Hendek Ovasi Ve Çevresinin Beşeri Ve Iktisadi Coğrafyasi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T. C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BEŞERİ VE İKTİSADİ COĞRAFYA BİLİM DALI HENDEK OVASI VE ÇEVRESİNİN BEŞERİ VE İKTİSADİ COĞRAFYASI YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN SELVA TEZKIZAN 2501030374 TEZ DANIŞMANI PROF. DR. SÜHA GÖNEY İSTANBUL 2005 ÖZ Marmara Bölgesi’nin kuzeydoğusunda Aşağı Sakarya Vadisi’nde yer alan Hendek Ovası ülkemizin verimli ziraat alanlarından birini oluşturmaktadır. Ova sahip olduğu verimli toprakları, uygun iklim koşulları, zengin yer altı ve yerüstü su kaynaklarıyla doğal koşullarla entansif ziraat yapma olanağı sunan az sayıdaki ovalarımızdan biridir. Uygun iklimi sayesinde ovanın büyük bir bölümünde sulama yapılmadan doğal koşullarla ziraat yapmak ve bol ürün almak mümkündür. Hendek Ovası verimli toprakları sayesinde uzun yıllar ziraat ağırlıklı yapısını korumuştur. 1950’li yıllarda Türkiye genelinde hızlanan sanayi faaliyetleri Trakya- İstanbul-İzmit hattının dolmasından sonra D-100 Karayolu ve 1990 yılından itibaren de TEM Otoyolu boyunca doğuya doğru hızla ilerleyerek I. sınıf ziraat toprağına sahip Adapazarı Ovası’na ve ardından da Hendek Ovası’na ulaşmıştır. Tez çalışmamda ülkemizin diğer ovalarına benzer bir şekilde Hendek Ovası’nda da gittikçe artan nüfusumuzun beslenmesinde ve kalkınmamızda büyük önemi olan verimli toprakların sanayi, konut, ulaşım gibi ziraat dışı kullanımların etkisiyle giderek azalmakta olduğuna dikkat çekilmektedir. Üretim ortamı olan toprak kaynağımızın korunması ve kabiliyetlerine uygun olarak bilinçli, planlı ve dengeli bir şekilde kullanılması gerektiği vurgulanmaktadır. Bu yapılırken coğrafi yöntem ve teknikler (gezi, gözlem, mülakat, anket ve karşılaştırma yanında, elde edilen verilerin harita, çeşitli grafikler ve fotoğraflarla sunulması) kullanılmıştır. iii ABSTRACT Hendek Plain is on the Inferior Part of the Sakarya Valley on the North East of Marmara Region and it is one of the most productive agriculture area. Hendek Plain is one of the rarest plains as it has productive lands, suitable climate conditions, rich water resources and it present the opportunity of making intensive agriculture under the natural circumstances. It is possible to make agricultural activities under natural circumstances without watering in many parts of the plain and obtain wide range of products thanks to its suitable. Hendek Plain has kept its agriculture based form because of its productive land. In 1950s the industrial facilities that are gained acceleration all over Turkey, moved to the east immediately after the completion of Trakya- Istanbul-Izmit Motorway with D-100 Highway and from the year 1990 along the TEM Motorway they have reached to Adapazarı Plain which has first class agricultural lands and then they reached to Hendek Plain. In my thesis, it is clearly stated that in Hendek Plain, too, as the other plains of Turkey, duty to the anti – agricultural usages such as industry, real – estate and transportation, the productive lands which is of great importance for the feeding of our gradually increasing population and development, are lessening in a great deal day by day. It is emphasized that our land Sourses which are actually production environment for us should be protected and be used consciously in a planned and balanced way according to its abilities. While this research was being done besides geographical methods and techniques (such as excursion, observation, interview, public survey, comparison) the obtained data was also presented by the help of maps, various graphics and photographs. iv ÖNSÖZ “Hendek Ovası ve Çevresinin Beşeri ve İktisadi Coğrafyası” konulu tez çalışmamda Hendek Ovası ve çevresinin mevcut beşeri ve iktisadi durumu irdelenerek; ziraat topraklarının azalması, yerleşmelerin ve sanayi tesislerinin verimli ziraat topraklarına yayılması, yanlış uygulanan tarım politikaları gibi sorunların çözümüne yönelik öneriler ileri sürülecektir. Çalışma sahasında karşımıza çıkan sorunların çözümüne ve yörenin beşeri coğrafyası açısından gelişmesine yardımcı olacak öneriler sunmaya çalışılacaktır. Çalışma şu temeller üzerine olacaktır: Öncelikle fiziki coğrafya özellikleri ortaya konulacak ardından da bu fiziki ortam üzerine şekillenen beşeri faaliyetlerin tarihsel gelişimi ve günümüzdeki durumu göz önüne alınarak, son bölümde coğrafi açıdan geleceğine yönelik perspektifler ortaya konulmaya çalışılacaktır. Çalışmadaki amacım; ülkemizin geçmişte olduğu gibi bugün ve gelecekte de büyük değeri olan ziraat topraklarının, bu müstesna ovalarımızın bir daha kazanılamayacak şekilde elden çıkmasının önlenmesi çabalarına katkıda bulunmaktır. Tez konusunun belirlenmesi ve tezin gelişme aşamalarının tümünde beni yönlendiren, tez çalışmam sırasında yakın ilgi ve desteğini gördüğüm sayın hocam Prof. Dr. Süha GÖNEY’e sonsuz şükranlarımı sunarım. Çalışmamın her safhasında bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım sayın hocalarım Doç. Dr. Orhan GÜRBÜZ’e, Doç. Dr. Süheyla AKOVA’ya, Yard. Doç. Dr. İsmet AKOVA’ya, Yard. Doç. Dr. Muzaffer BAKIRCI’ya, Dr. Özlem SERTKAYA DOĞAN’a, Araştırma Görevlisi Mesut DOĞAN ve Araştırma Görevlisi Cengiz AKBULAK’a teşekkürlerimi sunuyorum. Saygılarımla Selva Tezkızan Mayıs 2005, İstanbul v İÇİNDEKİLER Öz iii Abstract iv Önsöz v İçindekiler vi Tablo Listesi x Grafik Listesi xii Harita Listesi xiii Fotoğraf Listesi xiv Kısaltmalar Listesi xv GİRİŞ 1 I. BÖLÜM: FİZİKİ ÖZELLİKLER 4 1. YERŞEKİLLERİ ÖZELLİKLERİ 5 1.1. Genel Fiziki Coğrafya Özellikleri 5 1.1.1.Güncel Morfodinamik 6 1.2. Hendek Ovası’nın Jeolojik Özellikleri 7 1.2.1.Stretigrafi 7 1.2.2.Jeoteknik Yönden Zeminin Özellikleri 10 1.3. Hendek Ovası’nın Depremsellik Durumu 11 1.4.Hendek Ovası’nın Jeomorfolojik Özellikleri 15 1.4.1.Hendek Ovası ve Çevresi’nin Arazi Kullanım 21 Potansiyeli 1.5. Hendek Ovası’nın Oluşumu 21 2. İKLİM 24 2.1. Hendek’in İklim Özellikleri 24 2.2. Sıcaklık 24 2.2.1. Ortalama Sıcaklık 24 2.2.2. Ekstrem Sıcaklıklar 26 2.2.3. Ortalama Don Olayı Görülen Günler 28 2.3. Yağış 29 2.3.1. Ortalama Yağış Miktarı ve Yağış Rejimi 29 vi 2.3.2. Sağanak Yağışlar 31 2.3.3. Kar Yağışları 32 2.3.4. Nispi Nem 32 2.3.5. Bulutluluk 33 2.4. Basınç ve Rüzgarlar 34 2.4.1. Hakim Rüzgar Yönü ve En Hızlı Esen Rüzgar Kuvveti 34 2.4.2. Ortalama Basınç 36 3. TOPRAK 38 3.1. Hendek Ovası’nın Toprak Grupları 39 4. HİDROGRAFYA 43 4.1. Hendek Ovası’nda Su Kaynakları 43 4.2. Hendek Ovası’nda Drenaj, Sulama ve Taşkın Kontrolü 48 5. BİTKİ ÖRTÜSÜ 50 5.1. Hendek Ovası’nda Bitki Örtüsü Özellikleri 50 II. BÖLÜM: BEŞERİ ÖZELLİKLER 54 1. TARİHÇE 55 1.1. Hendek Ovası ve Çevresi’nde Yerleşmenin Tarihsel Değişimi 55 2. NÜFUS 61 2.1. Hendek Ovası ve Çevresinde Nüfusun Başlıca Özellikleri 61 2.1.1. Nüfusun Gelişme Seyri ve Göçler 63 2.1.2. Nüfus Özellikleri 67 2.1.3. Hendek Şehri Nüfus Özellikleri 71 2.1.4. Nüfusun Ekonomik Nitelikleri 75 3. YERLEŞME 80 3.1. Kır Yerleşmesi 80 3.1.1.Nüfus ve Hane Sayısı Bakımından Köy Büyüklükleri 82 3.1.2. Hendek Ovası’nda Yer Alan Köyler ve Özellikleri 85 3.1.3. Kır Meskenleri 96 3.2. Şehir Yerleşmesi 100 3.2.1. Hendek Şehri Yerleşim Plânı ve Meskenler 102 3.2.2. Sosyal Donatım 105 vii III. BÖLÜM: İKTİSADİ ÖZELLİKLER 109 1. ZİRAAT 110 1.1. Hendek Ovası’nda Ziraatin Genel Karakteri 110 1.2.Bitkisel Üretim 117 1.2.1.Tarla Bitkileri Üretimi 118 1.2.2.Sebze Üretimi 124 1.2.3.Meyve Üretimi 129 1.2.4.Süs Bitkileri 133 2. HAYVANCILIK 134 2.1. Hayvan Varlığı ve Hayvansal Üretim 134 2.1.1.Büyükbaş Hayvancılık 136 2.1.2.Küçükbaş Hayvancılık 138 2.1.3.Kümes Hayvancılığı 139 2.1.4.Arıcılık 139 2.1.5.Su Ürünleri 140 2.2. Sorunlar, Potansiyeller ve Öneriler 140 2.2.1.Sorunlar 140 2.2.1.1.Sosyo-Ekonomik Sorunlar 140 2.2.1.2.Doğal Kaynak Sorunları 142 2.2.1.3.Çevresel Sorunlar 142 2.2.1.4.Sektör ve Belirgin Alt Sektörlerin Sorunları 143 2.2.2.Potansiyeller 146 2.2.3.Ova ve Çevresi’nde Uygulanması Gereken Öneriler 147 2.2.3.1.Verimliliğin Arttırılması 147 2.2.3.2. Sürdürülebilir Tarım 148 2.2.3.3. Ziraat-Sanayi Entegrasyonunu Sağlama 148 2.2.3.4.Hayvansal Üretimin Geliştirilmesi 149 2.2.3.5.Kırsal Kesimde Gelir Artışı ve İstihdâm Sağlama 149 3. SANAYİ 151 3.1. Sanayinin Genel Özellikleri 151 3.1.1.II. Organize Sanayi Bölgesi 154 viii 3.1.2.Başlıca Sanayi Kuruluşları ve Özellikleri 158 4. TİCARET 160 5. ULAŞIM 166 5.1. Ulaşımın Genel Özellikleri 166 5.2. Kentsel Ulaşım 168 5.2.1.Ulaşım Ağı 168 5.2.2.Toplu Taşımacılık 169 6. TURİZM 170 6.1. Turizmin Özellikleri 170 6.1.1.Beşeri Çekicilikler 170 6.1.2.Doğal Çekicilikler 171 6.1.2.1.Akarsular 171 6.1.2.2.Eko Turizm 172 6.1.2.3.Ornitoloji Turizmi 172 6.1.2.4.Sportif Amaçlı Turizm Faaliyetleri 173 6.1.2.5.Parklar 173 6.1.3.Konaklama 174 SONUÇ 176 BİBLİYOGRAFYA 182 ix TABLO LİSTESİ Sayfa Tablo 1: Hendek Ovası ve Çevresi Aylık Sıcaklık Ortalamaları 24 Tablo 2: Aylık En Yüksek ve En Düşük Ortalama Değerler 26 Tablo 3: Aylık Ortalama Don Olayı Görülen Gün Sayısı 28 Tablo 4: Aylık Yağış Ortalamaları ve Ortalama Yağışlı Gün Sayısı 29 Tablo 5: Ortalama Kar Yağışlı ve Kar Örtülü Günler Sayısı 32 Tablo 6: Ortalama Nispi Nem Oranı 32 Tablo 7: Ortalama Güneşlenme Süresi 33 Tablo 8: Ortalama Bulutluluk 34 Tablo 9: Hakim Rüzgâr Yönü ve En Hızlı Esen Rüzgâr Kuvveti 34 Tablo 10: Ortalama Basınç Değerleri 36 Tablo 11: Thortwaite İklim Tasnifine Göre Hendek (Sakarya)’nın İklim Tipini Gösterir Su Bilançosu 37 Tablo 12: Hendek Ovası ve Çevresi’nde Büyük Toprak Gruplarının Dağılımı 39 Tablo 13: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Ormanları’nda Servet Durumu 52 Tablo 14: Hendek Ovası ve Çevresinde Köy ve Şehir Nüfusu 67 Tablo 15: Hendek İlçesi ve Çevresinde Köy Nüfusunun Yıllara Göre Dağılımı 70 Tablo 16: Hendek Ovası’ndaki Köylerin Cinse Göre Nüfusu ve Hane Sayısı 71 Tablo