Piątek 7 października 2016 Dodatek specjalny Obywatel Łodzi i świata ALEKSANDER TANSMAN | Wielu Polaków wciąż nie wie, kim był kompozytor, który za życia odnosił w świecie sukcesy równe Chopinowi. dzięki organizowanym w Łodzi Chaplina, temu aktorowi zade- muzyka Tansmana znalazła się festiwalom noszącym jego dykował Koncert fortepiano- zaś na indeksie. Dopiero w la- imię, coraz liczniejszym nagra- wy, który w USA stał się tach 80. otrzymał honorowe niom płytowym jego utworów, ogromnie popularny, George członkostwo Związku Kompo- ale wciąż jeszcze nie zajął on Gershwin nazwał go geniu- zytorów Polskich. należnego mu miejsca w kul- szem, japoński cesarz Hirohito W 1996 roku, z okazji zbliża- turze polskiej. A przecież po- odznaczył zaś medalem „Za jącej się setnej rocznicy urodzin winniśmy się nim ciągle wybitny wkład w rozwój sztuki tego twórcy Stowarzyszenie szczycić przed światem. na świecie”. Promocji Kultury im. Aleksan- Jego dorobek kompozytor- Dorobek Tansmana jest dra Tansmana zorganizowało w ski jest ogromny, jego życie zróżnicowany – od oper, sym- Łodzi pierwszy festiwal, które- było barwne, choć często fonii i koncertów, poprzez go ten kompozytor został pa- trudne, ale wszyscy, którzy muzykę kameralną, aż do tronem. Odtąd impreza ta od- mieli okazję się z nim zetknąć, muzyki filmowej. Tą ostatnią bywa się w cyklu dwuletnim. Te twierdzą, że cechował go nie- zajmował się w czasie II wojny dwie dekady przyniosły ponad ustający optymizm. Nawet w światowej, gdy udało mu się 450 godzin muzyki, 51 koncer- momentach najbardziej dra- wydostać z Francji do Amery- tów symfonicznych, 10 spekta- matycznych. ki. Został pierwszym Polakiem kli operowych, baletowych i Docenił go wielki świat, z nominowanym do Oscara za multimedialnych, 183 koncerty ojczyzną miewał stosunki nie najłatwiejsze. Urodził się w 1897 roku w Łodzi i w tym mieście już za młodu docenio- Jego dorobek kompozytorski no jego talent. Kiedy natomiast w 1919 roku, w pierwszym jest ogromny, jego życie było konkursie kompozytorskim w niepodległej Polsce zdobył barwne, choć często trudne Grand Prix oraz dwie inne na- grody, werdykt przyjęto nie- chętnie, a muzykę Tansmana filmową ścieżkę dźwiękową. W kameralne, 270 wykonań utwo- krytykowano jako zbyt nowa- 1946 roku wrócił do Paryża, rów Aleksandra Tansmana, w torską i mówiono, że twórcy gdzie mieszkał aż do śmierci. tym prapremiery światowe i żydowscy, tacy jak on, „szkodzą Zmarł w 1986 roku. polskie. duchowej kondycji Polaków”. Jeszcze przed II wojną świa- Oczywiście na kolejnych Wkrótce potem wyruszył do tową Jarosław Iwaszkiewicz edycjach wykonuje się nie Paryża. Dziesięć lat później był pisał: „ Jest to, wyjątkowo, tylko muzykę patrona, czego LES AMIS D'ALEXANDRE TANSMAN, PARIS LES AMIS D'ALEXANDRE TANSMAN, kompozytorem znanym nie człowiek, który nie wypiera się najlepszym dowodem jest ≥Aleksander Tansman dyryguje swoją V Symfonią, 1943 tylko we Francji (jako jeden z polskości. Przeciwnie, polskość program obecnego festiwalu, pierwszych jego talent do- swoją ciągle podkreśla, nie ma przypadającego zresztą w 30. strzegł Maurice Ravel), ale sonaty bez mazurka, napisał rocznicę śmierci Aleksandra cy, bardzo jestem rad, że za posługuję. Oczywiście wiele podbijał też Amerykę. Kiedy na teraz 20 piosenek polskich w Tansmana. Motyw przewodni iedy w latach 80. pośrednictwem tej książki zawdzięczam Francji, ale nikt, przykład w 1927 roku w Bosto- bardzo miłej harmonizacji, tegorocznego programu to: ukazał się w Polsce dotrze do Was wieść o mnie, kto kiedykolwiek słyszał moje nie postanowiono wykonać wszystko mu wydają i grają we „Muzyka polska – odkrycia i długo oczekiwany moim życiu i mojej twórczości. utwory, nie może mieć wątpli- jego II Symfonię, stacja NBC Francji, w Belgii, we Szwajcarii, nowości”. Zapowiadają się pierwszy tom mono- Wprawdzie od 1919 roku prze- wości, że byłem, jestem i na transmitowała koncert do Pary- a teraz nawet w Niemczech”. ciekawe koncerty z nieznany- grafii Aleksandra bywam stale za granicą, ale – zawsze pozostanę kompozyto- ża, a tam specjalnie w tym celu A jednak w ojczyźnie nie mi utworami bardzo znanych KTansmana autorstwa Janusza jak przecież z tych słów moją rem polskim”. udostępniono odbiornik radio- mógł doczekać się uznania. kompozytorów, z kolejnymi Cegiełly, dołączono do niego ręką pisanych wynika – nie Trzydzieści lat później o wy na szczycie wieży Eiffla. Kiedy w 1932 roku przyjechał, światowymi prawykonaniami list sędziwego kompozytora, zapomniałem języka ojczyste- Aleksandrze Tansmanie wie- Był przyjacielem Igora Stra- część środowiska muzycznego i polskimi premierami. który pisał: „Drodzy Czytelni- go i nadal swobodnie nim się my znacznie więcej, m.in. wińskiego oraz Charliego go zbojkotowała, po 1945 roku —Jacek Marczyński Dramaty Tristana i Orfeusza MIKOŁAJ GÓRECKI | O muzyce swego ojca i własnej. różnicą, że przy niej ojciec resowanie dziełami Wagnera narzucał, po prostu Mikołaj iedy po śmierci zmarłe- pozostawił parę drobnych jeszcze bardziej nasiliło się w pokazywał mu gotowe utwory. go w 2010 roku Henryka sugestii co do instrumentacji, ostatnich latach jego życia. Nie Teraz mieszkający od dłuższe- KMikołaja Góreckiego natomiast w „Dwóch Postlu- chodzi więc tu tylko o tzw. go czasu w USA młodszy odnaleziono w jego archiwum diach” nie było żadnych. akord tristanowski, ale o mu- kompozytor Górecki od daw- niemal w całości ukończoną IV Ciekawy jest pojawiający się zykę Wagnera i romantyzm w na kroczy własną drogą. Symfonię, fakt ten nie stanowił w tytule bohater dramatu Ri- szerszym sensie. Widział w – Dodanie „Orfeusza i Eury- specjalnego zaskoczenia. charda Wagnera. Henryk Mi- Wagnerze symbol epoki, w dyki” do programu koncertu Wiadomo było, że kompozytor kołaj Górecki lubił takie odnie- której natchnienie nie było było pomysłem organizatorów pracował nad nią od dawna. sienia do innych kompozyto- skrępowane dyktaturą rozma- – mówi. – Były rozważane inne Kolejne lata przyniosły jednak rów, IV Symfonia ma podtytuł itych XX–wiecznych –izmów. moje utwory, ale wspólna myśl niespodzianki. Okazało się, że „Tansman Episody”, bo impul- Na koncercie 16 październi- pomiędzy dramatem Orfeusza nowych utworów o podobnym sem do jej narodzin była pro- ka będziemy świadkami jesz- i Tristana prawdopodobnie stopniu zaawansowania jest pozycja Andrzeja Wendlanda cze jednego światowego pra- stała się elementem decydują- jeszcze kilka. i Festiwalu Tansmana w Łodzi. wykonania, tym razem utworu cym o wyborze. Partyturę Na tegorocznym festiwalu Relacji między muzyką Górec- Mikołaja Góreckiego „Orfeusz „Orfeusza i Eurydyki” ukoń- dojdzie zatem do światowego kiego i Wagnera nikt jednak i Eurydyka”. czyłem w 2003 roku i była ona prawykonania innej kompozy- dotąd dogłębniej nie analizo- Jak sam przyznaje, muzykę w posiadaniu instytucji mu- cji Henryka Mikołaja Górec- wał. chciał pisać od dziecka, choć zycznych, ale z nieznanych mi kiego. – Fakt, że utwór ten nawią- ojciec wolałby, żeby został bliżej przyczyn do wcześniej- – „Dwa Postludia Tristanow- zuje do Wagnera, a w szczegól- skrzypkiem. Kiedy Mikołaj szego wykonania nie doszło. skie i Chorał” mój ojciec pozo- ności do „Tristana i Izoldy”, nie postanowił inaczej, nie miał Mikołaj Górecki podkreśla stawił w formie szkicu – wyja- jest przypadkowy – tłumaczy mu tego za złe, ale ostrzegał, że też, że jego utwór nie jest ilu- śnia Mikołaj Górecki. – Cała Mikołaj Górecki. – Jak sięgnę wybrał niełatwą drogę. Chciał stracją znanego mitu. Ta muzy- instrumentacja jest natomiast pamięcią, mój ojciec był zafa- też, by syn uczył się pod jego ka jedynie swym klimatem moja. Sytuacja jest dosyć po- scynowany muzyką tego okiem. Nie wywierał jednak odnosi się do losów Orfeusza i dobna do IV Symfonii, z tą kompozytora. Wielkie zainte- specjalnej presji, niczego nie Eurydyki. —j. m. PWM MARIUSZ MAKOWSKI Piątek S 2 7 października 2016 rp.pl ◊ Nuty dotykające Muzyka ocalona sensu życia w skrzyniach JERZY MAKSYMIUK | Dyrygent opowiada o różnicy między Góreckim-ojcem POWROTY | Na świecie znany i Góreckim-synem oraz o tym, jak grał mazurki dla Aleksandra Tansmana. jako Paul Kletzki, u nas prawie Co pana najbardziej z Wojciechem Kilarem, Nie każdy zdobyłby się komponował. Natomiast zaskoczyło w partyturze który miał z kolei na taką uwagę w stosunku dawno temu widziałem go zapomniany. Paweł Klecki urodził się odnalezionego utworu niesłychany, taki ravelowski, do Soltiego. dyrygującego, gdy przyjechał Henryka Mikołaja Góreckiego? błyskotliwy zmysł pisania na występy do Polski. I oto 21 marca 1900 roku w Łodzi, zmarł Jerzy Maksymiuk: Wie pan, dla orkiestry. Muzyka A czy muzyka, jaką komponuje teraz dostałem do ręki chyba to, że na pierwszy rzut Góreckiego jest natomiast jego syn, Mikołaj Górecki, partyturę jego Sinfonietty. w Liverpoolu 5 marca 1973 roku. oka te nuty wyglądają tak, wstrząsająca i intensywna, jest inna? To niby muzyczne tworzywo, jakby wyszły spod ręki czasami brzmi chropawo, Zdecydowanie tak. jakie dobrze znamy, ale dziecka. I mistrza zarazem. prosto, ale siła jest w tym Jest bardzo dobrze bardzo pięknie napisane. Całość wygląda na bardzo ogromna. Tak samo zresztą napisana, powiedziałbym To był jednak bardzo dobry prosty utwór, zbyt prosty, ale jak w owych ciągłych – impresjonistyczna, kompozytor, czas pokaże, musi być niezwykle wolno powtórzeniach u Góreckiego. delikatna i wysmakowana, ale czy Sinfonietta będzie zagrana, nawet jak na Ja je tłumaczę często momentami o gęstej fakturze. grywana. Łatwiej przewidzieć Góreckiego. Wtedy okaże się, orkiestrom tak: jeśli przyszłość Concertina na flet że w tej muzyce coś jest, jak w budowli jest jedna A dla mnie,