WAARDEVOL Nieuwsbrief over de cultuurhistorie van , , Woerden en

Boeren, Burgers

ERFGOED KLEURBOEKEN en Buitenlui WOERDENS MONUMENTEN KLEURBOEK DE ICONEN VAN WOERDEN

WWW.ERFGOEDKLEURBOEKEN.NL ERFGOED KLEURBOEKEN

Open Monumentendag Woerden © Jessica Rateland & Jaco Kazius 8, 9 en 10 september 2017

Uitgave #25 augustus 2017 Voorwoord Woerden in stukken Beste lezer, met veel genoegen krijgt op de vrijdagavond een vervolg. Woerden voor het organiseren van dit unieke Hoewel boeren, burgers en buitenlui vaak in één adem genoemd presenteer ik u de vijfentwintigste editie Het tweede college gaat over het thema moment tijdens het OMDW-weekend. Dit jaar worden was het voor “mensen van buiten” vóór 1800 niet wist u dat... van Waardevol Woerden. Deze extra ‘Boeren, burgers en buitenlui’ en wordt is de joodse begraafplaats te bezoeken op de makkelijk om zich in een stad of dorp te vestigen. Als het om ...Inclusie Woerden dit jaar een schouw uitvoert naar de gegeven door Frank van Rooijen, zondag. Tussen 14.00 en 16.00 uur kunt u op dikke editie draagt als thema ‘Boeren, een wat groter stadje ging vonden de nieuwe inwoners vaak wel toegankelijkheid van de opengestelde monumenten tijdens Open streekarchivaris en directeur van het RHC die dag een kijkje nemen achter de normaliter Monumentendag Woerden 2017? Op basis van de resultaten burgers en buitenlui’ en sluit hiermee aansluiting bij de autochtone burgerij, maar om in een kleine Rijnstreek en Lopikerwaard. Voorafgaande gesloten deuren. wordt er een aanvalsplan voor 2018 gemaakt om dit nog verder naadloos aan op het thema van Open boerengemeenschap thuis te raken was voor een buitenstaander aan het college wordt Open Monumentendag te verbeteren. Monumentendag 2017. In de nieuwsbrief Woerden 2017 om 20.30 uur officieel veel moeilijker. Niet alleen kon een vreemd dialect of een treft u het volledige programma, geopend door Yolan Koster - Dreese, andere godsdienst het inburgeren van de buitenlui lastig maken, diverse achtergronden en interessante wethouder cultureel erfgoed. ook de regels van de overheid konden een hindernis vormen. Aansluitend op het college om 22.30 uur weetjes aan. volgt het lichtproject Leidse Poort op de De groeiende armoede in de Republiek der Zeven Verenigde In de oude dorps- en stadsarchieven, die in het Regionaal Historisch buitengevel van het Stadsmuseum. Het programma voor Open Monumentendag Nederlanden was vanaf het eind van de zeventiende eeuw aanleiding Centrum Rijnstreek en Lopikerwaard bewaard worden, zijn er Een spectaculair project waarbij kunstenaar Woerden 2017 bestaat voor het eerst om paal en perk te stellen aan het toelaten van nieuwelingen. honderden van dit soort akten van indemniteit bewaard gebleven; Ruben van Esterik en architectuurhistoricus uit drie dagen, waardoor we kunnen Nieuwe inwoners moesten daarom over het algemeen bij het ze zijn op de website van het RHC allemaal terug te vinden. Je Jessica Rateland opnieuw de samenwerking Namens het bestuur van Stichting Open spreken van een heus OMDW-weekend. dorpsbestuur een akte van indemniteit inleveren. Dat was een kunt er soms heel goed in nagaan waar mensen geboren zijn en op aangegaan zijn om een verdwenen icoon Monumentendag Woerden dank ik Traditiegetrouw starten we met op vrijdag verklaring van het dorpsbestuur of het kerkelijk armbestuur van de welke plekken ze gedurende hun leven gewoond hebben. De hierbij voor een avond tot leven te brengen. alle partners, sponsoren, eigenaren en de Open Monumenten Klassendag. Net plaats, waar de nieuwe inwoners geboren waren. Het armbestuur of afgebeelde akte van indemniteit zit in het archief van het dorpsbestuur Meer informatie hierover leest u in deze vrijwilligers. Ik wens u veel leesplezier als de voorgaande jaren gaan ongeveer de diaconie beloofde dan om, indien nodig, de kosten van armenzorg van Zegveld. Hij werd op 8 november 1751 uitgeschreven in het nieuwsbrief. Op de zaterdag zullen veelal met deze nieuwe editie van Waardevol duizend kinderen uit de groepen 7/8 van voor die eigen “inboorlingen” aan het armbestuur van de nieuwe Altendiez (Alten Dirtz), een plaatsje in Duitsland aan de rivier de Lahn vanaf 10.00 uur de bekende monumenten Woerden. En nodig u van harte uit om deel de basisscholen een bezoek brengen woonplaats te vergoeden. Pas als die garantie gegeven was mochten in het tegenwoordige Rijnland-Palts. Dominee Johann Manderbach hun deuren weer voor het publiek te nemen aan de activiteiten van Open aan diverse opengestelde monumenten mensen zich in een andere plaats vestigen. en het armbestuur van de Hervormde kerk aldaar verklaren tot openen. Daarnaast zijn er verschillende Monumentendag 2017. Het belooft een in de gehele gemeente. De Klassendag geruststelling van alle plaatselijke besturen, dat zij voor de kosten themarondwandelingen onder begeleiding leerzaam en ontzettend leuk weekend wordt georganiseerd door Stichting Open zullen opdraaien als Anna Margreda Heubachin, geboren in Altendiez, van gidsen van het Gilde. Hoogtepunt te worden! Monumentendag Woerden in samenwerking tot armoede mocht vervallen. De achttiende-eeuwse Zegvelders tijdens de dag is de onthulling van het met de KUVO en het Gilde. zullen wel even vreemd gekeken hebben naar deze dame met gerestaureerde Gildepoortje. Na 15 jaar keert Henny de Swaaf haar Duitse tongval. Waarom, wanneer en hoelang Anna Margreda het rijksmonument terug naar de Woerdense Voorzitter Stichting Open Monumentendag Het succesvolle eerste OMDW-college over Heubachin in Zegveld heeft gewoond is volkomen onbekend. Was ze binnenstad. Wij danken de gemeente Woerden het verdwenen icoon ‘de Dubbele Sleutel’ op doorreis in het kielzog van Duitse marskramers? Had ze relaties met verveners en turfstekers, waarvan er veel uit het oosten kwamen? Was ze op de vlucht? Omdat de akte in Zegveld is achtergebleven lijkt het alsof Anna Margreda hem later niet meer nodig heeft gehad en Het thema: ‘Boeren, burgers en buitenlui’ hem bij haar vertrek niet meer heeft meegenomen. Het kan ook zijn, dat Zegveld haar laatste woonplaats was, hoewel haar naam in de ‘Boeren, burgers en buitenlui’ is ontleend aan een eeuwenoude drietal een meer neutrale lading, en dan betekende het nog steeds begraafboeken van de Hervormde kerk niet is gevonden. uitroep die de afgelopen eeuwen al een paar keer van betekenis ‘iedereen tezamen’ of ‘niemand uitgezonderd’, net als voorheen op is veranderd. Oorspronkelijk was ‘Boeren, burgers en buitenlui!’ het marktplein. Anna Margreda Heubachin was slechts één van de buitenlui, die de de roep waarmee een stads- of dorpsomroeper op het marktplein boeren en enkele burger in Zegveld voor lange of kortere tijd in hun de aandacht trok voor een officiële mededeling of een In de 20ste eeuw kregen de drie B’s een nieuwe lading die paste midden opnamen. Haar akte van indemniteit is het enige papieren reclameboodschap. Hij vatte hiermee zijn doelgroepen samen: bij ingrijpende maatschappelijke veranderingen. De Nederlandse Akte van indemniteit, 18e eeuw bewijs voor het feit, dat zij daar ooit geweest is. burgers waren de inwoners van de stad, boeren woonden buiten de landbouw onderging een radicale schaalvergroting, waardoor er veel stad maar waren er nauw mee verbonden, en buitenlui waren alle minder menskracht nodig was dan voorheen. De totale bevolking vreemdelingen die zich om welke reden ook in de stad bevonden. groeide sterk en werd steeds stedelijker. De welvaart en de mobiliteit Wist u dat…. van het landschap, het bodemgebruik vindt. In het najaar zal een bijeenkomst ‘Boeren, burgers en buitenlui!’ betekende dus: ‘Iedereen luisteren!’ namen toe, zodat steeds meer stedelingen ‘buiten’ konden wonen …de gemeente bezig is met het en de bebouwing worden beschreven en plaats vinden u waar u meer hoort over de De drie begrippen hadden destijds een formele betekenis. Veel en recreëren. Dat stelde nieuwe eisen aan het platteland: naast inventariseren van de cultuurhistorische gewaardeerd. Deze informatie komt digitaal cultuurhistorische waardenkaart. steden kenden bijvoorbeeld gedetailleerde regels om te beschrijven modern productielandschap moest het ook een aantrekkelijk waarden in Woerden? beschikbaar. Hiermee is de gemeente wat rondreizende ‘buitenluiden’ wel en niet mochten doen. Deze woon- en speellandschap worden. Voor het eenvoudige patroon Woerden voorbereid op het erfgoedbeleid Heeft u interesse om mee te denken over stedelijke voorschriften verdwenen in de 19de eeuw, toen wetten van stad en ommeland is een smeltkroes in de plaats gekomen, zo Daartoe wordt op dit moment de cultuur- van de toekomst: de Erfgoedwet die de cultuurhistorische waarden van Woerden en regels niet langer op lokaal niveau werden opgesteld, maar werd al vijftig jaar geleden opgemerkt. Soms worden de woorden historische waardenkaart van Woerden vorig jaar van kracht is geworden en de en wilt u deze bijeenkomst bijwonen, dan landelijk. Het historische onderscheid tussen boeren, burgers en boeren, burgers en buitenlui gebruikt om deze nieuwe werkelijkheid gemaakt. Hierin staat een overzicht van Omgevingswet die voor 2019 gepland staat. kunt u dit alvast kenbaar maken door een buitenlui verloor daarmee zijn scherpe omlijning. Het trio ‘boeren, te beschrijven, maar het lukt niet om ze scherp af te bakenen. alles wat waardevol is op het gebied van mail te sturen aan [email protected]. burgers en buitenlui’ kreeg vervolgens in de volksmond een nieuwe Dat bevestigt het beeld van de smeltkroes: boeren, burgers en de geschiedenis van gemeente Woerden. U, als inwoner en geïnteresseerd in de Te zijner tijd wordt u dan uitgenodigd voor populariteit. Het werd vaak gebruikt om een jolige of oubollige buitenlui kun je theoretisch misschien nog onderscheiden, maar in Dat kan gaan om losse elementen, zoals cultuurhistorie van Woerden, betrekken wij deze bijeenkomst. sfeer op te roepen, in de ambiance van kermis, volksvermaak, werkelijkheid vloeien zij - en dus wij - in elkaar over. gebouwen, polderkaden, molenplaatsen, graag bij dit traject. Graag horen wij van u goedgelovigheid, wonderdokters en bijgeloof. Soms had het en ook om gebieden. De geschiedenis welke cultuurhistorische waarden u belangrijk Gildepoortje terug in Scheepvaart binnenstad Woerden! op de oude rijn

Het 16-eeuwse Gildepoortje komt deze zomer na 15 jaar afwezigheid weer terug in Woerdense binnenstad. De oorspronkelijke door J. Kwantes, voormalig lid commissie tuinpoort van het Sint Nicolaasgilde krijgt zijn functie weer terug, nu als toegang naar de kerktuin tussen Havenstraat en Petruskerk. Zaterdag 9 september a.s. wordt het Gildepoortje op Open Monumentendag feestelijk onthuld. Ruimtelijke kwaliteit en Erfgoed Rijke historie Het 16e-eeuwse Gildepoortje was Bewoning langs het water Vervoer over het water Er ontstond een voor die tijd goed geordend oorspronkelijk de tuinpoort van het St. In het algemeen kan gezegd worden dat Langs de Oude Rijn ging men bij voorkeur openbaar vervoer. Elke boer had vroeger Nicolaasgildehuis aan de Hoge Woerd dat mensen gingen wonen langs het water omdat wonen op de zandruggen om zodoende de wel één of meer pramen of vletten waarmee in 1576 gesloopt is. Het gilde, vermoedelijk daar goede mogelijkheden waren om voeten droog te houden. De scheepvaart was hij ging melken. Ook werden deze kleine een schippersgilde, is waarschijnlijk ontstaan producten te vervoeren over het water. nodig om de agrarische producten te kunnen maar ook grotere schepen gebruikt om in de 14e eeuw. Het erf waarop het gildehuis Zo is het in onze streek al vroeg begonnen vervoeren. Er werd meer over water vervoerd klei te vervoeren voor de dakpannen- en stond, werd op 12 september 1591 door met de Romeinen die hun Castella vestigden dan over het land. Op het moment dat het steenfabrieken die langs de Oude Rijn de kerkmeesters verkocht aan Jan van langs de Oude Rijn. Dit was de noordelijke deel van de Oude Rijn vanaf via ontstonden. Van deze indertijd omvangrijke Honthorst. Deze liet in 1594 op de plaats van grens(Limes) van hun imperium. Om dat Vleuten naar Harmelen ging verzanden werd nijverheid is nog maar één fabriek het gesloopte gildehuis een huis bouwen met te beschermen bouwden zij Castella zoals besloten de Leidsche Rijn te graven in 1381. overgebleven namelijk die in Woerden. een overdekte gang naar het erf achter het Woerden(Laurium, rond 41 na Chr.) en Utrecht De Leidsche Rijn volgde vanaf Harmelen Deze fabriek pronkt daar nog steeds met een huis. Het poortje is vermoedelijk als toegang (Traiectum, rond 50 na Chr.). Deze castella een oude geul en werd vanaf de Heldam tot 65 meter hoge monumentale schoorsteen die tot deze gang gebruikt. werden bevoorraad met behulp van schepen Utrecht gegraven. Daarom begint heden de niet meer in gebruik is. Het vervoer van klei uit waarvan er een aantal door opgravingen Oude Rijn vanaf Harmelen zo ongeveer op de de wijde omgeving gaf veel scheepvaartverkeer. Op de locatie van dit erf is in de 18e eeuw de Oorspronkelijke functie weer terug in Zwammerdam, Woerden en De Meern plaats waar de brug in de Dorpsstraat over de Inmiddels is dit alles verleden tijd. Naast klei Hervormde pastorie gebouwd. Het poortje In maart 2002 is het Gildepoortje vanwege de bouw van winkelgebied Hoochwoert zijn teruggevonden. Na het vertrek van Oude Rijn ligt. werden er ook veel agrarische producten was de toegang tot de Sint Nicolaasgang, die gedemonteerd en opgeslagen op het stadserf. De bedoeling was er binnen het nieuwe de Romeinen groeiden de Castella uit tot per schip vervoerd. Elke plaats had zo zijn lag tussen Hoge Woerd en Kazernestraat. In winkelgebied een plaatsje voor terug te vinden. De afgelopen 15 jaar zijn veel locaties voor het woonplaatsen en de omgeving werd in In 1663 werd een jaagpad langs de Leidsche eigen beurtschippers die op de grote steden 1977 is het poortje met een deel van het oude Gildepoortje de revue gepasseerd. cultuur gebracht. Zo ontstond het prachtige en Oude Rijn aangelegd als gevolg van voeren. Met de komst van de auto en de muurwerk verplaatst van de Hoge Woerd Copelandschap met zijn regelmatige een overeenkomst van de steden Utrecht, trein is dit alles verleden tijd. Zowel Woerden naar de Kazernestraat. Hier werd het poortje In 2014 leek de zoektocht bijna ten einde met de locatie tussen het Stadsmuseum en Petruskerk. geordende indeling van het landschap Woerden en Leiden. Zo kon er gevaren als Harmelen kregen een spoorhaven. weer ingemetseld in de voorgevel van een Uiteindelijk bleek deze plek toch niet wenselijk voor één van de belanghebbenden. Vanaf 2015 is waarop agrarische activiteiten werden worden met trekschuiten en de jager liep Bij Woerden was dat in de Singel bij het plaatselijke horecagelegenheid. Vanaf dat er weer verder gezocht en konden de belangenpartijen zich vinden in een nieuwe locatie aan de gepleegd. Zo ontstond ook Woerden als een over het jaagpad. Het jagen gebeurde met station en bij Harmelen was dat bij de Putkop, moment ‘Het Gildepoortje’ genoemd. Havenstraat, tussen Stadsmuseum en de voormalige Mariaschool. Het Gildepoortje krijgt op deze plaats zijn oorspronkelijke functie als tuinpoort weer terug. veilige en versterkte plaats om te wonen. mankracht maar ook met paarden. bij het vroegere thans verdwenen station.

Poort open op Open Monumentendag Naamsverwarring De huidige en toekomstige rol van het water 2017 Ooit heette het poortje het ‘Jan de Van de beroepsvaart op de Oude Rijn is Voor de zomer is het verplichte Bakkerpoortje’, omdat de bekende Woerdense wellicht niet veel meer over. Tegenwoordig vergunningentraject goed doorlopen en is reformator Jan de Bakker door dit poortje zou wordt alleen de veevoederfabriek van Blok er daarmee groen licht voor de uitvoering. zijn weggevoerd na zijn arrestatie in 1525. Dit in Woerden nog sporadisch bevoorraad Het Gildepoortje wordt onthuld tijdens Open is een onjuist verhaal. per schip. Echter de Oude Rijn en de Monumentendag op 9 september 2017. Leidsche Rijn hebben nog steeds een Aankondigingen van deze onthulling zijn Op 25 februari 1976 werd de toekomst van belangrijke functie in het waterbeheer en eind augustus te vinden op de gemeentelijke het ‘Jan de Bakkerpoortje’ besproken in de in toenemende mate voor de recreatie, informatiepagina en website. gemeenteraad. In officiële stukken uit die tijd waaronder de pleziervaart. Ook is en blijft de wordt deze naam nog gebruikt. Bij het besluit landschappelijke functie van de rivier enorm. Om dit bijzondere moment te vieren voor de nieuwe plaats aan de Kazernestraat organiseert de gemeente binnenkort een is eveneens besloten over een nieuwe kleurwedstrijd voor kinderen. De winnende benaming. Het ‘Jan de Bakkerpoortje’ heet tekeningen worden tijdens de onthulling voortaan ‘Gildepoortje’. geplaatst in een tijdcapsule. Deze wordt in de muur rond het Gildepoortje ingemetseld. Om Op 21 juni 1978 wordt het Gildepoortje Gezicht op de Leidsche Rijn bij Harmelen, langs de Dorpsstraat in noordwestelijke richting. Rechts de voormalige daarmee dit bijzonder moment te markeren. officieel aangewezen als Rijksmonument. molenaarswoning waar de familie van Eck drie generaties lang het molenaarschap beoefend hebben. Afgemeerd een schip met drie werkmannen. Naast het bedrijf is/was een kleine insteekhaven waar kleine bevoorradingsschepen met grondstoffen voor de diervoerderfabricage afmeerden. Mijn monument… Toen en thans de Haanwijkersluis (bij Jaagpad 16) Een oude prentbriefkaart toont een bekend plekje in Woerden zo rond in Harmelen het jaar 1910. Ter hoogte van de villa Welgelegen aan de Oostdam passeert een kaasbrik het gebouwtje van de Om de waterhuishouding goed te kunnen De Haanwijkersluis De sluiswachterswoning Jaagpad 16 ontvanger van het marktgeld voor de regelen werden er sluizen in de Oude De sluis verving de dam die al in 1413 in de Van een sluiswachterswoning is pas sprake kaasmarkt. De Woerdense kaasmarkt Rijn gebouwd. Zo was er de sluis in Oude Rijn werd aangelegd om het Bijleveldse vanaf 1847 als het Groot-Waterschap water te keren. De sluis vormde de kering Woerden de woning naast de sluis koopt en werd op dinsdagochtend gehouden, Bodegraven(1366), de Haanwijkersluis in tussen de polders Haanwijk en Bijleveld. hier een nieuwe (sluiswachters-) woning laat vanaf de oprichting in 1885 ot 1923 Harmelen(1656) en de Heldamsluis in de De in de Oude Rijn gelegen dubbelkerende bouwen. Door J.W. Stumpf uit Oudewater. op het Kerkplein en daarna op de Leidsche Rijn in Harmelen(1659). schutsluis (1880-1900, herbouwd 1930) De woning bestaat uit één bouwlaag onder Nieuwe Markt. Deze laatste sluis is in 1960 verwijderd. bestaat uit bakstenen kolkwanden met iets een hoog schilddak met vier dakschilden, verhoogde, uitgebouwde sluishoofden die gedekt met oude holle pannen. Alle gevels Op de kaasmarkt troffen kaasmakende Bestaande sluizen waren maatgevend voorzien zijn van natuurstenen dekzerken. zijn uitgevoerd in schoon metselwerk. boeren (“zelfkazers”) de kaashandelaren en voor de maat van de schepen In elk sluishoofd bevinden zich twee De voorgevel ligt in de lengte van het werd door handjeklap wekelijks de kaasprijs stel houten puntdeuren. Elk paar deuren pand evenwijdig aan de Leidsche Rijn. Sluizen zijn altijd een obstakel voor de vastgesteld. Woerden had rond 1910 een bevat een rinket (schuif) met ijzeren In het midden bevindt zich een toegangsdeur scheepvaart, ze geven immers altijd beperkte economische streekfunctie voor de Zicht op de Oostdam. Foto rond 1910 bedieningsstang. Op alle deuren is een met bovenlicht. Ter weerszijden zijn oponthoud. Bovendien is de afmeting van dorpen in een straal van zo’n vijf kilometer beide richtingen “bediend” konden worden. Thans zijn er nog vrij veel dingen op de eenvoudig smeedijzeren hekje met ronde ongedeelde raamkozijnen met uitzetbare de sluis maatgevend voor de maat van de rondom de stad. Vooral zelfkazers uit Normaal was het op de Oostdam enorm oude prentbriefkaart te herkennen. De villa knoppen gezet. Via een loopbrug kan de sluis bovenlichten aangebracht. Alle kozijnen doorgaande schepen. De Bodegraafse sluis Zegveld, Kamerik, Linschoten en Harmelen druk rondom het openingsuur van de markt; Welgelegen, in 1888 gebouwd voor dokter worden overgestoken. De sluis is in 2000 zijn gedekt met hoge strekken. De voor- en was maatgevend voor de schepen die op bezochten de Woerdense kaasmarkt; voor de eenzame kaasbrik op deze kaart was De Feijfer, werd rond 1910 bewoond door P.J. aangewezen als rijksmonument. zijgevels zijn afgewerkt met een houten goot Woerden voeren. Om deze sluis te kunnen hun collega’s uit Waarder, Nieuwerbrug en waarschijnlijk nogal laat, want de controleur Hofman, likeurstoker en eigenaar-directeur op klossen dit geplaatst zijn in en houten lijst. passeren mag een schip niet langer zijn dan De Meije was de dinsdagse kaasmarkt in zit al uit te rusten op de leuning van de brug. van de kalkzandsteenfabriek aan de Singel. De rechterzijgevel heeft twee lichtkozijnen, 40 meter, niet breder dan 5,60 meter en niet Bodegraven de eerste keus. Later had notaris Minkema er zijn woning de linkerzijgevel is blind. Tegen de achtergevel dieper liggen dan 2,0 meter. De Haanwijkersluis Vanaf 1928 werden de marktbewijzen, en kantoor. Er ligt nog altijd een bruggetje is over de volle breedte een halfsteens lage was maatgevend voor de schepen die op Om in Woerden kaas te mogen verhandelen die toen al 25 cent kostten, dichter bij het over de binnengracht, een opvolger van aanbouw geplaatst onder een lessenaarsdak. Utrecht voeren. Om in de Haanwijkersluis moest er marktgeld betaald worden. marktterrein uitgereikt en dat maakte een het hier afgebeelde exemplaar en het puntje De sluiswachterswoning is in 2004 “geschut” te kunnen worden moet het schip Een gemeentelijke “controleur” zat in het op einde aan de markthuisjes op de Oost- en van het defensie-eiland is nog altijd groen. aangewezen als gemeentelijk monument. korter zijn dan 17,50 meter, smaller dan 3,10 de kaart afgebeelde huisje en verstrekte tegen Westdam. Het marktgeld werd pas in 1967 Alleen de dichte bomenrij en de elektriciteits- meter en niet dieper liggen dan 1,30 meter. betaling van tien cent een biljet, waarmee de afgeschaft; het werd na 1928 geheven aan palen aan de zuidkant van de Oostdam kaasboer ter markt kon komen. Zowel op de Kruittorenweg. zijn er niet meer; vermoedelijk is alleen het de Oostdam als op de Westdam stond een verdwijnen van de bomen, door boeren, controleur, zodat zowel de zelfkazers uit burgers én buitenlui, betreurd.

Wist u dat…. …de Joodse begraafplaats op zondag 10 september van 14.00-16.00 uur geopend is voor publiek? Vanaf dit jaar zal de begraafplaats in het Westdampark niet meer op de zaterdag, maar op de zondag van het Open Monumentendag- weekend geopend zijn. De reden hiervan is dat de eigenaar van het monument de Sabbat (de joodse rustdag) wil eren. Met deze verschuiving bestaat de Open Monumentendag Woerden vanaf 2017 uit een programma voor de vrijdag, zaterdag en zondag.

Oostdam in 2017 Archeologie De Leidse Poort

De eerste boeren van Woerden Tijdens Open Monumentendag Woerden 2016 stond het te mogen optrekken. Ruben creëert met dit werk een unieke beleving verdwenen icoon ‘de Dubbele Sleutel’ van architect Jan Wils van historie in Woerden”. Ruben over hun succesvolle samenwerking: (1891-1972) centraal. Ter gelegenheid van dit eerbetoon is “De creatieve klik die we onderling hebben in combinatie met De eerste boerenactiviteiten van de mens dateren zo’n 9.000 jaar voor Chr. In het Nabije Oosten begint dan het fokken van Jessica’s kennis op zowel historisch als architectonisch gebied, door een gelegenheidsduo bestaande uit beeldend kunstenaar dieren en, wat later, de verbouw van gewassen. Met de gewasverbouw komt ook de vaste woonplek. Want hoewel je met dieren maakt dit een bijzonder prettige en effectieve samenwerking”. nog kunt rondtrekken, is dat met gewassen op de akker een heel ander verhaal. Toch duurt het dan nog tot 5000 voor Chr. Ruben van Esterik (gespecialiseerd in animatie, lichtkunst voordat de eerste boeren zich aandienen in Nederland, in Zuid-Limburg. En dan duurt het nog wel zo’n 700 jaar tot ook in de rest en ruimtelijke projecties) en architectuurhistoricus Jessica Stephanie Rompa, curator Stadsmuseum Woerden over het project van Nederland het gemengde boerenbedrijf voet aan de grond krijgt. Rateland een ruimtelijke projectie van het verdwenen icoon Leidse Poort: “Toen Ruben en Jessica met hun idee bij ons kwamen gemaakt. Na veel enthousiaste reacties heeft het jonge en waren we meteen enthousiast. We zijn bekend met het jonge duo. talentvolle duo besloten om ook voor Open Monumentendag Ruben heeft bijvoorbeeld eerder in ons museum geëxposeerd samen met zijn vader. Wij zijn super benieuwd naar het resultaat”. Woerden 2017 een samenwerking aan te gaan en het verdwenen icoon ‘de Leidse Poort’ voor eventjes in de Ook nieuwsgierig geworden… Het eindresultaat van het project Leidse schijnwerpers te zetten. Poort is alleen met eigen ogen te zien op vrijdag 08 september a.s. Start om 22.30 uur en de bezichtiging is vrij toegankelijk. Ruben over het project: “De Open Monumentendag biedt een mooie mogelijkheid om aandacht te besteden aan de verdwenen Leidse poort en hier wat extra bewustzijn rondom te creëren”. Jessica voegt hier aan toe: “Het is tijdens Open Monumentendag belangrijk om stil te staan bij het rijke verleden en de historie van de gemeente Woerden. Hierbij mogen we onze ogen niet sluiten voor hetgeen helaas verloren is gegaan. Ook dit verhaal verdient het om verteld te worden”.

In de vorige editie van deze nieuwsbrief kon u uitgebreid lezen hoe de Leidse Poort (ook wel Rietvelderpoort genoemd) als onderdeel van de vestingwerken van Woerden zijn functie verloor en werd gesloopt in 1873. Na de sloop zijn delen van de stadspoort verwerkt in de voorgevel van het huidige Stadsmuseum. In samenwerking met het Stadsmuseum en grand café Plein 7 zal doormiddel van

Zo ongeveer kan de IJzertijdboerderij van Woerden eruit hebben gezien. moderne technieken dit stuk historie in de buitenlucht weer tot leven courtesy Hunebedcentrum Borger wordt gebracht. Jessica over haar samenwerking met Ruben: “Onze samenwerking verloopt heel soepel. Het is voor mij een Gek genoeg zijn er uit het Woerdense maar bij 50 meter en er stonden een stuk of 7 net zoals dat in het bijbehorende kampdorp, geschenk om met zo’n creatieve en vooruitstrevende jonge vent heel weinig sporen boerderijen opgegraven opslaggebouwtjes. Het onderzoek liet zien dat is er weinig bekend over het Romeinse van voor de Middeleeuwen. En dat terwijl ze koeien en wat schapen of geiten hielden, boerenbedrijf in de ommelanden. Ook de de hogere, zandige oeverwallen toch ideale en emmertarwe en gerst verbouwden. Voor Vroege Middeleeuwen vormen een witte vlek. grond boden voor akkers, en de lagere deze periode denken de archeologen dat Pas vanaf zo’n 1000 na Chr. zijn de boeren graslanden heel geschikt waren voor het de akkers na dertig tot vijftig jaar uitgeput weer duidelijk traceerbaar. In de historische vee. De oudst bekende boerderij van de raakten, en dat de familie dan simpelweg de bronnen, de archeologische vondsten en het gemeente Woerden hebben archeologen akkers verplaatsten, én het huis. landschap. Wie nu het landschap rondom Wist u dat…. in de teruggevonden. De Woerden bekijkt, ziet het patroon van de …dit jaar het Open Monumentendag Woerden-weekend geopend boerderij was maar een korte periode in Door de komst van de Romeinen naar onze veenontginningen duidelijk terug. De oudste wordt op vrijdagavond 08 september in het Klooster? Vanaf gebruik, waarschijnlijk een of maximaal twee streken verandert ook het boerenleven zoals en Oudeland, zijn nog 20.30 uur zal de officiële opening worden voltrokken door generaties. Het handgevormde aardewerk drastisch. Er komen nieuwe gewassen, onregelmatig. Maar vanaf de 11e eeuw werkt mevrouw Yolan Koster - Dreese (wethouder) en de heer Henny plaatst de bewoning rond het begin van zoals koriander en dille, biet, asperge en men met een vaste lengte het achterland de Swaaf (voorzitter Stichting Open Monumentendag Woerden). de jaartelling, in de late IJzertijd. Ergens spelttarwe, en er ontstaan moestuinen en in. Vanaf de rivieren Oude Rijn, Meije en Aansluitend zal om 21.00 uur het tweede OMDW-college worden tussen 50 voor en 25 na Chr. woonde hier fruitboomgaarden. De Romeinen introduceren Grecht wordt het veen ontgonnen. Langs de gehouden door de heer Frank van Rooijen, streekarchivaris en een boerengezin in een woonstalhuis. Het ook de kip. En delen het landschap anders in, achterkades wordt vaak weer een wetering directeur van het RHC Rijnstreek en Lopikerwaard. Het thema van huis was circa 28 meter lang en 6 meter compleet met belastingheffing. De sporen van aangelegd. De boerderijen worden dan het college is Boeren, burgers en buitenlui. Er zal uitgebreid stil breed. De basis van het huis bestond uit de IJzertijdboerderij bleken door deze latere grotendeels naar de achterkades verplaatst. worden gestaan bij de drie individuele groepen, maar ook bij hun zware houten palen. De wanden waren Romeinse perceelgreppels deels verstoord Zo ontstaan de kenmerkende lintdorpen onderlinge relatie. Wegens beperkte ruimte is deelname alleen gemaakt van vlechtwerk en bestreken met te zijn. Maar hoewel we het Romeinse rondom Woerden, zoals De en Kamerik. mogelijk met een entreeticket. De tickets voor het college zijn tot leem. Het omgreppelde erf was zeker 50 soldatenleven van Woerden redelijk kennen, een dag van te voren af te halen bij de receptie van het Klooster. Programma 8, 9 en 10 september 2017

VRIJDAG 08 SEPTEMBER Open Monumentendag Woerden-college editie 2 Open Monumenten Klassendag ‘Boeren, burgers en buitenlui’ De Waterstaatskerk 08.30 - 15.30 uur - Alle kernen door Streekarchivaris en directeur RHC Rijnstreek en Lopikerwaard Frank van Rooijen Het Klooster (Wilhelminaweg 77, Woerden) Feestelijke opening Open Monumentendag 2017 Aanvang 20.30 uur de heer H. (Henny) de Swaaf, voorzitter Stichting Toegangskaarten zijn tot een dag van te voren gratis af te halen bij de receptie van Open Monumentendag Woerden; het Klooster mevrouw Y. (Yolan) Koster - Dreese, wethouder cultuurhistorie. in Zegveld Het Klooster, Wilhelminaweg 77, Woerden De Leidse Poort! Aanvang 22.30 uur Kerkplein 6, Woerden Project van kunstenaar Ruben van Esterik en architectuurhistoricus Jessica Rateland

ZATERDAG 09 SEPTEMBER Harmelen

Daggelderswoning met stijlkamer Openstelling van Fietstocht Vleuten/ Openstelling van Mix museum en museum Openstelling van Hollandse Kade/achter Haanwijk 10.00 t/m 16.00 uur de Meern - Harmelen 10.00 t/m 16.00 uur W.G. van de Hulst 10.00 t/m 16.00 uur 3a, Harmelen Vleuten/de Meern - Harmelen Dorpsstraat 233, Harmelen

Dorpshuis Openstelling van Jaagpad Gehele dag Tuinhuis ‘t Spijck Openstelling van Schoollaan 8, Harmelen 10.00 t/m 16.00 uur Jaagpad, Harmelen Kasteellaan 1, Harmelen 10.00 t/m 16.00 uur Filmvoorstellingen over Harmelen Wandeling over vernieuwd in de jaren ’50 en ‘60 Jaagpad langs informatiepanelen Woerden Kamerik Zegveld

Begraafplaats Hogewal Openstelling van Gemaal Teylingens Openstelling van NH kerk Openstelling van Hogewal, Woerden 10.00 t/m 16.00 uur Mijzijde 2, Kamerik 10.00 t/m 16.00 uur (Hoofdweg 72, Zegveld) 10.00 t/m 16.00 uur www.stoomgemaalteijlingens.nl Tijdens openstelling muziek Op deze locatie is ook de SHHV door kinderen boekentafel aanwezig www.hervormdzegveld.nl

Broekmolen/gemaal Papekop Openstelling van Klooster Openstelling en Rondwandelingen ‘Boeren, Begintijden Kromwijkerdijk 114-I, Woerden 10.00 t/m 16.00 uur Wilhelminaweg 77, Woerden proeflessen van burgers en buitenlui’ 11.30, 13.30 en www.kloosterwoerden.nl 10.00 t/m 16.00 uur Startpunt bordes Petrustoren 14.30 uur

Carillon Woerden Bespeling van Landgoed Bredius (moestuin) Openstelling Stadshotel en Dagelijks geopend Wensconcert door Mathieu Polak 14.30 t/m 15.30 uur Landgoed Bredius, Woerden moestuin van Van Rossum Woerden vanaf 08 uur Kerkplein, Woerden www.landgoedbredius.nl 10.00 t/m 12.00 uur (voormalig Arsenaal) www.carillonwoerden.nl Groenendaal 26, Woerden www.vanrossumwoerden.nl www.stadshotelwoerden.nl Wist u dat… de vier kerken in de binnenstad van Demonstratie historische om 11.00 uur en Molen ‘de Windhond’ Openstelling van Stadsmuseum Openstelling van kaashandel om 12.00 uur Wilhelminaweg 1, Woerden 10.00 t/m 16.00 uur Kerkplein 6, Woerden 10.00 t/m 12.00 uur Woerden (Evangelisch-Lutherse kerk, Kerkplein, Woerden www.stadsmuseumwoerden.nl en van 14.00 t/m 16.00 uur Opstandingskerk, NH Petruskerk en de RK Bonaventurakerk) gezamenlijk Kasteel van Woerden Openstelling van Opstandingskerk Openstelling van Streekmarkt Woerden markt van 09.00 Kasteel 3, Woerden 10.00 t/m 12.00 uur Wilhelminaweg 8, Woerden 10.00 t/m 16.00 uur Kerkplein, Woerden t/m 16.00 uur een boekje met informatie hebben www.kasteelwoerden.nl www.kerkpleinwoerden.nl www.streekmarkt-woerden.nl gemaakt over de geschiedenis van Evangelisch-Lutherse kerk Openstelling van NH Petruskerk Openstelling van Tuin van Villa Rijnoord Openstelling van Boeren, burgers en buitenlui ontmoeten bouwvallig geworden dat tot nieuwbouw hun kerkgebouwen? Het boekje is Jan de Bakkerstraat 13, Woerden 10.00 t/m 16.00 uur Kerkplein 5, Woerden 10.00 t/m 16.00 uur Oostdam 12, Woerden 11.00 t/m 15.30 uur opgesteld door Aad Kamer ism. de vier Orgelbespelingen en optredens www.kerkpleinwoerden.nl Rondleiding door de tuin elkaar onder meer in de kerken. Dat was moest worden besloten. In 1862 kon de Cantorij van 13.00-16.00 uur om 13.30 uur door nieuwe kerk in gebruik worden genomen. kerkbesturen. Op zaterdag 09 september onder leiding van Jeroen de Haan landschapsarchitect Luc van Dam vroeger en dat is nog steeds zo. Men a.s. is deze gratis af te halen in de www.kerkpleinwoerden.nl gaat naar de kerk die past bij de eigen Deze kerk is een van de zogenoemde verschillende kerkgebouwen. Gildepoortje Feestelijke Petrustoren, carillon en Beklimming van Wasserij Johanna/Galerie van Openstelling van geloofsovertuiging. Kerktuin/Havenstraat, Woerden onthulling tussen panorama Woerden 10.00 t/m 14.00 uur Slagmaat 10.00 t/m 16.00 uur Waterstaatskerken. Dit zijn kerken, die door wethouder Koster - Dreese 12.45-14.30 uur Kerkplein, Woerden Leidsestraatweg 36, Woerden www.woerden.nl www.galerievanslagmaat.nl tussen 1824 en 1875 met financiële De kerk in Zegveld werd vanaf de Reformatie steun van het toenmalige Ministerie van Kaaspakhuis Emmakade Openstelling van RK Bonaventurakerk Openstelling van Waterliniefestival Verteltheater NH in de 16de eeuw gebruikt door de Hervormde Wist u dat… Emmakade 6a, Woerden 10.30 t/m 15.00 uur Rijnstraat 60, Woerden 10.00 t/m 15.30 uur NH Petruskerk of Petruskerk, 15.00 uur Waterstaat zijn gebouwd. Deze steun was www.boerenmarktstad.nl Diverse orgelbespelingen door Kerktuin, Woerden Dancetheater gemeente. Na aan het eind van die eeuw gebaseerd op een compensatieregeling, die Stichting Carillon Woerden ook lokale organisten www.ontdekdewaterlinie.nl Kerktuin, 15.30 uur zwaar te zijn beschadigd door de Spaanse tijdens Open Monumentendag 2017 www.parochiepaxchristi.nl Muziektheater NH als doel had mogelijke conflicten tussen Petruskerk, 16.00 uur troepen, werd hij gerenoveerd en vervolgens katholieken en protestanten bij het opeisen een speciaal wensconcert organiseert? in het Rampjaar 1672 platgebrand door de van kerkgebouwen te voorkomen dan wel Op zaterdag 09 september a.s. zal tussen Franse troepen. Eind 17de eeuw werd de kerk te beëindigen en waarop bij nieuwbouw van 14.30 - 15.30 uur door beiaardier Mathieu ZONDAG 10 SEPTEMBER weer herbouwd met een prachtige toren, vervallen kerken ook een beroep kon worden Polak een concert bestaande die echter 25 jaar later door verzakking uit verzoeken worden gegeven. Joodse begraafplaats Openstelling van gedaan. Het ontwerp en de bouw moesten 14.00 t/m 16.00 uur Westdampark, Woerden scheef ging staan. Toen de toren uiteindelijk dan wel worden goedgekeurd door dit Iedereen kan tot een dag van te voren halverwege de 18de eeuw instortte werd ministerie. In tegenstelling tot wat vaak wordt via www.carillonwoerden.nl een besloten in plaats van de toren een klein gedacht is het begrip Waterstaatskerk niet wensenlijstje invullen. De beiaardier zal koepeltje op het kerkdak te plaatsen. verbonden aan een bepaalde bouwstijl. zoveel mogelijk aangevraagde nummers Halverwege de 19de eeuw was de kerk zo ten gehore brengen. Het Kaaspakhuis!

Dit voorjaar is het Kaaspakhuis aan de ervaar je zelf het proces van kaasmaken, arrangementen, stadswandelingen, Emmakade geopend. Nieuw in Woerden waarbij de kaasmaker je alles vertelt over torenbeklimmingen, fietsverhuur, en uniek in Nederland. Het Kaaspakhuis Kaas. Een bijzondere belevenis! Ook is het VVV-cadeaubonnen en natuurlijk kaas! mogelijk om een rondleiding onder leiding is dé plek waar alles op het gebied van van een gids af te sluiten met een heerlijke Het Kaaspakhuis is van maandag t/m kaas samenkomt. Leren, kijken, proeven Groene Hart boerenkaasproeverij. De proeverij zaterdag geopend van 10.00 - 17.00 uur en meer! wordt verzorgd door een echte kaasmeester, en zondag op aanvraag voor groepen. die de bezoekers alles leert over de beste Kijk voor meer informatie op Het Kaaspakhuis biedt een kijkje in de boerenkazen. Combinatie arrangementen en keuken van het kaasmaken. Je kunt zien arrangementen op maat behoren uiteraard www.kaaspakhuiswoerden.nl hoe handelaren vroeger en tegenwoordig ook tot de mogelijkheden. Educatie is tevens hun kaas opslaan. Met een Virtual Reality een belangrijk onderdeel. In de Kaasacademie, bril neem je een kijkje binnen in een modern gevestigd in het Kaaspakhuis, wordt jong kaaspakhuis. Bekijk de moderne kaasmakerij talent opgeleid. Door de ervaring en opleiding waar regelmatig “live” kaas gemaakt wordt. in het Kaaspakhuis hebben zij een goede In het Kaaspakhuis word je rondgeleid door basis om door te stromen naar de vele kaas een gids die je meeneemt in het verhaal gerelateerde bedrijven in de omgeving. van kaas. De bezoekers in het Kaaspakhuis worden Het Kaaspakhuis biedt diverse arrangementen gastvrij ontvangen in de VVV/TIP winkel. aan die erg leuk en geschikt zijn voor een Je kunt hier terecht voor de leukste familie-, vrienden-of personeelsuitjes. kaascadeaus, (Woerdense) souvenirs, Met de workshop “Brouw je eigen kaas” toeristische informatie, routes,

Partners Sponsoren

Waardevol Woerden gaat digitaal! Colofon Vormgeving: Studio Campo | ontwerp & reclame, Woerden Waardevol Woerden, nieuwsbrief over de cultuurhistorie Deze folder is een uitgave van Stichting Open Monument- Redactie: Stichting Open Monumentendag Woerden van Harmelen, Kamerik, Woerden en Zegveld wordt endag Woerden, RHC Rijnstreek en Lopikerwaard en Afbeeldingen: Archief RHC Rijnstreek en Lopikerwaard, slechts in een beperkte oplage gedrukt. De digitale versie de gemeente Woerden. Er kunnen geen rechten aan de SHHV-werkgroep Harmelen, Alex de Kuijper, Jessica zal via onze diverse kanalen worden verspreid. Dat is niet informatie worden ontleend. Rateland, Gemeente Woerden alleen handig, maar ook milieubewust! Copyright: Gemeente Woerden Bronverantwoording Contact • RHC Rijnstreek en Lopikerwaard. Secretariaat Stichting Open Monumentendag Woerden • www.rhcrijnstreek.nl (Woerdense Courant d.d. De heer R. Verhoeven 20-10-1977) Vogelwikkeveld 6, 3448 ER Woerden www.debinnenvaart.nl. • Het land van Woerden, Adriaan Haartsen, Uitgave: Tel: (0348) 413491 Gemeente Woerden 2003, ISBN 90 806942 2 3. E-mail: [email protected] Tekst: Rob Alkemade, Anne-Marieke Wolters, Jan Twitter: @OMDWoerden Kwantes, Monica Dütting, Jessica Rateland, Monica Facebook: /OpenMonumentenDagWoerden Stam, Henny de Swaaf, Woerden Marketing