+01-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 1/10/11 1:00 PM Page 1

ISSN 1644-4183 GRUDZIE¡/STYCZE¡ 2010/2011 DECEMBER/JANUARY 2010/2011

WYSPA ZAMKNI¢TA NA ÂWIAT ISLAND CLOSED TO THE WORLD

TROPEM PIERWSZYCH WŁADCÓW POLSKI ON THE TRAIL OF THE FIRST POLISH RULERS

Rejs po Nilu ZWIEDZANIE I WYPOCZYNEK / SIGHSTEEING AND LEISURE

www.magazynswiat.pl +01-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 1/10/11 1:00 PM Page 2

101 propozycji na najpiękniejsze plaże świata

Wyjazdy indywidualne, grupowe, integracyjne

Holiday Travel, ul. Nowowiejska 10 00-653 Warszawa tel. (22) 210 06 01, 210 06 12 www.holidaytravel.pl +01-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 1/10/11 1:00 PM Page 4

4 edytorial

Âwi´ ta Bo ˝e go Na ro dze nia i No wy Rok – to czas rodzin nych spotkaƒ, rado sne go biesia do wa nia i hucznych zabaw. Zanim sto ły za cznà si´ ugi naç odwyszukanych The Christmas and New Year period is a po traw, a pod cho in kà za le gnà pre zen ty, time of family gatherings, happy feasting czeka nas mnóstwo pracy. W ramach od- and great parties. You have to do a lot of po czyn ku od Êwià tecz nej krzà ta ni ny pro - work before the tables are overflowing po nu je my lek tu r´ ar ty ku łu „Âwi´ ta na with food and there are heaps of gifts Êwie cie”, któ ry przy bli ˝a zwy cza je bo ˝o - under the Christmas tree. To unwind a bit naro dze nio we w ró˝nych zakàt kach glo- from the mas bustle we draw your bu. W at mos fe r´ nad cho dzà cych Êwiàt attention to the article about Christmas wpro wa dzi nas te˝ „Mal taƒ skie Be tle jem”, around the world, which gives you an idea tekst opi su jà cy stwo rzo nà przez miesz - about the celebrations in various parts of kaƒców wyspy wiosk´ Naro dze nia Pana. the globe. You will also get into the mood JeÊli nato miast w ramach nowo rocz nych of the festive season with Maltese po sta no wieƒ chcie li by Êcie, dro dzy Czy tel - Bethlehem, an article about a village of the nicy, spełniç swoje podró˝ ni cze marze nia, Birth of Christ created by the island’s to pleca my Kub´ – wysp´, na której za- inhabitants. trzy mał si´ czas, ma je sta tycz nie pi´k nà However, dear reader, if as part of your Nor we gi´ lub rejs ˝y cia porze ce ˝y cia, jak New Year’s resolution you would like to o Nilu mawiał He ro dot. make your tourist dreams come true, then we recommend Cuba, an island where time stood still, majestically beautiful Norway or a cruise of your life on the Nile, the river of life as Herodotus called it.

Urszula Gabryelska redaktor naczelna editor in chief

2 w stron´ tradycji towards tradition 3

Urszula Gabryelska Edyta Buchert

CHRISTMAS AROUND THE WORLD

Bo˝onarodzeniowy pudding / The Christmas Pudding

Wielka Bryta nia/Gre at Brita in Âwi´ ta wpraw dzie za czy na jà si´24 grud nia, ale dzieƒ ten nie ma tak ro dzin ne go i symbo licz ne go znacze nia jak u nas. Wieczo rem dzieci zawie sza jà na komin ku lub łó˝- ku skarpe ty z nadzie jà, ˝e nast´p ne go dnia znajdà w nich upomin ki od Âwi´te go Mi- koła ja. W podzi´ ce za prezen ty zosta wia jà darczyƒ cy baka lio we babecz ki i wiÊniów k´, a dla reni fe ra – marchew ki. Doro Êli najcz´ Êciej sp´dza jà Wigi li´ z przyja ciół mi na za- bawie w pubach. Bardziej rodzin ny i uroczy sty charak ter ma dzieƒ Bo˝e go Naro dze - nia. W repre zen ta cyj nym miejscu domu stawia si´ choin k´, a u sufi tu wiesza jemio ł´, co przyno si szcz´Êcie i chroni przed złymi ducha mi. W wi´k szo Êci do mów na obiad po da je si´ wów czas pie czo ne go, na dzie wa ne go in - dy ka, a na de ser chri st mas pud ding (z ba ka lia mi i bran dy). Wol ny od pra cy jest te˝ 26 grud nia, czy li tzw. Bo xing Day (na zwa po cho dzi od pu de łek z upo min ka mi, któ ry mi obda ro wy wa no handla rzy i słu˝à cych). KiedyÊ dzieƒ ten rozpo czy nał 12-dniowe ob- chody Bo˝e go Naro dze nia, które koƒczy ły si´ 6 stycznia w Êwi´to Trzech Króli. Trady - cja naka zy wa ła podtrzy my waç ogieƒ palà cy si´ w piecu, aby nie zabra kło szcz´Êcia w nadcho dzà cym roku. Obecnie tego dnia odwie dza si´ krewnych i znajo mych. ______

Altho ugh Christ mas holi days start on24 Decem ber, this day does not have such afa- mi ly -li ke cha rac ter and sym bo lic si gni fi can ce as in our co un try. In the eve ning chil - dren hang up the ir stoc kings by afi re pla ce or on the ir beds ho ping to find gi fts left by Sklepy Harrodsa / Harrods department store W ka˝dym zakàtku globu obchodom In our part of the world, Christmas San ta Claus in the mor ning. To thank him for the pre sents, they le ave muf fins with Êwiàt Bo˝ego Narodzenia towarzyszà celebrations are accompanied dried fruit, cherry brandy plus carrots for Santa’s rein de er. Adults usual ly spend Chri- stmas Eve with their friends in pubs. Christ mas Day has amore fami ly -li ke and formal ciekawe zwyczaje. Odwołujàc si´ by interesting customs. Referring charac ter. A Christ mas tree is put in the central place of ahouse hold and aball of mi- do polskiej tradycji, wypatrujemy to out Polish tradition, we look stletoe is fixed to the ceiling to bring luck and protect against evil spirits. pierwszej gwiazdy na niebie, for the first star in the sky, we prepare In the majo ri ty of house holds dinner consi sts of roast stuffed turkey and Christ mas przygotowujemy 12 wigilijnych twelve Christmas Eve dishes pudding (with dried fruit and brandy) for dessert.26 Decem ber, so called Boxing Day, potraw i zostawiamy puste miejsce and leave an empty chair by the table. is a not a wor king day either (the na me co mes from the bo xes with pre sents gi ven to przy stole. A jak mieszkaƒcom And how is the birth of Christ sale sman and servants). In the past this day started Christ mas cele bra tions lasting 12 days and ending on6 Janu ary on the Epipha ny. Tradi tio nal ly, people had to keep innych krajów tradycja nakazuje traditionally celebrated by fi re in asto ve bur ning, which was to bring them luck in the co ming year. Pre sen tly, Êwi´towaç narodzenie Pana? the inhabitants of other countries? Fot.: z archiwum Visit Britain, © Anyka – www.fotolia.com on this day the Engli sh men visit their rela ti ves and friends. +01-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 1/10/11 1:01 PM Page 6

6 w zasi´gu r´ki at hand's reach 7

Paweł Wroƒski Vacansoleil, a company with a 40-year tradition, provides accommodation at 360 luxury camping facilities in 16 European countries. They are in remote and quiet places, as well SUNNY VACATIONS as in bustling towns with restaurants, fitness centres and shops. There are four types NA PODBÓJ MIAST of comfortably equipped cabins, Chciał byÊ zwie dziç Pa ry˝, Pra g´, Rzym lub in nà eu ro pej skà sto li c´ Vacansoleil, firma z ponad 40-letnià tradycjà, oferuje and two types of bungalow-type na wła snà r´ k´, wy naj mij do mek na kem pin gu usy tu owa nym na obrze ˝ach wy bra ne go przez sie bie mia sta, skàd ko mu ni ka cjà tents for tourists. A fully equipped zakwaterowanie na 360 luksusowych kempingach miej skà ła two i szyb ko do trzesz do cen trum. w 16 krajach Europy. Oferta obejmuje zarówno wypoczynek kitchen and various conveniences Pa ry ska ofer ta na le ˝y do wy jàt ko wych. Stan dar do we ce ny po by tu w odludnych i cichych miejscach, jak i w gwarnych for children are a standard. za zwy czaj obo wià zu jà wów czas, gdy sp´ dza sz na kem pin gu mi ni - mum trzy-cztery no ce wszczy cie se zo nu lub dwie wpo zo sta łych miasteczkach z restauracjami, zapleczem fitness i sklepami. mie sià cach. Wy star czy, ˝e pod Pa ry ˝em za trzy ma sz si´ dwie no ce, Na turystów czekajà cztery rodzaje komfortowo wyposa˝onych aby przysłu gi wa ły prefe ren cyj ne stawki. domków i dwa rodzaje namiotów typu bungalow. Kemping Le Ch˘ne Gris le ˝y w miej sco wo Êci Pom meu se, w re gio nie sły nà cym z pro duk cji se ra brie. Za le d wie 55 km dzie li to miej sce Standardem jest w pełni wyposa˝ona kuchnia od centrum Pary ˝a, co oznacza, ˝e pod wie˝´ Eiff la kolej kà i me- oraz liczne udogodnienia dla dzieci. trem do trze my w 45 mi nut. Rów nie bli sko sta mtàd do za byt ko wych mia ste czek Pro vins i Me aux oraz par ków roz ryw ki: Aste rix (od da lo - ny 77 km) i Di sney land (za le d wie 20 km). Ta lo ka li za cja przy pad nie do gustu rodzi nom wypo czy wa jà cym z dzieçmi. OUT TO CONQUER TOWNS Would you like to visit Paris, Prague, Rome or another European capital on your own, then hire a cabin on the outskirts of your selected town, where you will easily and quickly reach the city centre using public transport. The Paris offer is unique. Usually standard prices apply when you spend a minimum of three-four camping nights in peak season or two in the remaining months. But here it suffices if you stay two nights in order to receive preferential rates. Le Ch˘ne Gris camping is located in Pommeuse, a region famous for brie cheese. It is merely 55 km from the Paris centre, which means that you will get to Eiffel tower in 45 min by train and metro. It is equally close from there to the towns of Provins and Meaux and to entertainment parks: Asterix (77 km away) and Disneyland (merely 20 km). This location will be particularly attractive for families with children.

Luksusowe zakwaterowania na 360 najwy˝szej klasy kempingach w 16 krajach Europy

Vacansoleil Sp. z o.o., ul. Jana Sawy 6/05, 20-632 Lublin Fot.:vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv tel.: +48 81 444 44 81, fax: +48 81 442 40 40 www.vacansoleil.pl +01-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 1/10/11 1:01 PM Page 8

8 w zasi´gu r´ki at hand's reach 9

NA SŁO NECZ NEJ RI WIERZE Wo da w Ad ria ty ku jest za wsze cie pła i czy sta, a pla ˝e piasz czy ste i zło te. Na oka la jà cych wy brze ˝e kem pin gach znaj dziesz udo god nie - nia dla dzie ci, pla ce za baw, ba se ny; z my Êlà o naj młod szych przy - go to wa no cie ka wy pro gram ani ma cyj ny. Po ło ˝o ne w po bli ˝u aqu apar ki i roz ryw ko we par ki te ma tycz ne ku szà obiet ni cà do brej za ba wy szcze gól nie dzie ci. Nic wi´c dziw ne go, ˝e lo ka li za cja ta jest polecana na ro dzin ny wy po czyne k. JeÊli zdecy du jesz si´ na pobyt na kempin gu Isamar w Isola Verde, na wło skim wy brze ˝u Ad ria ty ku (1355 km z War sza wy), czas upły - nie ci na zaba wach wodnych i korzy sta niu z miejsco wych atrakcji, np. na nauce jazdy konnej. W przerwie mi´dzy pla˝o wa niem mo˝ - na po pły nàç pro mem do We ne cji lub pi´k nej i ma ło zna nej Chiog gi.

ON THE SUNNY RIVIERA Water in the Adriatic is always warm and clean, and the beaches are sandy and golden. On the camping grounds surrounding the coast you will find conveniences for children, playgrounds and swimming pools; and there is also entertainment for the youngest ones. The water parks and entertainment parks nearby promise a lot of fun especially for kids. No wonder that this location is recommended for family holidays. If you decide to camp at Isamar in Isola Verde, on the Italian Adriatic coast (1355 km from Warsaw), you will enjoy water games and local attractions, such as learning horse riding. In between spending time on the beach you can take the ferry to Venice or the beautiful and little known Chioggia.

Luksusowe zakwaterowania na 360 najwy˝szej klasy kempingach w 16 krajach Europy

Vacansoleil Sp. z o.o., ul. Jana Sawy 6/05, 20-632 Lublin –Zdj´cia: © SPAHN fotolia.com, UM. Busko-Zdrój tel.: +48 81 444 44 81, fax: +48 81 442 40 40 www.vacansoleil.pl +01-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 1/10/11 1:02 PM Page 10

10 w zasi´gu r´ki at hand's reach 11

AK TYWNIE NA ŁONIE NATU RY Oferta takich kempin gów jak Borik w Chorwa cji (1335 km z Warsza - wy) jest skie ro wa na do ro dzin ze stra szy mi dzieç mi, tu ry stów lu - biàcych ak tyw ny wy po czy nek i mi ło Êni ków na tu ry. Kem ping znajduje si´ za le d wie 3 km od mia sta Za dar, jed nej z miej skich pe - reł dal mac kie go wy brze ˝a. Al ter na ty wà dla skar bów ar chi tek tu ry mia sta sà po bli skie cu da na tu ry. Z kem pin gu ustutowanego na pół - wy spie mo˝ na bo wiem wy ru szyç na wy ciecz k´ do słyn nych wo do - spa dów na rze ce Krka al bo ma low ni czych Je zior Pli twic kich. Pa sjo na ci ˝e glar stwa tak ˝e nie b´ dà si´ tu nu dziç – zma rin ipor tów w re jo nie Za da ru jest do st´p nych 148 wysp two rzà cych nie po wta - rzal ny park na ro do wy Kor na ti. Wy traw ni ˝e gla rze mo gà sa mo dziel - nie wy czar te ro waç jacht – mniej wpra wie ni sko rzy staç z usług miejsco wych ryba ków.

ACTIVE OUTDOORS Camping at Borik in Croatia (1335 km from Warsaw) is for families with older children and tourists, who like active holidays and those who are nature lovers. The campsite is located on the peninsula merely 3 km from Zadar, one of the local pearls of the Dalmatian coast. The natural treasures nearby are an alternative to the city’s architectural treasures. From the Borik campsite you can take a tour to the famous waterfalls on the Krka River or to the picturesque Plitvice Lakes. Also, lovers of sailing will not be bored here. From the marinas and ports in the Zadar region you will get to Komati, a unique national park with 148 islands. Experienced sailors can charter a yacht, while those less experienced use the services of the local fishermen.

Luksusowe zakwaterowania na 360 najwy˝szej klasy kempingach w 16 krajach Europy

Vacansoleil Sp. z o.o., ul. Jana Sawy 6/05, 20-632 Lublin Zdj´cia: xxxxxxxxxxxxx tel.: +48 81 444 44 81, fax: +48 81 442 40 40 www.vacansoleil.pl +01-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 1/10/11 1:02 PM Page 12

12 from the blog ADRES REDAKCJI 02-548 Warszawa, ul. Gra˝yny 15 lok. 112–114 tel./faks: +48 22 845 58 41 redakcja: tel.: +48 22 845 29 24 Joanna Szyndler www.magazynswiat.pl [email protected] [email protected]

REDAKTOR NACZELNA URSZULA GABRYELSKA NAGŁY SZAŁ ZAKUPÓW [email protected] W ZASI¢GU R¢KI / AT HAND'S REACH MIEJSCE / PLACE SUDDEN SHOPPING BINGE Słoneczne wakacje Maltaƒskie Betlejem WSPÓ¸PRACA Sunny Vacations ...... 6 Maltese Bethlehem ...... 74 PIOTR JANOWCZYK AGNIESZKA FRANKE Z BLOGA / BLOG PODRÓ˚E Z KULTURÑ / TRAVELS WITH CULTURE BARBARA JAMPOLSKA-WASIAK Nie lubi´ chodziç po sklepach. Jednak na ba za rach peł nych eg - Nagły szał zakupów / Sudden Shopping Binge 12 Sztuka norweskiego spleenu IZABELA KLEMENTOWSKA zo tycz nych sma ków i za pa chów mo ja wro dzo na nie ch´ç do za - The Art of Norwegian Spleen ...... 78 AGNIESZKA ŁUCZAK ku pów zni ka. Mo g´ włó czyç si´ go dzi na mi, pró bo waç, WYPRAWA / EXPEDITION ROBERT RUMI¡SKI sma ko waç. Przy jem noÊç, o dzi wo, spra wia mi na wet przy mie - Kuba – dwa Êwiaty WYPOCZYNEK Z POMYSŁEM JOANNA SZYNDLER rzanie. Z baza ru Keme ral ti w Izmirze trzeba mnie wycià gaç si- Cuba – Two Worlds ...... 16 HOLIDAY WITH IMAGINATION EL˚BIETA TOMCZYK-MICZKA fot. J. Szyndler łà. Ka˝da uliczka ma swój zapach – przypraw, mielo nej kawy Bali – 50 Êwiàt w roku ...... Rowerem wokół Radkowa PAWEŁ WRO¡SKI al bo ryb zło wio nych o po ran ku w Za to ce Smyr neƒ skiej. Wy - I dont like shopping. When I visit bazaars full of exotic flavours and 50 Holidays within a Year ...... 24 Around Radków by Bike ...... 86 HONORATA ZAPAÂNIK szu ku j´ skle pi ki z dy wa na mi, cu kier nie ze słyn nà tu rec kà ba kla - smells, my inborn aversion to shopping disappears. Surprisingly, Statkiem po Nilu / The Nile Cruise ...... 28 PIOTR ˚ABOWSKI wà. Je dze nia na ba za rach spró bo waç trze ba ko niecz nie. Choç I even enjoy trying on clothes. To leave the Kameralti bazaar in Izmir, PODRÓ˚E OD KUCHNI / CULINARY TRAVELS cz´ sto nie jest tu taj ste ryl nie, tłum lo kal nej lud no Êci to gwa - I have to be dragged away by force. Each street has its own scent W STRON¢ TRADYCJI / TOWARDS TRADITION Czekolada – pokarm bogów PROMOCJA rancja Êwie˝o Êci i prawdzi we go regio nal ne go smaku. – of spices, ground coffee or the fish caught in the morning in the Âwi´ta na Êwiecie Chocolate – Food of Gods ...... 88 [email protected] Oprócz ba za ru wIzmi rze jest jesz cze pa r´ miejsc, któ re zo sta - Gulf of Smyrna. I look for shops selling carpets, sweet shops with Christmas Around the World ...... 34 ły w mojej pami´ ci jako raj dla zaku po wi czów. Tak właÊnie famous Turkish baklava. Trying food in the bazaar is a must. Mazowieckie gody 100 KILOMETRÓW PRZYGODY REKLAMA wspo mi nam Pusz kar w Ra d˝a sta nie. Mia sto, w któ rym znaj du - Although frequently nothing here is sterile, the crowd of local people Mazovian Festivities ...... 46 ONE HUNDRED KILOMETERS OF ADVENTURE MAGDALENA je si´ jedy na w Indiach Êwiàty nia stwórcy wszechÊwia ta Brah- is a guarantee of freshness and a real regional flavour. Wesela w Małopolsce Szlakiem pierwszych Piastów LEWANDOWSKA-MACIAK my, ma jesz cze je den atut. Wà skie ulicz ki Êwi´ te go mia sta Except for the bazaar in Izmir, there are several places which I will The Wedding in Malopolska ...... 50 On the Piast Dynasty Route ...... 94 [email protected] recall as a paradise for shopping lovers. This is the way I remember wypeł nia jà sklepi ki i straga ny. Za bezcen kupi my tu tkane r´cz- Skarb Katalonii MAREK RY¡SKI Pushkar in Rajasthan. The city, in which the only Indian temple nie ob ru sy, sza li ki z Kasz mi ru, wy ro by ze skó ry, sa ri lub su kien - NA STOKU / ON THE SLOPE Treasure of Catalonia ...... 100 [email protected] of the creator of the universe Brahma is located, has another ki w in dyj skie wzo ry. Bez ple ca ka peł ne go no wych ubraƒ nie da Południowy Tyrol – Królestwo zimowych uciech [email protected] si´ te˝ wyje chaç z Hoi An w Êrodko wym Wietna mie, nazy wa - advantage. The narrow streets of the holy city are lined with small South Tyrol – The Kinndom DLACZEGO WARTO ODWIEDZIå... shops and stalls. We will buy there hand-woven table clothes, nego wioskà krawców. Choç to miastecz ko, nie wioska, pew- of Winter Pleasures ...... 60 WHY IT'S GOOD TO KNOW... TŁUMACZENIE I KOREKTA nie co dru gi miesz ka niec utrzy mu je si´ zszy cia. scarves from Kashmir, leather products, sari or dresses with Indian Maso Corto – w sercu Alp Inowrocław ...... 106 ANNA KURPIEWSKA Hoi An jest jed nym z naj le piej za cho wa nych sta rych por tów patterns almost for free. Another place you cannot leave without Maso Corto – in the Heart of the Alp ...... 66 JOLANTA WOLSKA Azji Po łu dnio wo -Wschod niej, słyn nym nie gdyÊ oÊrod kiem han - a backpack full of clothes is Hoi An in central Vietnam, which is Alpy znane i mniej znane KSIÑ˚KI dlu jedwa biem. W urokli wych dawnych domach chiƒskich kup- called the village of tailors. Although it is a town not a village, Well-Known and Less-Known Alps ...... 70 Biblioteka podró˝nika ...... 110 KOREKTA POLSKA ców dzi siaj znaj du jà si´ za kła dy kra wiec kie. W ciàgu kilku probably every second inhabitant here earns his or her living BARBARA ZAPOLSKA godzin uszyjà sukien k´, mary nar k´, spodnie, a nawet płaszcz by sewing. zimo wy – w kropki, paski, kwiatki, według trady cyj nych wzo- Hoi An is one of the best preserved ports of the Southeast Asia, DYREKTOR ARTYSTYCZNY rów wietnam skich lub najnow szych trendów mody. I oczywi - which used to be a famous silk trading centre. Today, charming old PIOTR JANOWCZYK Êcie na wet o su kien k´ „od Ar ma nie go” trze ba si´ ostro dwellings of Chinese merchants house tailor shops. A couple targo waç. of hours is enough to have a dress, jacket, trousers or even a winter NAK¸AD coat sewn here. The clothes may be dotted, striped or flowery, Niezamówionych materia∏ów redakcja nie zwraca, a w razie opublikowania zastrzega sobie prawo do ich skracania. Magazyn Âwiat, Podró˝e, Kultura 10 OOO egzemplarzy following traditional Vietnamese designs or recent fashion trends. nie ponosi odpowiedzialnoÊci za treÊç og∏oszeƒ i reklam i ma prawo odmówiç publikacji bez podania przyczyny. © Copyright by Magazyn Âwiat © Copyright by Magazyn Âwiat Wszystkie materia∏y sà obj´te prawem autorskim. Przedruk materia∏ów materia∏ów jakiejkolwiek formie i w jakimkolwiek And obviously you have to haggle hard even over an “Armani” dress. j´zyku bez wczeÊniejszej pisemnej zgody Wydawcyjest zabronione. Wydawca zabrania bez umownej sprzeda˝y numerów bie˝àcych i archiwalnych OK¸ADKA: panorama Nilu miesi´cznika „Âwiat Podró˝e Kultura”. Dzia∏anie wbrew powy˝szemu zakazowi skutkuje odpowiedzialnoÊcià prawnà. (Biuro Promocji Egiptu) +01-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 1/10/11 1:04 PM Page 14

14 In December In January 15

68. Konkurs Szopek Krakowskich 6. Koncert Noworoczny Mazowieckiego Bogato zdobione o architekturze Wystawa Amadeo Modiglianiego, Teatru Muzycznego, Warszawa London Ice Sculpting Festival nawiàzujàcej do zabytków Krakowa Praga Uczta dla melomanów – pod batutà Ka˝dy mo˝e si´ zmierzyç z bryłà sà ewenementem w skali Êwiatowej. Obrazy włoskiego artysty b´dzie mo˝na Jerzego Maksymiuka zabrzmià walce lodu – efekty przechodzà The 68th Christmas Crib oglàdaç do koƒca lutego 2011 r. wiedeƒskie, polki i czardasze. najÊmielsze wyobra˝enia! Competition in Cracow Amadeo Modigliani Exhibition, 6th New Year's Concert of the London Ice Sculpting Festival Richly decorated and with architecture Prague Mazovian Musical Theatre, Warsaw Everyone may pit themselves against relating to Cracow's monuments, The pictures of the Italian artist may be Feast for music lovers – Viennese a block of ice – the results the cribs are the phenomenon admired until the end of February 2011 waltzes, polkas and czardas dances may surpass one's expectations! unique on a global scale. www.amedemodiglianiprague.com directed by Jerzy Maksymiuk. www.londonicesculptingfestival.co.uk 1-4 8 www.mtmoperetka.pl 1 13 79. Rajd Samochodowy Koncerty The World Famous Glenn Era Nowe Horyzonty Tournée Opera Narodowa, Warszawa Monte Carlo Miller Orchestra; Gdaƒsk, W 10 miastach zobaczymy filmy, Premiera opery Amadeusza Rajd obchodzi setnà rocznic´ Bydgoszcz, Warszawa, Kraków które na festiwalu Era Nowe Mozarta „Wesele Figara“ istnienia. Uczestnicy majà Muzyczne spotkanie z porywajàcà Horyzonty wzbudziły podziw w re˝yserii Keitha Warnera. do pokonania 13 odcinków do taƒca kapelà swingowà. lub zostały wyró˝nione nagrodami. Polish National Opera, Warsaw o łàcznej długoÊci 324 km. Concerts of The World Famous Era New Horizons Tournée The premiere of the opera by Amadeus 79th Monte Carlo Rally Glenn Miller Orchestra; Gdaƒsk, In 10 cities we will be able to watch Mozart “The Marriage of Figaro” The rally turns 100 years old. Bydgoszcz, Warsaw, Cracow the films appreciated or awarded directed by Keith Warner. Participants have to cover A musical meeting with during the Era New Horizons Festival. www.teatrwielki.pl 13 sections of 324 kilometers in total. the entrancing swing band. www.enh.pl www.makroconcert.com.pl 2-5 10 1-6 19-22 www.acm.mc

Festiwal Czekolady, Gdaƒsk Âwi´to Âwiatła, cała Szwecja Zaçmienie Słoƒca Puchar Êwiata w skokach Prezentacja historii gdaƒskich W dniu Êw. Łucji, patronki Êwiatła, W Polsce w godzinach porannych narciarskich, Zakopane manufaktur czekolady ulicami kroczà pochody dzieci. zniknie a˝ 80 proc. tarczy słonecznej. Czekajà nas dwa emocjonujàce połàczona z degustacjà... Orszakowi przewodzi dziewczynka dni. Trzymajmy kciuki w wianku z płonàcymi Êwiecami. Solar Eclipse za naszych zawodników. Chocolate Festival, Gdaƒsk Festival of Light, Sweden In Poland in the morning Ski Jumping World Cup, Zakopane Presentation of the history of chocolate On the Day of St Lucy, the patron of light, as much as 80 percent of the sun’s The exciting event will last workshops in Gdaƒsk accompanied the parade of children marches in the disc will disappear. two days. We keep our fingers by chocolate tasting... streets. The procession is headed by a girl crossed for our jumpers. www.festiwalczekolady.pl 3-5 13 wearing a wreath with burning candles. 4 21 Bo˝e Narodzenie w skansenie, VII Mi´dzynarodowy Festiwal Taƒca 42. ˚ywieckie Gody Klausjaden, Szwajcaria Osiek nad Notecià Orientalnego, Eilat (Izrael) Podczas najstarszego konkursu W Küssnacht o 20.15 rozpoczyna si´ W programie m.in.: wypiek pierników Pokazy najlepszych, ale tak˝e warsztaty, grup kol´dniczych z terenu Beskidu polowanie na Êw. Mikołaja. i wyrób ozdób choinkowych. prezentacje ró˝nych stylów orientalnych, ˚ywieckiego i Âlàskiego zaprezentu- Zwyczaj wywodzi si´ ze Êredniowiecza. Christmas in a heritage park, folkloru i taƒców nowoczesnych. jà si´ m.in. kol´dnicy, diabły, macidule. Klausjagen, Switzerland Osiek upon the Noteç river Eilat Oriental Dance Festival, (Israel) 42nd Festivities in ˚ywiec The Nicolas chase begins in Küssnacht Attractions will include, among others: Performances by the best, The participants of this oldest competition at 8.15 p.m. The custom dates baking ginger bread and making plus workshops, presentations of various of Christmas carol singing groups in back to the Middle Ages. Christmas decorations. oriental, folk and modern dances. the Beskid ˚ywiecki and Âlàski areas will www.klausjagen.ch www.muzeum.pila.pl www.eilatfestival.com include: carol singers, devils, macidulas. 5 16-17 5-8 22 www.mck.zywiec.pl Jarmark Adwentowy w Dreênie Bieg sylwestrowy, Kraków, 19. finał WOÂP Disney On Ice, Gdaƒsk Na jarmarku mo˝na kupiç wszystko, Łódê, Trzebnica Tym razem zbieramy na sprz´t W widowiskowej rewii wezmà udział: co przybli˝y magi´ nadchodzàcych Niektórzy b´dà ˝egnaç stary rok dla dzieci z chorobami urologicznymi Myszka Miki, Minnie, Pluto, Donald Êwiàt. W dniu Êw. Mikołaja ka˝dy w wieczorowych kreacjach. i nefrologicznymi. Akcji towarzyszy, i wiele innych postaci stworzonych przechodzieƒ na ulicy otrzyma prezent. Inni – w dresach i wygodnych butach. jak co roku, mnóstwo imprez. przez Walta Disneya. Christmas Market in Dresden New Year’s Eve run, Cracow, Łódê, 16th Grand Finale of the Great Disney On Ice, Gdaƒsk You can buy everything to bring Trzebnica Orchestra of Christmas Charity Spectacular show featuring: Mickey the magic of Christmas. On St. Nicholas Some will say goodbye to the old year We collect money for the medical Mouse, Minnie, Pluto and Donald Day, each passer-by will receive a gift. one wearing evening clothes. Others equipment to aid children with and other characters created by Disney.

www.striezel-markt.de archives AC de Monaco / Jo Lillini; www.mtmoperetka.pl Fot.: 6 31 – tracksuits and comfortable trainers. www.swedenabroud.com www.deutschland-motive.de, www.teatrwielki.pl, www.CzechTourism.com, www.swiss-image.ch, Fot.: urological and nephrological diseases. 9 28-30 www.disney.go.com 16-23 Cuba:Swiat 1/10/11 1:11 PM Page 16

16 wyprawa adventure 17

Joanna Szyndler “Why did you come here?” my Cuban friend asks me, when we walk on a boulevard stretching TWO WORLDS along the Havana Bay. “I found a cheap flight ticket”, I answer embarrassed a bit with the banality of my response. “That's interesting”, says my friend. "When I ask, nobody mentions salsa, beautiful beaches or colonial towns. Everybody wants to see the country, where the time stopped 50 years ago”. s s

– Dla cze go przy je cha łaÊ właÊnie tu? – py ta zna jo my Ku baƒczyk podczas spaceru po bulwa rze cià gnà cym si´ wzdłu˝ Zato ki Ha waƒskiej. – Zna la złam tani bi let lotni czy – mó wi´ tro ch´ za wsty dzo na banal no Êcià od po wie dzi. – To dziwne – stwierdza znajomy – gdy za da j´ to py ta nie, nikt nie wspomina o salsie, pi´k nych pla ˝ach czy ko lo nial nych mia steczkach. Wszy scy chcà zo ba czyç

kraj, w któ rym czas za trzy mał si´ 50 lat te mu. Fot.: J. Szyndler 16-23 Cuba:Swiat 1/10/11 1:11 PM Page 18

18 wyprawa adventure 19

squares has different ambience and character. In Plaza de Armas there are plenty of stalls with books and comic books, mostly the biographies of Che Guevara, Fidel Castro or the books devoted to the history of the revolution. In Plaza de la Catedral with a colonial cathedral dating back to 18th century towering over the square, dressed up Cubans pose for photographs for tourists. There is an elderly man with a huge cigar wearing a suit and a straw hat, there are women wearing flowers in their hair and very thick glasses. The old square, i.e. Plaza Vieja, is filled with music coming from numerous restaurants. Habana Vieja is beautiful, full of cafes, galleries and museums. However, this is an area designed strictly for tourists, where Cubans come only to work.

Stragany z ksià˝kami na hawaƒskim Plaza de Armas WE FEED ON MUSIC >> Cuba consists of two worlds Plaza de Armas: Stalls with books in Plaza de Armas in Havana – one for tourists and another one for local inhabitants. There Stare Miasto wyglà da ju˝ zupeł nie inaczej. Dzi´ki rzàdo wym are two currencies, two types of shops, two major bus networks. pienià dzom i dota cjom z UNESCO Haba na Vieja dobrze sobie Cubans cannot afford to travel by the tourist line Viazul, while radzi, jest remon to wa na i dopiesz cza na. Ka˝dy z głównych pla- visitors cannot buy tickets to use the local one. Everyone can do ców ma innà atmos fe r´ i charak ter. Plaza de Armas wypeł nia jà the shopping in exchangeable peso currency shops, but only in stra ga ny z ksià˝ ka mi i ko mik sa mi, głów nie bio gra fie Che Gu eva - theory. The locals receive their wages in so-called Cuban peso. ry, Fi de la Ca stro, hi sto ria re wo lu cji. Na Pla za de la Ca te dral, The ratio of one currency to the other is 1:25. What can you buy nad którym góru je kolo nial na kate dra z XVIII w., groma dzà si´ for Cuban peso? Not much: eggs, bread, rice, fruit, vegetables. po prze bie ra ni Ku baƒ czy cy po zu jà cy do zdj´ç tu ry stom. Jest star - “We feed on music”. Cubans laugh. Casas de la musica, i.e. szy pan z ogrom nym cy ga rem w gar ni tu rze i słom ko wym ka pe - houses of music, are in nearly every locality on the island. Almost lu szu, sà ko bie ty z kwia ta mi we wło sach i w oku la rach jak den ka everybody can dance salsa, the most popular Cuban dance. And Na Plaza de la Catedral w Hawanie Kubaƒczycy pozujà do zdj´ç – obowiàzkowo z cygarem / In Plaza de la Catedral in Havana Cubans pose for pictures – necessarily with cigars od bu te lek. Sta ry plac, czy li Pla za Vie ja, wy peł nia mu zy ka do - if they say they cannot dance, you know that it is just coquetry bie ga jà ca z licznych re stau ra cji. Ha ba na Vie ja jest pi´k na, peł - on their part. The inhabitants of the island have music in their – Stare auta je˝d˝à, jak chcà! Sprawne hamul ce to du˝y luk - “Old cars drive the way they want. Working brakes are a luxury! na kawiarenek, ga le rii imu ze ów. To jed nak stre fa czy sto blood, it is their fourth passion – after women, rum and baseball. sus! Kie row ca mo ˝e si´ nie za trzy maç na wet, jeÊli b´ dzie chciał. The driver may not stop even if he wants to. So always give way tu ry stycz na, do któ rej Ku baƒ czy cy przy je˝ d˝a jà tylko do pra cy. “Salud!” we can hear on every street corner. In small bars Cubans Za tem za wsze ust´ puj cie pierw szeƒ stwa sa mo cho dom. Pa mi´ - to cars. Remember to buy cigars at official shops, exchange drink rum even during the day. Usually Havana Club with nothing tajcie te˝, aby cyga ra kupowaç w oficjal nych sklepach, pienià - money only at banks.” Senora Mary gives us her advice before ˚Y WI MY SI¢ MUZY KÑ >> Na Ku bie istniejà dwa Êwia- Baseny nad Zatokà Meksykaƒskà / Swimming pools in the Gulf of Mexico dze wy mie niaç tyl ko w ban kach – Se no ra Ma ry udzie la nam our first walk around Havana. She rents one out of the three ty – turystów i miejsco wych. Sà dwie walu ty, dwa rodza je skle - wska zó wek przed pierw szym spa ce rem po Ha wa nie. Jeden rooms she occupies in the building in the city centre to tourists. pów, dwie główne sieci auto bu so we. Kubaƒczyków nie staç z trzech pokoi, jakie zajmuje wkamie ni cy wcentrum miasta, In this way, this elderly lady becomes a member of the group na po dró ˝o wa nie tu ry stycz nà li nià Via zul, przyjezdni natomiast wynaj mu je turystom. W ten sposób starsza pani dołàcza do of the Cubans who, despite high taxes, have decided to start their na ˝ad nà in nà bi le tów ku piç nie mo gà. W skle pach de wi zo - grona Kubaƒczyków, którzy mimo wy so ki ch po dat ków, private businesses. The government restricts and supervises the wych, gdzie obowiàzuje tzw. peso wymie nial ne, zaku py mo˝e zdecydowali si´ na otworzenie prywat nej działal noÊci. Rzàd business initiative of Cuban citizens, permitting the operation ro biç ka˝ dy, ale tylko w teo rii. Miej sco wi dostajà wynagrodzenie ograni cza i kontroluje inicjatyw´ gospodarczà obywateli, of 178 enterprises, mostly associated with rendering services. w tzw. pe so ku baƒ skim. Sto su nek jed nej wa lu ty do dru giej zezwalajàc na 178 przed si´ wzi´ç głównie o charakterze to 1:25. Za pe so ku baƒ skie nie wie le mo˝na kupiç: jaj ka, chleb, usługowym. To bardzo du˝y post´p, bo do paêdziernika tego THE TOOTH OF TIME >> We start our visit to the capital owo ce, wa rzy wa. „˚y wi my si´ mu zy kà”, ˝ar tu jà Ku baƒ czy cy. roku było zabronione praktycznie wszystko. city from Habana Vieja, i.e. the Old Town, which is on the Casas de la musi ca , czyli domy muzy ki, znajdu jà si´ w prawie UNESCO World Heritage List. Although we are staying relatively ka˝dej miejsco wo Êci na wyspie. Sals´, najpo pu lar niej szy z ku- ZÑB CZA SU >> Zwiedza nie stolicy zaczynamy od Haba na close, the walk towards our destination takes a couple of hours. baƒ skich taƒ ców, zna prak tycz nie ka˝ dy. A je Êli mó wi, ˝e taƒ - Vie ja, czy li Sta re go Mia sta, wpisanego na list´ Êwiatowego We constantly stop to look at colonial buildings both with czyç nie po tra fi, to znaczy, ˝e ko kie tuje. Miesz kaƒ cy wy spy ma jà dziedzictwa UNESCO. Choç mieszka my nieda le ko, spacer do admiration and in horror. Most of them are in terrible shape. muzy k´ we krwi, jest to ich czwarta nami´t noÊç po kobie tach, celu zajmu je par´ ładnych godzin. Co chwila zatrzy mu je my si´, Decorative tiles (and during hurricanes – even balconies) fall off rumie i base ballu. – Salud! – słyszy my na ka˝dym rogu ulicy. patrzàc z zachwy tem i przera ˝e niem na kolo nial ne budyn ki. the buildings, which have not been renovated for years. The W niewiel kich barach, nawet w ciàgu dnia Kubaƒ czy cy popi ja - Wi´kszo Êç z nich jest w opłaka nym stanie. Z niere mon to wa - elevations covered with the old plaster still have the traces of their jà rum. Naj cz´Êciej czysty Ha va na Club. My, mniej za pra wio ne nych od lat kamie nic odpa da jà tynki, ozdobne kafel ki, a podczas former beauty and splendour. The Old Town looks thoroughly w bo jach, sp´ dza my wie czo ry przy mo ji to (koktajlu na bazie silnych hura ga nów nawet balko ny. Mimo to noszà Êlady daw- different. Owing to state and UNESCO funds, Habana Vieja białego rumu z dodatkiem limonki i mi´ty). Do gustu przypadła

nego pi´k na isplen doru. looks good, it is renovated and taken care of. Each of its major Zdj´cia: J. Szyndler (2), Aleksandar Todorovic–fotolia.com nam te˝ mieszanka ru mu zco ca -co là, czyli słynna Cuba Libre. 16-23 Cuba:Swiat 1/10/11 1:11 PM Page 20

20 wyprawa adventure 21

Domino, ulubiona rozrywka starszych Kubaƒczyków Mokradła oddzielajàce od d˝ungli pla˝e wokół Baracoa Domino, a favourite entertainment of elderly Cubans Swamps separating the beaches around Baracoa from the jungle kamy stàd czym pr´dzej do miejsco wo Êci Bara coa na wschod- is noisy and polluted. As we dream of having some rest in piece nim kra ƒcu wy spy. Z tej osa dy kon kwi sta dor Diego Velázquez and quiet, we escape this city as fast as we can to the place called de Cuéllar rozpo czàł podbój wyspy. Prawdo po dob nie było to Baracoa on the eastern end of the island. It is the village from tak ˝e pierw sze miej sce na Ku bie, do któ re go do tarł Krzysz tof which the conquistador Diego Velazquez de Cuellar started his Kolumb. conquest of the island. Probably, it was also the first place in Cuba reached by Christopher Columbus. SZTUKA HAMO WANIA >> Oto czo ne gó ra mi po ro Êni´ - Trynidad, najbardziej kolorowe miasteczko na wyspie. Ka˝dy budynek ma innà barw´ / Trinidad, the most colourful town on the island. Each building has a different colour tymi d˝unglà miastecz ko przez lata pozo sta wa ło w izola cji THE ART OF STOPPING >> The town, which is surroun- od resz ty kra ju. Ho tel jest co prawda je den, ale ze zna le zie niem ded by mountains covered with jungle, has been isolated from CUKRO WA STOLI CA >> Tu ry stycz ne ce ny wy sy sa jà na - added. As we are not that experienced rum drinkers, we spend kwa ter pry wat nych nie ma pro ble mu. Dni tu sp´dzone upłynàły the rest of the world for years. Although there is only one hotel sze portfe le w zastra sza jà cym tempie. Chcàc troch´ zaosz cz´ - our evenings drinking mojito (cocktail with white rum, a dash of nam na spa ce rach poczar nej pla ˝y, zwiedzaniu po bli skiej wio - here, it is not difficult to find some private accommodation. We dziç, cza sem jeêdzimy au to sto pem, cza sem ko rzy stamy lime juice and mint). We also enjoy the mix of Coca-Cola and rum ski ry bac kiej iwspinaczce na El Yunque (560 m n.p.m.), naj - spend our days taking walks along a black beach, visiting a nearby z pomo cy tzw. amaril los . Przy drogach wylo to wych stojà funk- called the love affair of Cuba and capitalism, i.e. Cuba Libre. wy˝szy szczyt góru jà cy nad Bara coa. fishing village and climbing el Yunque (560 meters above sea cjona riu sze w ˝ółtych mundu rach. Zatrzy mu jà wyje˝ d˝a jà ce Teraz z tak sów ka rzem do złu dze nia przy po mi na jà cym Bil la Cos - level), the highest mountain towering over Baracoa. Now, with z miast sa mo cho dy i au to bu sy i wol ne miej sca roz dzie la jà A SUGAR CAPITAL >> Because of “tourist” prices, we by’ego je dzie my na jed nà z naj ład niej szych pla˝ na Ku bie. Choç a taxi driver looking exactly like Bill Cosby, we go to one of the wÊród oczeku jà cych podró˝ nych. W taki sposób po Kubie jeê- run out of money very quickly. Wanting to economize, sometimes dzieli nas od niej zaledwie 20 km, po dró˝ trwa pra wie go dzi - most beautiful beaches in Cuba. Although we are only 20 km dziç mo˝na zagrosze, nigdy jednak nie wiado mo, kiedy ama- we hitchhike, sometimes we use the assistance of so-called n´, co chwi la pod ska ku je my na dziu rach i wer te pach. Bill Cos - away, the journey lasts almost an hour with our car bouncing on rillo znajdzie dla ciebie miejsce. Mo˝e to potrwaç pi´ç minut, Amarillos. These officers in yellow uniforms stand at exit roads. by opowia da o rodzi nie, urokach i proble mach ˝ycia w Ba- a bumpy road. Bill Cosby tells us about his family, the advantages godzi n´ lub pół dnia… Tutaj jednak nikt si´ nie Êpieszy. ˚ycie They stop the cars and busses leaving cities and assign vacant racoa. Znienacka zadaje mi pytanie: – Masz ochot´ popro wa dziç and disadvantages of living in Baracoa. Suddenly he asks me: “Do płynie wolniej szym, spokoj niej szym rytmem. seats to waiting travellers. In this way you can travel around Cuba mo jà ma szy n´? Zga dzam si´ bez za sta no wie nia. Z prze j´ ciem you feel like driving my car?” I agree without thinking. Flushed and åwiczàc cierpli woÊç, jedzie my z Hawa ny na wschód. Naszym almost for free, but you never know when an Amarillo finds a seat i wy pie ka mi na twa rzy pro wa dz´ sa mo chód mar ki Ply mo uth excited, I drive a Plymouth dating back to 1949. “Stop here,” pierwszym przystan kiem po drodze jest Tryni dad. Urocze kolo - for you. It may take 5 minutes, half an hour or half a day... But here z 1949 ro ku. – Za trzy maj si´ tu taj – mówi po pa ru ki lo me trach the taxi driver says after a couple of kilometres. I step on the brake, nial ne mia stecz ko pełne jest ni skich domów w pa ste lo wych ko - nobody is in a hurry, the pace of life is slower. Testing our patience, taksówkarz. Na ci skam ha mu lec, po jazd jed nak nie re agu je. Jesz - but the car does not respond. I do it once more, harder. Nothing… lorach, krytych czerwo nà dachów kà i bruko wa nych uliczek, we go from Havana to the east. Our first stop is Trinidad. It is cze raz, moc niej! Nic… Wkoƒ cu na ci skam ha mu lec zca łych sił Finally, I step on the brake as hard as I can and the Plymouth po któ rych wcià˝ je˝ d˝à brycz ki kon ne. Trynidad by ł nie gdyÊ a charming colonial town with numerous low pastel houses with i Ply mo uth za czy na współ pra co waç. Przy po mi nam so bie ostrze - starts cooperating. I recall the warnings of Senora Mary from stoli cà niewol nic twa i oÊrodkiem przemy słu cukro we go. Lokal - red tiled roofs, cobblestone streets, which are still used by chaises. ˝e nia Se no ry Ma ry z Ha wa ny i z ulgà od da j´ ste ry. Havana and I give back the wheel with relief. nym po cià giem je dzie my na plan ta cj´ trzci ny cu kro wej Val le de In the past, Trinidad was the capital of slavery and a sugar industry los Inge nios. Choç trzcina nie jest ju˝ uprawia na, mo˝na zoba - centre. We take a local train to see the sugar-cane plantations Z KU BY DO ANGO LI >> Cały dzieƒ wygrze wa my si´ FROM CUBA TO ANGOLA >> For the whole day we czyç tu re zy den cj´ plan ta to ra, dom ki nie wol ni ków i wie ˝´, z któ - Valle de los Ingenios. Although sugar-cane is not cultivated na idyl licz nej pla ˝y pod pal ma mi, na bia łym drob nym pia sku, bask in the sun on an idyllic beach under palm trees on white rej właÊci ciel doglà dał pracujacych w polu. anymore, you can see the plantation owner’s residence, the huts kàpiàc si´ w turku so wych wodach Pacy fi ku i popi ja jàc mleczko fine sand, bathe in turquoise Pacific waters and drink coconut Po opuszcze niu Tryni da du udajemy si´ do Cama gu ey z labi ryn - of slaves and the tower from which the owner observed his slaves koko so we prosto z orzecha. Gdy nasza skóra zmienia kolor milk directly from a coconut. When our skin turns shocking pink, tem uliczek chronià cym niegdyÊ miasto przed cz´sty mi najaz da - working in the field. After leaving Trinidad, we go to Camaguey na wÊciekle ró˝o wy, wraca my do Bara coa. Musi my odpo czàç we go back to Baracoa. We are fed up with the sun and we have mi kor sa rzy i do San tia go de Cu ba. Sto li ca re wo lu cji, with the labyrinth of streets, which used to protect the town against troch´ od słoƒca i zdà˝yç jeszcze na popo łu dnio we rozgryw ki to get there in time to see afternoon matches of local basketball afro ku baƒ czy ków, mu ze ów i naj hucz niej sze go na wy spie kar na - frequent pirate raids. And then to Santiago de Cuba. The capital lo kal nych dru ˝yn w ba se ball. Bill Cos by za trzy mu je si´ tyl ko teams. Bill Cosby stops only for a few minutes to talk to a friend. wału, jak przystało na drugie co dowielko Êci miasto, jest gwar- of Afro-Cuban revolution, museums and the most spectacular na chwil´, aby poga daç z przyja cie lem. – To mój kompan z woj- “This is my comrade from the war in Angola,” he introduces the

na i zanie czysz czo na. Marzàc o spoko ju i wypo czyn ku, ucie- carnival on the island, which befits the second largest Cuban city, Zdj´cia: J. Szyndler (3) ny w Ango li – przedsta wia m´˝czy zn´. man. It is estimated that in the years 1975–1991, after the 16-23 Cuba:Swiat 1/10/11 1:11 PM Page 22

22 wyprawa

Warszawa, ul. Jasna 22 • Fine dining***** (róg ul. Âwi´tokrzyskiej) • Sala VIP tel/fax: 022 828 67 71 • Codziennie Êwie˝e tropikalne tel.kom: 0 502 907 002 ryby i owoce morza www.galeriabali.pl • Otwarte 7 dni w tygodniu, [email protected] od 12 - 24 lub do ostatniego goÊcia

Białe pla˝e obsadzane palmami dzieli od Hawany pół godziny jazdy autobusem / White beaches with palm trees are a half-hour bus-ride from Havana

W la tach 1975–1991 w an gol skiej woj nie do mo wej po opusz - Portuguese left Angola, approx. 300 thousand Cuban soldiers cze niu kra ju przez Por tu gal czy ków wal czy ło ok. 300 tys. ku baƒ - supporting the left-wing People's Movement for the Liberation of skich ˝oł nie rzy wspie ra jà cych le wi co wy Lu do wy Ruch Wy z- Angola fought in the civil war in this country. Bill Cosby was among wo le nia An go li. Bill Cos by był wÊród nich. – Zgło si łem si´ them. “I was a volunteer. I was 20 at that time, and my wife was a na ochotni ka, miałem 20 lat, a ˝ona była w zaawan so wa nej few months pregnant,” the man says demonstrating bullet scars cià˝y – opowia da m´˝czy zna i poka zu je Êlady po kulach. – Cu- on his back. “It was a miracle that I managed to survive”. “Don't you dem si´ z te go wy li za łem. – Nie ˝a łu je pan tej de cy zji? – py tam regret your decision when you look back on it?” I ask shyly. "Oh, nie Êmia ło –O nie! Che po mógł nam, choç Ku baƒ czy kiem nie no! Che helped us disinterestedly, although he was not a Cuban. był. Naszym obowiàz kiem było pomóc Ango li – wyjaÊnia. It was our duty to help Angola”, he explains. Having spent two Po dwóch dniach z ˝alem ˝egna my si´ z Bara coa i wraca my days in Baracoa, we leave it with regret and we go back do Santia go de Cuba. Po pielgrzym ce do sanktu arium Matki to Santiago de Cuba. After a pilgrimage to the sanctuary of the Boskiej z El Cobre, gdzie co roku w roczni c´ obja wieƒ groma - Virgin Mary from El Cobre, where thousands of believers gather dzà si´ tysià ce wiernych, nadcho dzi czas na powrót do Hawa - to celebrate the anniversary of revelations, it is time to go back ny. Na dwo rzec au to bu so wy je dzie my z tak sów ka rzem, star- to Havana. We go to a train station with a taxi driver, a very nice szym i przemi łym panem. Słyszàc, ˝e jeste Êmy z Polski pyta przy- elderly man. Upon hearing that we are from Poland, he asks ciszo nym głosem: – A jak tam Wał´ sa? Jak si´ czuje? I powiedz - quietly: “And how is Walesa? How is he doing? And tell me, what cie mi, jak na praw d´ jest teraz wPolsce? Lepiej? is it really like in Poland now? Better?”.

Dokumenty: na pobyt do 30 dni wiza Documents: for a 30-day stay a visa is not required. What is necessary nie jest wymagana. Konieczna jest tzw. karta is a tourist card, which can be purchased at the airport in Havana. turysty, którà za 20 euro mo˝na kupiç To get there: the cheapest flights from Warsaw to Havana via na lotnisku w Hawanie. Moscow are offered by Aeroflot (a return ticket: from EUR 600). Dojazd: najtaƒsze loty z Warszawy do Hawany przez It is worth checking promotions offered by Condor Moskw´ oferuje Aeroflot (ceny biletu w dwie strony od 600 euro). airlines (a flight from Frankfurt). Other Warto sprawdzaç promocje linii Condor (wylot z Frankfurtu). airlines flying to Cuba include Airfrance Na Kub´ latajà tak˝e Air France oraz Iberia (ceny ok. 4000 zł). and Iberia (tickets at approx. PLN 4 000). Waluta: turyÊci posługujà si´ głównie peso wymienialnym (CUC). Currency: tourists use mostly exchangeable peso (CUC) 1 CUC = ok. 3 zł. CUC1 = approx. PLN 3 Noclegi: najtaƒsze oferujà prywatne kwatery, czyli casas particulares (oznaczone Accommodation: cheapest private accommodation is offered by casas particulares niebieskim znaczkiem na drzwiach). Pokój dwuosobowy kosztuje od 10 CUC (with a blue sign on the door). A double room is from CUC 10 (in small localities) (w małych miejscowoÊciach) do 30 CUC (w miastach). Mo˝na si´ targowaç. to CUC 30 (in cities). You may haggle. Transport: sieç autobusów turystycznych Viazul jest dobrze rozwini´ta, Transport: the tourist bus network Viazul is well developed, but relatively expensive. ale doÊç droga. Przejazd z Hawany do Santiago de Cuba kosztuje 52 CUC. The journey from Havana to Santiago de Cuba costs CUC 52. Fot: J. Szyndler www.solidarnizkuba.pl, www.desdecuba.com/generaciony 24-27 Bali:Swiat 1/10/11 1:16 PM Page 24

24 wyprawa adventure 25

W VII w. n.e. hin du istyczny ka płan Sri Markan dey przy wiódł gru p´ osad ni ków z Jawy na ma łà wy sep k´ inazboczach naj wi´k szego kra te ru za kopał pi´ç me ta li: srebro, zło to, bràz, ˝e la zo i miedê. DziÊ w tym miej scu wznosi si´ Besa kih, naj wi´k - szy kom pleks Êwià tynny na Bali.

W le jà cym si´ z nie ba lep kim upa le sto j´ urze czo na i pa trz´ na szeÊç po zio mów ta ra sów uwieƒ czo nych wło cha ty mi da cha mi… Im wi´ cej strzech na chra mie, tym bardziej Êwiàto bli wie. Mi´dzy dziedziƒ ca mi mo˝na dostrzec białe, czerwo - ne i ˝ół te pa ra sol ki. Po scho dach bie ga jà ko bie ty w ko lo ro wych sa ron gach z ta - ca mi nagło wach. Niosà na nich ofia ry dla bo gów – płat ki kwia tów, ry˝, won ne kadzi deł ka, ciastecz ka, banknoty. Takie same dary widu j´ rano przed ka˝dym sklepem, straga nem, w ka˝dym aucie i na moto rze.

DYKTA TU RA KA LENDA RZA >> Ka˝ da z 22 Êwià tyƒ wznie sio nych na zbo czu wul ka nu Agung ma pa tro na, któ ry od cza su do cza su w niej od po czy - wa. Wierni przyno szà wi´c wcià˝ nowe ofiary z najsłod szych owoców, najbar dziej udanych wypie ków i najlep sze go mi´sa. Bogo wie trzyma jà si´ wszak porzàd ku ba lij skie go ka len da rza, któ ry wska zu je po nad 50 od wie dzin rocz nie. Ten sam ka - lendarz dyktu je Balij czy kom, co kiedy mo˝na robiç – sà dni odpo wied nie dokup- na auta, dobre naprzepro wadz ki, Êluby, a nawet pogrze by. Jak ktoÊ umrze nie w por´, trzyma si´ zwłoki wpudle zlodem nawet przez dwa miesi´ ce...

ÂWI¢ TO STU LE CIA >> Raz na sto lat trzeba wypra wiç wielkà, kilku - mie si´cz nà fie st´ Eka Da sa Ru dra, któ ra oczysz cza du sz´ wy spy i gwa ran tu je do - bro byt. W mar cu 1963 r. Êwi´ to osiàgało właÊnie kul mi na cyj nà fa z´, kie dy z gardzie li wulka nu zaczàł si´ sypaç popiół. Eksplo zja urwała sto metrów zbocza, a lawa zala ła okolicz ne wioski, niszczàc wszystko na swej drodze. Besa kih dziw- nym tra fem oca lał. Po erup cji Ba lij czy cy do koƒ czy li ob rzàd ku, przy no szàc bo gom, co im zosta ło najlep sze go. Prawdo po dob nie wyglà da ło to jak dzisiaj – wierni kl´czeli w nabo˝ nym spoko ju, koły szàc si´ w rytm balij skich dzwonecz ków.

Parada grajków i tancerzy w Tirta Empul / Parade of players and dancers in Tirta Empul

Agata Pavlinec

50 HOLIDAYS WITHIN A YEAR 24-27 Bali:Swiat 1/10/11 1:17 PM Page 26

26 wyprawa adventure 27

Kompleks Êwiàtynny Besakih Besakih group of temples

Wiza: 30-dniowa turystyczna (jednokrotnego wjazdu) kosztuje 25 USD. Mo˝na jà kupiç po przylocie na lotnisku w Denpasar albo w Ambasadzie Republiki Indonezji w Warszawie; ul. Estoƒska 3/5; tel. (22) 617 51 79, (22) 617 51 08 Dojazd: z Warszawy do Denpasar, stolicy Bali, mo˝na lecieç z Qatar Airways (cena ok. 4400 zł w dwie strony), LOT-em (od 3700 zł) lub KLM (od 3500 zł) Waluta: rupia indonezyjska 10 000 IDR = 3,2 zł Jak zwiedzaç: najlepiej samochodem. Na lotnisku mo˝na wynajàç auto od 15 do 30 USD za dzieƒ. Ze wzgledu na lewostronny ruch na Bali warto zdecydowaç si´ na samochód wraz z kierowcà – od 40 do 80 USD Visa: 25 USD for 30 days (single entry) available upon arrival in Depansar or at the Indonesian Embassy in Warsaw 3/5 Estoƒska St., phone: (22) 617 51 79, (22) 617 51 08 Getting there: from Warsaw to Depansar you can fly Qatar Airways (price approx.PLN 4,400 return), LOT (from PLN 3,700) or KLM (from PLN 3,500) Balijka niosàca ofiar´ dla bogów Balinese woman carrying offerings for gods Currency: Indonesian rupee IDR 10,000 = PLN 3.20 Sightseeing: best by car, possible to hire at the airport, from USD 15 to 30 per day. Due to left-hand traffic on Bali, it’s worth hiring a car with a driver – from USD 40 to 80 EKSPLO ZJA RA DO ÂCI >> W Êwià ty niach jest cicho i dostojnie. Z twarzy kl´czà cych kapła nów, www.go-bali.pl; www.balitravelportal.com kobiet dono szà cych tacki z ofiara mi, m´˝czyzn zapa - lajà cych kadzi deł ka emanuje spokój. Podczas wielkich Êwiàt balij ska radoÊç ˝ycia wybu cha In the 7th century Sri Markandey, CELEBRATIONS OF A CENTURY >> Eka Dasa Rudra, a huge fiesta Enormous figures standing on the temples, often with ni czym Agung. Wsłyn nych êró dłach wTir ta Em pul a Hindu priest brought a small group lasting several months that cleanses the soul of the island and guarantees prosperity, pornographic connotations, are intended to scare bad jest głoÊno, gwarno, prawie jarmar ko wo. Liczni piel- of settlers from Java to a little has to be held once every hundred years. In March 1963, during the most important powers away and imprison them in rocks. So that grzymi przyby wa jà tu wykà paç si´ w wodzie o cu- phase of the celebrations, the volcano started to spit out clouds of ash. The explosion people live well, so that rice fields bring abundant dow nych wła Êciwo Êciach. Do po łu dnia ko bie ty island and on the side of the biggest ripped 100 m off the hillside and lava flooded the surrounding villages, destroying harvest, and so that satisfied gods bring sun, rain and odziane w najlep sze jedwab ne szaty znoszà na gło- crater buried five metals: silver, everything in its path. Besakih surprisingly survived. After the eruption, the Balinese peace to Bali. wach ogrom ne kon struk cje zowo ców iciast. Po tem people completed the ritual, bringing the gods the best of what had remained. It gold, bronze, iron and copper. Deszcz nie przeszkadza w modlitwie wielo barw na proce sja grajków, tance rzy, kapła nów probably looked like it does today, when the faithful knelt in solemn calmness, swaying Rain doesn’t prevent prayer i wyma lo wa nych dziewczy nek ciàgnie do chramu. Pa- Today there is Besakih in this place, to the rhythm of the Balinese little bells. da deszcz, ale wszy scy sà ro ze Êmia ni, ser decz ni, da - the biggest group of temples on Bali. jà nam sa rong, za pra sza jà do Êrod ka. EXPLOSION OF JOY >> It is quiet and dignified in the temples. Peace I stand bewitched in sticky heat looking at six levels of terraces covered with hairy roof emanates from the faces of priests, women bringing trays with offering and men lighting ZŁE DUCHY >> Do Êwià ty ni wst´ pu nie ma jà tops… The more thatch on the temple roofs, the more saintly atmosphere. One can incense. tylko nieczy Êci – menstru ujà ce kobie ty, rodzi ce nie- notice white, red and yellow umbrellas in the courtyards. Women in colourful sarongs During big celebrations the Balinese joy explodes like Agung. It is noisy in the famous mow làt, dzie ci z mle cza ka mi, ˝a łob ni cy, sza leƒ cy. with trays on their heads run up the stairs. They carry offerings for the gods, such as Tirta Empul springs, almost like at a fair. Numerous pilgrims come here to bathe in the To wszystko „sebel” – stan op´ta nia złymi ducha mi, flower petals, rice, fragrant incense, little cakes and banknotes. I see the same offerings water with miraculous properties. Until midday women dressed in their best silk robes które wnika jà przez ciele sne otwory, powo du jà cho- in the morning in front of every shop, stall, in a car and on a motorbike. bring huge constructions from fruit and cake on their heads. Then a multi-coloured ro by, ka ta stro fy, kłót nie i nie uro dzaj. Dla złych duchów procession of players, dancers, priests and painted young girls goes to the temple. It’s zosta wia si´ zgniłe kàski jedze nia i wyrzu ca pierwszà THE CALENDAR DICTATES >> Each of the 22 temples built on the side of raining, but everyone is happy, friendly, they give us a sarong and invite us inside. ły˝ k´ ry ˝u na zie mi´. Stojàce na Êwià ty niach mon stru - the Agung volcano has a patron, who from time to time rests in it. So, the faithful constantly alne figur ki, nierzad ko o porno gra ficz nej wymo wie, bring new offerings of the sweetest fruit, tastiest cakes and best meat. The gods live by BAD GHOSTS >> Only those who are unclean cannot enter the temple, which majà za zada nie odstra szaç złe moce, wi´ziç je w ka- the Balinese calendar which points to more than 50 visits annually. The same calendar includes menstruating women, parents of infants, children with milk teeth, mourners mieniu. Aby ludziom ˝yło si´ dobrze, aby pola ry˝o - tells the Balinese people what they can do when, there are days appropriate for buying and madmen. That’s all “sebel,” a state of being possessed by bad ghosts, which we przynosiły obfite plony, a za do wo le ni bo go wie a vehicle, good for moving, weddings, and even funerals. When one dies at the wrong permeate bodily pores, cause illness, catastrophes, quarrels and poor harvest. Rotten

zsyła li na Bali słoƒce, deszcz i pokój. time, the corpse is held in a box with ice, even for about two months... (5) Zdj´cia: Jakub Pavlinec bits of food are left and the first spoon of rice is thrown on the ground for the bad ghosts. 28-33 NIL:Swiat 1/10/11 1:19 PM Page 28

28 wyprawa adventure 29 Stat kiemIzabela Klementowska po Ni lu

THE NILE CRUISE

Przez tydzieƒ po kona łam 200 km z Luk so ru do Asuanu. Z po kładu stat ku wy ciecz kowe go po dziwia łam afrykaƒ skie krajo brazy, zwie dzałam za byt ki z cza sów fara onów, kàpałam si´ w basenie na górnym pokładzie. Na rzece ˝y cia prze˝y łam przy go d´ ˝y cia. Fragment monumentalnego domu bogów w Luksorze / Fragment of the Monumental House of Gods in Luxor

Thomas Cook, pionier turyst ki maso wej i wła- Thomas Cook, the pioneer of mass travel and In a week, I travelled Êciciel biura podró ˝y, jako pierwszy zapro po - the owner of a travel office, was the first to 200 km from Luxor no wał klien tom rej sy porze ce ˝y cia. T´ for m´ offer cruises on the Nile river to his clients. to Aswan. From the deck zwiedza nia Egiptu spopu la ry zo wa ła tak˝e This form of travelling across Egypt was also of a cruise boat I admired Aga ta Chri stie wksià˝ ce „Âmierç naNi lu”. made popular by Agatha Christie’s book African sceneries, I made Spokoj na tafla wody, na brzegach zabyt ki “Death on the Nile”. Calm waters, monuments sightseeing tours and z cza sów fa ra onów, afry kaƒ skie wsie, zwie rz´ - from the pharaohs’ times, African villages, swam on the top deck. ta i dzie ci kà pià ce si´ wrze ce – wszyst kie te animals and children swimming in the river I had a once-in-lifetime wi do ki mo ˝e my po dzi wiaç z po kła du stat ku – all the sights are available from the deck adventure on the river. wy ciecz ko we go, fe lu ki (drew nia nej ło dzi of a cruise boat. It is either a felucca boat or z rozprzo wy mi ˝agla mi) lub luksu so we go pa- a luxurious steam vessel. Tourist boats Âwiàtynia Ramzesa II w Tebach rowca. Turystyczne statki pływajàce po Nilu sà floating down the Nile are usually comfortably Ramses II Temple in Thebes za zwy czaj kom for to wo wy po sa ˝o ne. Skła da jà equipped. They have several decks. Each si´ z kilku pokła dów. Na ka˝dym znajdu jà si´: of them has cabins (air-conditioned and with kabi ny (z klima ty za cjà i łazien kà), restau ra cje, a bathroom), restaurants, bars and shops. The ba ry, skle pi ki. Te naj bar dziej luk su so we ofe ru - most luxurious ones also offer ballrooms, jà te˝ sa le ba lo we i fit ness, sau ny. Naj przy jem - fitness clubs and saunas. The nicest deck niej szy jest gór ny po kład z ba se nem, ba rem is the one on the top with a plunge pool, bar i za cie nio ny mi sto li ka mi, gdzie ka˝ dy mo ˝e si´ and tables in the shade, where it is easy to feel poczuç jak angiel ski arysto kra ta w czasach ko- like an Englishmen from the colonial times. lo nial nych. Ta kie sko ja rze nie przy wo łu je zwy - The perfect time to become one is during tea czaj tea ti me (ogodz. 17 ob słu ga ser wu je time at 5 o’clock in the afternoon when hot gorà ce napo je na górnym pokła dzie). drinks are served on the top deck. Rejs po Nilu trwa od trzech do siedmiu dni. A typical Nile cruise last from 3 to 7 days. Wy bieram wa riant tygodnio wy ze star tem I choose the entire week option, starting in w Luk so rze i me tà w Asu anie, choç mo˝ na za - Luxor and finishing in Aswan, although you czàç podró˝, płynàc w gór´ rzeki i wtedy trasa can also go up the river and do the other way

Zdj´cia: Biuro Promocji Egiptu (7) Zdj´cia: Biuro Promocji b´dzie odwrot na. round. 28-33 NIL:Swiat 1/10/11 1:19 PM Page 30

30 wyprawa adventure 31

spreads. I stop by the Memnon Colossi. These huge statues representing the pharaoh sitting on his throne used to guard the Amenhotep III temple and today they look after the goats peacefully grazing nearby. Soon, I see a beautiful terraced valley in the Theban Mountains. Many centuries ago, it was chosen by Hatshepsut – the famous female pharaoh – as the place of her cult. Her mortuary temple on three terraces (the lower terrace used to have a garden with myrrh trees and fountains) perfectly blends into the surrounding rocks. Following the Hatshepsut’s example, other pharaohs also started to create their tombs in the mountains. Long corridors covered with drawings depicting Wioska nubijska w Asuanie / Nubian Village in Aswan the everyday life of Egyptians lead to main chambers. Out of over 60 tombs uncovered by archaeologists, four have been raonów). Zatrzy mu j´ si´ przy Kolo sach Memno na. Olbrzy mie po- opened to tourists. I start my tour in the tomb of Tutmoses III full sà gi przed sta wia jà ce fa ra ona za sia da jà ce go na tro nie strze gły nie - of colourful reliefs and end in king Tutankhamun’s royal tomb gdyÊ Êwiàty ni Amenho te pa III, a dziÊ pilnu jà spoko ju pasà cych si´ with his mummy. After a decent portion of historical sights, nieopo dal kóz. Wkrótce moim oczom ukazu je si´ pi´kna, amfi te - I gladly return onto the boat. It is already dark when we arrive atralna doli na Wzgórz Tebaƒ skich. Przed wielo ma wieka mi za miej- in Esna. I fall asleep like a child lulled by quiet and delicate hum sce swego kultu wybra ła jà Hatszep sut, sławna kobie ta fara on. Jej of the waves. Imponujàca sala hypostylowa w Karnaku / Breathtaking Hypostyle Hall in Karnak Êwiàty nia grobo wa, poło ˝o na na trzech tara sach (na dolnym był nie gdyÊ ogród z drze wa mi mir ro wy mi i fon tan na mi), do sko na le FROM EDFU TO KOM OMBO >> The river wakes up LUKSOR I KARNAK >> Po nocy sp´dzo nej w kabi nie rano LUXOR AND KARNAK >> After the night spent in the kompo nu je si´ z otacza jà cy mi jà skała mi. Idàc Êladem Hatszep sut, with the first rays of the sun. Hundreds of feluccas, like a swarm zaczy na m wyciecz k´ w Luksorze, mieÊcie, które wyrosło na ruinach cabin, in the morning I go for a sightseeing trip to Luxor – the city inni fara ono wie zacz´ li kuç w skałach swoje grobow ce. Prowa dzà of gigantic white butterflies, bob on the water. Cruise boats Teb – stoli cy Egiptu w czasach najwi´k szej Êwietno Êci paƒstwa. built on the remnants on the ancient city of Thebes, which was do nich bardzo długie kory ta rze przyozdo bio ne rysun ka mi przed- manoeuvre skilfully, finding their way among them. Just after Tu˝ za rufà cumu jà cego statku widaç Êwiàty ni´ poÊwi´ co nà bogo - the capital of the Egyptian empire in its most glorious period in sta wia jà cy mi co dzien ne ˝y cie Egip cjan. Spo Êród ponad 60 gro bow - breakfast, I find myself in Edfu, a small town famous for its temple wi Amono wi, jego mał˝on ce Mut i syno wi Chonsu. WejÊcia do bu- history. Just behind the stern of the docked boat, there is ców odkry tych przez arche olo gów turystom udost´pniono cztery. dedicated to Horus – the god of fertility. The second best dow li strze gà dwa gi gan tycz ne po sà gi Ramzesa II i sa mo- a temple built to the glory of Amon-Ra, his wife Mut and son Zwiedza nie zaczy na m od grobow ca Tutmo zi sa III, w którym prze- preserved, after Karnak, temple in Egypt is characterized by t ny 25-me tro wy obe lisk (dru gi zo stał po da ro wa ny Fran cji i jest Khonsu. The entrance is guarded by two gigantic monuments trwały kolo ro we relie fy, a koƒcz´ na grobow cu Tutan cha mo na huge pylons decorated with reliefs depicting the pharaoh ozdo bà pa ry skie go pla cu Zgo dy). Trium fal ne wej Êcie pro wa dzi of Ramses II and a lonely 25-meter-high obelisk. The triumphal z mumià władcy. Ptolemy XIII killing his enemies. The pylon gateway leads to do głów ne go dzie dziƒ ca oto czo ne go dwo ma rz´ da mi ko lumn entrance leads to the main court surrounded by a double row of Po ta kiej daw ce za byt ków z przy jem no Êcià wra ca m na sta tek. Jest a courtyard surrounded by colonnades, breathtaking hypostyle zwieƒczo nych kwiatem loto su. Âwiàty nia Amona w Lukso rze łàczy columns crowned with a lotus flower. The Amon-Ra temple in ju˝ noc, kiedy dopły wa m do Esny. Pełna wra˝eƒ zasy pia m jak dzie- hall and god’s sanctuary. si´ z komplek sem Êwiàtyn nym w Karna ku długà alejà, przy której Luxor is connected with the temple complex in Karnak through cko ukoły sa ne szumem fal Nilu. Cruising down the Nile, I pass aluminium works, a sugar refinery sto jà sfink sy o ba ra nich gło wach. Ka mien ne rzeê by sà nie wra˝ li we a long avenue of ram-headed sphinxes. Stone statues are and a camel farm. After several hours, I reach Kom Ombo. In na klakso ny samo cho dów i nawo ły wa nia tury stów, którzy przybyli indifferent to horns of vehicles and shouts of tourist, who have Z EDFU DO KOM OMBO >> Wraz z promie nia mi słoƒca ancient times, the city was famous for its craftsmen’s workshops tu, by zo ba czyç naj wi´k szy na Êwie cie kom pleks Êwià tyn ny b´ dà - come here to see the worlds greatest temple complex – the seat do ˝y cia bu dzi si´ tak ˝e rze ka. Na jej ta fli ni czym chma ra gi gan tycz - processing gold. Today, local people make a living by growing cy sie dzi bà Amo na, bo gi ni Mut oraz bo ga Mon tu. Naj bar dziej oka - of the god Amon-Ra, goddess Mut and god Montu. The precinct nych białych moty li koły szà si´ felu ki, mi´dzy który mi przemy ka jà sugar cane and corn. Having descended, I visit the temple zały jest okràg Amona (upi´ksza no go przez 1500 lat). Wchodzi of Amon is the largest of all (it was being built for over 1,500 statki wyciecz ko we. Rano po Êniada niu jeste m ju˝ w Edfu, mia- erected to the glory of two gods: Horus and Sobek (the creator si´ doƒ przez bram´ wzniesio nà z bloków piaskow ca o wyso ko - years). Its entrance is made of 43-meter-high sandstone blocks. stecz ku, któ re swà sła w´ za wdzi´ cza Êwià ty ni de dy ko wa nej Ho - of the world). The layout of the temple reflects its dual purpose: Êci 43 m. Za nià na st´ pu jà ko lej ne dzie dziƒ ce, sa le, py lo ny. Mój It is followed by numerous courts, rooms and pylons. I am greatly ruso wi, bogo wi płodno Êci. Drugà po Karna ku najle piej zachowa nà there are two main entrances and two inner sanctuaries, wall naj wi´k szy po dziw bu dzi ogrom na sa la hy po sty lo wa, w któ rej od - impressed by the Great Hypostyle Hall, which held pharaohs’ Êwia ty ni´ w Egip cie wy ró˝ nia jà ogrom ne py lo ny ozdo bio ne re lie - Krajobraz nad brzegiem Nilu / Scenery on the Nile by wa ły si´ ko ro na cje fa ra onów. Na 6 tys. m kw. wy ra sta las po t´˝ - coronations. The six-thousand-square-meter area is covered with fem przedsta wia jà cym Ptole me usza XIII zabi ja jà ce go wrogów Egip- nych ka mien nych ko lumn. Kie dyÊ opie rał si´ nanich strop, dziÊ a wood of huge stone columns. Once they supported a ceiling. tu. Za py lo na mi znaj du je si´ dzie dzi niec oto czo ny ko lum na mi, wyda jà si´ podtrzy my waç niebo. Today, they seem to support the sky. okazła sala hypo sty lo wa i sanktu arium bóstwa. Płynàc w dół Nilu, mija m m.in. hut´ alumi nium, cukrow ni´ oraz DOLINA KRÓLÓW >> Podzi wia nie zabyt ków liczà cych po- THE VALLEY OF THE KINGS >> Admiring over 200- farm´ wielbłà dów. Po kilku godzi nach docie ra m do Kom Ombo. nad 20 stule ci w tempe ta ru rze powy ˝ej 40 st. C jest bardzo m´czà - year-old monuments in temperature reaching over 40C (104F) W staro ˝yt no Êci miasto słyn´ ło z warsztat ów rzemieÊl ni czych zaj- ce, dla te go wra ca m na sta tek, a by zre ge ne ro waç si ły nie zb´d ne is quite tiring, so I come back to the boat to revivify myself and mujà cych si´ obrób kà złota, dziÊ podsta wà utrzyma nia jest upra- do dal sze go zwie dza nia. Po lun chu czuj´ przy pływ egip to lo gicz - summon up the strength for further sightseeing. After lunch wa trzciny cukro wej i kuku ry dzy. Po zejÊciu na làd zwiedza m nej pa sji. Wsia da m wi´c do fe lu ki i po wo li pły n´ na wschod ni I jump into a felucca and slowly head towards the eastern bank Êwiàty ni´ wzniesio nà ku czci dwóch bogów – Horu sa i Sobka brzeg Nilu, na którym rozpo Êcie ra si´ Doli na Królów (nekropolia fa- of the Nile, where the Valley of the Kings (pharaohs’ necropolis) (stwo rzy cie la Êwia ta), co zna la zło od zwier cie dle nie w ukła dzie ar - 28-33 NIL:Swiat 1/10/11 1:20 PM Page 32

32 wyprawa

decorations on the left-hand side are dedicated to Horus, and on the right-hand side to Sobek. Of interest are wall reliefs depicting various tools, most probably used during ritual ceremonies, but they could have been used by medics as well.

AFRICA’S GATE >> In the afternoon, we set sail to Aswan – the city most to the south of Egypt – that lies only 50 kilometres from Kom Ombo. It is always hot here. The river flows along amber Âwiàtynia Hatszepsut w Dolinie Królów / Hatshepsut Temple in the Valley of the Kings coloured sands of the desert stretching on the western bank, passing emerald islands covered with tropical plants. One of them chi tek to nicz nym: dwa głów ne wej Êcia i po dwój ne sank tu arium (Elephantine) is occupied by Nubian villages and the second one w Êrod ku, de ko ra cje Êcien ne po le wej sà po Êwi´ co ne Ho ru so wi, – Kitchener’s Island is home to a beautiful botanical garden. Each te po pra wej od da jà czeÊç Sob ko wi. Cie ka wost kà sà te˝ re lie fy day is unique during the cruise. Today, I start with a trip to the High przedsta wia jà ce ró˝ne narz´ dzia prawdo po dob nie słu˝à ce do od- Aswan Dam located just several kilometres from the city. To pra wia nia ry tu ałów, choç nie mo˝ na wy klu czyç, ˝e po słu gi wa li si´ ni - complete this gigantic structure in 1971, builders used over 20 mi leka rze. times more material than in the case of the Great Pyramid of Giza. I get to the dam’s crest on the bus and admire the panoramic view BRAMA AFRYKI >> Po połu dniu wyrusza m do odda lo ne go of the city. On one side, I see a trickle of waters that have made it zale d wie o 50 km Asuanu, najda lej na połu dnie wysu ni´ te go mia- through the turbines of the hydraulic plant, the only pass in the sta Egip tu. Tu za wsze jest go rà co. Rze ka pły nie wzdłu˝ bursz ty no - dam. On the other side, there is the enormous Nasser Lake – an wych piasków pusty ni rozpo Êcie ra jà cej si´ na zachod nim brzegu, artificial reservoir of water for entire Egypt. mi ja szmarag do we wy sep ki po ro Êni´ te tro pi kal nà ro Êlin no Êcià. Na jednej z nich (Elefan ty nie) znajdu jà si´ wioski nubij skie, drugà BEHIND THE TROPIC OF CANCER >> Not even 300 – Wysp´ Kitche ne ra – zajmuje przepi´k ny ogród bota nicz ny. kilometres from here, there is one of the most magnificent Podszas rejsu ka˝dy dzieƒ jest wyjàt ko wy. Ten zaczy na m od obej- world’s monuments – 3,000-year-old double temple in Abu rze nia Wiel kiej Ta my As su aƒ skiej, któ ra znaj du je si´ kil ka ki lo me - Simbel. It was dismantled and and raised over 60 meters up the trów za mia stem. Do bu do wy tej gi gan tycz nej kon struk cji sandstone cliff when it was threatened by submersion in Lake ukoƒczo nej w 1971 r. zu˝y to przeszło 20 razy wi´cej mate ria łów Nasser. The greater temple is dedicated to Ramses II and the ni˝ do bu do wy wiel kiej pi ra mi dy w Gi zie. Wje˝ d˝a m au to ka rem smaller one to his wife Nefertari. At the request of the pharaoh, na ko ro n´ ta my i po dzi wiam pa no ra m´ mia sta. Z jed nej stro ny wi - the greater temple was designed in such a way that twice a year dz´ wà skà stru g´ Ni lu, tzn. wo dy, któ rym uda ło si´ prze do staç – on 19 February and 21 October (on his birthday and przez turbi ny elektrow ni wodnej, jedy ne go przepu stu w tamie. coronation date) the rays of the sun penetrate the sanctuary and Z drugiej – ogromne Jezio ro Nase ra, sztuczny zbiornik b´dà cy re- illuminate all the statues of pharaohs including his. zerwu arem wody dla całe go Egiptu. This is the end of my trip. I take the bus back to Aswan and board the boat I left in Luxor. I can only envy those who start their ZA ZWROTNIKIEM RAKA >> Nieca łe 300 km stàd znaj- journey or I can make the trip once again. du je si´ je den z naj wa˝ niej szych za byt ków na Êwiecie – li czà ce prze szło3 tys. lat Êwià ty nie wAbu Sim bel. Prze nie sio no je tu we frag men tach i usta wio no na spe cjal nie usy pa nym wzgó rzu, aby Rejs po Nilu: wycieczka wykupiona w jednym z biur podró˝y w Polsce kosztuje 1500–3000 zł (w zale˝noÊci od długoÊci rejsu i standardu uchroniç przed zala niem woda mi sztuczne go jezio ra. Wi´ksza statku). Cena obejmuje przelot, zakwaterowanie w hotelu i na statku, Êwia ty nia jest po Êwi´ co na Ram ze so wi II, mniej sza – je go ˝o nie wy˝ywienie. Nie obejmuje biletów wst´pu do zabytków. Egipskie biura Ne fer ta ri. Na ˝y cze nie fa ra ona wi´k sza Êwià ty nia zo sta ła tak za - podró˝y oferujà rejs po Nilu ju˝ za 300 euro. pro jek to wa na, ˝e dwa ra zy w ro ku, w rocz ni c´ je go uro dzin i ko - Waluta/Currency: funt egipski/Egyptian pound (LE), 1 euro = LE 7 rona cji (19 lute go i 21 paêdzier ni ka) – promie nie wschodzà ce go Cruise over the Nile: the trip bought at one of the travel offices in Poland costs PLN 1,500–3,000 (depending on the number of days słoƒca oÊwietla jà wszystkie posà gi bogów, wÊród których Ramzes and boat standard). The price include return flight, hotel and boat kazał umieÊciç tak˝e siebie. accommodation and board. It does not included tickets To ju˝ ko niec mojej wy ciecz ki. Wra ca m au to bu sem do Asu anu, for optional excursions. Egyptian travel offices offer wchodz´ na pokład statku, który opuÊci łam w Lukso rze. I jedy ne, Nile cruises from EUR 300. co mog´ zrobiç, to pozaz dro Êciç tym, którzy dopie ro na wyciecz k´ www.egypt.travel Luksor wy ru sza jà lub ponownie odbyç rejs. Asuan 34-45swieta:Swiat 1/10/11 1:23 PM Page 34

34 w stron´ tradycji towards tradition 35

Urszula Gabryelska Edyta Buchert

CHRISTMAS AROUND THE WORLD

Bo˝onarodzeniowy pudding / The Christmas Pudding

Wielka Bryta nia/Gre at Brita in Âwi´ ta wpraw dzie za czy na jà si´24 grud nia, ale dzieƒ ten nie ma tak ro dzin ne go i symbo licz ne go znacze nia jak u nas. Wieczo rem dzieci zawie sza jà na komin ku lub łó˝- ku skarpe ty z nadzie jà, ˝e nast´p ne go dnia znajdà w nich upomin ki od Âwi´te go Mi- koła ja. W podzi´ ce za prezen ty zosta wia jà darczyƒ cy baka lio we babecz ki i wiÊniów k´, a dla reni fe ra – marchew ki. Doro Êli najcz´ Êciej sp´dza jà Wigi li´ z przyja ciół mi na za- bawie w pubach. Bardziej rodzin ny i uroczy sty charak ter ma dzieƒ Bo˝e go Naro dze - nia. W repre zen ta cyj nym miejscu domu stawia si´ choin k´, a u sufi tu wiesza jemio ł´, co przyno si szcz´Êcie i chroni przed złymi ducha mi. W wi´k szo Êci do mów na obiad po da je si´ wów czas pie czo ne go, na dzie wa ne go in - dy ka, a na de ser chri st mas pud ding (z ba ka lia mi i bran dy). Wol ny od pra cy jest te˝ 26 grud nia, czy li tzw. Bo xing Day (na zwa po cho dzi od pu de łek z upo min ka mi, któ ry mi obda ro wy wa no handla rzy i słu˝à cych). KiedyÊ dzieƒ ten rozpo czy nał 12-dniowe ob- chody Bo˝e go Naro dze nia, które koƒczy ły si´ 6 stycznia w Êwi´to Trzech Króli. Trady - cja naka zy wa ła podtrzy my waç ogieƒ palà cy si´ w piecu, aby nie zabra kło szcz´Êcia w nadcho dzà cym roku. Obecnie tego dnia odwie dza si´ krewnych i znajo mych. ______

Altho ugh Christ mas holi days start on24 Decem ber, this day does not have such afa- mi ly -li ke cha rac ter and sym bo lic si gni fi can ce as in our co un try. In the eve ning chil - dren hang up the ir stoc kings by afi re pla ce or on the ir beds ho ping to find gi fts left by Sklepy Harrodsa / Harrods department store W ka˝dym zakàtku globu obchodom In our part of the world, Christmas San ta Claus in the mor ning. To thank him for the pre sents, they le ave muf fins with Êwiàt Bo˝ego Narodzenia towarzyszà celebrations are accompanied dried fruit, cherry brandy plus carrots for Santa’s rein de er. Adults usual ly spend Chri - stmas Eve with their friends in pubs. Christ mas Day has amore fami ly -li ke and formal ciekawe zwyczaje. Odwołujàc si´ by interesting customs. Referring charac ter. A Christ mas tree is put in the central place of ahouse hold and aball of mi- do polskiej tradycji, wypatrujemy to out Polish tradition, we look stletoe is fixed to the ceiling to bring luck and protect against evil spirits. pierwszej gwiazdy na niebie, for the first star in the sky, we prepare In the majo ri ty of house holds dinner consi sts of roast stuffed turkey and Christ mas przygotowujemy 12 wigilijnych twelve Christmas Eve dishes pudding (with dried fruit and brandy) for dessert.26 Decem ber, so called Boxing Day, potraw i zostawiamy puste miejsce and leave an empty chair by the table. is a not a wor king day either (the na me co mes from the bo xes with pre sents gi ven to przy stole. A jak mieszkaƒcom And how is the birth of Christ sale sman and servants). In the past this day started Christ mas cele bra tions lasting 12 days and ending on6 Janu ary on the Epipha ny. Tradi tio nal ly, people had to keep innych krajów tradycja nakazuje traditionally celebrated fi re in asto ve bur ning, which was to bring them luck in the co ming year. Pre sen tly, Êwi´towaç narodzenie Pana? by the inhabitants of other countries? Fot.: z archiwum Visit Britain, © Anyka – www.fotolia.com on this day the Engli sh men visit their rela ti ves and friends. 34-45swieta:Swiat 1/10/11 1:23 PM Page 36

36 w stron´ tradycji towards tradition 37

Austria Austra lia Christmas preparations last throughout the whole Advent season. People Mo˝na tu spotkaç obywa te la prawie ka˝de go paƒstwa Êwiata in Austria buy or make Advent wreaths. Spruce branches of such wreaths are i ka˝dy mo˝e Êwi´to waç zgodnie ze zwycza ja mi przywiezionymi decorated with 4 candles, which are lit one after another in succeeding ze swej ojczy zny. Najwi´k szà popu lar no Êcià cieszà si´ zwycza - Sundays before Christmas Eve. In many households in the country in Tyrol je zapo˝yczone od Angli ków, którzy byli pierwszy mi kolo ni za - and Carinthia areas you can hear so-called folk music being played. tora mi konty nen tu austra lij skie go. Members of multi-generational families wearing national clothes meet Austra lij czy cy nie obcho dzà Wigi lii. Majà jednak inny, pi´kny by the table decorated with a wreath and play the violin, clarinet, trumpet zwyczaj – Carols by Candle li ght. Wieczo rem wycho dzà na pla- or zither. Guest invited to this concert are served with mulled wine, cookies ˝´, do parku lub przed dom i wspólnie Êpiewajà kol´ dy. and rye bread with dried fruit, e.g. prunes, pears, dates and figs called Bo˝o na ro dze nio wy lunch, który jest najwa˝ niej szym punktem Kletzenbrot. Throughout the whole December you can listen to traditional Êwiàt, jada si´ po za do mem. Wie lu lu dzi spo ty ka si´ wów czas Kletzenbrot, czyli chleb z bakaliami / Kletzenbrot – bread with dried fruit Christmas carols in concert halls and churches and visit Christmas fairs in the z rodzi nà i przyja ciół mi na pikni kach w pobli ˝u pla˝ lub w par- squares of large cities. kach. Na tere nach przygo to wa nych do biesia do wa nia czeka jà Indyk z sosem ˝urawinowym / Turkey with cranberry sauce On 5 and 6 December in some areas in the Alps, the procession of devilish stoły, ławki i muro wa ne ruszty do barbe cue urucha mia ne Austria masques marches down the streets (Perchte). Men wearing clothes na mone t´. Poda je si´ wówczas dania z grilla oraz zimne prze- Przygo to wa nia do Êwiàt trwajà cały adwent. Aust ria cy ku- reminding one of animals with masques symbolizing evil and whips accost kàski. W bo˝o na ro dze nio wym menu mo˝e si´ znaleêç indyk pujà lub sami robià wieniec adwen to wy. Gałàz ki Êwierku passers-by. Children, whether they received presents on 6 December or not, z sosem ˝ura wi no wym i ziemnia ka mi, pieczo na szynka, mary - zdobià suszo ny mi owoca mi i czterema Êwieczka mi, które look forward to Christmas Eve. Because on this day Infant Jesus flies through nowa na woło wi na serwo wa na z szafra no wà polen tà, grillo wa - za pa la si´ poczàwszy od czwartej nie dzie li po przedza jà cej the window into the room with a Christmas tree and leaves presents. ne egzo tycz ne ryby, tj. słodko wod ny okoƒ austra lij ski, morska Wi gi li´. W wie lu wiej skich do mach w Ty ro lu i Ka ryn tii roz - A Christmas Eve supper is a modest meal usually consisting of fish, black ryba barra mun di, krewet ki, homa ry, kraby. Na deser poda je si´ brzmiewa muzy ka ludo wa. Członko wie wielo po ko le nio - pudding, roast sausages, pickled turnip or sauer kraut. After unpacking their pudding Êliwko wy na ciepło z sosem wani lio wym, tort Pavlo - wych rodzin ubrani w naro do we stroje spoty ka jà si´ presents, Austrians read fragments of the Bible or listen to Christmas carols, vej al bo la ming tons – cia sto bisz kop to we ob la ne cze ko la dà Austra lia przy sto le ozdo bio nym wieƒ cem i gra jà na skrzyp cach, including the most famous Stille Nacht, which was sung for the first time i przekła da ne d˝emem. Âwiàteczne dni sp´dza si´ na kàpielach, klar ne cie, tràb ce lub cy trze. Go Êci za pro szo nych na ro dzin - during Christmas midnight mass in 1818 in Oberndorf bei Salzburg. grze w kry kie ta lub wpiłk´ pla ˝o wà. There is a mixture of so many nationalities in this country that ne mu zy ko wa nie po dej mu je si´ grza nym wi nem, cia stecz - The Silent Night Christmas carol has won the hearts of people around the W Bo˝e Narodzenie wr´ cza si´ tak ˝e pre zen ty. Âwi´ty Mi ko łaj it is difficult to talk about a common Christmas tradition. You ka mi oraz ˝yt nim chle bem z do dat kiem su szo nych world and it has been translated into over 300 languages. przy by wa do Australijczyków na de sce sur fin go wej ubra ny can meet a citizen of almost every country in the world here owoców, m.in.: Êliwek, gruszek, dakty li i fig, zwanym Klet - On 25 December Austrians spend time with their relatives. Guests are served w krótkie spodenki. Po 26 grudnia najmłodsi Austra lij czy cy za- and everyone can celebrate Christmas following customs they

zen brot. Przez cały grudzieƒ w salach koncer to wych i ko- with a splendid meal, usually turkey with chestnut stuffing and desserts. Matzak –Fot.: R. z archiwum Austria.info, E. Buchert, © sterneleben, Paulo fotolia.com czyna jà letnie waka cje. brought from their countries. The most popular customs are Êciołach mo˝na posłu chaç trady cyj nych kol´d, na placach those borrowed from Englishmen, who were the first colonizers wielkich miast odby wa jà si´ jarmar ki Êwiàtecz ne. of the Australian continent. Kaplica Cichej Nocy w Oberndorf bei Salzburg / Silent Night Chapel in Oberndorf bei Salzburg Âwi´ta na pla˝y / Christmas on the beach 5 i 6 grudnia w alpej skich regio nach ulica mi kroczà pocho - Australians do not celebrate Christmas Eve. However, they have dy masek diabłów (Per ch te). M´˝ czyê ni prze bra ni w stro - another beautiful custom called Carols by Candlelight. In the je przypo mi na jà ce zwierz´ ta z maska mi symbo li zu jà cy mi evening they go to the beach, parks or stand in front of their zło i bi czem w r´ ku za cze pia jà na po tka nych prze chod - houses and jointly sing Christmas carols. niów. Dzieci nieza le˝ nie od tego, czy Êw. Miko łaj obda ro - Christmas lunch, which is the most important event during wał je pre zen ta mi 6 grud nia, z ut´ sk nie niem cze ka jà Christmas holidays, is eaten out. Many people meet their na Wigi li´. Tego dnia bowiem Dzi´ciàt ko Jezus wlatu je families and friends to picnic by the beach or in parks. The areas przez okno do poko ju, w którym stoi choin ka, i zosta wia designed for feasting are equipped with tables, benches and pre zen ty dla ca łej ro dzi ny. Ko la cja wi gi lij na jest skrom nym coin-operated barbeque grills. During this outdoor meal, grilled posił kiem. Na stół trafia jà najcz´ Êciej ryby, kaszan ka, pie- food and refreshments are served. czone kiełba sy, kiszo na rzepa lub kapu sta. Kiedy wszyscy A Christmas menu may include turkey with cranberry sauce and nacie szà si´ ju˝ prezen ta mi, czyta si´ fragmen ty Biblii lub potatoes, roast ham, marinated beef with saffron polenta, słucha kol´d, w tym najbardziej znanej austriac kiej kol´ - grilled exotic fish, i.e. freshwater Australian perch, sea dy Stille Nacht , którà po raz pierwszy wyko na no podczas barramundi, shrimp, lobsters, crabs. Dessert consists of plum pa ster ki w1818 r. w Obe rn dorf bei Sal zburg. „Ci cha noc” pudding with vanilla sauce, Pavlova cake or lamingtons podbi ła serca ludzi na całym Êwiecie, przetłu ma czo no jà – sponge cake with jam and chocolate icing. Christmas na ponad 300 j´zy ków. entertainments include bathing, cricket or beach ball. 25 grudnia to dzieƒ spotkaƒ z dalszà rodzi nà. Krewnych On 25 December people receive gifts. Santa Claus wearing podej mu je si´ wystaw nym posił kiem, najcz´ Êciej jest to shorts comes to Australians on a surfing board. Following indyk nadzie wa ny kaszta na mi i wymyÊl ne dese ry. Christmas, young Australians start their summer holidays. 34-45swieta:Swiat 1/10/11 1:23 PM Page 38

38 w stron´ tradycji towards tradition 39

Mexico and Brazil The Czech Republic Christmas holidays in Mexico last until 2 January and they are One of Christmas symbols in the Czech Republic is carp, which celebrated in a religious atmosphere. In December to is sold in the streets directly from huge tubs. By traditiono, commemorate the journey of Maria and Joseph to Bethlehem, instead of being cooked, carp may be freed back into the water. people with their families and neighbours go from door to door Christmas holidays are celebrated in a similar fashion as in asking to be let inside. Everyone holds lit candles and sings Poland. A Christmas Eve supper consists of fish or mushroom Christmas carols. Finally, a befriended family asks them in for a soup, fried carp with potato salad, Christmas sweet bread with meal. On 24 December, before a Christmas Eve supper, pious dried fruit and cukrovi – tiny cookies of fancy shapes usually Mexicans go to church taking with them a plastic doll baked at home by the end of the Advent season. A traditional representing Infant Jesus, which is blessed by a priest during the Christmas Eve dish served in the southern Moravian region of mass. After returning home, they put the Infant into a crib or Slovacko is pûrky – yeast rolls filled with plum jam. Having been under a Christmas tree next to presents. baked, the rolls are dipped in milk and coated with poppy seed A Christmas Eve supper is eaten at midnight. It consists mixed with sugar. Then they are put in a dish and baked again. of stuffed turkey, shrimp in chocolate sauce with potatoes, The Czech put money under tablecloth to ensure that they will marinated codfish. For dessert Mexicans eat yeast-cake and Ciasta, nieodzowne na wigilijnym stole not run out of it in the coming year. After the supper, family drink punch. After the supper, fun begins. Adults fix a star- Cakes, an indispensable item on a Christmas Eve menu members gather around a Christmas tree and give presents to shaped paper ball filled with sweets called piniata to the ceiling. one another. Czech children believe that Christmas gifts are The task of (blindfolded) children is to break the ball using brought by Infant Jesus. An indispensable element of a stick and collect as much sweets as possible. a Christmas Eve evening is fortune-telling. The Czech cut apples An interesting custom is followed in Brasilia. A few days before Czechy in half – star-shaped seeds mean that they will stay in a good Christmas Day, a procession of several thousands of people, Jednym ze Êwiàtecz nych symbo li w Czechach jest karp, które - health throughout the whole year. Another popular customs including Catholics and Muslims, walk down the streets along go na uli cach miast sprze da je sie pro sto zwiel kich ka dzi. followed by girls is wax pouring and slipper throwing – if

the famous Copacabana beach. Fot.: © Monart Design, Marie-France Guilleb – fotolia.com Zgodnie ztrady cjà zamiast nastół karp mo˝e trafiç zpowro- a slipper falls down with its toe part towards the door – its Krewetki z ziemniakami / Shrimp with potatoes tem do wo dy. owner will get married within a short period of time. Still Piniaty majà ró˝ne kształty – gwiazd, bohaterów bajek Âwi´ ta Bo ˝e go Na ro dze nia ma jà po dob nà opra w´ jak w Pol sce. another interesting fortune-telling custom consists in putting Piniatas have various shapes – of starts, fairy-tale characters Na wie cze rz´ wi gi lij nà po da je si´ zu p´ ryb nà lub grzy bo wà, small boats made of walnut shells with candles inside into Meksyk i Brazylia sma ˝o ne go kar pia z sa łat kà ziem nia cza nà, chał k´ wi gi lij nà z ba - the water. The captain of the boat sailing further than the rest Âwi´ta trwajà do 2 stycznia i sà obchodzone w religijnej ka lia mi oraz tzw. cukro vi , ma lut kie cia stecz ka o fan ta zyj nych will soon set off on a long journey. atmosferze. W grudniu ludzie na pamiàtk´ tułaczki Maryi kształtach pieczo ne najcz´ Êciej w domu pod koniec adwen tu. On 25 and 26, whenever weather is good, most Czechs go to i Józefa w drodze do Betlejem razem z rodzinà i sàsiadami Trady cyj nà potra wà wigi lij nà w połu dnio wych Mora wach, w re- the mountains to regenerate on ski slopes. chodzà z domu do domu, proszàc o wpuszczenie do Êrodka. gio nie Slo vac ko, sà pûrky – dro˝ d˝o we bu łecz ki na dzie wa ne Wszyscy trzymajà w r´kach zapalone Êwiece i Êpiewajà religijne powi dła mi. Po upiecze niu moczy si´ je w mleku, nast´p nie ob- Praga w Êwiàtecznej scenerii / Christmas decorations in Prague pieÊni. Na koniec zaprzyjaêniona rodzina zaprasza w´drujàcych ta cza w ma ku wy mie sza nym z cu krem. Ukła da w na czy niu, jed - na pocz´stunek. na obok drugiej i ponow nie zapie ka w piekar ni ku. 24 grudnia przed kolacjà wigilijnà pobo˝ni Meksykanie idà Na stole pod obru sem Czesi kładà pienià dze, aby nie zabra kło do koÊcioła, zabierajàc ze sobà plastikowà lalk´ przebranà ich w nadcho dzà cym roku. Po wiecze rzy rodzi na groma dzi si´ za Dzieciàtko Jezus, którà ksiàdz błogosławi w czasie mszy. Po wokół przystro jo nej choin ki i obda ro wu je prezen ta mi. Czeskie powrocie do domu kładà Dzieciàtko do szopki lub pod choinkà dzieci wierzà, ˝e podar ki przyno si mały Jezus. Nieod łàcz nym obok prezentów. ele men tem wie czo ru wi gi lij ne go sà wró˝ by. Kroi si´ jabł ka Do wieczerzy wigilijnej zasiada si´ o północy. Na stół trafiajà: na poło w´ – jeÊli nasio na majà kształt gwiazdki, przez cały rok faszerowany indyk, krewetki w sosie czekoladowym z ziem- b´ dzie do pi sy wa ło zdro wie. Po pu lar ne jest te˝ la nie wo sku niakami, marynowany dorsz. Na deser serwuje si´ ciasto i rzuca nie przez młode dziewcz´ ta panto flem – jeÊli uło˝y si´ on dro˝d˝owe i popija ponczem. Po kolacji zaczyna si´ zabawa. no skiem w stro n´ drzwi, wró ˝y to ry chłe za mà˝ pój Êcie. In nà DoroÊli wieszajà u sufitu wypełnionà słodyczami papierowà cieka wà wró˝bà jest puszcza nie łóde czek wyko na nych ze sko- kul´, najcz´Êciej w kształcie gwiazdy, tzw. piniat´. Zadaniem ru pek orze chów wło skich, doktó rych wkła da si´ Êwiecz ki. Je - dzieci (majà zakryte oczy) jest rozbicie kuli za pomocà kija Êli czy jaÊ łód ka po pły nie da lej ni˝ po zo sta łe, to znak, ˝e jej i zebranie jak najwi´kszej iloÊci łakoci. kapi tan wkrótce wyru szy w dale kà podró˝. Ciekawà tradycj´ ma równie˝ Brazylia. Kilka dni przez Êwi´tami 25 i 26 grud nia wiek szoÊç Cze chów, je Êli tyl ko po go da do pi sze,

ulicami wiodàcymi wzdłu˝ słynnej pla˝y Copacabana kroczy (2) Fot.: z archiwum Czech Tourism wyje˝ dza w góry, by zrege ne ro waç siły na stoku. wielotysi´czny pochód, w którym idà katolicy i muzułmanie. 34-45swieta:Swiat 1/10/11 1:23 PM Page 40

40 w stron´ tradycji towards tradition 41

Cypr Denmark W grudniu naCyprze jest 18ºC, a słoƒce Êwieci przez szeÊç go- Similarly to Austrians and Germans, Danes start their Christmas dzin dzien nie, dla te go bardzo popularne sà tam festyny celebrations by fixing an Advent wreath to the ceiling. They also Êwiàteczne organizowane na głównych placach i ulicach miast. often light a calendar candle with printed 24 lines and Cypryjczycy odwiedzajà je całymi rodzinami. Jedzà wat´ decorated with fir motifs and drawings of dancing dwarves cukrowà, pieczone kasztany, słuchajà chórów Êpiewajàcych (nisser). Windows are decorated with lights and red flowers. In kol´dy i oczywiÊcie kupujà przezenty, które wzorem innych December Danes send greeting cards to their relatives and paƒstw Europy przynosi Êw. Mikołaj. Na poczàtku grudnia friends, and most of these cards contain Christmas seals (Danish ubiera si´ choink´, sztuczna jodła zdobi domy do 7 stycznia. Christmas seals are the oldest in the world, i.e. they are 95 Ten ekologiczny zwyczaj upowszechnił si´ dopiero 10 lat temu. years old). Two weeks before Christmas holidays, Danes bake WczeÊniej rol´ choinki pełniły cyprysy. spice cakes, doughnuts, vanilla sponge cakes and hearts W Wi gi li´ obowiàzuje Êcisły post. Oka zjà do fol go wa nia so bie decorated with ribbons. w je dze niu i pi ciu jest Bo ˝e Na ro dze nie. Cho cia˝ mi n´ ły ju˝ cza - A Christmas Eve supper begins before 6 p.m. Poultry stuffed sy, kie dy ka˝ dy Cy pryj czyk tu czył pro si´ spe cjal nie na Êwi´ ta, with apples and plums is served with potatoes, red cabbage, na sto le na dal dominu je wie przo wi na. Uro czy sty bo ˝o na ro dze - beetroots or cranberry jam. Dessert includes ris á l'amande with niowy posi łek, jedzo ny cz´sto na tarasie, uÊwietnia jà: lo unt za hot cherry sauce. The ball of rice conceals an almond and the – pol´ dwi ca serwo wa na z grillo wa nym kozim serem hallo umi, person who finds it receives a special gift. w´ dzo ne kieł ba ski (lo uka ni ka). Na deser poda je si´ lukro wa ne After the supper, lights on a Christmas tree are lit. Holding their ciastecz ka z migda ła mi (ko uram bie des) oraz bo ˝o na ro dze nio we Grillowany ser halloumi / Grilled goat cheese halloumi hands, family members go around the tree singing traditional ciasto bazu jà ce na recep tu rze brytyj skie go christ mas pudding, Danish Christmas carols. Then it is time to unpack Christmas z tym ˝e wzboga co ne cypryj skim brandy. gifts. Usually, one of children hands them to each person one Rodzinny charakter ma te˝ sylwester. Tego dnia podczas kolacji Cyprus Pieczona kaczka / Roast duck by one. But it is always necessary to wait before giving another spotykajà si´ wszyscy domownicy, razem Êpiewajà kol´dy. Wraz In Cyprus the temperature in December reaches 18ºC and the present until the persons unpacks his or her gift and expresses z nastaniem Nowego Roku (DzieƒÊw. Bazy le go) podaje si´ sun shines for six hours a day. That is why Christmas feasts gratitude. Danes usually spent Christmas Day in a quiet fashion wasilopit´, dro˝d˝o we ciasto na Dzieƒ Êw. Bazy le go, które na- organized in major city squares and streets are very popular. Dania with their families. They start visiting their friends or relatives on st´p nie kroi si´ na ka wał ki i dzie li mi´ dzy człon ków ro dzi ny. Kto Whole families visit them. They eat candy floss, roast chestnuts, Duƒczy cy podob nie jak Austriacy i Niemcy obcho dy Êwiàt roz- 26 December. znajdzie mone t´, tego szcz´Êcie nie opuÊci przez cały rok. Potem listen to choirs singing Christmas carols and obviously buy poczy na jà od adwen to we go wieƒca, który mocu je si´ u sufi tu. Adwentowa Êwieca-kalendarz / Advent calendar candle wszyscy si´ udajà na zabawy noworoczne w gronie znajomych. presents, which are brought by Santa Clause as in other Cz´ sto za pa la si´ te˝ Êwie c´ -ka len darz z po dział kà zło ˝o nà z 24 European countries. At the beginning of December Cypriots kresek ozdobio nà moty wa mi jodły i taƒczà cych skrzatów (nis- decorate Christmas trees – artificial firs adorn their households ser). Okna de ko ru je si´ lamp ka mi i czer wo ny mi kwia ta mi. until 7 January. This eco-friendly custom became very popular W grudniu Duƒczy cy wysy ła jà karty z ˝ycze nia mi do krewnych 10 years ago. Earlier the role of Christmas trees was played by i przyja ciół, wi´kszoÊç z nich jest opatrzo na piecz´ cia mi Êwià- cypresses. tecz ny mi (duƒ skie pie cz´ cie Êwià tecz ne sà naj star sze na Êwie cie, Christmas Eve fasting is obligatory. The occasion to indulge in majà95 lat). Na dwa tygo dnie przed Gwiazdkà piecze si´ cia- eating in drinking is Christmas Day. Although the times when steczka imbi ro we, pàczki, biszkop ty wani lio we i serca przystro - each Cypriot fed up a piglet for Christmas are over, pork is still jone wstà˝ka mi. the major item on the menu. A ceremonial meal on Christmas Kola cj´ wigi lij nà poda je si´ przed 18. Specja łem jest pieczo na Day is eaten frequently on a terrace and consist of: lountza kaczka lub g´Ê. Drób fasze ru je si´ jabłka mi i suszo ny mi Êliwka - – sirloin served with grilled goat cheese halloumi, smoked mi, poda je z ziemnia ka mi, czerwo nà kapu stà, buracz ka mi lub sausages (loukanika). The dessert includes iced cakes with ˝ura wi no wà konfi tu rà. Na deser serwu je si´ ry˝ a l’amande almonds (kourambiedes) and Christmas cake prepared based z gorà cym wiÊnio wym sosem. W misie jest ukryty migdał, któ- on the recipe of British Christmas pudding enriched with rego szcz´Êli wy znalaz ca otrzymu je specjal ny prezent. Cyprian brandy. Po ko la cji za pa la si´ Êwia teł ka na cho in ce. Wszy scy bio rà si´ New Year’s Eve is also a family day. All household members za r´ce i chodzàc wokół drzewka, Êpiewa jà trady cyj ne duƒskie meet for supper and sing Christmas carols together. When the ko l´ dy. Po tem przy cho dzi pora na cieszenie si´ pre zen tami. Za - New Year comes (St. Basil's Day), wasilopita, i.e. yeast cakes zwy czaj jed no zdzie ci roz da je je wszyst kim poko lei. Ale za - for Saint Basil's Day, are served. They are sliced and offered to wsze trzeba zacze kaç z nast´p nym, a˝ obda ro wa ny odpa ku je each family member. The person who finds a coin will be lucky swój upominek i wy ra zi wdzi´cz noÊç. Bo ˝e Na ro dze nie prze - throughout the whole year. Then everybody goes to New Year's biega zwykle spokoj nie, w rodzin nym gronie, a wizy ty przyja ciół

parties with their friends. Fot.: d.olendzka © Liv Friis-larsen, fotolia.com Fot.: I. Cyranek www.visit denmark (2) lub krewnych zaczy na jà si´ 26 grudnia. 34-45swieta:Swiat 1/10/11 1:23 PM Page 42

42 w stron´ tradycji towards tradition 43

Finlandia France Przygo to wa nia do Êwiàt zaczy na jà si´ ju˝ w listo pa dzie. Wów- The French eat a Christmas Eve supper after Christmas midnight czas domy deko ru je si´ lampka mi i Êwieca mi, które doda jà bla- mass, which is a real religious ceremony. It consists of three sku krótkim dniom i powo li wprowa dza jà w Êwiàteczny nastrój. parts: a joyful walk to a church (procession), the sacrifice of a Wraz z nadej Êciem grudnia, zwane go bo˝o na ro dze nio wym lamb (le pastrage) and joint singing of Christmas carols. mie sià cem, roz po czy na si´ Pikku jo ulu , czyli małe Bo˝e Naro - In France there is no typical Christmas bill of fare. Almost each dze nie, któ re trwa do sa mych Êwiàt. Wtym cza sie nauli cach town boasts its own Christmas dishes, which explains huge po ja wia si´ co raz wi´ cej de ko ra cji. W ka˝ dà nie dzie l´ ad wen - diversity of Christmas Eve menus. tu zapa la si´ Êwieczki, a kiedy wszystkie zapło nà, dzieci dosta - The French in coastal areas serve fresh fish, i.e. codfish, eel, jà pierw sze pre zen ty. Przez ca ły mie siàc trwa wiel kie sprzà ta nie tuna, dorada, while the tables of central Provence are do mów. 24 grud nia, kie dy wszyst ko wo kół lÊni czy sto Êcià, Fi no - dominated by vegetable dishes, i.e. baked pumpkin or celery, wie udajà si´ do sauny, aby doko naç ciele snej i ducho wej ablu- artichoke omelette or stewed beetroot leaves with anchovies cji. Tego dnia wielu ludzi zapa la znicze nagrobach bliskich sauce, garlic and oil of olives. In large cities a Christmas Eve i uczest ni czy w wie czor nej mszy Êwi´ tej. Bar dziej po pu lar na jest supper consists of turkey with chestnut stuffing and oysters. po ran na msza w Bo ˝e Na ro dze nie, na któ rà, jak na ka zu je tra - Marynowane Êledzie / Pickled herring This formal meal has to be accompanied by French wine. Many dycja, jedzie si´ sania mi zaprz´ ˝o ny mi w konie lub reni fe ry. household follow the rule of serving thirteen desserts, which W Wi gi li´, za nim przy je dzie Êw. Mi ko łaj z pre zen ta mi, ubie ra si´ symbolizes the last supper of 12 apostles and Jesus Christ. The cho in k´. Âwi´ ty nie ma dłu giej dro gi do po ko na nia, miesz ka most popular dessert is a wheat-flour cake baked in oil of olives Finland przecie˝ w Finlan dii w miastecz ku Rova nie mi w pobli˝u kr´gu Alzackie ciasto Êwiàteczne / Alsatian Christmas cake with an orange flower. polar ne go. Po przyj´ ciu poda run ków rozpo czy na si´ wiecze rza Christmas preparations start as early as in November. At that French children believe that at night preceding Christmas Day wi gi lij na. Fi no wie, wy cho wa ni w tra dy cji lu te raƒ skiej, nie prze - time houses are decorated with lights and candles, which add little Jesus enters through a chimney and puts presents into strze ga jà po stu. Uczt´ uÊwiet nia jà wi´c: pie czo na szyn ka, some light to short days and gradually introduce Finns into the their shoes. On Christmas Eve evening the youngest household Francja grzane wino z zioła mi, rodzyn ka mi i migda ła mi, mary no wa ne atmosphere of Christmas. Starting from December, which is members check whether all shoes are placed close to the Êle dzie, sa łat ka wa rzyw na, su ro wy ło soÊ z so là, cu krem i ko - called a Christmas month, Pikkujoulu, i.e. so-called little Wiecze rz´ wigi lij nà spo˝y wa si´ po paster ce, która jest praw- chimney. Like in Great Britain, in France the most significant prem, ka wior, za pie kan ki wa rzyw ne oraz słod kie przy sma ki, Christmas, begins and lasts until Christmas holidays. From that dzi wà ce re mo nià re li gij nà. Szcze gól nie uro czy Êcie prze bie ga meal is family dinner on Christmas Day. tj. ry˝o wa owsianka z cyna mo nem, Êliwko wy kisiel, piernicz ki. point more and more decorations appear in the streets. Every w Pro wan sji. Skła da si´ z trzech cz´ Êci: ra do snej w´ drów ki Bo˝e Naro dze nie upływa w rodzin nej atmos fe rze, domow ni cy Sunday during the Advent seasons Finns light candles and do koÊcio ła (proce sja), ofiaro wa nia baran ka (le pastra ge) prezen tu jà otrzyma ne upominki i wspólnie Êpiewa jà kol´ dy. when all of the candles are burning, children receive their first i wspólne go Êpiewa nia pasto ra łek. Dru gi dzieƒ Êwiàt to czas spotkaƒ zkrew nymi izna jo mymi. gifts. The whole month is the time devoted to cleaning. On 24 We Francji nie ma typo we go Êwiàtecz ne go jadło spi su. Niemal December, when everything is spotlessly clean, Finns go to ka˝de miastecz ko szczyci si´ swoimi dania mi Êwiàtecz ny mi, co sauna for bodily and spiritual ablution. On this day may people tłuma czy du˝à ró˝no rod noÊç wigi lij ne go menu. W nadbrze˝ - Âw. Mikołaj mieszka w Rovaniemi / Santa Claus lives in Rovaniemi light candles on the graves of their relatives and participate in nych regio nach poda je si´ Êwie˝à ryb´, np. dorsza, w´go rza, an evening mass. However, the mass is the morning on tuƒczy ka, dora d´, na stołach Êrodko wej Prowan sji królu jà po- Âwiàteczny jarmark przy La Defence / Christmas fair at La Defence Christmas Day is more popular. By tradition, you are supposed trawy warzyw ne, np. zapie ka na dynia lub seler, omlet z karczo - to arrive at the church in a horse- or reindeer-drawn sleigh. chów czy duszo na boçwi na z sosem z ancho is, czosnkiem, On Christmas Eve, before Santa Claus’ visit, people decorate oliwà z oliwek. W du˝ych miastach w Wigi li´ jada si´ indy ka Christmas trees. Santa Clause does not have a long way to go. na dzie wa ne go kasz ta na mi, ostry gi. Ten uro czy sty po si łek nie After all he lives in the town of Rovaniemi near the polar circle. mo˝e si´ oczywi Êcie obyç bez francu skie go wina. W wielu do- When all gifts are handed, a Christmas Eve supper begins. mach przestrze ga si´ zwycza ju serwo wa nia 13 dese rów, które Finns, who are brought up in Lutheran tradition, do not fast. przypo mi na jà o ostatniej wiecze rzy 12 aposto łów i Jezu sa. Naj- The festive supper consists of: roast ham, mulled wine with bardziej popu lar ny jest placek z màki pszennej pieczo ny na oli- herbs, raisins and almonds, pickled herring, vegetable salad, wie z oliwek z kwiatem poma raƒ czy. raw salmon with salt, sugar and dill, caviar, vegetable Francu skie dzieci wierzà, ˝e w bo˝o na ro dze nio wà noc malut ki casseroles and sweets, i.e. rice porridge with cinnamon, plum Jezus przecho dzi przez komin i wkłada prezen ty do butów. jelly and spice cakes. Finns spent Christmas Day with their W Wigi li´ wieczo rem najmłod si domow ni cy sprawdza jà, czy families, family members demonstrate received gifts and sing wszystkie buty stojà w pobli ˝u komi na. We Francji, podob nie Christmas carols together. The day after Christmas Day they jak w Wiel kiej Bry ta nii, naj wa˝ niej szy jest jed nak ro dzin ny obiad Fot.: arch. BP. NORD, J.Jafii –Fot.: arch. BP. www.visistdenmark.com meet their relatives and friends. Fot.: Atout France/Fabian Charaffi, Jean Francois Tripelon-Jarry pierwsze go dnia Êwiàt. 34-45swieta:Swiat 1/10/11 1:23 PM Page 44

44 w stron´ tradycji

Portugalia W Wi gi li´ Bo ˝e go Na ro dze nia w Por tu ga lii nie mo ˝e za brak nàç szopki, którà przygo to wu jà zazwy czaj całe rodzi ny. W niektó - rych do mach przy ozda bia si´ je kwia ta mi oraz owo ca mi, a przed bu dow là usta wia ma łe po let ka, któ re na po czàt ku grud - nia ob sie wa si´ zbo ˝em. Do mow ni cy pie l´ gnu jà ro Êli ny a˝ do Êwi´ta Trzech Króli, kiedy to przesa dza si´ je winne miejsce, ˝yczàc sobie obfi tych zbiorów w nadcho dzà cym roku. W Wi gi li´, po dob nie jak w Pol sce, ca łe ro dzi ny sia da jà do Êwià - tecz nej ko la cji. Zgod nie z tra dy cjà, na wie cze rz´ za pra sza si´ dusze zmarłych, pozo sta wia jàc dla nich puste nakry cie. Na sto- łach kró lu jà: suszony i duszony dorsz po da wa ny nazim no (ba - cal hau), kapu sta, krokie ty rybne i ró˝ne go rodza ju smako ły ki, takie jak: grzanki z cukrem i cyna mo nem, ciastecz ka z marmo - lady i grochu, babka maÊla na, pierniki, Êwiàtecz ne herbat ni ki. Po ko la cji tra dy cyj na por tu gal ska ro dzi na wy bie ra si´ do ko Êcio - Szopki cz´sto wystawia si´ na ulicach ła na pa ster k´, zwa nà „mszà ko gu ta”. Na zwa na wià zu je do le - Christmas cribs are often displayed in the streets gendy, która mówi, ˝e tylko jeden raz kogut zapiał dokład nie o półno cy, właÊnie w noc naro dzin Chrystu sa. Po paster ce do- mowni cy wkłada jà do szopki figur k´ Dzieciàt ka Jezus, a nast´p - Portugal nie ze szklankà grzane go wina z dodat kiem miodu i cyna mo nu biesiadujà cz´sto a˝ do białe go rana. Christmas Eve in Portugal cannot do without a crib, which Na bo ˝o na ro dze nio wy po ra nek cze ka jà zwłasz cza dzie ci, wów - is usually prepared by whole families. In some households it czas bowiem pod choin kà układa si´ prezen ty, które przyno si is decorated with flowers and fruit and provided with small Âwi´ty Miko łaj lub Dzieciàt ko Jezus. Tego dnia uroczy sty obiad fields in front of the building, which will be sown with corn. wyda je najcz´ Êciej senior rodu, podej mu jàc goÊci pieczo nym, Household members take care of the plants until the Epiphany, nadzie wa nym indy kiem. following which they plant them in another place wishing themselves a good crop in the coming year. As in Poland, on Christmas Eve whole families sit around the table to have a Christmas Eve supper together. By tradition, the Bacalhau, czyli suszony i solony dorsz / Bacalhau – dried and stewed codfish Portuguese invite the souls of the death to the supper by leaving a separate cover. The dominating dishes on table include: dried and stewed codfish served cold (bacalhau), cabbage, fish croquettes and various delicacies such as croutons with sugar and cinnamon, cakes from marmalade and peas, butter cake, spice cakes, Christmas biscuits. After the supper, a traditional Portuguese family goes to Christmas midnight mass called “Rooster’s Mass.” The name refers to the legend according to which there was only one rooster crowing exactly at midnight when Christ was born. After the mass, household members place a figurine of Infant Jesus into a crib, and then over a glass of mulled wine with honey and cinnamon they frequently celebrate Christmas holidays until dawn. Christmas Day morning is awaited especially by children, because at that time presents, which are brought by Santa Clause or Infant Jesus, are put under a Christmas tree. On this day, formal dinner is usually given by a family's senior member,

who serves his or her guests with roast stuffed turkey. Matzak – © Paulo Fot.: z archiwum Vist Portugal, www.fotolia.com 46-49 skansen:Swiat 1/10/11 1:45 PM Page 46

46 w stron´ tradycji towards tradition 47 Mazowieckie

Robert Rumiƒski

gody MAZOVIAN FESTIVITIES

Bo˝e Na rodze nie trwa ło nie gdyÊ od Wigi lii do Trzech Kró li. Na Êwi´ta przystra ja no izb´, przygo to wy wa no nie parzy stà liczb´ potraw. Po wie cze rzy wi gilij nej Êpiewa no ko l´dy i ocze kiwa no na paster k´. Polskie tra dycje Êwiàtecz ne przybli ˝a wysta wa Âwiàteczna dekoracja izby: siano pod obrusem, pajàk u sufitu i snopek siana w kàcie „Bo ˝e Na rodze nie na Ma zow szu” Christmas room decoration: hay under the tablecloth, spider hanging from the ceiling and sheaf of corn in the corner pre zento wa na w Muzeum na po czàt ku lat 20. XX w., naj pierw w bo ga - BREAD CAN’T RUN OUT >> The At one time Christmas Wsi Mazo wiec kiej w Sierp cu. tych do mach. Cho in ki de ko ro wa no pier ni ka mi, Christmas tree was decorated on Christmas lasted from Christmas Eve to the Epiphany. The home jabł ka mi, wła sno r´cz nie wy ko na ny mi ozdo ba mi Eve when everything thing was clean and was especially decorated Âwi´ ta Bo ˝e go Na ro dze nia, na zy wa ne nie gdyÊ go da mi, po prze - ze sło my i bi bu ły, szysz ka mi, orze cha mi, łaƒ cu - tidy. The tradition to decorate the tree first for the festive season dza ad went, czy li ocze ki wa nie na przyj Êcie na Êwiat Chry stu sa. cha mi. Szczyt drzew ka wieƒ czył du ˝y anioł zbi - started in the wealthy homes in Mazovia in and an uneven number W trady cji chrzeÊci jaƒ skiej to czas wyci sze nia i postu (bezmi´sna bu ły. Jeszcze do I woj ny stawiano w izbie sno py the early 1920s. of dishes was prepared. Christmas carols were dieta obowiàzywała co naj mniej dwa ra zy wty go dniu – wÊro - ˝yta ogrubych idługich kłosach, co miało za - Christmas trees were decorated with sung after Christmas dy i piàt ki). Nie urzà dza no we sel itaƒ ców, bo trze ba by ło wpo - Christmas is preceded by Advent, that is awaiting the birth of pewniç dobre plony wnast´pnym roku. Pod ob- gingerbread, apples, handmade decorations Eve supper while waiting ko rze do cze kaç na ro dzin Je zu sa. Zanim wzeszło słoƒ ce, ludzie Christ. In the Christian tradition it is a time of fasting (a non rus wkłada no siano, czasem rozÊcie ła no je from straw and crepe paper, hams, nuts and for the midnight mass. szli do ko Êcio ła na ro ra ty – nabo˝eƒstwo, które podkreÊla czuj - meat diet was obligatory at least twice a week – on doko ła ławy, aby upodobniç wyglàd izby decorative chains. The top of tree had a big “The Polish Christmas in Mazovia” exhibition noÊç w ocze ki wa niu na przyj Êcie Zba wi cie la. Wednesday and Friday) and not feasting. Weddings and do stajen ki betle jem skiej. Niektó rzy na czas wie- angel made from crepe paper. Until WW I rye at the Museum of the dances were not organised, as one was required to await the cze rzy ob wià zy wa li no gi sto łu łaƒ cu chem, „˝e - sheaves were placed in the room to ensure Mazovian Countryside PRZYGO TO WA NIA >> Na mazowieckiej wsi gru dnio we birth of Christ with humility. Before sunrise people went to by chleb si´ domu trzymał”, aczasem good harvest in the following year. Straw was in Sierpc shows the Polish dni upływa ły na pracach gospo dar skich. M´˝czyê ni młóci li zbo- Advent mass, which emphasises the vigilance in awaiting the pod stołem gospo darz umieszczał lemiesz placed under the tablecloth, and sometimes Christmas traditions. ˝e, kr´ci li słomia ne powró sła, opatry wa li sanie na zim´, ràba li coming of the Saviour. od pługa, „˝eby krety nie psuły roli”. placed around the table to make it resemble Darcie pierza – jedno z przed- drewno. Kobie ty zaÊ były zaj´ te darciem pierza i prz´dze niem the stable in Bethlehem. During supper Êwiàtecznych zaj´ç kobiet na ko ło wrot kach. W Êred nio za mo˝ nych i bo ga tych do mach bi - PREPARATIONS >> December days in the Mazovian WYJÑT KO WY DZIE¡ >> W Wi gi li´ za - some would tie a chain around the table’s leg feather plucking – one of women’s pre-Christmas activities to wieprze. Z mi´sa kilka dni przed Bo˝ym Naro dze niem przy- village were spent doing homely chores. Men threshed cereal, cho wa nie do mow ni ków by ło pod po rzàd ko - so that ”there would be bread in the house”, go to wywano: ka szan ki, sal ce so ny, kieł ba sy i szyn ki. W ostat nim made straw rope, prepared the sleigh for winter and chopped wa ne ró˝ nym na ka zom i za ka zom. Nale˝ało and sometimes a plough blade was placed ty go dniu ad wen tu go spo dy nie z po mo cà dzie ci sprzà ta ły w do - firewood. The women were busy plucking feathers and wcze Ênie wstaç, aby w nad cho dzà cym ro ku under the table “so that moles would not spoil mu, wietrzy ły poÊciel i odzie˝ wierzchnià. Przystra ja ły odÊwi´t - spinning yarn on spinning wheels. In wealthier homes pigs nie byç leniwym. Starano si´ nie kłóciç, nie po- the land”. nie izby: u su fi tu wie sza ły pa jà ki, czy li ozdo by ze sło my were killed. All sorts of sausages and hams were prepared ˝yczaç rzeczy, byç dla innych miłym inie pró˝- i ko lo ro wej bi bu ły, na ra my ob ra zów na kła da ły ko ro ny z pa pie - from the meat for Christmas. In the last day of Advent no waç, bo „ja kiÊ wWi gi li´, ta kiÊ przez rok A UNIQUE DAY >> The family was rowych kwiatów. housewives with children’s help cleaned the house, aired the ca ły”. Dzie ci nie mo gły ni cze go prze skro baç, required to adhere to various rules on bedding and clothes. They decorated the rooms: spiders were bo la nie ipłacz w tym dniu za po wia da ły to sa- Christmas Eve. One should get up early, so ABY NIE ZABRA KŁO CHLEBA >> W Wi gi li´, kie dy hung from the ceiling, that is decorations made from straw mo w roku przyszłym. Drwa na opał nale ˝a ło as not to be lazy all the following year. People wszyst ko by ło ju˝ wy sprzà ta ne, ubie ra no cho in k´. Zwy czaj przy - and coloured crepe paper and on top of the picture frames przynieÊç dodomu dzieƒ wczeÊniej – mówio - avoided quarrels, borrowing things, tried to

straja nia Êwiàtecz ne go drzewka poja wił si´ na Mazow szu they placed paper flowers. Fot.: z archiwum Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu (4) no: „Kto w Wi gi li´ drew no no si, ten ro bac two be nice to people and not to be lazy, because 46-49 skansen:Swiat 1/10/11 1:45 PM Page 48

48 w stron´ tradycji towards tradition 49

PRESENTS & FORTUNE TELLING >> The custom to give presents started to be popular in the 1920s. Most often it was money or small objects, such as a comb, a pocket knife, a ribbon, a hairpin, a scarf or sweet bread rolls brought from town. On that evening there had to be fortune telling and magic spells to ensure wealth and happiness in the coming year. People would take out a blade of straw from underneath the tablecloth and by the way it looked would foretell health for the following year. He who pilled out a green blade would feel well. While a dry or broken blade meant serious illness. December 25 was spent among friends. It wasn’t until the following day that one visited more distant family and Choinki zacz´to ubieraç na pocz. lat 20. XX w. neigbours, and carol singers started to do the rounds. Christmas trees started to decorated in early 1920s. In Mazovia the most popular were: a group with the star, old i szcz´Êcie w zbli˝a jà cym si´ nowym roku. Domow ni cy wycià - man with a goat, boys or men with a nativity scene, the Three gali êdêbła siana spod obru sa i po ich wygla dzie wró˝y li zdro- Kings and a group of Herodotus with a colourful performance. wie na nadcho dzà cy rok. Zielo ne êdêbło przyno si ło temu, kto je wy cià gnàł, do sko na łe samopoczucie. Na to miast wy su szo ne lub EXPOSITION >> Christmas rituals in Mazovia are po ła ma ne – wró ˝y ło ci´˝ kà cho ro b´. 25 grud nia upły wał w gro - exceptionally beautiful and rich. You can see them at the Przygotowanie potraw na wigilijnà wieczerz´ zajmowało cały dzieƒ / Preparation of Christmas Eve dishes took a whole day nie najbli˝ szych. Dopie ro naza jutrz odwie dza no dalszà rodzi n´ “Christmas in Mazovia” exhibition presented from December i sàsia dów, wtedy te˝ po domach zaczy na li chodziç kol´d ni cy. 12 to the end of February in the Museum of the Mazovian do domu znosi”. Nawet dzisiaj starsi mieszkaƒ cy wsi zwraca jà “how you are during Christmas Eve, is how you will be all Na Mazow szu najbar dziej popu lar ne były: grupa z gwiazdà, Countryside in Sierpc. The ten hundred year old cottages uwa g´ na to, kto pierw szy spo za do mow ni ków prze kro czy próg year”. Children had to be good, as a spanking and tears meant dziad z kozà, chłopcy lub m´˝czyê ni zszopkà, Trzej Królo wie have been decorated for the Christmas festivities. The older do mu. Od wie dzi ny m´˝ czy zny – za po wia da ły szcz´ Êcie, na to - the more of the same during the coming year. Firewood oraz dajà ca przedsta wie nia malow ni cza grupa Hero dów. cottages are less decorative. On the tables there are fewer miast ko bie ty mo gły spro wa dziç nie szcz´ Êcie. Jesz cze w okre sie should be brought into the house a day earlier, it was said that elaborate Christmas Eve meals, and in the corners of the mi´ dzy wo jen nym na wscho dzie Ma zow sza zdarz ało si´, ˝e go - “he who brings firewood on Christmas Eve brings bugs into EKSPOZYCJA >> Obrz´ dy zwiàza ne z obcho da mi Êwiàt room stand sheaves of corn. In the newer rooms, there are spody nie zoba czyw szy zbli˝a jà cà si´ sàsiad k´, wycho dzi ły the home”. Even today older village people take heed of who Bo ˝e go Na ro dze nia na Ma zow szu sà nie zwy kle pi´k ne i bo ga - Christmas trees from various periods with handmade przed dom i wy gra ˝a ły jej mio tłà, by nie ze chcia ła ich od wie dziç. is first in the family to cross the threshold. A visit by a man te. Przybli ˝a je wysta wa „Bo˝e Naro dze nie na Mazow szu” pre- decorations. meant luck, while that by a woman could spell bad luck. Even zento wa na od 12 grudnia do koƒca lute go 2011 r. w Muzeum WIGI LIJ NA KOLA CJA >> Do wie cze rzy za sia da no, gdy still during the interwar period in Mazovia when a woman saw Wsi Ma zo wiec kiej w Sierp cu. Li czà ce po nad sto lat wn´ trza Âwi´ta nie mogły si´ obyç bez słodkich wypieków na nie bie po ja wi ła si´ pierw sza gwiaz da. Tra dy cyj nie na ma - her neighbour coming close to her house, she would come dziesi´ ciu wiejskich chałup zosta ły Êwiàtecz nie zaaran ˝o wa ne. Home cakes are a must at Christmas zo wiec kich sto łach go Êci ły po st ne po tra wy: ka pu sta z gro chem, outside and would wave her away with a broom to dissuade Starsze chału py w skanse nie majà suro wszy wystrój. Na sto- ka pu sta z grzy ba mi na ole ju, Êle dzie, klu ski z ma kiem, zu py her from visiting. łach gosz czà skrom niej sze wi gi lij ne po sił ki, w kà tach sto jà sno - owoco we i barszcz grzybo wy oraz piero gi z kapu stà i grzyba - py zbo˝a. W nowszych izbach sà prezen to wa ne choin ki mi. Dbano, aby na stole znajdo wa ła si´ niepa rzy sta liczba po- CHRISTMAS EVE SUPPER >> When the first star z ró˝nych okresów z r´cznie robio ny mi strojny mi ozdoba mi. traw (im bogat szy dom, tym było ich wi´cej). Po krótkiej appeared in the sky was when one sat to supper. Traditionally, modli twie i przeła ma niu si´ opłatkiem nale ˝a ło spróbo waç ka˝- there were lenten dishes on Mazovian tables: cabbage Adres: Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu, ul. G. Narutowicza 64 dego dania, aby nie zabra kło go wprzyszło Êci. Potem Êpiewa - with peas, cabbage with mushrooms in oil, herrings, noodles Dojazd: pociàgiem lub autobusem Czynne: cały rok, w okresie no kol´ dy i oczeki wa no na paster k´. M´˝czyê ni udajà cy si´ with poppy seed, fruit soups, mushroom borsch and listopad–marzec od wtorku do niedzieli w godz. 9–15. na msz´ prze pa sy wa li si´ sło mia ny mi po wró sła mi (zwy czaj dumplings with cabbage and mushrooms. It was tradition to Bilety: ka˝da niedziela i Êwi´to od 1 maja do koƒca wrzeÊnia: utrzymał si´ do pocz. XX w.). Po powro cie z koÊcio ła zdejmo - have an uneven number of dishes on the table (the more 15 zł (normalny), 10 zł (ulgowy), rodzinny (40 zł); pozostałe dni w roku: normalny/ulgowy/rodzinny – 12/7/ 30 zł wa li po wró sła i prze wià zy wa li ni mi drzew ka owo co we. wealthy the home the more dishes). After a short prayer and Address: Museum of the Mazovian sharing of the holy wafer, it was obligatory to try every dish, Countryside in Sierpc 64 G. Narutowicz Street PREZEN TY I WRÓ˚BY >> Zwy czaj ob da ro wy wa nia si´ so that there’d be enough of it in the future. Then everyone Getting there: by train or by bus prezen ta mi zaczàł si´ upowszech niaç wlatach 20. XX w. Naj- sang carols and waited to go to midnight mass. Men who went Open: November–March, Tue–Fr: 9am–3pm, cz´ Êciej by ły to pie niàdze lub drob ne przed mio ty, np. grze byk, to the mass tied straw ropes around their waist (a tradition a normal/concession ticket – PLN 10/7, the remaining scyzo ryk, wstà˝ka, spinka do włosów, chustka, słodkie bułki that lasted to the beginning of the 20th century). On return days: normal/discount/family ticket – PLN 12/7/30 przywie zio ne z miasta. Tego wieczoru nie mogło zabraknàç from church they took off the straw ropes and tied them www.mwmskansen.pl wró˝b i za bie gów ma gicz nych ma jà cych za pew niç do sta tek around fruit trees. 50-57 wesele malopolskie:Swiat 1/10/11 1:49 PM Page 50

50 w stron´ tradycji towards tradition 51

El˝bieta Tomczyk-Miczka

WEDDING IN MAŁOPOLSKA

KiedyÊ wesela były wspaniałymi widowiskami pełnymi ciekawych obrz´dów i przyÊpiewek. Dru˝bowie, druhny, starostowie, kumowie – ka˝dy odgrywał w nich bardzo wa˝nà rol´. Podczas tych uroczystoÊci nie mogło oczywiÊcie zabraknàç kolorowych strojów ludowych i muzyki. Obecnie przyj´cia weselne na ludowà modł´ znów cieszà si´ du˝ym uznaniem. Fot.: archiwum UMWM 50-57 wesele malopolskie:Swiat 1/10/11 1:49 PM Page 52

52 w stron´ tradycji towards tradition 53

Dru˝bowie i druchny – po góralsku, paƒstwo młodzi – współczeÊnie KoÊciółek w Jabłonce – zapach wiekowego drewna i nastrojowy półcieƒ dodadzà splendoru ceremonii zaÊlubin Best men and bridesmaids in highlander style, the newlyweds in contemporary clothes Little church in Jabłonka, smell of ancient timber and mood-setting canvasses add splendour to the wedding ceremony

Od kilku lat podczas organizacji wesel obserwujemy powrót mody na regionalizm. Widaç to In the past weddings used to be like w barwnych motywach ludowych wzbogacajàcych stroje, etnicznych dekoracjach sal, fantastic shows, full of interesting rituals w muzyce i taƒcach weselnych. Na stołach coraz cz´Êciej goszczà dania regionalne and singing. Best men, bridesmaids, masters przyrzàdzane z lokalnych produktów, np.: oscypki, jagni´cina i ryby z potoków górskich. of ceremonies, godparents – all played Przepisy wyciàgane z lamusów pozwalajà odkryç bogactwo smaków potraw przyrzàdzonych z ziemniaków, kaszy, kapusty, grzybów, suszonych owoców i warzyw. Obok tortów a very important role. Of course during Suknia z wystawy „Etnodizajn” weselnych pojawiajà si´ kołacze, których okràgły kształt w wielu kulturach słowiaƒskich these ceremonies there had to be colourful w krakowskim Muzeum Etnograficznym symbolizował łàczenie si´ ludzi w pary. Nowo˝eƒcy ch´tnie odwołujà si´ do dawnych folk outfits and music. Currently, Dress from the exhibition "Etnodizajn" zwyczajów, które znajà z przekazów rodzinnych i historycznych opisów. W aran˝acji przyj´ç Zespół regionalny z Podegrodzia at the Ethnographic Museum in Cracow folk-style weddings are enjoying a revival. Regional band from Podegrodzie z elementami obrz´dowymi pomagajà etnolodzy, znawcy muzyki i tradycji ludowych.

PO KRAKOWSKU >> Dawniej wesele odbywało si´ według okreÊlonego scenariusza, For a few years now we have noticed a return to regionalism when organising weddings. It can a uczestnicy, m.in.: dru˝bowie, druhny, gospodarze, kumowie, mieli specjalne role be seen in the colourful folk motifs enriching clothing, ethnic hall decorations, in music and in do odegrania. UroczystoÊç trwajàcà do białego rana wypełniały ludowe przyÊpiewki i kolejne wedding dances. More often one can see on the table regional dishes, made from local obrz´dy. Na podstawie bogatych êródeł etnograficznych mo˝na odtworzyç cały rytuał. produce, e.g. highlander cheese, lamb and fish from mountain streams. Old recipes come Inscenizacjà „wesela krakowskiego” chlubià si´ podkrakowskie Bibice. back helping to rediscover the richness of flavours in dishes made from potatoes, barley, Wesela krakowskie były bajecznie kolorowe. Na t´ uroczystoÊç wszyscy zakładali stroje cabbage, mushrooms, dried fruit and vegetables. Next to regular wedding cakes, ring-shaped krakowskie. Pan młody wyst´pował w sukmanie, dru˝bowie w kaftanach i czapkach cakes are reappear, their round shape in many Slavic cultures symbolised the joining of people z pawimi piórami, nikt oczywiÊcie nie szedł na piechot´, wszyscy jechali konno. Druhny, into couples. Newlyweds readily take to old customs, which they know from family stories and pi´knie ubrane, paradowały w kolorowych wieƒcach na głowie. Dru˝bowie wyje˝d˝ali history books. Ethnologists and specialists in music and folk traditions help to prepare rituals bryczkà po druhny, po pana młodego, nast´pnie po pann´ młodà i zawozili ich do koÊcioła. for the wedding. W domu weselnym, zanim rozpocz´ły si´ taƒce, Êpiewano przyÊpiewki b´dàce dowcipnymi komentarzami do całego wydarzenia. WspółczeÊnie, podobnie jak za dawnych czasów, IN KRAKOW STYLE>> In the old days weddings were held according to a set script,

na przyj´cia zaprasza si´ wielu goÊci. Rodzice błogosławià młodych przed Êlubem, a po Zdj´cia: D. Olendzka (2), archiwum UMWM Zdj´cia: archiwum GOK Podegrodzie and the participants, including best men, bridesmaids, hosts and godparents had a special 50-57 wesele malopolskie:Swiat 1/10/11 1:49 PM Page 54

54 w stron´ tradycji towards tradition 55

Âlub w zabytkowym koÊciele w Lipnicy Murowanej / Wedding in a historic church (on the UNESCO heritage list) in Lipnica Murowana Âlub w cerkwi prawosławnej w Gorlicach / Wedding in an Orthodox church in Gorlice

powrocie z koÊcioła witajà ich chlebem i solà. Około północy urzàdza si´ oczepiny, role to play. Celebrations lasting all night were full of folk songs and rituals. The whole ritual nakładajàc pannie młodej zamiast panieƒskiego wianka czepiec m´˝atki. Orszak Êlubny can be recreated based on rich ethnographic sources. Biblice nearby Krakow prides itself on w drodze do koÊcioła napotyka tzw. bram´ do poboru weselnego myta. Te zwyczaje staging “Krakow-style weddings”. Krakow weddings were incredibly colourful. Everyone wore przeniesiono ze wsi do miasta i według tradycji słu˝à zapewnieniu nowo˝eƒcom szcz´Êcia Krakow folk outfits for the occasion. The bridegrooms wore russet coats, best men in kaftans i dobrobytu. W Małopolsce dla podtrzymania tradycji weselnych organizuje si´ konkursy and hats with peacock feathers, of course nobody went on foot, everyone rode horses. i inscenizacje. Na uwag´ zasługujà: „Druzbacka” w Podegrodziu, czyli konkurs muzyków, Bridesmaids, beautifully dressed, paraded in colourful wreaths on their heads. Best men went instrumentalistów, Êpiewaków ludowych i dru˝bów, „Sabałowe bajania” w Bukowinie in a horse and carriage to get the bridesmaids, then the bride and took them to the church. Tatrzaƒskiej (konkurs gaw´dziarzy, instrumentalistów, Êpiewaków, dru˝bów i starostów), In the wedding hall, before dancing started, everyone sang songs with witty commentary about a tak˝e „Starodawne skrzeszowickie wesele” w Kocmyrzowie. the whole event. Today, as in olden days, many guests are invited. Parents bless the young couple before the wedding, and on return from church the couple is greeted with bread and salt. PO GÓRALSKU >> Najwspanialszymi widowiskami sà wesela góralskie, podczas At about midnight the maiden’s wreath is taken off the bride and replaced with a married Małopolskie specjały Etniczne dekoracje autorstwa Anny Szumnej których mo˝na posłuchaç podhalaƒskiej gwary, podziwiaç góralskie stroje, muzyk´, Êpiew woman’s bonnet. The wedding procession on the way to the church has to pay a so-called Ethnic hall decorations made by Anna Szuma Delicacies from Małopolska i taniec. Na weselach rozbrzmiewajà stare Êpiewki weselne, w tym m.in. oryginalne teksty wedding toll. These customs were brought to the city from villages and according to tradition oracji „pytackich” oraz mowy starosty weselnego. Dzisiejsze wesele na Podhalu bez „pytacy” are meant to ensure happiness and prosperity for the newlyweds. raczej si´ nie odb´dzie. Funkcj´ „pytacy” pełni najcz´Êciej dwóch urodziwych młodych Competitions and performances are organised in order to keep up the wedding tradition in m´˝czyzn. Muzycznà opraw´ zapewnia góralska kapela. Para młoda przed Êlubem Małopolskie. Notable are the “Druzbacka” music competition in Podegrodzie for musicians, niejednokrotnie pobiera lekcje taƒca góralskiego. Prezentacja zdobytych umiej´tnoÊci instrumentalists, folk singers and best men, “Sabałowe bajania” in Bukowina Tatrzańska – a nast´puje bezpoÊrednio po „cepowinach”. competition for storytellers, instrumentalists, singers best men and masters of ceremony, as well as “An old Skrzeszów wedding” in Kocmyrzów. NA ÂLUB I WESELE >> Na ceremoni´ zaÊlubin młodzi cz´sto wybierajà miejsca zwiàzane z tradycjà. Du˝ym wzi´ciem cieszà si´ obiekty na Szlaku Architektury Drewnianej, IN HIGHLANDER STYLE >> Highlander weddings are the most splendid shows, where zwłaszcza koÊciółki wpisane na list´ Êwiatowego dziedzictwa UNESCO: D´bno, Lipnica one can hear the Podhale dialect, admire highlander costumes, music, song and dance. Old Murowana, Binarowa i S´kowa. Ceremonia Êlubna wÊród wiekowych Êcian pachnàcych folk songs resound at weddings, including old “pytacy” orations and master's of ceremony drewnem, gotyckich rzeêb i polichromii nabiera wyjàtkowego splendoru i cieszy si´ uznaniem speeches. Today’s weddings in Podhale have to have “pytacy”. The role of “pytacy” is usually nie tylko goÊci z kraju, ale tak˝e z zagranicy. W tym roku w sierpniu w Lipnicy Murowanej performed by two young men. A highlander band provides the backdrop. The newlyweds Êlub brała para z Finlandii, w ubiegłym roku pobierali si´ tu Niemcy. KoÊciółek w Binarowej often take highlander dance lessons before the wedding. Showing off the newly acquired

pami´ta, jak sakramentalne tak powiedziała sobie para z Chicago. W S´kowej zwiàzek Zdj´cia: A.Szumna, Piotr Kiec, Jakub Gasek, archiwym zamku Koszkiew skills comes straight after “bonnet” presentation. 50-57 wesele malopolskie:Swiat 1/10/11 1:49 PM Page 56

56 w stron´ tradycji

FOR THE WEDDING >> Places associated with tradition are often chosen for a marriage ceremony. The very popular places include buildings along the Wooden Architecture Route, especially little churches on the UNESCO heritage list: Dębno, Lipnica Murowana, Binarowa and Sękowa. A wedding ceremony among ancient walls with the smell of timber, gothic sculptures and polychrome acquires a special splendour and is enjoyed by both the locals and foreigners. In August this year a couple from Finland were married in Lipnica Murowana, last year a German couple was married there. The little church in Binarowa remembers the couple from Chicago taking the sacrament. A Wesele na zamku to tak˝e element tradycji / Wedding at a castle is also a tradition couple from England were married in Sękowa. The priests taking care of the churches are happy to wed couples from other mał˝eƒski zawarła para z Wielkiej Brytanii. Ksi´˝a opiekujàcy parishes in Poland and also from abroad. A wedding on the si´ koÊciółkami bardzo ch´tnie udzielajà Êlubów nowo˝eƒcom Wooden Architecture Route can also be organised in a traditional z innych parafii w Polsce, a tak˝e z zagranicy. Małopolskia manor, such as in Świdnik in Sądecczyźna. A Wesele na Szlaku Architektury Drewnianej mo˝na urzàdziç regional group from Podegród conduct wedding rituals at równie˝ w tradycyjnym małopolskim dworze, np. w Âwidniku weddings here. The hall decorations: folk wreaths and spiders na Sàdecczyênie. Odbywajà si´ tu imprezy weselne, podczas hanging from the ceiling are made in the Sądecki Ethnographic których obrz´dy prowadzi zespół regionalny z Podegrodzia. Park. Treasures of nature are often used to decorate are manor Dekoracje sal: ludowe wieƒce i wiszàce u sufitu pajàki sà halls; in summer with field flowers: poppies and cornflowers, in wykonywane w Sàdeckim Parku Etnograficznym. Cz´sto autumn with crops from the fields and gardens. Dancing music do ozdabiania sal dworu wykorzystuje si´ skarby natury – latem for the event is usually played by the Lachów Sądecki folk bands. kwiaty polne: maki, bławatki, jesienià – plony pól i ogrodów. Regional museums, castles and the Salt Mine in Wieliczka Podczas imprezy do taƒca przygrywajà kapele ludowe, głównie organise weddings that are associated with the region’s cultural Lachów Sàdeckich. heritage. Weddings in such places will no doubt remain in the Organizacj´ wesel powiàzanych z dziedzictwem kulturowym memories of the guests for many years. regionu oferujà te˝ muzea regionalne, zamki, Kopalnia Soli w Wieliczce. Imprezy weselne w takich miejscach na pewno GALA OUTFITS >> Wedding outfits are a very important zapadnà w pami´ci weselników na długie lata. element of rituals. Local clothing manufacturers from Podhale are well aware of it. Today, it is in good taste for the bride to wear STRÓJ GALOWY >> Odzienie paradne, czyli stroje a wide skirt and head scarf with flower patterns, a white blouse, weselne, to bardzo wa˝ny element obrz´dowoÊci. Wiedzà an embroidered corset and a string of beads. The bridegroom o tym dobrze regionalni producenci odzie˝y z Podhala, którzy puts on felt pants embroidered with a floral pattern, a wide leather ubierajà nowo˝eƒców i ich goÊci. DziÊ w dobrym tonie jest, aby belt, a white shirt with a heart-shaped neck tie. A loose woolen do Êlubu panna młoda zało˝yła kwiecistà szerokà spódnic´ embroidered jacket and a hat with shells and an eagle feather i chust´, białà koszul´, haftowany gorset i sznur korali. Pan complete the picture. Highlander “kierpce” shoes are obligatory. młody, chcàc dotrzymaç kroku swojej przyszłej ˝onie, Highlander-style weddings are a great attraction for those from przywdziewa „bukowe” filcowe portki haftowane we wzór other regions. Tailor-made outfits with highlander elements are z parzenicami, szeroki skórzany pas, białà koszul´ ze spinkà more often ordered by guests from big Polish cities and from w kszatłcie parzenicy. Dopełnieniem całoÊci jest kurtka wełniana abroad. Producers of traditional highlander shoes take also zwana „cuchà” lub „gunià” oraz kapelusz z muszelkami i orlim individual orders. The shoes are hand embroidered. However, piórkiem. Na nogach obowiàzkowe kierpce. majority of visitors use the services of establishments that hire

Wesele po góralsku to wielka atrakcja tak˝e dla ceprów. Stroje regional outfits. Fot.: archiwum zamku Koszkiew na miar´ z elementami goralskimi szyjà coraz cz´Êciej goÊcie z du˝ych miast Polski i zagranicy. Producenci tradycyjnych MA ¸O POL SKA ZA PRA SZA / MA¸OPOLSKA WELCOMES góralskich butów równie˝ realizujà indywidualne zamówienia. Wi´cej o Êwi´tach, tradycjach Obuwie jest ozdabiane r´cznymi haftami, wstawkami z „tybetu” i zwyczajach na stronie: lub koronki. Wi´kszoÊç przyjezdnych korzysta jednak z usług More about holidays, traditions wypo˝yczalni strojów regionalnych. and customs at: www.visit.malo pol ska.pl 58-59 Niemcy:Swiat 1/10/11 2:51 PM Page 58

verti cal ly. And from the station of Riffel riss it goes through approx. a 2-ki lo me ter -long tun nel. The esca pa de ends at 2600 me ters abo ve sea le vel on the gla cier it self.

THE ZUGSPITZPLATT RE SORT >> The breath ta king pa- no ra ma of the gla cier is unfor get ta ble, not to men tion skiing to the val - ley down its steep Olympic slope. At the height of2000–2720 meters Zi mo we Niemcy / Winter in Germany abo ve sea le vel, the re stret ches askiing area with ni ne ski li fts and 21 ki lo me tres of ski runs. On the Zug spitz platt you ne ed to ta ke off your skis and go to the peak by cable car to see an amazing view of the sur- SNOW, SKIING AND SPECTACULAR VIEWS Śnieg, nar ty ro un ding mo un ta ins. When you want to re lax, it is worth vi si ting the re- stau rant Gip fe lalm with Ba va rian de li ca cies and the hi ghest si tu ated be er gar den in Ger ma ny. i oszała mia ją ce wido ki Zdj´cia: Archiwum DZT DOWN THE STE EP SLOPE >> Below the glacier there is the ski resort Garmisch -Classic, which is an ideal resting place for the lovers Êci 1000 m n.p.m. ko lej ka pnie si´ nie mal pio no wo w gó r´. of steep and long slopes. Afive -day ski pass for an adult costs 163.5 eu- A od stacji Riffel riss przeje˝ d˝a przez dwuki lo me tro wy tunel. ro, and for a child – 98 eu ro. The re sort has over 40 ki lo me tres of ski Eskapa da koƒczy si´ na wyso ko Êci 2600 m n.p.m. na samym runs (at the height of700–2050 meters above sea level). On the Kan - lodow cu. dahar slope, the most famo us ski run for profi cient skiers, the World Cup ski event is held every year. A 5-kilo me ter run from the peak Osterfel der - OÂRODEK ZUGSPITZ PLATT >> Za pie ra jà ca dech kopf is equal ly fasci na ting. The youngest and begin ning amateurs of this w piersiach pano ra ma lodow ca dostar cza nieza po mnia nych di sci pli ne may use snow fields on the slo pes of Haus berg. wra˝eƒ, a co dopie ro zjazd do doli ny po stromym olimpij skim Gar misch -Par ten kir chen lies on ly 100 ki lo me tres from Mu nich. Du ring stoku. Na wyso ko Êci mi´dzy 2000 a 2720 m n.p.m. rozpo Êcie - the season, the Garmsich Ski -Express goes from the central station in ra si´ te ren nar ciar ski ofe ru jà cy dzie wi´ç wy cià gów i 21 km tras. Munich to the lower station of der Hausberg bahn (the jour ney lasts 85 Na Zugspitz platt koniecz nie trzeba odpiàç narty i kolej kà lino - mi nu tes). You do not ha ve to wor ry abo ut ac com mo da tion either. In Ga - wà wjechaç na szczyt, skàd rozta cza si´ oszała mia jà cy widok -Pa you will find nu me ro us ho tels and pen sions of fe ring pla ces af for da ble na otacza jà ce góry. Na odpo czy nek warto si´ zatrzy maç w res- for every one. taura cji Gipfe lalm zapra sza jà cej na bawar skie przysma ki i do najwy ˝ej poło ˝o ne go ogródka piwne go w Niemczech. Zdj´cia: Archiwum DZT OSTRA JAZ DA >> Po ni ˝ej lo dow ca znaj du je si´ oÊro dek Gar misch -Clas sic, ide al ne miej sce wy po czyn ku dla mi ło Êni ków Garmisch -Parten kir chen nie bez po wodu Gar misch -Par tenkir chen is one of the ostrych i długich zjazdów. Pi´ciodniowy skipass dla osoby do- jest najbar dziej zna nym re gio nem most popu lar ski regions in Germa ny ro słej kosz tu je 163,5 eu ro, a dla dziec ka 98 eu ro. OÊro dek ofe - narciar skim w Niem czech. Ama to rów for many re asons. The lo vers of white ruje ponad 40 km tras narciar skich (na wyso ko Êci od 700 białe go sza leƒstwa przycià ga jà lodo wiec frenzy are at trac ted by the gla cier do 2050 m n.p.m.). Na Kanda ha rze, najsłyn niej szej z czarnych Zugspit ze oraz oÊrod ki nar ciarskie Zugspit ze and the ski re sorts tras, co ro ku od by wa jà si´ za wo dy oPu char Âwia ta. Nie mniej Garmisch -Classic i Zug spitzplatt . of Gar misch -Clas sic and Zug spitzplatt. emocjo nu jà cy jest pi´ciokilo me tro wy zjazd ze szczytu Osterfel - der kopf. Na naj mło dszych i po czàt ku jàch ama to rów tej dys cy - Na Zug spit ze (2962 m n.p.m.), naj wy˝ szym szczy cie The ski season on the Zugspit ze (2962 meters above sea level), the pli ny spor tu cze ka jà po let ka Ênie˝ ne w ogród ku nar ciar skim Nie miec i je dy nym lo dow cu w kra ju, se zon nar ciar ski roz po czàł highest peak in Germa ny, began on31 October. Snow will be here na sto kach Haus ber gu.

si´ 31 paêdzier ni ka. Ânieg utrzyma si´ tu dokoƒca kwietnia, until the end of April gu aran te eing the ple asu res of skiing and snow - Garmisch -Par ten kir chen rozpo Êcie ra si´ niespeł na 100 km Zdj´cia: Archiwum DZT gwaran tu jàc przyjem noÊç z jazdy na nartach i snowboar dzie. bo ar ding. od Mona chium. W sezo nie z dworca główne go w Mona chium do dolnej stacji Haus berg bahn kur su jà Garm si cher Skie xpress KO LEJ KÑ NA LO DO WIEC >> Ba zà wy pa do wà RAIL WAY TO THE GLA CIER >> The star ting po int on (podró˝ trwa 85 minut). Ozakwa te ro wa nie te˝ nie ma si´ co na Zugspit ze jest miejsco woÊç Garmisch -Par ten kir chen. Kolej - the Zugspit ze is the villa ge of Garmisch -Parten kir chen. Using rack ra- martwiç. W Ga-Pa znajdzie my liczne hote le i pensjo na ty oferu - kà z´ba tà przez Grainau i Eibsee doje˝ d˝a si´ bezpo Êred nio il way you go via Gra inau and Eib see and re ach di rec tly the gla cier jàce miejsca nocle go we na ka˝dà kieszeƒ. na lo do wiec Zug spit zglet scher. Z Gar misch -Par ten kir chen Zug spit zglet scher. The exci ting ri de from Gra misch -Par ten kir chen do Eib see po dró˝ ob fi tu jà ca we wra ˝e nia trwa 25 mi nut. Po wy - to Eis bee la sts 25 mi nu tes. Abo ve the pic tu re sque la ke of Eib see lo - ˝ej malow ni cze go jezio ra Eibsee poło ˝o ne go na wyso ko - cated at 1000 meters above sea level, the train climbs up almost Anna Gmurczyk 60-65 tyrol:Swiat 1/10/11 1:55 PM Page 60

60 na stoku... on the slope.. 61

Warun ki geogra ficz ne sprawia jà, ˝e oÊrodki z najwy ˝ej popro - South Tyrol is a perfect place Paweł Wroƒski wadzo ny mi trasa mi: Ortler Arena wokół wioski Solda (Sulden) for the lovers of white frenzy. KINGDOM OF WINTER i Val Se na les (Schnal stal) z lo dow cem Ho chjoch sà po ło ˝o ne Interesting ski runs in spectacular PLEASURES w zachod niej cz´Êci regio nu. We wschodniej znajdu jà si´ naj- setting encourage Alpine and cross- bardziej rozle głe tere ny narciar skie regio nu. Sà to nale ˝à ce country skiing. Excellently prepared do Do lo mi tów sta cje: Val Gar de na (Gröden Tal), Al pe di Siu si snowparks await freestylers. And (Se iser Alm), Al ta Pu ste ria (Hoch pu ster tal), Plan de Co ro nes (Kron platz) oraz Obe reg gen b´ dà ce bra mà do po ło ˝o nej w sà - nature itself has taken care of those sied nim Tren ti no Val di Fiem me. Oprócz nich jest tak ˝e kil ka cie- preferring high-mountain skiing. kawych, kame ral nych oÊrodków: Speik bo den i Klausberg oraz oplecio ne wycià ga mi wido ko we gniazdo Plose nad Bressa no - Due to geographical conditions, the resorts with the highest-situated Południowy Tyrol jest wymarzonà krainà dla miłoÊników ne. Na szczy cie gó ry za czy na si´ naj dłu˝ szy zjazd Po łu dnio we - ski runs such as Ortler Arena around the villages of Solda (Sulden) go Tyro lu, czyli dziewi´ciokilo me tro wa czarna trasa Trametsch. and Val Senales (Schnalstal) with the Hochjoch glacier are located białego szaleƒstwa. Do uprawiania narciarstwa in the western part of the region. The eastern part boasts the most zjazdowego i biegowego zach´cajà ciekawe DLA KA˚DE GO CO INNE GO >> Kom plek sy tras extensive ski areas such as the Dolomites stations of Val Gardena trasy poprowadzone w spektakularnej scenerii. zjaz do wych i to wa rzy szà ce im snow par ki ró˝ nià si´ sce ne rià (Gröden Tal), Alpe di Siusi (Seiser Alm), Alta Pusteria Na freestylerów czekajà znakomicie przygotowane i warun ka mi, przez co ich oferty sà skiero wa ne do nieco innych (Hochpustertal), Plan de Corones (Kronplatz) and Obereggen grup nar cia rzy. Ze wzgl´ du na wy so kie po ło ˝e nie (1900– forming a gate to Val di Fiemme in neighbouring Trentino. Except snowparki. O tych, którzy preferujà narciarstwo –3250 m n.p.m.) sil ne wia try i cz´ ste ob lo dze nie sto ków, for them, there are also several interesting cosy resorts: Speikboden wysokogórskie, natura zadbała sama. Fot.: U. Berhart 60-65 tyrol:Swiat 1/10/11 1:55 PM Page 62

62 na stoku... on the slope.. 63

Ronda. The arrangement of ski lifts and ski runs enables you to go around the massif (Gruppo di Sella) without taking off your ski. You need around 6 hours to do a loop around Sella (irrespective of the direction). The resorts in the Dolomites are a part of the world’s largest ski system of DolomitiSuperski. 12 stations located in the area of South Tyrol, Trentino and Veneto offer as much as 1 220 kilometres of ski runs available with a single ski pass (there are also slightly cheaper local ski passes). When you log in using the number of your ski pass, you can check where and how you skied. And when you activate a special text-message service, you will receive updated information on weather conditions everyday.

NOT ONLY FOR YOUR PALATE >> There is no fun in the Usługi spa oferuje ka˝dy lepszy hotel / Spa services are offered by every better hotel snow without tasty dishes and beverages. And in this respect South Tyrol is one of the leaders in the Alps. Its cuisine combines both (Grup po di Sel la) wko ło bez zdej mo wa nia nart. Nap´ tl´ wo kół Italian and Hapsburg influences. Nothing surprising, though. This is Sel li (nie za le˝ nie od kie run ku) po trze ba oko ło szeÊciu go dzin. Tyrol, the land with a thousand-year-old history divided by an Italian OÊrod ki Do lo mi tów na le ˝à do naj wi´k sze go na Êwie cie sys te - and Austrian border only after the World War I. The regional menu mu nar ciar skie go Do lo mi ti Su per ski. 12 sta cji po ło ˝o nych na te - contains pastas and sea food, as well as cheeses and cold meats. re nie Po łu dnio we go Ty ro lu, Tren ti no i Ve ne to ofe ru je a˝ 1220 km A local rarity is dried beckon called Speck. tras zjazdo wych dost´p nych z jednym karne tem (funkcjo nu jà te˝ Gourmets particularly like the lodge Emilio Comici, which is located nieco taƒsze karne ty lokal ne). Logu jàc si´ za pomo cà nume ru at the foot of the spectacular peaks of Sassolungo over Val Gardena. Snow park wObe reg gen to raj dla snowboardzistów / Snowpark in Obereggen is a paradise for snowboarders kar ne tu, spraw dzi my, gdzie i jak jeê dzi li Êmy. Uru cha mia jàc zaÊ Everyday it serves fresh fish caught in the Adriatic Sea. In Merano opcj´ po łà czeƒ SMS-owych, otrzy ma my co dzien nie ak tu al ny ko - there is the only one Italian brewery called Frost. An excellent Ortler Arena jest odpo wied nia dla dobrych narcia rzy. Sà tu tak- and Klausberg as well as Plose over Bresanone, which is a beauty muni kat o warun kach pogo do wych w regio nie. addition to this tasty regional cuisine is local wines: white Traminer ˝e łatwiej sze trasy, na których mo˝na stawiaç pierwsze kroki spot entwined with ski lifts. The mountain peak is the starting point with a delightful aroma and usually full-bodied red Lagrein produced na nartach. Owiele jednak przyjem niej jest si´ uczyç narozle - for the longest ski run in South Tyrol, i.e. the 9-kilometer trail of NIE TYL KO DLA PODNIE BIE NIA >> Nie ma do brej from the grapes cultivated only around Bolzano, the capital of South głym, pełnym słoƒca plate au Alpe di Siusi. Tamtejsze szero kie Trametsch for the most proficient skiers. zaba wy na Êniegu bez smacznych potraw i napo jów. Pod tym Tyrol. The north-western part of the region, Vinschgau, is an i niezbyt strome stoki sà bezpiecz ne – odpo wied nie dla rodzin wzgl´dem Połu dnio wy Tyrol plasu je si´ w Êcisłej alpej skiej czo- extensive fruit-growing area, whose specialty is apples. The fruits are wypo czy wa jà cych z młodszy mi dzieçmi. Na płasko wy ˝u Alpe SOMETHING FOR EVERYBODY >> Complexes of ski runs łówce. W kultu rze stołu widaç wpływy zarówno włoskie, jak also used in local spas. Apple juice and vinegar rejuvenate and make di Siusi popro wa dzo no te˝ 60 km tras biego wych. along with snowparks differ in terms of scenery and conditions. i habsbur skie. Nic dziwne go. To przecie˝ Tyrol, kraina o tysiàc - your skin firmer. Moreover, similarly to compresses with moist hay, Ma so Cor to, gł´ bo ko ukry te w Val Se na les, jest odpowiednim As a result, their offers are aimed at slightly different groups of skiers. letniej histo rii, dopie ro po I wojnie Êwiato wej rozdzie lo na gra- which are popular in the whole Alps, they are very relaxing. In South miejscem dla narciarzy wypoczywajàcych z ro dzi nà lub zna jo - Because of its high location (1 900 - 3 250 meters above sea level), ni cà wło sko-au striac kà. Na sto le re gio nu po ja wia jà si´ pa sty Tyrol spa services are offered by almost each 5- or 4-star hotel. mymi, a tak˝e na wyjaz dy trenin go we dla grup sporto wych. strong winds and frequently icy slopes, Ortler Arena is suitable for i owoce morza, jak równie˝ sery i w´dli ny. Lokal nym rarytasem Those staying at places of a lower standard may enjoy health and Plose i Plan de Coro nes oplata jà liczne narto stra dy. Odkry te ko- good skiers. There are also easier ski runs for beginners here. jest su szo ny bo czek – speck. wellness treatments in Meranao, the resort dating back to the rule of pu ły szczy to we ma sy wów, w któ rych je po pro wa dzo no, za pew - However, it is much nicer to learn in the extensive, sunny plateau of Du ˝ym po wo dze niem wÊród sma ko szy cie szy si´ schro ni sko Frantz Josef and his beautiful wife – Sisi. nia jà nie za po mnia ne wi do ki na po strz´ pio ne tur nie Do lo mi tów, Alpe di Siusi. Its wide and not very steep slopes are safe, appropriate Emilio Comi ci poło ˝o ne u stóp spekta ku lar nych turni Sasso lun - choç oba kopce same w sobie majà mocno indu strial ny cha- for families with younger children. Moreover, the plateau has 60 go nad Val Garde na. Codzien nie sà tam serwo wa ne dania ze CASTLES AND MUSEUMS >> In South Tyrol the lovers of rakter. A to za sprawà licznych wycià gów, które jak naPlan de kilometres of cross-country ski runs. Maso Corto, which is hidden Êwie˝ych ryb złowio nych w Adria ty ku. W Mera no znajdu je si´ historic monuments, sites and original collections will not be bored Co ro nespnà si´ na szczyt ze wszyst kich stron. Urzà dze nia in Val Senales, is a good place for skiers relaxing with their families je dy ny wło ski bro war – Forst. Zna ko mi tym uzu peł nie niem Specjały Południowego Tyrolu / Delicacies of South Tyrol do snowbo ar do wych ewolu cji: skocznie, boksy i pipe'y znajdà or friends as well as training camps organized for groups of smacz nej kuch ni re gio nal nej sà miej sco we wi na: za chwy ca jà cy si´ w ka˝dej niemal stacji regio nu. Du˝ym uznaniem snowbo - sportsmen. Plose and Plan de Corones are covered with numerous aro ma tem bia ły Tra mi ner oraz, prze wa˝ nie ci´˝ ki, czer wo ny La - ardzi stów cieszy si´ Snowpark w Obereg gen. ski runs. The facilities for snowboarding acrobatics such as jumps, grein wytwa rza ny z wino ro Êli uprawia nej jedy nie wokół Bolza - boxes and pipes are to be found in every station of the region. no, sto li cy Po łu dnio we go Ty ro lu. Pół noc no-za chod nia cz´Êç JAZ DA NA KA RU ZE LI >> Val Garde na to odpo wied ni Snowboarders highly appreciate the Snowpark in Obereggen. regio nu – Vinsch gau – tworzy rozle głe zagł´ bie sadow ni cze, kie ru nek dla tych, któ rzy chcà po łà czyç nar ty ze zwie dza niem, które go specjal no Êcià sà jabłka. Owoce wyko rzy stu je si´ tak˝e bywa niem w dobrych loka lach, shoppin giem lub wyra fi no wa - CAROUSEL RIDE >> Val Gardena is a perfect destination for w miej sco wych spa. Jabł ko wy sok i ocet od mła dza jà i uj´dr nia - nymi zabie ga mi well ness. Z otoczo nej strzeli sty mi turnia mi do- those who want to combine skiing with sightseeing, relaxing in good jà skór´. Ponad to podob nie jak popu lar ne w całych Alpach okła- liny jest dost´p do500 km tras, włàcznie ze słynnà karu ze là bars and restaurants, shopping or sophisticated spa treatments. dy z wilgot ne go siana znako mi cie relak su jà. W Połu dnio wym nar ciar skà Sel la Ron da. Od po wied ni układ wy cià gów i tras zjaz - From the valley surrounded by towering peaks you have access to Tyro lu usługi spa oferu je ka˝dy bez mała 5- lub 4-gwiazdko wy

do wych umo˝ li wia ob je cha nie roz le głe go ma sy wu gór skie go 500 kilometres of ski runs, including the famous ski carousel of Sella Blickle Zdj´cia: E. Cavada, S. Scata, F. hotel. 60-65 tyrol:Swiat 1/10/11 1:55 PM Page 64

64 na stoku...

as well. It is a land of picturesque towns and amazing castles. The alleys of the historic old towns of Bolzano (Bozen), Merano (Meran), Bressanone (Brixen) and Brunico (Bruneck) conceal restaurants, wine shops, galleries and shops. The medieval castle of Tirol, the seat of the first rulers of the land, after which the region was called, towers over Merano like an eagle's nest. From the equally interesting castle of Coira (Churburg), you can see the impressive northern wall of Ortlera (3 905 meters above sea level) rising high over Solda. Inside there is an exposition of military objects, including armours inherited by the owners after their ancestors – the largest private collection of this type in Europe. The castles of Firmian, in the villages of Solda and Juval above the opening of Val Senales house Liczne trasy czekajà na narciarzy biegowych the museums devoted to the encounter of a human and the Numerous ski runs await cross-country skiers mountains established by the climber Reinhold Messner. In this Kto ko rzy sta z kwa ter o ni˝ szym stan dar dzie, mo ˝e za ˝y waç zdro - region, only the prehistoric hunter Ötzi is as famous as Messner. For wot nych ku ra cji i za bie gów wel l ness w Me ra no, ku ror cie z cza - over 5 thousand years, the hunter’s body was hidden in the insides sów pa no wa nia Fran za Jo se fa i je go pi´k nej mał ˝on ki Sis si. of the glacier. The perfectly preserved mummy found in 1991 can be seen in an archaeological museum in Bolzano attracting over 300 ZAM KI I MUZEA >> W Po łu dni owym Ty ro lu na nu d´ thousand visitors every year. nie b´ dà na rze kaç mi ło Êni cy za byt ków, hi sto rycz nych miejsc Rekonstrukcja pradawnego mieszkaƒca regionu (na wzór Ötziego) i ory gi nal nych ko lek cji. Jest to bo wiem kra ina ma low ni czych This is what the prehistoric inhabitants miast i wspania łych zamków. Zabyt ko we starów ki Bolza no (Bo- of the region could look like (reconstruction of Ötzi) zen), Me ra no (Me ran), Bres sa no ne (Bri xen) i Bru ni co (Bru neck) kryjà w starych zauł kach restau ra cje, enote ki, gale rie i sklepy. Ni czym or le gniaz do nad Me ra no wzno si si´ Êre dnio wiecz ny zamek Tirol, siedzi ba pierwszych włoda rzy krainy, od które go miana pocho dzi nazwa regio nu. Z równie cieka we go zamku Coira (Churburg) widaç impo nu jà cà północ nà Êcian´ Ortle ra (3905 m n.p.m.) góru jà ce go nad Soldà. We wn´trzu budow li sà pre zen to wa ne mi li ta ria, w tym zbro je odzie dzi czo ne przez właÊci cie li po przodkach – najwi´k sza tego typu prywat na ko- lek cja wEu ro pie. Wzam kach Fir mian, we wsi Sol da, oraz Ju - val wznoszàcym si´ nad wylo tem Val Sena les mieszczà si´ muzea poÊwi´ co ne spotka niu człowie ka z góra mi zało ˝o ne przez himalaist´ Re in hol da Mes sne ra. W tym re gio nie Mes sne - ro wi sła wà do rów nu je je dy nie pre hi sto rycz ny my Êli wy Ötzi. Przez po nad pi´ç ty si´ cy lat je go cia ło prze cho wał w swych trze wiach lo do wiec. Do sko na le za cho wa na mu mia, zna le zio na w 1991 r., znajdu je si´ w muzeum arche olo gicz nym w Bolza - no, przycià gajàc ka˝de go roku ponad 300 tys. zwiedza jà cych.

Do jazd: samo cho dem przez Słowa cj´ lub Czechy i Austri´ Getting there: by car through Slovakia or the Czech – przez Brenner Pass lub doli nà Drawy – ok.700 km Republic and Austria – by Brenner Pass or the valley od granic Polski. of Drawa – approx. 700 km from Polish borders. War to wie dzieç: Połu dnio wy Tyrol le˝y na półno cy Good to know: South Tyrol is situated in the northern Włoch. Nie mal 80 proc. au to chto nów po słu gu je si´ j´ zy - part of Italy. Over 80% of natives speak German, and kiem nie miec kim, a do kład nie ty rol skim dia lek tem. Nie - to be more precise – its Tyrol dialect. German and miecki, włoski oraz archa icz ny ladyƒ ski sà równo- Italian are the languages of an equal status. Names praw ny mi j´ zy ka mi. Na zwy miej sco wo Êci sà po da wa ne are bilingual and people often talk in both languages we wszystkich j´zy kach. at the same time. Zdj´cia: P. Wroƒski, A. Trovati Zdj´cia: P. www.sued ti rol.in fo, www.dolo mi ti su per ki.com 66-69 maso corto:Swiat 1/10/11 1:57 PM Page 66

66 na stoku... on the slope... 67

Agnieszka Franke Maso Corto, urocze miastecz ko poło ˝o ne w sercu Alp na wy- Maso Corto, a delightful town in the heart of the Alps, soko Êci 2000 m n.p.m., jest dosko na łà bazà wypa do wà at 2,000 m. above sea level, is an excellent base for na stoki. Na amato rów białe go szaleƒ stwa czeka 35 tras nar- skiers. There are 35 ski runs waiting for snow lovers. W sercu ciar skich. Ko lej ka linowa (jaz da trwa 6 mi nut) za wie zie nas A cable car (6-minute ride) will take us to the na lo do wiec Ho chjoch (3212 m n.p.m.), z któ re go mo˝ na szu - Hochjoch glacier (3,212 m. above sea level) from so waç do Ma so Cor to. De cy du jàc si´ na naj trud niej szà oÊmioki - which we can schuss to Maso Corto. If we decide on lo me tro wà tra s´ Schumg glerrin ne, po ko namy 1200 m ró˝ ni cy Schumgglerrinne, the most difficult 8 km run, we will po zio mów. Je Êli do da my do te go ser wo wa ne w licz nych knaj - have covered 1,200 m difference in levels. Add to this pkach ty rol skie przy sma ki i roz grze wa jà ce bom bar di no, nikt Tyrolean delicacies and warming bombardino, and ju˝ nie b´dzie miał wàtpli wo Êci, dokàd si´ wybraç nanarty. nobody will doubt where to go skiing. Especially since Tym bardziej ˝e wypad mo˝na zapla no waç zarów no w ferie zi- you can plan to go skiing during winter holidays as mo we, jak i wio sn à. Wa run ki na sto kach b´ dà iden tycz ne. well as during spring. Snow conditions will be identical. Alp SWOJ SKA ATMOS FE RA >> Ma so Cor to szcze gól nym uczuciem darzà Pola cy. Podczas odby wa jà cych si´ w czerwcu HOMELY ATMOSPHERE >> Poles particularly Polskich Dni tłumnie Êciàga jà tu polskie gwiazdy. Kto chce po - like Maso Corto. During the Polish Days in June a lot dejrzeç, jak cele bry ci wypoczywajà i je˝d˝à na nartach, powi - of Polish stars come here. Those who want to spy on IN THE HEART OF THE ALPS nien ju˝ za czàç roz glà daç si´ zamiej sców kà – co praw da celebrities, see how they relax and ski, should already

The season is just around the corner. It’s time to dust your skis and get fit to conquer the Alp slopes. The Maso Corto ski resort in Italy is open all year round.

Sezon tu˝ tu˝. Pora odkurzuç narty i zadbaç o kondycj´, by zdobywaç alpejskie stoki. Włoska stacja narciarska

w Maso Corto jest czynna przez cały rok. Zdj´cia: arch. Maso Corto 66-69 maso corto:Swiat 1/10/11 1:58 PM Page 68

68 na stoku... Top***Residence Kurz Szkoła Narciarska Maso Corto Test Centre Narty na pó∏nocy www.masocorto.it Maso Corto Skiing School Ski Rent Maso Corto SKIING IN THE NORTH e-mail: [email protected] www.szkolanarciarska-masocorto.com.pl www.skirent-masocorto.com tel. 0039 047 366 22 20 [email protected] [email protected] Na narty do Maso Corto zapraszajà: Sepp Platzgummer – dyrektor Top***Residence Kurz, Szkoły Narciarskiej Maso Corto, Nie tyl ko na po łu dniu Polski, Not only the south of Poland is the place centrum testowego Blizzard – oraz jego Team “Come skiing to Maso Corto” – Sepp Platzgummer (Director of Top***Residence Kurz, Maso Corto Skiing School and Blizzard Test Centre) and his Team. mo˝ na sza leç na stokach. where you can have some fun on slopes. Do wo dem na to jest WO SiR It is proved by the Sports and Recreation Szel ment na Suwalsz czyê nie. Centre Szelment in the Suwałki region.

Ten nowo cze sny kompleks le˝y na Jasio no wej Górze This modern complex is located on Jesionowa Góra (252 meters (252 m n.p.m.) nad prze pi´k nym je zio rem Szel ment Wiel - above sea level) by the beautiful lake Szelmet Wielki, only 15 ki, za le d wie 15 km od Su wałk. W oto cze niu ma low ni czej kilometres from Suwałki. In beautiful natural surroundings, far away przy ro dy z da la od zgieł ku miast mo˝ na upra wiaç spor ty from city noise, you can do sports and relax in an active way i ak tyw nie wy po czy waç przez ca ły rok. La tem nad je zio ro throughout the whole year. In summer, the lake attracts fishermen, Êcià ga jà w´d ka rze, ka ja ka rze, ˝e gla rze i sur fe rzy. Zi mà Je - canoeists, sailors and surfers. In winter, Jesionowa Góra is invaded sio no wà Gó r´ oku pu jà ama to rzy bia łe go sza leƒ stwa. by the lovers of white frenzy.

ZIMOWE ATRAKCJE >> Dla narcia rzy przygo to - WINTER ATTRACTIONS >> Skiers can use six lit ski runs, do czerwca (11–18) zosta ło jeszcze troch´ czasu, jednak ch´t- start to book a place. Even though there is still a bit of wano szeÊç oÊwietla nych tras zjazdo wych, pi´ç wycià gów five ski lifts from 300 to 400 meters long, one 100-meter-long ski nych na pew no nie za brak nie. time till next June (11–18), there will no doubt be a lot o dłu go Êci od 300 do 400 m, je den 100-me tro wy wy ciàg lift for children and a 90-meter-long belt. All the slopes are lit and Naj lep szym miej scem na wy po czy nek jest Top Re si den ce Kurz of interest. dla dzieci oraz 90-metrowy przenoÊnik taÊmowy. Wszyst- the snow is provided by snow throwers. Inside, there is a ski and – trzygwiazd ko wy hotel w bezpo Êred nim sàsiedz twie tras nar- The best place to relax is Top Residence Kurz, a three- kie sto ki sà oÊwie tlo ne i sztucz nie na Ênie ˝o ne przez ar - snowboarding rental shop and you can also rent a ski trikke, i.e. a ciar skich orazwy cià gów. Obsługa obiektu mó wi popol sku, wi´c star hotel in direct neighbourhood of ski runs and ski mat ki. W oÊrod ku dzia ła wy po ˝y czal nia sprz´ tu special vehicle to have some fun on the slopes. The Sports and z po ro zu mie niem si´ nie ma kło po tów. Ten no wo cze sny kom - lifts. Hotel staff speak Polish, so communication is nar ciar skie go i snow bo ar do we go, mo˝ na tak ˝e wy na jàç Recreation Centre Szelment offers 39 lodging places, a restaurant pleks wypo czyn ko wy składa si´ z: centrum testo we go Blizzard, easy. This modern complex includes: the Blizzard ski trikke – specjal ny pojazd do szaleƒ stwa na stokach. serving international cuisine and a snack bar. It organizes w którym jest dost´p na najnow sza kolek cja nart marki Blizzard, testing centre, with the latest collection of skis of the Na go Êci WO SiR Szel ment cze ka39 miejsc noclegowych, conferences, trainings, bonding and other events. wypo ˝y czal ni sprz´tu (przy rezer wa cji przez internet – 25 proc. Blizzard brand, equipment hire (25% discount with re stau ra cja ser wu jà ca mi´ dzy na ro do wà kuch ni´ oraz bar ra ba tu) oraz cen trum wel l ness (25-me tro wy ba sen, łaê nia tu rec - internet reservation), and a wellness centre (25-meter szybkiej obsłu gi. Dla firm sà orga ni zo wa ne konfe ren cje, Dojazd: samochodem lub autobusami PKS z Suwa∏k ka, sau na i si łow nia dla naj tward szych). Wszy scy złak nie ni za ba - pool, Turkish baths, a sauna and gym for the toughest). szkole nia, impre zy inte gra cyj ne oraz eventy. Getting there: by car or public buses from Suwa∏ki Wyciàgi czynne / Lifts are open: pon.–pt 10–21, sob.– niedz. 9–21 wy mogà si´ wysza leç w czynnej codzien nie dysko te ce K2. Those craving for fun can enjoy the K2 discotheque Cenny / Prices: 1–2,50 zł za jeden przejazd / for one ride open seven days a week. DLA DZIECI >> Rodzi ny z dzieçmy sà w Maso Corto trak- towa ne szczegól nie – przygo to wa no dla nich raba ty na skipas - FOR KIDS >> Families with children are given sy, mi´dzy Êwi´ta mi Bo˝e go Naro dze nia a Wielka no cà działa tu special treatment in Maso Corto. There are discounts przed szko le Ötzi Li no, w któ rym mo˝ na zo sta wiç po cie chy for ski passes and between Christmas and Easter there w wiekuod czterech do siedmiu lat. Na dzieci, które chciały by si´ is the Ötzi Lino kindergarten, where you can leave your nauczyç jeêdziç na nartach równie dobrze jak rodzi ce, czeka pol- 4–7-year-old darlings. For children who want to learn to skoj´ zycz na szkoła zapew nia jà ca nauk´ pod okiem wykwa li fi ko - ski like their parents there is a Polish language ski wa nych in stuk to rów. Dzie ci do lat 10, gosz czà ce w Top school with qualified instructors. Children up to the age Resi den ce Kurz, mogà wypo ˝y czyç komplet sprz´tu narciar skie - of 10 who are guests of Top Residence Kurz can hire go za dar mo. Nie la da fraj dà dla naj młod szych jest tor sa necz - ski equipment for free. The 3.3-kilometer toboggan kowy o długo Êci 3,3 kilometra. route is heaps of fun for youngsters.

paintbal, wypo˝yczalnia rowerów, minigolf, noclegi Zdj´cia: arch. Maso Corto 70-73 Narty Alpy:Swiat 1/10/11 1:59 PM Page 70

70 na stoku... on the slope... 71

Paweł Wroƒski

WELL-KNOWN AND LESS-KNOWN ALPS

Pragniesz po dziwiaç naj wy˝ sze When you want to admire the highest WTYRO LU BEZ LODOW CÓW >> Pi´ç oplecio nych IN TYROL WITHOUT GLACIERS >> Five glaciers entwined szczyty, wybierz Szwaj cari´ lub Fran - peaks, choose Switzerland or France. wycià ga mi lodow ców w austriac kiej cz´Êci Tyro lu oraz jeden with ski lifts in the Austrian part of Tyrol and one in the Italian part cj´. Wolisz przyja zny kli mat, zde cy duj When you prefer a mild climate, we włoskiej tworzy najwi´k sze w Alpach całoroczne zagł´ bie form the greatest year-round ski region of this type in the Alps. si´ na Wło chy. Nie masz zbyt du˝o decide to go to Italy. When you do not nar ciar skie te go ty pu. Almost the exact opposites of usually noisy resorts with impressive go tów ki, a marzà ci si´ per fek cyj nie have too much cash to spare but you Nie mal prze ci wieƒ stwem gwar nych za zwy czaj, im po nu jà cych infrastructure and glaciers are cosy ski stations of East Tyrol. This przygo towa ne tra sy, jedê do Austrii. dream of perfectly prepared ski runs, in fra struk tu rà oÊrod ków z lo dow ca mi sà ka me ral ne sta cje nar - enclave stretches on the southern slopes of the Hohe Tauern, and ciarskie Tyro lu Wschodnie go. Ta enkla wa rozcià ga si´ na połu - northern fringes of the Dolomites. The biggest local station of Sillian Alter na tywà słyn nych i ob lega nych go to Austria. Less known but equally dniowych stokach Taurów Wyso kich i północ nych obrze˝ach offers only 45 kilometres of ski runs. From the highest spot of the kuror tów sà mniej zna ne, interesting resorts are an alternative lecz nie mniej cie ka we oÊrod ki. to popular and crowded places. REKLAMA

PO DRU GIEJ STRO NIE MATTER HORNU >> Gó - ON THE OTHER SIDE OF THE MATTERHORN r´, któ rej kształt zna chy ba ka˝ de dziec ko naÊwie cie, mo ˝na >> The mountain the shape of which is known probably to every oglà daç w peł nej kra sie ze szwaj car skie go ku ror tu Ze rmatt, nie - child in the world may be admired in all its glory from the Swiss resort ustannie obleganego przez goÊci zcałe go Êwiata. Szczyt le˝y Zermatt, which is always crowded with visitors from all over the world. na gra ni cy z Wło cha mi. Po dru giej stro nie gra ni cy sà sia da mi The peak is situated on the border with Italy. The neighbours of Ze rmatt sà Breu il -Ce rvi nia oraz Val to ur nen che – klu czo we Zermatt on the other side of the border are Breuil-Cervinia and oÊrodki Doli ny Aosty. Ten najmniej szy włoski regio n otacza jà Valtourmenche – the key resorts of the Aosta Valley. This smallest naj wy˝ sze w Eu ro pie szczy ty – od Mont Blanc po Mon te Ro sa. Italian region is surrounded by the highest summits in Europe – Mat ter horn przy po mi na stam tàd ta trzaƒ skie go Mni cha. Tra sy Ce - ranging from Mont Blanc to Monte Rosa. From there, the Matterhorn rvinii łàczà si´ ztymi zZermatt, mo˝na wi´c jeêdziç poobu stro- resembles the Monk in the Tatra mountains. The ski runs of Cervinia nach gó ry i po dzi wiaç jà tak ˝e z bar dziej zna nej per spek ty wy are linked with those from Zermatt, so you can ski on both sides of the – z wy dat nym, prze krzy wio nym no sem. mountain and admire it from the most popular perspective – its large, OÊrod ki wokół Matterhornu ofe ru jà łàcz nie350 km tras zjaz do - askew nose. The resorts of the Aosta Valley offer the total of 350 km wych, w tym jed nà z naj dłu˝ szych w Al pach, czy li 17-ki lo me tro - of ski runs, including the longest one in the Alps, i.e. a 17-kilometer wy zjazd do Ze rmatt, oraz snow par ki dla de ska rzy. Do dat ko wà run to Zermatt, plus snowparks for snowboarders. Another attraction Polecamy wyjazdy do: atrakcjà tego miejsca jest najwy ˝ej poło ˝o ny w Euro pie teren nar- of this place is the highest-situated winter sports area in Europe. Just AUSTRII: Zillertal, Karyntia, Stubai, Zell am See, Kaprun, Innsbruck, Wschodni Tyrol, Tiroleroberland, Ski Amade, Arlberg, Saalbach. ciarski – tu˝ pod Matter hor nem na lodow cu Theodul. Orczy ki below the Matterhorn on the Theodul glacier. Ski tows on the Gobba WŁOCH: Civetta, Adamello Ski - Passo Tonale, Montecampione, Cortina d'Ampezzo, Kronplatz, Val di Fiemme, Val di Fassa, Alta na Gobba di Rollin, najwy ˝ej zain sta lo wa ne w Alpach wycià gi, di Rollin, which are the highest-installed ski lifts in the Alps, take skiers Valle Susa - Sauze d'Olux, Marmolada - Arabba, Val Gardena, Alta Valtellina - Bormio i Livigno, Dolina Aosty, Val di Sole,

wywo ˝à narcia rzy na zawrot nà wyso koÊç 3899 m n.p.m. up to the vertiginous height of 3 899 meters above sea level. Fot: © Copyright 2003 by Osttirol Werbung und Nationalpark Hohe Tauern FRANCJI: Risoul Vars, Les 2 Alpes, Alpe d'Huez, Val Thorens - Trzy Doliny, Espace Killy - Val d'Isere + Tignes, Valloire - Valmeinier, La Belle Montagne, Paradiski - La Plagne, Górne Maurienne - Val Cenis, Aussois, La Norma, Valfrejus SZWAJCARII: Jungfrau, 4 Vallees, Engelberg, Davos Klosters, Engadin - St. Moritz, Wallis - Brig, Wallis Saas-Fee WWW.CERVINIA.IT; WWW.ZERMATT.CH 70-73 Narty Alpy:Swiat 1/10/11 1:59 PM Page 72

72 na stoku...

system (2 407 meters above sea level) you can see a superb panorama of the mountains. There are fewer umbrella bars here and restaurants tempting you with disco music, which is why the place is never too crowded and it is definitely more peaceful than the major resorts in Tyrol. Interesting ski runs lead from local slopes directly to the capital of the region – tiny Lienz situated by the river Drawa. Nice ski complexes with ski runs differing in terms of difficulty are offered also by Defereggental, Hochpustertal, Virgental, Kalsertal, Villgratental and Lesachtal. The total of 350 kilometres of ski runs, 400 kilometres of runs for the lovers of cross-country skiing, and professional snowparks. It is easy to move between the resorts and the ski pass for ski runs in Osttirol is also valid in the resorts of neighbouring Carinthia (the most expensive options open even the gates of the Dolomites). Zapraszamy do Bruntál WELCOME TO BRUNTÁL Metterhorn z włoskiej strony Alp / Metterhorn from the Italian side of the Alps WWW.OST TI ROL.COM Bruntál le ży w pół noc now schod niej czę ści Re pu bli ki Cze skiej, Bruntál is located in the north-east part of the Czech Republic Dolo mi tów. Najwi´k sza z tutej szych stacji – Sillian – oferu je za- BY THE WAYSIDE OF THE MILKY WAY >> From w jed nym z naj pięk niej szych re gio nów tu ry stycz nych Je seníky in Jeseniky, one of the most beautiful tourist regions led wie 45 km tras. Z najwy˝ sze go punktu syste mu (2407 m Italian Sestriere in Piedmont to Montgenevre in Haute-Savoie roz po ście ra ją cym się w Su de tach Wschod nich. W tym nie - stretching through the Eastern Sudety mountains. In this n.p.m.) rozcià ga si´ wspania ła pano ra ma gór. Mniej tu umbrel la - (France) there stretch the ski lifts of the largest swing in the Alps - wiel kim (17 tys. miesz kań ców), ma low ni czym mia stecz ku każ - small and picturesque little town of 17,000 residents every barów i kuszà cych dysko te ko wà muzy kà restau ra cji, dlate go ni- Via Lattea (over 400 km of ski runs). The nearby resorts of the dy tu ry sta znaj dzie coś dla sie bie, i to nie za leż nie od po ry ro ku. tourist will find something interesting irrespective of the season. gdy nie jest zbyt tłoczno, zato znacznie ciszej ani˝e li wgłów- Maurienne valley situated along the Italian border are much more Bło gi od po czy nek ofe ru ją: sau na, jed na z naj lep szych w Cze - A blissful rest can be enjoyed in the sauna, one of the best in the nych oÊrodkach Tyro lu. Cieka we zjazdy prowa dzà z okolicz nych cosier and peaceful. In the south, the valley is surrounded by the chach, oraz nowo cze sne centrum well ne s. Czech Republic and at the modern Wellnescentrum. sto ków wprost do sto li cy re gio nu – ma leƒ kie go, po ło ˝o ne go oldest French national park Vanoise. One of the key station in the nad Drawà Lienzu. Przyjem ne komplek sy narciar skie ze zró˝ni - region, i.e. Termignon-Val Cenis, has only 80 km of ski runs, but it is ZI MÑ >> Na narcia rzy biego wych czeka ją dobrze utrzyma - IN WINTER >> Near the town there are well maintained co wa ny mi pod wzgl´ dem trud no Êci tra sa mi ofe ru jà tak ˝e De fe - more than enough for a one-week winter holiday. There are 24 ne tra sy bie go we woko li cy mia sta. Tych, którzy na nar tach runs for cross country skiing. Those who prefer to schuss on reggen tal, Hochpu ster tal, Virgen tal, Kaisertal, Vill gra ten tal oraz stations in the whole valley, and only this one has an apres-ski offer wo lą szu so wać po sto kach, za pra sza ją po ło żo ne w po bli żu skis on slopes, there are ski resorts nearby: Karlov (12 km) Lesach tal. Łàcznie 350 km tras zjazdo wych, 400 km torów dla including swimming pools and a theme park, shopping arcades and ośrod ki nar ciar skie – Kar lov (12 km) i Pra dziad (24 km). and Pradziad (24 km). On the peak of the highest mountain in miło Êni ków narciar skich biegów oraz profe sjo nal nie przygo to - restaurants in the two towns of Lansebourg and Lanslevillard. For Na szczy cie naj wyż szej gó ry Mo raw (Pra dziad ma 1491 m Morav (Pradziad is 1,491 m. above sea level) there are heaps wane snowpar ki. Mi´dzy oÊrodka mi łatwo si´ przemiesz czaç, several years now, the Maurienne region has been prepared to n.p.m.) śnieg za le ga ob fi cie do po cząt ku ma ja. Za le d - of snow until early May. Little Charles’ Well (Karlova Studánka), a karnet na trasy w Ostti ro lu wa˝ny jest w oÊrodkach sàsied niej welcome Poles – the prices of accommodation have been made wie 18 km od Brun tál znaj du je się Stu dzien ka Ka ro la (Kar lo - the resort famous for ferrous mineral waters and the healthiest

Karyn tii (najdro˝ sze opcje otwiera jà tak˝e bramy Dolo mi tów). affordable to us, there are Internet websites and a guide in Polish. Fot.: www.cervinia.it (2) va Stu dán ka) – uzdro wi sko sły ną ce z że la zi stej szcza wy air in the country, is only 18 km from Bruntál. i najzdrow sze go powie trza w Czechach. WWW.OST TI ROL.COM WWW.MAURIEN NE -TO URISME.COM IN SUMMER >> The vacation offer is equally rich, you can LA TEM >> Ofer ta wa ka cyj na jest rów nie bo ga ta – moż na go mountain walking and enjoy beautiful views (Uhlířskývrch, NA POBO CZU MLECZNEJ DROGI >> Od włoskie - wę dro wać po gó rach, ciesząc oczy pięk ny mi wi do ka mi Velký Roudný, Rejvíz, Petrovy kameny, Dlouhé Stráně, Ewolucje narciarskie w Breuil -Ce rvi nia / Ski acrobatics in Breuil-Cervinia go Sestrie re w Piemon cie po Montge ne vre w Górnej Sabau dii (Uhlířský vrch, Velký Roudný, Rejvíz, Petro vy kame ny, Dlouhé waterfalls: Bílé Opavy, Velký Kotel), you can go fishing and (Francja) rozcià ga jà si´ wycià gi najwi´k szej w Alpach huÊtaw - Stráně, wo do spa dy: Bílé Opa vy, Velký Ko tel), węd ko wać play water sports. ki – Via Lattea (ponad400 km tras zjazdo wych). Nieda le ko stàd i uprawiać sporty wodne. w oÊrodkach doli ny Maurien ne poło ˝o nej przy grani cy włoskiej Bruntál i jego okoli ce przyjmą was z otwarty mi ramio na mi i za- Bruntál and its environs will welcome you with open arms and jest znacznie kame ral niej i ciszej. Doli na okala od połu dnia naj- uro czą. Bę dzie cie do nas wra cać z ra do ścią. will enthrall you. You will keep returning to us with joy. star szy francuski Park Na ro do wy Va no ise. Ter mi gnon -Val Ce nis – jedna z kluczo wych stacji tego regio nu – oferuje wprawdzie tylko80 km tras, ale na tygo dnio wy urlop to a˝ nadto. Wcałej doli nie sà24 stacje, atylko wtej jednej ofert´ apr¯s-ski wzbo- gaca jà base ny i park rozryw ki, shoppin go we ulice oraz restau - racje dwóch miaste czek: Lansle bo urg i Lansle vil lard. Region Maurien ne od kilku lat jest przygo to wa ny na przyj´cie Polaków Miasto Bruntál, Nádražní 20, – przysto so wa no ceny kwater do naszych kiesze ni, przygo to wa - 792 01 Bruntál, tel. +42 0 554 706 111 no przewod nik i strony inter ne to we w j´zy ku polskim. Miejska informacja: Námestí Míru 7, 792 01 Bruntál tel. +42 055 4713 099 WWW.MAURIEN NE -TO URISME.COM www.mubruntal.cz 74-77 Malta:Swiat 1/10/11 2:04 PM Page 74

74 miejsce place 75

Urszula Gabryelska

MALTESE BETHLEHEM

W Ghajn sielem na Malcie In Ghajnsielem in Malta Panu je tu szczegól na atmos fe ra: wieÊnia cy krzàta jà si´ przy pra- The atmosphere here is really special: peasants are busy with grupa 150 ak to rów przy bli˝a the group of 150 actors cy, konie obra ca jà kamie nie młyƒskie, paste rze doglà da jà sta- their work, horses turn millstones, shepherds take care of da owiec pa sà ce go si´ na roz le głym pa stwi sku, a ni ko mu sheep grazing in a large field and the couple of strangers look wy da rzenia, jakie ro ze grały enacts the events that niezna na para ludzi opieku je si´ swoim nowo naro dzo nym after their newborn child. The cave where Jesus was born si´ prze szło 2000 lat temu. took place over 2 000 years dzieckiem. Grota, wktórej naÊwiat przyszedł Jezus, jest naj - is the greatest attraction of this Maltese Bethlehem, which is Nie jest to jed nak ru cho ma ago. However, it is not wi´k szà atrak cjà mal taƒ skie go Be tle jem, uni kal nej wio ski od - a unique village recreating the living conditions in the era twa rza jà cej wa run ki ˝y cia z cza sów Chry stu sa. Kra jo braz tak ˝e of Jesus Christ. The landscape is similar to the one we know szop ka, lecz t´t nià ca ˝y ciem a living nativity scene, jest po dob ny do te go, ja ki zna my z bi blij nej przy po wie Êci. from Biblical stories. In the 20-thousand-square-meter fields wio ska wpro wa dzajà ca but a teeming-with-life Na 20 tys. m kw. pól zwanych Ta Passi znajdu jà si´: domy sto- called Ta’Passi there are houses of a carpenter and la rza i ko wa la, pie kar nia, staj nia, targ pach nà cy Êwie ˝y mi wa - a blacksmith, a bakery, a stable, a market smelling of fruit, w at mos fe r´ Êwiàt village introducing the rzy wa mi, owo ca mi i ry ba mi, ta wer na ser wu jà ca lo kal ne da nia vegetables and fish, a tavern serving local dishes and wines as

Bo ˝e go Na ro dze nia. atmosphere of Christmas. Fot.: www.ghajnsielem.com i wina oraz stoiska z r´ko dzie łem. well as stalls offering handicraft. 74-77 Malta:Swiat 1/10/11 2:04 PM Page 76

76 miejsce

Warsztat kowalski w maltaƒskim Betlejem / A smithy in the Maltese Bethlehem Stroje z czasów Jezusa / Clothes from the times of Jesus Christ

HISTORIA O˚YWA >> Wio ska Na ro dze nia Pa na znaj - HISTRORY COMES TO LIFE >> The Christmas villa- duje si´ w miastecz ku Ghajnsie lem na połu dnio wo -wschod nim ge is located in the town of Ghajnsielem on the south-east wybrze ˝u wyspy Gozo na Malcie. Zale d wie pi´ç minut drogi coast of the Island of Gozo in Malta. Only 5 minutes from the od Mgarr Harbo ur, gdzie zatrzy mu jà si´ promy przypły wa jà ce Mgarr Harbour, where the ferries coming to island stop. The na wy sp´. Projekt Bethlehem f’ Ghajnsielem od trzech lat realizuje project Bethlehem f' Ghajnsielem, which has been carried out społecznoÊç miasteczka, z roku na rok cieszy si´ on coraz wi´kszà by the local community for three years, is more and more popularnoÊcià wÊród turystów. popular among tourists every year. Having entered the village, Przy wejÊciu do wioski goÊcie otrzymu jà map´ z zazna czo ny mi every visitor receives a map with marked attractions. One of atrak cja mi. Zo sta nie te˝ prze pro wa dzo ny spis lud no Êci jak them will be a census taken in the same way as during the za pano wa nia Hero da. Dla tych, którzy chcà zwiedzaç Betle jem rule of King Herod. For those who want to visit Bethlehem at w no cy, przy go to wa no lam py oliw ne. W week en dy i Êwi´ta night, oil lamps have been pre-pared. At weekends and mo˝ na od wie dzaç po szcze gól ne ro dzi ny. Przyj rzeç si´ pra cy sto - Christmas you can visit the families. You can see a carpenter la rza lub ko wa la, pod pa try waç ba wià ce si´ dzie ci i skosz to waç or a blacksmith at work, observe playing children and taste local lokal nych przysma ków przyrzà dzo nych przez gospo dy ni´ delicacies prepared by a peasant before your very eyes. On 4 na oczach go Êci.4 grud nia, wdniu otwar cia wio ski, od b´ dzie December, when the village opens, the reconstruction of the si´ rekon struk cja podró ˝y Êwi´tej rodzi ny z Naza re tu do Betle - holy family’s journey from Nazareth to Bethlehem will be held, jem, a 2 stycznia insce ni za cja wizy ty Trzech Króli. W XVIII-wiecz - while on 2 January the visit respective of the Three Wise Man nym forcie Chambray rozbi jà obóz rzymscy legio ni Êci. will be enacted. In the 18th-century Fort Chambray, Roman soldiers will set up their camp. PRZE˚YJ TO SAM >> Aby le piej si´ wczuç wat mos fe r´ tamtych czasów, mo˝na przebraç si´ wstroje zepoki iwcieliç EXPERIENCE IT YOURSELF >> In order to get into w rol´ paste rza, pieka rza lub za pomo cà narz´ dzi, które ju˝ the spirit of that time, you may put on contemporary clothes, daw no wy szły zu˝y cia, uprawiaç ziemi´. Dla dzie ci najwi´kszà assume the role of a shepherd or a baker, or using obsolete frajdà jest kar mie nie zwie rzàt: wiel błà dów, ko ni, osłów, owiec, tools till the land. Children will have the best fun feeding drobiu. Ta kie atrak cje ofe ru je go Êciom ho tel Be th le hem animals: camels, horses, donkeys, sheep, poultry. These Inn. SzeÊç pokoi na parte rze tego obiektu jest zare zer wo wa - attractions are offered to guests by the hotel Bethlehem Inn. Six nych dla zwiedza jà cych Wiosk´ Naro dze nia Pana. Urzàdzo no rooms on the ground floor of the building are reserved for visitors. je suro wo, w takim stylu, jaki obowià zy wał w czasach Jezu sa. They are furnished in an austere style as in the times of Jesus Christ.

Dojazd: samolotem linii Air Malta. To get there: by Air Malta airlines. Waluta: euro; 1 EUR = 3,9 PLN Currency: euro; EUR 1 = PLN 3,9 Bethlehem f’ Ghajnsielem jest otwarte od 4 XII do 2 I. Bethlehem f’ Ghajnsielem is open from 4 December W weekendy, Êwi´ta i Nowy Rok w domach na terenie to 2 January. At weekends, Christmas and in the New wioski przebywajà aktorzy wcielajàcy si´ w role dawnych Year in the houses located in the village actors act mieszkaƒców Betlejem. Wst´p bezpłatny. Bethlehem’s former inhabitants. Fot: www.ghajnsielem.com www.ghajnsielem.com/bethlehem; www.visitmalta.com 78-85 Norwegia:Swiat 1/10/11 2:07 PM Page 78

78 podró˝e z kulturà travels with culture 79

We Fro gner Park w Oslo znajduje si´ 212 rzeêb Gustava Vigelanda. Artysta pracował nad nimi 19 lat. Sztu ka Piotr Janowczyk In the Frogner Park there are 212 sculptures by Gustav Vigeland. The artist worked on them for 19 years snym ˝yciem. Wykrzy wio na, ekspre syj na twarz, którà arty - has a life of its own. The contorted, expressive face painted sta umieÊcił napłótnie w1893 r., stała si´ wizy tów kà Nor- by the artist in 1893 has became Norway’s flagship along nor we skie go we gii na rów ni z tra twà Kon -Ti ki czy Cen trum Po ko jo wej with a Kon-Tiki raft or the Nobel Peace Centre in Oslo. This Na gro dy No bla w Oslo. Ob raz ten za po czàt ko wał w sztu - picture started an epoch of expression in European art. It is ce euro pej skiej epok´ ekspre sjonizmu. Dosko na le te˝ wpi- perfectly inscribed in the secessionist aesthetics created THE ART OF NORWEGIAN SPLEEN sple enu su je si´ w es te ty k´ se ce syj nà po wstałà pod wpły wem under the influence of the artist's personal experiences. osobi stych doÊwiad czeƒ arty sty. In his memoirs, the painter described the experience that W dzien ni kach ma larz opi sał do Êwiad cze nie, któ re mo gło might have inspired him to paint this masterpiece: "I was byç in spi ra cjà do po wsta nia te go dzie ła: „Sze dłem dro gà walking along a path with two friends — the sun was setting Dla poszukiwaczy przygód Norwegia For adventure seekers, Norway z dwo ma przy ja ciół mi – słoƒ ce za szło. Nie bo na gle sta ło — suddenly the sky turned blood red — I paused, feeling to dzikie fiordy i oÊnie˝one szczyty. consists of wild fjords and snowy peaks. si´ krwià i poczu łem, jakby oddech smutku. Zatrzy ma łem exhausted, and leaned on the fence — there was blood and Dla mnie natomiast to kraj, But for me, it is the country where si´ – oparłem o balu stra d´ Êmiertel nie zm´czo ny. Nad nie- tongues of fire above the blue-black fjord and the city — my w którym na ro dziła si´ pełna a very expressive art determining biesko -czar nym fiordem i miastem wisia ły chmury kapià - friends walked on, and I stood there trembling with anxiety eks pre sji sztuka okre Êlajàca ducha the spirit of romanticism and fin cej, pa ru jà cej krwi. Moi przy ja cie le po szli da lej, a ja — and I sensed an infinite scream passing through nature”. ro manty zmu i fin de siecle’u. Ojczy- de siecle was born. The fatherland zosta łem. Dr˝àc ze strachu zotwartà ranà wmojej piersi. A few years ago “The Scream" was stolen during one of the zna Muncha, Vige landa i Griega. of Munch, Vigeland and Grieg. Wielki, niekoƒ czà cy si´ krzyk przeszył natu r´”. most daring thefts in the history of museology. Along with the Para kochanków z Frogner Park „Krzyk“ Edvarda Muncha Fontanna z Frogner Park Lovers from the Fronger Park „Scream” – Edvard Munch Fountain from the Frogner Park Nic tak nie uła twia zro zu mie nia na tu ry ob ce go kra ju jak Nothing helps you understand the character of a foreign country kontakt z jego kultu rà i sztukà. Arty Êci mówià wi´ cej oswej oj - better than contact with its culture and art. Artists say about their czyênie ni˝ najlep szy nawet przewod nik. Wprowa dza jà nas fatherland more than the best guide. They introduce you to the w Êwiat nie do st´p ny dla ty po we go tu ry sty czy glob tro te ra. Po - world unavailable to typical tourists or globetrotters. That is why, dró˝ do Nor we gii nie po win na byç za tem tyl ko wy pra wà your travel to Norway should not only consist of an expedition to na So gner fjord, Lo fo ty czy nar ciar skim spa ce rem po przed mie - the Sognefjord, Lofoten or ski walking in the suburbs of Êciach Tron dhe im. Artystyczne ob li cze Nor we gii mo˝ na po znaç, Trondheim. You can get to know the artistic side of Norway by oglàdajàc obrazy Muncha, odwie dza jàc Frogner Park w Oslo seeing Munch’s pictures, visiting the Frogner Park in Oslo or lub słu cha jàc kon cer tu for te pia no we go A -moll op. 16 nad wo - listening to the Piano Concerto in A minor, Opus 16 by the dami jezio ra u stóp domu Edvarda Griega w Troldhau gen. waters of the lake below Edvard Grieg’s house in Troldhaugen.

KRZYK >> Edvarda Muncha znajà wszyscy. Najwy bit - SCREAM >> Everybody knows Edvard Munch. The niejsze dzieło norwe skie go mala rza – „Krzyk” – ˝yje wła- Norwegian painter’s greatest masterpiece, i.e. “The Scream”, 78-85 Norwegia:Swiat 1/10/11 2:07 PM Page 80

80 podró˝e z kulturà travels with culture 81

Przed kil ku la ty „Krzyk” padł łu pem jed nej znaj bar dziej Frogner Park in Oslo, which is one of the most interesting Êmiałych kradzie ˝y w histo rii muze al nic twa. Wraz z obra - works of this type in Europe. This monumental park complex zem „Madon na” został wynie sio ny z muzeum Muncha boasts 212 sculptures constituting Vigeland's emotional w Oslo na oczach zwiedza jà cych. Naszcz´Êcie, oba dzieła confession. You will find there extreme states of mind and wróci ły ju˝ na miejsce. A jedy nà pamiàtka tamtego wyda - relations joining or dividing people. The sculptures present rzenia jest zamon to wa ny w muzeum system zabez pie czeƒ love, anger, lust, friendship, fear of death. They are arranged niczym z banko we go skarbca. according to the artist's concept to form the series Munch miał zwyczaj wielo krot nie malo waç te same tema - constituting the allegory of human life. The complex is ty. Dzi´ ki te mu zna my kil ka dzie siàt wer sji „Krzy ku”, i to za - crowned with a 14-meter-high obelisk composed of 121 równo w wersji malo wa nej, jak i graficz nej. Depre syj ny styl statues. Alike Much, Vigeland reached to human soul to bring Mun cha, któ ry od naj dzie my rów nie˝ w ta kich pra cach jak out the emotions it concealed and changed these emotions „ZazdroÊç”, „Âmierç w domu chore go” czy „Poca łu nek”, jest into art. baro me trem norwe skie go spleenu, który w ostatnich la- The lovers o Vigeland’s art may see his works in the National tach XIX w. opano wał całà sztuk´ euro pej skà. Museum in Cracow. The exhibition “On the paths of the soul. Gustav Vigeland and Polish sculpture around 1900" presents FROGNER PARK >>Był rok 1892. Uli ce Pa ry ˝a prze - the Norwegian artist’s masterpieces along with the works of mierzał 23-let ni norwe ski rzeêbiarz Gustav Vige land. Szedł Polish sculptors such as Konstanty Laszczka and Bolesław do pracow ni jedne go z najwa˝ niej szych artystów francu - Biegas. skich, Augu sta Rodi na. Kilka lat wczeÊniej młody Norweg za fa scy no wa ny twór czo Êcià pa ry skie go rzeê bia rza sam zde - THE HILL OF TROLLS >> A small, wooden house by cydo wał si´ uprawiaç t´ sztuk´, apo studiach przybył the high precipice of Troldhaugen (the Hill of Trolls). When do Pary ˝a, aby uczyç si´ wpracow ni Rodina. Vige land nie you leave through the hall you can see the lake situated zdawał sobie wówczas sprawy, ˝e za kilka dzie siàt lat do je- several dozen meters below and little boats rocking go pracow ni b´dà przyby waç młodzi twórcy uwa˝a jà cy go Hagerfjord, jeden z najpi´kniejszych w Norwegii Hagerfjord, one of the most beautiul fjords in Norway somewhere in the distance. This view has not changed for za mi strza, a on sam sta nie si´ naj wy bit niej szym nor we - over one hundred years. Each day it accompanied the owner skim rzeêbia rzem przełomu XIX i XX wieku. picture "Madonna" it was carried out from the Munch Museum Dzie łem ˝y cia Gu sta va Vi ge lan da jest ze spół rzeê biar ski Fro - of the house, the composer Edvard Grieg, the master of in Oslo before the very eyes of visitors. Fortunately, both gner Park w Oslo, jedna znajcie kaw szych tego typu reali - Norwegian romanticism. What has remained in the house is masterpieces returned to their place. And the only thing zacji w Euro pie. Ten monu men tal ny kompleks parko wy jest original furniture dating back to the end of the 19th century reminding you of that event is a system of security devices wy peł nio ny 212 rzeêbami b´dàcymi emo cjo nal nà spo - installed in the museum, which is similar to the ones used in wiedzià Vige lan da. Znajdzie my tu skrajne stany ducha i re- Monolit z Frogner Park / Monolith from the Fronger Park Para kochanków z Frogner Park / Lovers from the Fronger Park bank vaults. Munch used to paint the same themes may times. la cje, ja kie łà czà lub dzie là lu dzi. Rzeê by przed sta wia jà As a result, we have several dozen versions of “The Scream" miłoÊç, złoÊç, po˝à da nie, przyjaêƒ, strach przed Êmiercià. both in painted and graphic versions. Munch's depressive Układa jà si´ w zwarty cykl stanowiàcy alego ri´ ludzkie go style, which is visible also in the works such as "Jealousy," ˝y cia. Kom pleks jest zwieƒ czo ny 14-me tro wym obe li skiem, “Death in the Sick-Room” or “The Kiss,” is a barometer of na któ ry skła da si´ 121 fi gur. Vi ge land, po dob nie jak Norwegian spleen, which in the last years of the 19th century Munch, si´ gał wgłàb ludz kiej du szy, by wy do byç skry wa - dominated the whole European art. ne tam emo cje iza mie niç je wsztuk´. Mi ło Êni cy talentu Vigelanda mogà obejrzeç jego prace w Muzeum Naro do - THE FROGNER PARK >> It was 1892. The twenty- wym w Kra ko wie. Na wy sta wie „Na dro gach du szy. Gu stav three-year-old Norwegian sculptor Gustav Vigeland was Vige land a rzeêba polska około 1900” dzieła Norwe ga sà walking down the streets of Paris. He was going to the atelier pre zen to wa ne wraz z pracami pol skich rzeê bia rzy, ta kich of one of the most important French sculptors August Rodin. jak Konstan ty Laszczka i Bole sław Biegas. Several years earlier, fascinated by the work of the Parisian sculpture, the young Norwegian artist had decided to cultivate WZGÓRZE TROL LI >> Ma ła, drew nia na wil la this arts and after completing his studies he had gone to Paris nad wyso kim urwiskiem Troldhau gen (Wzgórze Trolli). to study in Rodin’s atelier. Vigeland was unaware at that time Po wyjÊciu przed sieƒ widaç poło ˝o ne kilka dzie siàt metrów that several dozen years later, young artists regarding him as ni˝ej jezioro i koły szà ce si´ gdzieÊ w odda li małe łódecz ki. a master would come to his atelier, and he would become the Ten wi dok nie zmie nił si´ odpo nad stu lat. Ka˝dego dnia most outstanding Norwegian sculptor of the turn of the 20th towarzyszył go spo darzowi posiadłoÊci, kom po zy torowi century. His greatest masterpiece is the sculpting complex Edvardowi Griegowi, mistrzowi nor we skie go ro man ty zmu. 78-85 Norwegia:Swiat 1/10/11 2:07 PM Page 82

82 podró˝e z kulturà

W domu zacho wa ły si´ orygi na le meble z koƒca XIX w. oraz czar- and Grieg's black Steinway piano. The portraits hanging on ny stein way Griega. Z portre tów wiszà cych na Êcianach willi spo- the walls of the house present a small man with moustache and Dojazd: z Warszawy do Oslo – glà da drob ny, wà sa ty m´˝ czy zna o zmierz wio nej fry zu rze. „Lit tle tousled hair. The "Little Giant" this is how Norwegians call Grieg samolotem linii Wizz Air i Norwegian giant” – tak bo wiem Grie ga na zy wa jà je go ro da cy – miał za le d - as he was only 152 centimeters tall. At the beginning, the artist Waluta: korona norweska wie 152 cm wzrostu. Arty sta poczàt ko wo mieszkał w Oslo. lived in Oslo. In 1880 he moved to Bergen, and from there he 1 NOK = 0,50 PLN Warto wiedzieç: Frogner Park w W 1880 r. przeniósł si´ doBergen, astamtàd dopie ro trafił naurwi- came to this precipice. Grieg’s melodious works are considered Oslo – wst´p bezpłatny; Muzeum sko. Me lo dyj ne kom po zy cje Griega za li cza ne do ka no nu ro man ty - the canon of Norwegian romanticism and they refer to northern Edvarda Muncha w Oslo, Tøyengata zmu norwe skie go odwo łu jà si´ do północ nych sag i ballad. sagas and ballads. That is why, when listening to his music it is 53, bilet normalny/ulgowy Dla te go słu cha jàc je go mu zy ki, ła two prze nieÊç si´ do Êwiata wi - easy to transport oneself to the world of Vikings and – 75/40 NOK; Museum Edvarda Bergen kin gów i skan dy naw skie go folk lo ru. Po ni ˝ej wil li, nad sa mà wo dà Scandinavian folklore. Below the house, by the water, there is Griega, Troldhaugen 65 (8 km od Oslo stoi czer wo na drew nia na chat ka peł nià ca funk cj´ let niej pra cow - a red, wooden hut serving as a summer studio. There is a piano centrum Bergen), bilet ni. MieÊci si´ wniej piani no, piecyk, biurko ifotel. Tu właÊnie po- there, a stove, a desk and an armchair. This is where Grieg's normalny/ulgowy – 60/30 NOK; wsta wa ły naj bar dziej zna ne utwo ry Grie ga – „W gro cie kró la gór” most famous pieces such as "In the Hall of the Mountain King" Wystawa Gustava Vigelanda i „Pieʃ Sol wej gi”. W po ło wie dro gi mi´ dzy wil là i chat kà wznosi and "Slovejg’s Songs" were composed. Half way between the w Muzeum Narodowym w Krakowie jest czynna do 26 grudnia 2010 r. si´ sa la kon cer to wa per fek cyj nie wkom po no wa na w roz pa dli n´ house and the hut there is a concert hall perfectly fitted into skal nà. Mo˝na tu usły szeç kon cer ty Grie ga gra ne na˝y wo. Nie - a fissure in the rocks. You can listen to live concerts of Grieg’s Getting there: from Warsaw to Oslo – by plane by Wizz Air and Norwegian opo dal znajduje si´ no wo cze sne mu zeum po Êwi´ co ne kom po zy - music here. Nearby, there is a modern museum entirely Currency: Norwegian krone NOK 1 = PLN 0.50 toro wi. WÊród licznych pamià tek uwag´ zwracajà czepek devoted to the composer. Among numerous keepsakes left Good to know: The Frogner Park in Oslo – admission free; The Edvard Munch i sukien ka, w których był chrzczony kompozytor, kufer podró˝ ny after Grieg, you will notice the bonnet and dress in which he Museum in Oslo, Toyengata 53, a normal/ discount ticket – NOK 75/40; The Edvard Grieg Museum, Troldhaugen 65 (8 km from the centre of Bergen), oraz stro je, w ja kich wy st´ po wał na kon cer tach. Na Wzgó rzu Trol - was baptized, a trunk and the clothes he wore during his a normal/discount ticket – NOK 60/30; The Gustav Vigeland exhibition li, gdzie Grieg sp´ dził 22 lata ˝y cia, spo cz´ ły tak ˝e je go zwło ki concerts. On the Hill of Trolls, where the composer lived for 22 in the National Museum in Cracow is open to 26 December 2010. (zmarł w 1907 r.) i ˝ony Niny (zmarław 1935 r.). Grób pary nor- years, his body (he died in 1907) and the body of his wife Nina weskich roman ty ków znajdu je si´ w grocie w stromym klifie. (she died in 1935) are buried. The grave of the couple www.munch.museum.no, www.kunstmuseene.no, www.oslo-norway.ca Sala koncertowa w Trol dhau gen / Concert Hall in Troldhaugen

Zdj´cia: P. Janowczyk, © Borrelia –Zdj´cia: P. fotolia.com of Norwegian romantics is situated in a cave in a steep cliff.

REKLAMA REKLAMA NORWEGIA – KRÓLESTWO FIORDÓW Poczuj magi´ norweskich fiordów, prze˝yj niesamowite przygody. Zobacz cuda natury i podziwiaj dziewiczà przyrod´! Na naszych wycieczkach spróbuj swoich sił w raftingu, canyoningu, rappelingu, nurkowaniu. Mo˝esz wziàç udział: w morskich wyprawach w´dkarskich, orka safari, Husky safari oraz safari na skuterach Ênie˝nych. Organizujemy wyprawy na lodowiec i penetracje jaskiƒ lodowcowych, rejsy luksusowymi statkami. Poznaj miejsca, gdzie natura nie jest ska˝ona cywilizacjà, gdzie powietrze jest rzeÊkie, woda krystalicznie czysta, a morza pełne ryb. Zapraszamy na w´drówki po fiordach, lodowcach, górach oraz na rejsy, podczas których mo˝na oglàdaç krajobrazy zapierajàce dech w piersiach, na spotkania z górami lodowymi i wielorybami. Ka˝dy znajdzie ofert´ dla siebie. Serdecznie zapraszamy na nasze wycieczki. NIE WA˚NE DOKÑD – WA˚NE Z KIM!

PROTEA TRAVEL SERVICES, 01-445 Warszawa, ul. Ciołka 35 paw. 102, Tel. 22 837-22-20, [email protected], www.proteatravel.pl, www.skandynawia.co 78-85 Norwegia:Swiat 1/10/11 2:08 PM Page 84

Ho tel*** Tan za nit znajduje si´ w wy po czyn ko wej miej - scowo Êci Jesion ka na pograniczu woje wódz twa lubu - skiego i Wielkopolski. Ten nowo cze sny obiekt ma- lowni czo poło ˝o ny nad brzega mi Jezio ra Rudzieƒ skie go w bezpo Êred nim sàsiedz twie lasów jest oazà ciszy i spo- ko ju. Âwiet nie na da je si´ do ak tyw ne go wy po czyn ku, jak równie˝ do organizacji konferencji, spotkaƒ fir- mowych, klubowych i wesel. Ser cem ho te lu jest kli ma ty zo wa na re stau ra cja z prze - stronny mi oknami, przez które widaç malow ni cze jezio - ro i cy pel kon wa lio wy. Ta kie wi do ki sprawiajà, ˝e degustacja regio nal nych potraw jest podwójnie przy- jemna. Czas wol ny mo˝ na sp´ dzaç ak tyw nie na ło nie na tu ry (la tem dzia ła wy po ˝y czal nia sprz´ tu wod ne go) lub korzy sta jàc z hote lo wych rozry wek, tj. kr´giel ni, bi- lardu i gier zr´czno Êcio wych. Ju˝ wkrótce swoje podwo - je otworzy hote lo we centrum odno wy biolo gicz nej.

Serdecznie zapraszamy! ______

The Tanza nit Hotel*** is situ ated in the holi day resort Je- sion ka ont the border Lu bu skie pro vin ce and Wielko- polska. This modernbu il ding loca ted in the pictu re sque area by the Ru dzieƒ skie la ke in the vi ci ni ty of fo re sts is an oasis of pe ace and qu iet. It is a perfect place to relax in an active way as well as to organize conferences, company and club meetings or wedding receptions The heart of the hotel is an air-con di tio ned restau rant with large windows, through which you can enjoy the view of the pic tu re sque la ke and aca pe co ve red with li - lies of the valley. Such views will make reli shing in deli - cious regio nal cuisi ne even more pleasant. You can spend your free time acti ve ly in the open outdo - ors (in summer there is awater sports equip ment rental) or enter ta in yourself at the hotel: in its bowling alley, playing billiards and arca de games. Soon our guests will be able to use the ho tel’s new spa.

We invite you sincerely! 86-87 wloszczowa:Swiat 1/10/11 2:10 PM Page 86

86 wypoczynek z pomysłem holiday with imagination 87

bra zu mo ˝e ocza ro waç do te go stop nia, ˝e na - entrance you so much that you will fail to notice Piotr ˚abowski wet nie za uwa ˝y my, kie dy za nur ku je my w jed - when you dive into one of numerous fish pods. nym z licz nych sta wów ryb nych. The path goes along local country roads, every Tra sa bie gnie lo kal ny mi wiej ski mi dro ga mi now and then hiding in and emerging from the – co rusz to cho wa jàc si´, to wy nu rza jàc zgł´ - woods. It passes many historic buildings, i.e. the bin la su. Na szla ku cze ka wie le za byt ko wych estate manors dating back to 18th and 19th budow li, tj. dwory szlachec kie z XVIII iXIX w. century in Radkowa, Kwilino, Bieganowo and the w Radko wie, Kwili nie, Biega no wie oraz koÊcio - churches in Kossowo, Dzierzgowo. In Chycz, ły w Kosso wie, Dzierzgo wie. W Chyczy, w oto- among hundred-year-old pines, there is the KoÊciół w Kossowie / Churche in Kossowo cze niu stu let nich so sen znaj du je si´ kà pie li sko “Oksa” bathing beach, and a bit further, in nearby Oksa, a nie co da lej, w po bli skich Na gło wi cach Nagłowice, you can visit the Mikołaj Rej Museum. – Mu zeum Mi ko ła ja Re ja. Po eta, na zy wa ny oj - The poet, who is called the father of Polish cem li te ra tu ry pol skiej, za ˝y cia był wła Êci cie - literature, was the owner of numerous estates lem licznych dóbr – m.in. właÊnie wgminie – among others in the Radków commune. Rad ków. FACILITIES >> The bicycle path around UŁA TWIE NIA >> Szlak ro we ro wy wo - the commune is already ten years old. This year kół gmi ny ist nie je ju˝ 10 lat. Wtym ro ku zmo - it has been modernized and provided with Dworek w Kwilinie / Estate manor in Kwilina derni zo wa no go, zaopa tru jàc w liczne udo- numerous facilities. Under the project Axis 4 godnie nia. W ramach projek tu OÊ 4 Lea- Leader, new boards informing about the path, Dojazd: samochodem der na tra sie usta wio no no we ta bli ce in for mu - the historic monuments and attractions situated lub pociàgiem (z Warszawy jàce o jej przebie gu oraz o znajdu jà cych si´ tu here have been built. New signposts will jedzie si´ ok. 1,5 godz.). za byt kach i atrak cjach. Dro go wska zy nie po - prevent even the most inexperienced bikers Getting there: by car zwo là si´ zgu biç na wet naj mniej do Êwiad czo - from getting lost, while shelters will serve as a or by trail (approx. 1.5 h AROUND RADKÓW BY BIKE from Warsaw). nym ro we rzy stom, a wia ty osłonià przed resting place and protect you against niespo dzie wa nym deszczem. unexpected rain. www.lgd-region-wloszczowa.pl La su szum, czy ste, za pie ra jà ce dech Rustling trees in the woods, w piersiach po wie trze, a do te go pure air making you breathless Gmina Radków – mapa szlaku rowerowego cie ka we za byt ki spra wia jà, plus interesting historic ˝e prze ja˝d˝ka jed no Êla dem wo kół monuments make the bicycle ride gmi ny Rad ków jest jed nym around the Radków commune z cie kaw szych po my słów na wy po czy - one of the most interesting ways to nek w wo je wódz twie Êwi´ to krzy skim. relax in the Âwi´torzyskie province. Gmi na Rad ków le ˝y w za chod niej cz´ Êci wo je wódz twa Êwi´ to krzy - The Radków commune is situated in the western part of the skie go, 21 km od Włosz czo wy. Z da la od głów nych tras ko mu ni ka cyj - Świętokrzyskie province 21 kilometres from Włoszczowa. It lies far nych, za to w otocze niu wspania łej przyro dy. Jazda na rowe rze away from major roads, but in beautiful natural surroundings. Cycling w malow ni czej okoli cy to prawdzi wa przyjem noÊç. Dotrzeç tu nie jest in this picturesque area is a real pleasure. It is not difficult to get here. trudno. Wystar czy z drogi nr 78 (łàczà cej Âlàsk z Kielca mi) obraç kurs You have to go in the direction of Radków after exiting road no. 78 na Radków, a potem samo chód zamie niç na dwa kółka. Na miejscu (which links the Silesia region with Kilece), and then change your (tak˝e w urz´dach i placów kach kultu ral nych na tere nie gminy i po- car into a bike. When you arrive, you will receive a map (available wiatu) otrzyma my map´ tury stycz nà, dzi´ki której szlak rowe ro wy also at local offices and cultural centres in the commune and district), o długo Êci ok.47 km nie b´dzie miał przed nami ˝adnych tajem nic. which will reveal all the secrets of a 47-kilometer-long bicycle path.

ATRAK CJE NA TRA SIE >> Âcie˝ ka dla ama to rów dwóch ATTRACTIONS ON THE WAY >>The bicycle path for kó łek ozna ko wa na ko lo rem nie bie skim za ta cza p´ tel k´ wo kół gmi - cycling lovers is marked with a blue colour; it goes around the ny i łàczy okolicz ne atrakcje. Prowa dzi z Radko wa przez Dzierz- commune linking local attractions. It leads from Radków via gów, Chlew skà Wo l´, D´b nik, No wi ny, Kwi li n´, Chy cz´, Dzierzgowo, Chlewska Wola, Dębnik, Nowiny, Kwilina, Chycza, Nagło wi ce, Oks´, Dàbie, Skoci sze wy, Suli ków i z powro tem do sie- Nagłowice, Oksa, Dąbie, Skociszewy, Sulików and back to the seat Âcie˝ka została zrealizowana dzi´ki projektowi dzi by wój ta. Szlak mo men ta mi ucie ka po za gra ni c´ gmi ny, by znów of a commune head. Sometimes the path leaves the commune to UNIA EUROPEJSKA zło˝onemu w Lokalnej Grupie Działania "Region Włoszczowski" do niej wróciç. Przeja˝d˝ ka wÊród cz´sto zmienia jà ce go si´ krajo - return to it. The ride in this constantly changing landscape may Fot: U.M. Włoszczowa EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO The path has been built under the project submitted to the Local Action Group of the Włoszczowa region 88-93 czekolada:Swiat 1/10/11 2:13 PM Page 88

88 podró˝e od kuchni culinary travels 89

The Maya were the first to process cocoa beans. They used the beans to prepare a drink which was reserved only Honorata ZapaÊnik for rulers and for ritual purposes. Several centuries later, sweet liquid chocolate FOOD OF GODS was made, which is relished by contemporary inhabitants of Mexico.

Majowie jako pierwsi zacz´li przetwarzaç ziarna kakaowca. Sporzàdzali zeƒ napój, który był zarezerwowany jedynie dla władców i do celów rytualnych. Kilka wieków póêniej powstała słodka płynna czekolada. Uwielbiajà jà współczeÊni mieszkaƒcy Meksyku. Zdj´cia: © iMAGINE–Fotolia.com 88-93 czekolada:Swiat 1/10/11 2:13 PM Page 90

90 podró˝e od kuchni culinary travels 91

łàd ko we) i ma gicz ne – ˝o na przy go to wy wa ła je m´ ˝o wi dru gie - properties – a wife prepared it for her husband on the second go dnia po Êlubie, aby zapew niç rodzi nie szcz´Êcie. Na tury - day following their wedding to bring luck to her family. The stach napój ten nie robi dobre go wra˝e nia – ˝ółto -brà zo wy płyn drink does not make a good impression on tourists – brown z be˝o wà piankà, na której unoszà si´ szumo wi ny, raczej nie and yellow liquid with beige froth and scum does not za ch´ ca do de gu sta cji. Na to miast Mek sy ka nie za nim prze pa - encourage you to taste it. But Mexicans love it. In city streets, da jà. Na uli cach miast, tar go wi skach, ba za rach, w przy dro˝ - markets, bazaars, roadside stands you can buy tejate poured nych bud kach mo˝ na ku piç te ja te roz le wa ne z wiel kich from huge ceramic bowls directly into plastic cups. cera micz nych misek wprost do plasti ko wych kubków. For centuries, the preparation of the chocolate drink has been Przygo to wa nie napo ju czeko la do we go od wieków nale ˝y a woman's duty. They pour ice-called water over crushed and do obo wiàz ków ko biet. Zmia˝ d˝o ne i roz tar te na mia zg´ ziar - pulped cocoa beans and corn grains and mix the pulp using na ka kao i ku ku ry dzy za le wa jà lo do wa tà wo dà i mie szajà dło - their palms until it gets smooth and creamy. nià, do pó ki nie sta nie si´ gład ki ikre mo wy. FROM THE MAYA TO THE AZTEC >> In the OD MAJÓW DO AZTE KÓW >> W j´zy ku Majów sło- language of the Maya the word “chocolatl” means “bitter wo „cho co latl” zna czy „gorz ka wo da”. Za nim gorz ka lo do wa - water.” Before this bitter ice-cold drink turned into sweet and ta mikstura zmie niła si´ wsłod kà icie płà cze ko la d´ dopi cia, hot drinking chocolate, a number of centuries had passed. min´ ło jeszcze wiele stule ci. Od Majów zwyczaj picia czeko la - The custom of chocolate drinking was taken over from the do we go płynu prze j´ li Az te ko wie. Ich wład ca Mon te zu ma II pi - Maya by the Aztec. Their king Montezuma II used to drink a jał w złotym kieli chu napój z ziaren kaka ow ca, kuku ry dzy beverage made from cocoa beans and corn grains with sweet z do dat kiem słod kie go so ku z aga wy i wa ni lii. Mon te zu ma agave juice and vanilla in a golden cup. Montezuma believed uwa˝ał, ˝e zwi´ksza wytrzy ma łoÊç i zwalcza zm´cze nie. Twier- that this drink improved one’s stamina and fought fatigue. He Jeden owoc kakaowca zawiera około 30 ziaren / One cocoa fruit contains approx. 30 bitter seeds dził, ˝e wzmacnia libi do, dlate go spo˝y wał go przed wizy ta mi stated that it boosted one’s libido and that is why he drank it w hare mie. Gdy w1519 r. wojska Cortésa wkroczy ły doaztec - before visiting his harem. When in 1519 Cortés with his army Histo ria czeko la dy zacz´ ła si´ od drzewa kaka ow ca, które dwa The history of chocolate began with a cocoa tree, which gets kiej stoli cy Tenoch ti tlan, w skarbcu królew skim odkry ły milio ny entered the Aztec capital city of Tenochtitlan, he discovered ra zy w ro ku ob sy pujà bia ło -fio le to we kwia ty. W od ró˝ nie niu covered with white and violet flowers twice a year. In contrast od in nych drzew owo co wych kwia ty nie po kry wa jà czub ków to other fruit trees, their flowers do not grow on branch tips but gał´ zi, lecz wyra sta jà bezpo Êred nio z pnia. Owoce z wyglà du directly on the trunk of the tree. Their fruits look like small przy po mi na jà ma łe ko ko sy. Bar dzo gorz kie na sio na chro ni słod - coconuts. Very bitter seeds are protected by sweet and juicy ka i so czy sta otocz ka. pulp.

NIEZWY KŁE DRZEWO >> Z 22 ga tun ków ka ka ow ca AN UNUSUAL TREE >> Out of 22 cocoa species only tylko jeden – The obro ma ca cao – wy da je ziar na, z któ rych wy - one, Theobroma cacao, gives the beans from which chocolate twa rza si´ cze ko la d´. Naj wy˝ szej ja ko Êci ra ry ta sy po wsta jà is made. The highest-quality delicacies are prepared from its z odmia ny criollo . Obec nie drze wa ka ka ow ca ro snà na plan ta - criollo variety. Presently, cocoa trees grow in plantations in six cjach w szeÊciu stanach Meksy ku: Chiapas, Taba sco, Oaxaca, Mexican states: Chiapas, Tabasco, Oaxaca, Guerrero, Vera- Gu er re ro, Ve ra cruz i Mi cho acán. cruz and Michoacan. Karol Linne usz nazwał drzewo kaka ow ca The obro ma ca cao. Carl Linnaeus called a cocoa tree Theobroma cacao. The Na zwa ta (zgrec. teos – bóg; bro ma – na pój) od zwier cie dla name (from Greek: theos – god; broma – drink) reflects the wie rze nia sta ro ˝yt nych Ma jów, któ rzy uwa ˝a li, ˝e drze wo to beliefs of ancient Maya people, who thought that the tree na le ˝y do bo gów. Z na sion ka ka ow ca przy go to wy wa no gorz ki belonged to gods. They used cocoa beans to prepare a bitter napój przezna czo ny wyłàcz nie dla królów i ludzi o wyso kim sta- drink meant exclusively for kings and people of a high social tu sie spo łecz nym. Wy ko rzy sty wa no go rów nie˝ w trak cie od pra - status. Additionally, it was used during the performance wiania Êwi´tych rytu ałów. of sacred rituals.

NA ZDROWIE I SZCZ¢ ÂCIE >> Od cza sów sta ro ˝yt - TO ENSURE HEALTH AND LUCK >> Since ancient nych w Meksy ku du˝à popu lar no Êcià cieszy si´ schłodzo ny na- times, Mexicans have been fond of the chilled chocolate drink pój czeko la do wy, zwany te ja te. Przepis na jego wyko na nie był called tejate. Its recipe has been handed down from mothers przeka zy wa ny z matki na córk´ od niepa mi´t nych czasów. Te- to daughters since ages. Tejate was thought to have some jate miało właÊci wo Êci leczni cze (pom aga ło na dole gli wo Êci ˝o- healing properties (for stomach trouble) and magical Zdj´cia: © Howard Sandler–fotolia.com 88-93 czekolada:Swiat 1/10/11 2:13 PM Page 92

92 podró˝e od kuchni

Restauracja société ul. Ró˝ana 14, tel.: 022 540 13 33, e-mail: [email protected]

Wystawa meksykaƒskiej cukierni w dniu Wszystkich Âwi´tych / A shop window of a Mexican confectionery on All Saint's Day

zia ren ka ka ow ca. W tam tych cza sach ziar na stanowiły ofi cjal - millions of cocoa beans in the royal treasury. The reason was ny Êrodek płatni czy (za dziesi´ç mo˝na było kupiç króli ka that at that time cocoa beans served as an official currency na obiad). Cortés, wraca jàc doHiszpa nii, zabrał ze sobà cenne (for ten beans you could buy a rabbit for dinner). When znalezisko. Jed nak zim ny i gorz ki na pój przy go to wa ny na ba zie returning to Spain, Cortés took cocoa beans with him. But tych ziaren nie przy padł dogu stu Hisz pa nom. Uwa ˝a li, ˝e jest the Spanish did not like the cold and bitter drink prepared oferujemy urozmaicone menu z akcentami kuchni polskiej i Êródziemnomorskiej, obrzy dli wy. Wszyst ko zmie ni ło si´ ok. 1540 r., kie dy gwa te mal - from them. They thought it was disgusting. Everything organizujemy imprezy okolicznoÊciowe tj. bankiety, skie zakon ni ce do zmielo ne go kakao doda ły gorà cà wod´, changed around 1540, when nuns from Guatemala added wesela, konferencje oraz spotkania biznesowe, wanili´ i cukier. Tak powsta ła słodka czeko la da, która podbi ła hot water, vanilla and sugar to ground cocoa beans. In this proponujemy mile sp´dziç czas w otoczeniu podnie bie nia Euro pej czy ków. way sweet chocolate was made, winning the palates of the zieleni naszego ogrodu European. NA KA˚ DÑ OKAZJ¢ >> Na poczàt ku XX w. zwyczaj pi- We offer a varied menu with some accents cia go rà cej, słod kiej cze ko la dy przy w´ dro wał z Hisz pa nii FOR ANY OCCASION >> At the beginning of the 20th of Polish and Mediterranean cuisine, do Meksy ku. Od tego czasu poda je si´ jà zazwy czaj z chur ros century the custom of drinking hot, sweet chocolate came we organize occasional parties, that is banquets, (ciastecz ka mi sma˝o ny mi na gł´bo kim tłuszczu). Krà˝ki sprosz- from Spain to Mexico. Since that moment, the drink has been wedding receptions, conferences and business meetings kowa nej czeko la dy sà rozta pia nie w wodzie lub mleku i miesza - usually served with churros (deep-fried cookies). Chocolate We recommend spending nice time in our green ne z ró˝ny mi składni ka mi, taki mi jak: ˝ółtka jaj, Êmieta na, powder rings are melted in water or milk and mixed with garden. mela sa, cyna mon, any˝. various ingredients such as egg yolks, cream, molasses, W mia stach po wsta ło wie le ma łych ka wia re nek, w któ rych cinnamon, aniseed. mo˝ na wy bie raç mi´ dzy ró˝ ny mi sma ka mi cze ko lad, tak ˝e z do - In Mexican cities there have appeared many small cafes, datkiem chili. where you can find various chocolate flavours, also chocolate Czeko la da na stałe zago Êci ła na stołach Meksy ka nów. Jada si´ with chilli. Chocolate has became an inseparable item on a jà i pi ja nie tyl ko naco dzieƒ, ale iod Êwi´ ta.6 stycz nia (Trzech Mexican menu. It is eaten and drunk not only every day but Kró li) Mek sy ka nie spo ty ka jà si´ w gro nie ro dzin nym, aby wspól - also on holidays. On 6 December (the Epiphany), Mexicans nie zjeÊç tra dy cyj ne cia sto i na piç si´ go rà cej cze ko la dy. meet with their families to eat their traditional cake and drink Przed dniem Wszystkich Âwi´tych w sklepach poja wia jà si´ cze- hot chocolate. Before All Saint's Day, chocolate skulls can be kola do we czaszki. Czeko lad ki sà te˝ nieza stà pio nym prezen tem bought in shops. Chocolates are an indispensable gift on the z oka zji Dnia Na uczy cie la (tu taj nie ma zwy cza ju da wa nia kwia - Teacher's Day (there is no custom of flower giving here) and tów) i Dnia Zako cha nych. Na straga nach nawet pieczo ne bana - the Lovers' Day. Even baked bananas sold at stalls are

ny pole wa si´ czeko la dà w płynie. sprinkled with liquid chocolate. Fot.:H. ZapaÊnik www.societe.pl 94-99 szlak piastowski:Swiat 1/10/11 2:14 PM Page 94

94 100 kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 95

s

Reli kwie Êw. Wojcie cha spoczywajà w srebrnej trumnie na oł ta rzu bazyliki pry ma sow skiej Wnie bo wzi´ cia NMP w Gnieênie Relics of St. Adalbert resting in a silver coffin at the altar in the Basilica of the Assumption of the Blessed Virgin Mary and St. Adalbert in Gniezno

Pró˝ no szu kaç trasy, któ ra lepiej No other route tells opo wie działa by hi stori´ the history of the beginnings po czàtków paƒ stwa polskie go. of Poland better. Going Prze mie rza jàc Szlak Pia stow ski, down the Piast Route we do trze my tam, gdzie will probably get to the place praw do po dob nie od był si´ where Mieszko I accepted chrzest Mieszka I i gdzie Christianity and Bolesław si´ urodził Bo le sław Chro bry. the Brave was born.

Mi mo ˝e od nie któ rych hi sto rycz nych wy da rzeƒ mi n´ ło ju˝ po - Despite the fact that more than 1000 years have passed since nad 1000 lat, to wcià˝ sta jà przed na szy mi oczy ma jak ˝y we. Za- some historic events took place, they are still very much alive chowa ło si´ bowiem wiele obiektów b´dà cych Êwiadka mi in our minds. Many structures that were witness to those days tamtych dni. Aby poznaç je wszystkie, najle piej zaopa trzyç si´ have remained. To see them all, it is best to acquire a map and w map´ i wyru szyç na Szlak Piastow ski, jeden z najlicz niej odwie - set off down the Piast Route, one of the most often visited in dza nych w Pol sce. Bie gnie przez dwie hi sto rycz ne kra iny: Wiel - Poland. It crosses the two historic lands: Wielkopolska and Piotr ˚abowski ko pol sk´ oraz Ku ja wy. Kształ tem przy po mi na ósem k´, w Êrod ku Kujawy. Its shape takes the form of the figure eight. In the któ rej jest Gnie zno, a na za okrà gle niach znaj du jà si´ – z jed nej middle of which is Gniezno, and on one curve there is Poznań, stro ny Po znaƒ, a z dru giej Krusz wi ca oraz Ino wro cław. Tra sa jest and on the other Kruszwica and Inowrocław. The route oznaczo na piastow skim orłem z XII w., które go wize ru nek odna - is marked with a 12th-century Piast eagle, its image was found lezio no podczas prac wyko pa li sko wych na wyspie Ostrów Lednic - during excavations on the Ostrów Lednicki island. The

Zdj´cia: R. Karpiƒska ki. Naj szyb ciej prze mie rzy my jà sa mo cho dem lub ro we rem. quickest way to travel across is by car or bicycle. 94-99 szlak piastowski:Swiat 1/10/11 2:14 PM Page 96

96 100 kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 97

94). The current gothic construction hides relics of earlier structures. The cathedral was witness to the coronation of Bolesław the Brave in 1025 and his son Mieszko II Lambert. The famous Gniezno meeting was held in 1000, that is the Otton III’s pilgrimage to St. Adalbert’s grave. During his stay in the capital, the emperor prayed at the grave of the martyr St. Adalbert, who died three years earlier at the hands of the pagan Prussians, and met with prince Bolesław, the then ruler of Poland. Today, St. Adalbert’s relics are in a silver coffin displayed on the main altar of the basilica. The life and death of the first Polish martyr was shown on the Gniezno Doors made during the rule of Mieszko III the Old. While in Gniezno it is worth visiting the Museum of Beginnings of the Polish State, with an exposition illustrating the formation of the Obok ko Êcio ła Êw. Trój cy iNMP w Strzelnie stoi romaƒska ro tun da Êw. Pro ko pa / Next to the Holy Trinity and the Blessed Virgin Mary church stands St. Prokop’s rotunda in Strzelno Kate dra pw. Wniebo wzi´ cia NMP w Trzemesznie / Cathedral in Trzemeszno Polish state.

GRO BY PIERWSZYCH PIASTÓW >> W pierw szych GRAVES OF THE FIRST PIAST KINGS >> na którym stoi maje sta tycz na bazy li ka pryma sow ska Wniebo - MONASTERIES IN TRZEMESZNO AND MO- latach paƒstwo wo Êci polskiej szczegól nà rol´ odegrał Poznaƒ. Poznań played a special role in the first years of the Polish wzi´cia NMP (zdj´cie na str. 94). Obecnago tyc ka bryła skrywa GILNO >> The history of these monasteries dates back Miasto jest typo wa ne jako jedno zmiejsc, w których mógł si´ state. It is thought that it was in this town that Mieszko I re lik ty star szych bu dow li. Ka te dra by ła Êwiad kiem ko ro na cji Bo - to the Middle Ages. In Trzemeszno, during the rule of od byç chrzest Miesz kaI w 966 r. Dwa la ta póê niej Jor dan accepted Christianity in 966. Two years later Jordan, the lesła wa Chrobre go (w 1025 r.) oraz jego syna Mieszka II Lam- Bolesław Wrymouth, regular canons built a triple-nave – pierwszy biskup Polski –obrał go zaswà siedzi b´. WZłotej first Polish bishop, made it his seat. In the Gold Chapel ber ta. W1000 r. od był si´ tu słyn ny zjazd gnieê nieƒ ski, czy li basilica, of which apart from the foundations a pair of Kapli cy (zwanej te˝ Kapli cà Królów) kate dry poznaƒ skiej, której (called the Kings’ Chapel) in the Poznań cathedral, which pielgrzym ka cesa rza Otto na III do grobu Êwi´tego Wojcie cha. capital columns have survived. The current triple-nave po ostat niej woj nie przy wró co no za tra co ny przez wie ki styl go - had its gothic style restored after the WW II, the first rulers Pod czas po by tu w stolicy ce sarz mo dlił si´ przy gro bie m´ czen - cathedral was rebuilt during the late baroque period. The tyc ki, zo sta li po cho wa ni pierw si wład cy z dy na stii Pia stów of the Piast dynasty, Mieszko I and Bolesław the Brave, ni ka – Êwi´tego Woj cie cha, któ ry zgi nàł trzy la ta wcze Êniej zràk Benedictine monastery in Mogilno was built in the mid – Mieszko I i Bole sław Chrobry. Nowe miejsce spoczyn ku urzà- were buried. A new resting place, organised with Byzantine po gaƒ skich Pru sów, i spo tkał si´ z ksi´ ciem Bo le sła wem – ów cze - 11th century, probably on the initiative of Casimir the dzone z iÊcie bizan tyƒ skim przepy chem powsta ło w pierwszej splendour, was set up in the first half of the 19th century. snym wład cà Pol ski. DziÊ re li kwie Êwi´tego Woj cie cha miesz czà Restorer. It includes the St. John the Evangelist church poło wie XIX w. Do zwiedza nia udost´p nio no tak˝e fragmen ty One can also see fragments of relics of the first cathedral si´ w srebr nej tru mien ce wy eks po no wa nej na oł ta rzu głów nym (initially in Romanesque style, today representing Rococo re lik tów pierw szej ka te dry znisz czo nej w la tach 1034–1038, destroyed in 1034–1038, where a Romanesque basilica bazyliki. ˚y wot i Êmierç pierw sze go pol skie go m´ czen ni ka zo sta - style). The well-preserved Middle Ages vaults are worth a na któ rej miej scu zbu do wa no ba zy li k´ ro maƒ skà, póê niej za - was built later, and then the current Gothic one. ły przed sta wio ne na tzw. Drzwiach Gnieê nieƒ skich wy ko na nych look, as well as an 11th-century well. On the Piast Route stàpio nà obecnà – gotyc kà. za pa no wa nia Miesz ka III Sta re go. B´ dàc w Gnieê nie, war to tak - TOWN ON THE ISLAND >> On the west side of ˝e od wie dziç Mu zeum Po czàt ków Paƒ stwa Pol skie go, gdzie zgro - GRÓD NA WYSPIE >> Na po ło ˝o nym na za chód Je zio - the Lednickie Lake there are five islands, the largest of madzo no ekspo na ty obra zu jà ce kształto wa nie si´ polskiej Ostrów Lednicki – Muzeum Pierwszych Piastoẃ na Lednicy rze Lednic kim znajdu je si´ pi´ç wysp, zktórych najwi´k sza which – Ostrów Lednicki (7 ha in area) holds one of the paƒ stwo wo Êci. Ostrów Lednicki – Museum of the First Piast on Lednica – Ostrów Lednic ki (opowierzch ni ponad7 ha) – skrywa jedno most valuable archeological findings in the history of z naj cen niej szych zna le zisk ar che olo gicz nych w dzie jach Pol ski. Poland. The remains of a 10th-century town were found KLASZTO RY W TRZE MESZNIE I MOGIL NIE >> Odkry to tu pozo sta ło Êci grodu z X w. z relik ta mi koÊcio ła połà - there, and the relics of a church connected to a palace Histo ria tych zało ˝eƒ klasztor nych si´ga czasów Êrednio wiecz - czone go z kapli cà pała cu, bapty ste rium oraz drewnia nych mo- chapel, baptistery and wooden bridges. Mieszko I lived in nych. W Trzemesz nie za pano wa nia Bole sła wa Krzywo uste go stów. W gro dzie re zy do wał Miesz koI, to wła Ênie tu naÊwiat the town where Bolesław the Brave was born. The place kano ni cy regu lar ni wybu do wa li trójna wo wà bazy li k´, z której przyszedł Bole sław Chrobry. W XI w. miejsce to zosta ło znisz- was destroyed in the 11th century, when it was invaded by – oprócz funda men tów – zacho wa ła si´ tak˝e para kolumn czo ne w wy ni ku na jaz du ksi´ cia cze skie go Brze ty sła wa I. the Czech prince Brzetysław I. Luckily, today the outline of z głowi ca mi kostko wy mi. Obecna trzeme szeƒ ska kate dra pw. Na szcz´Êcie do naszych czasów przetrwał spory zarys funda- the foundations remains, covered by an unstylish roof Wniebo wzi´ cia NMP powsta ła w wyni ku przebu do wy w okre- mentów, przykrytych obecnie bezsty lo wym daszkiem chronià - protecting the uncovered relics. There are tourist ferries to sie póêne go baro ku. cym od sło ni´ te re lik ty. W se zo nie na wy sp´ Ostrów Led nic ki the Ostrów Lednicki island in summer. Klasztor bene dyk ty nów w Mogil nie zbudo wa no w poło - w Starostwa Powiatowego Gniezno, D. Olendzka ́ w Starostwa Powiatowego pływa jà promy tury stycz ne. wie XI w., praw do po dob nie z ini cja ty wy Ka zi mie rza Od no wi cie - AT ST. ADALBERT’S >> Gniezno is Poland’s first la. W je go skład wcho dzi ko Êciół klasz tor ny Êw. Jana U ÂW. WOJCIE CHA >> Gnie zno to pierw sza sto li ca Pol - capital and undoubtedly one of the most interesting towns Ewange li sty (pierwot nie romaƒ ski, dziÊ repre zen tu jà cy styl ro- ski i bez wàtpie nia jedno z najcie kaw szych miast nasze go kra- in the country. The heart of this ancient town is Wzgórze koko). Na uwag´ zasłu gu je dobrze zacho wa ny zespół Êrednio -

ju. Ser cem te go pra sta re go gro du jest Wzgó rze Le cha, Lecha (Lech’s Heights) with a majestic basilica (photo: p. fot. Jerzy Andrzejewski-Ze zbioro wiecz nych pod zie mi, a tak ˝e sto jà ca na wi ry da rzu stud nia 94-99 szlak piastowski:Swiat 1/10/11 2:15 PM Page 98

98 100 kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 99

Muzeum Poczàtków Paƒstwa Polskiego, 62-200 Gniezno, ul. Kostrzewskiego 1 tel.: (61) 426 46 41, bilety normalny/ulgowy: 6/4 zł

Museum of Beginnings of the Polish State 62-200 Gniezno, 1 Kostrzewskiego St. tel.: (61) 426 46 41; tickets normal/discount: PLN 6/4

www.szlak pia stow ski.com.pl; www.mppp.pl

Popiel was to have been eaten by rodents. What is interesting is that this story without a happy end was to have taken place 400 years before the tower was built. The most important treasure in Kruszwica is the Peter and Paul collegiate church, one of the most interesting buildings of the Romanesque epoch.

INOWROCŁAW >> The last stop on the Piast Route is the smaller Blessed Virgin Mary basilica located in the West Kujawy capital. The Inowrocław temple dates back to the Romanesque epoch. It had been rebuilt many times, at one point it was in ruins, but in the 1950s it was brought back to its splendour. There is a gothic sculpture of a miraculous image of Smiling Madonna and Infant Jesus. Ro maƒ skie ko lum ny w ko Êciele Êw. Trój cy i NMP w Strzelnie / Romanesque columns in the Holy Trinity and Blessed Virgin Mary church in Strzelno Klasztor benedyktynów w Mogilnie / Benedictine cathedral in Mogilno MINIATURE MONUMENTS >> Tourists who do z XI w. Na Szlaku Piastow skim znajdu je si´ tak˝e koÊciół farny there is also St. Jacob’s church in Mogilno, initially in na oko li c´. To w niej zo stał zje dzo ny przez gry zo nie le gen dar ny not have time to visit the whole route should go to Êw. Jaku ba w Mogil nie – poczàt ko wo romaƒ ski, po przebu do - Romanesque style and rebuilt in late gothic style. król Po piel. Co cie ka we, ta hi sto ria bez hap py en du mia ła si´ Pobiedziska near Poznań. In 1988 by National Road No.5, wie otrzymał kształt póêno go tyc ki. wy da rzyç 400 lat przed wy bu do wa niem wie ˝y. Naj wa˝ niej szym the first Miniature Open Air Museum was established in ROMANESQUE COLUMNS >> Nearby Strzelno za byt kiem Krusz wi cy jest ko le gia ta Êwi´ tych Pio tra i Paw ła – je - Poland, presenting 35 typical buildings from Wielkopolska RO MA¡ SKIE KOLUM NY >> Po bli skie Strzel no jest there is a phenomenon on a world scale. Well-preserved den z naj cie kaw szych obiek tów epo ki ro ma ni zmu. and the Piast Route. Faithfully reproduced miniatures in ewe ne men tem na ska l´ eu ro pej skà. Obok sie bie znaj du jà si´ sacred objects from early 13th century stand next to each a scale of 1:20 of such buildingsas the cathedral dobrze zacho wa ne obiekty sakral ne z poczàt ków XIII w. KoÊciół other. The Holy Trinity and the Blessed Virgin Mary church INOWRO CŁAW >> Ostatnim przystan kiem na trasie Szla- in Gniezno, St. Prokop’s rotunda in Strzelno and the St. John Êw. Trójcy i NMP przez setki lat skrywał nieco dzien nà tajem ni - had concealed an extraordinary secret for hundreds of ku Pia stow skie go jest ba zy li ka mniej sza pw. NMP po ło ˝o - the Evangelist church in Mogilno give an idea of the splendour c´ – romaƒ skie kolum ny pokry te płasko rzeê ba mi przedsta wia - years. Romanesque columns covered with reliefs depicting na w sto li cy Ku jaw Za chod nich. Ino wro cław ska Êwià ty nia of the originals. jàcy mi cnoty. Podob ne obiekty przetrwa ły do naszych czasów virtues. Similar structures have remained till today only in pocho dzi z epoki roma ni zmu. Była wielo krot nie przebu do wy - tyl ko w kil ku ko Êcio łach eu ro pej skich. Ko lum ny zo sta ły przy pad - a few European churches. The columns were discovered wa na, przez ja kiÊ czas na wet znaj do wa ła si´ wsta nie ru iny, kowo odkry te zaraz po wojnie, gdy prowa dzo no prace remon - by chance during renovations after the war. There is St. jednak stara nia wielu osób dopro wa dzi ły do przywró ce nia jej Kolegiata pw. Êw.Êw. Piotra i Pawła w Kruszwicy to we. Obok ko Êcio ła Êw. Trój cy iNMP stoi – po wsta ła wtym Prokop’s rotunda next to the church, the biggest bryły romaƒ skiej w latach 50. XX w. Cieka wost kà jest zacho wa - Peter and Paul collegiate church in Kruszwica samym czasie – rotun da Êw. Proko pa, najwi´k szy romaƒ ski Romanesque building on a circular plan in Poland. na gotyc ka rzeêba z cudow nym wize run kiem Madon ny obiekt na planie koła w Polsce. UÊmiechni´ tej i Dzieciàt ka Jezus. KING POPIEL AND THE MICE >> Kruszwica KRÓL POPIEL I MYSZY >> Krusz wi ca za my ka jà ca closing off the Piast Route from the east is known from PO MNIEJ SZO NE ZA BYT KI >> Tury Êci, którzy nie ma- od wschodu Szlak Piastow ski znanajest przede wszystkim zle- legends about the forefathers of the first Polish rulers. In jà czasu na zwiedze nie całej trasy, powin ni wybraç si´ do Po- gend opo wia da jà cych o przod kach pierw szych wład ców Pol ski. Kruszwica there lived the mythical king Popiel and his wife bie dzisk pod Po zna niem. W 1988 r. przy dro dze kra jo wej nr 5 W Kruszwi cy mieszka li mitycz ny król Popiel i jego ˝ona Brunhil - Brunhilda, who were eaten by mice, as well as Piast za ło ˝o no pierw szy w Pol sce park mi nia tur pre zen tu jà cy 35 cha - da, których zjadły myszy, oraz Piast Koło dziej – to jego imi´ da- Kołodziej, after whom the whole later dynasty was named. rakte ry stycz nych budow li z Wielko pol ski oraz Szlaku Piastow - ło na zw´ ca łej póê niej szej dy na stii. Za cza sów pa no wa nia A royal castle, which today is in ruins, was built in the town skie go. Wier nie od wzo ro wa ne w ska li 1:20 mi nia tu ry ta kich Kazi mie rza Wielkie go w mieÊcie wybu do wa no b´dà cy dziÊ during the rule of Casimir the Great. To this day there obiektów, jak: kate dra w Gnieênie, rotun da Êw. Proko pa w sta nie ru iny za mek kró lew ski. Do dziÊ za cho wa ła si´ słyn - remains the famous Mice Tower, from which there is an w Strzelnie i koÊciół Êw. Jana Ewange li sty w Mogil nie dajà wy-

na My sia Wie ˝a, z któ rej roz ta cza si´ nie za po mnia ny wi dok unforgettable view. It is there that the legendary king Zdj´cia: Arch. Urz´du Gminy Kruszwica obra ˝e nie o splen do rze ory gi na łów. 100-105 hiszpania:Swiat 1/10/11 2:23 PM Page 100

100 sto kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 101

Agnieszka Łuczak

TREASURE OF CATALONIA

Biura po dró ˝y prze Êciga jà si´ Travel agencies compete with one another offering trips Nie majàc czasu na na porów ny wa nie ofert, zdecy do wa łam si´ As I did not have time to compare various options, I decided to wofer tach wy cie czek na niewiel kie, ale sprawdzo ne przez wielu znajo mych biuro po- use the services of a travel agency from Tomaszów Mazowiecki, po Eu ro pie. Pa ry˝ dla wygod - around Europe. Paris for dró˝y z Toma szo wa Mazo wiec kie go. Jego właÊci ciel ka Tatia - which is small but regarded as reliable by my friends. Its owner, nych. Nor we gia dla od wa˝nych. those who appreciate comfort. na Chmielew ska od prawie 20 lat wozi tury stów auto ka rem Tatiana Chmielewska, for over 20 years has been sending Norway for the brave. Italy po Êwie cie. Jak si´ oka zu je, ten Êro dek lo ko mo cji ma kil ka za - tourists by coach around the world. As it turns out this means of Wło chy tra dy cyj nie. Wy brałam in a traditional way. I had let: gwaran tu je tanià i, jak wskazu jà staty sty ki, bezpiecz nà po- transport has a number of advantages: it guarantees a cheap and, Hiszpa ni´ na dzi ko, czy li Co sta chosen the wild side of Spain, dró˝, pi´kne wido ki za oknem oraz umo˝li wia zawar cie according to statistics, safe journey, beautiful views plus gives Brava. Okazało si´, i.e. the Costa Brava. It turned cieka wych znajo mo Êci podczas podró ˝y. Mimo ˝e do hote lu you a chance to make interesting friends when travelling. ˝e to był strzał w dzie siàt k´. out to be an excellent decision. na Costa Brava dzieli ło mnie ponad2 tys. km, dwa dni jazdy au - Although we had to go over 2 thousand kilometres to the hotel Zdj´cia: © nito –fotolia.com toka rem min´ ły bardzo szybko. in the Costa Brava, two days on the coach passed very quickly. 100-105 hiszpania:Swiat 1/10/11 2:23 PM Page 102

102 sto kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 103

HAVING FUN LIKE CHILDREN >> More or less in the middle of our journey I stop in Rust, where the largest German theme park Europa-Park is located. For me the greatest adventure is riding a rollercoaster, including the most modern mega-coaster. The car packed with passengers reaches the speed of 100 km/h within 2.5 seconds, climbs up 38 meters, does a 360-degree loop three times. And although this crazy ride lasts only 3.2 seconds, I will never forget it. Additionally, the park presents Europe in miniature – the architecture, clothes and customs of the countries like Sweden, France, the Netherlands, Russia, Norway. You can go to see a cabaret, a show on ice, HD4 films, theatre shows. After exciting entertainments you may relax in numerous cafes, bars and restaurants. I spent there nine terrific hours and I did not manage to see everything.

GAUDI’S TRAIL >>Being in Catalonia without visiting Barcelona is like being in Rome without seeing the Pope. That is Europa-Park w Rust w Niemczech / Europa-Park in Rust why I willingly set off to see the city within a couple of hours. The second capital city of Spain is famous around the world for BA WI MY SI¢ JAK DZIECI >> Mniej wi´cej w poło wie Gaudi's architecture, the Olympic games and one of the most drogi zatrzy mu j´ si´ w Rust, gdzie znajdu je si´ najwi´k szy nie- beautiful urban passages – Las Ramblas. This 1.5-kilometer miec ki park roz ryw ki Eu ro pa -Park. Dla mnie naj mocniej szym avenue, which is lined with trees and closed for traffic, occupies prze˝y ciem jest przeja˝d˝ ka kolej kà górskà, w tym najno wo cze - an old river bed – the river used to flow into the sea along the Êniej szym me ga co aste rem. Wa go nik wy peł nio ny pa sa ˝e ra mi walls of the Old Town. Las Ramblas is teeming with life both Wzdłu˝ Costa Brava ciàgnà si´ skaliste zatoki, gwarne kurorty i luksusowe hotele / Along the Costa Brava there are rocky bays, noisy resorts and luxurious hotels w ciàgu2,5 s osiàga pr´dkoÊç100 km/godz., wznosi si´ nawy- during the day and at night. It is surrounded with market stalls sokoÊç 38 m, trzykrot nie wyko nu je obrót o 360 stopni. I choç selling magazines, colourful stalls with birds and flowers, street SZLA KIEM GAU DIEGO >> Byç w Kata lo nii i nie od- market (La Bouqueria), where the owners of the best restaurants szaleƒ cza eskapa da trwała zale d wie 3 min 20 s, nigdy jej nie art exhibitions and cafes in the shade of plane trees. wiedziç Barce lo ny, to tak jak byç w Rzymie inie zoba czyç pa- in the city buy fresh fruit, vegetables and sea food. The market is zapo mn´. I begin my slow walk from the square with a the 50-meter-high pie˝a. Dlate go z ochotà wyru szam na kilku go dzin ne zwiedza nie the best place to taste local delicacies in cosy restaurants and Park prezen tu je te˝ Euro p´ w minia tu rze – archi tek tu r´, stroje monument of Christopher Columbus. I go in the direction of Placa miasta. Drugà stoli c´ Hiszpa nii rozsła wi ły w Êwiecie: archi tek - bars. The streets leading from the square situated opposite the i oby cza je ta kich paƒstw jak: Szwe cja, Fran cja, Ho lan dia, Ro sja, Reial with street lamps designed by Gaudi – the arcades tu ra Gau die go, igrzy ska olim pij skie oraz je den z naj pi´k niej - market go to Barri Gotic. The gothic old town boasts numerous Nor we gia. Mo˝ na tu wy braç przed sta wie nia ka ba re to we, re - enclosing it conceal cafes and pubs. On my way I pass Palau szych miej skich pa sa ˝y – uli ca Las Ram blas. Ta obs a- historic monuments – the beautiful Cathedral of Saint Eulalia, wi´ na lo dzie, fil my w sys te mie HD4, przed sta wie nia te atral ne. Gűell, the urban residence designed by Gaudi, which combines dzona drzewa mi i wyłà czo na z ruchu drogo we go 1,5-kilo me - who is the patron of Barcelona, the royal castle and the chapel of Licz ne ka fej ki, ba ry i re stau ra cje oraz pi´k nie urzà dzo ne ogro - Gothic elements with Arab designs. I visit also a 19-centrury trowa aleja zajmu je dawne kory to rzeki, która płyn´ ła do mo- Saint Agatha. When visiting the streets of Barcelona on foot or by dy przy no szà od po czy nek po emo cjo nu jà cych roz ryw kach. Sp´ - rza wzdłu˝ murów Stare go Miasta. Ramblas t´tni ˝yciem coach, I still look for the building designed by the mad genius Las Ramblas, najpi´kniejsza ulica Barcelony dzi łam dzie wi´ç bo ga tych we wra ˝e nia go dzin, a i tak Las Ramblas, the most beautiful street of Barcelona za rów no w dzieƒ, jak i w no cy. Ota cza jà jà stra ga ny z cza so pi - Antonio Gaudi, whose unique style makes you surprised and wszyst kie go nie uda ło mi si´ zo ba czyç... smami, kolo ro we kramy z ptaka mi i kwiata mi, wysta wy ulicz- anxious. Undoubtedly, the most exceptional work by the master nych arty stów i kawiar nie rozło ˝o ne w cieniu plata nów. is the Sagrada Famila Cathedral, which has been built for over UROKI PLA ˚OWA NIA >> Wpro wa dzo na w mi ły na - Niespie sznà w´drów k´ ropo czy nam na placu zwieƒczo nym one hundred years. strój zaba wy marz´ ju˝ tylko otym, aby jak najszyb ciej rozło ˝yç 50-me tro wym pa sà giem Krzysz to fa Ko lum ba. Zmie rzam w kie - All keepsakes left after the architect, e.g. his personal ko cyk na jed nej z pla˝ roz po star tych wzdłu˝ ho te lu w Santa runku Placa Reial, przy którym stojà latar nie zapro jek to wa ne przez belongings, are to be seen in his house converted into a museum. Suzana na Costa Brava. W krajo bra zie 200-kilo me tro we go Gaudie go, w otacza jà cych go arka dach kryjà si´ kawiar nie i pu- The building of Casa-Museu Gaudi is located in the proximity wybrze˝a ciàgnà ce go si´ od grani cy z Francjà domi nu jà piasz- by. Po dro dze mi jam Pa lau Gü ell, miej skà re zy den cj´ au tor stwa of the park Gűell, the most beautiful garden in the city, which czy ste za tocz ki i po szar pa ne kli fy. Uzna wa ne za skarb Ka ta lo nii Gaudie go łàczà cà elemen ty goty ku z arabskim wzornic twem. is Gaudi's work as well. The artist designed it upon the Dzikie Wybrze ˝e, wbrew swojej nazwie, ju˝ dawno przesta ło Pod czas spa ce ru za glà dam te˝ na XIX -wiecz ny ba zar (La Bo qu eria), commission of his patron Eusebi Gűell. The stairs decorated with byç dzi kie. Nad brze giem Mo rza Âród ziem ne go znaj dzie my na któ rym naj lep si re stau ra to rzy w mie Êcie ku pu jà Êwie ˝e wa rzy - a ceramic lizard lead to a two-storey terrace, where you can see gwar ne ku ror ty z licz ny mi dys ko te ka mi i luk su so wy mi ho te la mi, wa i owoce, wtym owoce morza. Targ to odpowiednie miejsce a breathtaking view of the city. The terrace is surrounded by the dosko na łe miejsca do surfo wa nia i nurko wa nia oraz rozle głe na degu sta cj´ lokal nych przysma ków w klima tycz nych knajp- world’s longest curvy bench decorated with colourful ceramic pla˝e otoczo ne prome na da mi. kach i barach. Uliczki odcho dzà ce od placu poło ˝o ne go naprze - mosaic. I finish my first encounter with Barcelona by the Magic Kilka dni błogie go leniu cho wa nia na piasku, korzy sta nia z kà- ciwko targu prowa dzà do Barri Gotic, gotyc kiej starów ki Fountain built at the foot of the Montjuic hill for the World pie li sło necz nych po łà czo nych z kà pie la mi w cie płym mo rzu za chwy cajàcej licz ny mi za byt ka mi: pi´k nà ka te drà Êw. Eu la lii, Exhibition in 1929. The jets of water lit with colourful lights dance

sprawi ło, ˝e odzy skałam siły na smako wa nie Hiszpa nii. –fotolia.com www.deutschland-motive.de, José Luis de la Torre Zdj´cia: Turespana, patron ki Barce lo ny, pała cem królew skim i kapli cà Êw. Agaty. to the music of the greatest hits – ranging from those composed 106-109 inowroclaw:Swiat 1/10/11 2:26 PM Page 106

106 dlaczego warto odwiedziç... why it's good to know... 107

where equipment used in the mine is on exhibit, as well as films and archival photos. A rich collection of beer mugs and salt specimens from around the world are also worth a look.

RESORT WITH CLASS >> Although salt is no longer mined in Inowrocław, brine with its healing qualities is priceless, it helps in the treatment of the upper respiratory tracts and blood pressure. It is thanks to brine that Inowrocław became a prestigious health resort. There are many health hospitals, sanatoriums, natural medicine centres, pensions and spas centres. The sanatoriums are modern establishments providing patients with several dozen types of health treatments. Solanka Grzegorz Turnau i Dorota MiÊkiewicz / Grzegorz Turnau and Dorota MiÊkiewicz Medical SPA specialising in spa and wellness treatments of the highest quality opened last year. ko ry ta rza mi sol ny mi przez ko mo ry wy do byw cze do ka pli cy, przod ka i sal eks po zy cyj nych, gdzie sà pre zen to wa ne przed mio - BRINE PARK & GRADUATION TOWER >> The ty b´ dà ce kie dyÊ na wy po sa ˝e niu ko pal ni, fil my i zdj´ cia ar chi - nearly 80 ha Brine Park is the city’s ornament and its calling walne. Warta obejrze nia jest te˝ boga ta kolek cja kufli z karczm card. The main entry with a peacock monument that also acts Ewa Grabowska piw nych, atak ˝e oka zów so li zró˝ nych stron Êwia ta. as a sundial leads to beautiful and colourful carpets of flowers and picturesque ponds. Heritage sanatorium buildings look i Marcin Kruszka UZDROWI SKO Z KLASÑ >> Wpraw dzie so li w Ino - wonderful in this green oasis. So it’s no wonder that the park wrocła wiu ju˝ si´ nie wydo by wa, ale zato jest solan ka, której is a favourite among tourists as well as the locals. The Papal dobro czyn nej działal no Êci nie sposób przece niç, wspoma ga le- Gardens created recently are admired by all guests. The park INOWROCŁAW czenie m.in.: górnych dróg odde cho wych i nadci Ênie nia t´tni - looks fantastic when it is decorated with Christmas lights and czego. To dzi´ki solan ce Inowro cław stał si´ reno mo wa nym covered with white snow in winter, and a walk along picturesque uzdrowi skiem. Działa jà tu liczne szpita le uzdrowi sko we, sana - avenues leading to the graduation tower is particularly pleasant. toria, zakła dy przyro do lecz ni cze, pensjo na ty i oÊrodki spa. Sa- The graduation tower (9 m tall and 320 m long) is the shape Kul tu ral na stoli ca Ku jaw Zachod - The cultural capital of West Kujawy is na to ria sà no wo cze sny mi pla ców ka mi ofe ru jà cy mi ku ra cju szom of two joined polygons. There is a terrace along its entire length, one of the most beautiful places in nich jest jednym z naj pi´k niej szych kil ka dzie siàt ro dza jów za bie gów lecz ni czych. Przed ro kiem from which one can admire the panoramic view of the park. The za kàtków Polski. Miasto po ło ˝o ne Poland. The city, which is located on do tego grona dołà czył obiekt Solan ki Medi cal Spa specja li zu - brine flows down the sloe branches from the highest level of na dwóch szla kach – Burszty no wym two routes - the Amber Route and the jàcy si´ w zabie gach spa i well ness na najwy˝ szym pozio mie. i Pia stow skim – ma nie po wtarzal ny Piast Dynasty Route, has a unique Ogród francuski w parku Solankowym / The French Garden in the Brine Park klimat. Uwo dzi tury stów uro dà climate. It seduces tourists with the PARK SOLAN KO WY I T¢˚NIA >> Ozdo bà i wi zy - parku So lan kowe go, kusi za bie ga mi beauty of the Solankowy Park and tów kà mia sta jest blisko 80-hek ta ro wy park So lan ko wy. Wej Êcie zdro wot ny mi oraz spa&welll nes. tempts with its health and wellness główne z pomni kiem pawia, pełnià cym jedno cze Ênie funkcj´ Jest wie le po wo dów, dla któ rych spas. There are many reasons why it zega ra słonecz ne go, prowa dzi do bajecz nie kolo ro wych dywa - war to od wie dziç to mia sto, is worth visiting this city, we present nów kwiato wych i malow ni czych stawów. W tej oazie ziele ni pi´knie prezen tu jà si´ zabyt ko we budyn ki sana to ryj ne. Nic wi´c przed sta wiamy 7 naj wa˝niej szych. seven of the most important ones. dziw ne go, ˝e park jest ulu bio nym miej scem wy po czyn ku za - równo tury stów, jak i mieszkaƒ ców miasta. Zachwyt wszystkich go Êci bu dzà po wsta łe nie daw no Ogro dy Pa pie skie. Zi mà ozdo - MIASTO NA SOLI >> Inowro cław le˝y na olbrzy mich CITY ON SALT >> Inowrocław lies on huge salt deposits. bio ny Êwià tecz ny mi ilu mi na cja mi i po kry ty bia łym pu chem park pokła dach solnych. Do 1986 r. mo˝na tu było podzi wiaç ba- Until 1986 it was possible to admire beautiful and colourful pre zen tu je si´ oka za le, a spa cer ma low ni czy mi alej ka mi pro - jecz nie ko lo ro we war stwy so li w udo st´p nio nej dla tu ry stów layers of salt along an underground route, with the so-called wadzà cy mi m.in. do t´˝ni solan ko wej jest szczegól nie przyjem - podziem nej trasie z tzw. grota mi kryszta ło wy mi. Nieste ty z uwa- crystal grottos. Unfortunately, due to the danger of collapse ny. T´˝ nia (9m wy so ko Êci i320 m dłu go Êci) ma kształt dwóch gi na zagro ˝e nie zapa dli ska mi zosta ły one zamkni´ te i zato pio - they have been closed and sealed. An exhibition that will open połà czo nych ze sobà wielo bo ków. Na całej jej długo Êci znajdu - ne. Hi sto ri´ ino wro cław skie go sol nic twa i so lo war stwa on January 21, 2011 showing the history of Inowrocław’s salt je si´ taras wido ko wy, z które go mo˝na podzi wiaç pano ra m´ od pra dzie jów do cza sów współ cze snych przy bli ˝y wy sta wa, and brine activity from ancient times to today. Visitors get to parku. Z najwy˝ sze go pozio mu konstruk cji po gałàz kach tarni - która zosta nie otwarta 21 stycznia 2011 r. Zwiedza jà cy docie - the underground by a mine lift, and then through salt corridors ny spływa solan ka. Wokół powsta je aero zol o właÊci wo Êciach

rajà do podzie mi windà kopal nia nà, nast´p nie przecho dzà and mining chambers to a chapel, and then to exhibition rooms, Zdj´cia: D. Olendzka (2) Zdj´cia: B. Zarzycka leczni czych, głównie dla górnych dróg odde cho wych. 106-109 inowroclaw:Swiat 1/10/11 2:27 PM Page 108

108 dlaczego warto odwiedziç why it's good to know... 109

the construction. A spray forms all around with healing was christened here). Classical style St. Barbara and St. qualities, mainly for the upper respiratory tracts. Maurice garrison church is also worth a look. The architectural layout of the market square has remained almost unchanged CULTURAL CENTRE >> As the cultural capital of the since the 13th century. There is a St. Nicholas parish church region, Inowrocław organises very many regional, national and nearby. The neo-gothic Town Hall at Roosevelta Street and international events. When visiting the city on the last day of eclectic manor houses at Królowej Jadwigi Street are also a the carnival we will see a fancy dress parade (a centuries old must to visit. tradition called a Goat Mardi Gras). In March there is the “Arlekinada” National Small-stage Theatre Festival, which is a IN THE PRIMATE’S HONOR >> Joseph Glemp review of the achievements of young actors and an occasion to Institute was opened on the 80th birthday of it patron discover new talent. One of the more interesting summer (18.12.2009) and since then promotes the Kujawy spiritual events is the Inowrocław Brine Night, where we will listen to culture through the prism of the life and achievements of the Grzegorz Turnau night concert with the graduation tower as Hala widowiskowa / Show Arena Senior Primate. Apart from the audiovisual hall and library in backdrop. The Polish Cup Open in Modern Dance the Institute, there is also a reproduction of the cardinal’s office, (accompanied by the National Dance Festival for the Disabled KU CZCI PRYMA SA >>In sty tut Pry ma sa Jó ze fa and a Kujawy hall where there are photographs of His and Hearing Impaired) is held for the last 21 years in Glempa rozpo czàł swojà działal noÊç w dniu 80. urodzin patrona Eminence, information about family, school friends and famous Inowrocław. And since 2008 one can watch the most (18 grudnia 2009 r.) i od tego czasu promu je ducho wà kultu r´ Poles from Kujawy. The institute takes pride in its art collection, KoÊció∏ pw. NajÊwi´tszej Maryi Panny / Church of Blessed Virgin Mary electrifying rock bands from Poland and abroad. In 2010 Kujaw przez pryzmat ˝ycia i doko naƒ Pryma sa Senio ra. W in- i.e. paintings, sculptures, medals, as well as liturgical objects Anathema was the star of the Ino-Rock Festival. stytu cie oprócz sali audio wi zu al nej i biblio te ki znajdu jà si´ tak- and robes and a rich library collection and family mementos. OÂRODEK KUL TU RY >> W Inowro cła wiu, jak ˝e wiernie odtwo rzo ny gabi net ksi´dza kardynała (honorowego na kultu ral nà stoli c´ regio nu przysta ło, odby wa si´ wiele ró˝- GOLD MINE OF MONUMENTS >> After medicinal obywatela miasta) oraz tzw. sala kujaw ska, w której sà BREEDING GROUND FOR TALENT >> There are nych imprez o charak te rze regio nal nym, ogólno pol skim i mi´- treatments it's worth visiting the city which is full of historic eksponowane zdj´ cia Je go Emi nen cji, in for ma cje o ro dzi nie, many famous people associated with Inowrocław. Jan dzy na ro do wym. Goszczàc w mie Êcie w ostat nim dniu kar - monuments. The oldest of them is the Blessed Virgin szkol nych ko le gach oraz zna nych Po la kach po cho dzà cych z Ku - Kasprowicz, poet, playwright, translator of literature, vice nawa łu, zoba czy my kroczà cy ulica mi orszak przebie raƒ ców Romanesque basilica, close to the Annunciation neo- jaw. Insty tut szczyci si´ kolek cjà dzieł sztuki, tj. obra zami, rzeê - chancellor of Jan Kazimierz University in Lviv was born in the (zwy czaj od wo łu jà cy si´ do wie lo wie ko wej tra dy cji zwie si´ Ko - romanesque church (Joseph Glemp, later primate of Poland bami, meda lami, a tak˝e przedmio ta mi i szata mi litur gicz ny mi city. The poet’s many mementos that have survived can be zà Zapust nà). W marcu z kolei odby wa si´ Ogólno pol ski Festi - oraz boga tym ksi´go zbio rem i pamiàt ka mi rodzin ny mi. seen in the museum bearing his name. And there were many wal Ma łych Form Te atral nych „Ar le ki na da” b´ dà cy prze glà dem KoÊció∏ pw. Zwiastowania NMP / Church of the Revelation of Mother Mary scientists associated with the city, including Prof. Bronisław do ko naƒ mło dych ak to rów i oka zjà do od kry wa nia ta len tów. KUè NIA SŁAW I TALEN TÓW >> Z Inowro cła - Niklewski (plant philologist), Prof. Florentyna Łabiszewska- Jednym z ciekaw szych wyda rzeƒ lata jest Inowrocławska Noc wiem jest zwiàza nych wiele znanych osobi sto Êci. W mieÊcie Jaruzelska (eminent orthodontist), Prof. Benon Miśkiewicz Solan ko wa, podczas tej imprezy w nocnej scene rii t´˝ni solan - urodził si´ Jan Kaspro wicz, poeta, drama turg, tłumacz lite ra tu - minister for science and higher education), Prof. Maciej ko wej po słu cha my kon cer tu Grze go rza Tur naua i za pro szo nych ry pi´knej, rektor Uniwer sy te tu Jana Kazi mie rza we Lwowie. Nowicki (minister for environment), Henryk,Fryderyk Hoyer przez nie go ar ty stów. Od 21 lat w Ino wro cła wiu od by wa si´ Liczne pamiàt ki, jakie przetrwały po poecie, mo˝naoglà daç (embryologist and historian) and Prof. Jan Moll, heart surgeon, Otwarty Puchar Polski w Taƒcu Nowocze snym (towa rzy szy mu w muzeum jego imienia. Z miastem zwiàza ni byli tak˝e liczni who was first to perform a heart transplant in Poland and Ogólno pol ski Festi wal Taƒca dla Osób Niesły szà cych i Niedo - ucze ni, m.in.: prof. Bro ni sław Ni klew ski (fi zjo log ro Êlin), prof. Central Europe. Also many clergy come from Inowrocław słyszà cych). A od 2008 roku mo˝na oglàdaç w akcji najbar dziej Flo ren ty na Ła bi szew ska -Ja ru zel ska (wy bit na or to don tka), prof. (primate of Poland card. Joseph Glemp and Archbishop elektry zu jà ce zespo ły rocko we z Polski i z zagrani cy. W 2010 r. Benon MiÊkie wicz (mini ster nauki i szkolnic twa wy˝sze go), prof. Tomasz Peta, chairman of the Kazakhstan Episcopate) and gwiazdà Ino-Rock Festi val był zespół Anathe ma. Maciej Nowic ki (mini ster ochrony Êrodo wi ska), Henryk Fryde - also people from the arts: violinist Irena Dubiska, opera director ryk Hoyer (embrio log i histo log) oraz prof. Jan Moll, kardio chi - Maria Janowska-Kopczyńska and theatre and film actress KOPALNIA ZABYT KÓW >> Po za bie gach lecz ni - rur g, któ ry ja ko pierw szy w Pol sce i Eu ro pie Ârod ko wej do ko nał Maria Ciesielska. Inowrocław was visited many times by czych war to wy ru szyç na zwie dza nie mia sta ob fi tu jà ce go prze szcze pu ser ca. Z Ino wro cła wia wy wo dzà si´ rów nie˝ General Władysław Sikorski and born in the nearby Łojew w cenne zabyt ki. Najstar szym z nich jest romaƒ ska bazy li ka duchowni (oprócz Jó ze fa Glempa abp To masz Pe ta, prze wod - Stanisław Przybyszewski (writer, playwright, modernist imienia NajÊwi´t szej Maryi Panny, w pobli ˝u której wznosi po- niczà cy Episko pa tu Kazach sta nu), a tak˝e ludzie sztuki: skrzy- theorist). Beautiful girls are born in one of the most beautiful t´˝ny neoro maƒ ski koÊciół Zwiasto wa nia NMP (tu został paczka Irena Dubi ska, Êpiewacz ka i re˝y ser opero wy Maria cities, one of whom is Agnieszka Pachałko, Miss Poland and ochrzczony Józef Glemp – póêniej szy prymas Polski). Na uwa- Ja now ska -Kop czyƒ ska oraz ak tor ka te atral na i fil mo wa Ma ria Miss International in 1993. g´ zasłu gu je te˝ klasy cy stycz ny koÊciół garni zo no wy Êw. Bar- Ciesiel ska. W Inowro cła wiu wielo krot nie by`wa li gen. Włady - bary i Êw. Maury ce go. Układ architektoniczny rynku zachował sław Sikor ski oraz urodzo ny w pobli skim Łoje wie Stani sław Inowroc∏awska si´ z niewielkimi zmianami od XIII w. Niedaleko stàd znajduje Przy by szew ski (pi sarz, dra ma turg, teo re tyk mo der ni zmu). Lokalna Organizacja Turystyczna si´ koÊciół farny Âw. Mikołaja. Warto zobaczyç te˝ neogotycki W jed nym z naj ład niej szych pol skich miast ro dzà si´ pi´k ne Miejskie Centrum Informacji Turystycznej Ratusz przy ul. Roosevelta oraz eklektyczne kamienice przy ul. dziew czy ny, jed nà znich jest Agniesz ka Pa chał ko, Miss Pol ski ul. Królowej Jadwigi 3 88-100 Inowroc∏aw Królowej Jadwigi Zdj´cia: D. Olendzka (2) Zdj´cia: z archiwum InLOT-u i Miss Inter na tio nal z 1993 r. 100-105 hiszpania:Swiat 1/10/11 2:23 PM Page 104

104 sto kilometrów przygody

Prze mie rza jàc bar ce loƒ skie uli ce pie szo lub au to ka rem, wcià˝ wypa tru j´ budow li Anto nio Gaudie go, szalo ne go geniu sza, któ- rego niepo wta rzal ny styl zadzi wia i niepo koi. Bez wàtpie nia najbar dziej niezwy kłym dziełem mistrza stylu moder ni sta jest budo wa na od ponad stu lat kate dra Sagra da Fami lia. Wszyskie pamiàt ki, jakie pozo sta ły po archi tek cie, m.in. rzeczy oso bi ste, me ble mo˝ na zo ba czyç w je go do mu prze ro bio nym obec nie na mu zeum. Ca sa-Mu seum Gau di wzno si si´ nie da le -

ko parku Güell, najpi´k niej sze go ogrodu w mieÊcie, b´dàce go równie˝ dziełem Gaudie go. Arty sta zapro jek to wał go na zlece -

nie swego mece na sa Euse bie go Güella. Schody ozdobio ne ce- ra micz nà fi gur kà jasz czur ki pro wa dzà do dwu kon dy gna cyj ne go tara su, z które go rozta cza si´ zapie ra jà ca dech w piersiach pa- nora ma miasta. Taras oplata najdłu ˝sza fali sta ławka Êwiata ozdo bio na barw nà ce ra micz nà mo za ikà. Pierwsze spotka nie z Barce lo nà koƒcz´ przy Magicz nej Fontan - nie zbudo wa nej u podnó ˝a wzgórza Montju ïc na Wy sta w´ Katedra Sagrada Familia / Sagrada Familia Cathedral Âwia to wà w 1929 r. OÊwie tlo ne ko lo ro wo stru mie nie wo dy by Beethoven to those performed by the Beatles. You need two taƒczà w rytm najwi´k szych przebo jów: od Beethove na po days to visit the Montjuic hill, where the traces of Celts and Be atle sów. Na zwie dza nie wzgó rza Mon tjuïc, na którym odkry - Romans have been discovered. I intend to see all the attractions to Êla dy Cel tów iRzy mian, po trze ba dwóch dni. Wszyst kie atra - awaiting tourists here during my next visit to Barcelona. The cje, jakie tu wabià tury st´, zamie rzam obejrzeç podczas kolej nej places which have to wait for me until the next year include: the wizy ty w Barce lo nie. Do nast´p ne go roku pocze ka jà na mnie: castle (presently the museum of army), beautiful gardens, the za mek (obec nie mu zeum woj ska), pi´k ne ogro dy, sta dion olim - Olympic stadium, the Archaeological Museum, Museu National pijski, muzeum arche olo gicz ne, Museu Natio nal d’Art z ekspo - d’Art with the exposition of Catalan art, the copies of famous zycjà sztuki kata loƒ skiej, kopie słynnych hiszpaƒ skich budow li Spanish buildings in Poble Espanyol and the exhibition of Joan w Po ble Espa ny ol oraz wy sta wa ob ra zów Jo ana Mi ró w sie dzi - Miro's paintings in the seat of the foundation bearing his name. bie funda cji jego imienia. DURING THE CRUISE >>The best way to admire the PODCZAS REJ SU >> Urok ka ta loƒ skie go wy brze ˝a naj - charming Catalan coast is to go on a cruise on board of a ship lepiej podzi wiç z pokła du statku tury stycz ne go wypły wa jà ce go leaving from the port Blanes. During the cruise, I take pictures z miasta porto we go Blanes. Podczas rejsu robi´ zdj´cia i ciesz´ and I enjoy the view of numerous little hotels, pensions and oczy wi do kiem nie zli czo nych ho te li ków, pen sjo na tów i pla˝ beaches hidden among rocks emerging from the sea. I stop for ukrytych wÊród skał wynu rza jà cych si´ z morza. Na krótki po- a while in Tossa de Mar, one of the most beautiful resorts stój zatrzy mu j´ si´ w Tossa de Mar, jednym znajpi´k niej szych in the Costa Brava. The village, which was established by the ku ror tów Co sta Brava. Nad miej sco wo Êcià za ło ˝o nà przez Rzy - Romans, is situated at the foot of a hill with 12-century mian góru je wzgórze z forty fi ka cja mi obronny mi z XII w., skàd fortifications, from which you can see a beautiful view of the coast. rozcià ga si´ pyszny widok na wybrze ˝e. Królo wà Tossa de Mar The queen of Tossa de Mar is the Hollywood star Ava Gardner, jest Ava Gardner, holly wo odz ka gwiazda, która podbi ja ła ser- who won the hearts of cinema lovers in the first half of the 20th ca wielbi cie li kina w pierwszej połowie XX w. Postaç aktor ki century. The figure of the actress preserved in bronze reminds us utrwalo na w bràzie przypo mi na o tym, ˝e krajo braz tej cz´Êci that the landscape of this part of the coast has been the wybrze ˝a stano wił tło wielu filmo wych opowie Êci. background in many film stories. Rejs koƒcz´ w Blanes w ogrodzie bota nicz nym Mari mutra, któ- I finish the cruise in Blanes in the botanical garden Marimurta, ry w 1928 r. za ło ˝ył nie miec ki bo ta nik Carl Faust. Pra wie4 ha which was set up by the German botanist Carl Faust in 1928. wynio słe go wzgórza pora sta ok. 3000 gatun ków roÊlin ze Almost 4 hectares of a high hill are covered with approx. 3000 wszystkich konty nen tów. Sà wÊród nich: bana now ce, bugen wil - species of plants from all the continents. There are banana trees, le, cy pry sy, a na wet bam bu sy. Za pa chy, ko lo ry i kli mat te go mi - bougainvillea, cypresses and even bamboo. I recall the smells, nia tu ro we go ra ju przy wo łu j´ w pa mi´ ci, gdy zimowa au ra colours and the ambience of this miniature paradise when winter

za bar dzo da je mi si´ we zna ki. weather is giving me hard time. Fot.: modestlife – fotolia.com 110-112 Ksiazki koniec:Swiat 1/10/11 2:24 PM Page 110

110 ksià˝ki

Urszula Gabryelska Barbara Jampolska-Wasiak

Ge niusz Kazi mie rza W jakim miejscu w Kra ko wie krzy ˝u jà si´ uli ce ra bi na Me isel sa i Bo ˝e go Cia ła, spo ty ka jà si´ dwie re li gie – juda izm i chrzeÊci jaƒ stwo? Odpowiedê jest prosta – na Kazi mierzu b´dàcym niegdyÊ osobnym ˝ydow skim mia stem. DziÊ dzielnica ta jak fe niks zpo pio łów po wra ca do ˝y cia, którego puls wyznacza ar ty stycz na ito - wa rzy ska Êmietanka Kra ko wa. W prze strze ni Kazimierza twórcze du sze wy cza ro wu jà no stal gi´, wzru sze nie, iro nicz nà aneg do t´, sło wem: Êrod ko wà Eu ro p´! Spek takl, kon cert, zmierzch, ka wa i roz mo wa ma jà tu swój niepo wta rzal ny smak. Przewod nik–al bum podpo wiada, jak go odna leêç. Agniesz ka Le gut ko, „Kra kow ski Ka zi mierz i Po dgó rze”, wyd. Bez dro ˝a; ce na: 44,90 zł

Własnym tropem Rzadko si´ zdarza, aby dane nam było dwa razy wyru szyç wt´ samà podró˝. Atakie właÊnie doÊwiad cze nie stało si´ udziałem amery kaƒ skie go pisa rza Paula Thero ux. 33 lata po odby ciu kole jo wej wypra wy przez Bliski Wschód, Indie, Chiny, Japo ni´ iSybe ri´ udaje si´ wpodró˝ tà samà trasà. Ksià˝ka jest zapi skiem zmian, jakie doko na ły si´ w Êwiecie i w samym autorze. Thero ux okiem wytraw ne go obser wa to ra reje stru je konse kwen cje tych zmian. Ciàgle cieka wy Êwiata na nowo odkry wa wido ki, zapa chy, smaki i dêwi´ki. Z dystan sem i poczu - ciem humo ru opisu je swoje przygo dy – od lite rac kich po całkiem przyziem ne. Paul The ro ux, „Po ciàg wid mo do Gwiaz dy Wscho du. Szla kiem wiel kie go ba za ru ko le jo we go”; wyd. Czarne; cena:39,90 zł

Âwia do me podró ˝o wa nie Jak przystało na ksià˝ k´ na uko wà, nie czy ta si´ jej jed nym tchem. Jed nak dla osób in te re su jà cych si´ tu ry sty kà, geogra fià, a tak˝e socjo lo già i antro po lo già kultu ro wà stano wi lektu r´ obowiàz ko wà. Znajdzie my tu wiele wia- domo Êci porzàd ku jà cych i rozsze rza jà cych wiedz´ o ró˝nych aspektach podró ˝o wa nia po Êwiecie. CałoÊç jest bo ga to ilu stro wa na przy kła da mi do ty czà cy mi szla ków i miejsc tu ry stycz nych: kon stru owa nia ich, ba daƒ, ja kie to wa rzy szà wy zna cza niu, ochro nie Êro do wi ska i oby cza jów. Re dak tor na uko wy An drzej Ko wal czyk, „Tu ry sty ka zrów no wa ˝o na”, wyd. PWN; ce na 54,90 zł

Sudety dla wprawionych Oznakowany na czerwono Główny Szlak Sudecki liczy 356 km. Wiedzie ze Âwieradowa-Zdroju do Paczkowa i przebiega przez najwy˝sze i najpi´kniejsze pasma polskich Sudetów, historyczne miejscowoÊci, klimatyczne uzdrowiska. Na trasie nie brak te˝ ciekawych zabytków: zamków, fortyfikacji, sztolni. Przewodnik zawiera zarówno praktyczne rady pomocne w przejÊciu całej trasy, jak i opisy poszczególnych etapów, mapy, plany miejscowoÊci oraz legendy przybli˝ajàce histori´ tego ciekawego regionu. Słowem, nieodzowna pozycja w biblioteczce ka˝dego w´drowca. Robert Szewczyk, „Szlakiem Sudeckim”, wyd. Muza; cena: 24,99 zł 110-112 Ksiazki koniec:Swiat 1/10/11 2:24 PM Page 112

`