Piątek 7 października 2016 Dodatek specjalny Obywatel Łodzi i świata

ALEKSANDER TANSMAN | Wielu Polaków wciąż nie wie, kim był kompozytor, który za życia odnosił w świecie sukcesy równe Chopinowi.

dzięki organizowanym w Łodzi Chaplina, temu aktorowi zade- muzyka Tansmana znalazła się festiwalom noszącym jego dykował Koncert fortepiano- zaś na indeksie. Dopiero w la- imię, coraz liczniejszym nagra- wy, który w USA stał się tach 80. otrzymał honorowe niom płytowym jego utworów, ogromnie popularny, George członkostwo Związku Kompo- ale wciąż jeszcze nie zajął on Gershwin nazwał go geniu- zytorów Polskich. należnego mu miejsca w kul- szem, japoński cesarz Hirohito W 1996 roku, z okazji zbliża- turze polskiej. A przecież po- odznaczył zaś medalem „Za jącej się setnej rocznicy urodzin winniśmy się nim ciągle wybitny wkład w rozwój sztuki tego twórcy Stowarzyszenie szczycić przed światem. na świecie”. Promocji Kultury im. Aleksan- Jego dorobek kompozytor- Dorobek Tansmana jest dra Tansmana zorganizowało w ski jest ogromny, jego życie zróżnicowany – od oper, sym- Łodzi pierwszy festiwal, które- było barwne, choć często fonii i koncertów, poprzez go ten kompozytor został pa- trudne, ale wszyscy, którzy muzykę kameralną, aż do tronem. Odtąd impreza ta od- mieli okazję się z nim zetknąć, muzyki filmowej. Tą ostatnią bywa się w cyklu dwuletnim. Te twierdzą, że cechował go nie- zajmował się w czasie II wojny dwie dekady przyniosły ponad ustający optymizm. Nawet w światowej, gdy udało mu się 450 godzin muzyki, 51 koncer- momentach najbardziej dra- wydostać z Francji do Amery- tów symfonicznych, 10 spekta- matycznych. ki. Został pierwszym Polakiem kli operowych, baletowych i Docenił go wielki świat, z nominowanym do Oscara za multimedialnych, 183 koncerty ojczyzną miewał stosunki nie najłatwiejsze. Urodził się w 1897 roku w Łodzi i w tym mieście już za młodu docenio- Jego dorobek kompozytorski no jego talent. Kiedy natomiast w 1919 roku, w pierwszym jest ogromny, jego życie było konkursie kompozytorskim w niepodległej Polsce zdobył barwne, choć często trudne Grand Prix oraz dwie inne na- grody, werdykt przyjęto nie- chętnie, a muzykę Tansmana filmową ścieżkę dźwiękową. W kameralne, 270 wykonań utwo- krytykowano jako zbyt nowa- 1946 roku wrócił do Paryża, rów Aleksandra Tansmana, w torską i mówiono, że twórcy gdzie mieszkał aż do śmierci. tym prapremiery światowe i żydowscy, tacy jak on, „szkodzą Zmarł w 1986 roku. polskie. duchowej kondycji Polaków”. Jeszcze przed II wojną świa- Oczywiście na kolejnych Wkrótce potem wyruszył do tową Jarosław Iwaszkiewicz edycjach wykonuje się nie Paryża. Dziesięć lat później był pisał: „ Jest to, wyjątkowo, tylko muzykę patrona, czego

LES AMIS D', PARIS LES AMIS D'ALEXANDRE TANSMAN, kompozytorem znanym nie człowiek, który nie wypiera się najlepszym dowodem jest ≥Aleksander Tansman dyryguje swoją V Symfonią, 1943 tylko we Francji (jako jeden z polskości. Przeciwnie, polskość program obecnego festiwalu, pierwszych jego talent do- swoją ciągle podkreśla, nie ma przypadającego zresztą w 30. strzegł Maurice Ravel), ale sonaty bez mazurka, napisał rocznicę śmierci Aleksandra cy, bardzo jestem rad, że za posługuję. Oczywiście wiele podbijał też Amerykę. Kiedy na teraz 20 piosenek polskich w Tansmana. Motyw przewodni iedy w latach 80. pośrednictwem tej książki zawdzięczam Francji, ale nikt, przykład w 1927 roku w Bosto- bardzo miłej harmonizacji, tegorocznego programu to: ukazał się w Polsce dotrze do Was wieść o mnie, kto kiedykolwiek słyszał moje nie postanowiono wykonać wszystko mu wydają i grają we „Muzyka polska – odkrycia i długo oczekiwany moim życiu i mojej twórczości. utwory, nie może mieć wątpli- jego II Symfonię, stacja NBC Francji, w Belgii, we Szwajcarii, nowości”. Zapowiadają się pierwszy tom mono- Wprawdzie od 1919 roku prze- wości, że byłem, jestem i na transmitowała koncert do Pary- a teraz nawet w Niemczech”. ciekawe koncerty z nieznany- grafii Aleksandra bywam stale za granicą, ale – zawsze pozostanę kompozyto- ża, a tam specjalnie w tym celu A jednak w ojczyźnie nie mi utworami bardzo znanych KTansmana autorstwa Janusza jak przecież z tych słów moją rem polskim”. udostępniono odbiornik radio- mógł doczekać się uznania. kompozytorów, z kolejnymi Cegiełly, dołączono do niego ręką pisanych wynika – nie Trzydzieści lat później o wy na szczycie wieży Eiffla. Kiedy w 1932 roku przyjechał, światowymi prawykonaniami list sędziwego kompozytora, zapomniałem języka ojczyste- Aleksandrze Tansmanie wie- Był przyjacielem Igora Stra- część środowiska muzycznego i polskimi premierami. który pisał: „Drodzy Czytelni- go i nadal swobodnie nim się my znacznie więcej, m.in. wińskiego oraz Charliego go zbojkotowała, po 1945 roku —Jacek Marczyński

Dramaty Tristana i Orfeusza

MIKOŁAJ GÓRECKI | O muzyce swego ojca i własnej.

różnicą, że przy niej ojciec resowanie dziełami Wagnera narzucał, po prostu Mikołaj iedy po śmierci zmarłe- pozostawił parę drobnych jeszcze bardziej nasiliło się w pokazywał mu gotowe utwory. go w 2010 roku Henryka sugestii co do instrumentacji, ostatnich latach jego życia. Nie Teraz mieszkający od dłuższe- KMikołaja Góreckiego natomiast w „Dwóch Postlu- chodzi więc tu tylko o tzw. go czasu w USA młodszy odnaleziono w jego archiwum diach” nie było żadnych. akord tristanowski, ale o mu- kompozytor Górecki od daw- niemal w całości ukończoną IV Ciekawy jest pojawiający się zykę Wagnera i romantyzm w na kroczy własną drogą. Symfonię, fakt ten nie stanowił w tytule bohater dramatu Ri- szerszym sensie. Widział w – Dodanie „Orfeusza i Eury- specjalnego zaskoczenia. charda Wagnera. Henryk Mi- Wagnerze symbol epoki, w dyki” do programu koncertu Wiadomo było, że kompozytor kołaj Górecki lubił takie odnie- której natchnienie nie było było pomysłem organizatorów pracował nad nią od dawna. sienia do innych kompozyto- skrępowane dyktaturą rozma- – mówi. – Były rozważane inne Kolejne lata przyniosły jednak rów, IV Symfonia ma podtytuł itych XX–wiecznych –izmów. moje utwory, ale wspólna myśl niespodzianki. Okazało się, że „Tansman Episody”, bo impul- Na koncercie 16 październi- pomiędzy dramatem Orfeusza nowych utworów o podobnym sem do jej narodzin była pro- ka będziemy świadkami jesz- i Tristana prawdopodobnie stopniu zaawansowania jest pozycja Andrzeja Wendlanda cze jednego światowego pra- stała się elementem decydują- jeszcze kilka. i Festiwalu Tansmana w Łodzi. wykonania, tym razem utworu cym o wyborze. Partyturę Na tegorocznym festiwalu Relacji między muzyką Górec- Mikołaja Góreckiego „Orfeusz „Orfeusza i Eurydyki” ukoń- dojdzie zatem do światowego kiego i Wagnera nikt jednak i Eurydyka”. czyłem w 2003 roku i była ona prawykonania innej kompozy- dotąd dogłębniej nie analizo- Jak sam przyznaje, muzykę w posiadaniu instytucji mu- cji Henryka Mikołaja Górec- wał. chciał pisać od dziecka, choć zycznych, ale z nieznanych mi kiego. – Fakt, że utwór ten nawią- ojciec wolałby, żeby został bliżej przyczyn do wcześniej- – „Dwa Postludia Tristanow- zuje do Wagnera, a w szczegól- skrzypkiem. Kiedy Mikołaj szego wykonania nie doszło. skie i Chorał” mój ojciec pozo- ności do „Tristana i Izoldy”, nie postanowił inaczej, nie miał Mikołaj Górecki podkreśla stawił w formie szkicu – wyja- jest przypadkowy – tłumaczy mu tego za złe, ale ostrzegał, że też, że jego utwór nie jest ilu- śnia Mikołaj Górecki. – Cała Mikołaj Górecki. – Jak sięgnę wybrał niełatwą drogę. Chciał stracją znanego mitu. Ta muzy- instrumentacja jest natomiast pamięcią, mój ojciec był zafa- też, by syn uczył się pod jego ka jedynie swym klimatem moja. Sytuacja jest dosyć po- scynowany muzyką tego okiem. Nie wywierał jednak odnosi się do losów Orfeusza i

dobna do IV Symfonii, z tą kompozytora. Wielkie zainte- specjalnej presji, niczego nie Eurydyki. —j. m. PWM MARIUSZ MAKOWSKI Piątek S 2 7 października 2016 rp.pl ◊

Nuty dotykające Muzyka ocalona sensu życia w skrzyniach

JERZY MAKSYMIUK | Dyrygent opowiada o różnicy między Góreckim-ojcem POWROTY | Na świecie znany i Góreckim-synem oraz o tym, jak grał mazurki dla Aleksandra Tansmana. jako Paul Kletzki, u nas prawie Co pana najbardziej z Wojciechem Kilarem, Nie każdy zdobyłby się komponował. Natomiast zaskoczyło w partyturze który miał z kolei na taką uwagę w stosunku dawno temu widziałem go zapomniany. Paweł Klecki urodził się odnalezionego utworu niesłychany, taki ravelowski, do Soltiego. dyrygującego, gdy przyjechał Henryka Mikołaja Góreckiego? błyskotliwy zmysł pisania na występy do Polski. I oto 21 marca 1900 roku w Łodzi, zmarł Jerzy Maksymiuk: Wie pan, dla orkiestry. Muzyka A czy muzyka, jaką komponuje teraz dostałem do ręki chyba to, że na pierwszy rzut Góreckiego jest natomiast jego syn, Mikołaj Górecki, partyturę jego Sinfonietty. w Liverpoolu 5 marca 1973 roku. oka te nuty wyglądają tak, wstrząsająca i intensywna, jest inna? To niby muzyczne tworzywo, jakby wyszły spod ręki czasami brzmi chropawo, Zdecydowanie tak. jakie dobrze znamy, ale dziecka. I mistrza zarazem. prosto, ale siła jest w tym Jest bardzo dobrze bardzo pięknie napisane. Całość wygląda na bardzo ogromna. Tak samo zresztą napisana, powiedziałbym To był jednak bardzo dobry prosty utwór, zbyt prosty, ale jak w owych ciągłych – impresjonistyczna, kompozytor, czas pokaże, musi być niezwykle wolno powtórzeniach u Góreckiego. delikatna i wysmakowana, ale czy Sinfonietta będzie zagrana, nawet jak na Ja je tłumaczę często momentami o gęstej fakturze. grywana. Łatwiej przewidzieć Góreckiego. Wtedy okaże się, orkiestrom tak: jeśli przyszłość Concertina na flet że w tej muzyce coś jest, jak w budowli jest jedna A dla mnie, choć faktura i orkiestrę, to jest cenny zawsze u tego kompozytora. kolumna dorycka, to działa orkiestrowa jest w tym utwór, bo nie ma zbyt wielu Z tym, że niekiedy, patrząc ona na nas zupełnie inaczej przypadku inna u syna niż kompozycji na ten instrument w nuty, trudno dojść, na czym niż dwie ustawione obok u ojca, i jedna, i druga muzyka solowy. Fleciści mogą więc polega tajemnica jego muzyki, siebie. A efekt będzie jeszcze mają niesłychaną wprowadzić ten utwór czym jest owo zatrzymanie inny, gdy tych kolumn intensywność. W tym do repertuaru koncertowego. dźwięku. To wspaniałe, zobaczymy siedem czy odnajduję u Mikołaja Widać tu ponadto bardzo intuicyjne odczucie, stworze- dziesięć. Wtedy powstaje Góreckiego przekaz ojca. bogatą inwencję melodyczną, nie innego czasu. zupełnie inna architektura. Ja natomiast widzę w jego co zwiększa szansę muzyce to, jak chciał się on od Concertina na stałe Żyjemy dziś w innym tempie Miał pan zapewne okazję niego oddzielić. Chociaż wie zaistnienie. Gdyby tak się od tego, jakie narzuca nam spotykać się z Henrykiem pan, w „Orfeuszu i Eurydyce” stało, moja radość byłaby muzyka Góreckiego? Mikołajem Góreckim. Mikołaja zobaczyłem też coś ogromna.

Programy obu pana koncertów na tegorocznym festiwalu uzupełniają utwory Aleksandra Tansmana. Do jego V Symfonii a Paul Klecki mam sentyment. Proszę popatrzeć na jej partyturę, jak została ona gęsto zapisana, jakby Tansman chciał

wykorzystać każdy centymetr PRASOWE MATERIAŁY papieru. Była jednak wojna, Tansman nie miał pieniędzy, nikt też mu tego utworu nie mógł wydrukować. Bardzo 1937 roku kierował orkiestrą trudno rozczytać te nuty, ył utalentowanym filharmonii w Charkowie. ale podjąłem się wykonania skrzypkiem i człon- Wydalony przez władze so- V Symfonii. Tansman to kiem pierwszego wieckie wrócił do Mediola- bardzo zręczny kompozytor, Bskładu Łódzkiej nu. Tam zastał go wybuch wszystko, co stworzył, Orkiestry Symfonicznej. W wojny. W 1940 roku nazwi- dobrze brzmi, a dyrygowałem 1919 roku wyjechał do War- sko Kleckiego wymieniono różnymi jego utworami. szawy, razem zresztą ze w rasistowskim „Leksykonie Jego muzyka nie traktuje swym przyjacielem od lat Żydów w muzyce”. Zmuszo- o rzeczach poważnych i dziecięcych Aleksandrem ny został do opuszczenia ostatecznych, co z kolei jest Tansmanem. Na uniwersyte- Włoch, osiadł w Szwajcarii. cechą twórczości Henryka cie studiował filozofię, w Po wojnie całkowicie Mikołaja Góreckiego. Muzyka konserwatorium – kompo- zrezygnował z komponowa- przecież działa na nasze zycję w klasie Juliusza nia i poświęcił się dyrygen- uczucia, ale i na intelekt, Wertheima. Uzyskawszy turze. Należał do najwyżej prowokuje do pewnych dyplom z dyrygentury u cenionych mistrzów batuty przemyśleń, rozważań. Emila Młynarskiego, w 1920 na świecie. W 1946 roku Swoimi długimi prostymi roku ruszył na wojnę jako Toscanini zaprosił Kleckie- nutami Górecki dotykał sensu ochotnik, by bronić niepod- go, by dyrygował w La Scali. życia, Tansman jest natomiast ległości Polski przed najaz- Był dyrektorem orkiestr błyskotliwy i fantastycznie dem bolszewickim. symfonicznych Liverpoolu, sprawny. Rok później przyznano Dallas i Szwajcarii Romań- mu I nagrodę za kompozy- skiej jako następca Ernesta Spotkał się pan kiedyś cję symfoniczną na konkur- Ansermeta. z Aleksandrem Tansmanem? sie zorganizowanym przez Wydawało się, że cały jego

MIROSŁAW PIETRUSZYŃSKI/SINFONIA VARSOVIA PIETRUSZYŃSKI/SINFONIA MIROSŁAW Widziałem go kiedyś Filharmonię Warszawską. dorobek kompozytorski u pianistki Ewy Osińskiej Wkrótce potem pojechał na uległ w czasie wojny znisz- w Paryżu. A przede dalsze studia muzyczne do czeniu. A jednak w 1965 Trzeba zrozumieć, Oczywiście, choć nie niesłychanego: cztery nuty wszystkim, gdy miał Berlina. roku w Mediolanie robotni- że u Góreckiego czas płynie byliśmy ze sobą szczególnie szesnastki w jednym takcie. To przyjechać po raz pierwszy W latach 20. kunszt mło- cy pracujący na budowie inaczej: wolniej i jeszcze blisko. On był taki jak jego znaczy, że dla niego, tak jak i po II wojnie do Warszawy, to dego artysty docenili Arturo znaleźli dwie skrzynie. bardziej wolno. Sam tego muzyka. Zawsze doskonale dla ojca, czas jest niesłychanie był 1967 rok, zaczęto szukać Toscanini i Wilhelm Für- Okazało się, że zawierają doświadczyłem dawno temu. wiedział, czego chce, nie bał ważny. Pewne zatem związki bystrego pianisty, który twangler. Klecki był naj- właśnie utwory Kleckiego. Gdy mój zegar zaczął tykać się wypowiadać ostrych słów są między nimi. Różnic jest zagrałby jego mazurki. młodszym dyrygentem Zanim opuścił Włochy, podobnie jak u niego, wtedy krytycznych, gdy uznał, że coś jednak znacznie więcej i co Wybrano mnie, spotkanie prowadzącym orkiestrę ukrył te skrzynie w piwni- „szybko” stało się „za szybko”. jest niewłaściwego. Kiedyś ważne, w partyturze z Tansmanem odbyło się Filharmoników Berlińskich. cach hotelu Metropol. Był Wtedy jeszcze pełniej wielki Georg Solti miał „Orfeusza i Eurydyki” widzę w ówczesnej siedzibie Jego utwory wydawali przekonany, że zniszczyły je zrozumiałem, że ten ospały dyrygować w Ameryce bardzo osobistą muzykę, Stowarzyszenia Polskich N. Simrock oraz Breitkopf & bombardowania. Mimo że czas Góreckiego wraz z jego III Symfonią, Górecki choćby kontrast między gęstą Artystów Muzyków w Härtel. Wykonywano je w mu je zwrócono, nigdy ich cudownymi harmoniami wysłuchał próby i powiedział fakturą wagnerowską a Warszawie, na ulicy Kruczej, całych Niemczech. Po 1933 nie otworzył. Dopiero w la- zbliża nas do misterium. tylko dwa słowa: „Nuty delikatnością jak z i tam zagrałem jego sześć roku naziści umieścili jed- tach 90. uczyniła to jego niedobre”. Pomyślano, Debussy’ego. Ojciec nie robił mazurków. Był niesłychanie nak jego nazwisko na indek- żona Ivonne, by następnie Dlatego wszystkie jego utwory że orkiestra dostała złe takich zderzeń. inteligentny, przyjaźnił się ze sie „muzyki zdegenerowa- – przy wsparciu Timothy mają mocny przekaz. materiały nutowe, Strawińskim, a to coś znaczy, nej”, paląc utwory Kleckiego Jacksona – odnaleźć inne Oczywiście, weźmy choćby błyskawicznie sprowadzono Natomiast czy kiedykolwiek bo Strawiński nie każdego i niszcząc matryce drukar- zaginione utwory. „Chorał”, który zagramy na nowe egzemplarze nut, ale wcześniej dyrygował pan obdarzał zaufaniem skie wydawców. Pół wieku po niezwykłym tym festiwalu. Jakie tu są okazało się, że są dokładnie jakimś utworem Pawła i przyjaźnią. A Tansman Po wyjeździe z Niemiec odkryciu skrzyń z muzyką proste nuty! Wchodzą potem takie same jak poprzednie, Kleckiego? napisał „Stelé in memoriam wykładał kompozycję w Pawła Kleckiego jego dzieła do orkiestry jedynie dzwony, a chodziło tylko o to, że Nie, nigdy. Nawet muszę ” i od tego mediolańskim konserwato- symfoniczne po raz pierw- a całość ma niezwykłą siłę. tempo narzucone przez powiedzieć, że długo nie rozpoczniemy festiwal. rium, potem pojechał do szy zabrzmią w Polsce. Podobnie rzecz się ma dyrygenta było zbyt szybkie. wiedziałem, że on w ogóle —rozmawiał Jacek Marczyński Związku Radzieckiego. W —Wojciech Wendland Piątek ◊ rp.pl 7 października 2016 S 3

Między groteską a romantyzmem

utworów Tansmana, czy też z Aleksandrem, już w latach A samo złoto runo też zagra MARIA SARTOVA jest typowe dla jego sposobu 30. walczył o przyszłość w przedstawieniu? komponowania? Europy. Był zresztą Tak, ale też będzie Reżyserka Ten wątek romantyczny zaangażowany politycznie, surrealistyczne. został przez niego był także ambasadorem W inscenizacji korzystam światowej potraktowany w sposób Hiszpanii w USA i we Francji, zresztą chętnie z możliwości „ravelowski”, bardzo a po II wojnie światowej to on technicznych Teatru prapremiery francuski. A w części zaprojektował flagę Wielkiego w Łodzi. surrealistycznej objawia się europejską z konstelacją „Złotego runa” nam zupełnie inny Tansman, gwiazd. Czy Aleksander Tansman bardziej dziki, oryginalny. w ogóle interesował się operą, o bardzo „Złote runo” było więc cenił ten gatunek sztuki? Czy jednak cały czas wyrazem niepokoju Trudne pytanie. Na pewno aktualnych pozostajemy w świecie o przyszłość Europy traktował ją po swojemu, antycznym, czy też spojrzenie w latach 30.? jakby nie licząc się z realiami, pytaniach, jakie surrealistyczne powoduję Na pewno, Madariaga finansowymi na przykład, zmianę czasu akcji, epoki? wyjechał z Hiszpanii zresztą w tamtych czasach stawia ta opera. Ta historia wykracza poza po dojściu generała Franco nie odgrywały one chyba tak antyk. Nazwiska bohaterów, do władzy, w Niemczech wielkiej roli jak obecnie. Kiedy pani poznała nazwy miast, w których toczy panował już Hitler. W tekście W „Złotym runie” jest więc Aleksandra Tansmana? się akcja, są dla nas opery jest wiele kpiny szalona liczba solistów, Maria Sartova: Niedługo współczesną grą słów. z polityki, z tego, że każdy, oczywiście orkiestra, ale po moim przyjeździe do Z oryginalną wersją mitu nawet głupiec, może sięgnąć także wielki chór oraz Paryża i przyjaźniłam się całość niewiele ma tu po władzę. Te dialogi, tancerze. W dzisiejszych z nim do końca jego życia. wspólnego. Legenda o złotym oparte często na grze słów, czasach ta opera jest bardzo Szczycę się tym, że zadedyko- runie została jakby przetłumaczyłam na język trudna do wystawienia. wał mi „Huit Steles de Victor postawiona na głowie, traci polski, partie śpiewane Myślę jednak, że Tansman Segalen” na orkiestrę swój idealistyczny przekaz, zostaną po francusku, kochał operę, inaczej nie kameralną i sopran. To jest zaczyna dominować z polskim tekstem stworzyłby „Złotego runa”. cykl przypominający rozczarowanie istniejącym wyświetlanym podczas w nastroju „Iluminacje” światem, w finale pojawia się przedstawienia. A śpiewaków kochał? Brittena. Wykonywałam je dość smutna wizja Na pewno. Jego muzyka potem, bo bardzo lubiłam przyszłości: czy to, co jest, Czy „Złote runo” jest jest trudna, ale bardzo

jego muzykę. PRASOWE MATERIAŁY rozpadnie się, a zacznie wyzwaniem dla reżysera? wokalna. dominować pieniądz? Dla mnie jest to zadanie A wiedziała pani, że wojny, gdzieś zaginął. jeszcze przed II wojną A może w ogóle ta opera bardzo trudne, ale Pytał panią o rozmaite tajniki skomponował również operę Stopniowo pewne fakty światową, w 1938 roku, jest w przepowiada upadek naszej i wyjątkowo ciekawe. sztuki wokalnej? „Złote runo”? z przeszłości zaczęły do nas „Złotym runie” klimat kultury? Czy złote runo jest Mam do dyspozycji Nie, zresztą, kiedy go Nie, i mało kto o tym powracać, takie choćby, późniejszego teatru absurdu wartością całej naszej kultury śpiewaków, którzy nie będą poznałam, to raczej ja mogłam wiedział. Ta opera została że „Złote runo” było Becketta i Ionesco lub też czy też tylko dobrem się poruszać, bo zaśpiewają się od niego wielu rzeczy odkryta przez pana Andrzeja wykonane w wersji na dwa unosi się nad nim duch materialnym? z nutami w rękach. Musiałam nauczyć. Nie miał jednak Wendlanda. Kiedy już fortepiany w paryskiej Alfreda Jarry’ego i jego więc znaleźć inne w sobie nic z pouczającego wiedziałam, że będę ją rozgłośni radiowej, ale nie „Króla Ubu”. Ta opowieść Są to pytania bardzo rozwiązanie w celu innych mędrca, To był uroczy, realizować, spotkałam się zostało po tym żadne opierająca się na micie o współczesne, wręcz aktualnie zbudowania akcji, zatem szalenie przyjacielski z przedstawicielami nagranie. złotym runie składa się dla nas. główni bohaterowie będą człowiek. Lubił wypić trochę stowarzyszenia, które zresztą jakby z dwóch części, Tak, a trzeba jeszcze mieli swoje alter ego. Nie wódki, palił straszne ilości prowadzą córki Aleksandra Gdy teraz poznała pani jedna jest bardzo absurdalna, pamiętać o tym, co czuję w tym ograniczenia, papierosów, ale szalenie Tansmana. Był tam też partyturę, co w niej panią druga romantyczna, napisana opowiadały mi córki wręcz przeciwnie, wydaje mi interesował się młodymi obecny jego wydawca i on zaskoczyło, zafascynowało? poetyckim językiem. Tansmana. Autor libretta się to jeszcze ciekawsze, kompozytorami, którzy pamiętał, że miał kiedyś Po pierwsze – jest to Hiszpan Salvadore dzięki temu będzie można przyjeżdżali z Polski, bardzo manuskrypt tej opery, ale bardzo duże dzieło. I co A muzycznie „Złote runo” pani de Madariaga, bardzo wzmocnić komizm się nimi opiekował. potem, zapewne w czasie ciekawe, choć powstało zdaniem odbiega od innych zaprzyjaźniony i surrealizm opowieści. —rozmawiał: Jacek Marczyński Kwartety dla przyjaciół z Kalifornii

a potem grał fortissimo i ono ności osobiste. 16 kwietnia tego początkach znajomo- było tak głośne. Nie chodziło roku zmarł mój syn. Henryk ści z polskim kompo- tylko o zmianę głośności, fi- przyjechał do Nowego Jorku w zytorem tak opowia- zyczność tych ekstremów była czerwcu i ponieważ ja też tam Odał założyciel Kronos bowiem absolutnie niezwykła. byłem, zjedliśmy razem lunch. Quartet, skrzypek David Har- Czuło się, że on miał łączność Powiedziałem mu, co się stało, i rington: z tradycją, z całą linią kompo- pokazałem zdjęcie mojego syna „W 1986, może w 1987 roku, zytorów europejskich – na- – fotografię tę noszę zawsze mój przyjaciel David Huntley prawdę czuło się u niego ten przy sobie, w futerale na pracował w nowojorskim biu- związek”. skrzypce. Henryk trzymał to

rze wydawnictwa Boosey & Tej intensywności w grze zdjęcie w rękach niemal przez PRASOWE BLAKESBERG/MATERIAŁY JAY Hawkes, przesłał mi taśmę z III oczekiwał również od muzy- dziesięć minut, nie mówiąc ani Symfonią Góreckiego. Nigdy ków, co podkreśla też David słowa. Potem opowiedział mi nie słyszałem o Góreckim, ni- Harrington: „Śpiewał, kiedy historię III Kwartetu smyczko- kiedyś usłyszałem od jego syna, kiedyś razem wywiadu i po- Chcieliśmy od niej rozpocząć gdy nie słyszałem tego utworu pokazywał mi na skrzypcach, wego – o młodej kobiecie, która że Henryk grał ten kwartet na wiedział, że napisał kwartety koncert, ale nie byłem pewien, i nagle to doświadczenie stało jak zagrać niektóre momenty i została zabita podczas II wojny fortepianie, wiedziałem więc, dla swych przyjaciół z Kalifor- czy będę to w stanie zrobić. się ważną częścią mojego ży- pamiętam jego głos, który był światowej, a okazało się, że była że on naprawdę istnieje. I nagle, nii i że nigdy nie spodziewał Zajęło mi trochę czasu, ale po cia. Jeszcze tego samego dnia bardzo specyficzny. Pamiętam w ciąży. Powiedział mi, że ta kiedy byliśmy w 2005 roku w się, że w ogóle będzie miał ja- jednym z utworów powiedzia- zadzwoniłem do Davida i po- też, że był na koncercie, na historia nie dawała mu spokoju, Chicago, nadeszły nuty. Jak kichkolwiek przyjaciół w Kali- łem do publiczności, że nasz wiedziałem, że Henryk Górec- którym graliśmy na bis »Pur- od kiedy skończył dziewięć czy tylko je otrzymaliśmy, zaczęli- fornii. Potem napisał dla nas tę przyjaciel Henryk Górecki ki musi napisać utwór dla ple Haze« Jimiego Hendrixa. dziesięć lat”. śmy grać z partytury – ona muzykę i w moim odczuciu to właśnie zmarł i że chcieliśmy Kronos Quartet!”. Przyszedł do mnie później i Po tamtej rozmowie David przyszła faksem, nie w postaci czyni ją jeszcze trudniejszą do zagrać utwór dla uczczenia Nawiązanie kontaktu było powiedział, że chciałby, aby Harrington wraz z całym Kro- roli, ale pojedynczych kartek i grania – bo jest tak osobista, jego pamięci. I zagraliśmy tę trudne, ale nastąpiło stosun- jego muzyka była taka dzika”. nos Quartet musiał czekać na mieliśmy tylko jedną kopię, zawsze mam wrażenie, że pisał pieśń kurpiowską. Takie chwi- kowo szybko i sześć miesięcy Zaraz po prawykonaniu możliwość poznania tej kom- graliśmy razem, patrząc w tę ją dla mnie”. le pozostają w pamięci na za- później Kronos Quartet odby- I Kwartetu smyczkowego Kro- pozycji jeszcze dziesięć lat: jedną kopię faksu. Od razu W dniu śmierci Henryka wsze”. wał w Niemczech próby nos Quartet zamówił u niego „Byłem jedyną osobą, która stało się dla mnie jasne, że III Mikołaja Góreckiego, w listo- —opr. j.m. z I Kwartetem smyczkowym drugi utwór, a kompozytor się nigdy nie poddała w sprawie Kwartet smyczkowy »Pieśni padzie 2010 roku, Kronos „Już się zmierzcha”: natychmiast się zgodził. Potem tego utworu i nigdy też nie śpiewają...« to bardzo osobista Quartet przebywał akurat na Wykorzystano fragmenty rozmowy „W sali, w której wtedy poprosili go o kolejny, który wierzyłem, że Henryk się pod- muzyka i było też jasne, dlacze- występach w Łodzi. „Jeff, nasz Beaty Bolesławskiej-Lewandowskiej próbowaliśmy, stał fortepian i Henryk Mikołaj Górecki ukoń- dał. Wszyscy mówili, że nigdy go Henryk potrzebował tak wiolonczelista, wpadł na po- z Davidem Harringtonem Henryk grał dla nas niektóre czył praktycznie w 1995 roku. tego kwartetu nie skończy, ale wiele, aby go wypuścić w świat”. mysł, żebyśmy wykonali jedną opublikowanym w książce tej autorki fragmenty. Henryk grał pianis- „Pamiętam to bardzo do- ja wiedziałem, że on już go To była muzyka Góreckiego z »Pieśni kurpiowskich« Hen- „Górecki. Portret w pamięci”, simo i ono było tak delikatne, kładnie ze względu na okolicz- skończył – powiedział mi to! I dla przyjaciół. „Udzielaliśmy ryka, wybraliśmy czwartą. a wydanej przez PWM Edition w 2013 r. Piątek S 4 7 października 2016 rp.pl ◊

Program TANSMAN FESTIVAL 2016 Twórcy trzech pokoleń

> 16 października 2016, godz. 19 ∑ Pokaz filmu Please find – Henryk Mikołaj PROLOG: Tansman – Górecki. Górecki, scenariusz i reżyseria Violetta doświadczonych przez życie Światowe prapremiery Rotter-Kozera, produkcja Silesia-Film, Studio Koncertowe Polskiego Radia Instytut Adama Mickiewicza, Telewizja im. W. Lutosławskiego w Warszawie Polska, 2012 WYKONAWCY: ∑ Promocja płyty CD, Henryk Mikołaj Górecki, KONCERT KAMERALNY | Ten wieczór uświadomi nam, ∑ Orkiestra Sinfonia Varsovia IV Symfonia Tansman Epizody op. 85, ∑ Jerzy Maksymiuk – dyrygent Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Śląskiej co łączyło Aleksandra Tansmana, Mieczysława Weinberga ∑ Anna Górecka – fortepian pod dyrekcją Mirosława J. Błaszczyka, PROGRAM: rejestracja Polskie Radio podczas polskiej i Andrzeja Czajkowskiego. ∑ Aleksander Tansman, Stéle in memoriam premiery dzieła w ramach TANSMAN Igor Stravinsky, na orkiestrę symfoniczną FESTIVAL 2015 niej było go namówić na kolej- nie było, wszyscy najbliżsi ∑ Mikołaj Górecki, Orfeusz i Eurydyka, ależą do różnych ne występy. zginęli w obozie w Trawnikach. na orkiestrę symfoniczną, > 22 listopada 2016, godz. 19 pokoleń, różne też „Kompozycja pożera mnie Do 1941 roku przebywał w prapremiera światowa KONCERT KAMERALNY: Weinberg mieli doświadcze- po prostu, jak największa mi- białoruskim Mińsku, gdzie ∑ Henryk Mikołaj Górecki, Dwa Postludia Trio nia życiowe, ale na łość” - napisał kiedyś w liście kontynuował studia, ale na Tristanowskie i Chorał op. 82, Muzeum Miasta Łodzi biografii każdego z do przyjaciółki. Koncertował wydziale kompozycji. Kiedy na orkiestrę symfoniczną (orkiestracja WYKONAWCY: Nnich okrutne piętno odcisnęła do końca życia (zmarł w 1982 Niemcy zaatakowali Związek Mikołaj Górecki), prapremiera światowa ∑ Weinberg Piano Trio: II wojna światowa. Jako artyści roku), by mieć z czego żyć, ale Radziecki, znów poszedł na ∑ Henryk Mikołaj Górecki, Małe Requiem Szymon Krzeszowiec – skrzypce odnosili sukcesy, jako ludzie z przede wszystkim tworzył wschód i zatrzymał się po dla pewnej Polki op. 66, na fortepian Arkadiusz Dobrowolski – wiolonczela trudem znajdowali swoje własną muzykę. Jego dorobek czterech tysiącach kilometrów, i 13 instrumentów Piotr Sałajczyk – fortepian miejsce w świecie. kompozytorski trudny jest w Taszkiencie. Jesienią 1943 PROGRAM: Kiedy w 1938 roku 31-letni jednak do ustalenia, wiele roku był już jednak w Mo- > 15 listopada 2016, godz. 19:00 ∑ Andrzej Czajkowski, Trio notturno, Aleksander Tansman skompo- utworów, zwłaszcza młodzień- skwie, o jego możliwość za- GWIAZDA FESTIWALU: Kronos Quartet (USA) premiera łódzka nował Trio nr 2, Andrzej Czaj- czych, przepadło. mieszkania tam wystarał się Teatr Wielki w Łodzi ∑ Mieczysław Weinberg, Trio fortepianowe, kowski skończył właśnie trzy Najłaskawiej los obszedł się Dymitr Szostakowicz, który WYKONAWCY: premiera polska lata i nazywał się jeszcze Ro- z kompozycjami powstałymi docenił talent młodego, jesz- ∑ Kronos Quartet: ∑ Aleksander Tansman, Trio No. 2, bert Andrzej Krauthammer. po 1965 roku, które zostały cze nieznanego kompozytora. David Harrington – skrzypce premiera polska Mieszkał tam, gdzie dziś w W Moskwie przeżył ponad John Sherba – skrzypce Warszawie stoi kino Muranów, pół wieku (zmarł w 1996 roku). Hank Dutt – altówka > 29 listopada 2016, godz. 19 w domu, który za kilkanaście Trio fortepianowe, wybrane Sunny Yang – wiolonczela EPITAFIUM: dla Tansmana i Kleckiego miesięcy znajdzie się za mura- do festiwalowego koncertu, ∑ Brian H. Scott – reżyseria świateł Sala Koncertowa Filharmonii Łódzkiej mi getta. napisał w 1945 roku, gdy for- ∑ Scott Fraser – reżyseria dźwięku WYKONAWCY: Na aryjską stronę z getta mował się jego styl, gdy od- PROGRAM: ∑ Orkiestra Sinfonia Varsovia wyprowadziła go babka w działywały na niego różne ∑ Garth Knox, Satellites ∑ Jerzy Maksymiuk – dyrygent 1942 roku. Ocalał jako Andrzej tradycje, ale gdy był już auten- ∑ N. Rajam (arr. Reena Esmail), ∑ Łukasz Długosz – flet Czajkowski (do prawdziwego tyczną, silną osobowością Dadra in Raga Bhairavi PROGRAM: nazwiska nie wrócił), ale trau- kompozytorską. ∑ Franghiz Ali-Zadeh, Reqs ∑ Aleksander Tansman, V Symfonia matyczne doświadczenia - Dorobek twórczy Weinber- ∑ Sigur Rós (arr. Stephen Prutsman), a Paul Klecki na orkiestrę symfoniczną śmierć matki, która została w ga jest ogromny (podobnie jak Flugufrelsarinn ∑ Paweł Klecki, Concertino op. 34,na flet getcie, dni spędzone w ukryciu Aleksandra Tansmana). Obej- ∑ Traditional/Kim Sinh (arr. Jacob Garchik), i orkiestrę symfoniczną, prawykonanie w szafie u obcych ludzi - zmie- muje m.in. 26 symfonii,

Lu’u thuy truong światowe niły go na zawsze. Do końca ANDRETCHAIKOWSKY.COM 7 koncertów, 17 kwartetów ∑ Henryk Mikołaj Górecki, „Już się zmierz- ∑ Paweł Klecki, Sinfonietta op. 7, na wielką życia cierpiał na przykład na ≥Andrzej Czajkowski, 1981 smyczkowych, 19 sonat na cha”, muzyka na kwartet smyczkowy orkiestrę smyczkową, premiera polska bezsenność. fortepian i inne instrumenty, op. 62 (I Kwartet smyczkowy) Koncert zostanie powtórzony 2 grudnia Podobnie jak w przypadku około 150 pieśni, 7 oper ∑ Mark Applebaum, Darmstadt Kindergarten 2016 r. w Muzeum Historii Żydów Polskich Aleksandra Tansmana, szybko opublikowane: dwa kwartety i 2 balety, a także muzykę do ∑ Willie Dixon (arr. Steven Mackey), Spoonful POLIN w Warszawie poznano się na wyjątkowym smyczkowe, Trio notturno, II 65 filmów, sztuk teatralnych i ∑ Harry Partch (arr. Ben Johnston), talencie Czajkowskiego. Miał 15 Koncert fortepianowy, którego słuchowisk radiowych. Two Studies on Ancient Greek Scales > 2 grudnia 2016, godz. 19 lat, gdy jego podanie o przyjęcie pierwszym wykonawcą był Za życia cieszył się uzna- ∑ Trey Spruance, Seraphita Aleksander Tansman, Złote Runo, do Związku Kompozytorów Radu Lupu, a także nieco niem głównie w Związku Ra- ∑ Terry Riley, Salome Dances for Peace libretto: Salvador de Madariaga, zostało rozpatrzone pozytyw- wcześniejsze „Inwencje forte- dzieckim, po śmierci Weinber- prapremiera światowa, nie. Pięć lat później na Konkur- pianowe” oraz dzieło życia - ga jego muzyka zaczęła popa- > 17 listopada 2016, godz. 19 Teatr Wielki w Łodzi sie Chopinowskim zdobył VIII opera „Kupiec wenecki”. dać w zapomnienie. Od kilku GÓRECKI: Tansman Epizody WYKONAWCY: nagrodę tylko dlatego, że śmierć Kiedy Aleksander Tansman lat jesteśmy świadkami jej re- Muzeum Kinematografii w Łodzi ∑ Orkiestra, chór, zespół baletowy i soliści babki wytrąciła go z przygoto- skomponował Trio nr 2, 19-let- nesansu i to w wymiarze glo- PROGRAM: Teatru Wielkiego w Łodzi wań. W 1956 roku zdobył zaś III ni Mieczysław Weinberg stu- balnym, nie tylko rosyjskim. ∑ Spotkanie z Andrzejem Wendlandem ∑ Łukasz Borowicz – kierownictwo nagrodę na Konkursie Królowej diował w warszawskim kon- Mieczysław Weinberg powraca i Violettą Rotter-Kozerą muzyczne Elżbiety w Brukseli. serwatorium i sądzono, że zo- obecnie jako twórca oryginal- ∑ Promocja książki, Andrzej Wendland, ∑ Maria Sartova – reżyseria Do Polski – znów jak Alek- stanie wielkim pianistą, na ny i dysponujący świetnym Górecki. IV Symfonia Tansman Epizody. ∑ Ives Collete – dekoracje i reżyseria sander Tansman – już nie po- estradzie zadebiutował prze- warsztatem. Podobne wzmo- Fenomen, Żywioł, Tajemnica, świateł wrócił. Przepowiadano mu cież jako 10-latek. Jednak 6 żone zainteresowanie świata wyd. Stowarzyszenie Promocji Kultury ∑ Katarzyna Zbłowska – kostiumy wspaniałą karierę pianistycz- września 1939 zgodnie z roz- obserwujemy w przypadku im. A. Tansmana, Instytut Muzyki Polskiej, ∑ Jarosław Staniek – choreografia ną, ale po okresie błyskotli- kazem wojskowych władz Andrzeja Czajkowskiego Łódź 2016 ∑ Matthieu Mullot – multimedia i wizualizacje wych koncertowych sukcesów wyszedł z Warszawy i wyruszył i Aleksandra Tansmana. poczuł znużenie i coraz trud- na wschód. Powrotu już potem —Jacek Marczyński