is deliberately ‘non- major, the ‘mystical’ key of ritual. Everything Dorinda represents levelheadedness. In the historic’. In theory, though, the bandmaster that comes before this can be seen as one second mad scene, the burlesque, she has a was free to choose the instrumentation of long trial, one big initiation, beginning with dialogue with Orlando in which both sing the continuo according to the means at hand. (an unusual) F-sharp minor in the overture, to a different rhythm. Orlando addresses There are examples from that period with followed by B minor in Zoroastro’s first her as ‘Venere bella’ (beautiful Venus), in large continuo arrangements. My instru- accompagnato recitative and succeeded by 3/4 time, which permits the use of lots of mentation provides a varied coloration in the the many transitions that are necessary in rubato and ever since Monteverdi has been accompaniment for the recitatives. The regal, order to arrive at the E-flat major of the the rhythm associated with the emotions. for instance, is only used in the mad scene slumber aria, which will begin the recovery When Dorinda answers, the tempo abruptly of the second act, where its nasal sound of sanity and reason… an ‘enlightened’ switches to a steady 4/4. This is called ‘com- accompanies Orlando as he imagines he is ending, with an optimistic outlook typical mon time’: Dorinda expresses her common descending into the underworld. of the day. In the final chorus, Angelica sense in common time. The horns are limited to a single aria at the and Medoro sing together; Dorinda and beginning of the opera: in this passage, the Orlando sing alone, each in a world of their on the musical realization infatuated Orlando tries to find arguments own. Has reason really returned, or is it against Zoroastro, who declares that love merely pretence? The instrumentation that Handel foresaw makes a man weak and ‘effemminato’. for Orlando was standard for his day: strings, Orlando is referring to Achilles, who walked — Transcribed by Marie Mergeay two and two , no timpani or around in women’s clothes for part of his . An important exception was the life yet was capable of great heroic deeds violetta marina, an instrument that no longer nevertheless. The horns in his aria represent exists but that had a very unusual sonority manliness and macho heroics, but this aria because of the presence of resonating in F major – by way of ironic contrast – has a strings. In Orlando, Handel employed two dancing, central accompaniment in 6/8…. violetta marina at the end of the third act in The richness, the layered structure of Orlando’s slumber aria, which is part of the Handel’s score becomes apparent when we ritual through which he recovers his reason. analyse all these musical codes (keys, times) We use two viola d’amore to approximate the and test them against the lyrics. Of course, sound of these ‘magic instruments’. the interpretation of arias can vary from Orlando dates from a period in which the performer to performer, but there is enough flute parts were usually played by the oboists material to consider, such as the matter of

28 29 English

Fire and Passion in Isolation The main conflict of this opera arises and third acts follow upon one another, while of magician, a character who has appointed Notes on Orlando, Pierre Audi from the terrible pain of our hero, of this the second is the title figure’s nightmare. himself the task of transforming Orlando man who has always aroused admiration In the third act, Dorinda’s house is rebuilt and who gives the impression of knowing Non so scherzar col foco; through his daring, exemplary deeds and and the characters try to pick up the thread everything about him and about love. Like E quel che per te m’arde è cosi fiero whom we now see transformed at the begin- of their lives again. For Orlando, however, a strange Don Alfonso. The key question is Che non trova più loco. ning of the piece into a tormented, vindic- the problem has not been solved. He cannot whether Orlando ultimately can escape him. – Orlando, iii, 3 tive monster. He realizes that Angelica, the bear the present and once more attempts Together with Christof Hetzer, we have con- woman whom he passionately loves, has left to destroy this house – after all, for him it ceived of the set as an enclosed space, a hard Unlike other operas by Handel that I have him for Medoro. Because his feelings of love symbolizes the place where his love was to access place in which you feel imprisoned. directed, such as Tamerlano and Alcina, the have been hurt, they turn into a destructive betrayed. Zoroastro interrupts, surrounded It consists of three settings (one for each narrative of Orlando is fairly uneventful, force, which is shown to us here without the by strange creatures, and tries to banish the act) with the house of Dorinda as the central without much suspense. It is a psychological, passing of judgment. Handel lets us experi- pain. But how is this story to end? Orlando focus. In other words, the same component even philosophical and mystical opera that ence Orlando’s pain in all of its beauty and is permanently marked by his inner strug- returns three times, always in a different way. goes beyond the anecdotic and delves into violence. gle. His madness is a ‘flame’ that cannot be The house looks different in each act: in the profound matters. Therefore, it requires a We have chosen to tell this story in an quenched by reason; you have to let it burn first, we see a house that has been destroyed different approach: telling the story is not indirect manner…. The only action in the out. The story remains open…. by fire. In the second, the house stands in a enough; you also need to have an eye for the opera is the destruction of Dorinda’s house The most difficult choice confronting ‘Gothic’ landscape, a mental landscape which magic side of this opera. In the 18th century, and the attempted double murder of Angeli- Orlando is whether to accept his new situ- reflects Orlando’s nightmare. In the third, visible set and scene changes were part of ca and Medoro in the third act. This incident ation or not. From now on, he is an ‘ex’. He the house is rebuilt and symbolizes renewal, opera. Nowadays, it is a challenge for us to is our point of departure for understanding remains fixated on the happiness of Angelica hope…. find a topical allegory that can serve as a con- Orlando’s agony. We conceive of him as a and Medoro. Apart from that, Orlando is We have opted for the presence of nection between the tragedy of Orlando and valiant but also pyromaniac fireman with a fundamentally alone. And his misery isolates video in an important yet discrete manner, our contemporary sensitivities. dangerous fascination for fire. The tension him even further. His desolation is mythical. something which is new for me in this kind Ariosto’s Orlando Furioso, a splendid epic between these two extremes expresses the Like Oedipus and Orpheus, Orlando is a of theatre and with works from the 17th and poem of 42 songs published in Venice in the conflict between duty and love as proposed tragic figure: his faults arouse sympathy but 18th centuries. The video is present at the first half of the 16th century, had tremendous at the beginning of the opera by Zoroastro, he never ‘heals’. start of each act, allowing me to ‘deconstruct’ success in European literature and inspired the ‘catalyser’ of the action. Confronted with In contrast to Orlando, the young the narrative in order to tell a linear story in many painters, musicians and countless Angelica’s attitude toward him, Orlando Dorinda succeeds in overcoming her difficul- a nonlinear fashion by showing certain parts other artists. Orlando’s madness remained a soon forgets duty, for he cannot live without ties, including the pain of an unrequited love as flashbacks, others as flash forwards and particularly influential source of inspiration expressing his passion. He can only solve for Medoro, who has turned away from her by mixing different kinds of reality with each until the late 18th century. Handel does not this conflict with violence or nihilism. for Angelica. By sublimating her feelings other. In my first production of a work by use this madness in an opportunistic man- In the first act, we show that Dorinda’s through religion, she succeeds in resigning Monteverdi, Il Ritorno d’Ulisse in patria, I had ner, in order to make beautiful music or to house – where her former lover Medoro has herself to her fate. In a certain sense, she already experimented with brief suspensions display vocal fireworks; on the contrary, made love to Angelica before Orlando’s very represents the absolute opposite of Orlando. of the narrative time in order to achieve a he makes a psychological study of the char- eyes – has already been destroyed by fire. Despite her sorrow, she accepts the situation. greater ripeness in the story’s ‘timeline’. acter, elevating opera to another level. The Not until the third act does it become clear What is there to say about the strange Whereas this has always occurred within a role of Orlando is a fantastic one, difficult that it is Orlando who has set this fire. In figure of Zoroastro? In the Zoroastrian relatively classic framework in my work until to sing but also especially interesting to the second act, we are drawn into Orlando’s cult, Zoroaster is the god of fire. We use the now, in Orlando the video comes on top of a interpret. The entire opera revolves around mind, as it were, and experience his obses- symbol of fire to link Zoroastro to Orlando: strange set, transformations in costumes, the him. The contrast between Orlando and the sive jealousy. We have tried to make this act, he is the supreme fireman and in a certain presence of supernatural beings that act as other characters – Zoroastro, the Angelica- which ends with Orlando’s renowned mad sense, Orlando’s ‘boss’. The cult of fire and guardian spirits…. The video is used in an Medoro couple, Dorinda – underscores the scene, a kind of internal digression in the fascination for fire lie at the foundation of iconographic way, in order to add a cinemat- isolation of the protagonist. narrative course of the three acts. The first our concept. But Zoroastro is also a kind ographic dimension to a philosophical work.

30 31 English

Like Zoroastro, the camera ‘takes part’ in the as part of summary jurisdiction and he Ludovico Ariosto and his 778, but there is no consensus as to whether action. It helps us to convey the destructive testified to the court that he had lost his head Orlando Furioso the hostile army that attacked Roland actu- storm of Orlando by means of mysterious after his girlfriend sent him a text message Bernard Huyvaert ally consisted of Moors. They may have been and repetitive doings. Just as in a certain saying that the baby they were expecting in Basque resistance fighters. kind of cinema, the fait divers is placed oppo- May was not his.’ ‘The Furioso is a unique book in its The influence of theChanson de Roland was site an exceptionally deep personal tragedy Orlando’s despair moves us so deeply because genre and can – I’d almost say must – be great, also beyond France. French traveling here. it has been familiar to us for so many ages. read without reference to any other book artistes spread the story in Italy’s Veneto Finally, a word about the eagle. In the preceding or following it; it is a universe region, from whence it reached Tuscany. The second part of the last act, a stage direction Transcribed by Christian Longchamp which you can travel crisscross, enter story also found response in popular culture in the libretto announces the arrival of an and leave and in which you may lose and was frequently recounted. In Italy, eagle, which brings Zoroastro a gold vial yourself.’ Roland was rechristened ‘Orlando’ and even that contains a magic potion to awaken – Italo Calvino given an Italian lineage: he was supposedly Orlando from his deep sleep. An eagle of the son of Milone de Clermont (Chiaramon- reason, in other words. A creature that is Ludovico Ariosto published a first edition te) and Bertha, ’s sister. both threatening and reassuring for our of his Orlando Furioso in 1516; it was not At the Italian courts, the Carolingian story protagonist. A bird of prey that haunts the until 1532 that he published the definitive cycle had heavy competition from the Breton realms of Orlando’s imagination. A wonder- version, the year before he died. It is, as the story cycles, which also extensively featured ful gouache by Edvard Munch shown at the Italian writer Italo Calvino put it, ‘a poem the amorous escapades of the knights. last big exhibition of this Norwegian artist’s that refuses to begin and refuses to end.’ In Among these stories are the adventures of work at Centre Pompidou shows a naked one way or another, this chivalric epic poem King Arthur and the Knights of the Round man who is being attacked by an eagle. This represents three epochs: it was produced Table (Lancelot, Parsifal) and the legend of little work, undoubtedly a self-portrait by during the Renaissance but takes place in the Tristan and Iseult. Munch, took our breath away and convinced Middle Ages and exhibits strong influences The Orlando story also remained popular, us to interpret the second act as Orlando’s from classical antiquity. however. At the Medici court in Flor- nightmare. ence, Lucrezia Tornabuoni, the mother of On the first day of rehearsals in La Mon- roland/orlando, of Lorenzo the Magnificent, asked Luigi Pulci naie/De Munt, the following report was charlemagne to write a chivalric romance that highlighted released by Agence France-Presse (AFP): feudal values. In 1478, Pulci accordingly ‘A young man who appeared before the A number of important chivalric epics in published his Morgante. The story probably magistrates’ court in Brest on Tuesday was Western literature deal with the subject of goes back to a popular tale in which the sentenced to 18 months’ imprisonment, of Charlemagne’s war against the Saracens. giant Morgante is defeated by Orlando and which nine months effective, for setting fire La Chanson de Roland, which appeared at becomes his shield bearer. It was in Ferrara to a petrol storage tank at a petrol station in the end of the 11th century, is attributed to that Orlando’s heroic deeds were connected the centre of Brest, nonetheless causing no the monk Turold. This ‘chanson de geste’ for the first time with amorous adventures casualties. This punishment also includes a (song of heroic deeds, or epic) describes like those encountered in the Breton cycles. suspended sentence with a two-year proba- Charlemagne’s withdrawal from Spain and tionary period under obligatory supervision. his defeat near Roncesvalles. The rear guard, ferrara The public prosecutor had demanded a led by the paladin Roland, is unexpect- non-commutable sentence of 12 to 18 months edly attacked by the Moorish army, but the Nowadays, Ferrara is a rather provincial imprisonment for this “deliberate arson”, and Saracens run up against the valiant resist- town in the Emilia-Romagna region of had emphasized the “extreme seriousness of ance of Roland and his soldiers. The paladin northern Italy, off the tourist routes. The Re- the indictable offence”. The young man, 19 perishes, however, and Charlemagne takes naissance is generally associated with Flor- years old and unemployed, was interrogated his revenge. These historic events date from ence, the Medici family and Tuscany, but the

32 33 English new movement also spread to smaller Italian Furioso where Boiardo had left off; namely, Furioso is dedicated to Ippolito, who showed chivalric spirit of yore as a contrast to the cultural centres. At that time, Italy was split the Saracens’ siege of Paris. no interest in the work, however. When the often-sobering reality. Fantasy triumphs into many small (city-) states, where power Cardinal departed for Budapest, Ariosto over grey, workaday routine. was often in the hands of one family. In the plot stayed in Ferrara. He received various dip- Even as the Italy of the 15th and 16th late Middle Ages and in the Renaissance, the lomatic commissions from the Estes. From centuries was experiencing the flourishing of Duchy of Ferrara was ruled by the Este fam- Summing up the plot of Orlando Furioso is an 1525 to 1532, he devoted himself, sequestered one of the most magnificent cultural periods ily. Culture played a large role in the propa- impossible task. The work has, again accord- in his home in Ferrara, to the definitive text in Western civilization, the country was ganda of the prevailing dynasty: architecture, ing to Calvino, a ‘polycentric and synchro- of his magnum opus. Ariosto led a calm, constantly plagued by war during this same sculpture, painting but also literature had nistic structure in which events branch out even retiring life. The mad Orlando is often Renaissance. Orlando Furioso also reflects to reflect the court’s eminence. Particularly in all directions, continually crossing each considered the alter ego of the peaceful this harsh reality. under the reign of Ercole I d’Este (1431- other and splitting up again‘; it is simultane- Ludovico. The numerous characters are continually 1505), Ferrara grew into a veritable cultural ously analytic and labyrinthine, without ever The Orlando Furioso is for the Renais- searching for something or someone: their centre, in which music held an important becoming chaotic. sance what the Divine Comedy is for the beloved, their enemy, their horse, a stolen position. Josquin des Prez, Jacob Obrecht There are three main storylines. The first Middle Ages. Dante’s work is characterized object. It is significant that this searching is and Antoine Brumel were active there. is the war against the infidels. Then there is by a strong faith in Christianity and a unique regularly facilitated or obstructed by chance For an entire century, Ferrara was also the Orlando’s unrequited love for the fickle political vision in which the Emperor and or by magic. Or to put it another way: people capital of the chanson de geste. In 1495, Angelica and his resulting madness: the Pope each have their place. The Divine are no longer satisfied with what they already the Orlando Innamorato by Matteo Maria Angelica wants nothing to do with Orlando Comedy is the final work of the Christian have; they want to discover new horizons Boiardo was published there; at the end of and has fallen in love with Medoro; when Middle Ages, appearing at a time when the and are convinced that they can achieve this the 16th century, Torquato Tasso wrote his Orlando goes on an expedition and comes new age had already announced itself. As for with the possibilities that are available to Gerusalemme Liberata there (1581). Boiardo across the names of Angelica and Medoro the Orlando Furioso, it reflects the hedonistic, them. Machiavelli speaks here of ‘virtù’ – a was the first to connect the war theme of carved on the trunk of a tree, he loses his sophisticated culture of the Renaissance pre-eminently Renaissance theme. Yet the the Orlando story with the eroticism of the mind. A third, parallel storyline is the love courts. Whereas Orlando Innamorato was still world never lets itself be controlled entirely; Breton cycles – Orlando becomes ‘innamo- between the pagan Ruggiero and the full of melancholy about the loss of chivalry, the influence of chance, Fortuna, is too great rato’ –, a combination that brought on a true Christian Bradamante, which does have a Orlando Furioso demonstrates a certain confi- for that. Ariosto and his Florentine contem- innovation in the traditional genre of the happy ending: at the end of the epic, after dence in the new age, in the new ideas about porary Machiavelli also concur on this point. chanson de geste. Boiardo’s story goes as fol- many adventures and after Ruggiero con- humanity and the surrounding world. Ariosto’s characters are kings, knights lows: In celebration of Easter, Charlemagne verts to Christianity, the two lovers celebrate Although one of the main themes of and princesses who nevertheless act as ordi- organizes a big tournament for his . their marriage. Orlando Furioso is faith and the ‘holy war’, nary people. Their feelings, or – to use the When a mysterious beautiful woman, In addition to the above, there are very you could hardly call the work Christian. richer Baroque term – ‘affects’, are human. Angelica, suddenly appears, she sets the many secondary storylines. Ariosto makes Both its Saracen and Christian warriors are This is without doubt one of the reasons be- knights’ hearts on fire. Orlando and Rinaldo, liberal use of ‘entrelacement’ (the interweav- primarily guided by worldly motives and hind the success of Orlando Furioso, also with two cousins, become each other’s rivals in ing of different storylines). When an episode values. In that sense, Orlando Furioso is pa- opera composers like Handel. By the time love. Meanwhile, however, the war against approaches its climax, he breaks it off with gan, in contrast to the Gerusalemme Liberata he was writing, Ariosto himself no longer the Saracens is threatening to turn into a the promise of telling the ending later and by Tasso, who shows the influence of the believed in the chivalric world he portrayed. downright disaster, so Charlemagne decides starts a new episode. Counter Reformation: the artist realizes that A century later, Cervantes would be inspired to entrust the girl to the care of the Duke of he has a responsibility in a world in which by Ariosto to completely disparage the world Beieren. She will be given in marriage to the ariosto and the orlando furioso the Catholic Church wants to reaffirm itself. of chivalry in his Don Quixote. paladin who distinguishes himself the most In doing so, Tasso ushers in the Baroque. In Orlando Furioso, love is a blind, impersonal in the fight against the heathens. Ludovico Ariosto was born in Reggio The fantastic and exotic elements of force that prompts people to do things that Boiardo was not able to complete his work, Emilia in 1474. He studied in Ferrara and Orlando Furioso allow the reader to forget are not of their own volition. Because of love, however. Ludovico Ariosto picked up the was introduced by Cardinal Ippolito d’Este the cares and woes of daily life. The work the characters come in conflict with one an- thread of the story and started his Orlando to the court of the Estes. His Orlando entertains a form of escapism; it offers the other; they wander around and have all sorts

34 35 English of adventures. Yet people do realize that their influence from antiquity The Estes traced their genealogy back to on Ariosto’s magnum opus: Ariodante (1734) true destiny lies elsewhere, on a higher plane. the marriage of Ruggiero and Bradamante, and Alcina (1735). This ‘Ariosto trilogy’ is The conflict between the individual, who is All epics deal with the heroic deeds of a war- which is why Ariosto not only concentrated among the best of what Handel composed aware of these ideals, and the cosmic force rior or knight. After Homer’s Ilias, women on the Orlando-Angelica storyline but also for the London audience. Whereas hundreds to which he or she is subjected, is one of the can function as disruptive factors. When gave attention to the Bradamante-Ruggiero of characters appear in Orlando Furioso, main themes of this epic poem. Agamemnon takes Achilles’ war booty from story and ended his epic with the marriage of Handel succeeded in approximating the him, the girl Briseïs, the superhero refuses to these lovers. spirit of that epic with just five characters: irony take part in the Trojan War any longer. Thus, The title of the work refers to the madness Orlando, Angelica, Medoro, the shepherdess you can also describe the Ilias as ‘the rancour of the paladin Orlando and goes back to Dorinda and the wise Zoroastro. The last, by The author’s views always remain present in of Achilles’, as Patrick Lateur does in his Hercules Furens by Seneca – who in turn also the way, is Handel’s own creation, although the background. He speaks with subtle irony recent Dutch translation. In the Odyssey, influenced Handel’s ‘musical drama’ we can find numerous models for the magi- about the world of chivalry, which by the 16th there are also numerous women who lead the Hercules, incidentally. In Seneca’s tragedy, cian in Ariosto’s work, and in one place, century had become an anachronism. For hero astray (Circe, Calypso). As a human- the hero Hercules comes to grief through the Zoroastro himself even appears. example, Astolfo enlists the help of St. John ist, Ariosto knew his classics. A figure like jealousy of Juno. She drives Hercules mad to recover Orlando’s reason… on the Moon. Alcina, who lures Ruggiero to an enchanted and he kills his wife and children. He ascertains that the Earth and the Moon island, is a composite of Calypso and Dido. are complementary: what exists on the Earth In Virgil’s Aeneid, the hero Aeneas aims opera does not exist on the Moon, and vice versa. straight for his goal: the re-founding of Troy Consequently, on the Moon you will find on Italian soil. There are, however, moments Ariosto’s Orlando Furioso was a literary unrealized projects and, above all, a lot of of temptation. In the famous fourth book, gold mine for opera composers and their common sense. Ariosto is criticizing his own the Carthaginian Queen Dido succeeds in librettists. In France, Lully wrote his Roland age in this way. According to him, a great ensnaring him with her wiles and temporari- in 1685 – the year of Handel’s birth – on the many people – and not just Orlando – live in ly making him forget his goal. When Aeneas basis of a libretto by Quinault. Vivaldi com- a state of madness as a result of love, greed is at the point of abandoning his historic posed two Orlando operas: Orlando Finto and other faults. task, Jupiter sends Mercury to remind the Pazzo (1714) and Orlando (1727). Haydn’s In the first song of the epic, Angelica tells hero of his obligation. Aeneas dumps the Orlando Paladino dates from 1782. But with her waylayer, Sacripante, that her virginity Queen and continues on his journey to Italy. Haydn, we have also reached the Age of is intact. Ariosto subtly adds, ‘Perhaps this The similarity between the Aeneid and the Enlightenment; and at a time when reason is was true but hardly plausible to a person Orlando Furioso goes deeper, however. The of primary importance, there is considerably in command of his senses; to him however, figure of Aeneas also hints at the figure of less place for more uncontrollable feelings it seemed easily possible, for he was lost in Emperor Augustus, who after a century of such as the madness of love. more serious error.’ He is inviting the reader civil wars brought peace to the Roman So while Handel may have based his opera to step back and be critical about what his Empire. The glorification of Aeneas is like- on a text that was two centuries old, it had heroes and heroines do and say. wise the glorification of Augustus. The latter in the meantime become common property. The work is not lacking in a good dose of traced his ancestry back to Julus, the son Handel was fully aware of the possibilities irony and humour. The wondrous deeds of of Aeneas, who himself was the son of the that Ariosto’s story, with its emphasis on the otherwise hardly heroic knight Astolfo, goddess Venus. Every Roman ruler wanted magic and the fantastic, would have for merely a secondary character in Boiardo’s to trace his lineage back to gods or legendary Baroque theatre. Apart from that, Handel had work, are so exaggerated that they raise eye- personages. We find a comparable mecha- a liking for chivalric stories with pastoral brows. This rider of the skies flies on a hip- nism at work in Ariosto’s magnum opus. elements, as can be seen from his first pogriff, catches the winds in a sack, breaks The author had been in service to the Estes London opera, Rinaldo, set to a libretto into the Avernus and retrieves Orlando’s for his entire life, and he incorporated an after Torquato Tasso. Shortly after Orlando, reason on the Moon. homage to this family in his Orlando Furioso. Handel would write two more operas based Biographies: www.hollandfestival.nl

36 37 Ouverture Ouverture — Zoroastro — Zoroastro Te lo renda il valor! Moge je onverschrokkenheid het je weer terug­ Atto primo Akte 1 bezorgen! scena 1 scène 1 — Orlando — Orlando Notte. Campagna con monte in prospetto. Atlante sopra Het is nacht. Buiten een berg op de achtergrond. Op de top Languisce in petto. Het kwijnt weg in mijn borst! la cima del monte, che sostiene il cielo sopra le spalle. Molti staat Atlas, hij torst de wereld op zijn schouders. Aan de geni stanno sedendo a’ piedi del monte. Zoroastro, appog- voet talloze beschermgoden. Zoroastro leunt tegen een rots — Zoroastro — Zoroastro giato sopra d’un sasso, sta contemplando i moti delle stelle. en filosofeert over de bewegingen van de hemellichamen. Scherno esser vuoi d’un vile pargoletto? Wil je de speelbal worden van een lafhartig kind? no. i accompagnato e recitativo nr. 1 accompagnato en recitatief no. 3 sinfonia nr. 3 simfonie Il mago fa segno colla verga, e li geni portano via De magiër geeft een teken met zijn toverstok en de bescherm- — Zoroastro — Zoroastro il monte, comparendo in suo loco la reggia d’Amore, goden laten de berg verdwijnen. Het koninkrijk van de God Gieroglifici eterni Hiërogliefen van de eeuwigheid, che in figura di fanciullo siede nel trono avendo ai suoi der Liefde verschijnt. Het is een jongetje op een troon. Aan Che in zifre luminose ognor splendete, altijd en immer schitterend in lichtende aantallen; piedi addormentati certi eroi dell’antichità. zijn voeten rusten slapende helden uit de Oudheid. Ah! che alla mente umana voor het menselijk vernuft zijn jullie slechts de Altro che belle oscurità non siete! schoonheden van de duisternis. recitativo recitatief Pur il mio spirto audace Toch waant mijn stoutmoedige geest in de sterren Crede veder scritto là su in le stelle, te lezen dat Orlando, de schrandere held — Zoroastro — Zoroastro Che Orlando, eroe sagace, de roem niet eeuwig het hoofd zal bieden. Mira e prendi l’esempio! Kijk goed hoe ze eruit zien; Alleen het verlangen Alla gloria non fia sempre rubelle. (Hij ziet Orlando naderen.) Né appender voti che di gloria al tempio. naar roem is de tempel waardig. (Vede venir Orlando.) Kijk, daar komt hij. Vooruit, beschermgoden, aan Ecco, sen vien; su, miei consigli, all’opra! het werk! no. 4 aria nr. 4 aria scena ii scène ii — Zoroastro — Zoroastro Orlando e Zoroastro Orlando en Zoroastro Lascia Amor e siegui Marte! Laat Amor toch en volg Mars! Va’, combatti per la gloria. Ga en strijd voor de roem. De liefde zal je doen no. 2 arioso nr. 2 arioso Sol oblio quel ti comparte, wegzinken in vergetelheid, de roem schenkt je de Questo sol bella memoria. (Parte.) mooiste herinneringen. (Hij gaat af.) — Orlando — Orlando Stimulato dalla gloria, Agitato dall’amore, Che Aangespoord door de roem, opgejaagd door de scena iii scène iii farai, misero core? liefde, wat staat je te doen, ongelukkig hart? Orlando solo Orlando alleen recitativo recitatief no. 5 accompagnato nr. 5 accompagnato

— Zoroastro — Zoroastro — Orlando — Orlando Purgalo ormai da effeminati sensi! Zuiver het van verwijfde gevoelens. Imagini funeste Noodlottige gedachten Che turbate quest’alma! die mijn ziel teisteren! — Orlando — Orlando E non avrò sopra di voi la palma? Zal ik jullie overwinnen? Chi sei? Che parli? Che vuoi tu? Che pensi? Wie ben jij? Wat zeg je? Wat wil je? Wat bedoel je? Sì, già vi fuggo e corro Ja, ik ontvlucht jullie reeds A inalzar col valor novi trofei! en ren onbesuisd nieuwe trofeeën tegemoet. — Zoroastro — Zoroastro Ti rendo, o bella gloria, i affetti miei. O, prachtvolle roem, jou geldt al mijn hartstocht! Di tua gloria custode, Als hoeder van jouw roem, wil ik je daar ook toe Ma, che parlo, e non moro! Maar wat zeg ik! En toch sterf ik niet! Ti stimolo a seguirla. Ergi ’l tuo core Alle grand’opre! aansporen. Verhef je hart tot heldendaden. E lascierò quel idolo che adoro! Zal ik mijn aanbeden geliefde achterlaten? No! parto! e fia mia gloria Nee: ik vertrek en moge mijn roem — Orlando — Orlando Più servir ad amor, ch’haver vittoria! eerder de liefde dienen dan overwinningen behalen. Ah! me lo tolse amore! Ah! Dit werd mij door de liefde ontstolen!

38 39 no. 6 aria nr. 6 aria no. 9 aria nr. 9 aria

— Orlando — Orlando — Dorinda — Dorinda Non fu già men forte Alcide Heracles was niet minder sterk Ho un certo rossore Ik schaam me Benché in sen d’Onfale bella toen hij zijn wapen neerlegde en zich aan de zijde Di dir quel che sento; om te zeggen wat ik voel; Spesso l’armi egli posò! van Omphale neervlijde! S’è gioia o tormento, is het vreugde of kwelling, Né men fiero il gran Pelide Ook de grote Achilles verloor zijn trots niet toen S’è gelo o un ardore, is het ijs of is het vuur, Sotto spoglie di donzella hij vermomd als vrouw de koninkrijken van Azië S’è al fine... nol so. hoe zal het aflopen, ik weet het niet. D’Asia i regni minacciò! (Parte.) bedreigde! (Hij gaat af.) Pur picciolo meco Maar ook al ken ik er weinig van, geluk of verdriet Bisogna che sia Piacere o dolore, moet het zijn, want het zit scena iv scène iv Se l’anima mia Rinchiuder lo può. (Parte.) in mijn ziel besloten. (Ze gaat af.) Boschetto con capanne di pastori. Een bosje met herdershutten. Dorinda, poi Orlando Dorinda, daarna Orlando scena v scène v Angelica e poi Medoro Angelica en daarna Medoro terzijde no. 7 accompagnato nr. 7 accompagnato recitativo recitatief — Dorinda — Dorinda Quanto diletto avea tra questi boschi Hoeveel vreugde beleefde ik niet in deze bosjes — Angelica — Angelica A rimirar quegli innocenti scherzi aan de onschuldige spelletjes van geiten en herten, M’hai vinto al fin, m’hai vinto, o cieco Nume! O, blinde God, u hebt me tenslotte overwonnen! E di capri, e di cervi! aan de slingerende, heldere beekjes, L’alma mia non presume Mijn ziel zal nooit meer Nel serpeggiar dei limpidi ruscelli aan de schittering van de bloemen en Di riportar più i soliti trofei. eerdere trofeeën veroveren. Brillar i fior ed ondeggiar le piante; het wuiven van de planten, E tu, Orlando, ove sei? En jij, Orlando, waar ben je? Nel garrir degli augelli, aan het gekwetter van de vogels, Deh! mira al fin, che l’idolo che adoro Zie toch in, dat mijn afgod, diegene die ik aanbid, Nello spirar di zefiretto i fiati. aan het zachte briesje. È l’amabil Medoro. de lieflijke Medoro is. Oh giorni allor beati! O, het waren zulke zalige dagen! Io lo vidi ferito; Ik zag hoe hij gewond werd; Ora per me funesti. En nu heeft het noodlot toegeslagen. (Medoro ascolta a parte.) (Medoro staat verderop en luistert.) Sanarlo procurai; ma le sue piaghe ik trachtte hem te genezen, recitativo recitatief Saldando nel suo petto, ah! nel mio core maar eens zijn wonden geheeld waren, voelde ik, Per lui ne apriva Amor una maggiore! ach, in mijn hart een o zo grote liefde. — Dorinda — Dorinda Io non so che sian questi Ik weet niet wat het is, no. 10 arioso nr. 10 arioso Moti, che sento adesso entro al mio core. wat ik voel in mijn hart. Ho inteso dir, che ciò suol fare amore. Ik heb gehoord dat de liefde zo te werk gaat. — Angelica — Angelica (Si sente di dentro strepito d’armi. Orlando, con spada (Men hoort wapengekletter; Orlando komt op met getrok- Ritornava al suo bel viso, Zijn zoete gelaat met de kleur alla mano, conduce seco una principessa liberata dalle ken zwaard en voert een prinses met zich mee die hij Fatto già bianco e vermiglio, van bleke viooltjes mani de’ suoi nemici.) bevrijd heeft uit de handen van de vijand.) Con la rosa unito il giglio herwon zijn blankheid en scharlakenkleur; Dal pallor delle viole. de roos en de lelie in één. no. 8 accompagnato e recitativo nr. 8 accompagnato en recitatief — Medoro — Medoro — Orlando — Orlando (accostandosi) (komt naderbij) Itene pur fremando, anime vili, Laffe, bange kerels, scheer jullie weg! E il mio cor da me diviso Mijn hart dat ik reeds verloren had, Ite d’abisso a popolare i regni! Zoek jullie heil in de hel. Si struggeva in fiamma lieve, begon plots te gloeien Tu, illustre principessa, En u, edele prinses, Come suol falda di neve en smolt weg als een kleine sneeuwvlok die door Libera sei, e reco più a mia gloria u bent vrij, u te dienen is voor mij een grotere eer Discoperta ai rai del sole. een zonnestraal ontdekt wordt. Il tuo bello servir, ch’ogni vittoria. (Parte.) dan eender welke overwinning. (Ze gaan af.) scena vi scène vi — Dorinda — Dorinda Angelica e Medoro Angelica en Medoro Quegli è il famoso Orlando, Dat is de beroemde Orlando, Che vive, a quel ch’io vedo, die volgens wat ik zie Anch’esso amando. ook ervaart wat liefde is. 40 41 recitativo recitatief — Medoro — Medoro No’l sarò mai. L’affetto tuo cortese, Nooit zal ik dat zijn. Jouw gulle liefde, — Angelica — Angelica Il tuo volto... jouw gezicht... Spera, mio ben, che presto, Laat ons hopen, mijn liefste Con più tranquilla sorte, dat een gunstiger lot je dra — Dorinda — Dorinda D’essere a me nel regno, mee op de troon zal brengen Vorrei, gentil Medoro, Allerliefste Medoro, ik wou Come già reso sei in amor, consorte. zoals je ook de troon van mijn liefde bestegen hebt. Poterti prestar fede; dat ik je kon geloven. Ma il core non ti crede, e che ingannarmi Mijn hart gelooft je niet, het zegt dat je me niet de — Medoro — Medoro Dice che vuoi, non posso consolarmi. waarheid vertelt. Ik vind geen troost. Di tanto onor troppo mi scorgo indegno. Ik ben een dergelijke eer niet waardig. no.12 aria nr. 12 aria no. 11 aria no. 11 aria — Medoro — Medoro — Angelica — Angelica Se il cor mai ti dirà Ch’io mi scordi di te, Mocht je hart ooit zeggen dat ik je vergeet ant- Chi possessore è del mio core Wie mijn hart bezit, Rispondigli per me, Ch’è menzognero. woord dan van mijnentwege Può senza orgoglio chiamarsi re. kan zich zonder overdrijven koning noemen Memoria sì gradita dat het niet waar is. Io ch’ho sprezzato più d’un impero, Ik heb meer dan één keizerrijk afgewezen,   Ho a te piegato l’animo altero maar jou schenk ik mijn trotse ziel en mijn trouw is Altro che con la vita, Enkel de dood kan zulke prachtige E più d’un soglio val la mia fe’. (Parte.) meer waard dan een troon. (Ze gaat af.) Mai non si partirà herinneringen uit mijn gedachten bannen. Dal mio pensiero. (Parte.) (Hij gaat af.) scena vii scène vii Dorinda e Medoro Dorinda en Medoro scena viii scène viii Dorinda sola Dorinda alleen recitativo recitatief recitativo recitatief — Medoro — Medoro Ecco Dorinda, né sfugirla io posso. Daar komt Dorinda, ik kan haar niet meer ontwijken. — Dorinda — Dorinda Povera me! Ben vedo che m’alletta Ik voel me zo ellendig; Ik weet dat hij me tracht — Dorinda — Dorinda Con un parlar fallace; te vleien met valse praatjes; Medoro, al fin ti trovo Medoro, eindelijk vind ik je, Ma così ancor mi piace, maar zelfs dan hou ik nog van hem. Pure una volta solo; perché poche al was het maar voor even; E ogni sua paroletta En alle lieve woordjes klinken zo aanlokkelijk in Son quelle che lontana da te stia want jouw mooie verwante is nooit ver; Mi fa all’udito certa consonanza, mijn oren, dat er naast verlangen La tua bella parente; ed ho timore, ik ben bang dat je niet alleen door het bloed maar Che accorda col desio pur la speranza. ook hoop in mijn hart opwelt. Che più del sangue a lei t’unisca amore. ook door de liefde met haar verbonden bent. no. 13 aria nr. 13 aria — Medoro — Medoro No, Dorinda, t’inganni, anzi fra poco Nee, Dorinda, dat maak jij jezelf wijs; — Dorinda — Dorinda Deve partir, e accompagnarla io debbo. en verder moet ik binnenkort met haar vertrekken. O care parolette, o dolci sguardi! O, allerliefste woorden, o zoete blikken, Sebben siete bugiardi ook al zijn jullie misleidend, — Dorinda — Dorinda Tanto vi crederò. ik zal geloof aan jullie hechten. Tu con lei partirai? Jij met haar vertrekken? Ma poi, che far potrò Maar wat als te laat blijkt Allor che troppo tardi hoe jullie werkelijk zijn. — Medoro — Medoro Io vi conoscerò? (Parte.) (Ze gaat af.) Con lei qui venni: Ik kwam samen met haar hierheen: La vita, che a lei devo, ik heb mijn leven aan haar te danken, scena ix scène ix M’obbliga d’esser grato. ik ben het haar verplicht dankbaar te zijn. Zoroastro, Angelica, e poi Orlando Zoroastro, Angelica en daarna Orlando

— Dorinda — Dorinda recitativo recitatief E se me lasci, En als je mij alleen laat Poco temi però d’esser ingrato. dan ben je gewis niet ondankbaar jegens mij. 42 43 — Zoroastro — Zoroastro — Angelica — Angelica Noti a me sono i tuoi fatali amori Ik weet van je noodlottige liefde (Vede Medoro da lontano.) (ziet in de verte Medoro naderen) Con Medoro. E non temi voor Medoro. Vrees je dan (Ma, oh Dei! Vedo Medor! Convien che Orlando (Bij alle goden! Ik zie Medoro naderen! La vendetta d’Orlando? de wraak van Orlando niet? allontani di qua.) Orlando moet weg van hier.)   (Esce il mago facendo segno colla verga, sorge di sotterra (De magiër maakt een teken met zijn toverstokje; de — Angelica — Angelica una gran fontana che copre Medoro, la scena cangiandosi grond opent; er verschijnt een grote fontein die Medoro È ver, che devo Molto all’eroe; ma... Het is waar, ik ben de held veel verschuldigd; maar... in un delizioso giardino.) afschermt; de scène verandert in een prachtige tuin.)

— Zoroastro — Zoroastro — Orlando — Orlando Già sen vien. Celato Kijk daar komt hij. Ik zal me verbergen en over Chiedimi o bella Nuove prove d’amore! Liefste, vraag mij nieuwe bewijzen van mijn liefde. Mi terrò per vegliar d’ognuno al fato. ieders lot waken. (Si ritira a parte.) (Hij gaat terzijde staan.) — Angelica — Angelica (O soccorso opportun!) (Dit komt mij gelegen.) — Orlando — Orlando (vedendo Medoro assicurato) (Ze ziet dat Medoro in veiligheid is.) (in disparte) (terzijde) Sentimi Orlando, Luister Orlando, als je wil dat Quando mai troverò l’orme fugaci D’Angelica la Wanneer zal ik het vliedend spoor van de mooie Se pur vuoi, ch’io ti creda ik geloof dat je mij trouw bent, zorg dan dat je bella? Angelica vinden? A me fedel, pronto da te allontana degene die je uit de schurkenklauwen La dama, che a color di mano hai tolto, O non gered hebt, zo snel mogelijk wegbrengt. Anders zie — Angelica — Angelica vedrai d’Angelica più il volto. je Angelica nooit meer weer. (in disparte) (terzijde) Oh Dei! Se vien Medoro Bij alle goden! En ik sta hier op no. 14 aria nr. 14 aria Che qui attendea per partir seco! Eh forse Se Medoro te wachten om met hem te vertrekken. Orlando qua conduce il novo amore Per quella ch’ei Hé, misschien wil Orlando wel zijn nieuwe liefde — Angelica — Angelica salvò da man nemica, Non sarà così grande il mio hierheen brengen, die hij uit de handen Se fedel vuoi ch’io ti creda, Als je wil dat ik geloof dat je trouw bent, bewijs me timore. van de vijand redde. Dan hoef ik niet Fa’ che veda la tua fedeltà. dan ook je trouw, zoniet zal de argwaan mijn hart Vo’ fingermi gelosa zoveel angst te hebben, ik zal jaloersheid veinzen, Finché regni nel mio petto il sospetto, Mai l’amor beheersen en zal de liefde de bovenhand niet halen. Per meglio discoprire il suo pensiero. zo kom ik te weten wat hem bezielt. vi regnerà. (Parte.) (Ze gaat af.) (Si presenta ad Orlando.) (Ze gaat naar Orlando.)   Orlando, ed è pur vero Orlando, het is dan toch waar scena x scène x Ch’io qui ti veda! dat ik je hier vind! Orlando solo Orlando alleen

— Orlando — Orlando recitativo recitatief Oh Cieli! Oh cara, e come Potevo mai sperar sì lieta De hemel zij geprezen! Mijn liefste, nooit durfde sorte? Angelica mio bene! ik op dit gelukkig toeval te hopen, mijn allerliefste — Orlando — Orlando Angelica! T’ubbidirò, crudele, Ik zal je gehoorzamen, wrede vrouw, en dan zal je E vedrai in questo istante, wel zien — Angelica — Angelica Che della principessa dat ik enkel de beschermer Erri nel nome, Je vergist je van naam: Isabella, Fui solo difensor, ma non amante. en niet de geliefde van de prinses was. Isabella vuoi dir, che là t’attende. wil je zeggen, is diegene die op je wacht. no. 15 aria nr. 15 aria — Orlando — Orlando Son della principessa Ik ben de beschermer van de prinses, maar niet haar — Orlando — Orlando Difensor, non amante. geliefde. Fammi combattere Mostri e tifei, Laat me strijden tegen monsters en reuzen,  Novi trofei laat mij nieuwe trofeeën aan mijn heldendaden toe- — Angelica — Angelica Se vuoi dal mio valor. Muraglie abbattere, voegen. Laat me vestingen neerhalen, betoveringen Ma per tale ti pubblicò Dorinda allora, e quando... Dat vertelde Dorinda in elk geval en wanneer... Disfare incanti, doorbreken. Als je wil kan ik je genoeg bewijzen Se vuoi ch’io vanti Darti prove d’amor. (Parte.) van mijn liefde schenken. (Hij gaat af.) — Orlando — Orlando Un’Angelica sol può amare Orlando. Orlando kan alleen van Angelica houden.

44 45 scena xi scène xi più ascoso, de tijd is gekomen om openlijk te verklaren dat Medoro, ed Angelica trattenendolo Medoro en Angelica die hem tegenhoudt Che Medoro è il mio sposo; Medoro mijn uitverkorene is. Ik ga met hem weg. Ik Con lui mi parto già. Grazie ti rendo Del cortese wil je bedanken voor het welwillende onderkomen recitativo recitatief ricetto, Che dato n’hai; prendi, dat je ons gaf; neem en (Le dà un gioiello.) bewaar dit aandenken — Medoro — Medoro E conserva questa (Ze geeft haar een juweel.) Angelica, deh! lascia... Angelica, laat me... Grata memoria d’un sincero affetto. als bewijs van onze oprechte gevoelens.

— Angelica — Angelica — Dorinda — Dorinda Fermati, oh Dei! Niet weggaan, lieve god! Lo prendo, ma speravo Ik neem dit juweel aan, maar Che pensi far, Medoro? Wat wil je doen Medoro? Gioie più care aver dal tuo Medoro, Perché ancor ik hoopte op groter geluk vanwege io l’amavo. jouw Medoro, want van hem hou ik nog steeds. — Medoro — Medoro Riconoscer chi sia Ik wil zien — Medoro — Medoro Chi teco favellar finora ho visto. met wie je stond te praten. Vaga Dorinda, perdonar mi dèi. Lieve Dorinda, vergeef me alsjeblieft.

— Angelica — Angelica — Dorinda — Dorinda Fermati! A morir vai, Che quello è Orlando. Blijf hier of je loopt je dood tegemoet, het was Orlando. Il ciel te lo perdoni; che m’hai fatto De hemel moge je vergeven, je hebt me meer pijn Più mal di quel che sai con questo tratto. gedaan dan je zelf vermoedt. — Medoro — Medoro Alla gloria mi togli! Zo ontneem je mij mijn roem. no. 16 terzetto nr. 16 trio

— Angelica — Angelica — Angelica e Medoro — Angelica en Medoro Ma ti serbo all’affetto. Maar ik schenk je mijn liefde. Consolati, o bella Gentil pastorella, Ch’al fine il Wees niet triest, liefste herderinnetje, want jouw tuo core È degno d’amore hart is ware liefde waardig — Medoro — Medoro E amor troverà. en liefde zal je vinden. Ubbidir devo... Ik moet gehoorzamen... — Dorinda — Dorinda — Angelica — Angelica Non so consolarmi, Ik vind geen troost, Forza è partir pria che qui torni Orlando. Va’ al We moeten vertrekken voor Orlando weerkeert. Non voglio sperare. ik wil niet hopen. fonte degli allori, ivi m’attendi. Ga naar de bron met de laurierbomen, en wacht op mij. Più Amor non può darmi L’oggetto d’amare Ik kan niet meer liefhebben als je de oogappel van Che perder mi fa. mijn liefde wegneemt. — Angelica e Medoro — Angelica en Medoro E del mio amor un novo pegno or prendi. Voor ik ga wil ik een nieuw onderpand van mijn — Angelica — Angelica (S’abbracciano, quando viene Dorinda, che trattiene geliefde. (Ze omhelzen elkaar als Dorinda verschijnt; zij Non perder la speme, Ch’è l’unico bene. Verlies de hoop niet, want het is de enige deugd. Medoro.) houdt Medoro tegen.)  — Medoro — Medoro scena xii scène xii Hai l’alma costante Per esser amante. Je hebt een trouw hart en je zal ooit iemands Dorinda, e detti Dorinda en de vorigen geliefde worden. — Dorinda recitativo recitatief No, solo fra pene Il cor viverà. — Dorinda  Nee, mijn hart zal enkel nog pijn en smart kennen. — Dorinda — Dorinda O Angelica, o Medoro; il vostro amore Indarno O Angelica, o Medoro, jullie trachten vergeefs ormai si cela; jullie liefde te verbergen. Perché il darsi la mano, ed abbracciarsi È qualche Zoals jullie elkaars hand vasthouden cosa più di parentela. en elkaar kussen, dat doen verwanten niet.

— Angelica — Angelica Dorinda, il ver dicesti, è tempo ormai Di non tener Dorinda, wat je zegt, is de waarheid, 46 47 Atto secondo Akte 2 — Dorinda — Dorinda Già v’ho detto, che chiamasi Medoro, Ik zei u toch dat hij Medoro heette, scena 1 scène 11 Ed è giovane e bello, hij is mooi en jong, Bosco. Dorinda sola Een bos, Dorinda alleen D’una bona struttura... Ahi! Che non posso heeft een goed figuur. Ach, ik kan hem niet verge- Scordarlo! Ed ora tutto quel che miro Parmi che sia ten! Alles wat ik zie, doet me aan hem denken en ik no. 17 arioso nr.17 arioso Medoro, e ognor sospiro. (Orlando resta attonito.) verlang naar hem. (Orlando is stomverbaasd.)

— Dorinda — Dorinda no. 18 aria nr. 18 aria Quando spieghi i tuoi tormenti Amoroso Als jij je kwellingen bezingt, zoete nachtegaal, rosignolo, Par che canti, e piangi allor, lijkt het wel of jouw zingen en wenen mijn smart — Dorinda — Dorinda E accompagni il mio dolor! ondersteunt. Se mi rivolgo al prato, Veder Medoro mio Als ik in de weide wandel zie ik in elke bloem In ogni fior mi fa. mijn Medoro. Als ik in het bos ben of aan de rivier, scena ii scène ii Se miro il bosco, o ’l rio, Mi par che mormorando lijkt het of het water en de bladeren op hun eigen Orlando e Dorinda Orlando en Dorinda Or l’onde, ora le fronde, Dicano sì ch’amando Qui manier murmelen: jouw Medoro houdt van jou. ’l tuo Medoro sta. (Parte.) (Ze gaat af.) recitativo recitatief scena iii scène iii — Orlando — Orlando Orlando solo Orlando alleen Perché, gentil Dorinda, Mijn lieve Dorinda, Così vai pubblicando, waarom vertel jij dat Orlando Isabella geroofd heeft recitativo recitatief Ch’ha rapito Isabella, e l’ama Orlando? uit liefde? — Orlando — Orlando — Dorinda — Dorinda È questa la mercede, Wel, harteloze Angelica, Io? Signor, male intese Ik? Dat moet u verkeerd begrepen hebben, ik had Angelica spietata! is dat nu jouw dank Ch’il riferì, d’Angelica parlai... het over Angelica... Del mio amor, di mia fede? voor mijn liefde en trouw? Ah! non vi gioverà da me fuggire; Vluchten heeft geen enkele zin, — Orlando — Orlando Che sino d’Acheronte sulla strada want mijn woede en zwaard zullen jullie tot aan de Dimmi, di quale Angelica tu intendi? Welke Angelica bedoel je? Vi giungerà il mio sdegno, e la mia spada! Acheron achtervolgen!

— Dorinda — Dorinda no. 19 aria nr. 19 aria Di quella ch’era meco, Over diegene die bij me was E poi sen è partita en toen heenging — Orlando — Orlando Col suo Medoro, da lei tanto amato, Ch’amavo samen met haar zo geliefde Medoro. Ja, ook ik hield Cielo! Se tu il consenti Deh! fa’ che nel mio seno Bij God! Dat u zoiets toestaat! Laat een zwaard pure anch’io, van hem, Possa anche il ferro entrar; Perché a un sì rio dolore ook Ch’era l’idolo mio, hij was mijn aanbedene, Dal misero mio core Sappia col ferro almeno mijn borst doorboren zodat deze verschrikkelijke E me lasciò schernita maar hij heeft me versmaad, L’uscita ritrovar. pijn door het zwaard een uitweg uit mijn arme hart Sebben questo gioiello m’ha donato. hoewel zij me dit juweel gaf. (Parte.) kan vinden. (Hij gaat af.) (Gli fa vedere il gioiello.) (Ze laat hem het juweel zien.)   scena iv scène iv — Orlando — Orlando Veduta di mare in lontano; da una parte boschetto di Een lusthof. Aan de ene kant een bosje met laurierbomen, Che miro, oh Ciel! Questo è il maniglio appunto Wat zie ik? Dit is de armband lauri, e dall’altra una bocca di grotta. aan de andere kant de ingang van een grot. Che già di Ziliante a me fu dono, die ik van Ziliante gekregen heb Angelica, Medoro e Zoroastro Angelica, Medoro, Zoroastro E ch’io dopo a lei diedi. Ah! più non posso Dubitar en die ik daarna aan haar gegeven heb. ch’ella sia, che mi tradisce. Ach, het lijdt nu geen twijfel meer recitativo recitatief Ma chi è costui ch’ardisce dat ze me bedriegt. Maar wie is de man D’esser a me rivale? die het waagt mijn rivaal te worden? — Zoroastro — Zoroastro È il re Circasso? O Ferraguto il Moro? Is het de koning van Tsjerkessië? Of Ferraguto, de A qual rischio vi espone, Incauti amanti, un cieco Welke gevaren lopen jullie niet, Moor? amor? onvoorzichtige geliefden, door deze blinde liefde?

48 49 — Angelica — Angelica no. 21 aria nr. 21 aria È d’uopo lontanarsi da Orlando. We moeten zo vlug mogelijk voor Orlando vluchten. — Medoro — Medoro — Zoroastro — Zoroastro Verdi allori, sempre unito Conservate il nostro Groene laurierbomen, bewaar onze namen als een E s’ei vi giunge? En als hij jullie toch vindt? nome, Come unito sarà il cor. eenheid net zoals onze harten altijd verenigd zullen E poi dite a chi lo miri zijn. En vertel aan iedereen die ze ziet — Medoro — Medoro Da qual mano, quando, e come Fosse in voi sì ben door wiens hand, wanneer en hoe ze gegrift werden. Ho core anch’io nel petto. Ook ik heb een moedig hart. scolpito, Tenminste als je wil dat men naar liefde als de onze Se volete che sospiri, Invidiando il nostro amor. smacht. — Angelica — Angelica (Parte.) (Hij gaat af.) Forse per me non sarà mai crudele. Misschien zal hij voor mij niet zo wreed zijn.   scena vi scène vi — Zoroastro — Zoroastro Angelica sola Angelica alleen E avrà pietà di chi gli fu infedele? Affrettatene En vergiffenis schenken aan zij die hem ontrouw i passi per fuggir il suo sdegno E l’opra mia per was? Haast jullie om aan zijn toorn te ontkomen. recitativo recitatief vostro aiuto impegno. Ik zal jullie helpen. — Angelica — Angelica no. 20 aria nr.20 aria Dopo tanti perigli, e tanti affanni, Ora al paterno Na al die gevaren en kwellingen regno keer ik nu terug naar mijn vaders koninkrijk samen — Zoroastro — Zoroastro Con Medoro farò lieto ritorno. Troppo ingrata ad met Medoro. Ik ben ondankbaar jegens Orlando Tra caligini profonde Als onze geest een blinde god Orlando aan wie ik mijn eer Erra ognor la nostra mente, tot leidsman neemt, Mi rendo, è ver, cui debbo onor, e vita. Ma che far en mijn leven dank. Maar wat kan ik doen? Hij weet S’ha per guida un cieco Nume. Di rovina sulle zal hij voor altijd in dichte nevelen dwalen. En tot posso? Egli ben sa per prova, Che agli incanti d’un zelf uit ervaring dat niets helpt tegen de betovering sponde de ondergang is hij gedoemd volto van een gezicht; È in pericolo imminente als de rede zijn weg niet verlicht Né forza, né virtu, né merto giova. geen kracht, geen deugd, geen verdienste. Se ragion non le dà il lume. (Parte.) en hem langs de oevers leidt. (Hij gaat af.) no. 22 aria nr .22 aria scena v scène v Angelica e Medoro Angelica en Medoro — Angelica — Angelica Non potrà dirmi ingrata, Perché restai piagata Hij kan me niet ondankbaar noemen omdat ik recitativo recitatief Da un così vago stral. getroffen werd door de zoetste pijl. En indien Se, quando amor l’offese, Ei pur mal si difese Amor hem gekrenkt heeft, dan heeft ook hij — Angelica — Angelica Dall’arco suo fatal. zich bar slecht kunnen verdedigen tegen diens Da queste amiche piante Hoe droef is het mij te moede (Parte.) noodlottige boog. (Ze gaat af.) Dovermi allontanar, quanto mi spiace! nu ik deze contreien moet verlaten! scena vii scène vii — Medoro — Medoro Orlando solo Orlando alleen Conserveranno ognora, o mio bel core, La Ze zullen voor eeuwig, mijn liefste, onze liefde memoria fedel del nostro amore. bewaren en gedenken. recitativo recitatief

— Angelica — Angelica — Orlando — Orlando Ma del nostro camino Maar het is nu de hoogste tijd Dove, dove guidate, furie, Waarheen leiden jullie mij, furiën, waarheen dwa- È tempo ormai di seguitarne il corso; Vanne ed om onze weg te vervolgen. che m’agitate il piede errante? len mijn voeten? appresta a’ corridori ’l morso, Ch’io qui t’attendo. Kom, leg de paarden de toom aan, ik wacht hier. Per ritrovar l’indegna Ik wil dat onwaardige paar vinden, Coppia, che si nasconde a gli occhi miei. (Legge dat zich voor mij wil verschuilen. — Medoro — Medoro sopra la scorza degli alberi.) (Hij leest de inscriptie in de boomschors.) Maar Pronto d’ogni tuo cenno esecutor son io. Ik vervul al jouw wensen. Ma che rimiro? Oh Dei! wat zie ik? Lieve hemel! Addio prati! addio fonti! allori addio! Vaarwel velden, bronnen, laurierbomen. Scolpiti in queste piante In deze boom staan de namen gegrift (Scolpisce i loro nomi nella scorza degli alberi.) (Hij grift hun namen in de schors van de bomen.) I nomi rei d’Angelica e Medoro, van de schuldige Medoro en Angelica

50 51 E ’l lor perfido amore, e pur non moro? Ma dov’è en van hun valshartige liefde. En toch leef ik nog? recitativo recitatief quella man che li ha scolpiti? Forse che in questo Waar is hij nu, hij die dit schreef? speco Misschien verbergt hij zich in deze grot, schuiloord — Angelica — Angelica Del loro amor ricetto, ella s’asconde; voor hun liefde. Amor, caro Amore! Assistimi tu, Amor, sta me bij, allerliefste Amor! Ik smeek u, Ne cercherò ben tutte Zelfs de diepste afgronden Tuo Nume imploro. Ah Medoro, Medoro! God van de Liefde! O, Medoro, Medoro! Le più cieche voragini profonde. zal ik doorzoeken. (Entra nella grotta.) (Hij gaat de grot binnen.) — Orlando — Orlando Medoro chiami invan. Vergeefs roep je op Medoro. scena viii scène viii Angelica, poi Orlando Angelica en dan Orlando — Angelica — Angelica Dove m’ascondo? Waar kan ik me verbergen? recitativo recitatief — Orlando — Orlando — Angelica — Angelica Non fuggirai, se non vai nell’altro mondo. Je kan niet ontkomen, tenzij naar de andere wereld. Tutto a poter partire Mijn allerliefste heeft alles in gereedheid gebracht (Angelica fugge verso il mare, Orlando la seguita, quando (Angelica vlucht weg en Orlando achtervolgt haar. Ha già disposto il mio gradito amante. Addio, om te kunnen vertrekken. Vaarwel, ik verlaat jullie, discende una gran nube che nasconde Angelica, e la porta Plots daalt een grote wolk neer die Angelica verbergt dunque vi lascio, amiche piante. geliefde contreien. via in aria, accompagnata da quattro geni che la circondano.) en haar wegvoert, begeleid door vier beschermgoden.) no. 23 aria nr. 23 aria scena xi scène xi Orlando solo Orlando alleen — Angelica — Angelica Verdi piante, erbette liete, Vago rio, speco Groene planten, lieflijke kruiden, zoete rivier, no. 24 accompagnato nr. 24 accompagnato frondoso, Sia per voi benigno il Ciel. bebladerde grot, moge de hemel jullie genadig zijn. Delle vostre ombre segrete Moge de weldoende rust van uw geheime — Orlando — Orlando Mai non turbi ’l bel riposo Vento reo, nembo duisternis nooit verstoord worden Ah stigie larve! Ah scelerati spettri, Che la perfida Ah, hellemonsters! Vervloekte schimmen, die deze crudel. door boosaardige winden of gewelddadige wolken. donna ora ascondete, Perché al mio amor offeso trouweloze vrouw verbergen. Waarom leveren jullie Al mio giusto furor non la rendete? Ah misero e haar niet uit aan mijn gekrenkte liefde, aan mijn recitativo recitatief schernito, gerechtvaardigde woede? L’ingrata già m’ha ucciso! Ach, ellendige hoorndrager! — Orlando — Orlando Sono lo spirto mio da me diviso; Ze heeft mij al vermoord; ik voel mijn geest al van Ah perfida, qui sei! Jij trouweloze, hier ben je! Sono un’ombra, e qual ombra adesso io voglio me scheiden. Ik ben alleen nog een schim en als een Varcar là giù ne’ regni del cordoglio. schim wil ik het land der smarten betreden. — Angelica — Angelica (Come s’entrasse in barca.) (alsof hij in een bootje stapt) Chi mi soccorre? Oh Numi! Wie komt mij te hulp? O, goden! Ecco la stigia barca. Daar is het bootje van de Styx, (Fugge nel bosco; Orlando la seguita, quando esce (Ze vlucht het bos in. Orlando achtervolgt haar. Medoro Di Caronte a dispetto ondanks Charon doorklief ik de zwarte golven. Medoro.) komt op.) Già solco l’onde nere: ecco di Pluto Daar is de berookte drempel van Pluto Le affumicate soglie, e l’arso tetto! en het verkoolde dak. scena ix scène ix Già latra Cerbero, E già dell’Erebo Ogni terribile Cerberus blaft en ik voel reeds de verschrikkelijke, Medoro solo Medoro alleen Squallida furia Sen viene a me! duistere woede van Erebus in mij opwellen. Ma la Furia, che sol mi diè martoro Dov’è? Questa Maar waar is de Furie die mij deze marteling heeft recitativo recitatief è Medoro. opgelegd? Het is Medoro A Proserpina in braccio die in de armen van Proserpina vlucht. — Medoro — Medoro Vedo che fugge. Or a strapparla io corro... Ah! Ik zal hem haar echter ontrukken. Ohimè! Che miro! Angelica, seguita Da un O, wat zie ik! Angelica wordt Proserpina piange? Ach, Proserpina weent! cavalier, fuggendo va nel bosco? Volo a correr door een ridder achtervolgd, ze vlucht het bos in. Ik Vien meno il mio furore, Mijn woede luwt als ook in de hel uit liefde wordt sull’orme. (Va nel bosco.) ga haar achterna. (Hij gaat het bos in.) Se si piange all’inferno anco d’amore. gehuild. Vaghe pupille, non piangete, no, Che del pianto Lieflijke meisjes, ween maar niet want in het rijk scena x scène x ancor nel regno Può in ognun destar pietà; der tranen kan iedereen medelijden opwekken. Angelica fuggendo, e poi Orlando De vluchtende Angelica en daarna Orlando Vaghe pupille, non piangete, no. Ma sì, pupille, sì Lieflijke meisjes, ween maar niet,

52 53 piangete, sì, Che sordo al vostro incanto of toch, lieflijke meisjes, ween maar, want ik ben scena ii scène ii Ho un core d’adamanto, doof voor jullie charmes ik heb een hart van dia- Dorinda sola Dorinda alleen Né calma il mio furor. mant en mijn woede luwt niet. Ma sì, pupille, sì piangete, sì. Ach ja, lieflijke meisjes, ween maar. recitativo recitatief (Si getta furiosamente dentro alla grotta che scoppia, (Hij loopt woedend de grot binnen, die uiteenspat. Men vedendosi il mago nel suo carro, che tiene fra le braccia ziet de magiër op zijn kar die Orlando in zijn armen — Dorinda — Dorinda Orlando, e fugge per aria.) houdt en hem de lucht in voert.) Più obbligata gli sono Ik voel me hem verplicht omdat hij me de waarheid   Or che mi dice il vero zegt, ik ben tevreden, Son contenta, è sincero; omdat hij oprecht is; en ook al heb ik geen hoop Atto terzo Akte drie E sebben nulla spero, e nulla bramo, Non meno meer en verlang ik niets meer, toch hou ik niet però adesso ancora io l’amo. (Parte, ma viene trat- minder van hem. scena 1 scène 1 tenuta da Orlando.) (Ze gaat af maar wordt door Orlando tegengehouden.) Recinto di palme. Medoro e poi Dorinda Omheining met palmbomen. Medoro en daarna Dorinda scena iii scène iii no. 25 sinfonia nr. 25 symfonie Orlando e Dorinda Orlando en Dorinda recitativo recitatief recitativo recitatief

— Medoro — Medoro — Orlando — Orlando Di Dorinda alle mura Angelica had me gezegd naar het huis van Pur ti trovo, o mio bene, Eindelijk vind ik je, mijn liefste, Ch’io ritornassi, Angelica mi disse, Quando per ria Dorinda terug te keren mochten we E dopo tante pene na al mijn kommer sventura novo accidente mai ne dispartisse. door één of andere tegenslag gescheiden worden. Pur giungo a riveder il tuo sembiante! aanschouw ik weer jouw gelaat.

— Dorinda — Dorinda — Dorinda — Dorinda Medoro, e come mai qui ti rivedo? Non so ancor se Medoro, hoe komt het dat ik je weerzie? Ik kan het (Orlando, il grande Orlando (Orlando, de grote Orlando, lo credo. nog niet geloven. Mi si palesa amante!) verklaart mij zijn liefde?!) Ma Angelica, dov’è? En Angelica, waar is ze? Forse meco scherzando, Signor, tu vai. Neemt u mij in de maling, heer?

— Medoro — Medoro — Orlando — Orlando Quivi m’impose Di ritornar. Ze zei dat ik hierheen moest komen. Non so scherzar col foco; Nee, met het vuur der liefde scherts ik niet en het E quel che per te m’arde è così fiero Che non trova vuur voor jou dat mijn hart verteert, kan ik niet — Dorinda — Dorinda più loco. meer intomen. Io quasi volea dire che tu per me dovessi rivenire; Ik had liever gehad dat je voor mij gekomen was. Ma sia pur qualsivoglia la cagione, Maar wat de reden ook moge zijn, — Dorinda — Dorinda Sempre è aperta per te la mia magione. mijn huis staat altijd voor je open, (Par che dica da vero!) (Het lijkt of hij het meent.) Celato star procura, het zal jouw toevluchtsoord zijn Perché Orlando ti cerca, want Orlando is naar jou op zoek, — Orlando — Orlando E per te ho gran paura; en ik maak me zorgen om jou, Tu non rispondi? Je antwoordt niet? Sebben son mal gradita, ook al hou jij niet van mij, Più della mia m’è cara la tua vita. ik geef meer om jouw leven dan om het mijne. — Dorinda — Dorinda (Che dirò? Ben grande! (Wat kan ik zeggen? Dit ziet er niet mooi uit. Als no. 26 aria nr. 26 aria Se mi vuole in consorte, hij mij als bruid wil, Saria per me di questo Eroe la preda: Chi sa? Giove ben ik als een buit aan hem overgeleverd. Ook Leda — Medoro — Medoro altre volte arse per Leda.) was de bron van Jupiters begeerte.) Vorrei poterti amar, Il cor ti vorrei dar Ik wou dat ik van je kon houden, ik zou je mijn hart Ma sai che mio non è. E s’io ti dassi ’l cor, willen geven, maar je weet dat ik er geen meester — Orlando — Orlando A un cor, ch’è traditor, Tu non daresti fé. (Parte.) van ben. En als ik je mijn hart zou geven, dan zou je E tu non parli ancora? En nog spreek jij niet? daar geen geloof aan hechten want je zou weten dat Dimmi crudel, se vuoi, ch’io viva o mora. Zo wreed ben jij. Zeg me, wil je dat ik leef of sterf? het een bedrieglijk hart is. (Hij gaat af.)

54 55 no. 27 arioso e recitativo no. 27 arioso en recitatief braccio Nuovo Anteo l’alzo da terra: E se vinto non die ik in mijn armen heb, ik til de nieuwe Antaeus si rende, Perché Marte lo difende, Marte ancor io op; en als hij zich niet gewonnen geeft, omdat Mars — Orlando — Orlando sfido a guerra. Son morto, o caro bene, Trafitto da hem verdedigt, dan daag ik Mars tot de strijd uit. Unisca amor in noi Moge de mooie Venus rie pene Languente cado a terra. Ach mijn liefste, ik ben dood, geveld door gruwelijke Gli miei, gli affetti tuoi, Venere bella. ons beider gevoelens verenigen tot één grote liefde. (Parte.) wonden, kwijnend val ik op de grond. (Hij gaat af.)

— Dorinda — Dorinda scena iv scena iv Ed innestar tu vuoi Al sangue degli eroi Me En u wilt het bloed van een herderinnetje met dat Angelica e Dorinda Angelica en Dorinda pastorella? van een held verenigen? recitativo recitatief — Orlando — Orlando Unisca amor in noi Moge de mooie Venus — Angelica — Angelica Gli miei, gli affetti tuoi, Venere bella. ons beider gevoelens verenigen tot één grote liefde. Di Dorinda all’albergo Trovar Medoro io spero. Ik hoop Medoro bij Dorinda te vinden.

— Dorinda — Dorinda — Dorinda — Dorinda Signor, meglio rifletti, Io son Dorinda. Heer, denk er toch aan dat ik Dorinda ben. Ah! mia Signora, vaneggia affatto Orlando. Ah! Mevrouw, Orlando ziet hersenschimmen!

— Orlando — Orlando — Angelica — Angelica Eh già lo so; tu sei Ik weet het wel; jij Che mi narri, Dorinda? Wat zeg je, Dorinda? Pronipote de’ Dei. bent een afstammeling van de Goden. Ah no: sei l’Argalia Nee, jij bent Argalia — Dorinda — Dorinda Fratello del mio bene, de broer van mijn geliefde, Di sua strana follia sola è cagione D’Angelica De reden voor deze vreemde waanzin is zijn liefde Che l’empio Ferrauto uccise a torto. Già in me die door de kwaadaardige Ferraguto ten onrechte l’amor, E gelosia. voor u en zijn jaloezie. s’accende l’ira. gedood werd, mijn bloed begint reeds te koken. — Angelica — Angelica — Dorinda — Dorinda Mi fa pietà, ed ingrata Ik heb zo’n medelijden met hem (Addio speranze! Per mia fé delira!) (Vaarwel, ijdele hoop! Waarachtig, hij raaskalt!) Mi crederei en ik voel me zo ondankbaar omdat ik In non averlo amato, niet van hem hou. Was liefde maar — Orlando — Orlando Se l’amor fosse arbitrio, e non un fato. Pure se iets willekeurigs en geen lotsbestemming! Per Angelica mia se tu sei morto, Als jij voor mijn Angelica gestorven bent, Orlando, ah il concedete, oh Numi! Non fosse più O, goden, aanhoor mij: moge Orlando zich niet Ora ne vo’ vendetta: dan komt nu het uur van de wraak. dal suo furore oppresso, Vorrei sperar, che vinceria langer door zijn woede laten leiden, dan heb ik (Vuol tirar la spada e mettersi in postura di battaglia.) (Hij wil zijn zwaard trekken en een gevechtshouding se stesso. goede hoop dat hij zichzelf kan overwinnen. aannemen.) no. 29 aria nr. 29 aria — Dorinda — Dorinda (Bell’imbroglio per me.) Signor, aspetta... (Dit ziet er niet goed uit voor mij.) Heer, wacht... — Angelica — Angelica Così giusta è questa speme, Che se l’alma ancora Deze hoop is gerechtvaardigd, want een hart vol — Orlando — Orlando teme, Ingannata è dal timor. vrees wordt door diezelfde vrees bedrogen. Sì, sì, v’intendo ben, dirmi volete Ja, ja, ik begrijp u wel. U wil mij zeggen dat Fer- Ma in chi nacque per l’affanno, Maar als men voorbestemd is om te lijden, Ch’è Ferraù senz’elmo, e senza spada... (Getta l’elmo raguto geen helm en zwaard draagt, ik zal ze hier La speranza è quell’inganno Che il piacer cangia in dan zinkt alle gekoesterde hoop in het niets, zodat e la spada.) laten, kijk, daar, neem ze. (Hij gooit de helm en het dolor. (Parte.) vreugde verandert in verdriet. (Ze gaat af.) Li lascio dunque anch’io, su via, prendete... Or zwaard neer.) ch’ho lasciato l’armi Nu ik ongewapend ben, scena v scène v Son pronto a vendicarmi. ben ik klaar om mij te wreken. Dorinda sola Dorinda alleen no. 28 aria nr. 28 aria recitativo recitatief

— Orlando — Orlando — Dorinda — Dorinda Già lo stringo, già l’abbraccio Con la forza del mio Ik heb hem al vast, ik omknel hem met alle kracht S’è corrisposto un core, Als iemands hartevuur beantwoord wordt, dan nog

56 57 Teme ancor del suo amore. vreest hij om zijn liefde. Che oscurar fa il cielo e il mare, Splende fausta poi de hemel en de zee hullen zich in duisternis. Se un altro è mal gradito Maar is iemands liefde niet welgekomen, dan wordt la stella Dan begint een ster vol voorspoed te schitteren Prova il martir del barbaro Cocito. hij gekweld als de woeste Cocytus. De zee van de Ch’ogni cor ne fa goder. en een geluksgevoel verovert alle harten. Nel mar d’amor per tutto v’è lo scoglio; liefde ligt vol klippen en ik ben mij bewust dat Può talor il forte errare, Soms zijn ook moedige mannen aan dwalingen ten E vedo ben, che amare è un grand’imbroglio. liefhebben zo verwarrend is. Ma risorto dall’errore, prooi, maar eens zij hun waan hebben ingezien, Quel che pria gli diè dolore brengt dat wat hen eerst in droefheid dompelde, no. 30 aria nr. 30 aria Causa immenso il suo piacer. hun immense vreugde. (Parte, e li geni entrano nella spelonca.) (Hij gaat af. De beschermgoden gaan de spelonk binnen.) — Dorinda — Dorinda  Amor è qual vento Che gira il cervello: Ho inteso Liefde is als de wind die je hoofd doet tollen: scena vii scena vii che a cento Comincia bel bello ik heb gehoord dat het velen een zachte en zoete Angelica, e Dorinda che piange Angelica en een snikkende Dorinda A farli godere; vreugde bereidt. Maar na een korte blijdschap Ma a un corto piacere Dà un lungo dolor. komt een lange pijn. recitativo recitatief Se uniti due cori Als twee harten één zijn zijn ze de zaligheid zelve, Si credon beati, Gelosi timori maar jaloersheid en angst — Angelica — Angelica Li fan sfortunati; maakt twee ongelukkigen van hen. Een hart dat Dorinda, e perché piangi? Dorinda waarom huil je? Se un core è sprezzato Divien arrabbiato, Così fa versmaad wordt, valt aan gramschap ten prooi. l’amor. (Parte.) Dat is het werk van de Liefde. (Ze gaat af.) — Dorinda — Dorinda Non lo cercar, che al fin, se lo saprai Più di me Vraag niet waarom, want als je weet waarom dan zal scena vi scène vi piangerai. je nog meer tranen storten dan ik. Zoroastro, accompagnato da’ geni Zoroastro samen met de beschermgoden — Angelica — Angelica recitativo recitatief Dimmi, che avvenne? Zeg me toch wat er gebeurd is?

— Zoroastro — Zoroastro — Dorinda — Dorinda Impari ognun da Orlando, Moge iedereen uit Orlando’s toestand Il furioso Orlando Orlando heeft in al zijn woede mijn huis verwoest Che sovente ragion si perde amando. leren dat de liefde vaak ’s mans verstand rooft. Ha distrutto il mio albergo, eh! Oh Dei, io moro! en ik, mijn God, leef nog! Ed ha sepolto vivo il tuo Medoro! Maar jouw Medoro heeft hij levend begraven. no. 31 accompagnato nr. 31 accompagnato (Parte piangendo.) (Ze gaat wenend af.)

— Zoroastro — Zoroastro — Angelica — Angelica O voi, del mio poter ministri eletti, Nu jullie, uitverkoren dienaars van mijn macht, Che intendo? Oh sorte ria! Wat? O, gruwelijk lot! Or la vostra virtute unite meco. verenig jullie krachten met de mijne. Crudel, pur tolto m’hai l’anima mia! Jij wrede ridder, je hebt me mijn ziel ontstolen! Si cangi ’l bosco in speco. Laat het bos veranderen in een spelonk. (Fa segno, e la scena si trasforma in orrida spelonca. (Hij maakt een gebaar en de scène verandert in een scena viii scène viii beklemmende spelonk.) Orlando e Angelica Orlando en Angelica recitativo recitatief recitativo recitatief

— Zoroastro — Zoroastro — Orlando — Orlando Là al furor dell’eroe siatene attenti, Che fra pochi Wees daar op uw hoede voor de toorn van de held, Più non fuggir potrai Perfida Falerina... Jij kan me nu niet meer ontlopen, trouweloze Falerina! momenti avrò vittoria, E l’eroe renderò sano alla want dra zal ik de overwinning behalen en zal ik gloria. de held gezond en wel naar het pad van de roem — Angelica — Angelica terugvoeren. In me ravvisa Zie, hier staat Angelica Angelica, da te già un tempo amata, Ora da te de vrouw van wie je eens hield, en die je nu veraf- no. 32 aria nr. 32 aria abborrita. Aprimi il petto, schuwt. Levane pure il core Rijt mij de borst open, ruk mij het hart uit, — Zoroastro — Zoroastro Come l’alma m’hai tolta, zoals je mij ook reeds mijn ziel geroofd Sorge infausta una procella Er steekt een verschrikkelijke storm op, E con Medoro l’hai viva sepolta. en levend begraven hebt samen met Medoro.

58 59 — Orlando — Orlando O scherzando En jij, trouweloze geliefde, waag het niet mij te wek- Sì sì, devi morir, o core ingrato! Ja, ja, de dood is jouw lot, ondankbare geliefde. Non farmi destar. ken door je omzwermingen, of je capriolen. (Si addormenta sopra di un sasso.) (Hij valt in slaap op een steen.) — Angelica — Angelica Non piango il mio, ma di Medoro il fato! Ik ween niet om míjn lot, maar om dat van Medoro. scena ix scène ix Orlando che dorme, Zoroastro, e poi Dorinda De slapende Orlando, Zoroastro en daarna Dorinda no. 33 duetto nr. 33 duet recitativo recitatief — Angelica — Angelica Finché prendi ancora il sangue, Godi intanto Verheug je ondertussen — Zoroastro — Zoroastro De’ miei lumi al mesto umor. in mijn tranen, totdat je mijn bloed laat vloeien. Ecco il tempo prefisso! Dit is het gepaste ogenblik! Amor, fa’ quanto puoi, Amor, doe je best, — Orlando — Orlando Che Orlando schernirà gl’inganni tuoi. want Orlando zal de spot drijven met jouw listen. Sol ha sete di sangue il mio cor. Ma non placa il Mijn hart dorst enkel naar bloed. mio giusto rigor. Zij temperen mijn gerechtvaardigde toom niet. no.36 accompagnato nr.36 accompagnato

— Angelica — Angelica — Zoroastro — Zoroastro Che dell’anima, che langue Questo pianto Deze tranen zijn het bloed (guardando verso il cielo) Tu, che del gran Tonante (terwijl hij naar de hemel kijkt) È sangue ancor. van een smachtende ziel. Coll’artiglio celeste Jij die het bliksemvuur Il folgore sostieni; van de Donderheer in een hemelse greep hebt; recitativo recitatief Le mie leggi son queste: dit is mijn gebod! Dalla region stellante Kom ijlings naar beneden — Orlando — Orlando Che rapida a me vieni, vanuit die hemelse regionen (la prende per forza) Vieni... Vanne precipitando (Hij grijpt haar met geweld.) Kom, van deze rots Reca il divin liquore en reik mij de godendrank aan Di queste rupi al baratro profondo! zal jij naar beneden storten. Per risanar dell’egro Orlando il core. die het hart van de zieke Orlando kan genezen.

— Angelica — Angelica no.37 sinfonia nr. 37 symfonie Numi, pietà! O, goden, heb erbarmen. Fa segno colla verga, e quattro geni per aria accompagna- Hij maakt een teken met zijn toverstaf en vier bescherm- (La getta furiosamente nella spelonca, che subito si cangia (Orlando gooit haar in zijn woede in de spelonk, die no un’aquila che porta un vaso d’oro nel becco. Zoroastro goden begeleiden een arend met een gouden vaas in zijn in un bellissimo Tempio di Marte dove nel fondo si vede onmiddellijk in een tempel ter ere van de God Mars prende il vaso, e l’aquila colli geni vola via per aria. Il snavel. Zoroastro neemt de vaas aan en de arend vliegt Angelica sedendo in una parte elevata, e vien custodita verandert, waarin men Angelica achteraan ziet zitten in mago s’accosta ad Orlando, quando esce Dorinda. samen met de beschermgoden weg. De magiër gaat naast da’ geni.) een hoger gedeelte, bewaakt door beschermgoden.) Orlando zitten, terwijl Dorinda opkomt. no. 34 accompagnato nr. 34 accompagnato recitativo recitatief

— Orlando — Orlando — Dorinda — Dorinda Già per la man d’Orlando Door Orlando’s hand Ah! che fate, Signor? S’egli si desta, Certo ambidue Ah! Heer, wat doet u? Als hij wakker wordt, gewis, D’ogni mostro più rio purgato è il mondo! Ora is de wereld van alle monsters gezuiverd. ne uccide! dan vermoordt hij ons beiden. giunge la notte dalle cimerie grotte, Ed è seco Nu valt de duisternis in de Kimmerische grotten en Morfeo, de opduikende Morpheus — Zoroastro — Zoroastro Che i papaveri suoi sul crin mi sfronda, strooit papaverblaadjes over mij heen Non temer, che lo voglio oggi guarire. Heb geen angst, ik ga hem genezen. Porgendomi a gustar di Lete l’onda. en noodt mij water uit de Lethe te drinken. — Dorinda — Dorinda no. 35 arioso nr. 35 arioso È più sicur a lo lasciar dormire. Het zou veiliger zijn hem te laten slapen.

— Orlando — Orlando no.37a sinfonia nr. 37a symfonie Già l’ebro mio ciglio Quel dolce liquore Invita a Door deze zoete drank Zoroastro getta il liquore sopra il volto d’Orlando; poi si Zoroastro giet de vloeistof over Orlando’s aangezicht; posar. voel ik dat mijn slaapdronken ogen zich langzaam ritira. Orlando si sveglia sano. daarna trekt hij zich terug. Orlando wordt wakker en is Tu, perfido Amore, Volando sluiten. weer gezond.

60 61 recitativo recitatief — Medoro — Medoro Signor, dammi la morte! Heer, schenk mij de dood, — Orlando — Orlando Non ti chiedo la vita want ik verlang niet te leven zonder haar, zonder Dormo ancora, o son desto? Come qui mi ritrovo Slaap ik nog, of ben ik wakker? Hoe kom ik hier Senza colei, per cui m’è sol gradita. wie het leven geen zin heeft. Senz’elmo, e senza ’l mio famoso brando? Chi zonder helm en mijn beroemde zwaard? Wie was disarmarmi osò? Parla, Dorinda! het die het gewaagd heeft mij te ontwapenen? Zeg — Zoroastro — Zoroastro het, Dorinda! Orlando, al tuo furore, Orlando, tijdens jouw blinde woede, Geloso di tua gloria was ik de hardnekkige hoeder van jouw roem. — Dorinda — Dorinda Io fui custode, e dalla morte io trassi Angelica, e Ik heb Angelica en Medoro voor de dood bewaard, Ve lo direi; ma temo che torniate Alla vostra follia, Ik zal het u zeggen, maar ik vrees dat het u weer de Medoro, E per ambo da te la grazia imploro. en ik vraag u voor beiden om genade. E che lo paghi poi la vita mia, Come pure faceste waanzin in zal drijven, en dat ik er met mijn leven Ad Angelica e Medor, che voi uccideste. voor zal betalen, zoals ook Angelica en Medoro — Dorinda — Dorinda door u gedood werden. Signor vi priego anch’io Ook ik, Heer, smeek u, Sebben perdo (ho un gran cor!) Medoro mio. al verlies ik mijn Medoro (mijn hart is groot!). — Orlando — Orlando Pur troppo hai detto, ed ho pur troppo udito! Te veel heb je reeds gezegd en te veel heb ik reeds — Orlando — Orlando E non m’inghiotte il suolo? gehoord. Waarom verzwelgt de aarde mij niet? Non più! Udite tutti, Zeg niets meer! Luister allen, Non mi folgora il Cielo? Waarom bliksemt de hemel mij niet neer? Qual sia d’Orlando la più bella gloria. naar wat Orlando’s grootste triomf zal heten. Dove, o misero Orlando, Waarheen zal je moeten gaan, Orlando, (In questo punto sorge di sotterra in mezzo al Tempio il (Op dat ogenblik rijst in het midden van de tempel een N’andrai per ritrovar, chi con la morte Ti tolga al om diegene te vinden die je door de dood van je simulacro di Marte col foco acceso sopra l’ara e quattro beeld van Mars op en op het altaar ontvlamt het vuur tuo rossore? schaamte verlost? amorini volano per aria.) terwijl vier cupidootjes door de lucht vliegen.)

— Dorinda — Dorinda no. 39 accompagnato nr. 39 accompagnato Ben lo diss’io? Ritorna a rimpazzire: È meglio di Ik had het toch gezegd, zijn waanzin keert terug. fuggire. Het is tijd om te vluchten. — Orlando — Orlando (Corre via.) (Ze loopt weg.) Vinse incanti, battaglie, e fieri mostri, Hij was de overwinnaar van toverkunsten, veld- Di se stesso, e d’amor oggi ha vittoria. slagen en monsters, en vandaag van zichzelf. De no. 38 arioso nr. 38 arioso Angelica a Medoro unita godi! Liefde is de overwinnaar. Angelica, wees gelukkig met Medoro. — Orlando — Orlando Per far, mia diletta, Om jou, mijn geliefde, — Gli altri — De anderen Per te la vendetta, te wreken, Chi celebrar potrà mai le tue lodi? Wie zal jouw roemvolle daden recht kunnen doen? Orlando si mora! moet Orlando sterven! (Corre per andare a precipitarsi, quando rincontra Angeli- (Hij wil zich in de afgrond storten, maar Angelica komt no. 40 coro nr. 40 koor ca, che lo trattiene.) hem tegemoet en houdt hem tegen.) — Orlando — Orlando scena ultima laatste scène (verso Angelica e Medoro) (tegen Angelica en Medoro) Angelica, Orlando, Medoro, Zoroastro e Dorinda Angelica, Orlando, Medoro, Zoroastro en Dorinda. Trionfa oggi ’l mio cor Mijn hart is vandaag de overwinnaar, E da sì bell’aurora en na deze prachtige morgenstond zal de dag van — Angelica — Angelica Avrà più bello ancora jullie liefde Dei viver ancora! Je moet blijven leven! Un giorno il vostro amor. voorwaar nog prachtiger zijn.   recitativo recitatief — Angelica e Medoro — Angelica en Medoro Trionfa oggi ’l mio cor E con più lieta face La Mijn hart is vandaag de overwinnaar, en als een — Orlando — Orlando fedeltà, la pace Risplenderà d’ognor. toorts vol geluk zullen trouw en vrede in alle Che vedo, oh Dei! Angelica, tu vivi? Wat zie ik, o goden, Angelica, je leeft? eeuwigheid stralen.

— Angelica — Angelica — Dorinda — Dorinda Vivo sì, e vive ancora Ja, ik leef, en ook hij die jou beledigde door mij lief Mi scordo ogni dolor Oblio quel che m’affanna, Vergeten is mijn pijn en Chi amandomi t’offende, e vuol mia sorte... te hebben, en die mijn geluk voor ogen had. 62 63 V’invito alla capanna ook hij die er de oorzaak van was, Ik nodig u allen Per festeggiar ancor. uit om dit feest van vreugde in mijn huis voort te zetten.

— Tutti — Allen Con un diverso ardor Giacché ciascun è pago Dar Nu in ieders gemoed weer vrede heerst, rest ons lodi sol sia vago enkel de roem en de liefde met een nooit geziene A gloria, ed all’amor. hartstocht te loven en te prijzen.

fine dell’opera einde van de opera 

DE MUNT/ LA MONNAIE

DAPHNE (opera) PENTHESILEA (opera – wereldcreatie) Richard Strauss Pascal Dusapin Lothar Koenigs / Guy Joosten Ludovic Morlot / Katie Mitchell 9 - 30.9.2014 31.3 - 18.4.2015

SHELL SHOCK BABEL (words) (dans) (opera & dans – wereldcreatie) Sidi Larbi Cherkaoui & Damien Jalet Nicholas Lens & Nick Cave 28 - 30.5.2015 Koen Kessels / Sidi Larbi Cherkaoui RACHMANINOV TROIKA 24.10 - 2.11.2014 ALEKO / SKUPOJ RYTSAR’/ FRANCESCA DA RIMINI DON GIOVANNI (opera) (3 opera’s) Sergei Rachmaninov Ludovic Morlot / Mikhail Tatarnikov / Krzysztof Warlikowski Kirsten Dehlholm – Hotel Pro Forma 2 - 30.12.2014 16 - 30.6.2015 MEDÚLLA (intergenerational opera) Björk Bassem Akiki / Sjaron Minailo 4 - 8.2.2015 OPERA, CONCERTEN, © Pierre Debusschere Foto RECITALS & DANS JAKOB LENZ (opera) Ontdek het volledige seizoen op Wolfgang Rihm www.demunt.be Franck Ollu / Andrea Breth Info & Tickets +32 2 229 12 11 27.2 - 7.3.2015 Tickets te koop vanaf 28.6.2014

OPERA, UW ACHTSTE HOOFDZONDE. Geen excuses meer om niet te komen

64 HollandFestival2.indd 1 19/05/14 13:07 HOLLAND FESTIVAL 2014 Cultuurfonds, The Brook Tom de Swaan, S. Tóth, Elise Van Meeteren, van Houwelingen, Daan de Jong, stenaars die je in het Holland Foundation, Fonds Wessels-van Houdt, H. Wolfert F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, Judith Lekkerkerker, Marije Festival mee op avontuur nemen directie Podiumkunsten, Ernst von en M. Brinkman J. Haalebos, J. Hennephof, Mulder, Boris van Overbeeke, en in vervoering brengen? Sluit Pierre Audi, artistiek directeur Siemens Music Foundation, G. van Heteren, L.D.M.E. van Gijs Schunselaar, Farid Tabarki, je dan nu aan! Annet Lekkerkerker, zakelijk Ambassade van Pakistan, Dr. hartsvrienden Heteren, B. van Heugten, David van Traa, Frank Uffen, directeur Hofstee Stichting, Gemeente Kommer en Josien Damen, S. Hodes, Herma Hofmeijer, Helena Verhagen, Merijn van beschermer Amsterdam/Stadsdeel Oost, S. van Delft-Vroom, H. Doek, J. Hopman, A. Huijser, der Vlies, Marian van Zijll Vanaf € 1.500 per jaar (of € 125 bestuur Regionale Regering van Tex Gunning, Wendy van E. Hummelen, G. van der Hulst, Langhout per maand) bent u Beschermer. Martijn Sanders, voorzitter Koerdistan, Goethe-Institut, Ierschot, Frans Koffrie, Yolanda Jansen, P. Jochems, Jan Als dank voor uw aanzienlijke Ben Noteboom, waarnemend Ambassade van de Verenigde K. Kohlstrand, J. en M. Kuiper- de Kater, J. Keukens, A. Ladan, anonieme schenkers bijdrage aan de internationale penningmeester Staten van Amerika, Gravin van Gerlach, Monique Laenen en M. Le Poole, M. Leenaers, Ook dankt het Holland Festival programmering van het Holland Mavis Carrilho Bylandt Stichting, Institut Titus Darley, M. Plotnitsky, K. Leering, T. Liefaard, A. Ligeon, anonieme schenkers. Festival ontvangt u een uit­no­di­­ Joachim Fleury Français des Pays-Bas, P. Voorsmit, P. van Welzen en T. Lodder, A. Man, D. van der ging voor de openingsvoorstel- Renze Hasper Ambassade van de Bondsrepubliek C. Lafeber Meer, E. van der Meer-Blok, liefhebbers ling en voor exclusieve bijeen- Marjet van Zuijlen Duitsland/Den Haag, Pro A. Mees-Lubberman, A. de Het Holland Festival dankt 705 komsten, naast vrijkaarten en Helvetia beschermers Meijere, J. Melkert, E. Merkx, Liefhebbers voor hun steun en andere privileges. Het programma van het Holland Lodewijk Baljon en Ineke Jaap Mulders, H. Nagtegaal, bijdrage. Festival kan alleen tot stand hf business Hellingman, A. van de Beek A. Nieuwenhuizen, La Nube, hartsvriend komen door subsidies, bijdragen Beam Systems, De Nederlandsche en S. van Basten Batenburg, Kay Bing Oen, E. Overkamp en Vanaf € 5.000 per jaar bent u van sponsors en fondsen en door Bank, Double Effect, G&S S. Brada, Frans en Dorry A. Verhoog, C. van de Poppe, Het Holland Festival Hartsvriend. Als Hartsvriend de gewaardeerde steun van u, ons Vastgoed, ING Groep, Ten Cladder-van Haersolte, J. Docter P. Price, F. Racké, H. Ramaker, heeft ook uw steun van het Holland Festival nodigen publiek. Have Change Management, en E. van Luijk, L. Dommering- S. van de Ree, Wessel Reinink, nodig: word Vriend we u uit om dichter bij de makers TNT express, WPG Uitgevers van Rongen, E. Flores d’Arcais, L.M. Remarque-Van Toorn, te komen. Met gelijkgestemden subsidiënten E. Granpré Moliere, Thecla Renders, B. Robbers, Als Vriend draagt u actief bij aan en gasten van het festival verwel- Ministerie van Onderwijs, mediapartners M. Grotenhuis, E.H. Horlings, A. Schneider, H. Schnitzler, de bloei van het Holland Festival. komen we u graag op speciale Cultuur en Wetenschap NTR, VPRO J. Houwert, Luuk H. Karsten, G. Scholten, C. Schoorl, gelegenheden en geven u een blik Gemeente Amsterdam R.Katwijk, R. Kupers en H. van E. Schreve-Brinkman, Steven liefhebber achter de schermen. board of governors Eeghen, J. Lauret, A. van der Schuit, P. Smit, G. Smits, Vanaf € 45 per jaar bent u al Lief- Het Holland Festival is lid van De genereuze, meerjarige ver- Linden-Taverne, H. en I. I. Snelleman, A. Sonnen, hebber. U ontvangt deze pocket geefwet Réseau Varèse, Europees net­- bintenis van de Governors is van Lindenbergh-Sluis, F. Mulder, K. Spanjer, C. Teulings, dan voortaan als eerste, heeft Sinds 1 januari 2012 is het nog werk voor de creatie en promotie groot belang voor de internatio­ G. van Oenen, H. Pinkster, H. Tjeenk Willink, A. Tjoa, voorrang bij de kaartver­koop en u aantrekkelijker om het Holland van nieuwe muziek, gesubsidieerd nale programmering van het H.Sauerwein, R. van Schaik en Y. Tomberg, J. van Tongeren, krijgt korting op tickets. Festival te steunen vanwege door het Culturele Programma Holland Festival. W. Rutten, C.W.M. Schunck, H.B. van der Veen, R. Verhoeff, de Geefwet die tot 1 januari van de Europese Commissie. K.Tschenett, Wolbert en Barbara R. Vogelenzang, F. Vollemans, begunstiger 2018 van kracht is. De Geefwet G.J. van den Bergh en C. van den Vroom, P. Wakkie, R.R. Walstra, F. Voorsluis-Spanhoff, P. Vos, Vanaf € 250 per jaar (of € 21 per houdt in dat giften aan culturele hoofdbegunstiger Bergh-Raat, R.F. van den Bergh, A. van Wassenaer, O.L.O. en A. Vreugdenhil, A. Wertheim, maand) bent u Begunstiger. ANBI’s met 25% verhoogd SNS REAAL Fonds W.L.J. Bröcker, J. van den Broek, Tineke de Witt Wijnen-Jansen M. Willekens, M. van Wulfften Uw bijdrage komt rechtstreeks mogen worden tot een maximum Jeroen Fleming, J. Fleury, Schoonhoven Palthe, M. Yazdanbakhsh, ten goede aan de internationale aan schenkingen van € 5.000 sponsors, fondsen, V. Halberstadt, H.J. ten Have en P. van der Zant, P. van Zwieten programmering van het Holland per jaar. Schenkt u meer dan instellingen G.C. de Rooij, J. Kat en begunstigers en N. Aarnink Festival. Als Begunstiger heeft € 5.000, dan kunt u het reste- VandenEnde Foundation, B. Johnson, Irina en Marcel van M. Beekman, E. Blankenburg, u recht op vrijkaarten en andere rende bedrag voor het reguliere Stichting Ammodo, Rabobank Poecke, Ton en Maya Meijer- Co Bleeker, A. Boelee, K. de jonge begunstigers aantrekkelijke privileges. percentage (100%) aftrekken Amsterdam, Clifford Bergmans, Sijbolt Noorda Bok, Jan Bouws, E. Bracht, Kai Ament, Ilonka van den van de inkomstenbelasting. De Chance LLP, DoubleTree by en Mieke van der Weij, Robert G. Bromberger, Rachel van der Bercken, Maarten Biermans, jonge begunstiger voordelen van de Geefwet gelden Hilton, Westergasfabriek/ Jan en Mélanie van Ogtrop- Brug, D. de Bruijn, M. Daamen, Maarten van Boven, Rolf Vanaf € 250 per jaar (of € 21 per voor alle belastingplichtigen MeyerBergman, Kempen & Co, Quintus, Françoise van Rappard- J. Dekker, M. Doorman, Coppens, Tessa Cramer, Susan maand) ben je Jonge Begunsti- (particulieren en bedrijven) en Automobielbedrijf Van Vloten, Wanninkhof, A. Ruys en Chr. van Eeghen, J. van der Gloudemans, Jolanda de Groot, ger. Laat jij je inspireren door zijn van toepassing op zowel Stichting Dioraphte, Turing M. Ruys-van Haaften, M. Sanders, Ende, Ch. Engeler, E. Eshuis, Marte Guldemond, Nynke de internationale podiumkunsten? eenmalige als periodieke schen- Foundation, Prins Bernhard A.N. Stoop en S. Hazelhoff, E.Goossens-Post, E. de Graaff- Haan, Hagar Heijmans, Anna Wil je meer weten over de kun- kingen.

66 67 voordeel van een colofon / colophon periodieke schenking Een eenmalige gift is beperkt Holland Festival aftrekbaar voor de belasting. Piet Heinkade 5 Het totaal van de giften op 1019 br Amsterdam jaarbasis dient hoger te zijn dan tel. +31 (0)20 – 7882100 1% (drempel) en kan tot maximaal [email protected] 10% (plafond) van het inkomen www.hollandfestival.nl worden afgetrokken. Een periodieke gift is een gift waarbij tekst / text voor een periode van ten minste De teksten zijn afkomstig uit het vijf opeenvolgende jaren een programmaboek Orlando van De gelijke uitkering wordt gedaan, Munt, Brussel. vastgelegd in een periodieke akte. The articles are from the programme De gift is volledig aftrekbaar book Orlando published by La zonder aftrekdrempel of Monnaie, Brussels. aftrekplafond. tekstcorrectie nederlands / text correction dutch Wilt u ook Vriend van het Frederike Berntsen Holland Festival worden? Ga vertaling engels / english voor meer informatie en een translations aanmeldformulier naar Jane Bemont www.hollandfestival.nl / steun fotografie / photography HF of neem vrijblijvend contact Bernd Uhlig/De Munt op met Leonie Kruizenga, hoofd eindredactie en opmaak / development op 020 – 788 21 18. editorial and lay-out Holland Festival ontwerp omslag / design cover Maureen Mooren druk / printing Tuijtel, Hardinxveld- Giessendam

© Holland Festival, 2014 Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar Hoofdbegunstiger gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival. No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland MUZIEK   Festival.       orlando wordt mede mogelijk gemaakt door            VAN    NU The Brook Foundation

68 69