aleksander tansman tombeau de chopin from trio to octet vol. 2 TANSMAN Od tria do oktetu/ From trio to octet vol.2 Tombeau de Chopin

Kwartet Śląski/Silesian – I skrzypce/ I Arkadiusz Kubica – II skrzypce/violin II Łukasz Syrnicki – altówka/alto Piotr Janosik – wiolonczela/ Gościnnie/featuring also Jan Krzeszowiec – flet/ Roman Widaszek – klarnet/ Joanna Liberadzka – harfa/ harp Elżbieta Mrożek – Loska – altówka/alto Adam Krzeszowiec – wiolonczela/cello Krzysztof Firlus – kontrabas/ Sextuor à cordes 19’54’’ pour 2 violons, 2 altos, et 2 violoncelles 1. Lento-allegro deciso-meno mosso-a tempo 7’10’’ 2. Lento 6’52’’ 3. Presto – lento 5’57’’

Sonatina da camera 13’18’’ pour flute, violin, alto, violoncelle et harpe 1. Introduction et allegro – lento cantabile-allegro giocoso 5’43’’ 2. Notturno – lento 3’60’’ 3. Final (scherzo) – molto vivace 3’43’’

Tombeau de Chopin 8’24’’ pour quintette à cordes 1. Nocturne – lento 2’28’’ 2. Mazurka – vivo 2’27’’ 3. Postlude – lento 3’37’’

Trois pièces 8’23’’ pour clarinette, harpe et quatuor à cordes 1. Andante sostenuto 2’49’’ 2. Vivace possible 2’12’’ 3. Lento cantabile – allegro con moto 3’23’’ Tansman urodził się w Łodzi 11 czerw- ca 1897 roku. Debiutował pieśniami napisanymi do słów wybitnego poety Juliana Tuwima, swojego przyjaciela z dzieciństwa. Po zwycięstwie w pierwszym w wolnej Polsce konkursie kompozytor- skim w 1919 roku wyemigrował na Za- chód, gdzie jego patronem stał się sam Maurice Ravel, ujęty twórczością Tan- smana. Kariera Aleksandra rozwijała się niezwykle szybko. Mimo, iż nie stronił od eksperymentów, jego dzieła zaczęły gościć działem zaledwie kilku kompozyto- w filharmoniach całej Europy. W końcu lat Urów w XX wieku była tak spekta- 20. i początku 30., odbył kilka tournée kularna, bogata i wyjątkowa kariera jak po krajach Europy i USA. Niedoceniany droga artystyczna Aleksandra Tansmana. w kraju doczekał się w 1931 roku, gdy Jak pisał biograf kompozytora Janusz Ce- miał zaledwie 34 lata, biografii napisa- giełła „Tansman uczynił więcej niż ktokol- nej przez amerykańskiego muzykologa wiek inny w jego czasach dla promocji Irvinga Schwerke zatytułowanej ”Alexan- sztuki polskiej w świecie. Jego utwory dre Tansman, compositeur polonais”. Na rozbrzmiewały na najtrudniej dostępnych tournée dookoła świata (1932-1933) od- scenach i estradach, wykonywane przez niósł wielki sukces. Swą postawą estetycz- najlepsze orkiestry i najsławniejszych wir- ną przyczynił się do powstania współcze- tuozów, dyrygowane przez mistrzów ba- snej muzyki japońskiej, czemu dał wyraz tuty, których nazwiska stały się już legen- w swojej twórczości jeden z najwybitniej- dą. Wszędzie pisano o nim „kompozytor szych kompozytorów japońskich Yoritsune polski Aleksander Tansman”. Matsudaira. Utworami Tansmana dyrygowali naj- utwory, nie może mieć wątpliwości, że więksi: Arturo Toscanini, Tulio Serafin, byłem, jestem i na zawsze pozostanę Leopold Stokowski, Grzegorz Fitelberg; kompozytorem Polski.” Tansman zmarł nie mniej wielcy je wykonywali: wiolon- w Paryżu 15 listopada 1986 roku. czeliści Pablo Casals, Gregor Piatigorski, gitarzysta Andres Segovia czy pianiści Muzyka kameralna Aleksandra Tan- José Iturbi, Walter Gieseking, skrzyp- smana stanowi bardzo bogaty, różnorod- kowie Jasha Heifetz czy Joseph Szigeti. ny i niezwykle wartościowy artystycznie Łączyła go przyjaźń z Charlie Chaplinem, fragment twórczości kompozytora. Georgem Gershwinem, Albertem Ein- W trakcie 66 lat aktywności kompozy- steinem, Thomasem Mannem i Igorem torskiej, w latach 1917-1982 napisał Strawińskim, o którym napisał pierwszą 43 dzieła kameralne. w historii i do dziś interesującą książkę. Oprócz kwartetów smyczkowych skompo- Gdy II wojna światowa dosięgła Francji, nował kilkadziesiąt utworów od tria do Chaplin umożliwił Tansmanowi wyjazd oktetu z udziałem smyczków, fortepianu, do USA, ratując go w ten sposób od fletu, klarnetu, oboju, fagotu, trąbki, holocaustu. Tansman był nominowa- rogu, puzonu i harfy. Całe bogactwo tej ny do Oskara, nagrody Amerykańskiej muzyki jest poza kwartetami smyczkowy- Akademii Filmowej za muzykę do filmu mi mało znane i chyba niedoceniane. Se- Underground. Jest uznawany za ria zatytułowana „Od Tria do Oktetu” ma współtwórcę neoklasycyzmu w muzyce za zadanie wypełnić tę lukę i przybliżyć światowej. Był jednym z najczęściej wy- tą ważną część spuścizny kompozytora konywanych kompozytorów świata; przez melomanom w kraju i poza granicami. lata odnotowywał ponad 500 wykonań rocznie. Kilka lat przed śmiercią tak pi- Sextour à cordes skomponowany w 1940 sał w liście ”Oczywiście wiele zawdzię- roku i dedykowany Igorowi Strawińskiemu, czam Francji, ale ktokolwiek słyszał moje z którym łączyła go bliska przyjaźń, szcze- gólnie podczas pobytu w USA, wykonany muzycznych, w którym użyto fletu, har- został po raz pierwszy przez zespół in- fy i smyczków była Claude De- strumentalny „Les concerts de L’Oeuvre” bussy’ego. Później z tych wyszukanych w Théâtre de L’Oeuvre w 1947 roku. Jest i wyrafinowanych brzmień korzystali Al- to dzieło trzyczęściowe w tempach: lento – bert Roussel w Sérénade, Vincent d’Indy allegro deciso, presto – lento. w Suite en parties, Andre Jolivet w Chant Już po prawykonaniu określono w recen- de Linos czy Heitor Villa-Lobos w Quin- zjach, że dzieło zawiera więcej poezji tette Instrumental. i zapowiada ewolucję ku czemuś , co zo- Aleksander Tansman znalazł się w pierw- stanie zapewne w przyszłości nazwane szym historycznym składzie Łódzkiej Or- „nowym stylem tansmanowskim”. kiestry Symfonicznej, a więc można po- wiedzieć współtworzył zespół, z którego Tombeau de Chopin to utwór napi- wyrosła dzisiejsza szacowna Filharmonia sany na zamówienie UNESCO w 1949 Łódzka. Realizował tam często partię roku w 100. rocznicę śmierci F.Chopina. harfy na… fortepianie, bowiem nowo Jest to utwór niewielkich rozmiarów, powstająca orkiestra nie mogła sobie po- trzyczęściowej budowie, która mogłaby zwolić na zakup bądź co bądź drogiego być określona jako kwintesencja „chopi- instrumentu. nizmu” – Nocturne, Mazurka i Postlude, Tansman napisał swoją Sonatina da ca- przeznaczony na kwintet smyczkowy lub mera w grudniu 1952 roku w przerwie orkiestrę smyczkową. Od pierwszych między wielkimi dziełami jak oratorium wykonań 3 i 5 października 1949 r Prorok Izajasz, czy opera Le Serment. w Salle Gaveau w Paryżu na uroczystym Cały rok 1952 to niezwykle produktywny koncercie UNESCO przez Quatour Calvet okres w twórczości kompozytora. Napisał i kontrabasistę Gastona Logerot, utwór wtedy jeszcze Sinfonia piccola na orkie- zyskał bardzo pochlebne recenzje. strę, 4 Nocturnes na fortepian, Concertino Jednym z najwcześniejszych przykładów na obój, klarnet i orkiestrę, Sonatine na fagot i fortepian. Być może ta wielka ak- części I Andante sostenuto, II Vivace tywność kompozytorska i wytężona praca possibile, III Lento cantabile, allegro con miała przyćmić niepokój i ból z powodu moto. Andante jest formą preludium, po nieuleczalnej choroby żony Colette, która którym następuje centralna część utwo- zmarła na początku 1953 roku. ru Vivace, którą można zaliczyć do świa- Sonatina da camera należy do dojrzałe- ta Tansmanowskich scherzo o budowie go stylu Tansmana, charakteryzującego formalnej AABCCD, w której D to coda się koncentracją środków, wielką wital- z pięciokrotnie powtórzonym na zakoń- nością rytmiczną i intensywną ekspresją czenie motywem pochodzącym ze sche- liryczną. Po krótkiej introdukcji Lento rza V Symfonii. Trzecia część rozpoczyna cantabile, pierwsza część to kolejny przy- się introdukcją, duetem klarnetu i harfy kład indywidualnego podejścia Tansma- w tempie lento cantabile. Po czym na- na do formy sonatowego allegra. Ujaw- stępuje pełne energii allegro con moto nia tansmanowską metodę prezentacji, powtórzone dwa razy i zakończone silnie dekonstrukcji i redystrybucji materiału schromatyzowaną 8 taktową codą. tematycznego, który konsekwentnie ukła- Muzyka kameralna Aleksandra Tansma- da się w kolorową mozaikową formę. na wymaga najwyższych umiejętności Druga część to poetyckie intymne i ta- od wykonawców, zarówno w sferze jemnicze Notturno. Trzecia część Finale proporcji brzmieniowych, intensywności to Scherzo, bardzo dynamiczne, które w brzmienia całości zespołu jak i poszcze- części środkowej – trio - przywołuje ma- gólnych warstw kompozycji, ekspresji teriał tematyczny drugiej części. i klarowności w częściach lirycznych oraz niebywałej precyzji, trudnej do osiągnię- Trois pièces pour clarinette, harpe, cia w szybkich tempach scherza czy toc- et quatour à cordes powstało w 1970 caty przy jednoczesnych skomplikowa- roku i było kolejnym zamówieniem Ra- nych podziałach rytmicznych. dia Francuskiego. Składa się z trzech Andrzej Wendland nly few composers of the 20th to experiment, music halls all over Eu- Ocentury pursued such a success- rope began to play his compositions. ful, colourful and unique artistic career At the end of the 1920s and beginning path as Alexander Tansman. Janusz Ce- of the 1930s he made several European giełła, the composer’s biographer wro- and American tours. Despite not being te, “Tansman did more than any other appreciated in , in 1931 when he person of his time to promote Polish was only 34 years old, he had his biogra- art all over the world. His works were phy written by an American musicologist played on the most celebrated stages Irving Schwerke, entitled Alexandre Tan- that not many artists had access to, sman, compositeur polonais. Tansman performed by the best orchestras and achieved great success after his world the most famous virtuosos, conducted tour in 1932 and 1933. His aesthetic by masters of the baton whose names approach contributed to the creation of have become legend. He was always contemporary Japanese music, which referred to as ‘the Polish composer Ale- was expressed in compositions of one of xander Tansman’”. the most distinguished Japanese com- Tansman was born in Łodź on 11 June posers, Yoritsune Matsudaira. 1897. He made his debut with songs Tansman’s compositions were conduc- written for lyrics by Julian Tuwim, a di- ted by such masters as Arturo Toscani- stinguished poet and Tansman’s chil- ni, Tulio Serafin, Leopold Stokowski and dhood friend. Tansman won the first Grzegorz Fitelberg; among those who competition for composers in liberated performed them included cellists: Pablo Poland in 1919 and emigrated to the Casals and Gregor Piatigorski, guitarist, West, where Maurice Ravel, captivated Andres Segovia, : José Iturbi and by Tansman’s compositions, became his Walter Gieseking as well as violinists: patron. Alexander’s career was develo- Jasha Heifetz and Joseph Szigeti. He ping very fast. Although he was eager was friends with Charlie Chaplin, Geo- rge Gershwin, Albert Einstein, Thomas wrote 43 chamber compositions. As well Mann and , about whom as pieces of music for string quartets, he he wrote the first ever, and still intere- composed several for formations from sting, book. When World War II reached trios to octets with string instruments, , Chaplin helped Tansman emigra- , flute, clarinet, oboe, bassoon, te to the USA thereby saving him from trumpet, horn, trombone and harp. the holocaust. Tansman was nominated The rich music composed by Tansman, for an Oscar, the American Movie Aca- besides the string quartets, is not very demy award, for his Paris Underground popular and often underestimated. The soundtrack. Tansman is considered one series of records Od tria do oktetu (From of the creators of neoclassicism in world Trio to Octet) is intended to fill that gap music. His compositions were among and make all music fans in Poland and those most frequently performed all abroad familiar with this important part over the world - 500 times a year, for a of the composer’s legacy. long time. Several years before his death he wrote in a letter: “I certainly owe a Sextour à cordes composed in 1940 lot to France, but anybody who has ever and dedicated to Igor Stravinsky, who listened to my compositions will have no Tansman was a close friend with, parti- doubt that I have always been and will cularly during his stay in the USA, was be a Polish composer”. Tansman died on first performed by an instrumental group 15 November 1986 in Paris. “Les concerts de L’Oeuvre” at the Théâtre de L’Oeuvre in 1947. The composition Alexander Tansman’s consists of three parts performed lento – makes up an artistically rich, varied and allegro deciso, lento and presto – lento. valuable part of the composer’s work. Immediately after the first world perfor- For 66 years of the composer’s activi- mance the critics wrote in reviews that ty, between 1917 and 1982, Tansman the composition contains more poetry and is a harbinger of evolution towards the first historic Symphonic Orchestra a trend that will certainly be called in of Łódź; he can therefore be said to be the future “a new Tansman style.” one of the creators of the team that was the foundation for the contemporary and Tombeau de Chopin is a composition respected Łódź Filharmonics. He used to commissioned by UNESCO in 1949 for play the harp’s part on ... the piano since the 100th anniversary of F. Chopin’s the newly formed orchestra could not af- death. It is a minor three-part compo- ford to buy the expensive instrument. sition that could be described as the essence of Chopinism - nocturne, mazur- Tansman wrote his Sonatina da camera ka and postlude - for a string quintet in December 1952, during a break be- or string orchestra. From the first per- tween his great works i.e. Isaiah the Pro- formances on 3 and 5 October 1949 at phet (oratory) or Le Serment (opera). Salle Gaveau in Paris during a formal The whole of 1952 was an extremely UNESCO concert by Quatour Calvet and creative period in the composer’s artistic Gaston Logerot, the double bass player, output. He wrote Sinfonia piccola for an it received very favourable reviews. orchestra, Quatre nocturnes for piano, Concertino for an oboe, clarinet and or- One of the earliest pieces of music with chestra and Sonatine for a bassoon and the participation of flute, harp and string piano. The great composing activity and instruments was ’s Sonata. extensive work may have been aimed at The sophisticated and exquisite tones were relieving the anxiety and pain caused later on used by Albert Roussel in Séréna- by a fatal illness of his wife, Colette, who de, Vincent d’Indy in Suite en parties, An- died at the beginning of 1953. dre Jolivet in Chant de Linos and Heitor Sonatina da camera is an example of Villa-Lobos in Quintette Instrumental. Tansman’s mature style whose typical Aleksander Tansman was a member of features include concentration of means, great rhythmic vitality and intense lyri- part opens with an introduction, a clari- cal expression. The first part after the net and harp duet at lento cantabile. It short introduction Lento cantabile is is followed by a vibrant allegro con moto another example of Tansman’s indivi- repeated twice and closes with a strongly dual approach to sonata allegro. It reve- chromatised 8-bars coda. als Tansman’s method of presentation, deconstruction and redistribution of Alexander Tansman’s chamber music re- thematic material that is consequently quires the most remarkable skill from the arranged into a colourful and mosaic performing musicians in sound propor- form. The second part is a poetic, inti- tions, intensity of the entire group tone mate and mysterious Notturno. The third as well as individual composition layers, part, Finale – Scherzo, is very dynamic expression and clarity of lyrical parts and and recalls the theme of the second part finally absolute precision that is hard to – trio – in the central part. reach at quick scherzos or a toccata at si- multaneous difficult rhythmic divisions. Trois pièces pour clarinette, harpe, et Andrzej Wendland quatour à cordes was composed in 1970 as another commission by French Radio. translation by Sonia Darzycka It consists of three parts: I Andante soste- nuto, II Vivace possibile, III Lento cantabi- le, allegro con moto. Andante is a form of a prelude followed by a central part called Vivace that can be included in the world of Tansman’s scherzo with a formal AABCCD structure, where D is a coda with the motif from Symphony V scherzo repeated five times at the end. The third KWARTET ŚLĄSKI muzykę różnych epok, koncentrując się na muzyce polskiej ostatniego trzydziestole- stnieje nieprzerwanie od 1978 roku. Na cia. Nagrania kwartetu można znaleźć na Ipoczątku działalności doskonalił swoje płytach takich wytwórni jak m.in. ECM, umiejętności u członków kwartetów La- EMI Polska,Olympia, CD Accord, Ra- Salle, Amadeus, Juilliard, Smetana, Al- dio . Z ponad 30 płyt zespołu, ban Berg. Repertuar Kwartetu Śląskiego trzy otrzymały nagrodę ”Fryderyka” za to ponad 400 utworów kameralnych, najlepsze nagranie muzyki kameralnej z czego około 300 to literatura XX i XXI (H.M.Górecki - Olympia 1995, K.Szyma- wieku. Śląscy kameraliści dokonali blisko nowski/W.Lutosławski - CDAccord 1997, 100 prawykonań kwartetów smyczko- E.Chausson - Radio Katowice 2004). Od wych kompozytorów polskich i obcych, 1993 roku zespół jest organizatorem z czego znaczna część jest im dedyko- Festiwalu Muzyki Kameralnej „Kwartet wana. W czasie 30 letniej kariery zespół Śląski i jego goście”, którego dotychcza- koncertował w większości krajów euro- sowych piętnaście edycji zgromadziło na pejskich oraz USA, Kanadzie, Meksyku, estradach festiwalu wybitnych artystów Japonii, Hong Kongu i Korei Południowej. z kraju i zagranicy. Kwartet Śląski był Występował z sukcesami w tak renomo- wielokrotnie nagradzany. Spośród naj- wanych salach koncertowych jak Concert- ważniejszych wyróżnień należy wymienić gebouw w Amsterdamie, Konzerthaus Złoty Krzyż Zasługi (1999), Złoty Orfeusz w Wiedniu, De Singel w Antwerpii, Schau- za najlepsze wykonanie utworu polskiego spielhaus w Berlinie, Tivoli w Kopenha- kompozytora podczas festiwalu Warszaw- dze, w Paryżu, Carnegie Hall ska Jesień (2002), Złota Odznaka Hono- w Nowym Jorku, w Bostonie, rowa za zasługi dla Województwa Śląskie- Hoam Art Hall w Seulu czy Bellas Artes go (2005), odznaka „Zasłużony Kulturze w City. Kwartet Śląski ma bardzo Gloria Artis” (2008), Nagroda Radia Ka- bogaty dorobek fonograficzny. Nagrywa towice im. S. Ligonia (2008). Od 2005 roku mecenasem Kwartetu Śląskiego jest Samorząd Miasta , zaś Gliwicki Teatr Muzyczny - partnerem wspólnych projektów.

The Silesian Quartet have been con- sequently present on the scene since 1978. At the beginning of their activ- ity the ensemble used to master their artistic skills with the members of such quartets as LaSalle, Amadeus, Julliard, gebouw in , Konzerthaus in Smetana, Alban Berg. The repertoire of , De Singel in , Schaus- The Silesian Quartet comprises of over pielhaus in , Tivoli in , 400 chamber pieces, 300 of which con- Salle Pleyel in Paris, Carnegie Hall in stitute the literature of the 20th and 21st New York, Jordan Hall in , Hoam Century. The Silesian musicians have Art Hall in Seul, or Bellas Artes in Mex- done nearly 100 first performances of ico City. string quartets by both Polish and for- The Silesian Quartet prides itself with eign composers, a vast part of which some very rich phonographic output. have been dedicated to the ensemble The musicians have been recording the itself. In the course of their career of 30 music of different styles and musical years now the ensemble has given per- backgrounds, but concentrating them- formances in most European countries, selves on Polish contemporary music of as well as in the , , the last 30 years. The recordings which Mexico, , , and South they have made can be found on the Korea. They performed successfully at publications from such companies like such famed concert halls as Concert- ECM, EMI Poland, Olympia, CD Accord, Radio Katowice. Of the 38 recordings Since 2005, the main patron of Silesian that the ensemble have put out so Quartet has been the self-government far, three have received the national of the town of Gliwice. While Gliwice’s “Fryderyk” award for the best chamber Music Theatre has offered its partner- performance (H.M. Górecki – Olympia ship in common projects. 1995, K. Szmanowski/W.Lutosławski – CD Accord 1997, E. Chausson Radio Katowice 2004). Since 1993, the ensemble have been organizing The Chamber Music Festival “Silesian Quar- tet And Their Guests”, 16 editions of which have managed to attract to the festival scene some of the most out- standing artists both from Poland and abroad. The Silesian Quartet has many times been presented with different awards. Among the most significant of these, which could be worth mention- ing, will be the Gold Cross of Merit (1999), Golden Orpheus received dur- ing the Autumn festival (2002) for the best performance of the work by a Polish composer, the Gold Badge of Honour for the service for the Region of Silesia (2005), the badge “In Service of Culture Gloria Artis” (2008), or S. Ligoń’s Radio Katowice Award (2008). Kwartet Śląski/ Szymon Krzeszowiec – I skrzypce/violin I Arkadiusz Kubica – II skrzypce/violin II Łukasz Syrnicki – altówka/alto Piotr Janosik – wiolonczela/cello

Gościnnie/featuring also Artistic project & producer Andrzej Wendland Jan Krzeszowiec – flet/flute Roman Widaszek – klarnet/clarinet Licensed by Joanna Liberadzka – harfa/ harp Stowarzyszenie Promocji Kultury Elżbieta Mrożek – Loska-altówka/alto im. Aleksandra Tansmana Adam Krzeszowiec – wiolonczela/cello www.tansman.lodz.pl Krzysztof Firlus – kontrabas/double bass [email protected] Recording engineer and mastering Beata Jankowska – Burzyńska Text on pp 4–7 Andrzej Wendland Translation on pp 8–11 Sonia Darzycka Graphic design by Garamond Recorded, produced, designed and printed in Poland Dofinansowano Zrealizowano z budżetu ze środków budżetowych Województwa Urzędu Miasta Łodzi Łódzkiego