Covid-19'Un Türk Bankacilik Sektöründeki Mevduat
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Muhasebe ve Denetime BAKIŞ - 2021 (63) : 111-138 COVID-19’UN TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDEKİ MEVDUAT BANKALARINA ETKİLERİ Ayşe IŞIK* Prof. Dr. Nalan AKDOĞAN** Makale Gönderim Tarihi : 27.01.2021 / Kabul Tarihi : 9.03.2021 Makale Türü: Araştırma ÖZ Covid-19 salgını sadece sağlık sektöründe yaşattığı sıkıntılarla değil aynı zamanda yol açtığı ekono- mik ve finansal alandaki etkilerle de dikkat çekmektedir. Bu çalışmada ekonomik ve finansal alanda aktif rol oynayan Türk bankacılık sektörünün kamu, özel ve yabancı sermayeli mevduat bankalarının pandemi döneminde yaşadığı sıkıntıların finansal tablolarına nasıl yansıdığı incelemeye alınmıştır. Pandemi sürecinde sektörün karlılık, net faiz marjı, kredi/mevduat, likidite oranları ile nakit akış tab- loları aracılığıyla faaliyet gelirleri analiz edilmiştir. Pandemi öncesine göre; azalan karlılık, bankacılık esas faaliyetlerinde gerileme ve likidite tutma eğilimleri tespit edilmiştir. Diğer taraftan piyasalarda yaşanan ve yaşanması beklenen olumsuz ekonomik durumların iyileştirilmesi amacıyla bankacılık sektörünün aktif rol oynaması adına yapılan yasal düzenlemeler ve bu düzenlemelerin finansal tablo- lara nasıl yansıdığı incelenmiştir. Buna göre mevduat bankalarının; pandeminin olumsuz etkilerine karşı hane halkı ve reel kesime kredi vermesi, kredi takip vadelerinin uzatılması, yabancı paranın piya- salar üzerindeki etkisini azaltmak amacıyla devlet borçlanma senetlerine yönelmesi ve swap işlemleri yapması şeklinde özetlenebilir. Pandeminin üç çeyrek durum tablosu bu olmakla birlikte salgının hala devam ettiği gerçeği düşünülünce şimdiye kadar finansal tablolarda alınan önlemlere ilişkin durum tespitini görmekteyiz. İlerleyen dönemlerdeki finansal tablolar ele alındığında bu alınan önlemlerin gerekliliği yerine getirip getirmediği ile bu önlemlere rağmen bankacılık sektörünün ne kadar etkilen- diği gözlemlenebilecektir. Anahtar Kelimeler: Covid-19, Pandemi Etkileri, Bankacılık Sektörü, Finansal Tablolar, Jel Sınıflandırması:M40, M41, M48, E44 * Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Muhasebe ve Finansman Yönetim Bölümü Doktora Öğrencisi, [email protected], ORCID ID: 0000-0002-3598-3487 ** Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Muhasebe ve Finansman Yönetim Bölümü Başkanı, [email protected], ORCID ID: 0000-0001-8168-6152. 111 Muhasebe ve Denetime BAKIŞ - 2021 (63) : 111-138 THE EFFECTS OF COVID-19 ON DEPOSIT BANKS IN THE TURKISH BANKING SECTOR ABSTRACT The Covid-19 epidemic draws attention not only with the problems it has caused in the health sector, but also with its economic and financial effects. In this study, how the problems experienced during the pandemic by public, private and foreign capital deposit banks, which plays an active role in the economic and financial fields of the Turkish banking sector, were reflected in their financial statements are examined. During the pandemic period, the profitability, net interest margin, loan/deposit, liquidity ratios and operating income with using cash flow statements were analyzed in this sector. Compared to pre-pandemic period; the decreasing of profitability, decline in banking main activities and liquidity holding tendencies were determined. On the other hand, the legal regulations made for the banking sector to play an active role and in order to improve the negative economic conditions experienced and expected to be experienced in the markets and how these regulations are reflected in the financial statements were analyzed. According to this; it can be summarized as deposit banks provided loans to households and real sector against the negative effects of the pandemic, extended maturity of loan tracking, turned to government debt securities in order to reduce the impact of foreign currency on the markets and performed swap transactions. Although this is the three-quarter situation table of the pandemic, considering the fact that the epidemic still continues, we see the assessment of the measu- res taken in the financial statements so far. When the financial statements in the following periods are considered, it can be observed whether these measures fulfilled the requirements and how much the banking sector was affected despite all these measures. Keywords : Covid-19, Pandemi Effects, Banking Sector, Financial Statements, Jel Classification:M40, M41, M48, E44 1. GİRİŞ elirsiz piyasa ortamları, dünyada zaman zaman yaşanan ekonomik, finansal krizlerle kendini göstermekte ve piyasalarda farklı ve zor karar alımı yaklaşımlarına neden olmaktadır. Ekono- mik belirsizliğe sebep olan krizlerden kabul edilen ve hala yaşamakta olduğumuz COVID-19 Bsalgını da bunlardan biridir. 2020 yılının Ocak ayında Çin’de ortaya çıkan ve hızla tüm dünyaya yayılan salgın dünya çapında bir milyondan fazla insanı enfekte ederek ölümlere sebep olmuş ve halen sebep olmaya devam etmektedir. Bu virüsün tüm dünyaya küresel olarak hızla yayılması, Dünya Sağlık Ör- gütü’nün bu hastalığı bulaşıcı kabul ederek 11 Mart 2020’de bir pandemi olarak nitelendirmesine yol açmıştır. Hastalığın neden olduğu sağlık sektöründeki yaşanan trajediler ve insan kayıplarına ek olarak, pandeminin ekonomik ve finansal riskleri de çok önemli düzeyde dikkat çekmektedir. Daha önce yaşanan ekonomik krizler (1997 Asya Ekonomik krizi, 1998 Rusya Ekonomik krizi, 1999 Arjantin Ekonomik krizi vs.); ekonomik temellerden kaynaklanmış ve finansal ve ekonomik bağlantılar yoluyla dünyaya yayılmışken, COVİD-19 bir pandemi ile doğadaki bir olaydan ortaya çıkarak seyahat 112 Muhasebe ve Denetime BAKIŞ - 2021 (63) : 111-138 yoluyla bir salgına dönüşerek finansal ve ekonomik yapıyı etkilemiştir. COVID-19, ekonomik ve finan- sal faaliyetlerde küresel bir çöküşe ve muhtemelen de ölçeği ile hızındaki eşi görülmemiş artış nedeniyle piyasalarda iş kayıplarına neden olacaktır. Dünyada yaşanan önceki krizlerde, finansal sistem ve özellikle bankalar, krizlerin hem ana nedeni hem de temel katalizörü iken bu defa bir pandemi krizi yaratmakta ve bankacılık sektörü artık sorunun değil çözümün bir parçası olmak durumunda kalmaktadır. Bankaların ülke ekonomilerinde finansal sistemin çalışmasını sağlama ve kaynakların doğru alanlara kanalize edilmesi konularında hayati öneme sahip kurumlardan olduğu yadsınamayacak bir gerçektir. Bu yazıda COVID-19 krizinde ülkemizdeki kamu ve özel mevduat bankalarının ekonomik ve finan- sal alanda nasıl bir duruş sergiledikleri incelenmektedir. Bu bağlamda yazının ilk bölümünde kamuyu aydınlatma platformunda yer alan bilgilerden yararlanılarak ülkemizde bankacılık sektöründe hizmet veren kamu ve özel mevduat bankalarının finansal durum tabloları, kar veya zarar ve diğer kapsamlı gelir tabloları, nakit akış tabloları ile dipnotları 2018-2019 ve 2020 yılları ile ara dönemleri dahil olmak üzere analiz edilmiştir. Bu analiz sonuçları birbirleri ile de kıyaslanmaktadır. İkinci olarak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun bankalarda kullanılmak üzere yayımlamış olduğu oranlar kulla- nılarak bankaların nakit durumları, mevduat ve kredi karşılama oranları, aktif karlılığı ile net faiz marjı test edilmiştir. Son olarak ülkemizde COVID-19 nedeniyle yaşanan nakit sıkıntısı riskini iyileştirmede ve firmaların iflasının önlenmesi ile krizin etkilerinin azaltılması amacıyla kamu ve özel bankaların kredi limitlerini artırmalarını isteyen Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından Nisan ayında yayımlanan aktif rasyosuna (oranına) ilişkin düzenleme ile COVID-19 salgını neticesinde ekonomik ve ticari faa- liyetlerde oluşan aksaklıklar nedeniyle, kredilerin sınıflandırılması ve bunlar için ayrılacak karşılıklara ilişkin düzenlemenin kamu ve özel bankalarının finansal tablolarında yarattığı etkileri değerlendirilmiş- tir. 2. LİTERATÜR TARAMASI 2.1. Salgın Hastalıklar ve Pandemi ile Dünyada Yaşanan Banka Krizleri 21. yüzyıl dünya nüfusu bugüne kadar başlıca beş önemli pandemi (salgın hastalık) ile karşı karşıya kal- mıştır. Bunlar sırasıyla 2009 yılında görülen H1N1, 2012 yılında görülen MERS, 2014 yılında görülen Ebola, 2016 yılında görülen Zika ve son olarak 30 Ocak 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (WHO/ DSÖ) tarafından kayıtlara geçen COVID-19’dur. Yeni Koronavirüs hastalığı (COVID-19), insan hayatı üzerindeki üzücü etkilerinin yanı sıra, sadece Çin, ABD veya Hindistan’da değil, bir bütün olarak tüm dünya ekonomilerini önemli ölçüde yavaşlatma po- tansiyeline sahiptir (Yoo, 2020). Salgın, ülkeleri sınırlarını kapatmaya zorlayarak, malların, sermayenin ve insanların normal akışlarının ve geçici de olsa iş ve üretim faaliyetlerinin durmasına neden olarak bir “olumsuz küreselleşme” süreci üretmiştir (Barua, 2020). IMF tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada, SARS (2003), H1N1 (2009), MERS (2012), Ebola (2014) ve Zika (2016) gibi yakın tarihte yaşanmış salgın hastalıkların etkileri incelenmiş ve adı geçen salgın 113 Muhasebe ve Denetime BAKIŞ - 2021 (63) : 111-138 hastalıkların neden olduğu yaraların sarılması için sağlanan iktisadi temelli destek paketlerine rağmen ciddi ekonomik kayıpların önüne geçilemediği gözlenmiştir. Ülkelerin ekonomik tahminlerini revize etmelerine neden olacak kadar etkili olduğu düşünülen COVİD-19 salgını için uluslararası kuruluşlar 1929 Buhranından sonraki en ciddi kriz olarak düşündüklerini ifade etmişlerdir (Deloitte,2020). Salgın hastalıklar ile bankaların baş aktör olarak sebep olduğu ekonomik krizler karşılaştırıldığında farklılıklar görülecektir. Bankaların sebep olduğu krizlerde; bankaların veya büyük finans kurumlarının uzunca bir süre borçlarını çevirememe noktasına geldiği ve devlet desteği veya kamulaştırma gibi mü- dahalelere