GMINA KRYNICA - ZDRÓJ

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRYNICA-ZDRÓJ NA LATA 2008-2011 Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA 2012-2015

Projekt

Zamawiający: Gmina Krynica Zdrój

Wykonawca: ARCADIS Sp. z o.o. Ul. Puławska 182 02-670 Warszawa

Krynica Zdrój, 2008

1

SPIS TREŚCI

1. WSTĘP ...... 6

1.1. Podstawa prawna opracowania ...... 6

1.2. Ogólna charakterystyka obszaru opracowania ...... 6

1.3. Cel i zakres opracowania ...... 9

1.4. Struktura Programu ...... 10

2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU ...... 14

2.1. Wprowadzenie ...... 14

2.2. Uwarunkowania zewnętrzne ...... 14 2.2.1. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa ...... 14 2.2.2. Uwarunkowania wynikające z polityki powiatowej ...... 15

2.3. Uwarunkowania wewnętrzne ...... 17 2.3.1. Strategia rozwoju produktu turystycznego ...... 17 2.3.2. Uwarunkowania wynikające ze „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Uzdrowiskowej Krynica‖ ...... 18 2.3.3. Uwarunkowania wynikające z „Programu Rozwoju Lokalnego gminy Krynica-Zdrój‖ ...... 19

2.3. Priorytety ochrony środowiska gminy Krynica-Zdrój ...... 19

2.4. Nadrzędny cel Programu i jego znaczenie dla rozwoju gminy ...... 20

3. OCENA REALIZACJI „PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRYNICA-ZDRÓJ NA LATA 2004-2011” ...... 21

3.1. Wprowadzenie ...... 21

3.2. Realizacja celów krótkoterminowych do 2007 roku i kierunków działań...... 21 3.2.1. Przyszłościowy rozwój gminy w kontekście ochrony środowiska ...... 21 3.2.2. Edukacja ekologiczna ...... 23 3.2.3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego ...... 23 3.2.4. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody ...... 26 3.2.5. Wskaźniki monitorowania „Programu ..‖ jako wymierna ocena stopnia realizacji celów ...... 30

3.3. Wykonanie planu operacyjnego na lata 2004-2007 ...... 32

4. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM ...... 34

4.1. Edukacja ekologiczna (EE) ...... 34 4.1.1. Stan wyjściowy ...... 34 4.1.2. Cel do 2015 roku i kierunki działań ...... 35 4.1.3. Wskaźniki realizacji celu...... 38 4.1.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011...... 39

2

4.2. Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych ...... 42 4.2.1. Stan wyjściowy ...... 42 4.2.2. Cel średniookresowy do 2015 roku ...... 42 4.2.3. Strategia realizacji celu średniookresowego i kierunki działań ...... 42 4.2.4. Wskaźniki realizacji celu...... 42

4.3. Aspekty ekologiczne w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ...... 43 4.3.1. Stan wyjściowy ...... 43 4.3.2. Cel średniookresowy do 2015 roku ...... 43 4.3.3. Strategia realizacji celu średniookresowego...... 43 4.3.4. Wskaźniki realizacji celu...... 44

4.4. Zarządzanie środowiskowe ...... 44 4.4.1. Stan wyjściowy ...... 44 4.4.2. Cel średniookresowy do 2015 roku...... 45 4.4.3. Strategia realizacji celu długookresowego ...... 45 4.4.4. Wskaźniki realizacji celu...... 45

4.5. Aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska ...... 45 4.5.1. Stan wyjściowy ...... 45 4.5.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji ...... 46 4.5.3. Wskaźniki realizacji celu...... 46 4.5.4. Wskaźniki realizacji celu...... 47

5. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO 48

5.1. Wprowadzenie ...... 48

5.2. Ochrona wód i stosunki wodne (W) ...... 48 5.2.1. Stan wyjściowy ...... 48 5.2.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji ...... 54 5.2.3. Wskaźniki monitorowania celów ...... 57 5.2.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011...... 58

5.3. Ochrona powietrza atmosferycznego (P) ...... 60 5.3.1. Stan wyjściowy ...... 60 5.3.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji ...... 64 5.3.3. Wskaźniki realizacji celu...... 66 5.3.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011...... 67

5.4. Ochrona przed hałasem (H) ...... 68 5.4.1. Stan wyjściowy ...... 68 5.4.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji ...... 70 5.4.3. Wskaźniki realizacji celu...... 70 5.4.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011...... 70

5.5. Pola elektromagnetyczne (PE) ...... 71 5.5.1. Stan wyjściowy ...... 71 5.5.2. Cel średnioterminowy do 2015 roku i strategia jego realizacji ...... 71 5.5.3. Wskaźniki realizacji celu...... 73 5.5.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011...... 74

3

6. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY ...... 75

6.1. Ochrona przyrody i krajobrazu (PK) ...... 75 6.1.1. Stan wyjściowy ...... 75 6.1.2. Cele średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji ...... 77 6.1.3. Wskaźniki realizacji celu...... 80 6.1.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011...... 81

6.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów (L) ...... 82 6.2.1. Stan wyjściowy ...... 82 6.2.2. Cel do 2015 roku i kierunki działań ...... 82 6.2.3. Wskaźniki realizacji celów ...... 84 6.2.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011...... 85

6.3. Ochrona gleb (GL) ...... 86 6.3.1. Stan wyjściowy ...... 86 6.3.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji ...... 86 6.3.3. Wskaźniki realizacji celu...... 88 6.3.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011...... 89

6.4. Ochrona zasobów kopalin (ZK) ...... 90 6.4.1. Stan wyjściowy ...... 90 6.4.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji ...... 91 6.4.3. Wskaźniki realizacji celu...... 92 6.4.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011 ...... 93

7. MONITORING WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 94

7.1. Wprowadzenie ...... 94

7.2. Instrumenty zarządzania Programem ...... 94

7.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska ...... 95 7.3.1. Ogólne założenia zarządzania Programem ...... 95 7.3.2. Monitoring wdrażania Programu ...... 97 7.3.3. Harmonogram wdrażania Programu...... 97

7.4. Współpraca w ramach wdrażania Programu ...... 98 7.4.1. Jednostki szczebla wojewódzkiego i powiatowego ...... 99 7.4.2. Sąsiednie gminy ...... 99 7.4.3. Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ...... 99 7.4.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ...... 99 7.4.5. Inne jednostki finansujące inwestycje ekologiczne ...... 100 7.4.6. Organizacje pozarządowe...... 100 7.4.7. Podmioty gospodarcze ...... 100 7.4.8. Inne instytucje i organizacje ...... 100

7.5. Główne działania w ramach zarządzania środowiskiem ...... 100

8. ASPEKTY FINANSOWE WDRAŻANIA PROGRAMU ...... 102

8.1. Wprowadzenie ...... 102

4

8.2. Prognozowane nakłady na wdrażanie Programu w latach 2008-2011 ...... 102

8.3. Analiza źródeł finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska ...... 103

9. WYKAZ SKRÓTÓW ...... 105

10. WYKORZYSTANE MATERIAŁY ...... 106

11. ZAŁĄCZNIK NR 1 ...... 107

12. ZAŁĄCZNIK NR 2 ...... 131

5

1. WSTĘP

1.1. Podstawa prawna opracowania

Polityka ekologiczna państwa realizowana jest poprzez programy ochrony środowiska. Do sporządzania programów i ich aktualizacji, zgodnie z wymaganiami, zobligowane są organy wykonawcze województwa, powiatu i gminy (art.17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska1).

W grudniu 2004 roku Rada Miejska w Krynicy Zdroju uchwaliła „Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖2. Zgodnie z zapisami art.14.2. ustawy Prawo ochrony środowiska program ochrony środowiska przyjmowany jest na cztery lata, co oznacza potrzebę jego cyklicznej aktualizacji. Biorąc powyższe pod uwagę w kwietniu 2008r. przystąpiono do jego aktualizacji, którą powierzono firmie ARCADIS Profil Sp. z o.o. (obecnie ARCADIS Sp. z o.o.) z siedzibą w Warszawie3.

1.2. Ogólna charakterystyka obszaru opracowania

Gmina Krynica-Zdrój położona jest w południowo-wschodniej części powiatu nowosądeckiego. Zajmując obszar o powierzchni 145 km2 (9,35 % pow. powiatu) jest drugą co do wielkości gminą w powiecie nowosądeckim (po gminie Grybów). Gminę zamieszkuje 17 066 osób4 (ok. 9,3 % ogółu mieszkańców powiatu, czwarte miejsce w powiecie), z czego prawie 70% w mieście Krynicy. Gmina Krynica - Zdrój charakteryzuje się średnim wskaźnikiem gęstości zaludnienia, wynoszącym 124 osoby/km2 (średnia dla powiatu wynosi 125 os./km2).

Gmina Krynica-Zdrój jest jedną z 4 gmin miejsko-wiejskich powiatu nowosądeckiego. Granicę południowo-wschodnią gminy stanowi odcinek granicy państwowej Polski i Słowacji. Od wschodu gmina graniczy z gminą Uście Gorlickie (powiat gorlicki), a od północy z gminą Grybów, od zachodu styka się z gminą Piwniczna i graniczy z gminą Łabowa, od południowego zachodu z Muszyną.

Położenie gminy w układzie powiatu nowosądeckiego przedstawia mapa 1, natomiast wybrane elementy środowiska i infrastruktury technicznej na terenie gminy przedstawia mapa 2.

1 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150, tekst jednolity). W dalszej części dokumentu stosuje się skrót POŚ. 2 Uchwała nr UCHWAŁA Nr XXVIII/211/04 Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju z dnia 30 grudnia 2004 roku. 3 Umowa z dnia 18 kwietnia 2008 r. 4 Stan na dzień 31.12.2006 r. / informacja z Banku Danych Regionalnych (www.stat.gov.pl)

6

Mapa 1. Położenie gminy Krynica-Zdrój w powiecie nowosądeckim

7

Mapa 2. Najważniejsze elementy środowiska i infrastruktury na terenie gminy Krynica-Zdrój

8

W skład gminy wchodzi 9 miejscowości, w tym miasto Krynica-Zdrój (tabela 1.1.).

Tabela 1.1. Struktura administracyjna gminy Krynica-Zdrój

L.p. Wyszczególnienie Liczba mieszkańców 2006 1. Miasto Krynica-Zdrój 11 962 2. Berest 836 3. Czyrna 313 4. Mochnaczka Niżna 683 5. Mochnaczka Wyżna 665 6. Muszynka 458 7. Piorunka 347 8. Polany 484 9. Tylicz 1 910 Razem gmina 17 658 Źródło danych: Urząd Miejski w Krynicy-Zdroju Miasto Krynica-Zdrój jest siedzibą gminy, a zarazem centrum administracyjno - usługowym dla mieszkańców gminy.

W strukturze użytkowania gruntów gminy Krynica-Zdrój (tabela 1.2 i rycina 1.1.) przeważają lasy i grunty leśne zajmujące powierzchnię 8 123 ha, co stanowi ok. 55,9% powierzchni gminy (średnia dla powiatu wynosi 45%). Użytki rolne zajmują powierzchnię 4 746 ha, co stanowi ok. 32,7% (średnia dla powiatu wynosi 42,9%).

Tabela 1.2. Użytkowanie gruntów w gminie Krynica-Zdrój w 2005r.

Wyszczególnienie Ogólna Użytki rolne Lasy Pozostałe powierz. razem grunty orne sady łąki pastwiska i grunty grunty i gruntów leśne nieużytki [ha] Ogółem 14 530 4 746 1 079 8 2 625 1 034 8 123 1 661 Gmina 10 513 3 772 828 6 2 148 790 5 506 1 235 Miasto 4 017 974 251 2 477 244 2 617 426 Źródło danych: Bank Danych Regionalnych

1.3. Cel i zakres opracowania

Obecnie aktualizowany „Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖ ujmował cele średniookresowe do 2011 roku i strategię ich realizacji oraz cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia w latach 2004-2007. W okresie ostatnich czterech lat zmieniły się uwarunkowania prawne realizacji „Programu…‖, sytuacja gospodarczo-społeczna gminy, a także stan środowiska. Zmiany te oraz wymagania prawne wskazują na konieczność aktualizacji zapisów „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004- 2011‖. Zatem celem aktualizacji „Programu …‖ jest przede wszystkim: - weryfikacja priorytetów ekologicznych, - weryfikacja średniookresowych celów ekologicznych i kierunków działań, - opracowanie listy przedsięwzięć na lata 2008-2011.

9

Formalny zakres opracowania określa art. 14 ustawy Prawo ochrony środowiska. Proponuje się, aby niniejszy dokument programowy w zakresie ochrony środowiska ujmował lata 2008 – 2015 i zawierał, oprócz elementów określonych ustawą POŚ, ocenę realizacji „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖ (celów średniookresowych i krótkookresowych oraz przedsięwzięć na lata 2004-2007). Przyjęto, że zaktualizowany „Program ..‖, zgodnie z założeniami polityki ekologicznej Państwa, będzie nosił nazwę „Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖.

Należy podkreślić, że poprzedni Program posiadał formułę otwartą. Podobna formuła zostanie utrzymana. Kierując się powyższymi zapisami, niniejszy Program zawiera: Cele ekologiczne średniookresowe do 2015 roku wraz z kierunkami działań i wskaźnikami realizacji celów, ujęte w trzech blokach tematycznych. Są to: a) zagadnienia o charakterze systemowym: przyszłościowy rozwój gminy w kontekście ochrony środowiska, edukacja ekologiczna; b) poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego5: zasoby wodne (w tym kształtowanie stosunków wodnych), powietrze atmosferyczne (w tym odnawialne źródła energii), hałas; c) ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody: przyroda i krajobraz, lasy, gleby, wody mineralne. Cele ekologiczne zostały poprzedzone charakterystyką stanu wyjściowego. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011 Monitoring realizacji Programu Aspekty finansowe wdrażania Programu

Tak więc struktura niniejszego dokumentu jest podobna jak „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖. Zakres odnośnie poszczególnych zagadnień merytorycznych pozostał praktycznie bez zmian. Oznacza to, że podczas obecnych prac aktualizacyjnych szereg zapisów z poprzedniego dokumentu „Programu...‖ zostało przeniesionych do niniejszego projektu (np. niektóre cele i kierunki). Uaktualnione zostały zapisy dotyczące stanu wyjściowego a także te, które wynikają ze zmiany wymagań prawnych. Opracowanie pn. „Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖, które powstało w wyniku aktualizacji poprzedniego „Programu...‖ - jest opracowaniem w pełni kompletnym, spełniającym obecne wymagania co do zawartości. Oznacza to, że można się nim posługiwać bez potrzeby równoczesnego posługiwania się dokumentem poprzednim.

1.4. Struktura Programu

Prace nad aktualizacją „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖ prowadzone były w 4 kolejnych etapach.

Etap 1 Przygotowanie projektu aktualizacji „Programu …”. Etap ten obejmował: - zebranie materiałów wyjściowych do przygotowania projektu aktualizacji „Programu...‖ (dane i opracowania dostępne w Urzędzie Miejskim w Krynicy-Zdroju (UM), Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim, Urzędzie Marszałkowskim Województwa Małopolskiego, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Krakowie (WIOŚ), Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej w Krakowie (RZGW), Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki

5 Zagadnienie gospodarki odpadami ujęto w odrębnym dokumencie pt. Plan Gospodarki Odpadami

10

Wodnej w Krakowie (WFOŚiGW) oraz w innych instytucjach/organizacjach, a także dane uzyskane na podstawie ankietyzacji najważniejszych (z punktu widzenia ochrony środowiska) podmiotów gospodarczych), - przygotowanie projektu „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008- 2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖ i dostarczenie Zamawiającemu 2 egz. wydruku + 2 egz. wersji elektronicznej.

Etap 2 Opiniowanie projektu „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008- 2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖. Etap 2 obejmuje: - uzgodnienia wewnętrzne projektu „Programu...‖ (w tym korekta), celem jego akceptacji przez organ wykonawczy miasta i gminy Krynica-Zdrój (Burmistrz), - konsultacje projektu (umieszczenie projektu na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Krynicy-Zdroju, spotkania z komisjami merytorycznymi Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju), - uzyskanie opinii Zarządu Powiatu Nowosądeckiego co do projektu „Programu...‖.

Etap 3 Przygotowanie projektu „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008- 2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015”(do uchwalenia) Etap 3 obejmuje: - korektę projektu „Programu…‖, uwzględniającą uwagi zgłoszone podczas konsultacji i procesu opiniowania, - przygotowanie ostatecznej wersji projektu „Programu…‖ (po 2 szt. wydruku + CD) oraz skierowanie projektu na posiedzenie Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju celem jego uchwalenia,

Etap 4 Przygotowanie dokumentu „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, po jego uchwaleniu. Etap 4 obejmuje: - ewentualną korektę dokumentu (w przypadku wniesienia uwag podczas procesu uchwalania), - wydruk dokumentu ostatecznego: 2 szt. wydruku + CD.

Zatem „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖, oprócz niniejszego Rozdziału 1, w którym przedstawiono podstawę prawną opracowania, ogólną charakterystykę gminy, cel i zakres Programu, metodykę prac i strukturę Programu - zawiera następujące rozdziały:

Rozdział 2 Założenia wyjściowe Programu. Rozdział ten ujmuje aktualne uwarunkowania Programu (zewnętrzne i wewnętrzne) oraz priorytety gminy Krynica-Zdrój w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. Rozdział 3 Ocena realizacji „Programu ochrony środowiska dla gminy Ktrynica-Zdrój na lata 2004-2011”. W rozdziale przedstawiono ocenę stopnia realizacji celów i kierunków działań oraz wykonania planu operacyjnego w latach 2004 - 2007. Rozdział 4. Cele i zadania o charakterze systemowym: przyszłościowy rozwój gospodarczo- społeczny gminy w kontekście ochrony środowiska, edukacja ekologiczna Rozdział 5 Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego: jakość wód i stosunki wodne (w tym racjonalne korzystanie z wody i ochrona przed powodzią), gospodarowanie odpadami6, ochrona powietrza atmosferycznego (w tym wykorzystanie energii odnawialnej), hałas.

6 zagadnienie zostało ujęte w dokumencie pt. Plan gospodarki odpadami dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004 – 2011.

11

Rozdział 6 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody: ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona i zrównoważony rozwój lasów, ochrona gleb, zabezpieczenie przed osuwiskami, ochrona zasobów wód mineralnych leczniczych.

Dla zagadnień ujętych w rozdziale 5 i w rozdziale 6 zdefiniowano cele średniookresowe i kierunki działań do 2015 roku oraz listę przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2008 – 2011. Ponadto, każdemu celowi ekologicznemu przypisano mierniki przy pomocy których będzie oceniana efektywność realizacji Programu. Podobnie opracowano zagadnienie edukacji ekologicznej, ujęte w rozdziale 4.

Rozdział 7 Monitoring realizacji Programu: instrumenty zarządzania środowiskiem, organizacja zarządzania Programem (cykliczna ocena realizacji Programu, w tym harmonogram procesu wdrażania Programu) Rozdział 8 Aspekty finansowe wdrażania Programu: ramy finansowe realizacji Programu, koszty wdrożenia przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2008 – 2011 (wg dziedzin ochrony środowiska) oraz udział potencjalnych źródeł finansowania w ogólnych kosztach realizacji Programu

Schematyczny układ Programu przedstawia rycina 1.2.

12

Rycina 1.2. Układ "Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖.

Rozdział 1 Wstęp

Ocena realizacji Założenia wyjściowe Rozdziały 2 i 3 „Programu… na lata Programu 2004-2011”

Poprawa jakości Ochrona dziedzictwa Cele i zadania Rozdziały 4, 5 i 6 środowiska przyrodniczego Rozdziały 4, 5 i 6 o charakterze i bezpieczeństwa i racjonalne systemowym ekologicznego użytkowanie zasobów przyrody

Rozdziały 7 i 8 Monitoring realizacji Programu Aspekty finansowe

13

2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU

2.1. Wprowadzenie

Jedną z przesłanek do aktualizacji „Programu …‖, oprócz wymagań prawnych, są zmiany w zakresie uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych jakie wystąpiły w ostatnich czterech latach.

Analiza obecnych uwarunkowań stanowi podstawę do sformułowania projektu aktualizacji programu ochrony środowiska; weryfikacji celów ekologicznych i kierunków działań, priorytetów ekologicznych oraz zdefiniowania konkretnych przedsięwzięć zmierzających do poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody.

2.2. Uwarunkowania zewnętrzne

„Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖ powinien być zgodny przede wszystkim z ustaleniami i rekomendacjami wynikającymi z projektu „Polityki ekologicznej państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014‖7. Ponadto powinien być zgodny z zapisami strategicznych dokumentów powiatowych dotyczących aspektów ochrony środowiska, a następnie programów wojewódzkich, które z kolei są zgodne z krajowymi dokumentami strategicznymi, uwzględniającymi zobowiązania krajowe i międzynarodowe związane z wdrażaniem Dyrektyw Unii Europejskiej i są spójne ze wspólnotowymi dokumentami programowymi. Wśród strategicznych dokumentów szczebla powiatowego należy wymienić: - „Strategię Rozwoju Powiatu Nowosądeckiego na lata 2006-2013‖8, - „Program ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego na lata 2004-2011‖9.

Natomiast strategicznych dokumentów szczebla wojewódzkiego należy wymienić: - „Strategię Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013‖10, - „Program ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata 2007-2014‖11,

2.2.1. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa

Zasady polityki ekologicznej Polityka ekologiczna państwa, a więc polityka ekologiczna województwa małopolskiego, powiatu nowosądeckiego oraz gminy Krynica-Zdrój, oparte są na konstytucyjnej zasadzie zrównoważonego rozwoju. Oznacza to konieczność uwzględniania tej zasady we wszystkich dokumentach strategicznych oraz programach, przygotowywanych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. W praktyce zasada zrównoważonego rozwoju powinna być stosowana wraz z wieloma zasadami pomocniczymi i konkretyzującymi, wśród których należy wymienić: • Zasadę prewencji - stanowiącą, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane już na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć. Zasada ta realizowana jest poprzez:

7 Projekt z grudnia 2006 r. 8 Dokument z grudnia 2005 roku. 9 Przyjęty uchwałą Rady Powiatu Nowosądeckiego z dnia 29 kwietnia 2004r. 10 Przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 stycznia 2006r. 11 Przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 24 września 2007r. ______

- zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), - recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, - zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), - wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care. • Zasadę „zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko, a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. • Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. • Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a następnie do oceny osiągniętych wyników a oznaczającą potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. • Zasadę uspołecznienia realizowaną poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska.

2.2.2. Uwarunkowania wynikające z polityki powiatowej

Strategia rozwoju powiatu nowosądeckiego Dokumentem będącym podstawą programowania rozwoju powiatu, a pośrednio również rozwoju poszczególnych gmin powiatu, jest strategia rozwoju. W roku 2006 opracowano dokument pn. „Strategia rozwoju powiatu nowosądeckiego na lata 2006- 2013‖, który uwzględniał nową sytuację w otoczeniu oraz wzrost możliwości rozwojowych i oczekiwań mieszkańców regionu. Strategia Rozwoju Powiatu Nowosądeckiego składa się z następujących elementów: • misji i wizji dla powiatu, • celów strategicznych i operacyjnych, • programów służących realizacji celów, • układu wdrożeniowego, w którym opisano sposób wdrożenia i harmonogram realizacji, • diagnozy stanu obecnego, która posłużyła do sformułowania celów i programów Strategii.

Wizję powiatu sformułowano następująco: „Powiat nowosądecki – obszarem o bogatej ofercie turystycznej i kulturalnej, zapewniającym mieszkańcom możliwość rozwoju i wysoką jakość życia, atrakcyjnym do prowadzenia działalności gospodarczej‖, natomiast misję: „Misją władz samorządowych powiatu nowosądeckiego jest urzeczywistnianie wizji rozwoju powiatu siłą jego mieszkańców, przy aktywizujących i integrujących działaniach władz samorządowych, wykorzystując szanse, jakie stwarza integracja europejska oraz potencjał turystyczny i gospodarczy powiatu.

15 ______

Z punktu widzenia niniejszego programu ochrony środowiska istotne są cele odnoszące się do sfery przestrzennej i środowiska (Tabela 2.1. ).

Tabela 2.1. Cele strategiczne i cele pośrednie „Strategii rozwoju powiatu nowosądeckiego na lata 2006-2013‖ związane z ochroną środowiska.

Cel strategiczny I. Wzmocnienie konkurencyjności gospodarczej województwa

Cel operacyjny I.1. POPRAWA ATRAKCYJNOŚCI INWESTYCYJNEJ POWIATU I JEJ PROMOCJA Programy I.1.4 Opracowanie spójnego programu gospodarowania przestrzenią w powiecie

Cel operacyjny I.5. ZWIĘKSZENIE ATRAKCYJNOŚCI TURYSTYCZNEJ

Programy I.5.1. Realizacja inwestycji infrastrukturalnych zwiększających atrakcyjność turystyczną powiatu (w tym system ścieżek rowerowych, punktów widokowych oraz innych wiodących produktów turystycznych w tym turystyki uzdrowiskowej)

Cel operacyjny I.6. ROZWÓJ INFRASTRUKTURY KOMUNIKACYJNEJ

Programy I.6.1. Realizacja zadań w zakresie infrastruktury drogowej: szlak komunikacyjny Busko-Koszyce-Brzesko-Nowy Sącz-Muszynka-przejście graniczne, połączenie z systemem autostrad A4 w Polsce i D1 na Słowacji, obwodnice miast, wtymStarego i Nowego Sącza, modernizacja drogi Przemyśl-Wadowice I.6.2. Modernizacja dróg powiatowych I.6.3. Opracowanie i wdrożenie programu pozyskiwania i wykorzystania funduszy na inwestycje drogowe I.6.4. Poprawa infrastruktury drogowej przy przejściach granicznych oraz drogach lokalnych I.6.5. Opracowanie i wdrożenie zasad współdziałania pomiędzy zarządami dróg a administracją zbiorników i cieków wodnych I.6.6. Wspieranie budowy i uruchomienie linii kolejowej Podłęże – Piekiełko oraz lotniska Cel strategiczny II. POPRAWA WARUNKÓW ŻYCIA MIESZKAŃCÓW POWIATU NOWOSĄDECKIEGO

Cel operacyjny II.2. POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Programy II.2.1. Realizacja systemu „osłony przeciwpowodziowej‖ – małe zbiorniki retencyjne, umocnienia brzegów rzek, tamy itp., opracowanie rejestru terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi II.2.2. Koordynacja zadań służących poprawie stanu środowiska naturalnego ujętych w „Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowosądeckiego na lata 2004 - 2011‖ II.2.3. Realizacja „Programu usuwania odpadów zawierających azbest z terenu powiatu nowosądeckiego‖ II.2.4. Koordynacja prac związanych z budową Zakładu Zagospodarowania Odpadów dla Powiatu Nowosądeckiego II.2.5. Upowszechnianie postawy proekologicznej wśród mieszkańców powiatu II.2.6. Rekultywacja zbiorników wodnych Rożnów – Czchów Źródło: Strategia rozwoju powiatu nowosądeckiego na lata 2006-2013.

16 ______

Program ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego na lata 2004-2011 Obecnie obowiązującym powiatowym programem ochrony środowiska jest program opracowany w 2004 roku, dotąd jeszcze niezaukatualizowany. Dokument tez został omówiony w aktualizowanym programie dla gminy Krynica-Zdrój. Poniżej przytoczono zapisy z tego dokumentu.

Cele polityki ekologicznej powiatu nowosądeckiego (cele średniookresowe do 2011 roku i cele krótkoterminowe do 2007 roku) nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla programu ochrony środowiska gminy Krynica-Zdrój. Są to przede wszystkim: 1. W zakresie jakości wód i stosunków wodnych: - Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, - Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi, - Ochrona przed powodzią. 2. W zakresie ochrony powierzchni ziemi, w tym gospodarki odpadami: - Kontynuacja wprowadzania nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi w układzie ponadlokalnym, zapewniającego wzrost odzysku tych odpadów zmniejszającego ich masę unieszkodliwianą przez składowanie (wg Planu gospodarki odpadami), - Przeciwdziałanie powstawaniu ruchów masowych oraz likwidacja osuwisk. 3. Ochrona terenów cennych przyrodniczo, mających zdecydowany wpływ na retencyjność obszaru i ochronę zasobów oraz ochrona ekosystemów leśnych i zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo w powiązaniu z rozwojem korytarzy ekologicznych 4. Ochrama zsobów wód leczniczych i mineralnych 5. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego: dalsza modernizacja systemu grzewczego, w tym wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 6. Współpraca ze Starostwem Powiatowym w Nowym Sączu, zwłaszcza w zakresie wdrażania gminnego programu ochrony środowiska w części dotyczącej priorytetów ujętych w programie powiatowym 7. Współpraca z gminami powiatu nowosądeckiego i ze Słowacją w zakresie poprawy czystości wód transgranicznej rzeki Poprad. 8. Kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji i zachowań mieszkańców w duchu zasady zrównoważonego rozwoju oraz zapewnienie dostępu mieszkańców gminy do informacji o środowisku i podejmowanych działaniach na rzecz jego poprawy. 9. Doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem w skali gminy.

W niniejszym dokumencie Programu w ramach każdego omawianego zagadnienia nawiązano nie tylko do opracowanego w 2004 roku powiatowego programu ochrony środowiska, stanowiącego rodzaj wytycznych do polityki ekologicznej gminy Krynica-Zdrój, ale także do opracowanego później (2006 rok) projektu „Polityki ekologicznej państwa na lata 2007—2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011—2014‖.

2.3. Uwarunkowania wewnętrzne

2.3.1. Strategia rozwoju produktu turystycznego

Uwarunkowania wewnętrzne wynikają z zapisów znajdujących się w opracowaniu pn. Kierunki aktywizacji gospodarczej Gminy Uzdrowiskowej Krynica poprzez rozwój produktu turystycznego. Pomimo znacznego upływu czasu od momentu wykonania tego opracowania, znajduje się tam szereg wskazówek aktualnych na dzień dzisiejszy, a dotyczących programów priorytetowych rozwoju produktu turystycznego (turystyka aktywna, biznesowa, zdrowotna (w tym lecznictwo uzdrowiskowe), turystyka przygodowa, wiejska, przygraniczna, edukacyjna, ekologiczna.

17 ______

2.3.2. Uwarunkowania wynikające ze „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Uzdrowiskowej Krynica”12

Zgodnie z zapisami „Studium...‖ priorytetami rozwoju gminy są: - uzyskanie statusu wyspecjalizowanego ośrodka lecznictwa uzdrowiskowego o randze międzynarodowej, - rozwój funkcji rekreacyjnych i lecznictwa uzdrowiskowego oraz profilaktyki w obszarach wiejskich gminy - stosownie do warunków środowiska, - ochrona zasobów przyrody, - ochrona i rehabilitacja zasobów kultury, - rozbudowa pozarolniczych miejsc pracy, głownie w usługach - zapewnienie harmonijnego rozwoju gminy poprzez kompleksowość realizacji przedsięwzięć i konsekwentną politykę przestrzenną.

W konstruowaniu gminnego programu ochrony środowiska przydatne były zasady i kierunki rozwoju zdefiniowane w "Studium .." dla: - stref ekologicznych chronionych przed zainwestowaniem: leśno-rolna, rolno-leśno- zadrzewieniowa, strefy ekologiczne rzek i potoków, - strefy potencjalnego rozwoju (strefy realizacji urządzeń związanych z rozwojem sportów zimowych, obiektów i urządzeń związanych z rekreacją, główne centra usługowe, itp.), - strefy osadnictwa (obszary zabudowane i wskazane do zaniwestowania. oraz zasady rozwoju infrastruktury technicznej i komunikacji. Na terenach, gdzie dopuszczalna jest działalność gospodarcza wprowadzone zostały ograniczenia dotyczące sposobu jej prowadzenia. Ograniczenia te dotyczą w szczególności: - wykluczenia technologii wodo i energochłonnych; - likwidacji zanieczyszczenia u źródła, poprzez modernizację technologii, neutralizację zanieczyszczeń, zmianę nośników energii w kierunku czynników ekologicznych, ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów i wdrażanie recyklingu i in.; - preferowanie funkcji gospodarczych na zasadach ekologicznych np. rolnictwa ekologicznego, itp.

W „Studium...‖ określone zostały ogólne zasady i kierunki ochrony środowiska, natomiast w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (opracowanych zgodnie z aktualnymi wymogami) wskazane są szczegółowe wytyczne odnoszące się do terenu, dla jakiego są opracowane. Zasadnicze ustalenia to: - zakaz lokalizacji inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska, - stosowanie w usługach, rzemiośle usługowym i produkcyjnym technologii i urządzeń bezpiecznych ekologicznie, - zalesienie i zakrzewienie gruntów mało przydatnych do produkcji rolnej, - zakaz nieuzasadnionej likwidacji zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, nadrzecznych i przydrożnych, - zakaz dokonywania zmian stosunków wodnych obniżający potencjał ekologiczny siedlisk i obniżających naturalną retencyjność obszaru, - uporządkowanie gospodarki ściekowej i odpadami oraz modernizacja systemów grzewczych, - ograniczanie wytwarzania zanieczyszczeń powietrza, ścieków i odpadów, - wprowadzenie zasady takiego zagospodarowania działek budowlanych, aby min. 60% terenu pozostawało powierzchnią biologicznie czynną, - racjonalizacja układu komunikacyjnego w celu właściwej organizacji ruchu i w konsekwencji zmniejszenie ilości zanieczyszczeń emitowanych przez pojazdy. Ponadto w niektórych miejscowościach obowiązuje trwałe utrzymanie lasów, zapewnienie ciągłości ich użytkowania oraz zakaz zmiany użytkowania gruntów leśnych na cele nieleśne.

12 Studium zostało uchwalone 28 sierpnia 1997 roku, stąd nazwa gmina uzdrowiskowa

18 ______

2.3.3. Uwarunkowania wynikające z „Programu Rozwoju Lokalnego gminy Krynica- Zdrój”13

„Plan rozwoju Lokalnego gminy Krynica-Zdrój‖ (PRL) został sporządzony w 2005r. i ujmuje harmonogram przedsięwzięć gminy planowanych do realizacji w latach 2005-2013, które mogłyby być dofinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W PRL ujęto przedsięwzięcia odnoszące się także do sfery ochrony środowiska. Są to: III.2 Zadania służące rozwojowi systemu komunikacji, infrastruktury i stanu środowiska naturalnego: m.in. budowa i remonty dróg, program wodno-ściekowy gminy Krynica-Zdrój, budowa i modernizacje wodociągów. III.3 Zadania służące poprawie stanu środowiska kulturowego i oświatowego: m.in. tworzenie przyrodniczych ścieżek edukacyjnych, termomodernizacje. III.5 Zadania zmierzające do poprawy warunków rozwoju turystyki i sportu: m.in. rozwój obszarów wiejskich, rozwój agroturystyki, budowa akwenu wodnego na Czarnym Potoku.

Realizacja Planu Rozwoju Lokalnego w istotnej mierze uzależniona będzie od skutecznego pozyskiwania dofinansowania projektów inwestycyjnych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, w szczególności ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego jak również z Funduszu Spójności i innych źródeł pozabudżetowych.

2.3. Priorytety ochrony środowiska gminy Krynica-Zdrój

Analiza priorytetów ochrony środowiska ujętych w „Programie ochrony środowiska gminy Krynica- Zdrój na lata 2004-2015‖ w kontekście aktualnego stanu środowiska i tendencji zmian w zakresie poszczególnych komponentów środowiska i uciążliwości oraz skali dysproporcji między aktualnym stanem środowiska a wymaganym przez prawo, a także zaawansowanie niektórych zadań zmierzających do jego poprawy i obecne perspektywy rozwoju społeczno-gospodarczego gminy są podstawą do weryfikacji priorytetów ochrony środowiska. Obecne priorytety, które należy traktować jako równorzędne są następujące: Są to: - poprawa gospodarki wodno-ściekowej na terenach wiejskich; kanalizacja, oczyszczalnie ścieków, wodociągi, - ochrona przed powodzią, - ochrona przed ruchami masowymi, - zmniejszenie emisji komunikacyjnej zanieczyszczeń do powietrza na terenie miasta Krynica- Zdrój oraz dalsze zmniejszanie emisji niskiej, zwłaszcza na terenach wiejskich (w tym korzystanie z niekonwencjonalnych źródeł energii), - ochrona dziedzictwa przyrodniczego (w tym ochrona krajobrazu i zieleni miejskiej), zwiększenie lesistości) i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody (w tym ochrona wód leczniczych i mineralnych), - edukacja ekologiczna. Należy zaznaczyć, że realizacja przedsięwzięć proponowanych w ramach jednego zagadnienia wpisuje się także w pozostałe zagadnienia. Wynika to z faktu, że poszczególne elementy środowiska i uciążliwości środowiskowe są ze sobą powiązane i poprawa jakości lub ochrona jednego z nich zwykle skutkuje poprawą lub ochroną pozostałych (np. poprawa systemu transportowego przyniesie tzw. podwójny efekt: korzystne zmiany w zakresie klimatu akustycznego i jakości powietrza, a także zmniejszenie zagrożenia środowiska z tytułu przewozu materiałów niebezpiecznych).

13 Załącznik do Uchwały Nr XXXI/229/05 Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju z dnia 4 marca 2005 r.

19 ______

2.4. Nadrzędny cel Programu i jego znaczenie dla rozwoju gminy

Naczelną zasadą przyjętą w Programie jest zasada zrównoważonego rozwoju14, umożliwiająca harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Nadrzędny cel Programu zdefiniowany w poprzednim Programie pozostaje aktualny i brzmi:

Zasoby naturalne i środowisko przyrodnicze oraz ich ochrona kształtują charakter gminy i harmonizują z jej rozwojem społeczno-gospodarczym

Cel ten jest zgodny z nadrzędnym celem powiatowego programu ochrony środowiska15 oraz z misją rozwoju gminy16 sformułowaną w poprzednio opisanym dokumencie pn.: „Kierunki aktywizacji gospodarczej Gminy Uzdrowiskowej Krynica poprzez rozwój produktu turystycznego‖. Proces opracowywania poprzedniego Programu, ocena stopnia jego wdrożenia oraz decyzja o obecnej jego aktualizacji dają podstawę do stwierdzenia, iż Program będzie odgrywał coraz to większą rolę w sferze zarządzania środowiskiem w gminie.

Zatem w okresie do 2015 roku znaczenie Programu można opisać następująco: Program mobilizuje podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe oraz szereg innych instytucji i organizacji do wspólnego precyzowania problemów, sposobu ich rozwiązywania oraz wyboru priorytetów w działaniach na rzecz ochrony środowiska, Program intensyfikuje współpracę wewnętrzną (między poszczególnymi wydziałami/referatami Urzędu Miejskiego w Krynicy-Zdroju) i współpracę zewnętrzną (między administracją gminy Krynica-Zdrój, administracją szczebla wojewódzkiego oraz sąsiednimi gminami), Program jest instrumentem mobilizującym administrację publiczną do rozwiązywania w zintegrowany sposób problemów ochrony środowiska pojawiających się w gminie, Program ochrony środowiska stanowi podstawę do podejmowania decyzji w zakresie działań i przedsięwzięć inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska w skali gminy, Program ułatwia uzyskanie zewnętrznych środków finansowych, zwłaszcza na duże projekty inwestycyjne, Program usprawnia funkcjonowanie systemu zarządzania środowiskiem w gminie.

14 Zrównoważony rozwój oznacza taki rozwój, który zaspokaja potrzeby współczesnych, nie ograniczając możliwości realizacji potrzeb przyszłych pokoleń. 15 Nadrzędny cel powiatowego programu ochrony środowiska: Zrównoważony rozwój powiatu, w którym ochrona środowiska ma znaczący wpływ na przyszły charakter tego obszaru i równocześnie wspiera jego rozwój gospodarczy i społeczny. 16 Misja ogólna strategii: Gmina Uzdrowiskowa Krynica pierwsza Gmina Uzdrowiskowa w Karpatach, słynąca staropolską kulturą i gościnnością, przyjazna dla zdrowia i atrakcyjna o każdej porze roku, tworząca szanse godnego życia.

20 ______

3. OCENA REALIZACJI „PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRYNICA-ZDRÓJ NA LATA 2004-2011”17

3.1. Wprowadzenie

Ocena realizacji „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖ za okres 2004-2008 ujmuje: - ocenę realizacji celów ekologicznych i kierunków działań (par. 3.2.) - ocenę wykonania planu operacyjnego na lata 2004 -2007 (par. 3.3.)

Ocena opiera się przede wszystkim na danych o stanie środowiska w gminie Krynica-Zdrój, danych GUS i sprawozdania z realizacji „Planu gospodarki odpadami‖ w latach 2004-2006 oraz danych z ankietyzacji podmiotów gospodarczych i innych jednostek biorących udział w realizacji „Programu …‖.

3.2. Realizacja celów krótkoterminowych do 2007 roku i kierunków działań

Cele krótkoterminowe zawarte w dokumencie "Programu .." zostały sformułowane dla zagadnień wyszczególnionych w dalszej części tego rozdziału. Ponieważ w większości były to cele niewymierne (przedstawione opisowo a nie ilościowo), obecnie nie jest możliwe ilościowe określenie stopnia realizacji danego celu (w procentach). Zatem realizacja celów została przedstawiona poprzez przypisanie im następujących określeń: - tak (cel osiągnięty) - nie (cel nieosiągnięty) - w trakcie (cel częściowo osiągnięty)

Podobny schemat zastosowano dla oceny realizacji kierunków działań, przyjmując określenia: - tak (realizowano w pełnym zakresie zaplanowane przedsięwzięcia w ramach tego kierunku, zapisane w „Programie …‖), - nie (nie realizowano żadnych przedsięwzięć w ramach tego kierunku), - częściowo (zrealizowano część zaplanowanych przedsięwzięć w ramach tego kierunku, zapisanych w „Programie …‖). W ocenie tej odnoszono się do tabel z wykonania planu operacyjnego (zał. nr 1), ujmujących szczegółowe informacje nt realizacji przedsięwzięć planowanych do wykonania w latach 2004-2007 oraz przedsięwzięć wykonanych, a nie planowanych.

Wymiernym efektem realizacji celów są wartości tzw. wskaźników monitorowania "Programu ..". Wskaźniki te zostały przedstawione zbiorczo jako podsumowanie oceny realizacji celów (par. 3.3.).

3.2.1. Przyszłościowy rozwój gminy w kontekście ochrony środowiska

W „Programie..‖ w ramach bloku tematycznego przyszłościowy rozwój gminy w kontekście ochrony środowiska uwzględniono następujące zagadnienia: - turystyka i rekreacja oraz funkcja uzdrowiskowa - system transportowy - rolnictwo

17 Przedstawiona ocena nie ujmuje zagadnienia gospodarki odpadami.

21 ______

3.2.1.1. Turystyka i rekreacja oraz funkcja uzdrowiskowa

Syntetyczną ocenę stopnia realizacji celu i kierunków działań w zakresie rozwoju turystyki i rekreacji przedstawiono poniżej (Tabela 3.1.)

Tabela 3.1. Ocena realizacji celu i kierunków działań w zakresie rozwoju turystyki i rekreacji Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cele średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): 1. Dalszy rozwój turystyki i rekreacji oraz lecznictwa uzdrowiskowego poprzez W trakcie wykorzystanie zasobów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych zgodnie z zasadami ochrony środowiska Kierunki działań wg „Programu ..” 1. Selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo, w tym ochrona cennych Tak terenów przed przeinwestowaniem 2. Rozwój sieci ścieżek przyrodniczych i edukacyjnych Tak 3. Rozwój ścieżek rowerowych, pieszych, konnych i narciarskich oraz innych obiektów Tak turystycznych i rekreacyjnych, z równoczesnym przestrzeganiem wymagań ochrony środowiska 4. Dbałość o architekturę nowo powstających obiektów Tak 5. Wprowadzenie standardów wielkości działek i wyznaczanie terenów pod zabudowę 6. Odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Tak eliminujące dzikie zagospodarowywanie obszarów cennych przyrodniczo 7. Edukacja ekologiczna mieszkańców Tak

3.2.1.2. System transportowy

Syntetyczną ocenę stopnia realizacji celu i kierunków działań w zakresie rozwoju systemu transportowego przedstawiono poniżej (Tabela 3.2.)

Tabela 3.2. Ocena realizacji celu i kierunków działań w zakresie rozwoju systemu transportowego Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cele średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): 1. Stworzenie warunków dla przewożenia osób i towarów w sposób sprawny, W trakcie ekonomiczny, bezpieczny i oszczędzający środowisko Kierunki działań wg „Programu ..” 1. Budowa alternatywnego ciągu ulicznego PN-PD w Krynicy-Zdroju 2. Poprawa standardów technicznych sieci drogowej Tak 3. Zwiększenie udziału komunikacji zbiorowej w podróżach (zwłaszcza na terenie Tak miasta) 4. Zwiększenie roli transportu kolejowego Tak 5. Rozwój ciągów pieszych i dróg rowerowych Tak 6. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców Tak

22 ______

3.2.1.3. Rolnictwo

Syntetyczną ocenę stopnia realizacji celu i kierunków działań w zakresie rozwoju rolnictwa przedstawiono poniżej (Tabela 3.2.)

Tabela 3.2. Ocena realizacji celu i kierunków działań w zakresie rozwoju rolnictwa Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cele średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): 1. Modernizacja gospodarstw rolnych przy zachowaniu walorów środowiska W trakcie i różnorodności biologicznej Kierunki działań wg „Programu ..” 1. Rozwój rolnictwa ekologicznego i wprowadzenie nowoczesnych metod Częściowo gospodarowania 2. Modernizacja i odbudowa systemów melioracyjnych Częściowo 3. Poprawa struktury jakościowej i wartości przyrodniczej użytków rolnych Częściowo 4. Działania na rzecz edukacji rolników w tym wdrażanie „Kodeksu dobrych praktyk Tak rolniczych‖

3.2.2. Edukacja ekologiczna

Syntetyczną ocenę stopnia realizacji celu i kierunków działań w zakresie edukacji ekologicznej przedstawiono poniżej (Tabela 3.??).

Tabela 3.3. Ocena realizacji celu i kierunków działań w zakresie edukacji ekologicznej Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cel średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): 1. Wykształcenie u mieszkańców gminy nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia W trakcie odpowiedzialności za stan i ochronę środowiska Kierunki działań wg „Programu ..” 1. EE1. Zwiększenie udziału zagadnień ochrony środowiska w gminie w nauczaniu Tak szkolnym (EE 1.1. – EE 1.2.) 2. EE2. Prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzieży Tak (EE 2.1. – EE2.2.) 3. EE3. Wspierania merytoryczne i finansowe działań z zakresu edukacji ekologicznej Tak w szkołach 4. EE4. Upowszechnienie informacji nt. stanu środowiska w gminie i podejmowanych Tak działaniach na rzecz jego ochrony oraz propagowanie wiedzy o proekologicznych (EE 4.1. – EE 4.2.) zachowaniach mieszkańców gminy, w tym współpraca z mediami i organizacjami pozarządowymi 5. EE5. Edukacja ekologiczna grup zawodowych turystyki, rolnictwa, pracowników Tak gminy, itp.) (EE 5.1. – EE 5.2.)

3.2.3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego

W "Programie ..." w ramach bloku tematycznego jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne uwzględniono następujące zagadnienia: - jakość wód i stosunki wodne, - ochrona powietrza atmosferycznego, - ochrona przed hałasem, - pola elektromagnetyczne.

23 ______

3.2.3.1. Jakość wód i stosunki wodne

Syntetyczną ocenę stopnia realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony wód i stosunków wodnych przedstawiono poniżej (Tabela 3.1. ).

Tabela 3.4. Ocena realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony wód i stosunków wodnych Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cele średniookresowe wg Programu (do 2011 roku): 1. Zapewnienie mieszkańcom gminy odpowiedniej jakości i ilości wody do picia W trakcie 2. Dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wód W trakcie 3. Ochrona przed powodzią W trakcie Cele krótkoterminowe wg Programu (do 2007 roku): 1. Objęcie ok. 95 % mieszkańców gminy systemem kanalizacyjnym Nie 2. Objęcie ok. 95 % mieszkańców gminy systemem wodociągowym Nie 3. Ograniczenie narażenia ludzi i strat w środowisku wynikających z powodzi Tak Kierunki działań wg „Programu ..” 1. W 1. Rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej Tak (W 1.1., W 1.2., W 1.4., W 1.6., W 1.7., W 1.8., W 1.9.) 2. W 2. Modernizacja i budowa oczyszczalni ścieków W trakcie (W 2.1. – W 2.2.) 3. W 3. Budowa oczyszczalni przydomowych na terenach gdzie w perspektywie Nie 2011 roku nie przewiduje się budowy sieci kanalizacyjnej (m.p.z.p.) 4. W 4. Bieżąca kontrola stanu technicznego szamb oraz systematyczna likwidacja Tak zbiorników w miarę podłączania obiektów do kanalizacji zbiorczej 5. W 5. Rozbudowa i modernizacja systemu wodociągowego W trakcie ( W 5.1. – W 5.3.) 6. W 6. Budowa nowych ujęć wody i modernizacja istniejących wraz ze stacjami Nie uzdatniania wody 7. W 7. Właściwa gospodarka wokół ujęć wody w celu ograniczenia infiltracji Tak zanieczyszczeń (W 7.1. – W 7.2.) 8. W 8. Upowszechnienie stosowania kodeksu dobrej praktyki rolniczej (KDPR) Tak 9. W 9. Odprowadzanie wód opadowych z parkingów, placów magazynowych, dróg Częściowo itp. do wpustów kanalizacyjnych wyposażonych w osadniki błota i łapacze oleju. 10. W 10. Realizacja zagospodarowania terenów z uwzględnieniem wskazań i Tak ograniczeń zawartych w m.p.z.p. odnośnie terenów narażonych na zalewanie (W 10.1.) wodami powodziowymi 11. W 11. Budowa umocnień brzegów rzek i potoków Częściowo 12. W 12. Należyte utrzymanie wód (udrażnianie przepływu) Częściowo

24 ______

3.2.3.2. Ochrona powietrza atmosferycznego

Ocenę stopnia realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego przedstawiono poniżej (Tabela 3.2.).

Tabela 3.5. Ocena realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego

Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cele średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): 1 Utrzymanie jakości powietrza na poziomie z roku 2002 W trakcie Cele krótkoterminowe wg Programu (do 2007 roku): 1. Systematyczna redukcja niskiej emisji, zwłaszcza na terenach predysponowanych Tak do rozwoju turystyki 2. Systematyczna redukcja emisji komunikacyjnej w obszarze miasta Krynica-Zdrój Tak Kierunki działań wg „Programu ..” 1. P 1. Likwidacja lub modernizacja źródeł „niskiej emisji‖ w kierunku Częściowo wykorzystania ekologicznych nośników energii 2. P 2. Zmniejszenie zużycia energii cieplnej poprzez np. izolację cieplną Tak budynków i upowszechnianie przyjaznego środowisku budownictwa (materiały (P 2.1.) energooszczędne) 3. P 3. Promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie Tak wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym rozwiązań (P 3.1.) technologicznych, administracyjnych i finansowych 4. P 4. Modernizacja systemu transportowego w mieście Krynicy-Zdroju Częściowo 5. P 5. Bieżąca modernizacja dróg Częściowo (P 5.1. – P 5.6.) 6. P 6. Promowanie komunikacji zbiorowej w przewozach pasażerskich Tak 7. P 7. Wsparcie budowy infrastruktury rowerowej: budowa nowych tras Tak rowerowych i modernizacja istniejących (PK 8.1.) 8. P 8. Wprowadzenie i propagowanie systemu przewozów kombinowanych: Częściowo rower z innymi środkami lokomocji (np. dla penetracji turystycznej ) 9. P 9. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji instalacji mogących być Tak potencjalnym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza

25 ______

3.2.3.3. Hałas

Ocenę stopnia realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony przed hałasem przedstawiono poniżej (Tabela 3.6.). Tabela 3.6. . Ocena realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony przed hałasem Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cel średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): Ochrona mieszkańców miasta W trakcie Krynica-Zdrój przed hałasem Cel krótkoterminowy wg Programu (do 2007 roku): Ochrona mieszkańców miasta Tak Krynica-Zdrój przed hałasem Kierunki działań wg „Programu ..” 1. H 1. Przestrzeganie wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w odniesieniu Tak do nowo zagospodarowywanych terenów (H 1.1.) 2. H 2. Kontynuacja kontroli emisji hałasu do środowiska z obiektów Tak działalności gospodarczej. (WIOŚ Kraków)

3.2.3.4. Pola elektromagnetyczne

Ocenę stopnia realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi przedstawiono poniżej (Tabela 3.7.).

Tabela 3.7. Ocena realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cel średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): Rozeznanie skali zagrożenia polami W trakcie elektromagnetycznymi Kierunki działań wg „Programu ..” 1. PE 1. Rozwój systemu badań pól elektromagnetycznych Częściowo 2. PE 2. Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego Tak zagadnienia pól elektromagnetycznych

3.2.4. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody

W ramach ochrony dziedzictwa przyrodniczego uwzględniono następujące zagadnienia: - ochrona przyrody i krajobrazu, - ochrona i zrównoważony rozwój lasów, - ochrona gleb, - ochrona zasobów kopalin.

26 ______

3.2.4.1. Ochrona przyrody i krajobrazu

Ocenę stopnia realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu przedstawiono poniżej (Tabela 3.8.). Tabela 3.8. Ocena realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cel średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): Zachowanie różnorodności W trakcie biologicznej i ochrona krajobrazu Cel krótkoterminowy wg Programu (do 2007 roku): Ochrona terenów o unikatowych Tak zasobach, walorach i cechach środowiska przyrodniczego Kierunki działań wg „Programu ..” 1. PK 1. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych Tak 2. PK 2. Doskonalenie systemu obszarów i obiektów prawnie chronionych Częściowo 3. PK 3. Zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych Tak przyrodniczo oraz rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki (PK 3.1.) 4. PK 4. Ochrona terenów cennych przyrodniczo przed zainwestowaniem i tzw. Tak dzikim zagospodarowaniem (zgodnie z ustaleniami mpzp), szczególnie (PK 4.1. – PK 4.2.) terenów parków, obszarów dolin rzecznych) 5. PK 5. Wspieranie działań zmierzających do poprawy walorów krajobrazowych Tak gminy 6. PK 6 Zachowanie walorów przyrodniczych hal i polan śródleśnych, dolin Tak rzecznych, itp. (PK 6.1. – PK 6.3.) 7. PK 7. Ochrona elementów środowiska przyrodniczo-kulturowego, Tak historycznego układu miasta i układów wsi oraz typów zabudowy, w (PK 7.1.) tym dostosowanie architektury budynków do lokalnych tradycji budowlanych 8. PK 8. Rozwój sieci szlaków turystycznych, ścieżek przyrodniczych i ścieżek Tak rowerowych (PK 8.1. – PK 8.2.) 9. PK 9. Monitoring ruchu turystycznego, szczególnie na obszarach najbardziej Częściowo atrakcyjnych 10. PK10. Ochrona i rozwój terenów zieleni urządzonej Częściowo

3.2.4.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Ocenę stopnia realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów przedstawiono poniżej (Tabela 3.9. ). Tabela 3.9. Ocena realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cel średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): Ochrona terenów leśnych i W trakcie powiększanie ich zasobów oraz zrównoważona pod względem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym gospodarka leśna Cel krótkoterminowy wg Programu (do 2007 roku): Ochrona ekosystemów leśnych Tak poprzez prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej zgodnej z planem urządzenia lasu Kierunki działań wg „Programu ..” 1. L 1. Utrzymanie różnorodności biologicznej i zwiększenie odporności Tak ekosystemów leśnych poprzez sukcesywną przebudowę (L 1.1.) drzewostanów 2. L 2. Przestrzeganie zasad przeprowadzania zabiegów hodowlanych i Tak technicznych zgodnie z funkcją lasów (L 2.1., L 2.3.) 3. L 3. Rozszerzanie usług doradczych dla właścicieli lasów prywatnych Tak (L 3.1.) 4. L 4. Zalesienia terenów charakteryzujących się V i VI klasą bonitacyjną oraz Częściowo nieużytków i terenów osuwiskowych.

27 ______

3.2.4.3. Ochrona gleb

Ocenę stopnia realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony gleb przedstawiono poniżej (Tabela 3.10.).

Tabela 3.10. Ocena realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony gleb

Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cel średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): Ochrona i właściwie wykorzystanie W trakcie gleb Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Likwidacja największych osuwisk i Tak ograniczenie procesu erozji gleb Kierunki działań wg „Programu …” 1. GL 1. Ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na Częściowo cele nierolnicze (GL 1.1. – GL 1.2.) 2. GL 2. Właściwe utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych Nie 3. GL 3. Likwidacja istniejących osuwisk i zabezpieczanie osuwisk przed ich Tak rozszerzaniem się (GL 3.1. – GL 3.2.) 4. GL 4. Wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR) Tak (GL 4.1.) 5. GL 5. Prowadzenie gospodarki rolnej pod kątem skutecznego zabezpieczenia Tak przed erozją (GL 5.1. – GL 5.3.)

28 ______

3.2.4.4. Ochrona zasobów kopalin

Ocenę stopnia realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony zasobów kopalin przedstawiono poniżej (Tabela 3.11.).

Tabela 3.11. Ocena realizacji celów i kierunków działań w zakresie ochrony zasobów kopalin

Lp. Wyszczególnienie Realizacja 2004-2007 Cel średniookresowy wg Programu (do 2011 roku): W trakcie Ochrona zasobów wód leczniczych Cel krótkoterminowy wg Programu (do 2007 roku): Waloryzacja złóż wód leczniczych i Częściowo mineralnych pod kątem ich roli w rozwoju powiatu nowosądeckiego i wyjątkowości zasobów oraz skuteczna ochrona tych wód Kierunki działań wg „Programu …” 1. ZK 1 Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznej zasobów dyspozycyjnych Częściowo wód podziemnych: leczniczych, mineralnych i zwykłych w powiecie 2. ZK 2. Ocena możliwości rozwoju bazy zasobowej wód leczniczych i Częściowo mineralnych 3. ZK 3. Ochrona jakości wód podziemnych - leczniczych, mineralnych Częściowo i zwykłych 4. ZK 4. Waloryzacja wystąpień wód w celu uznania ich za obszary Częściowo perspektywiczne

29 ______

3.2.5. Wskaźniki monitorowania „Programu ..” jako wymierna ocena stopnia realizacji celów

W "Programie ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011" po każdym zagadnieniu przedstawiono listę wskaźników monitorowania Programu. Są to: wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko oraz wskaźniki świadomości społecznej. Wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko wyrażają w sposób wymierny efekt działań podejmowanych w zakresie ochrony środowiska, a więc pośrednio mogą służyć ocenie realizacji celów Programu. W poniższej ocenie zmian w zakresie wskaźników przyjęto 2002 rok jako rok odniesienia (stan wyjściowy w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości ujęty w "Programie ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011" dotyczył 2002 roku) oraz rok 2006 (ze względu na brak danych statystycznych za 2007 rok). Wartości wskaźników przedstawiono w Tabeli 3.12.

30 ______

Tabela 3.12. Wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko dla gminy Krynica-Zdrój w roku 2002 i 2006 (2007 r.) Wartość wskaźnika Trend Lp. Wskaźnik 2006 r. (lub 2007 2002 r. zmian r.) 1. Zwodociągowanie (%) 72,5 73 ↑ 2. Długość sieci wodociągowej (km) 54,2 62,2 ↑ 3. Liczba przyłączy (szt.) 1 560 1 802 ↑ 4. Skanalizowanie (%) 70 73,4 ↑ 5. Długość sieci kanalizacyjnej (km) 79,8 89,1 ↑ 6. Liczba przyłączy (szt.) 1 397 1 659 ↑ 7. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków ( %) 86,2 88 ↑ 8. Klasa strefy powiat nowosądecki (A) jak dla powiatu (A) jak dla powiatu — 9. Ilość lokalnych kotłowni opalanych węglem (szt.) brak brak — 10. Sieć gazowa rozdzielcza (km) 143,4 93 608,5 ↑ 11. Odbiorcy gazu z sieci (%) 87 (2003r.) 86,2 ↓ 12. Drogi powiatowe o ulepszonej powierzchni (km) do ogólnej do wdrożenia do wdrożenia * długości dróg powiatowych 13. Drogi gminne o ulepszonej powierzchni (km) do ogólnej do wdrożenia do wdrożenia * długości dróg gminnych 14. Liczba miejsc, na których stwierdzono przekroczenie do wdrożenia do wdrożenia * dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z wyszczególnieniem: a) terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową miejsc dostępnych dla ludzi 15. Liczba rezerwatów przyrody (szt.) 1 1 — 16. Procentowy udział powierzchni rezerwatów w powierzchni 0,02 0,02 — powiatu / gminy (%) 17. Liczba pomników przyrody (szt.) 15 15 — 18. Liczba pomników przyrody (poj. drzewa) poddanych zabiegom do wdrożenia do wdrożenia * pielęgnacyjnym (szt) 19. Liczba użytków ekologicznych (szt) 0 0 — 20. Liczba zespołów przyrodniczo krajobrazowych (szt.) 0 0 — 21. Powierzchnia terenów zieleni pielęgnowanej (ha) 215 b.d. * 22. Liczba gospodarstw agroturystycznych (szt.) 32 b.d. * 23. Liczba gospodarstw ekologicznych (szt.) 3 b.d. * 24. Wskaźnik lesistości (%) 55,9 56,6 ↑ 25. Powierzchnia lasów nie będących własnością SP posiadająca do wdrożenia do wdrożenia * uproszczone plany urządzenia lasu 26. Powierzchnia lasów ochronnych nie będących własnością SP 0 b.d. * 27. Powierzchnia gruntów przekwalifikowanych z rolnych na leśne 0 b.d. * (ha/rok) 28. Powierzchnia w ha zalesiona w ciągu roku (ha/rok) do wdrożenia do wdrożenia * 29. Liczba metrów bieżących nasadzeń śródpolnych (mb) do wdrożenia do wdrożenia * 30. Powierzchnia gruntów zdegradowanych (ha) do wdrożenia do wdrożenia * 31. Udział gruntów wymagających rekultywacji (%) do wdrożenia do wdrożenia * 32. Ilość osuwisk wymagających zabezpieczeń w stosunku do do wdrożenia do wdrożenia * zinwentaryzowanych (szt./szt) 33. Powierzchnia osuwisk wymagających zabezpieczeń w stosunku do wdrożenia do wdrożenia * do powierzchni zinwentaryzowanych (ha/ha) 34. Ilość osuwisk zabezpieczonych w stosunku do wymagających do wdrożenia do wdrożenia * zabezpieczeń (szt./szt) 35. Powierzchnia osuwisk zabezpieczonych w stosunku do do wdrożenia do wdrożenia * wymagających zabezpieczeń (ha/ha) 36. Liczba wybudowanych w ciągu roku płyt obornikowych, do wdrożenia do wdrożenia * zbiorników na gnojowicę (szt.) Uwaga: Od 2004 roku zmiana zasad klasyfikacji wód - klasyfikacja wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2004 r. nr 32, poz. 284). Legenda: — bez zmian, ↑ tendencja pozytywna, ↓ tendencja negatywna * brak porównania

Analiza wartości wskaźników pozwala stwierdzić, że na ogólną liczbę 36 wskaźników: - 9 wskaźników ma trend pozytywny (25%)

31 ______

- 7 wskaźników utrzymują się na tym samym poziomie (19,5%) - 19 wskaźników (52,7%) niemożliwe do porównania (ze względu na brak danych zarówno za rok 2002 jak i rok 2006). - 1 wskaźnik ma trend negatywny (2,8%), wskaźnik ten ilości mieszkańców korzystających z gazu sieciowego.

3.3. Wykonanie planu operacyjnego na lata 2004-2007

Tabele z wykonania planu operacyjnego w latach 2004-2007, ze względu na ich obszerność, przedstawiono w załączniku nr 1 do niniejszego dokumentu. Natomiast poniżej przedstawiono syntetyczną ocenę wykonania planu operacyjnego w latach 2004- 2007 w podziale na poszczególne elementy środowiska i uciążliwości (Tabela 3.13.). Ocena ujmuje dwa punkty widzenia: (1) przedsięwzięcia wykonane w stosunku do planowanych (2) nakłady poniesione w stosunku do planowanych Na ogólną liczbę 84 planowanych do realizacji w latach 2004-2007 przedsięwzięć – zrealizowano 72 przedsięwzięcia (ok. 86 %). Zaangażowanie środków finansowych ogółem było na poziomie ok. 13,6%. Wynika to przede wszystkim z bardzo niskiego zaangażowania środków finansowych w zakresie gospodarki wodno- ściekowej (ok. 4,3%), a wynika to z przesunięcia części zadań na lata po roku 2007. Koszty planowane były szacowane zanim podjęto ostateczne uzgodnienia co do zakresu i terminów realizacji projektu „Programu wodno-ściekowego gminy Krynica-Zdrój‖. Natomiast w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów wydatkowano kwotę kilkukrotnie wyższą od zaplanowanej (ponad 1 000% środków planowanych), a w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu ok. 111%. Jeżeli chodzi o ochronę powietrza, na realizację poszczególnych przedsięwzięć wydatkowano mniej środków finansowych niż planowano. Bardzo niskie zaangażowanie środków finansowych dotyczyło również ochrony gleb (ok. 4% planowanych) a wynika to z przesunięcia części zadań na lata po 2007 roku (dot. likwidacji osuwisk).

Reasumując: zapisy „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖ realizowane były w okresie 2004-2007 na wysokim poziomie. I tak: (1) w zakresie 1/4 analizowanych wskaźników stanu środowiska i zmian presji zaobserwowano trend pozytywny (w zakresie 19 wskaźników (52,7%) niemożliwe jest porównanie ze względu na brak danych zarówno za rok 2002 jak i rok 2006) (2) zrealizowano ponad 3/4 przedsięwzięć planowanych.

32

Tabela 3.13. Syntetyczna ocena wykonania planu operacyjnego w latach 2004-2007 Lp. Wyszczególnienie Liczba przedsięwzięć Nakłady planowana wykonana planowane poniesione Nakłady Komentarz poniesione do planowanych Szt. tys. PLN % 1. Ochrona wód i stosunki wodne 22 15 35 020 1 518 4,3 Koszty planowane były szacowane zanim podjęto ostateczne uzgodnienia co do zakresu i terminów realizacji projektu „Programu wodno-ściekowego gminy Krynica-Zdrój‖ 2. Powietrze atmosferyczne 15 12 5 890 3 290,6 55,8 Na poszczególne zrealizowane przedsięwzięcia wydatkowano mniej środków finansowych niż planowano. 3. Hałas 1 1 b.k.d. b.k.d. - - 4. Ochrona przyrody i krajobrazu 11 11 88 98 111,4 Większe wydatki dot. realizacji ścieżek rowerowych i rozwoju szlaków turystycznych z wykorzystaniem przejść małego ruchu granicznego 5. Ochrona i zrównoważony rozwój 8 6 124 1 474,6 1 189 Większe wydatki dot. zabiegów lasów hodowlanych i technicznych w lasach. 6. Ochrona gleb 8 8 8 000 313,5 3,9 Realizacja zadań dot. likwidacji osuwisk przesunięta na rok 2008 7 Ochrona zasobów kopalin 7 7 b.k.d. b.k.d. - - 8. Edukacja ekologiczna 12 12 44 7,6 17,3 Na poszczególne przedsięwzięcia wydatkowano mniej środków finansowych niż planowano. RAZEM 84 72 (85,7%) 49 166 6 702,3 13,6

Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

4. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM Praktyczna realizacja celów określonych w dalszych rozdziałach w zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego (rozdz. 5) oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody (rozdz. 6) w znacznym stopniu zależy od działań o charakterze systemowym, które są elementem równoważenia rozwoju gminy Krynica-Zdrój i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to, że coraz większą uwagę należy zwracać na działania zmierzające do zwiększenia świadomości ekologicznej społeczeństwa, uwzględnianie aspektów ekologicznych w politykach sektorowych (poszczególne dziedziny gospodarowania), zarządzanie środowiskowe oraz aktywizację rynku do działań na rzecz ochrony środowiska, zgodnie z zapisami projektu polityki ekologicznej Państwa. W poprzednim „Programie…‖ omówiono w tym rozdziale zagadnienia związane z transportem, rolnictwem oraz rozwojem turystyki. W aktualizowanym dokumencie te zagadnienia zostały ujęte w kierunkach działań dot. ochrony powietrza atmosferycznego, oddziaływania hałasu (transport) oraz zasobach przyrody (rozwój turystyki na obszarach chronionych) i ochronie gleb (rolnictwo).

4.1. Edukacja ekologiczna (EE)

4.1.1. Stan wyjściowy

Warunkiem koniecznym realizacji celów "Programu ochrony środowiska" jest świadomość ekologiczna mieszkańców. Edukacja ekologiczna w gminie Krynica-Zdrój jest realizowana zgodnie z przyjętą w 1997 r. Narodową Strategią Edukacji Ekologicznej „Przez edukację do zrównoważonego rozwoju‖ (realizacja zaleceń Agendy 21) oraz zapisami przyjętej w 2005 roku przez kraje regionu EKG ONZ „Strategii edukacji dla zrównoważonego rozwoju‖. Podstawowymi celami NSEE jest umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych dla poprawy stanu środowiska a także tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw, wartości i przekonań jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniających troskę o jakość środowiska. Jest to między innymi tzw. kształtowanie zrównoważonych wzorców konsumpcji. Polityka konsumencka stanowi istotną część polityki społeczno-gospodarczej. Konsumpcyjne podejście społeczeństwa do życia ma istotny negatywny wpływ na jakość środowiska i często jest pogłębiane przez media poprzez agresywne kampanie reklamowe. Na terenie gminy, podobnie jak w całym kraju, edukację dla zrównowazonego rozwoju prowadzi się w formalnym systemie kształcenia i poza nim. Działania na rzecz edukacji ekologicznej w gminie podejmowane są przez: Urząd Miejski w Krynicy- Zdroju, Starostwo Powiatowe w Nowym Sączu, Nadleśnictwo Piwniczna, Nadleđnictwo Nawojowa, Zarząd Popradzkiego Parku Krajobrazowego, Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, organizacje pozarządowe (PKE, LOP, PTTK) oraz gminne placówki oświatowe – siedem szkół podstawowych, trzy gminazja i jedno liceum ogólnokształcące. Działania podejmowane przez władze gminne koncentrują się głównie na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach, organizowaniu spotkań przedstawicieli gminy z młodzieżą szkolną i prelekcji o tematyce ekologicznej oraz wspieraniu konkursów i imprez o charakterze ekologicznym. W większości szkół podstawowych i gminazjalnych działają koła Ligi Ochrony Przyrody tzw. szkolne kluby przyrodników, w ramach których organizowane są konkursy, wystawy i wycieczki mające na celu upowszechnienie wiedzy ekologicznej wśród dzieci i młodzieży. Zarząd Okręgu Ligi Ochrony Przyrody przy współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym opracował program warsztatów przyrodniczych dla nauczycieli różnych specjalności - jako formy doskonalenia, której celem jest przygotowanie nauczycieli do prowadzenia terenowych zajęć przyrodniczych.

Na terenach cennych przyrodniczo edukacja prowadzona jest przez służby parków krajobrazowych oraz administrację lasów państwowych.

34 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Działania edukacyjne prowadzone przez Zarząd Popradzkiego Parku Krajobrazowego, Nadleśnictwo Piwniczna i Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Beskidu Sądeckiego‖ to przede wszystkim zajęcia w szkołach, konkursy, pogadanki, zielone lekcje, wydawanie folderów informacyjnych o nadleśnictwie, prowadzenie szkoleń, warsztatów dla nauczycieli, spotkania z leśnikami w szkołach, wystawy i imprezy okolicznościowe spośród których warto wymienić m.in.: Konkurs Plastyczny „Piękno Lasów Beskidu Sądeckiego‖, zajęcia dotyczące liczenia ptaków i Święto Drzewa przypadające 10 października. Dużą rolę w propagowaniu edukacji ekologicznej odgrywają trzy ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne wytyczone na terenie Nadleśnictwa Piwniczna oraz dwie ścieżki edukacyjne przebiegające przez obszar nadleśnictwa Nawojowa. Na terenie Góry Parkowej w Krynicy-Zdroju wytyczona została ścieżka przyrodniczo-edukacyjna, skladająca się z 11 przystanków i tablic otwierających. Obszar Góry Parkowej jest terenem unikatowym w skali kraju i pełni rolę terapeutyczną i wypoczynkową. Znajduje się tutaj wiele źródeł wód mineralnych, sieć ścieżek spacerowych, miejsca wypoczynku a także liczne obiekty gastronomiczne. Góra Parkowa poza walorami estetycznymi posiada też duże walory edukacyjne. Spacerując od przystanku do przystanku można podziwiać wiele gatunków flory i fauny rodzimej i obcego pochodzenia (m.in.: magnolia drzewiasta, platan klonolistny, choina kanadyjska, dąb czerwony, szydlica japońska, sosna wejmutka, żywotnik olbrzymi, sosna wydmowa, limba, brzoza pospolita, brzoza brodawkowata, jodła pospolita, buk pospolity, świerk pospolity, jedlica oraz czapla siwa, żaba trawna, ropucha szara, ropucha zielona, kumak gorski, traszka gorska, traszka karpacka, łabędź niemy, gęś egipska, bernikla kanadyjska, kazarka). Na przejście całej trasy ścieżki dydaktycznej trzeba przeznaczyć od 2,5 do 3 godzin. Aby zapoznać się z treścią pojedynczej tablicy informacyjnej potrzeba około 10 minut. Szczegółowy opis ścieżki edukacyjnej znajduje się folderze pt. Ścieżka edukacyjna na Górze Parkowej w Krynicy-Zdroju. Bardzo ciekawą ofertę stanowi także ścieżka przyrodniczo-edukacyjna na stoku Jaworzyny Krynickiej, opracowana przez Leśny Zakład Doświadczalny. Ścieżka ma umożliwić turystom zapoznanie się z najciekawszymi fragmentami krajobrazowo-przyrodniczymi Jaworzyny. Na ścieżce przyrodniczej zlokalizowano 14 „przystanków tematycznych‖, każdy poświęcony osobliwościom danego fragmentu trasy. Ścieżka wyposażona jest w tablice informacyjne. Ponadto należy wymienić ścieżkę edukacyjno-przyrodniczą "Na Rakowsku", której trasa przebiega przez lasy Leśnictwa Tylicz.

Edukacja ekologiczna prowadzona jest również przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddz. w Nawojowej. Ośrodek prowadzi swoją działalność poprzez indywidualne doradztwo, szkolenia, kursy, wyjazdy studyjne, konkursy, wystawy, prezentacje w mediach i własnych wydawnictwach. Jego działalność koncentruje się przede wszystkim na: organizacji kampanii społecznych na rzecz ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego oraz zdrowego stylu życia, organizacji produkcji w gospodarstwie zgodnie z założeniami KDPR, w sposób umożliwiający racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz zapobiegający szkodliwym wpływom na środowisko, propoagowaniu wśród producentów rolnych działań zmierzających do poprawy stanu środowiska naturalnego, wydawaniu materiałów edukacyjnych o tematyce ekologicznej, współpracy z administracją państwową i samorządową. Prowadzenie działań mających na celu podnoszenie fachowej wiedzy obejmującej zagadnienia związane z ochroną środowiska.

4.1.2. Cel do 2015 roku i kierunki działań

Edukacja ekologiczna ma na celu przede wszystkim rozwój społeczeństwa realizującego zasady zrównoważonego rozwoju i posiadającego umiejętność oceny stanu bezpieczeństwa ekologicznego. Powinna ona objąć wszystkie grupy wiekowe i zawodowe.

35 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Prawo do uzyskiwania informacji o środowisku jest jednym z najważniejszych instrumentów ochrony środowiska i elementem dzięki któremu społeczeństwo ma możliwość wpływania na procesy podejmowania decyzji, których skutki mają znaczenie dla środowiska. Zrównoważony rozwój to zrównoważona produkcja i zrównoważona konsumpcja, której zaistnienie wymaga wysokiego poziomu świadomości ekologicznej ze strony konsumentów. Chociaż pod względem prawnym system ochrony konsumentów nie odbiega w naszym kraju od prawa obowiązującego w UE, to niezbędne jest prowadzenie działań edukacyjnych mających na celu wzrost znajomości praw konsumenckich oraz kształtujących właściwe, z punktu widzenia ochrony środowiska, wybory.

Zatem celem długookresowym programu ochrony środowiska w omawianym zakresie będzie:

Kształtowanie nawyków kultury ekologicznej mieszkańców gminy Krynica-Zdrój, zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku oraz zrównowazona polityka konsumpcyjna.

Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Istotne jest, aby został osiągnięty zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych.

Pracując nad zmianą sposobu myślenia mieszkańców gminy Krynica-Zdrój, należy kontynuować prowadzone już działania z zakresu edukacji ekologicznej oraz dążyć do pozyskania coraz szerszego grona zaangażowanych. Skuteczna realizacja zadań polityki ekologicznej państwa wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywierających wpływ na sposób i intensywność korzystania ze środowiska, w tym także udziału obywateli. Podstawowym zadaniem edukacji ekologicznej jest kształtowanie całościowego obrazu relacji pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Edukacja ekologiczna wskazuje na zależność człowieka od środowiska i uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w naturalnym środowisku. Wyróżnia się tzw. edukację formalną, która realizowana jest w szkołach wszystkich stopni oraz edukację nieformalną obejmującą wszystkie pozaszkolne rodzaje i formy kształtowania postaw proekologicznych. Kształcenie formalne odbywające się w szkołach różnego szczebla jest ściśle związane z nauczaniem nieformalnym prowadzonym poza placówkami szkolno-wychowawczymi. Oba obszary kształcenia oddziałują na ucznia rozbudzając między innymi jego zainteresowania. Biorąc powyższe pod uwagę wydaje się, że największe efekty można uzyskać prowadząc edukację ekologiczną wg systemu integrującego wszystkie formy edukacji ekologicznej i uwzględniającego wszystkie grupy odbiorców.

Edukacja formalna Kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży jest istotnym zadaniem realizowanym w formalnym systemie kształcenia, w skład którego wchodzą: wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe oraz szkolnictwo wyższe. Szkoły mają najwięcej możliwości prowadzenia edukacji ekologicznej. Tematyka ekologiczna stanowi element wielu przedmiotów a jej właściwa realizacja zależy przede wszystkim od zaangażowania nauczycieli, od ich znajomości najważniejszych problemów z zakresu ochrony środowiska w gminie. Pomocne w tym zakresie będą następujące instytucje: Urząd Wojewódzki, Starostwo Powiatowe, Urząd Miejski w Krynicy-Zdroju – organizowanie i współorganizowanie prelekcji, konkursów, lekcji, festynów, finansowanie nagród Nadleśnictwo Piwniczna, Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Beskidu Sądeckiego‖, Leśny Zakład Doświadczalny – organizacja zajęć terenowych, organizacja prelekcji, szkoleń, finansowanie nagród, wydawanie materiałów informacyjnych, Pozarządowe Organizacje Ekologiczne – pomoc w organizowaniu warsztatów, happeningów, szkoleń Kuratorium ( doradztwo metodyczne, opiniowanie, patronat nad konkursami)

36 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Nowym Sączu (pomoc w organizowaniu konkursów, patronat metodyczny, wydawanie opinii dotyczących działań ekologicznych)

Problematyka ekologiczna pojawia się w wielu przedmiotach, natomiast podstawowym zadaniem nauczycieli, uczniów i rodziców powinno być wykorzystanie możliwości zawartych w programach, w celu wyzwolenia i utrwalenia u uczniów potrzeby życia zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju. Stosowanie przez nauczycieli metod aktywizujących i poszukujących takich jak „burza mózgów‖, projekty, zajęcia terenowe oparte na bezpośrednim kontakcie uczniów z omawianą problematyką pozwala na wykształcenie w uczniach umiejętności obserwacji, logicznego myślenia, kojarzenia faktów i wyciągania wniosków. Bardzo istotne jest wyposażenie nauczycieli w odpowiednie pomoce w formie atrakcyjnie zredagowanych podręczników, broszur, folderów, filmów video oraz zestawów do ćwiczeń laboratoryjnych i terenowych. Zadaniem nauczycieli w szeroko pojętej edukacji ekologicznej jest: - kształtowanie u uczniów postawy odpowiedzialności za stan środowiska, - zachęcanie uczniów do prowadzenia własnych obserwacji, badań i analizy środowiska, - kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadaną wiedzą, - umożliwienie dzieciom i młodzieży podejmowania praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu.

Edukacja nieformalna Jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju jest włączenie do udziału w nim całego społeczeństwa. Z tego powodu konieczne jest objęcie wszechstronną edukacją ekologiczną jak największej liczby osób dorosłych czy też różnych grup zawodowych (np. rolnicy, przemysłowcy, organizatorzy turystyki). Jednym z efektywniejszych sposobów na podniesienie świadomości ekologicznej u osób dorosłych jest ich zaangażowanie w procesy decyzyjne. Wymaga to jednak podjęcia szeregu działań takich jak: informowanie społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach podejmowanych na rzecz jego ochrony czy o regulacjach prawnych odnośnie uczestniczenia mieszkańców w procesach decyzyjnych dotyczących stanu środowiska.

Dużą rolę w edukacji ekologicznej spełnia samorząd i lokalne ugrupowania polityczne. Społeczeństwo zwraca uwagę na zachowania ich przedstawicieli powielając podobne wzorce, często sprzeczne z etyką ekologiczną. To lokalni politycy tworzą prawo i oni mają najwięcej instrumentów, które można wykorzystać do działań promujących edukację ekologiczną. Samorząd lokalny powinien zabezpieczyć środki w swoim budżecie na działania promujące zasadę zrównoważonego rozwoju.

Duże znaczenie w edukacji ekologicznej skierowanej do dorosłych mają działania pozaszkolne podejmowane przez uczniów i nauczycieli. Umożliwiają one włączenie do programu edukacji ekologicznej społeczności lokalnych, bez poparcia których żadne działania na rzecz ochrony środowiska nie mają szansy powodzenia. Działania te powinny doprowadzić do konsolidacji społeczeństwa wokół omawianych problemów. Stwarza to możliwość powstania grup nacisku, które będą w stanie wyegzekwować od władz podjęcie konkretnych działań służących ochronie środowiska.

Badania świadomości społecznej wykazują, że media mają bardzo duży wpływ na poziom wiedzy o stanie środowiska naturalnego. Istnieje ścisła zależność pomiędzy stanem wiedzy społeczeństwa a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Sposób w jaki informacje są przekazywane w mediach stopniowo ulega zmianie. Coraz bardziej wzrasta znaczenie tematycznych programów publicystycznych i filmów popularnonaukowych o tematyce środowiskowej oraz tzw. reklama społeczna, która promuje działania przyjazne środowisku. Stąd bardzo ważna jest współpraca władz samorządowych, a także organizacji ekologicznych z lokalnymi mediami. W związku z powyższym, środki masowego przekazu powinny:

37 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

- w odpowiedni sposób przedstawiać stan środowiska naturalnego i prezentować pozytywne przykłady działań podejmowanych na rzecz ochrony środowiska, pokazując jednocześnie skutki (również finansowe) zamierzonych i niezamierzonych działań prowadzonych w środowisku, - promować style życia i zachowania przyjazne środowisku, - ograniczać lansowanie cywilizacji konsumpcyjnej. Ważną rolę pełni także kultura i sztuka. Teatry, wystawy i galerie mogłyby swoim widzom oferować spektakle, poruszające problemy związane z zagrożeniem środowiska naturalnego. Domy kultury mogą wprowadzić do programów zajęć dydaktycznych treści o tematyce dotyczącej zrównoważonego rozwoju miasta. Wspólnie podejmowane działania powinny doprowadzić do połączenia społeczeństwa wobec problemów. To stwarza możliwość powstania grup, które mają szansę wyegzekwować od władz samorządowych i kompetentnych urzędów podjęcie konkretnych działań służących ochronie środowiska.

Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie W sposób bezpośredni kwestie dostępu do informacji i udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska porusza Konwencja z Aarhus18. Natomiast 14 lutego 2003 roku weszła w życie Dyrektywa 2003/4/WE19 zapewniająca obywatelom państw członkowskich UE dostęp do informacji o ochronie środowiska naturalnego. W ustawodawstwie krajowym zakres dostępu do informacji o stanie środowiska jest określony w Dziale IV Ustawy Prawo ochrony środowiska.

Dla mieszkańców gminy Krynica-Zdrój dostępne są serwisy internetowe, m.in.: Ministerstwa Środowiska, WIOŚ w Krakowie oraz strona internetowa Starostwa Powiatowego w Nowym Sączu i strony internetowe poszczególnych gmin powiatu, gdzie bardzo często udostępniane są informacje o środowisku a także o prowadzonych postępowaniach. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w trakcie konsultacji społecznych prowadzonych przy opracowywaniu dokumentów planistycznych lub w trakcie procesów inwestycyjnych pozwala na nawiązanie dialogu społecznego i często ma oddźwięk w efekcie końcowym projektów czy inwestycji.

Kierunki działań:

EE 1. Współpraca władz lokalnych ze szkołami, przedstawicielami środowiska naukowego, zakładami pracy i pozarządowymi organizacjami w celu wykorzystania różnorodnych form edukacji ekologicznej EE 2. Wspieranie merytoryczne i finansowe działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach oraz promowanie aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży EE 3. Propagowanie materiałów/wydawnictw w zakresie edukacji ekologicznej EE 4. Promowanie postaw opartych na idei zrównoważonej i odpowiedzialnej konsumpcji.

4.1.3. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 4.1. wskaźniki realizacji celu w zakresie edukacji ekologicznej powinny być sukcesywnie modyfikowane.

18 Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, sporządzona w Aarhus dnia 25 czerwca 1998 r. (Dz. U. 2003 nr 78 poz. 706) 19 DYREKTYWA 2003/4/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę Rady 90/313/EWG (OJ L 041 , 14/02/2003 P. 0026 – 0032)

38 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Tabela 4.1. Wskaźniki monitorowania celu w zakresie edukacji ekologicznej

Lp. Wskaźniki Jednostka Stan wyjściowy (2006 rok) 1. Liczba młodzieży uczestniczącej w akcjach (os./rok) Do wdrożenia ekologicznych, np. w sprzątaniu świata 2. Liczba zrealizowanych projektów z zakresu edukacji dla Szt./rok Do wdrożenia zrównoważonego rozwoju 3. Wydatki na edukację dla zrównoważonego rozwoju Tys. zł/rok b.d.

4.1.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011.

39 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______Tabela 4.2. Edukacja ekologiczna Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011.

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne źródła 2008 2009 2010 2011 Ogółem finansowania 2008 - 2011 Edukacja formalna 1. Edukacja ekologiczna Szkoły, 3 3 3 3 12 WFOŚiGW, realizowana w przedszkolach i Organizacje pozarządowe, PFOŚiGW, GFOŚiGW szkołach (programy Urząd Miejski ekologiczne, konkurs wiedzy o środowisku, edukacja nt. selektywnej zbiórki odpadów komunalnych) 2. Edukacja ekologiczna Urząd Miejski, Starostwo 2 2 2 2 8 WFOŚiGW, społeczeństwa realizowana Powiatowe, Media, LOP, PFOŚiGW, GFOŚiGW, poprzez: kampanie Nadleśnictwa środki własne, informacyjno-edukacyjne, sponsorzy imprezy o tematyce ekologicznej, konferencje, zajęcia pozalekcyjne dla społeczeństwa 3. Prowadzenie szkoleń dla ODR w Nawojowej 3 3 3 3 12 Środki własne, rolników (w zakresie rolnictwa WFOŚiGW ekologicznego, agroturystyki i wdrażania Koreksu Dobrych Praktyk Rolniczych) i organizatorów turystyki i rekreacji 4. Doposażenie szkół w materiały Starostwo Powiatowe, 1 1 1 1 4 informacyjne nt. prawidłowej Urząd Miejski gospodarki odpadami, gospodarki wodno-ściekowej itp. 5. Dofinansowanie akcji Urząd Miejski, Starostwo 2 2 2 2 8 WFOŚiGW, ekologicznych np. Dzień Ziemi, Powiatowe PFOŚiGW, GFOŚiGW, Sprzątanie Świata w gminach sponsorzy powiatu, Powiatowy Rajd Ekologiczny

40 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______Tabela 4.2. Edukacja ekologiczna Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011 c.d.

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne źródła 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009 - 2012 Edukacja nieformalna 1. Bieżące informacje na stronach Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - internetowych Urzędu Gminy o stanie środowiska w gminie i podejmowanych działaniach na rzecz jego ochrony 2. Organizacja prelekcji oraz NGO, Urząd Miejski, 5 5 5 5 20 PFOŚiGW, GFOŚiGW konkursów dla mieszkańców Starostwo Powiatowe gminy i powiatu w celu propagowania i zachęcania do ekologicznego stylu życia 3. Promowanie ścieżek NGO, Nadleśnictwa, SP, UG 5 5 5 5 20 WFOŚiGW, przyrodniczych i obszarów PFOŚiGW, GFOŚiGW, cennych przyrodniczo itp. środki zewnętrzne poprzez wydawania materiałów edukacyjnych oraz wydawanie ulotek informacyjnych nt. proekologicznych zachowań konsumenckich, oszczędzania wody i energii, korzystania z publicznych środków transportu, segregacji odpadów itp. Edukacja ekologiczna: Razem 21 21 21 21 84 W tym: Edukacja formalna 11 11 11 11 11 Edukacja nieformalna 10 10 10 10 10

41 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

4.2. Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych

4.2.1. Stan wyjściowy

Zasada zrównoważonego rozwoju stanowi podstawę rozwoju gospodarczego i społecznego każdej jednostki samorządu terytorialnego. Stąd wynika konieczność uwzględniania celów ochrony środowiska w sektorowych politykach/strategiach/planach/programach. Dotyczy to takich dziedzin jak: rolnictwo, turystyka i rekreacja, system transportowy, energetyka i przemysł, gospodarka komunalna. Sektory te oddziałują na środowisko poprzez bezpośrednie i pośrednie korzystanie z jego zasobów oraz generowanie zanieczyszczeń i szkodliwych czynnikow fizycznych. Dokumenty strategiczne dotyczące gminy Krynica-Zdrój, odwołujące się do zrównoważonego rozwoju to : - „Kierunki aktywizacji gospodarczej Gminy Uzdrowiskowej Krynica poprzez rozwój produktu turystycznego‖ - Plan Rozwoju Lokalnego gminy Krynica-Zdrój‖. Dokumenty te zostały omówione w rozdziale 2.

4.2.2. Cel średniookresowy do 2015 roku

Respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju w politykach sektorowych dla gminy Krynica-Zdrój

4.2.3. Strategia realizacji celu średniookresowego i kierunki działań

W perspektywie 2015 roku powinna zostać zacieśniona współpraca w obrębie Urzędu Miejskiego w Krynicy-Zdroju w zakresie opracowywania bądź aktualizacji sektorowych dokumentów strategicznych. Pomimo tego, że opracowywanie dokumentów strategicznych poziomu gminnego nie wymaga wykonania prognozy oddziaływania na środowisko projektu dokumentu to wskazane jest umieszczanie w każdym opracowaniu zagadnień odnoszących się do środowiskowych skutków realizacji danej polityki. Równie ważne jest monitorowanie wdrażania ustaleń polityk sektorowych pod kątem oddziaływań na środowisko, aby mieć pewność, że w trakcie ich realizacji uwzględniano wszystkie wymagania ochronne.

Kierunki działań 1. Respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju we wszystkich strategiach i politykach sektorowych, także na etapie wdrażania. 2. Współpraca przy opracowaniu i wdrażaniu polityk sektorowych gminy komórek merytorycznych odpowiedzialnych za ochronę środowiska w UM Krynica-Zdrój.

4.2.4. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 4.3. wskaźniki realizacji celu w zakresie aspektów ekologicznych w politykach sektorowych powinny być sukcesywnie modyfikowane.

42 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Tabela 4.3. Wskaźniki realizacji celu w zakresie aspektów ekologicznych w politykach sektorowych

Lp. Wskaźnik Jednostka Stan wyjściowy (2006 rok) 1. Ocena jakościowa ujmowania zagadnień ochrony Skala 2 środowiska w strategiach i politykach sektorowych. od 0 do 3*

* 0 – brak zagadnień ochrony środowiska 1 –zagadnienia ochrony środowiska jedynie zasygnalizowane 2 - zagadnienia ochrony środowiska ujęte w stopniu wystarczającym 3 - zagadnienia ochrony środowiska ujęte w stopniu bardzo dobrym

4.3. Aspekty ekologiczne w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

4.3.1. Stan wyjściowy

Istotą zrównoważonego rozwoju jest dążenie do równowagi i równorzędnego traktowania racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych a także ładu przestrzennego. W praktyce oznacza to przede wszystkim spójność przepisów prawnych dotyczących zagadnień szeroko pojętej ochrony środowiska i zasobów naturalnych oraz przepisów dotyczących systemu planowania i zagospodarowania przestrzennego. Konieczność przedstawiania zagadnień z zakresu ochrony środowiska w planach zagospodarowania przestrzennego wynika z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym20. Od kilku lat obserwuje się wzmocnienie roli planowania przestrzennego jako instrumentu ochrony środowiska, jednak nadal istnieje konieczność pełniejszego uwzględniania w procesach planistycznych zagadnień ochrony środowiska.

4.3.2. Cel średniookresowy do 2015 roku

Budowanie racjonalnych i trwałych struktur funkcjonalno-przestrzennych miasta sprzyjających równoważeniu wykorzystania walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem jakości życia i trwałym zachowaniem wartości środowiska

4.3.3. Strategia realizacji celu średniookresowego

Nowe plany zagospodarowania przestrzennego powinny, w większym stopniu w porównaniu do poprzednich dokumentów, odnosić się do lokalizacji obiektów mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wskazywać i uwzględniać obiekty objęte i przewidziane do objęcia różnymi formami ochrony przyrody oraz inne obszary o szczególnych walorach przyrodniczych. Ponadto, powinny uwzględniać działania na rzecz optymalizacji potrzeb transportowych, wykorzystywania odnawialnych źródeł energii czy zachowania proporcji pomiędzy obszarami zainwestowanymi i biologicznie czynnymi.

20 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, (Dz. U. Nr 80 poz. 717 z późn. zm.)

43 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Kierunki działań 1. Prowadzenie polityki przestrzennej ujmującej walory środowiska naturalnego 2. Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wymagań przepisów ochrony środowiska, identyfikacje konfliktów środowiskowych i przestrzennych oraz sposobów zarządzania nimi.

4.3.4. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 4.4. wskaźniki realizacji celu w zakresie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym powinny być sukcesywnie modyfikowane.

Tabela 4.4. Wskaźniki realizacji celu w zakresie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Lp. Wskaźniki Jednostka Stan wyjściowy (2006 rok) 1. Udział powierzchni miasta objętej miejscowymi planami % 22,3 (2006 r.) zagospodarowania przestrzennego w ogólnej powierzchni 2. Ilość zidentyfikowanych konfliktów środowisko - Szt./rok Do wdrożenia przestrzennych, w których zastosowano uspołecznione procedury zarządzania nimi 3. Ilość przeprowadzonych analiz scenariuszowych zmian Szt./rok Do wdrożenia funkcji przestrzennych dla określonych zagrożeń środowiskowych

4.4. Zarządzanie środowiskowe

4.4.1. Stan wyjściowy

Systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ) są dobrowolnym zobowiązaniem przedsiębiorstw/ jednostek/organizacji do podejmowania działań mających na celu zmniejszanie oddziaływań na środowisko, wynikających z prowadzonej działalności. Systemy oparte są na uznanych międzynarodowych standardach, takich jak EMAS (Eco-management and audit scheme of the European Union), Brytyjskich Standardach 7750 lub najnowszych ISO 14001. Wiele przedsiębiorstw łączy systemy zarządzania środowiskowego z systemami zapewnienia jakości (ISO 9000) i/lub z systemami bezpieczeństwa pracy. Posiadanie prawidłowo funkcjonującego Systemu Zarządzania Środowiskowego zapewnia, że przedsiębiorstwo będzie w zgodzie ze wszystkimi obowiązującymi przepisami dotyczącymi ochrony środowiska. Ochrona środowiska wpisana jest do celów strategicznych firmy i działania w tym zakresie należą do kompetencji zarządu firmy.

Od kilku lat w Polsce wdrażany jest o krajowym systemie ekozarządzania i audytu. Podstawą systemu prawnego EMAS w Polsce jest Rozporządzenie Nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie zarządzania środowiskowego i audytu we Wspólnocie (EMAS) oraz ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu21 (EMAS), a także akty wykonawcze do ustawy. Zgodnie z wyżej wymienioną ustawą, minister właściwy do spraw środowiska odpowiedzialny jest za rejestrację organizacji i funkcjonowanie systemu, a Polskie Centrum Akredytacji odpowiedzialne jest

21 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70, poz. 631, z późn. zm.)

44 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______za akredytację weryfikatorów środowiskowych i nadzór nad nimi. Pierwszą krajową organizację w systemie EMAS zarejestrowano we wrześniu 2005 r.

Obecnie w systemie tym znajduje się 10 firm z terenu kraju22, w tym w województwie małopolskim zlokalizowane są 2 firmy. Na terenie gminy Krynica-Zdrój certyfikowane systemy zarządzania środowiskiem zgodne z normą PN-EN ISO 14001 posiadają następujące przedsiębiorstwa:

4.4.2. Cel średniookresowy do 2015 roku.

W perspektywie długookresowej szczególny nacisk będzie położony na promowanie systemów zarządzania środowiskowego, stymulowanie konsumentów do świadomego wyboru wyrobów i usług wytwarzanych z poszanowaniem środowiska i jego zasobów. Stąd celem długookresowym jest: Rozwój systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach i innych instytucjach na terenie gminy Krynica-Zdrój

4.4.3. Strategia realizacji celu długookresowego

Działania gminy Krynica-Zdrój mogą nie mieć znacznego wpływu na osiągnięcie ww. celu długookresowego, jednakże ważne jest zachęcanie przedsiębiorców do wprowadzania systemu lub do udziału w programach szkoleniowo-informacyjnych w zakresie systemu EMAS.

Kierunki działań 1. Promowanie systemów zarządzania środowiskowego (SZŚ).

4.4.4. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 4.5. wskaźniki realizacji celu w zakresie zarządzania środowiskowego powinny być sukcesywnie modyfikowane.

Tabela 4.5. Wskaźniki realizacji celu w zakresie zarządzania środowiskowego

Lp. Wskaźnik Jednostka Stan wyjściowy (2006 rok) 1. Liczba organizacji posiadających rejestrację w systemie Szt. 0 EMAS 2. Liczba organizacji posiadających wdrożony system Szt. b.d. zarządzania środowiskiem wg norm ISO 14001

4.5. Aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska

4.5.1. Stan wyjściowy

Isotnym wsparciem ochrony środowiska jest aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska. Zgodnie z polityką ekologiczną państwa zakładano, że do 2006 roku wdrożone będą prace dla aktywizacji mechanizmów rynkowych do wspierania działań w zakresie ochrony środowiska, tj.: rozwój produkcji urządzeń służących ochronie środowiska, produkcja towarów

22 Bieżące dane znajdują się na stronie www.mos.gov.pl. Brak w systemie firm z terenu gminy Krynica- Zdrój

45 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______przyjaznych środowisku oraz tworzenie nowych miejsc pracy, zwłaszcza w turystyce, leśnictwie, ochronie przyrody, odnawialnych źródłach energii i wykorzystania odpadów. Jednakże ustawodawca nie stworzył odpowiednich mechanizmów prawnych, które wspierałyby te działania. Ze strony Urzędu Gminy działaniem aktywizującym rynek do działań na rzecz ochrony środowiska jest czynne poparcie instytucji działających w zakresie ochrony środowiska w Krynicy (MPGK).

4.5.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji

Zwiększenie aktywności przedsiębiorstw i instytucji w ramach działań na rzecz ochrony środowiska

Władze gminy powinny odgrywać rolę w aktywizowaniu rynku do działań na rzecz ochrony środowiska zarówno poprzez działalność promocyjną i edukacyjno informacyjną jak też i poprzez czynne wspieranie organizacji działających na rzecz ochrony środowiska nie tylko samej gminy, ale także powiatu i regionu. Istotne znaczenie powinna mieć współpraca władz gminy ze starostwem powiatowym, sąsiednimi gminami oraz z instytucjami finansującymi działania z zakresu ochrony środowiska i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. Współpraca ta powinna koncentrować się na takich zagadnieniach jak gospodarka odpadami komunalnymi, ochrony wód czy edukacja ekologiczna. Ponadto należy podkreślić istotną rolę współpracy z podmiotami gospodarczymi i lokalnymi przedsiębiorcami w zakresie podejmowania wspólnych przedsięwzięć proekologicznych przy odpowiednim zaangażowaniu lokalnej społeczności. Działania podejmowane w ramach omawianego zagadnienia powinny być zgodne z systemem prawnych, ekonomicznych i finansowych instrumentów polityki ekologicznej. Jedną z form aktywizacji może być uruchomienie programu „zielonych miejsc pracy‖ i współpraca z organizacjami pozarządowymi w prowadzeniu kampanii promocyjnych dotyczących tego programu, a także promowania etykiet ekologicznych i zrównoważonej konsumpcji wśród mieszkańców miasta.

Kierunki działań 1. Wspieranie powstawania tzw. zielonych miejsc pracy, w tym przygotowanie miejskiego programu tworzenia zielonych miejsc pracy 2. Promocja firm lokalnych, działających w sferze usług i produkcji urządzeń ochrony środowiska 3. Doskonalenie przepływu informacji pomiędzy Urzędem Miejskim a sferą biznesu

4.5.3. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 4.6. wskaźniki realizacji celu w zakresie aktywizacji rynku do działań na rzecz ochrony środowiska są wskaźnikami do wdrożenia.

Tabela 4.6. Wskaźniki realizacji celu w zakresie aktywizacji rynku do działań na rzecz ochrony środowiska Lp. Wskaźnik Jednostka Stan wyjściowy (2006 rok) 1. Udział osób zatrudnionych w ekologicznych dziedzinach % Do wdrożenia gospodarki (gospodarka komunalna, ochrona środowiska) w ogólnej liczbie zatrudnionych 2. Ilość kampanii promocyjnych dotyczących promowania Szt./rok Do wdrożenia zielonych miejsc pracy, etykiet ekologicznych i zrównoważonej konsumpcji wśród mieszkańców miasta.

46 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

4.5.4. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawiony w Tabeli 4.7. wskaźnik realizacji celu w zakresie współpracy na polu ochrony środowiska jest wskaźnikiem do wdrożenia. Ponadto lista powinna być sukcesywnie modyfikowana.

Tabela 4.7. Wskaźniki realizacji celu w zakresie współpracy na polu ochrony środowiska Lp. Wskaźnik Jednostka Stan wyjściowy (podać rok) 1. Ilość działań/inicjatyw podejmowana w ramach Szt./rok Do wdrożenia współpracy w dziedzinie ochrony środowiska

47 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

5. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego

5.1. Wprowadzenie

Cele średniookresowe do 2015 roku i strategia ich realizacji zostały poprzedzone krótkim opisem stanu wyjściowego. Ponadto dla ułatwienia oceny stopnia wdrożenia poszczególnych celów podano wskaźniki ich realizacji, które powinny być oceniane w cyklach dwuletnich, zgodnie z cyklem raportowania (patrz par. 6.3., tabela 6.1.). Należy zaznaczyć, że niektóre cele i kierunki działań, ze względu na swą aktualność, zostały przeniesione wprost z dokumentu „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖. Poprawa jakości środowiska w aspekcie ochrony zdrowia publicznego jest ważnym elementem dzialań Unii Europejskiej. Celem strategicznym działań Wspólnoty w obszarze „Środowisko i zdrowie‖ jest „osiągnięcie takiej jakości środowiska, w którym poziomy zanieczyszczeń spowodowanych przez człowieka nie prowadzą do znaczącego wpływu na zdrowie człowieka lub jego zagrożenia”.

Większość unijnych standardów, którym Polska musi obecnie sprostać dotyczy jakości środowiska. Zadania z tego zakresu należą do najistotniejszych i najbardziej kosztownych, ponieważ obejmują tak ważne dziedziny jak ochrona zasobów wodnych, ochrona powietrza atmosferycznego, gospodarowanie odpadami. Do nich odnosi się również wiele przyjętych przez Polskę zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego, podpisanych konwencji i protokołów do konwencji.

5.2. Ochrona wód i stosunki wodne (W)

5.2.1. Stan wyjściowy

Wody podziemne Zasoby wód podziemnych Gmina Krynica-Zdrój, podobnie jak pozostałe gminy powiatu nowosądeckiego, według hydrogeologicznego podziału A.S. Kleczkowskiego znajduje się w obrębie jednostki hydrogeologicznej MK – masyw fałdowy karpacki (orogen karpacki) z systemem czwartorzędowych dolin i kotlin. Są to rozległe obszary tzw. poziomów użytkowych o miąższości warstwy wodonośnej ponad 2 m (w utworach czwartorzędowych zwykle powyżej 5 m) z wodami przydatnymi do picia i na potrzeby gospodarcze o potencjalnej wydajności ze studni wierconej ponad 10 m3/h. Obszary te odpowiadają kryteriom przyjmowanym przez Państwowy Instytut Geologiczny dla wyznaczania użytkowych poziomów wód podziemnych. GZWP Nr 438 Magura – Nowy Sącz jest to jeden z trzeciorzędowych zbiorników fliszowych masywu karpackiego. Zbudowany jest z piaskowców. Charakteryzuje się niedużą zasobnością i dobrą jakością występujących w nim wód. Obejmuje około 18 % powierzchni gminy (około 26 km2), w części południowej i południowo- zachodniej, przez którą przebiega należące do Beskidu Sądeckiego Pasmo Jaworzyny. Zbiornik obejmuje tym samym znaczną powierzchnię miejskiej części gminy (około połowy), w tym większość terenów położonych na zachód od drogi krajowej nr 75. Pozostała część zbiornika położona jest poza terenem miejskim na południe od Tylicza. GZWP Nr 434 Dolina Rzeki Biała Tarnowska obejmuje niewielki północny skraj gminy w rejonie sołectwa Polany. Zajmuje on na terenie gminy Krynica Zdrój około 0,5 km2, czyli niespełna 0,5% jej całkowitej powierzchni.

Poniżej (Tabela 5.1.) przedstawiono podstawowe dane dotyczące GZWP nr 434 i GZWP nr 438.

48 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Tabela 5.1. Podstawowe dane dotyczące GZWP nr 434 i GZWO nr 438 Szacunkowe Średnia Nr Wiek utworów Typ Powierzchnia zasoby Nazwa zbiornika [GZWP] głębokość zbiornika wodonośnych ośrodka GZWP [km2] dyspozycyjne ujęć [m] [tys. m3/d]

434 Dolina rzeki Biała Tarnowska Qd Porowy 54 6 7 Porowo- 438 Magura-Nowy Sącz TrF 250 80 5,0 szczelinowy

Qd- utwory czwartorzędowe związane z dolinami rzek Tr F- trzeciorzęd i kreda we fliszu

Jakość wód podziemnych Monitoring jakości wód podziemnych jest częścią Państwowego Monitoringu Środowiska, koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Wykonawcą badań jest Państwowy Instytut Geologiczny (PIG) w Warszawie. Zgodnie z nowym systemem monitoringu i oceny jakości wód podziemnych wdrożonym w 2006 roku, badania wód podziemnych na obszarze województwa małopolskiego wykonywane były dla potrzeb monitoringu: diagnostycznego (D), którym objęte zostały wszystkie jednolite części wód podziemnych; 1. operacyjnego (O), którym objęte zostały jednolite części wód podziemnych o statusie zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych. Badania w ramach monitoringu diagnostycznego będą prowadzone z częstotliwością: co 3 lata – w odniesieniu do wód podziemnych o zwierciadle swobodnym (wody gruntowe), co 6 lat - w odniesieniu do wód podziemnych o zwierciadle napiętym (wody wgłębne). Badania w ramach monitoringu operacyjnego będą prowadzone z częstotliwością: 2 razy w roku – w odniesieniu do wód podziemnych o zwierciadle swobodnym (wody gruntowe), 1 raz w roku - w odniesieniu do wód podziemnych o zwierciadle napiętym (wody wgłębne). Ocenę jakości wód podziemnych przeprowadzono w oparciu o: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U. nr 32 poz. 284), które utraciło moc prawną z dniem 1 stycznia 2005r., ale zostało wykorzystane w ogólnej ocenie jakości wód podziemnych z uwagi na brak aktualnych uregulowań prawnych w tym zakresie. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. nr 61 poz. 417) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. nr 241 poz.2093). Na terenie gminy Krynica-Zdrój brak jest punktów monitoringu wód podziemnych. Ocenę jakości wód podziemnych oszacowano na podstawie punktu pomiarowego nr 391 zlokalizowanego w Wierchomli (gm. Piwniczna-Zdrój). Zarówno w 2005 jak i 2006 roku wody posiadały klasę II (wody dobrej jakości). Wody te także nie przekraczały norm wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi a także nie stwierdzono występowania wód podziemnych zanieczyszczonych azotanami (zawartość azotanów powyżej 50 mg/dm3) oraz wód zagrożonych zanieczyszczeniem azotanami i wykazujących tendencję wzrostową zawartości tych związków (40-50 mg/dm3).

49 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Wody powierzchniowe

Zasoby wód powierzchniowych Sieć hydrograficzną na terenie gminy Krynica Zdrój tworzą potoki typowo górskie. Charakteryzują się one wysokimi spadkami i dużym zasilaniem opadowym. Zmienność pogody znamienna dla terenów górzystych powoduje wyraźne wahania poziomu wód rzecznych. Gwałtowny przybór w wyniku roztopów i nawalnych opadów równoważony bywa często przez szybki odpływ i opadanie zwierciadła wody. Duży wpływ na stan wód rzecznych ma znaczny udział spływu powierzchniowego z wysokich partii gór, ułatwianego w wielu rejonach przez niski stopień zalesienia stoków, a tym samym małą naturalną retencję. Rzeźba terenu i budowa geologiczna warunkują rozwój sieci rzecznej, dużą dynamikę rozwoju dolin, ich przebiegu, a także zmian morfologii w przekroju poprzecznym. Czynniki te mają jednocześnie wpływ na znikomy udział zbiorników wód stojących na terenie gminy Krynica Zdrój, podobnie jak i w pozostałych rejonach Beskidu Sądeckiego. Gmina Krynica - Zdrój położona jest w całości w zlewni II rzędu rzeki Dunajec – prawego dopływu Dunajca. Dzielą ją natomiast zlewnie III rzędu dwóch prawych dopływów Dunajca – zlewnia rzeki Białej Tarnowskiej obejmująca północne rejony gminy oraz zlewnia Popradu stanowiąca znacznie większą część środkową i południową. Zlewnie IV rzędu tworzą Mostysza i Czyrnianka – dopływy Białej Tarnowskiej oraz Muszynka – dopływ Popradu. Wododział pomiędzy zlewniami Popradu i Białej Tarnowskiej przebiega w środkowej części gminy ze wschodu na zachód, grzbietami górskimi Beskidu Niskiego – Mizarne, Piorun, Harniaków Wierch, Rozdziele i Pasieczka. Zlewnia Muszynki stanowi około 75 %, zlewnia Mostyszy – 20 %, a zlewnia Czyrnianki – 5 % powierzchni gminy. Potok Mostysza bierze swój początek na stokach Góry Pasieczka w okolicach Berestu, w północno- zachodniej części gminy. Sieć hydrograficzną zlewni Mostyszy tworzą takie potoki jak Piorunka i Bereścianka z dopływami Smolarką i Krzyżówką (zlewnia prawobrzeżna), a także Kamienna i Głęboka (zlewnia lewobrzeżna). Czyrnianka jest potokiem znacznie krótszym o mniejszej zlewni i słabiej rozwiniętej sieci dopływów. Wypływa z północnych zboczy Góry Piorun, płynie przez wieś Czyrna, swój bieg kończy za wschodnią granicą gminy. Wpadają do niej niewielkie bezimienne strumienie o długościach rzadko przekraczających 2 km. Muszynka natomiast jest największym ciekiem powierzchniowym na terenie gminy Krynica- Zdrój. Wypływa spod Przełęczy Tylickiej na południowo-wschodnim krańcu gminy. Początkowo płynie w kierunku północno-zachodnim, przez Muszynkę, a następnie Tylicz, gdzie zmienia kierunek na południowo-zachodni i po kilku kilometrach, w rejonie góry Bradowiec opuszcza teren gminy Krynica- Zdrój. Wody Muszynki pobierane są do celów pitnych dla Krynicy -Zdroju. Ujęcie wody o nominalnej wydajności 10 368 m3/d zlokalizowane jest w Powroźniku (km 7 + 250). Długość Muszynki w granicach gminy to około 12 km. Na tym odcinku przyjmuje ona wody wielu dopływających poprzecznie potoków takich jak Szczawnik, Błatnik, Potok Zimne i Pusta w zlewni lewobrzeżnej oraz Mochnaczka, Bradowiec i Kryniczanka w zlewni prawobrzeżnej. W górnym biegu Muszynki dominuje zasilanie rzeczne z części prawobrzeżnej. Mochnaczka i Kryniczanka to największe jej dopływy w tym rejonie. Obie mają swe źródła na stokach Jaworzynki na północnych obrzeżach miasta Krynica Zdrój. Kryniczanka prowadzi swe wody wprost na południe przez dzielnicę Słotwiny, a następnie centrum miasta. Do Muszynki wpada w Powroźniku w gminie Muszyna. Największe dopływy Kryniczanki to Czarny Potok i Szczawniczne Potoki. Mochnaczka płynie w kierunku południowo-wschodnim przez Mochnaczkę Wyżną, Mochnaczke Niżną i Tylicz, na terenie którego kończy swój bieg. Główne dopływy Mochnaczki to, odprowadzająca wody z najdalej na północ wysuniętych rejonów zlewni Popradu na terenie gminy, Fataloszka, a także Izbiański Potok, Mrokowski Potok i Roztoka.

50 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Jakość wód powierzchniowych W ramach monitoringu wód powierzchniowych WIOŚ w Krakowie przeprowadza następujące oceny wód: - klasyfikację wód wg 5 klas w punktach monitoringu diagnostycznego, - ocenę wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, - ocenę wód pod kątem eutrofizacji, - ocenę wód pod względem wymagań, jakim powinny wymagać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych.

Na terenie gminy Krynica-Zdrój nie ma zlokalizowanych punktów monitoringu wód powierzchniowych. Z cieków występujących w gminie Krynica-Zdrój monitoringowi podlega jedynie potok Muszynka, punkt pomiarowy znajduje się w miejscowości Powroźnik (gm. Muszyna).

W latach 2004-2007 ocenę jakości wód dla Muszynki w p.p.k. Powroźnik wykonano jedynie w 2006r. a wyniki badań pozwoliły zakwalifikować wody potoku do III klasy czystości (wody zadowalającej jakości). Wskaźnikami determinującymi jakość wody były: - wskaźniki fizyko-chemiczne: barwa, zawiesina ogólna, pH, - wskaźniki bakteriologiczne: ogólna liczba bakterii coli, - wskaźniki biologiczne: saprobowość fitoplanktonu, saprobowość peryfitonu.

Ocenę wód pod kątem eutrofizacji oparto o przepisy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093). Badania pod tym kątem przeprowadzono w p.p.k. w Powroźniku w 2006r. i nie wykazały one przekroczenia wskaźników dla tego punktu (nie stwierdzono eutrofizacji). Wyniki przedstawiały się następująco:

Tabela 5.2. Wskaźniki eutrofizacji dla p.p.k. Powroźnik w 2006 roku Wskaźnik Fosfor ogólny Azot ogólny Azot azotany Chlorofil A eutrofizacji azotanowy 3 3 3 3 3 Jednostka mgP/dm mgN/dm mgN/dm mgNO3/dm g/dm Wartość >0,25 >5 >2,2 >10 >25* graniczna Wartość w 0,03 1,17 0,79 3,49 2,32 2006r. * - dotyczy rzek o wystarczająco długim dla rozwoju glonów czasie rezydencji wody

W zakresie badania wód ujmowanych do celów zaopatrzenia w wodę do spożycia badania w latach 2006-2007 w punkcie Powroźnik wykazały, że wody te spełniają kategorię A 2 - wody wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji i dezynfekcji (chlorowanie końcowe). Czynnikiem determinującym do zakwalifikowania do kat. A 2 były wskaźniki bakteriologiczne – ogólna liczba bakterii coli oraz liczba bakterii coli typu feralnego. W zakresie wskaźników fizyko-chemicznych wody spełniały wymogi kat. A 1. Ocena przydatności wód dla bytowania ryb wykonana w 2007 roku wykazały, że jakość wód w p.p.k. Powroźnik nadaje się do bytowania ryb łososiowatych.

Gospodarka wodno-ściekowa

Zaopatrzenie w wodę Długość czynnej sieci rozdzielczej w gminie Krynica-Zdrój w 2006r. wynosiła 62,2 km, a liczba przyłączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania wynosiła 1 802 szt.

51 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Obecnie publiczny system zaopatrzenia w wodę posiada miasto Krynica-Zdrój (poza 3 osiedlami), Tylicz, Muszynka i Czyrna. Miejscowości Mochnaczka Niżna, Berest, Polany i Piorunka nie posiadają zbiorczego systemu zaopatrzenia w wodę. Stopień zwodociągowania gminy wynosi ok. 73% (odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej). Źródłem wody pitnej są zarówno wody podziemne (także wody źródlane), jak i wody powierzchniowe. Miasto Krynica-Zdrój zaopatrywane jest w wodę z 3 ujęć powierzchniowych (w Krynicy na potoku Czarny Potok i w Powroźniku na potoku Muszynka oraz Stupne) oraz z 4 studni i 4 źródeł. Tylicz zaopatrywany jest w wodę z 3 ujęć powierzchniowych U1, U2 i U3: 1 ujęcie na potoku Bradowiec i 2 ujęcia na dopływie potoku Mochnaczka. Natomiast Muszynka zaopatrywana jest z jednego ujęcia powierzchniowego na dopływie potoku Muszynka oraz Czyrna również z jednego ujęcia powierzchniowego. Charakterystykę ujęć przedstawia Tabela 5.3. Zdolność produkcji wszystkich ujęć wynosi ok. 15 900 m3/d . Woda z ujęć powierzchniowych uzdatniana jest na stacjach uzdatniania wody „Czarny Potok‖ w Krynicy (dla ujęcia na Czarnym Potoku) oraz „Powroźnik‖ w Powroźniku (dla ujęć na potoku Muszynka i Stupne). Charakterystykę ujęć przedstawia tabela poniżej.

Tabela 5.3. Charakterystyka ujęć wód dla gminy Krynica-Zdrój Pobór wody Lp. Nazwa ujęcia wody Lokalizacja wg pozwolenia Rzeczywisty wodnoprawnego 2007r. Ujęcia wód podziemnych 1 Studnia głębinowa nr 12 Krynica-Zdrój, w pobliżu ul. 384 m3/d 48 402 m3 Leśnej 2 Studnia głębinowa nr 19 Krynica-Zdrój, w pobliżu ul. 216 m3/d 21 020 m3 Zieleniewskiego 3 Studnia głębinowa nr 20 Krynica-Zdrój, w pobliżu ul. 408 m3/d 57 654 m3 Leśnej 4 Studnia głębinowa nr 21 Krynica-Zdrój, w pobliżu ul. 432 m3/d 22 765 m3 Stara Droga Ujęcia wody źródlanej 1 Źródło Jastrzębik wschodnia część Krynicy- 168 m3/d 83, 79 m3 Zdroju 2 Źródło Miejskie południowo-zachodnia część 72 m3/d 50, 47 m3 Krynicy-Zdroju 3 Źródło Huzary Wschodnia część Krynicy- 72 m3/d 41, 69 m3 Zdroju 4 Źródło Kopciowa- Północna część Krynicy- 72 m3/d 89, 96 m3 Czerkaczka Zdroju Ujęcia wód powierzchniowych 1 Powroźnik, ujęcie z Powroźnik, Muszynka 10 368 m3/d 604 568 m3 potoku Muszynka km 7+250 2 Powroźnik, ujęcie z Powroźnik, Stupne 300 m3/d potoku Stupne km 0+270 3 Krynica-Zdrój, ujęcie na 5,5 km na zachód od centrum 604, 8 m3/d 195 396 m3 Czarnym Potoku Krynicy-Zdroju 3 3 4 U1 Tylicz Potok „bez nazwy‖ w km 2,38 m /h 34 350 m 0+100, dopływ potoku Bradowiec 3 5 U2 Tylicz Potok „bez nazwy‖ w km 8,81 m /h 0+330, dopływ potoku Mochnaczka 3 6 U3 Tylicz Potok „bez nazwy‖ w km 22,7 m /h 1+250, dopływ potoku Mochnaczka 7 Muszynka Muszynka 2,5 m3/h 7 035 m3

52 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

8 Czyrna Czyrna 1,1 m3/h 5 095 m3 RAZEM 13 996,56 m3/d 1 001 547,44 m3

Jakość wody surowej na poszczególnych stacjach uzdatniania wody przedstawia tabela poniżej.

Tabela 5.4. Jakość wody surowej na poszczególnych stacjach uzdatniania wody Stacje Uzdatniania Wody Parametry i wskaźniki jakości wody Jednostki SUW SUW w Powroźniku Czarny Potok Barwa MgPt/dm3 6,0 7,0 Mętność NTU 8,20 6,80 Odczyn pH 9,40 8,00 Zapach Amoniak mg/dm3 0,40 0,42 Azotany mg/dm3 1,10 1,20 Azotyny mg/dm3 0,007 0,009 Twardość ogólna mg/dm3 200,00 150,00 Żelazo mg/dm3 0,060 0,030 3 Utlenialność z KMnO4 mg/dm 8,20 3,60 Zasadowość 3,80 2,30

BZT5 5,40 4,00 Sucha pozostałość 224,00 221,00 Zawiesina 18,60 19,40

Zły stan techniczny urządzeń na stacjach uzdatniania wody oraz konieczność ograniczania czasu ich pracy w ciągu doby nie pozwalają spełnić wymogów prawnych odnośnie jakości wody przeznaczonej do spożycia w trakcie nawalnych opadów atmosferycznych lub w czasie roztopów. Dlatego preferuje się korzystanie z wód podziemnych oraz źródlanych jako źródeł wody pitnej dla gminy Krynica-Zdrój.

Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych Obecnie w gminie skanalizowane jest miasto Krynica-Zdrój (w ok. 95%) oraz Tylicz, Mochnaczka Wyżna, Mochnaczka Niżna i Muszynka. Kanalizacji sanitarnej nie posiadają do tej pory 4 wsie: Berest, Polany, Piorunka i Czyrna. Wg stanu na dzień 31.12.2006r. długość czynnej sieci kanalizacyjnej wynosiła 89,1 km (87,1 km w 2003r.), a liczba połączeń do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania – (1 659 szt. (1545 szt. W 2003r.).

Wskaźnik skanalizowania gminy w 2006r. wynosił ok. 73,4% (odsetek ludności korzystający z sieci kanalizacyjnej). Ok. 88% ludności korzystało z oczyszczalni ścieków. Średni wskaźnik dla powiatu nowosądeckiego wg stanu na dzień 31.12.2006r. wynosił 23, 7%. Obecny system kanalizacyjny miasta Krynicy - Zdroju funkcjonuje od okresu międzywojennego i jego stan techniczny jest zły ze względu na pęknięcia rur betonowych i kamionkowych, przez które przedostają się wody deszczowe i roztopowe. Szacuje się, że ok. 70% ścieków kierowanych na oczyszczalnię w Powroźniku to wody infiltracyjne i przypadkowe.

Ścieki z miasta Krynicy - Zdroju oraz z czterech skanalizowanych miejscowości są doprowadzane na oczyszczalnię w Powroźniku, zlokalizowanej tuż za granicą miasta w gminie Muszyna. Przebieg sieci kanalizacyjnej w mieście pokrywa się z biegiem potoków, a więc ścieki grawitacyjnie dopływają do oczyszczalni. Natomiast ścieki z czterech skanalizowanych miejscowości są pompowane do oczyszczalni w Powroźniku (wysokość podnoszenia ok. 100 m), co generuje znaczne koszty funkcjonowania przepompowni ścieków.

53 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Poniżej podano charakterystykę oczyszczalni ścieków w Powroźniku (gm. Muszyna), zarządzanej przez MPGK Sp. z o.o. w Krynicy-Zdroju, której właścicielem jest Gmina Krynica-Zdrój. Na oczyszczalnię dopływają ścieki z Krynicy-Zdroju, Mochnaczki Niżnej, Tylicza, Muszynki i Mochnaczki Wyżnej. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów, oddana do eksploatacji w 1996 roku. Główne urządzenia: krata rzadka, krata gęsta, piaskownik, reaktory wielofunkcyjne, osadnik wtórny. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest potok Kryniczanka (0+380km). Projektowana przepustowość oczyszczalni: 14 000 m3 /d. Średnia ilość oczyszczanych ścieków wynosiła: 2005 rok 10 038 m3 /d 2006 rok 8 731 m3 /d 2007 rok 9 087 m3 /d

Ładunek zanieczyszczeń odprowadzanych do wód w oczyszczanych ściekach wynosił:

Rok 2005 2006 2007 Wyszczególnienie BZT5 (kg/rok) 21 068 19 345 18 774 ChZT (kg/rok) 139 232 98 350 87 568 Pog (kg/rok) - 5 672 5 240 Nog. (kg/rok) - 17 719 19 902

Ilość powstających osadów: 2005- 1 570 Mg (662 t.s.m.) 2006 – 1 647 Mg (437 t.s.m.) 2007 - 1 680 Mg (387 t.s.m.)

Osad ściekowy jest poddawany procesowi fermentacji metanowej i przekazywany do wykorzystania. Oddziaływanie oczyszczalni nie wykracza poza jej teren (brak strefy ograniczonego użytkowania). Pozwolenie wodnoprawne jest ważne do 13.05.2013 r.

Zagrożenie powodziowe Zagrożenie powodziowe na obszarze Gminy Krynica-Zdrój występuje w następujących rejonach: Krynica, Mochnaczka, Tylicz. Stwarzają następujące rzeki i potoki przepływające przez teren gminy: potok Mochnaczka, potok Muszynka, potok Mostysza, potok Piorunka, potok Kamianna oraz potoki: Palenica, Źródlany, Kryniczanka i Czarny Potok przepływające przez miasto Krynica.

5.2.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji

Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód, zapewnienie wszystkim mieszkańcom miasta odpowiedniej jakości wody do picia oraz ochrona przed powodzią

Od kilku lat wyzwaniem dla całego kraju jest realizacja wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej. Głównym zadaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest poprawa jakości wód. Wszystkie państwa UE powinny wprowadzić programy naprawcze tak, aby w roku 2015 stan ekologiczny wód powierzchniowych spełnił wymagania przynajmniej II klasy. Dlatego bardzo ważne są realizowane już działania gminy dążące do pełnego uregulowania gospodarki ściekowej.

ZAGADNIENIE: Gospodarka wodno-ściekowa

54 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Zadania w gospodarce ściekowej w sektorze komunalnym wynikają ze zobowiązań międzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdrażania Dyrektywy 91/271/EWG) i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej na danym terenie. W perspektywie do 2010 roku wszystkie aglomeracje o RLM ≥15 000 powinny zostać wyposażone w mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków z usuwaniem biogenów wraz z systemami kanalizacji (taka aglomeracja została wyznaczona dla Krynicy-Zdroju). Instrumentami finansowymi mogącymi wspierać realizację KPOŚK są np. środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, które mogą dofinansowywać przedsięwzięcia w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko czy Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.

W gminie Krynica-Zdrój przygotowywany jest do realizacji „Program wodno-ściekowy gminy Krynica-Zdrój‖. Założenia tego programu są następujące: - podłączenie do zbiorczego systemu wodociągowego powyżej 96% gospodarstw domowych, pozostałe będą korzystać z własnych ujęć wody, - podłączenie do zbiorczego systemu kanalizacyjnego powyżej 99% gospodarstw domowych, pozostałe będą gromadzić ścieki w szambach i wywozić do oczyszczalni lub oczyszczać je w oczyszczalniach przydomowych, - 100% zużywanej wody będzie trafiało do kanalizacji, - realizacja wszystkich zadań umożliwi podłączenie do kanalizacji ok. 2200 nowych mieszkańców, a do wodociągów 3 160 osób.

Efektami rzeczowymi „Programu wodno-ściekowego gminy Krynica-Zdrój‖ będą: - ok. 58 km sieci kanalizacji sanitarnej i ok. 13 km przyłączy kanalizacyjnych, - ok. 12 km sieci kanalizacji deszczowej, - modernizacja oczyszczalni ścieków w Powroźniku. - budowa lokalnej oczyszczalni ścieków w Polanach, - ok. 68 km sieci wodociągowej i ok. 10 km przyłączy wodociągowych, - modernizacja stacji uzdatniania wody „Powroźnik‖ i „Czarny Potok‖,

Do czasu wybudowania kanalizacji sanitarnej, mieszkańcy będą korzystali z indywidualnych rozwiązań, w tym zbiorników szczelnych (szamb) z obowiązkowym wywozem nieczystości na oczyszczalnię ścieków w Powroźniku. Po zrealizowaniu kanalizacji oraz oczyszczalni w Polanach szamba będą likwidowane. Zatem obecnie ważnym działaniem jest rzetelna i pełna inwentaryzacja stanu technicznego szamb, bowiem często istniejące zbiorniki, ze względu na ich zły stan techniczny (nieszczelność), są źródłem zanieczyszczenia środowiska (gleby, wód podziemnych i wód powierzchniowych). Tam gdzie ze względów ekonomicznych nie ma możliwości odprowadzenia ścieków do systemu kanalizacji mieszkańcy będą korzystali z indywidualnych systemów oczyszczania ścieków. Szacuje się, że będzie to ok. 80 mieszkańców wsi Berest, Polany i Piorunka.

Trudności związane z właściwym uzdatnianiem wody z ujęć powierzchniowych w okresach deszczy nawalnych oraz roztopów determinują konieczność modernizacji stacji uzdatniania wody w zakresie wprowadzenia koagulacji, modernizacji filtrów i sposobów dezynfekcji wody przed wprowadzeniem do sieci. Możliwe jest także pozyskanie nowych, tanich źródeł wód podziemnych, zasilających istniejącą sieć (4 nowe ujęcia w mieście Krynicy-Zdroju (łączna wydajność 80m3/h), 6 nowych ujęć na terenie gminy (łączna wydajność 46m3/h).

Szczegółowy zakres działań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej przedstawiono w tabeli 4.1.

Kierunki działań: W 1. Rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej W 2. Modernizacja i budowa oczyszczalni ścieków

55 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

W 3. Budowa oczyszczalni przydomowych na terenach gdzie nie przewiduje się budowy sieci kanalizacyjnej W 4. Bieżąca kontrola stanu technicznego szamb oraz systematyczna likwidacja zbiorników w miarę podłączania obiektów do kanalizacji zbiorczej W 5. Rozbudowa i modernizacja systemu wodociągowego W 6. Budowa nowych ujęć wody i modernizacja istniejących wraz ze stacjami uzdatniania wody W 7. Właściwa gospodarka wokół ujęć wody w celu ograniczenia infiltracji zanieczyszczeń

ZAGADNIENIE: Zanieczyszczenia obszarowe Przeprowadzone w 2007r. w województwie małopolskim badania jakości wód pod kątem zanieczyszczenia związkami azotu wykazały, że wody nie są zanieczyszczone tymi związkami (w żadnym punkcie pomiarowo-kontrolnym nie stwierdzono stężenia azotanów powyżej 50 mgNO3/l). W związku z tym nie można wyznaczyć na terenie województwa wód wrażliwych i związanych z nimi obszarów narażonych na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego. Jednakże należy mieć na uwadze, że istotny wpływ na jakość wód gruntowych i powierzchniowych gminy Krynica- Zdrój może mieć także działalność rolnicza. Ograniczanie zanieczyszczeń z tytułu spływów powierzchniowych będzie realizowane poprzez systematyczne wdrażanie zasad prowadzenia gospodarki rolnej, zgodnych z założeniami ochrony środowiska (Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej). Silnym oparciem dla tego typu działań jest odpowiednia edukacja i promocja w zakresie ekologicznych praktyk rolniczych. Spływy powierzchniowe to również zanieczyszczenia pochodzące z parkingów, placów magazynowych i dróg. W miejscach tych obowiązuje realizacja szczelnych nawierzchni ze spadkami zapewniającymi spływ wody opadowej do wpustów kanalizacyjnych z osadnikami błota i łapaczami oleju.

Kierunki działań: W 8. Upowszechnienie stosowania kodeksu dobrej praktyki rolniczej (KDPR) W 9. Odprowadzanie wód opadowych z parkingów, placów magazynowych, dróg itp. do wpustów kanalizacyjnych wyposażonych w osadniki błota i łapacze oleju.

ZAGADNIENIE: Ochrona przed powodzią

W zakresie ochrony przeciwpowodziowej istotne jest przestrzeganie zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego odnoszących się do ograniczenia użytkowania szczególnie terenów zalewowych. Na terenie gminy Krynica-Zdrój planowane są następujące działania związane z ochroną przeciwpowodziową: - stabilizacja koryt cieków wodnych istotnych dla kształtowania zasobów wodnych cieków: Czarny Potok, potoki: Czerwony, Hawrany, Kryniczanka, Mochnaczka, Muszynka, Mostysza, , Piorunka, Szczawniczy i Szczawny, - budowa suchych zbiorników przeciwpowodziowych w Tyliczu i Muszynce.

Zagrożenie powodziowe gminy Krynica-Zdrój należy rozpatrywać także w szerszej skali, tj. zagrożenia występującego w powiecie nowosądeckim, gdzie regulacja rzek i potoków, oprócz budowy zbiorników wielozadaniowych, systemu małej retencji powierzchniowej i podziemnej, zalesiania (zmniejszenie współczynnika spływu) - jest jedną z najważniejszych metod ograniczenia zagrożenia powodziowego. Administratorem rzek powiatu są RZGW w Krakowie Oddz. w Nowym Sączu oraz MZMiUW w Krakowie Oddz. w Nowym Sączu.

Kierunki działań: W 10. Realizacja zagospodarowania terenów z uwzględnieniem wskazań i ograniczeń zawartych w m.p.z.p. odnośnie terenów narażonych na zalewanie wodami powodziowymi

56 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

W 11. Budowa umocnień brzegów rzek i potoków W 12. Należyte utrzymanie wód (udrażnianie przepływu)

5.2.3. Wskaźniki monitorowania celów

Podstawą właściwego systemu oceny realizacji zadań z zakresu jakości wód i stosunków wodnych jest system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko w tym zakresie. Poniżej przedstawiono grupę wskaźników służących ocenie realizacji zadań z zakresu poprawy jakości wód. Lista ta będzie sukcesywnie modyfikowana.

Wskaźniki (Tabela5.5.) są w większości wskaźnikami statystycznymi (dane GUS). Tabela 5.5. Wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony wód i stosunków wodnych. Stan wyjściowy Lp. Wskaźniki Jednostka (2006 rok) 1. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności dam3 1 407,0 2. Pobór wód podziemnych na potrzeby produkcyjne (poza dam3 337 rolnictwem i leśnictwem) 3. Ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych po kg/rok BZT5: 19 345 oczyszczeniu ChZT: 98 350 Zawiesina: 14 851 Azot ogólny: 17 719 Fosfor ogólny: 5 672 4. Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych po kg/rok ChZT: 12 oczyszczeniu BZT5: 7 Zawiesina: 36 Chlorki i siarczany: 8 Fenole lotne: 0 Azot ogólny: 1 Fosfor ogólny: 0

5. Stan jakości wód powierzchniowych – klasyfikacja ogólna klasa jakości 6. Stan jakości wód podziemnych – klasyfikacja ogólna klasa jakości 7. Komunalne oczyszczalnie ścieków Szt. Mechaniczne: 0 Biologiczne.: 0 Z podwyższonym usuwaniem biogenów: 1 8. Przepustowość komunalnych oczyszczalni ścieków (wg M3/dobę Mechaniczne: 0 projektu) Biologiczne: 0 Z podwyższonym usuwaniem biogenów: 14 000 9. Ścieki oczyszczane w komunalnych oczyszczalniach ścieków dam3 /rok Odprow. ogółem: Oczyszczane razem: Oczyszcz. Mechanicz.: Oczyszcz. Biologicz.: Oczyszcz. Z podwyższonym usuwaniem biogenów: 10. Wielkość oczyszczalni komunalnych w RLM RLM 39 666 11. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków % 88 12. Długość czynnej sieci wodociągowej rozdzielczej km 62,2 13. Połączenia wodociągowe prowadzące do budynków szt. 1 802 mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania 14. Korzystający z sieci wodociągowej % 73 15. Zużycie wody z wodociągów na 1 mieszkańca m3 /rok 34,8 16. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 89,1 17. Połączenia kanalizacyjne prowadzące do budynków szt. 1 659 mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania 18. Korzystający z sieci kanalizacyjnej % 73,4 19. Nakłady na środki trwałe służące gospodarce wodnej tys. zł. 1 924,8 20. Nakłady na środki trwałe służące gospodarce ściekowej i tys. zł. 816,0 ochronie wód (sieć kanalizacyjna, oczyszczalnie ścieków)

57 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

5.2.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011.

Tabela 5.6. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011.

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne źródła 2008 2009 2010 2011 Ogółem finansowania 2008 - 2011 1. Edukacja ekologiczna Urząd Miejski w Krynicy- b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - mieszkańców w zakresie Zdroju, ODR właściwej lokalizacji i przechowywania obornika, gnojowicy itp. 2. Wprowadzanie zapisów do Urząd Miejski w Krynicy- b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - miejscowych planów Zdroju zagospodarowania przestrzennego chroniących obszary szczególnie wrażliwe (dolin rzecznych, płytkiego zalegania wód podziemnych) przed zainwestowaniem i rygorystyczne przestrzeganie tych zapisów 3. Przestrzeganie zapisów m.p.z.p. Urząd Miejski w Krynicy- b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - odnośnie ograniczeń Zdroju związanych z terenami zalewowymi 4. Budowa kanalizacji i Urząd Miejski w Krynicy- 1 010 1 870 - - 2 880 Środki własne, wodociągu ul. Halna, os. Zdroju WFOŚiGW, EFRR Cegielnia, przełożenie wodociągu w ulicy Zdrojowej oraz na skrzyżowaniu ul. Zdrojowej i Piłsudskiego w Krynicy-Zdrój oraz sieci wodociągowej w Tyliczu ul. Konfederatów Barskich i Muszynce 5. Budowa sieci kanalizacyjnej Urząd Miejski w Krynicy- - 6 815 6 815 Środki własne, wraz z oczyszczalnią ścieków Zdroju WFOŚiGW, EFRR

58 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

w m. Polany i sieci wodociągowej w Bereście i Polanach 6. Uporządkowanie gospodarki Urząd Miejski w Krynicy- - 1 500 6 740 6 740 14 980 Środki własne, wodno-ściekowej w obrębie ul. Zdroju WFOŚiGW, EFRR Zieleniewskiego i przysiółka Jakubik, Świdzińskiego, Leśnej, Tysiąclecia, Jastrzębia w Krynicy-Zdrój, budowa kolektora sanitarnego w Tyliczu ul. Pułaskiego i Wolności 7. Uporządkowanie gospodarki Urząd Miejski w Krynicy- - - 5 870 5 870 11 740 Środki własne, wodno-ściekowej w obrębie ul. Zdroju WFOŚiGW, EFRR Słotwińskiej, Parku Słotwińskiego i Starej Drogi w Krynicy-Zdroju 8. Wymiana głównych kolektorów Urząd Miejski w Krynicy- - - 3 150 3 150 6 300 Środki własne, sanitarnych ø600, ø300, ø200 w Zdroju WFOŚiGW, EFRR Krynicy-Zdroju 9. Modernizacja zakładu Urząd Miejski w Krynicy- - 226 1 020 1 020 2 266 Środki własne, uzdatniania wody w Czarnym Zdroju WFOŚiGW, EFRR Potoku w Krynicy-Zdroju 10. Uporządkowanie gospodarki Urząd Miejski w Krynicy- - 3 200 7 480 - 10 680 Środki własne, wodno-ściekowej w rejonie Zdroju WFOŚiGW, EFRR ulicy Czarny Potok w Krynicy- Zdroju Jakość wód i stosunki wodne: Razem 1 010 13 611 24 260 16 780 55 661

59 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

5.3. Ochrona powietrza atmosferycznego (P)

5.3.1. Stan wyjściowy

Klimat Obszar gminy Krynica -Zdrój położony jest w zasięgu klimatu górskiego. Charakterystyczną cechą tego klimatu jest jego silne zróżnicowanie w zależności od lokalnych warunków topograficznych i wysokości nad poziom morza. Średnia roczna temperatura powietrza w gminie wynosi 5,6 0 C (średnia temperatura w powiecie nowosądeckim ok. 8,5 0 C). Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń. Dni z przymrozkami występują od września do maja. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem - lato trwa przeciętnie od końca czerwca do końca sierpnia. Notuje się wówczas około 20 dni z temperaturą maksymalną powyżej 25 0C. Wiatry wieją najczęściej z kierunków północno – zachodnich. Silnie wiejące wiatry występują zazwyczaj w styczniu i lutym, natomiast najbardziej cichymi miesiącami są miesiące letnie. Przewietrzanie doliny i kotliny, w których leży Krynica - Zdrój jest słabe, co wywołuje efekty zastoiskowe. Gmina narażona jest również na zjawiska związane z występowaniem wiatrów fenowych. Średnio wieją one w ciągu 24 dni w roku ale często osiągają liczbę około 40 dni. Maksimum dni z wiatrem halnym występuje w okresie wiosennym i jesiennym, minimum w miesiącach zimowych. Opady w gminie Krynica-Zdrój charakteryzują się dużą zmiennością. Najwięcej opadów występuje w sierpniu a najmniej w lutym – marcu. Opad w postaci śniegu występuje średnio 58 dni w roku. Pierwsze opady pojawiają się już w trzeciej dekadzie października a ostatnie w końcu kwietnia. Zwarta pokrywa śnieżna utrzymuje się średnio 124 dni w roku. Usłonecznienie wynosi średnio 39%, a najsłoneczniejszymi miesiącami są lipiec, sierpień i wrzesień, natomiast najmniej dni słonecznych występuje w październiku i grudniu. Liczba godzin ze słońcem (usłonecznienie rzeczywiste) jest nieco obniżona ze względu na zasłonięcie horyzontu przez otaczające gminę Krynica-Zdrój pasma górskie. Efektem tego jest skrócenie dnia poprzez opóźnienie świtu i wcześniejsze zapadanie zmroku. Warunki insolacyjne uzależnione są także od częstych tu mgieł (prawie 60 dni w roku). Największe zachmurzenie występuje w grudniu a najmniejsze we wrześniu. Okres letni charakteryzuje się stosunkowo niewielką zmiennością powłoki chmur. W dniach pogodnych zachmurzenie sięga średnio 20 pokrycia nieba a w dniach zachmurzonych – 80%. Najwięcej dni pogodnych występuje we wrześniu, sierpniu i kwietniu, a najmniej w okresie listopad – luty.

Zjawiskiem klimatycznym niekorzystnie kształtującym bioklimatyczne warunki wypoczynku, zwłaszcza w dnie doliny i kotliny, jest inwersja temperatury. Zjawisko to występuje w około 200 dniach w roku: najczęściej zjawiska inwersji temperatury obserwowane są w okresie maj – październik, rzadko natomiast w grudniu. W przekroju dobowym ok. 45 % inwersji temperatur przypada na godziny poranne.

Źródła zanieczyszczeń powietrza

Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w gminie Krynica-Zdrój jest emisja zanieczyszczeń z kotłowni lokalnych i palenisk indywidualnych korzystających z węgla (emisja niska) oraz emisja komunikacyjna zwłaszcza w mieście Krynicy-Zdrój. Specyficzne położenie gminy wskazuje na występowanie tzw. emisji napływowej.

W ramach prac nad Programem ochrony środowiska przeprowadzono ankietyzację 42 podmiotów gospodarczych. Wg informacji zawartych w ankietach (otrzymano wypełnione ankiety z 5 podmiotów

60 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

- patrz lista w załączeniu do niniejszego dokumentu) emisja z kotłowni nie odgrywa większej roli, gdyż największe kotłownie są opalane gazem lub olejem.

Wg GUS w 2006 roku z gazu sieciowego korzystało ok. 86% mieszkańców gminy, natomiast w mieście z gazu korzystało 93,5% mieszkańców. Gaz w celach grzewczych wykorzystywany był w ok. 1 tys. gospodarstw (szacunkowo ok. 5 tys. mieszkańców gminy). Na terenie miasta Krynica- Zdrój ok. 80% mieszkań wyposażonych jest w c.o. MPKG Sp. z o.o., obsługuje 21 budynków komunalnych ogrzewanych kotłowniami gazowymi. Ponadto 27 bloków Spółdzielni Mieszkaniowej ogrzewane jest kotłowniami gazowymi. Gazem ogrzewany jest również budynek Urzędu Miejskiego. Na terenach wiejskich szkoły (w Tyliczu, Mochnaczce Niżnej, Bereście, Polanach i Piorunce) oraz Dom Kultury w Tyliczu ogrzewane są gazem. Indywidualne gospodarstwa na terenach wiejskich w większości korzystają z węgla lub drewna ze względu na niekorzystne ceny gazu. Wielkość emisji niskiej jest trudna do oszacowania. Można przyjąć, że na terenach wiejskich stanowi ona nawet 90% ogólnej emisji, natomiast w mieście Krynica-Zdrój jej udział jest znacznie mniejszy.

W wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych do atmosfery przedostają się zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i węglowodory (szczególnie benzen) oraz pyły zawierające m.in. związki ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. Oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące. Największe potencjalne zagrożenie emisją komunikacyjną w gminie występuje w mieście Krynica- Zdrój ze względu na obecnie funkcjonujący system transportowy. Zwiększoną emisją komunikacyjną charakteryzują się także tereny o wzmożonym ruchu turystów zmotoryzowanych (parkingi itp.).

Jeżeli chodzi o emisję punktową to dane GUS nie podają tych wartości. Natomiast w drodze ankietyzacji, jedynie firma Coca-Cola HBC Polska Sp. z o.o. Rozlewnia w Tyliczu podała wielkość emisji zanieczyszczeń powietrza (obliczona przy pomocy systemu OPA03 firmy EKO-SOFT w Łodzi). I tak: emisja pyłów wynosi średnio 0,7 Mg/rok, emisja dwutlenku azotu – 2,967 Mg/rok a emisja dwutlenku siarki – 0,185 Mg/rok.

Dla gminy Krynica-Zdrój charakterystyczna jest przewaga napływu powietrza z kierunku zachodnio- północnego, a najrzadziej obserwuje się ruch mas powietrznych od strony północno-wschodniej NE. Może to mieć wpływ na transport zanieczyszczeń z bardziej odległych obszarów, zwłaszcza z terenu Nowego Sącza, bowiem Nowy Sącz jest najbardziej uprzemysłowionym ośrodkiem w tym regionie. W Nowym Sączu zlokalizowane są zakłady, będące ważnymi źródłami emisji zanieczyszczeń do atmosfery ze źródeł punktowych. Są to m.in.: Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej - Kotłownia Millenium, Kotłownia Sikorskiego i Kotłownia Wólki, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego "Nowy Sącz" S.A. oraz szereg zakładów o mniejszej emisji zanieczyszczeń do powietrza, ale kilkakrotnie wyższej niż w przypadku zakładów zlokalizowanych na terenie wszystkich gmin powiatu nowosądeckiego. Wg danych GUS w 2006 roku emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych zlokalizowanych w powiecie nowosądeckim wynosiła 8 Mg (ze spalania paliw), natomiast zanieczyszczeń gazowych – 50Mg, w tym 41 Mg dwutlenku węgla i 6 Mg tlenków azotu. W odniesieniu do zakładów zlokalizowanych na terenie miasta Nowy Sącz (dane z 2005 roku), emisja zanieczyszczeń pyłowych wynosiła 239 Mg, natomiast zanieczyszczeń gazowych 2 244 Mg. Na liście miast o dużej skali zagrożenia emisją zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych (dane z 2006 roku) znajduje się 8 miast, w tym miasto Nowy Sącz znajdujące się na piątym miejscu pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych.

61 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Jakość powietrza

W 2006 roku badania jakości powietrza w województwie małopolskim prowadzone były zgodnie z wojewódzkim programem Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) we wszystkich 22 strefach województwa, w zakresie substancji: pył zawieszony PM10 i PM2,5, SO2, NO2, NOx, O3, Pb, C6H6 i CO. Pomiary wykonywane były przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Krakowie oraz Wojewódzką Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (WSSE) w Krakowie. W gminie Krynica-Zdrój zlokalizowany jest jeden punkt pomiarowy, a w powiecie nowosądeckim w 2006 roku funkcjonowały łącznie 5 stacji (tabela 5.7.).

Tabela 5.7. Stacje pomiarowe sieci monitoringu powietrza w powiecie nowosądeckim w 2006 roku (w ramach monitoringu w województwie małopolskim). L.p. Miejscowość Adres Metody Jednostka Zakres pomiarowe organizacyjna pomiarowy 1. Muszyna Rynek manualne (m) WSSE SO2 , NO2 , BS

2. Muszyna Rynek pasywne (p) WIOŚ WSSE SO2 , NO2

3. Krynica Ul. Nowotarskiego manualne (m) WSSE SO2 , NO2 , BS

4. Stary Sącz Ul. Daszyńskiego pasywne (p) WIOŚ SO2 , NO2

5. Stary Sącz Os. Słoneczne pasywne (p) WIOŚ C6 H6 Typ stacji: „u” obszar ochrony uzdrowiskowej, BS – pomiar reflektometryczny

Na podstawie wyników monitoringu prowadzonych na stacji w Krynicy-Zdroju można szacować jakość powietrza w gminie. Dla porównania poniżej przedstawiono także wyniki pomiarów dokonywanych na pozostałych stacjach w powiecie nowosądeckim. Wyniki pomiarów dla poszczególnych substancji, tendencje zmian W 2006 roku obowiązywały dopuszczalne poziomy substancji określone w Załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 796). Na obszarze ochrony uzdrowiskowej obowiązują zaostrzone normy dopuszczalnego poziomu zanieczyszczeń powietrza.

Pył zawieszony BS (pomiar reflektometryczny)

W poniższej Tabeli 5.8. podano wyniki pomiarów pyłu BS w powiecie nowosądeckim.

Tabela 5.8. Zestawienie poziomu pyłu zawieszonego BS (pomiar reflektometryczny). Źródło: WIOŚ w Krakowie

Lokalizacja Średnie stężenie w roku % stężenia Częstość przekraczania kalendarzowym (µg/m3) dopuszczalnego dla dopuszczalnego rocznego okresu poziomu stężeń 24-godz. uśredniania W roku kalendarzowym Muszyna, Rynek 20 50 28 Krynica, Nowotarskiego 13 32 10 Jak wynika z powyższej tabeli, średnie stężenia pyłu na obydwóch stacjach nie przekraczały dopuszczalnego stężenia (stanowiły od 32 do 50% stężenia dopuszczalnego). Natomiast dopuszczalny poziom stężeń 24 godzinnych pyłu PM10 dla terenu kraju, wynoszący 50 µg/m3 był przekroczony z częstością mniejszą od dopuszczalnej wynoszącej 35 razy. Dla porównania: średnioroczne stężenie pyłu BS w 2002 roku (rok odniesienia poprzedniego Programu) wynosiło: w Krynicy 10 µg/m3, w Muszynie 17 µg/m3.

62 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Dwutlenek siarki Zgodnie z obowiązującymi przepisami stężenie dwutlenku siarki w powietrzu jest oceniane dla 1 i 24- godzinnego czasu uśredniania wyników pomiarów. Zestawienie wyników pomiarów dwutlenku siarki przedstawia Tabela 5.9.

Tabela 5.9. Zestawienie poziomu dwutlenku siarki na terenie uzdrowisk Lokalizacja Średnie stężenie w roku Częstość przekraczania dopuszczalnego kalendarzowym (µg/m3) poziomu stężeń 24 godzinnych w roku kalendarzowym 1 godzinnych 24 godzinnych Muszyna, Rynek 8 - 0 Krynica, Nowotarskiego 2 - 0

Roczne stężenie dwutlenku siarki zostało obliczone w celach porównawczych, jest to bowiem wartość ustanowiona w celu ochrony roślin. Na stacji w Krynicy, średnie stężenie roczne stanowiło 40% poziomu dopuszczalnego (20 µg/m3). Natomiast zanotowane maksymalne stężenia dobowe na stacji w Krynicy i Muszynie dotyczyły miesiąca stycznia i wynosiły: w Krynicy - 18 µg/m3, w Muszynie – 50 µg/m3 (poziom dopuszczalny – 125 µg/m3). Dla porównania: średnioroczne stężenie dwutlenku siarki w 2002 roku (rok odniesienia poprzedniego Programu) wynosiło: w Krynicy 1,6 µg/m3, w Muszynie 2,5 µg/m3.

Dwutlenek azotu Dwutlenek azotu jest zanieczyszczeniem, dla którego normowane jest stężenie 1-godzinne i średnie w roku kalendarzowym. Zestawienie wyników pomiarów dwutlenku azotu przedstawia Tabela 5.10.

Tabela 5.10. Zestawienie wyników pomiarów dwutlenku azotu Lokalizacja Średnie stężenie w roku % stężenia dopuszczalnego dla kalendarzowym (µg/m3) rocznego okresu uśredniania Muszyna, Rynek 16 40 Krynica, Nowotarskiego 16 40

Średnie stężenie w roku dwutlenku azotu na stanowisku w Krynicy stanowiło 40% stężenia dopuszczalnego (40 µg/m3). Dla porównania: średnioroczne stężenie dwutlenku azotu w 2002 roku (rok odniesienia poprzedniego Programu) wynosiło: w Krynicy 12,9 µg/m3, w Muszynie 11,5 µg/m3.

Roczna ocena jakości powietrza w strefach Wynikiem rocznej oceny jakości powietrza w województwie małopolskim w 2006 roku jest klasyfikacja stref wykonana dla kryterium ochrony zdrowia i kryterium ochrony roślin.

63 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Zgodnie z tą klasyfikacją strefa powiat nowosądecki, dla kryterium ochrony zdrowia, została zakwalifikowana do klasy A. Również ze względu na kryterium ochrony roślin – strefa powiat nowosądecki uzyskała klasę A. Zatem działania w zakresie ochrony powietrza powinny zmierzać do utrzymania jakości powietrza w strefie powiat nowosądecki na tym samym lub lepszym poziomie. W 2007 roku dla potrzeb rocznej oceny jakości powietrza w województwie małopolskim ustanowiono 12 stref ze względu na ochronę zdrowia i 9 stref ze względu na ochronę roślin. Powiat nowosądecki (w tym gmina Krynica-Zdrój) został włączony do strefy gorlicko-limanowskiej. Dla tej strefy obowiązują dopuszczalne poziomy substancji określone dla obszarów ochrony uzdrowiskowej.

Klasyfikację stref zgodnie z kryterium ochrony zdrowia przeprowadzono dla substancji: SO2, NO2, CO, C6H6, PM10 oraz ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle PM10 i ozonu.

Klasyfikację stref ze względu na ochronę roślin przeprowadzono dla: SO2, NOx i ozonu. Strefa gorlicko-limanowska, w rocznej ocenie jakości powietrza za 2007 rok, uzyskała dla wszystkich wyżej wymienionych substancji klasę A, zarówno z punktu widzenia ochrony zdrowia jak i ochrony roślin. Należy zaznaczyć, że w klasyfikacji z uwzględnieniem ochrony zdrowia dla ozonu ,w województwie małopolskim wydzielono dwie strefy (agl. Krakowska i strefa małopolska). Strefa gorlicko-limanowska jest strefą dla której wskazane jest wzmocnienie systemu oceny wg kryteriów dla ochrony zdrowia: Obszarem wskazanym do wzmocnienia systemu w tej strefie są: Krynica i Gorlice. W Krynicy uznano za niewystarczające metody oceny: PM10 24 godzinne oraz roczne: Pb, As, Cd, Ni, B(a)P.

5.3.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji

Utrzymanie jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie

Cel ten jest identyczny z celem zdefiniowanym w powiatowym programie ochrony środowiska. Obecnie jakość powietrza w powiecie nowosądeckim, w tym w gminie Krynica-Zdrój, spełnia wymagania obowiązującego prawa, dostosowanego do wymagań Unii Europejskiej. Jednak biorąc pod uwagę systematyczny wzrost emisji komunikacyjnej, a także uciążliwość lokalną niskiej emisji, należy podejmować działania zmierzające do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do powietrza, co pozwoli na utrzymanie jakości powietrza na poziomie roku 2007.

Emisja niska Zaopatrzenie w ciepło odbywać się będzie na bazie kotłowni lokalnych i kotłowni własnych. Przedsięwzięcia dot. ograniczenia niskiej emisji z kotłowni obsługujących budynki użyteczności publicznej w gminie prowadzone były z sukcesem od kilku lat. Wszystkie kotłownie wykorzystują gaz, a ich stan techniczny jest dobry. Istotny wpływ na jakość powietrza mają indywidualne gospodarstwa użytkujące piece węglowe oraz małe i średnie podmioty gospodarcze spalające węgiel w celach grzewczych i technologicznych. Indywidualne systemy grzewcze są źródłem emisji niskiej, zawierającej szereg substancji wpływających negatywnie na zdrowie człowieka i środowisko przyrodnicze (m.in.: CO, SO2, NOx, pyły, zanieczyszczenia organiczne, w tym wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne / WWA, dioksyny i furany, węglowodory alifatyczne, itd.). Negatywny efekt wynika z funkcjonowania niskosprawnych urządzeń grzewczych oraz spalania paliw złej jakości (zasiarczony, zapopielony i niskokaloryczny węgiel, muły węglowe, a w szczególności odpady z gospodarstw domowych).

64 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Wprowadzanie do powietrza zanieczyszczeń z palenisk domowych przez osoby fizyczne nie podlega żadnym ograniczeniom prawnym, organizacyjnym czy ekonomicznym. Osoby ogrzewające mieszkania (w budynkach istniejących, inaczej jest przy budowie np. nowych domów jednorodzinnych, gdzie sposób ogrzewania może być narzucony) nie muszą uzyskiwać zgody na funkcjonowanie pieców domowych, nie podlegają kontroli w zakresie wielkości emisji i nie wnoszą opłat za korzystanie ze środowiska, nie podlegają także kontroli w zakresie rodzaju i jakości spalanych paliw. Ponieważ w przeważającej części za emisję zanieczyszczeń do powietrza (np. pyłu PM10) odpowiadają indywidualne paleniska węglowe, ich likwidacja ma priorytetowe znaczenie. Obecnie jednym z głównych rozwiązań, uzasadnionych ekonomicznie i ekologicznie, jest stosowanie "czystych technologii spalania węgla". Kotły nowej generacji, oparte na technice dolnego i górnego spalania w części złoża, można zaliczyć do grupy urządzeń grzewczych realizujących technologię "czystego spalania węgla". Natomiast możliwości korzystania z energii odnawialnej w indywidualnych systemach grzewczych są raczej ograniczone ze względu na bariery finansowe i techniczne. Natomiast przewiduje się, że na terenie gminy Krynica-Zdrój będzie prowadzony program wykorzystania odnawialnych źródeł energii głównie promieniowania słonecznego, poprzez montaż kolektorów słonecznych w celu przygotowania ciepłej wody użytkowej. Indywidualne gospodarstwa domowe mają wielkie możliwości ochrony powietrza atmosferycznego poprzez oszczędzanie energii. Jednym z podstawowych działań, mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej przez mieszkańców jest termomodernizacja budynków poprzez docieplanie ścian, wymianę lub doszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych. Termomodernizacja ogranicza bezpośrednio stratę ciepła do otoczenia, co zmniejsza ilość spalanych paliw w kotłowniach i indywidualnych piecach, a więc zmniejsza emisję zanieczyszczeń powietrza, a w przypadku spalania paliw stałych emisję odpadów paleniskowych. W najbliższych latach planowana jest termomodernizacja budynków uzyteczności publicznej, będących w zasobach Gminy (3 przedszkola i szkoła w Mochnaczce Niżnej). Narzędziem wspomagającym proces redukcji niskiej emisji może być gminna polityka finansowa wspomagająca właścicieli lokali zdecydowanych do zamiany ogrzewania węglowego na ogrzewanie proekologiczne. Jednak biorąc pod uwagę zbyt małe środki gminy Krynica-Zdrój, władze gminy w dalszej perspektywie czasowej (po zrealizowaniu inwestycji w zakresie poprawy gospodarki wodno- ściekowej) powinny rozwazyć możliwość wsparcia finansowego (z budżetu gminy) zmiany systemu ogrzewania w indywidualnych gospodarstwach w kierunku wykorzystania ekologicznych nośników energii. Należy również rozważyć propozycję przygotowania projektu zmniejszenia emisji niskiej ze względu na uzdrowiskowo-turystyczny charakter gminy. Projekt powinien zawierać bilans źródeł niskiej emisji i uwzględniać wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii, a mógłby być finansowany ze środków WFOŚiGW w Krakowie i środków pomocowych UE. Istotnym czynnikiem wpływającym również na obniżenie emisji z indywidualnych palenisk domowych jest poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców: wiedza nt. szkodliwości spalania butelek PET, gumy, opakowań z powłoką aluminiową oraz sposobów oszczędzania energii (termomodernizacja, stosowanie materiałów energooszczędnych w budownictwie).

Emisja ze źródeł komunikacyjnych Generalnie oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące: w ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby poruszających się samochodów na drogach, przy niezbyt znaczącej poprawie infrastruktury drogowej. Emisję ze źródeł komunikacyjnych należy rozpatrywać głównie dla miasta Krynicy-Zdrój. Zatem modernizacja dróg w obrebie miasta będzie miała istotne znaczenie dla zmniejszenia emisji komunikacyjnej, a także poprawy klimatu akustycznego w mieście. Należy nadmienić, że w ostanich latach (2004-2007) wykonano kilka modernizacji dróg, m.in. modernizację drogi wojewódzkiej nr 981 i modernizacje dróg powiatowych. Ponadto, ciągłe usprawnianie i uatrakcyjnianie transportu zbiorowego (z wykorzystaniem autobusów spełniających wymagania norm EURO) przyczyni się do zmniejszenia ruchu samochodów prywatnych, zwłaszcza osób dojeżdżających do pracy.

65 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Istotne znaczenie dla zmniejszenia negatywnego wpływu indywidualnego transportu samochodowego na środowisko ma, oprócz poprawy stanu technicznego pojazdów, stosowanie benzyny bezołowiowej oraz biopaliw. Samochód bardzo często jest używany przez turystów weekendowych, ze względu na dużą swobodę wyboru celu podróży i czasu tej podróży, przyczyniając się w ten sposób do zanieczyszczenia terenów atrakcyjnych turystycznie. W tej sytuacji pewnym rozwiązaniem jest podnoszenie standardów technicznych istniejących tras rowerowych i budowa nowych tras oraz stworzenie warunków do wprowadzenia systemu przewozów kombinowanych, polegający na tym, że turysta dojeżdża do miejsca przeznaczenia środkami komunikacji zbiorowej, np. autobusem PKS lub prywatnym samochodem, zaś do penetracji turystycznej terenu docelowego służy mu np. wynajęty rower.

Kierunki działań:

P1. Likwidacja lub modernizacja (w kierunku wykorzystania proekologicznych nośników energii) źródeł „niskiej emisji” (indywidualnych węglowych systemów grzewczych, lokalnych kotłowni opalanych węglem) P2. Zmniejszenie zużycia energii cieplnej poprzez np. izolację cieplną budynków i upowszechnianie przyjaznego środowisku budownictwa (materiały energooszczędne) P3. Promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych P4. Poprawa funkcjonowania infrastruktury drogowej (budowa obejść, modernizacja dróg) oraz poprawa płynności ruchu P5. Zwiększenie udziału komunikacji zbiorowej w przewozach pasażerskich P6. Modernizacja taboru autobusowej komunikacji miejskiej (wymiana pojazdów na bardziej „ekologiczne") P7. Rozwój infrastruktury rowerowej; budowa nowych tras rowerowych i modernizacja istniejących, w tym wyprowadzenie ruchu rowerowego poza jezdnie, budowa parkingów dla rowerów, itp. P8. Wprowadzenie systemu wsparcia finansowego dla właścicieli mieszkań zmieniających system ogrzewania na proekologiczny.

5.3.3. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 5.11. wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony powietrza powinny być sukcesywnie modyfikowane.

Tabela 5.11. Wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego.

Lp. Wskaźniki Jednostka Stan wyjściowy (2006 rok) 1. Klasa strefy powiat nowosądecki Klasa A strefy 2. Sieć gazowa rozdzielcza (km) km 135,8 3. Odbiorcy gazu z sieci % 86

66 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

5.3.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011.

Tabela 5.12. Ochrona powietrza atmosferycznego Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011.

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne źródła 2008 2009 2010 2011 Ogółem finansowania 2008 - 2011 1. Prowadzenie monitoringu WIOŚ w Krakowie Koszty w ramach monitoringu Budżet Państwa jakości powietrza zgodnie z „Programem monitoringu środowiska w woj. małopolskim w latach 2007- 2009) 2. Promowanie budownictwa Starostwo Powiatowe, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - z materiałów Urząd Gminy energooszczędnych (w ramach edukacji ekologicznej) 3. Promowanie zakładów Starostwo Powiatowe, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - posiadających systemy Urząd Gminy zarządzania środowiskowego 4. Termomodernizacja w budynku Urząd Gminy 150 400 - - 550 Środki własne, środki Przedszkola nr 2 – wymiana pomocowe stolarki okiennej i docieplenie styropianem 5. Termomodernizacja w budynku 190 - - - 190 Środki własne, środki Szkoły w Mochnaczce Niżnej pomocowe 6. Termomodernizacja w budynku 180 - - 180 Środki własne, środki Przedszkola w Bereście pomocowe Ochrona powietrza atmosferycznego: Razem 340 580 - - 920

67 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

5.4. Ochrona przed hałasem (H)

5.4.1. Stan wyjściowy

W przeciągu paru ostatnich lat wprowadzono zmiany w przepisach prawnych, wynikające z konieczności zapewnienia formalnej zgodności krajowych przepisów z wymogami prawa unijnego. W dalszej perspektywie daje to możliwość dokładniejszych badań klimatu akustycznego oraz bezpośredniego porównania wyników tych badań z innymi krajami unijnymi, a co najważniejsze budowy racjonalnych programów ochrony środowiska przed hałasem. Hałas jest to każdy niepożądany, nieprzyjemny dźwięk, który dokucza lub utrudnia pracę i wypoczynek a skutki jego oddziaływania są niemal natychmiast odczuwalne poprzez zakłócenie snu, wypoczynku i rozdrażnienie. Klimat akustyczny w środowisku ocenić można na podstawie obiektywnych wartości zmierzonych odpowiednim miernikiem do określenia poziomu dźwięku zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi jak i subiektywnie. Państwowy Zakład Higieny Opracował subiektywną skalę uciążliwości hałasu komunikacyjnego. Uciążliwość tego rodzaju hałasu zależna jest jednak od wartości równoważnego poziomu LAeq: mała uciążliwość hałasu LAeq < 52 db średnia uciążliwość 52 dB ≤ LAeq ≤ 62 dB duża uciążliwość 63 dB ≤ LAeq ≤ 70 dB bardzo duża uciążliwość LAeq > 70 dB

Hałas odczuwalny jest nie tylko przez organ słuchu ale także przez centralny układ nerwowy a przez niego oddziałuje na cały organizm człowieka zarówno w aspekcie fizycznym jak i psychicznym pogarszając nasz stan zdrowia, sprawność umysłową, efektywność i jakość pracy. Hałas odczuwalny jest nie tylko przez organ słuchu ale także przez centralny układ nerwowy a przez niego oddziałuje na cały organizm człowieka zarówno w aspekcie fizycznym jak i psychicznym, pogarszając nasz stan zdrowia, sprawność umysłową, efektywność i jakość pracy. Hałas powoduje także pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza. Na coraz większych obszarach robi się coraz głośniej. Nie ma już miast nie narażonych na hałas zarówno od strony wciąż rosnącego potoku pojazdów czy zakładów przemysłowych i rozrywkowych tym samym wzrasta liczba ludności zagrożonych hałasem w środowisku. Należy zauważyć, że w ostatnich latach zmieniła się nasza świadomość zagrożenia hałasem. Traktujemy je jako zanieczyszczenie, które jest zagrożeniem dla zdrowia i środowiska. Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać nas wspólnotowe przepisy prawne. Hałas w środowisku na który narażeni są ludzie reguluje Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 25 czerwca 2002 roku w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku 2002/49/WE. Dyrektywa ma na celu wspólne dla wszystkich Państw Członkowskich unikanie, zapobieganie oraz zmniejszanie szkodliwych skutków narażenia ludzi na działanie hałasu. Dyrektywa przewiduje również ujednolicenie stosowanych w krajach Unii wskaźników oceny hałasu. Wskaźniki te będą stosowane do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem (LN i LDWN) oraz do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby (LAeqD i LAeqN). Regulacje wynikające z Dyrektywy zostały przetransponowane do polskiego ustawodawstwa ustawą Prawo Ochrony Środowiska, która traktuje hałas jako zanieczyszczenie środowiska, więc należy

68 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______wobec niego przyjmować takie same zasady postępowania jak w przypadku innych zanieczyszczeń. Jednym z istotniejszych uregulowań zarówno Dyrektywy, jak w jej następstwie – krajowych aktów prawnych – jest wprowadzenie obowiązku realizacji mapy akustycznej, a następnie opracowania programów ochrony środowiska przed hałasem. Kryteria oceny hałasu zróżnicowane są w zależności od rodzajów terenu, rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu oraz w zależności od pory dnia lub nocy określone są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826). W zależności od rodzaju źródła rozróżnia się następujące typy hałasu: - komunikacyjny, czyli samochodowy, tramwajowy i kolejowy, - przemysłowy. Poziom emisji hałasu komunikacyjnego zależy nie tylko od „głośności‖ pojazdów ale także od natężenia ruchu i struktury strumienia pojazdów, szczególnie udziału pojazdów ciężkich, płynności ruchu, organizacji ruchu np. prędkości pojazdów i ich stanu technicznego ale także od jakości torowisk, stanu nawierzchni i nachylenia jezdni oraz charakteru zabudowy. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie przeprowadził pomiary hałasu komunikacyjnego w wybranych punktach powiatu nowosądeckiego, jednak na terenie gminy Krynica- Zdrój nie było punktów pomiarowych. W 2005 r. na terenie powiatu nowosądeckiego pomiary były prowadzone w dwóch punktach – m. Grybów i m. Piwniczna. W obu punktach zanotowane zostały przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu drogowego zarówno dla pory dnia jak i nocy. Nie zanotowano przekroczenia wartości progowych średniego równoważnego poziomu dźwięku zarówno dla pory dnia jak i nocy. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu drogowego w Grybowie i Piwnicznej związane są głównie ze strukturą strumienia ruchu, natężeniem ruchu oraz stanem nawierzchni dróg. Dodatkowo na poziom hałasu w obu punktach pomiarowych duży wpływ ma znaczny ruch tranzytowy przez te miejscowości. Uzyskane wyniki pomiarów świadczą o tym, że należy kontynuować działania w zakresie: - rozpoznania i kontroli poziomów dźwięku, - dokonywania wnikliwej analizy układów komunikacyjnej miast, - niezbędnej przebudowy ulic (budowa obwodnic), - poprawy stanu technicznego dróg, - eliminacji z ruchu pojazdów szczególnie uciążliwych oraz niesprawnych technicznie, - rozpatrzenie możliwości zastosowania środków technicznych minimalizujących uciążliwość hałasu komunikacyjnego (m.in. ekrany akustyczne).

Uciążliwość hałasu kolejowego jest decydowanie mniejsza niż hałasu drogowego czy przemysłowego. W ostatnich latach nastąpiło ograniczanie intensywności ruchu kolejowego, szczególnie wyraźnie zmniejszyła się liczba lokalnych pociągów osobowych. W sposób istotny wpływało to na oddziaływanie akustyczne transportu kolejowego. W gminie Krynica-Zdrój nie było zlokalizowanych punktów pomiarowych hałasu kolejowego. Jeden punkt pomiarowo kontrolny usytuowany był w 2005 r. w m. Grybów przy linii kolejowej nr 96 relacji Tarnów-Leluchów w km 61,638. W punkcie tym nie zanotowano przekroczeń wartości dopuszczalnych i progowych zarówno dla pory dnia jak i nocy. Ciszę zakłócają również punktowe źródła hałasu pochodzące od zakładów przemysłowych, rzemieślniczych, usługowych, gastronomicznych bądź branży rozrywkowej zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej. Zagrożenie hałasem przemysłowym ma charakter lokalny i obejmuje swym zasięgiem jedynie niewielkie obszary zabudowy mieszkaniowej, sąsiadującej bezpośrednio z obiektem będącym źródłem ponadnormatywnej emisji hałasu. Najczęstszą przyczyną generowania ponadnormatywnej emisji hałasu do środowiska jest praca układów wentylacji oraz klimatyzacji obiektów.

Podsumowując, u źródeł uciążliwości związanych z hałasem ma terenie gminy Krynica-Zdrój, leży przede wszystkim hałas komunikacyjny. Hałas w ujęciu przestrzennym, przyjmuje w tym przypadku

69 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______charakter liniowy i związany jest z przebiegiem tras komunikacyjnych. Największe uciążliwości związane z komunikacją samochodową występują w mieście Krynica-Zdrój, co związane jest z układem komunikacyjnym.

5.4.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji

Ochrona mieszkańców miasta Krynica-Zdrój przed hałasem emitowanym przez środki transportu drogowego

Cel ten jest zgodny z celem polityki ekologicznej państwa i celem polityki wojewódzkiej.

Działania w zakresie ochrony przed hałasem drogowym są w znacznej części identyczne z działaniami ukierunkowanymi na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, której źródłem jest transport drogowy (modernizacja dróg, zwiększenie udziału transportu zbiorowego i rowerowego), co zostało omówione w paragrafie dotyczącym ochrony powietrza atmosferycznego (par 5.3.).

Na terenie gminy niektóry podmioty prowadzące działalność gospodarczą powodują uciążliwą emisję hałasu dla najbliższego otoczenia (zakłady przemysłowe, produkcyjne, rzemieślnicze, usługowe, gastronomiczne bądź branży rozrywkowej zlokalizowanej w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej). Kontrole instalacji emitujących nadmierny hałas do środowiska w znacznej mierze wymuszają na podmiotach inwestowanie w urządzenia ograniczające jego emisję (tłumiki, obudowy dźwiękoszczelne, przenoszenie instalacji do innego obiektu, skrócenie czasu pracy urządzeń) bądź instalowania ekranów akustycznych ograniczających oddziaływanie halasu na środowisko i człowieka.

Problem zagrożenia emisją hałasu należy integrować z aspektami planowania przestrzennego, w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wartości dopuszczalnych poziomów dźwięku są uzależnione od funkcji urbanistycznej danego terenu. Wartości dopuszczalne poziomów hałasu powinny stanowić normę w odniesieniu do kształtowania klimatu akustycznego terenów nowo zagospodarowywanych.

Kierunki działań: 1. Realizacja przedsięwzięć zmniejszających narażenie mieszkańców gminy na hałas komunikacyjny, w tym: modernizacja szlaków komunikacyjnych, budowa ekranów akustycznych, instalowanie okiem o zwiększonej izolacyjności akustycznej (w przypadku braku możliwości zastosowania innych sposobów). 2. Dalsze ograniczanie emisji hałasu pochodzącego z sektora gospodarczego, m.in. poprzez kontrole przestrzegania dopuszczalnej emisji hałasu, wprowadzanie urządzeń ograniczających emisję hałasu).

5.4.3. Wskaźniki realizacji celu

Dla gminy Krynica-Zdrój na tym etapie nie zdefiniowano wskaźników w zakresie hałasu.

5.4.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011.

Brak przedsięwzięć inwestycyjnych, natomiast pozainwestycyjne to przestrzeganie zapisów m.p.z.p. odnośnie ochrony przed hałasem.

70 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

5.5. Pola elektromagnetyczne (PE)

5.5.1. Stan wyjściowy

W ostatnich latach notuje się coraz większą ilość źródeł pól elektromagnetycznych, zwiększa się też obszar ich oddziaływania. Do głównych źródeł wytwarzających sztuczne pola elektromagnetycznych na terenie gminy Krynica- Zdrój zaliczyć należy: obiekty elektroenergetyczne takie jak: stacje i linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia (110 kV i więcej), elektrownie, obiekty radiokomunikacyjne czyli stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej, obiekty radiolokacyjne (wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji). Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, jak dotąd, nie prowadził pomiarów poziomów promieniowania elektromagnetycznego w środowisku na obszarze gminy Krynica-Zdrój. Zgodnie z „Programem monitoringu dla województwa małopolskiego na lata 2007-2009‖ takie badania zostały zaplanowane do wykonania do roku 2009 na terenie gminy w punkcie Czarny Potok.

Kilkuletnie obserwacje poziomów natężeń pól elektromagnetycznych na innych terenach województwa małopolskiego pozwalają na stwierdzenie, iż planowanie oraz budowa inwestycji emitujących do środowiska pola elektromagnetyczne prowadzone są z należytą starannością i dbałością o dotrzymanie, wymaganych prawem limitów.

Zagadnienie ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi ujmowane jest w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Nadal społeczeństwo ma małą świadomość na temat źródeł i zasięgu oddziaływania pól elektromagnetycznych oraz ich wpływu na stan zdrowia człowieka. Zwykle notowane są negatywne odczucia odnośnie zagrożenia, jakie niosą stacje bazowe telefonii komórkowej. Nadal społeczeństwo ma małą świadomość na temat źródeł i zasięgu oddziaływania pól elektromagnetycznych oraz ich wpływu na stan zdrowia człowieka. Zwykle notowane są negatywne odczucia odnośnie zagrożenia, jakie niosą stacje bazowe telefonii komórkowej

5.5.2. Cel średnioterminowy do 2015 roku i strategia jego realizacji

Ochrona przed polami elektromagnetycznymi w perspektywie średniookresowej nie jest priorytetem dla gminnej polityki ekologicznej. Niemniej jednak w celach prewencyjnych, konieczna jest kontynuacja systematycznej kontroli poziomów pól elektromagnetycznych, aby w sytuacjach przekroczeń dopuszczalnych poziomów w porę podejmować środki zaradcze.

Zatem celem do 2015 roku jest:

Rozeznanie skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi

Ostatnie zmiany w ustawie Prawo ochrony środowiska zniosły obowiązek posiadania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych jednak ustalają obowiązek wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych na prowadzących instalacje i użytkowników urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne (przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko). Pomiary należy przeprowadzić bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia i każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy urządzenia.

71 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 (oraz dokument zmieniający rozporządzenie z dnia 21 sierpnia 2007 r.) w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowiska oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem danego przedsięwzięcia do sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko, znaczącym elementem jest wymóg sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowiska dla: stacji elektromagnetycznych lub napowietrznych linii elektromagnetycznych o napięciu znamionowym wynoszącym nie mniej niż 220kV, o długości nie mniejszej niż 15 km oraz, instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych, z wyłączeniem radiolinii, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 MHz do 300 000 MHz. Art. 76 ustawy Poś nakłada na inwestora obowiązek poinformowania, na 30 dni przed terminem oddania do użytku nowo zbudowanego lub zmodernizowanego obiektu lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o planowanym terminie oddania do użytku obiektu będącego źródłem promieniowania elektromagnetycznego.

Zgodnie z art. 123 ustawy Prawo ochrony środowiska, oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dokonuje się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska a prowadzenie okresowych badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku jest zadaniem wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. W tym kontekście istotne znaczenie mają planowane pomiary poziomów promieniowania elektromagnetycznego w środowisku na obszarze gminy Krynica-Zdrój, co pozwoli na bieżącą ocenę skali zagrożenia oraz prowadzenie bazy danych o polach elektromagnetycznych w środowisku i rejestru terenów na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku.

Ważnym zadaniem leżącym w gestii samorządów gminnych jest wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów dotyczących ochrony przed polami elektromagnetycznymi. Istotna jest także edukacja społeczeństwa dotycząca rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól, szczególnie w pobliżu stacji bazowych telefonii komórkowej.

Kierunki działań: PE 1. Stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznychi prowadzenie bazy danych PE 2. Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zagadnienia pól elektromagnetycznych PE 3. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych PE 4. Edukacja ekologiczna mieszkańców w zakresie rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól elektromagnetycznych

72 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

5.5.3. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 5.13. wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi powinny być sukcesywnie modyfikowane.

Tabela 5.13. Wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi Lp. Wskaźniki Jednostka Stan wyjściowy (2006 rok) 1. Liczba miejsc, gdzie stwierdzono przekroczenie Szt. Nie prowadzono dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych pomiarów w środowisku z wyszczególnieniem 2. Ilość kontroli potencjalnych źródeł pól Szt. b.d. elektromagnetycznych

73 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

5.5.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011.

Tabela 5.14. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011.

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne źródła 2008 2009 2010 2011 Ogółem finansowania 2008 - 2011 1. Prowadzenie cyklicznych badań WIOŚ b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - kontrolnych poziomów pól w Krakowie elektr. 2. Wprowadzanie do m.p.z.p. Urząd Gminy b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - zapisów dot. pól elektromagnetycznych Ochrona przed polami elektromagnetycznymi: Razem b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. -

74 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY

6.1. Ochrona przyrody i krajobrazu (PK)

6.1.1. Stan wyjściowy

Zróżnicowana rzeźba terenu Beskidu Sądeckiego, charakterystyczna dla Karpat budowa geologiczna, typowo górski klimat oraz unikalne warunki hydrologiczne i glebowe to czynniki kształtujące środowisko przyrodnicze gminy Krynica-Zdrój. O bogactwie przyrodniczym tych obszarów stanowią nie tylko walory estetyczne krajobrazu, ale i obecność zróżnicowanej pod względem gatunkowym flory i fauny, obfitujących w unikatowe, często chronione gatunki.

Znaczna część obszarów gminy o najcenniejszych walorach przyrodniczych i krajobrazowych została objęta ochroną o różnym statusie prawnym. Przestrzenny system ochrony przyrody na terenie gminy tworzony jest przez rezerwat krajobrazowy „Okopy Konfederackie‖, Popradzki Park Krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody oraz obszary NATURA 2000. Łączna powierzchnia obszarów chronionych w gminie wynosi 14 515 ha. Obecnie cały obszar powiatu nowosądeckiego, w tym gmina Krynica-Zdrój, zgodnie z rozporządzeniem Wojewody Nowosądeckiego Nr 27 z dnia 1 października 1997 r. został uznany za Obszar Chronionego Krajobrazu. Do Obszaru Chronionego krajobrazu nie są wliczone obszary objęte inna formą ochrony przyrody. Do pozostałych obszarów i obiektów prawnie chronionych należą:

Popradzki Park Krajobrazowy23 (PPK), powołany uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Nowym Sączu w 1987 roku (pow. 54 393 ha), obejmuje południowo-zachodnią część gminy. Park został utworzony w celu kompleksowej ochrony wartości przyrodniczo- krajobrazowych tego obszaru. Teren parku rozciąga się w pasmach Jaworzyny i Radziejowej, a częściowo także w Górach Czernichowskich i dolinie Popradu. Przeszło 70% powierzchni Parku pokryte jest lasami tworzonymi przez takie gatunki jak jodła, buk i świerk. Wśród drzew im towarzyszących wyróżnić należy modrzew europejski, jawor, brzozę gruczołkowatą, olchę i jesion. Największe powierzchnie zajmuje buczyna karpacka, w której obok buka duży udział ma jodła.

Rezerwat krajobrazowy „Okopy Konfederackie‖ (założony na miejscu jednego z obozów konfederatów barskich) o pow. 3,09 ha. Rezerwat jest położony na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego i Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Beskidu Śląskiego‖. Celem utworzenia rezerwatu jest zachowanie w stanie niezmienionym pozostałości okopów z XVIII w., wzniesionych przez Konfederatów Barskich. Okopy zajmują wierzchołkowatą część wzgórza, posiadają kształt wydłużonej elipsy o osi północny zachód - południowy wschód. W większości porośnięte są młodym lasem bukowym, z udziałem brzozy i świerka oraz krzewami m.in. kaliny koralowej. Ponad to występują takie gat. roślin jak: dziewięćsił bezłodygowy, kocanka piaskowa czy podkolan biały24

Pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej: -Lipa, Tylicz - okolice kościoła -Dąb szypułkowy, Berest - okolice kościoła rzymsko-katolickiego -Lipa, Mochnaczka Niżna przy zabudowaniach gospodarczych -Modrzewie, jesiony, jawor, Mochnaczka Niżna wokół kościoła rzymsko-katolickiego

23 Uchwała nr 169/XIX/87 WRN w Nowym Sączu z dnia 11.11.1987 r. 24 „Rezerwaty przyrody w Polsce Południowej‖, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2007

75 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

-Lipa, Złockie przy drodze do kościoła -Lipa, Mochnaczka Niżna przy kaplicy -Jesion, Mochnaczka Niżna przy drodze między szkołą a studnią w kierunku na Tylicz -Lipa, Piorunka przy kościele -Lipa, Tylicz teren państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej -Lipa 6 sztuk, Tylicz w otoczeniu zabytkowej cerkwi -Lipa, Tylicz na cmentarzu koło zabytkowej cerkwi -Dąb, Krynica ul. Ludowa -Drzewostan bukowy, Krynica uroczysko Jaworzyna -Lipa 11 szt., Krynica Dolna przy kościele rzymsko-katolickim -Skała piaskowiec z otaczającym drzewostanem „Diabelski kamień‖, Krynica- szlak turystyczny na Jaworzynę.

Obszary NATURA 2000” Na czwartej nadzwyczajnej sesji Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju z dnia 15 lutego 2007 r. podjęto uchwały nr IV/26/07 i IV/27/07 w sprawie wyrażenia opinii do projektu Ministerstwa Środowiska- Departamentu Leśnictwa, Ochrony Przyrody i Krajobrazu, proponującego utworzenie na terenie Krynicy-Zdroju obszarów chronionych w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000– Dyrektywy Siedliskowe: PLH 120039 Krynica oraz PLH 120019 Ostoja Popradzka. System Natura 2000 jest podstawową formą ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Definiującymi ją aktami prawnymi są: Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków). Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory. Na sieć Natura 2000 składają się tzw. Specjalne Obszary Ochrony (SOO), wytypowane na podstawie Dyrektywy Siedliskowej oraz tzw. Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowane na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Na terenie gminy znajdują się następujące obszary Natura 2000: Krynica (PLH 120039) to obszar o pow. 163,8 ha zaklasyfikowany do sieci NATURA 2000 ze względu na obecność obszarów siedliskowych i miejsc żerowania dwóch gatunków nietoperzy: nocka dużego (Myotis myotis) oraz podkowca małego (Rhinolophus hipposideros). Kolonie obu gatunków nietoperzy zajmują strych cerkwi grekokatolickiej pw. św. Piotra i Pawła znajdującej się na skraju miasta Krynicy.

Ostoja Popradzka (PLH 120019) o pow. 57 930,99 ha pokrywa się w dużej mierze z Popradzkim Parkiem Krajobrazowym i 14 rezerwatami przyrody, w tym z rezerwatem „Okopy Konfederackie‖ znajdującym się na terenie gminy Krynica-Zdrój. Ostoja Popradzka jest jednym z najcenniejszych terenów pod względem walorów przyrodniczych w Polsce, stanowiącym refugium dla wielu typów roślinności o charakterystycznym piętrowym układzie. Tereny Ostoi Popradzkiej to także siedliska dla wielu gatunków zwierząt kręgowych i bezkręgowych, wpisanych również do Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W obrębie gminy Krynica-Zdrój na uwagę zasługują: niżowe i górskie łąki ekstensywne, górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe oraz górskie murawy acidofilne.

Ochrona gatunkowa Na terenie gminy znajdują się stanowiska wielu gatunków roślin chronionych i rzadkich. Piętrowy układ roślinności jest cechą charakterystyczną Beskidu Sądeckiego. Strefa podgórska kształtowana jest w większości przez mozaikę pól, łąk i lasów mieszanych. Buk, jodła, jawor, modrzew, jesion czy introdukowany świerk to gatunki składające się na piętro dolnego regla. W strefie górnego regla dominują świerki. Wśród unikatowych gatunków flory drzewiastej wyróżnić należy brzozę ojcowską, cis pospolity i kosodrzewinę, których stanowiska spotkać można tylko na nielicznych obszarach Beskidu Sądeckiego. Lasy występujące na terenie gminy cieszą się dużą atrakcyjnością ze względu na

76 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______swoje lecznicze właściwości. Substancje lotne w postaci olejków eterycznych uwalnianych z liści, głównie drzew iglastych, działają bakteriobójczo tworząc wolny od drobnoustrojów klimat. Sprzyja to lepszym warunkom wypoczynku i leczenia. Flora Beskidu Sądeckiego to także około 1000 gatunków roślin kwiatowych, a wśród nich stanowiska rzadkich przedstawicieli roślin wysokogórskich: wiechliny alpejskiej, kulika górskiego, fiołka dwukwiatowego oraz bardziej rozpowszechnionych gatunków subalpejskich jak: miłosna górska czy omieg górski. Przyrodę tego obszaru wzbogaca ponadto około 500 gatunków porostów, 260 gat. mszaków i 400 gat. grzybów. Świat zwierząt, podobnie jak szata roślinna, obfituje w wiele ciekawych gatunków począwszy od bezkręgowców, najliczniej reprezentowanych przez owady, po zwierzęta kręgowe, w tym liczne ptaki, ssaki, gady płazy i ryby. Wśród owadów na uwagę zasługuje wiele gat. chronionych, należących do rzędu motyli: niepylak mnemozyna, paź żeglarz i paź królowej oraz górówki i perłowce. Pod względem składu gatunkowego zwierząt kręgowych dobrze rozpoznany jest teren masywu Jaworzyny Krynickiej. Wśród bogatej fauny gryzoni i owadożernych bytuje tam kilka gatunków chronionych: ryjówka malutka, rzęsorek mniejszy i orzesznica. Wśród dużych ssaków kopytnych i drapieżnych występują: jeleń, sarna, dzik, niedźwiedź, wilk, ryś, żbik, borsuk oraz drobne drapieżniki chronione: łasica i gronostaj. Płazy i gady reprezentowane są przez: żmiję zygzakowatą, zaskrońca, jaszczurkę żyworódkę i padalca, kumaka nizinnego, węża Eskulapa, traszkę górską i karpacką Na terenie gminy znajdują się miejsca rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych ptaków: orlika krzykliwego na terenach leśnictwa Mochnaczka Niżna i Tylicz oraz bociana czarnego na terenach leśnictwa Kopciowa i Tylicz.

6.1.2. Cele średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji

Zachowanie różnorodności biologicznej i krajobrazu oraz racjonalne użytkowanie zasobów przyrody

Cel ten jest zgodny z celem zdefiniowanym w powiatowym programie ochrony środowiska. Będzie on realizowany poprzez skupienie się na ochronie najcenniejszych siedlisk oraz gatunków flory i fauny, zwłaszcza z uwzględnieniem sieci NATURA 2000 (Ostoja Popradzka, Ostoja Krynica).

Krynica-Zdrój to gmina o ugruntowanej pozycji społeczno-turystycznej, której dynamika rozwoju gospodarczego jest jedną z najwyższych w całym powiecie nowosądeckim. Zgodnie z koncepcją rozwoju zrównoważonego, warunkiem koniecznym dalszego rozwoju gospodarczego gminy jest ochrona różnorodności biologicznej a podejmowane w tym zakresie działania muszą być zintegrowane z polityką społeczno-gospodarczą.

Ochrona różnorodności biologicznej i racjonalne korzystanie z jej elementów oznacza zadania realizowane na rzecz trwałego zachowania wszystkich elementów bioróżnorodności, a więc ochrony jej składników na poziomie genetycznym, gatunkowym i ponadgatunkowym. Istotą tej ochrony jest zapewnienie trwałości i odtwarzalności środowiska przyrodniczego oraz krajobrazu nie tylko poprzez prace konserwatorskie, ale świadome ich kształtowanie, zapobiegając jednocześnie potencjalnym zagrożeniom.

Warunkiem koniecznym do prawidłowego określenia kierunków i form ochrony różnorodności biologicznej w gminie jest dokładne poznanie jej zasobów oraz oszacowanie potencjalnego zagrożenia dla ich trwałości. Precyzyjne dane na temat składu gatunkowego roślin i zwierząt pozwolą na wydzielenie grup gatunków i ekosystemów o wysokich priorytetach ochronnych. Szczególny nacisk położyć należy na te składniki różnorodności, które są rzadkie i w różny sposób zagrożone

77 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______wyginięciem lub trwałym przekształceniem. Inwentaryzacja przyrodnicza pozwoli również na rozwijanie krajowej i europejskiej sieci obszarów chronionych.

Kluczowe dla zachowania różnorodności biologicznej jest utrzymanie istniejących przedmiotów ochrony, w tym obszarów NATURA 2000 oraz poszukiwanie nowych, predysponowanych do objęcia ochroną prawną. Zasady i kierunki działań w zakresie ochrony Popradzkiego Parku Krajobrazowego oraz Ostoi Popradzkiej są ujęte w planach i programach ochrony tych obszarów. Opracowania te charakteryzują aktualną działalność gospodarczą na powyższych obszarach, określają zasady gospodarowania oraz bieżące i przyszłe zadania ochronne. Równie istotna będzie ochrona bioróżnorodności na terenach użytkowanych i zagospodarowanych przez człowieka. Dotyczy to głównie obszarów zdegradowanych jak np.: terenów nieleśnych, na których zaniechano wypasów i wykaszania, w tym półnaturalnych zbiorowisk polan reglowych, które zagrożone są sukcesją lasu lub wtórnym zalesieniem.

W gminie Krynica - Zdrój istnieje wiele obszarów nie objętych ochroną, a które predysponują do tego miana ze względu na swoje istotne znaczenie w zachowaniu i utrzymaniu bioróżnorodności w niezmienionym kształcie. Do takich obszarów należą m.in. doliny rzeczne, stanowiące "korytarze ekologiczne" przemieszczania się flory i fauny, czy otwarte przestrzenie rolno-leśne na stokach i w dolinach. Na terenie gminy proponuje się do objęcia ochroną następujące obszary i obiekty: Jako rezerwaty przyrody: - Dolinę Muszynki - Masyw Wysokiego Bereścia wraz z 4 km odcinkiem przełomowym doliny Muszynki, - przełomowy odcinek rzeki Białej u stóp Banickiej Góry i pasma Góry Żabnickiej (na terenie gminy znajduje się niewielka część projektowanego rezerwatu). Jako użytki ekologiczne: - obszar obejmujący dobrze zachowane starodrzewie bukowe w źródliskowej partii Czarnego Potoku, - obszar obejmujący dobrze zachowanie starodrzewie bukowe w źródliskowej partii potoku Jawor - torfowisko źródliskowe potoku Mochnaczka, teren przypotokowego torfowiska źródliskowego. Jako stanowiska dokumentacyjne: - potok pod Skocznią, odcinek przy ostatnich zabudowaniach, poniżej skrzyżowania szlaków turystycznych (odsłonięcie na dnie potoku dwóch bardzo grubych ławic piaskowców krynickich leżących w obrębie cienkoławicowego fliszu formacji z Zarzecza Strefy Krynickiej, - wschodnie zbocze Góry Parkowej ponad drogą do Tylicza (w nieczynnym kamieniołomie odsłania się odwrócony kompleks grubo- i średnioławicowych piaskowców z wkładkami łupków ilastych i margli), - Tylicz, przy drodze do Muszynki, potok Muszynka poniżej ujścia wody mineralnej. W dnie potoku i na zboczu objętym ruchami masowymi odsłaniają się pakiety czerwonych i zielonych łupków ilastych pośród cienkopłytowych piaskowców. Jako zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: - Góra Parkowa w Krynicy zagospodarowana jako park zdrojowy o urozmaiconej i czytelnej morfologii osuwiskowej oraz Park Pułaskiego z Górą Huzary Jako pomniki przyrody: - Jaworzyna Krynicka - Rysiowe Skałki na północnym stoku góry tuż poniżej drogi do schroniska, - Czarny Potok k/Krynicy - wodospad o wysokości ok. 20 m.

Wydaje się, iż na terenie gminy Krynica-Zdrój największe zagrożenia dla stanu środowiska naturalnego płyną z rozwoju infrastruktury turystycznej oraz wzmożonej presji ruchu turystycznego na

78 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______niektóre obszary chronione. Aby uniknąć dewaloryzacji przyrody, rekreacja i turystyka powinny rozwijać się w taki sposób, aby została zachowana możliwość ochrony najbardziej cennych terenów. Infrastruktura musi spełniać wymagania ochrony środowiska a rozmieszczenie ośrodków wypoczynkowych i urządzeń obsługi ruchu turystycznego należy planować w miejscach najmniej konfliktowych. Warunkiem koniecznym jest zatem uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w strategiach rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki oraz w planach rozwoju lokalnego.

Niewątpliwie istotnym problemem w kwestii ochrony dziedzictwa przyrodniczego jest stosowanie niewłaściwych praktyk rolniczych. Często nieodpowiedzialne stosowanie nawozów organicznych i mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin prowadzi do nieumyślnego niszczenia cennych składników przyrody. Z działalnością rolniczą wiąże się również jesienne wypalanie traw i ściernisk, szczególnie niebezpieczne ze względu na zagrożenie pożarowe jak i dla funkcjonowania ekosystemów łąk i pól. W systemie zrównoważonego rolnictwa, gospodarstwo rolne traktowane jest jako przedsiębiorstwo produkcyjne stanowiące część otaczającego go ekosystemu. W związku z tym, rolnicy są zobowiązani chronić środowisko poprzez zminimalizowanie negatywnego oddziaływania produkcji rolnej na jego jakość. Cel ten może zostać osiągnięty poprzez promowanie, na całym obszarze gminy Krynica-Zdrój, rozwoju rolnictwa ekologicznego opartego na tradycyjnych metodach gospodarowania. Działania te leżą w kompetencji szeroko rozumianej edukacji ekologicznej, której umiejętne wdrażanie wśród mieszkańców przełoży się na skuteczne ograniczenie degradacji środowiska. Charakterystyczne, a zarazem unikatowe walory krajobrazowe gminy Krynica-Zdrój, na który składają się zarówno elementy przyrody jak i architektury, stanowią istotny przedmiot ochrony. Zarządzanie przestrzenią na obszarach łączących najciekawsze cechy krajobrazu rolniczego w połączeniu z charakterystyczną drewnianą zabudową sakralną powinno służyć zapewnieniu właściwych relacji pomiędzy potrzebami człowieka, a zachowaniem niepowtarzalnego, XIX wiecznego klimatu gminy. Wskazana jest zatem ochrona przed zabudową i zadrzewieniem stref i punktów widokowo – krajobrazowych, głównie w strefie pogórzy, oraz ograniczenie rozwoju budownictwa mieszkaniowego i rekreacyjnego na obszarach o wysokich walorach przyrodniczo- krajobrazowych. Dla utrzymania tradycyjnego krajobrazu gminy istotna będzie również ochrona zadrzewień, zakrzaczeń śródpolnych oraz ochrona i wprowadzanie nowych systemów zieleni, zwłaszcza zieleni miejskiej w Krynicy-Zdroju.

W każdych warunkach istotne jest szczegółowe rozpoznanie warunków życia roślin i zwierząt i wypracowania skutecznych metod ochrony stanowisk niektórych gatunków, ochrony mateczników i ostoi zwierząt zwłaszcza w okresie rozrodu. Na terenach występowania roślin rzadkich i zagrożonych istotne będą działania chroniące teren przed zmianą użytkowania w celu powstrzymania procesów ubożenia flory i fauny. Równie ważna jest ochrona wzbogacających bioróżnorodność obszaru, siedlisk wilgotnych i wodnych (młaki, zabagnienia) będących często miejscami gniazdowania ptaków. Ze względu na gęstą sieć hydrograficzną ważne jest stworzenie odpowiednich warunków migracji i bytowania dla organizmów wodnych. Oprócz takich działań jak budowa przepławek znaczenie ma ograniczanie regulacji cieków wodnych, utrzymanie naturalnej obudowy rzek i potoków, nie zabudowywanie teras zalewowych, eliminowanie zanieczyszczeń wód ściekami bytowymi itp.

Kierunki działań: PK 1. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. PK 2. Doskonalenie krajowego i europejskiego systemu obszarów i obiektów prawnie chronionych. PK 3. Wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej poprzez rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. PK 4. Selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo oraz ochrona tych terenów przed zainwestowaniem i tzw. dzikim zagospodarowaniem PK 5. Uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w strategiach rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki oraz w planach rozwoju lokalnego.

79 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

PK 6 Zachowanie walorów przyrodniczych hal i polan śródleśnych, dolin rzecznych, itp. PK 7. Ochrona elementów środowiska przyrodniczo-kulturowego, historycznego układu miasta i układów wsi oraz typów zabudowy, w tym dostosowanie architektury budynków do lokalnych tradycji budowlanych PK 8. Rozwój sieci szlaków turystycznych, ścieżek przyrodniczych i ścieżek rowerowych PK 9. Przestrzeganie wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do nowo powstających obiektów turystycznych i rekreacyjnych PK10. Monitoring ruchu turystycznego, szczególnie na obszarach najbardziej atrakcyjnych PK11. Ochrona i rozwój terenów zieleni urządzonej.

6.1.3. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 6.1. wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu powinny być sukcesywnie modyfikowane.

Tabela 6.1. Wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu. Lp. Wskaźniki Jednostka Stan wyjściowy (2006 rok) Wskaźniki stanu 1 Powierzchnia obszarów prawnie chronionych ha 14 515 2 Liczba rezerwatów przyrody szt. 1 3 Liczba parków krajobrazowych szt. 1 4 Liczba użytków ekologicznych szt. 0 5 Liczba zespołów przyrodniczo krajobrazowych szt. 0 6. Liczba pomników przyrody szt. 15 Wskaźniki reakcji 7. Przyrost powierzchni prawnie chronionej w % 0 stosunku do poprzedniego roku

80 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6.1.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011.

Tabela 6.2. Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011.

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne źródła 2008 2009 2010 2011 Ogółem finansowania 2008 - 2011 1. Tworzenie nowych pomników Rada Gminy 10 10 10 10 40 GFOŚiGW, przyrody, zespołów Środki własne przyrodniczo-krajobrazowych, użytków ekol. 2. Bieżąca realizacja zadań Dyrekcja PPK b.d. ochronnych w Popradzkim PK 3. Bieżąca pielęgnacja pomników Urząd Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. GFOŚiGW, przyrody na terenie gminy Środki własne 4. Przestrzeganie zasad Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. zagospodarowywania terenów w Krynicy-Zdrój cennych przyrodniczo (wg ustaleń m.p.z.p.) 5. Promowanie gospodarstw Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. ekologicznych i w Krynicy-Zdrój, agroturystycznych oraz ODR Oddział w Nawojowej wsparcie doradcze rolników w tym zakresie 6. Realizacja ścieżek rowerowych Urząd Miejski 10 10 10 10 40 Budżet Gminy i ścieżek przyrodniczych w Krynicy Zdroju Ochrona przyrody i krajobrazu: Razem 20 20 20 20 80

81 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów (L)

6.2.1. Stan wyjściowy

Lasy i grunty leśne w gminie Krynica-Zdrój zajmują powierzchnię 8 216,6 ha, co stanowi 56,6% powierzchni gminy. Na terenach wiejskich gminy udział lasów jest wyższy i stanowi 73,6%, natomiast w mieście Krynica-Zdrój 11,47%. Większość lasów spełnia rolę lasów ochronnych, a więc gospodarka leśna polega głównie na prowadzeniu zabiegów pielęgnacyjnych, a w mniejszym stopniu na pozyskiwaniu drewna. Gospodarkę leśną na obszarze gminy prowadzą Nadleśnictwo Nawojowa oraz Zakład Doświadczalny w Krynicy-Zdroju. Do Nadleśnictwa Nawojowa należą lasy zlokalizowane w Czyrnej, Piorunce, Bereście i Polanach. W granicach Nadleśnictwa leżą także lasy gmin: Nowy Sącz, Grybów, Łabowa i Kamionka Wielka. Typ siedliskowy lasów nadleśnictwa to w 95% las górski, tworzony przez drzewostany bukowo-jodłowe z domieszką świerka, jawora, wiąza, sosny, brzozy i modrzewia. Drzewostany budkowo-jodłowe są pochodzenia naturalnego, natomiast sosnowe pochodzą ze sztucznych zalesień. Całość Nadleśnictwa zaliczana jest do lasów ochronnych: lasy wodochronne i glebochronne. Do LZD w Krynicy należą lasy zlokalizowane w Muszynce, Tyliczu, Mochnaczce Niżnej, Mochnaczce Wyżnej i w mieście Krynica-Zdrój. Leśny Zakład Doświadczalny obecnie obejmuje 6 481 ha powierzchni, z czego 6 209 ha stanowią lasy. Położony jest na terenie Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego na wysokości od 500 do 1114 m n.p.m. Graniczy z nadleśnictwem Piwniczna, Nawojowa i Łosie. Jego południową granicę stanowi granica państwowa ze Słowacją. Zdecydowaną większość ponad 90% jego powierzchni zajmuje siedlisko lasu górskiego (LG). Las mieszany górski (LMG) i las łegowy górski (LŁG) to niecałe 10%. Drzewostany jodłowo-bukowe i z przewagą tych gatunków, występują w formie drzewostanów litych bądź mieszanych, we wszystkich klasach wieku. Drzewostany świerkowe, sosnowe i modrzewiowe których jest 2700 ha, są pochodzenia sztucznego. Zostały wprowadzone jako gatunki przedplonowe na gruntach porolnych. Szczególnie sprzyjające warunki do rozwoju znajduje tutaj jodła, która tworzy miejscami lite drzewostany. Niektóre jej okazy osiągają do 50 metrów wysokości. Gorszy jakościowo jest natomiast buk. Ucierpiał on mocno w przeszłości od gospodarki pasterskiej i jest w dużej części pochodzenia odroślowego.

6.2.2. Cel do 2015 roku i kierunki działań

Zrównoważona pod względem ekonomicznym, ekologicznym i społecznym gospodarka leśna oraz wzrost lesistości

Cel ten jest zgodny z celem zdefiniowanym w powiatowym programie ochrony środowiska.

Gospodarka leśna w Nadleśnictwach jest prowadzona zgodnie z zasadami trwałego i zrównoważonego rozwoju, określonymi w Ustawie o lasach oraz rozporządzeniach Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Artykuł 8 Ustawy o lasach z dnia 28 września 1991r. określa cztery podstawowe zasady prowadzenia gospodarki leśnej: - powszechna ochrona lasów, - trwałe utrzymanie lasów, - ciągłe i zrównoważone wykorzystanie wszystkich funkcji lasów, - powiększanie zasobów leśnych.

82 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Jednym z głównych celów polskiego leśnictwa jest zagospodarowanie gleb marginalnych. Wynika to głównie z ustawowego obowiązku realizacji środowiskotwórczych i publicznych funkcji lasów. Ma to związek z korzystnym oddziaływaniem lasów na bilans wodny kraju, ograniczenie procesów erodowania gleb, stepowienia krajobrazu, oczyszczania powietrza, wód i gleb z substancji chemicznych, zmniejszania efektu cieplarnianego, oraz poprawy warunków życia ludności w rejonach zurbanizowanych. Z terenów przeznaczonych do zalesienia, których rolnicze użytkowanie jest ekonomicznie nieuzasadnione. Są to grunty klasy V, VI i VIz, występujące zwłaszcza w pobliżu kompleksów leśnych, w zagłębieniach terenu, itp.. Należy pamiętać, aby z zalesień wyłączyć obszary, dla których zalesianie spowodowałoby degradację ich ponadprzeciętnych walorów przyrodniczych (murawy napiaskowe i kserotermiczne, bogate florystycznie łąki oraz polany śródleśne z roślinnością naturalną lub seminaturalną). Zalesienia na terenie gminy Krynica-Zdrój powinny się odbywać zgodnie z wytycznymi zawartymi w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin i planach urządzania lasów. Należy podkreślić, że w kształtowaniu zalesień istotną rolę odgrywają władze gminy, bowiem tereny wyznaczone do zalesienia muszą się znaleźć w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Nadal największe zagrożenia dla lasów wynikają ze strony człowieka (zagrożenie pożarowe, wydeptywanie odnowień, niszczenie wyhodowanych domieszek gatunków liściastych, zaśmiecanie lasu, wycinanie drzew na opał).

Oprócz negatywnego wpływu stale rosnącej antropopresji występuje również problem ograniczonego budżetu miast, których środki pozwalają jedynie na bieżącą konserwację i uzupełnianie ubytków zieleni, a nie zapewniają możliwości rozwoju i zmian koniecznych do poprawy ogólnej sytuacji. Ogólne zasady i kryteria wyróżniania obszarów kwalifikowanych do rozwoju zieleni są definiowane w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dla utrzymania i rozwoju terenów zieleni miejskiej istotne znaczenie mają: minimalizowanie skutków negatywnego oddziaływania ośrodków miejskich na tereny zieleni, ochrona i rekompensowanie koniecznych ubytków terenów zieleni oraz wprowadzanie powierzchni biologicznie czynnej na terenach przeznaczanych pod zainwestowanie oraz rozwijanie terenów zieleni rekreacyjnej.

Kierunki działań do 2015 roku: L 1. Prowadzenie racjonalnej przyrodniczo i społecznie gospodarki leśnej L 2. Przystosowanie lasów do pełnienia zróżnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych L 3. Prowadzenie zalesień gruntów (zgodnie ze wskazaniami studiów uwarunkowania i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin i wyznaczeniem terenu w m.p.z.p.), z uwzględnieniem optymalnego kształtowania struktury przestrzennej rozmieszczania lasów i zróżnicowania struktury gatunkowej lasów. L 4. Bieżące utrzymanie istniejących terenów zieleni oraz ich rozwój.

83 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6.2.3. Wskaźniki realizacji celów

Przedstawione w Tabeli 6.3. wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów powinny być sukcesywnie modyfikowane.

Tabela 6.3. Wskaźniki monitorowania celu w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów.

WSKAŹNIK Jednostka Stan wyjściowy (2006r.)

Wskaźnik lesistości % 56,6 Powierzchnia gruntów przekwalifikowanych z ha Do wdrożenia rolnych na leśne (ha/rok) Powierzchnia w ha zalesiona w ciągu roku ha Do wdrożenia (ha/rok)

84 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6.2.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011.

Tabela 6.4. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011.

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne źródła 2008 2009 2010 2011 Ogółem finansowania 2008 - 2011 1. Realizacja bieżących zabiegów Nadleśnictwo, Nakłady zgodnie z pul Środki budżetowe , hodowlanych i gospodarczych LZD Krynica, prywatni Środki własne LP zgodnie właściciele lasów z zasadami zrównoważonego rozwoju 2. Prowadzenie zalesień Urząd Miejski w Krynicy- b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - Zdroju 3. Realizacja zabiegów Właściciele, 10 10 10 10 40 PFOŚiGW, pielęgnacyjnych i odnowień w Starostwo Powiatowe Fundusz Leśny lasach prywatnych oraz Środki właścicieli opracowanie upul 4. Bieżące utrzymanie lasów Urząd Miejski w Krynicy- 73 80 85 b.d. 238 Budżet Gminy komunalnych Zdroju 5. Bieżące utrzymanie zieleni Urząd Miejski w Krynicy- 260 270 280 b.d. 810 Budżet Gminy miejskiej Zdroju Ochrona i zrównoważony rozwój lasów: Razem 343 360 375 10 1 088

85 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6.3. Ochrona gleb (GL)

6.3.1. Stan wyjściowy

Ogólna powierzchnia użytków rolnych na terenie gminy Krynica-Zdrój w 2005 r. wynosiła 66 468 ha co stanowi około 27% ogólnej powierzchni użytków rolnych powiatu nowosądeckiego (246 050 ha). Grunty orne w gminie stanowią 51,7% pow. użytków rolnych, łąki 31,6%, pastwiska 12,7%, a sady około 4%. W ramach Monitoringu chemizmu gleb ornych Polski, prowadzonych celem śledzenia zmian głównie właściwości chemicznych gleb użytkowanych rolniczo, Instytut Ochrony Środowiska przeprowadził w latach 2005 - 2007 badania gleb znajdujących się na terenie woj. małopolskiego. Żaden z punktów pomiarowych na terenie małopolski nie znajdował się na obszarze powiatu nowosądeckiego. Najbliższy punkt pomiarowy zlokalizowano w Biegonicach na terenie miasta Nowy Sącz. Analiza zebranych danych potwierdza informacje zebrane w poprzednich latach, iż na terenie Sądecczyzny dominują gleby orne średniej jakości, lepsze (klasa bonitacyjna IVa), zaliczane do gleb brunatnych, kwaśnych. Cechą charakterystyczną dla pokrywy glebowej Beskidu Sądeckiego jest również stosunkowo powszechne występowanie gleb bielicowych o charakterze lessowym. Przydatność rolnicza gleb na obszarze województwa jest zróżnicowana.25. Na terenie gminy Krynica- Zdrój jakość gleb jest niska. Z punktu widzenia przydatności rolniczej gleby można zaliczyć do kompleksu trawiasto-owsianego. Gleby na obszarze gminy Krynica-Zdrój utworzone zostały na zwietrzelinie skał fliszowych, na pokrywach soliflukcyjno-deluwialnych oraz na aluwiach rzecznych. Stąd ich znaczne zróżnicowanie. Są to typowe gleby dla terenów górzystych - szkieletowe o niewykształconym profilu glebowym. Najlepsze gleby to klasy IV bonitacyjnej, zajmujące procentowo niewielką powierzchnię gminy. Najczęściej występują gleby wytworzone na zwietrzelinie (zbocza i stoki). Są to gleby brunatne wyługowane, brunatne kwaśne, rzadko pseudobielicowe. Wytworzone są z glin pylastych, pyłów i iłów pokrywających zbocza i stoki. Na zboczach o nachyleniu powyżej 10% rozpoczyna się proces erozji gleb, nasilający się wraz ze wzrostem spadku. Na stokach o spadkach powyżej 25% i wylesionych zachodzi bardzo silna erozja prowadząca do ruchów masowych. Jakość gleb na ogół jest lepsza u podnóża zboczy i stoków. W obrębie płaskodennych dolin występują gleby bagienne torfowo-glejowe.

6.3.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji

Ochrona i właściwe wykorzystanie gleb

Cel ten jest zgodny z celem powiatowego programu ochrony środowiska i ze względu na swoją aktualność został przeniesiony z „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Krynica-Zdrój na lata 2004 – 2011‖.

Ochrona środowiska glebowego oraz jego właściwe wykorzystanie należy do podstawowych zadań ogólnej koncepcji ochrony powierzchni ziemi, ujętych w polityce ekologicznej państwa. Do naczelnych zadań realizowanych w ramach ochrony gleb należy przede wszystkim powstrzymanie procesów degradacyjnych, zarówno poprzez restrykcyjne przestrzeganie zapisów ujętych w ustawie Prawo ochrony środowiska, jak i wspieranie dobrych praktyk rolniczych oraz działania rekultywacyjne. W rozumieniu prawa poprzez rekultywacje rozumie się nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez

25 „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski w latach 2005 – 2007‖, Warszawa 2008 r.

86 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg.

Ochrona gleb, w pierwszej kolejności, powinna się opierać o kontrolę stanu ich jakości i przydatności rolniczej, do czego zgodnie z zapisami Ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Art. 109, ust. 2) zobowiązany jest starosta. Zakres i sposób prowadzenia tych badań określić może w drodze rozporządzenia Minister właściwy ds. środowiska (Art. 109, ust. 3). Starosta prowadzi także aktualizowany corocznie rejestr, zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę (Art. 110). Kolejność zadań realizowanych w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi określa powiatowy program ochrony środowiska (Art. 111, ust. 1). W przypadku nie ujęcia takich zadań w programie, starosta może przeprowadzić rekultywację jeśli stwierdzi, iż nie przeprowadzenie jej spowoduje pogorszenie środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.

Działania w zakresie rekultywacji gleb, określone w gminnym programie ochrony środowiska na lata 2004 – 2011 są nadal aktualne i odbywać się będą w kolejności: - rekultywacja terenów, gdzie oprócz zniszczenia gleby ma miejsce jej zanieczyszczenie w wyniku składowania odpadów stałych; - rekultywowanie gruntów zagrożonych masowymi ruchami ziemi.

W przypadku zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, lub możliwości zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku konieczne jest natychmiastowe wykonanie rekultywacji. Działanie to ma znaczenie priorytetowe i jest finansowane z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych.

Dokładna wiedza na temat stanu środowiska glebowego pozwoli na optymalizację produkcji rolnej, m.in. poprzez dostosowanie formy zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji do naturalnego potencjału gleb z uwzględnieniem ich klasy bonitacyjnej oraz walorów przyrodniczych. Analiza ta da także podstawy stosowania przynajmniej częściowej prewencji negatywnych wpływów antropogenicznych oraz naturalnej degradacji gleb wynikającej z erozji, masowych ruchów ziemi, wysokich stanów wód gruntowych i innych zjawisk.

Zagadnienie ochrony powierzchni ziemi przed osuwiskami zostało szczegółowo opisane w powiatowym i gminnym programie ochrony środowiska na lata 2004 - 2011. Wskazano wówczas szereg przedsięwzięć zogniskowanych na likwidacji istniejących osuwisk, ograniczeniu ich rozprzestrzeniania się oraz działań zmierzających w kierunku zapobiegania powstawaniu kolejnych. W 2004 roku Gmina Krynica-Zdrój w ramach I Alokacji Środków Projektu Osłona Przeciwosuwiskowa, otrzymała promesę na dofinansowanie dokumentacji geologiczno – inżynierskiej na likwidację dwóch największych osuwisk, tj.: osuwiska w Krynicy-Zdroju przy ul. Ebersa (pow. 3,5 ha) i osuwiska w miejscowości Berest (pow. 2,5 ha). W 2005 roku rozstrzygnięte zostały postępowania o udzielenie zamówień publicznych. Jednostką projektową została Agencja Technik Ekologicznych i Realizacji Inwestycji „mk PERFEKT‖ z Kielc. Zakończenie inwestycji zabezpieczenia osuwiska przy ul. Ebersa w Krynicy-Zdroju oraz w miejscowości Berest planowane jest w 2008 roku. Ze względu na erozyjno-osuwiskowy charakter gminy, konieczny będzie stały monitoring w obrębie wszelkich stromizm, koryt rzecznych i wylesionych stoków osuwiskowych oraz podejmowanie ewentualnych działań zabezpieczających. Likwidacja i zabezpieczenie ruchów osuwiskowych może odbywać się na drodze stabilizacji skarp poprzez odwodnienia gruntu, budowy odpowiednio zakotwiczonych murów oporowych, a także poprzez zalesianie i zadrzewianie.

Erozja wietrzna i wodna są typowe dla otwartych przestrzeni rolnych. Szkodliwość tych typów erozji polega na niszczeniu wierzchniej a często i głębszych warstw gleby oraz na przemieszczaniu cząstek

87 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______glebowych i składników mineralnych, zawartych w glebie, do wód. Erozja powoduje także zwiewanie wierzchniej warstwy gleby, mechaniczne uszkodzenia roślin i odsłanianie ich systemu korzeniowego. Ochrona gleb przed erozją zarówno wietrzną jak i wodną, stanowi zatem równocześnie ochronę powietrza i wód26. Na gruntach podatnych na erozję należy prowadzić określony sposób gospodarowania i stosować specjalne zabiegi przeciwerozyjne: grunty na stokach o nachyleniu powyżej 20% (12°) powinny być trwale zadarnione lub zalesione, na gruntach o nachyleniu 10-20% (6°-12°) można prowadzić gospodarkę polową, ale przy regularnym stosowaniu zabiegów przeciwerozyjnych, grunty położone na stokach o nachyleniu do 10% (do 6°), zwłaszcza na długich skłonach, są słabiej zagrożone przez erozję wodną, ale wskazany jest tutaj specjalny sposób uprawy roli, drogi spływu wód opadowych należy zadarnić, a ruń trawiastą kosić przynajmniej dwukrotnie w okresie wegetacji. zakładanie i pielęgnowanie śródpolnych pasów zadrzewień i zakrzaczeń, stałe utrzymywanie gleby pod okrywą roślinną (rośliny wieloletnie, „zielone pola‖), przykrywanie na okres wczesnej wiosny materiałami mulczującymi powierzchnie gleb przeznaczone pod rośliny późnego siewu lub sadzenia (ziemniak, kukurydza). O sposobach przeciwdziałania degradacji gleb, nie tylko fizycznej jak wymieniona powyżej erozja ale i chemicznej oraz biologicznej, traktuje „Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej‖ (KDPR). Opisane w nim zasady zapobiegania zmniejszania się żyzności gleby, to znaczy jej zdolności do wydawania dużych i o pożądanych cechach jakościowych plonów roślin, powinny być propagowane i wdrażane w ramach edukacji ekologicznej rolników. W tym względzie ważna będzie działalność Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego (Oddział w Nawojowej), mogącego pełnić rolę koordynatora działań edukacyjnych w powiecie, np. prowadzenie w mediach systematycznych wykładów na temat zasad KDPR, oraz innych działań popularyzujących dobrą praktykę rolniczą.

Kierunki działań do 2015 roku: GL 1. Ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze GL 2. Racjonalne zużycia środków ochrony roślin i nawozów GL 3. Przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR) w zakresie ochrony gleb użytkowanych rolniczo. GL 4. Prowadzenie gospodarki rolnej pod kątem skutecznego zabezpieczenia przed erozją GL 5. Właściwe utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych

6.3.3. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 6.5. wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony gleb powinny być sukcesywnie modyfikowane.

Tabela 6.5. Wskaźniki monitorowania celu w zakresie ochrony gleb.

WSKAŹNIK Jednostka Stan wyjściowy (2006r.)

Powierzchnia gruntów zdegradowanych ha b.d. Udział gruntów wymagających rekultywacji % b.d.

26 „Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej‖, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2004.

88 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6.3.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011.

Tabela 6.6. Ochrona gleb Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011.

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne źródła 2008 2009 2010 2011 Ogółem finansowania 2008 - 2011 1. Monitoring gleb zgodnie z GIOŚ, IUNG w Puławach Koszty podano łącznie dla monitoringu środowiska wymaganiami prawnymi 2. Przestrzeganie zasad ochrony Podmioty gospodarcze b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - gleb w działalności gospodarczej (innej niż rolnictwo) 3. Współpraca UM w Krynicy- ODR w Nawojowej, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zdroju dot. opracowania i Starostwo Powiatowe, Zarząd wdrażania zasad racjonalnej PPK gospodarki rolnej na terenach zagrożonych erozją 4. Przestrzeganie zasad ochrony Podmioty gospodarcze b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - gleb w działalności gospodarczej (innej niż rolnictwo) 5. Szkolenia rolników ODR w Nawojowej Koszty w ramach edukacji ekologicznej - w zakresie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych 6. Wspieranie i promocja Urząd Gminy, Starostwo b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - gospodarstw ekologicznych Powiatowe, ODR w Nawojowej 7. Likwidacja osuwiska w Urząd Miejski w Krynicy- 3 400 - - - 3 400 Budżet Gminy, Budżet Krynicy-Zdroju przy ul. Ebersa Zdroju Państwa 8. Likwidacja osuwiska w m. Urząd Miejski w Krynicy- 7 700 - - - 7 700 Budżet Gminy, Budżet Berest Zdroju Państwa Ochrona gleb: Razem 11 100 b.k.d. b.k.d. b.k.d. 11 100

89 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6.4. Ochrona zasobów kopalin (ZK)

6.4.1. Stan wyjściowy

Najważniejszym z gospodarczego punktu widzenia surowcem w gminie Krynica-Zdrój są wody lecznicze. Odgrywają one istotną rolę w funkcjonowaniu gminy jako jednego z najbardziej znanych polskich uzdrowisk. Funkcjonują dwa udokumentowane złoża – Krynica Zdrój i Tylicz, oba udostępnione i eksploatowane, zgodnie z koncesją na eksploatację. Według bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce na terenie gminy Krynica-Zdrój znajdują się znaczne zasoby wód leczniczych. Wykaz udokumentowanych złóż wód mineralnych leczniczych zlokalizowanych w gminie Krynica- Zdrój przedstawiono w poniższej tabeli:

Lp. Nazwa złoża lub Typ wody Zasoby geologiczne bilansowe Pobór odwiertu w obrębie m3/rok złoża nieudostępnionego dyspozycyjne (m3/h) eksploatacyjne (m3/h) 1. Krynica Zdrój Lz, Ls 57,40 32,06 61 324.00 2. Tylicz Lz 25,38 17,00 53 892.22 Lz – wody lecznicze zmineralizowane (>1 g/dm3) Ls – wody lecznicze słabozmineralizowane (<1 g/dm3) Źródło: “Bilans zasobów kopalin”, PIG, 2006

Zasoby wód leczniczych stwarzają możliwości dla dalszego rozwoju uzdrowisk a także rozwoju branży zajmującej się eksploatacją i sprzedażą wód mineralnych. Na terenie miasta Krynica Zdrój występują liczne źródła wód leczniczych eksploatowane przez Uzdrowisko Krynica – Żegiestów S.A. dla potrzeb lecznictwa uzdrowiskowego. Ujęcia ze źródeł „Zdrój Główny‖, „Słotwinka‖, „Jan‖, „Józef‖, „Tadeusz‖, „Mieczysław‖ i „Zuber‖ eksploatowane są na potrzeby kuracji pitnej lub do produkcji wód butelkowanych. Wody lecznicze udostępniane z pozostałych szesnastu ujęć znajdujących się na terenie uzdrowiska stosowane są do leczenia wziewnego (inhalacji) oraz zabiegów w postaci kąpieli mineralnych kwasowęglowych.

W rejonie Tylicza występują wody mineralne typu szczaw. Wody te tworzą wiele źródeł, udostępniane są także poprzez odwierty. Wody lecznicze z czterech ujęć eksploatuje na własne potrzeby Coca-Cola HBC Polska SP. z o.o. (do 29.01.2005 „Multivita‖ Sp. z o.o.) - Rozlewnia w Tyliczu, na mocy koncesji Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa nr 22-92 z dnia 21.08.1992 r. na wydobywanie wód leczniczych ze złóż w obszarze górniczym „Tylicz‖. wydanej (po uwzględnieniu późniejszych zmian) na okres 25 lat. Zakład eksploatuje dwa ujęcia wód leczniczych w Tyliczu – T-III „Stanisław‖ i T-IX „Ignacy‖ o zasobach eksploatacyjnych odpowiednio 3,0 m3/h i 4,4 m3/h, ponadto także dwa ujęcia we wsi Powroźnik w sąsiedniej gminie Muszyna.

Inne kopaliny poza wodami leczniczymi nie mają większego znaczenia gospodarczego. W dokumentacji złóż sporządzanej przez Państwowy Instytut Geologiczny zawartej w „Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce‖ znajduje się jeszcze tylko jedno złoże surowców bentonitowych. Jest to złoże Polany zlokalizowane w północnej części gminy, o zasobach bilansowych 709 tys. ton rozpoznanych wstępnie (w kategorii C2). Jest to jedyne złoże tych surowców w województwie małopolskim

90 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6.4.2. Cel średniookresowy do 2015 roku i strategia jego realizacji

Ochrona zasobów wód leczniczych

Złoża Krynica-Zdrój i Tylicz (wraz z innymi złożami) jako złoża wód leczniczych zatwierdzone zostały na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2006 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 220 z 27 lutego 2006 r.) w sprawie złóż wód podziemnych zaliczonych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóż innych kopalin leczniczych, a także zaliczenia kopalin pospolitych z określonych złóż lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych. Rozporządzenie to jest aktem wykonawczym do Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 z późniejszymi zmianami), zgodnie z którą wody lecznicze (także solanki i wody termalne) traktowane są jako kopaliny. Ustawa określa m.in. warunki prawne wykonywania prac geologicznych, a także wydobywania kopalin ze złóż oraz ich ochrony. Zgodnie z przytoczonym wcześniej Rozporządzeniem wody lecznicze uznaje się za kopaliny podstawowe w rozumieniu Ustawy Prawo geologiczne i górnicze.

Złoża kopalin zgodnie z art. 125 i 126 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150, tekst jednolity) podlegają ochronie polegającej na racjonalnym, gospodarczo uzasadnionym gospodarowaniu ich zasobami przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i zagospodarowania kopaliny oraz maksymalnym ograniczeniu szkody w środowisku. Ustawa zobowiązuje również prowadzącego eksploatację złóż m.in. do podejmowania środków niezbędnych do ochrony zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych.

Przytoczone zapisy traktować należy jako podstawowe warunki prowadzenia eksploatacji złóż wód leczniczych w ogóle, w tym także złóż na terenie gminy Krynica-Zdrój. Działania zmierzające do ochrony zasobów złóż powinny skupiać się na racjonalizacji i optymalizacji wydobycia wód leczniczych, m.in. poprzez doskonalenie technologii eksploatacji i dystrybucji surowca. Ważne będzie również zapewnienie ochrony złóż poprzez realizację wszelkich przedsięwzięć podejmowanych na terenie gminy z zachowaniem zasad ochrony w obszarze ochrony uzdrowiskowej wynikających z zapisów Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1399), a także zasad wynikających z ochrony ujęć (w tym także ujęć zwykłych wód podziemnych) realizowanej poprzez ustanawianie stref ochronnych. Istotne będzie również opracowywanie i uaktualnianie dokumentacji zasobów ujęć i złóż w celu bieżącego rozpoznania stanu zasobów i zapewnienia bieżącej jego kontroli. Pozwoli to jednocześnie na weryfikowanie zgodności faktycznego stanu eksploatacji złóż z warunkami określonymi w koncesjach na eksploatację. W roku 2006 Ministerstwo Środowiska przyjęło w skali całego kraju sześć nowych dokumentacji hydrogeologicznych ujęć wód leczniczych i termalnych, a w tym „Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia wody leczniczej P-VII w Tyliczu‖. Jednocześnie działania ochronne powinny zmierzać do likwidacji ujęć, których eksploatacja jest nieuzasadniona ekonomicznie, sprzeczna z warunkami koniecznymi dla ochrony zasobów złoża lub też z innych względów może wywierać negatywne skutki na środowisko. W 2006 roku zlikwidowano ujęcie T-VI w Tyliczu o zasobach eksploatacyjnych 1,2 m3/h, którym eksploatowano wody lecznicze. W ochronę zasobów wód leczniczych powinno wpisywać się również prowadzenie geologicznych prac poszukiwawczych i rozpoznawczych w celu identyfikacji perspektywicznych terenów występowania tego typu surowców, a w zależności od stopnia zaawansowania i efektu prac, uwzględnienia ich wyników w dokumentach strategicznych, a w dalszej nawet podejmowania działań w celu udokumentowania nowych złóż.

91 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Kierunki działań: ZK 1 Optymalizacja i zrównoważone korzystanie z zasobów wód leczniczych ZK 2 Zapewnienie ochrony jakości wód leczniczych ZK 3 Sprawowanie kontroli nad stanem zasobów wód leczniczych ZK 4 Prowadzenie prac w zakresie rozpoznania perspektywicznych złóż wód leczniczych wraz z oceną możliwości rozwoju bazy zasobowej dla uzdrowisk

6.4.3. Wskaźniki realizacji celu

Przedstawione w Tabeli 6.7. wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony zasobów kopalin powinny być sukcesywnie modyfikowane.

Tabela 6.7. Wskaźniki realizacji celu w zakresie ochrony zasobów kopalin

Lp. Wskaźnik Jednostka Stan wyjściowy (2006 rok) 1. Roczna wielkość poboru wód leczniczych w stosunku do % 26,81 zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych

92 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

6.4.4. Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011

Tabela 6.8. Ochrona zasobów kopalin - przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2008-2011.

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne źródła 2008 2009 2010 2011 Ogółem finansowania 2008 - 2011 1. Zestawienie udzielonych Ministerstwo środowiska, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - koncesji na eksploatację wód użytkownicy złóż leczniczych 2. Określenie zasobów Ministerstwo środowiska, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - dyspozycyjnych i użytkownicy złóż eksploatacyjnych złóż wód leczniczych 3. Zestawienie rzeczywistego Ministerstwo środowiska, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. - poboru wód leczniczych użytkownicy złóż Ochrona zasobów kopalin: Razem b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d.

93 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

7. MONITORING WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

7.1. Wprowadzenie

Niniejszy rozdział opisuje zasady i sposób zarządzania „Programem ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖, będącego aktualizacją „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖. Program ochrony środowiska, z punktu widzenia władz gminy, jest postrzegany jako instrument koordynacji działań na rzecz ochrony środowiska oraz intensyfikacji współpracy różnych instytucji i organizacji, ukierunkowanej na efektywne wdrażanie Programu w skali gminy. Dlatego celowe jest przedstawienie procedury wdrażania niniejszego „Programu…‖. Procedura ta, w ogólnych założeniach, jest identyczna jak to przedstawiono w poprzednim „Programie…‖. Nieznacznej weryfikacji poddano szczegółowe zapisy poszczególnych elementów zarządzania Programem (np. instrumenty zarządzania środowiskiem, harmonogram wdrażania programu).

7.2. Instrumenty zarządzania Programem

Tradycyjny podział instrumentów zarządzania środowiskiem wyróżnia instrumenty o charakterze prawnym, finansowym, społecznym i strukturalnym.

Instrumenty prawne są narzędziami regulacji bezpośredniej: wprowadzają standardy o charakterze ogólnym, standardy ochrony i jakości poszczególnych elementów środowiska oraz kontrolę w zakresie ich osiągania. Są to:  pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii (np. na pobór wody, wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, wytwarzanie odpadów),  zezwolenia (np. na przewóz lub wywóz odpadów niebezpiecznych, odzysk, unieszkodliwianie odpadów),  oceny i raporty (np. jakości powietrza, wód, oddziaływania na środowisko),  zgody (np. na gospodarcze wykorzystanie odpadów, na wyłączenie z produkcji gruntów rolnych i leśnych),  koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatację surowców mineralnych, pozwolenia na budowę, oraz  inne decyzje wynikające z przepisów szczególnych.

Do instrumentów finansowych należą:  opłaty za korzystanie ze środowiska,  administarcyjne kary pieniężne,  kredyty (w tym umarzalne) i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej,  dotacje z europejskich funduszy strukturalnych udzielane za pośrednictwem właściwych programów operacyjnych,  pomoc publiczna w postaci zwolnień i ulg podatkowych, odroczeń i umorzeń,  tworzenie rynku uprawnień do emisji zanieczyszczeń.

94 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Instrumenty strukturalne rozumiane są jako narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrażania polityk środowiskowych. Są to przede wszystkim:  strategiczne i operacyjne dokumenty, zarówno interdyscyplinarne jak i sektorowe, zawierające cele i zadania do realizacji (np. opracowanie „Kierunki aktywizacji gospodarczej Gminy Uzdrowiskowej Krynica poprzez rozwój produktu turystycznego‖, „Program ochrony środowiska dla gminy Krynic-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem prspektywy na ta 2012-2015‖, „Plan gospodarki odpadami dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖, „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Uzdrowisko Krynica-Zdrój‖, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i inne dokumenty sektorowe)  system monitoringu oraz zintegrowana baza danych o środowisku pozwalająca na ocenę realizacji celów i działań ujętych w programie ochrony środowiska oraz ich weryfikację.

Instrumenty społeczne są to narzędzia dla usprawniania współpracy i budowania partnerstwa, tzw. „uczenie się poprzez działanie‖. Wśród nich istnieje podział na dwie kategorie wewnętrzne: pierwsza dotyczy działań samorządów a narzędziami są przede wszystkim działania edukacyjne, druga polega na budowaniu powiązań między władzami samorządowymi a społeczeństwem, gdzie podstawą jest komunikacja społeczna: systemy konsultacji i debat publicznych oraz wprowadzanie mechanizmów tzw. budowania świadomości (kampanie edukacyjne). I tak:  edukacja ekologiczna, realizowana w różnych formach i na różnych poziomach (patrz par. 4.1. i Tabela 4.2.)  informacja i komunikacja (porozumiewanie się) - rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem w sprawach ochrony środowiska są podstawą sukcesu działań podejmowanych przez władze gminy w zakresie opracowywania i wdrażania programu ochrony środowiska.

Istotną rolę, zarówno na polu edukacji ekologicznej jak i komunikacji ze społeczeństwem, pełnią pozarządowe organizacje prowadzące działalność informacyjną lub konsultacyjną dla społeczeństwa w zakresie ochrony środowiska.

Szeroko pojęta komunikacja może służyć: - wymianie informacji roboczej z innymi osobami pracującymi nad tym samym tematem, - wspieraniu procesu, np. przekazywaniu określonych informacji politykom, sponsorom czy decydentom, - wciąganiu stron do współpracy, np. budowaniu zainteresowania dzięki rzetelnej i ciekawie podanej informacji, wymiana zdań z osobami o postawie (początkowo) krytycznej, wyjaśnianie stanowisk, - zapobieganiu zakłóceniom procesu (np. blokowaniu realizacji) poprzez wciągnięcie wszystkich zainteresowanych stron „otwartego planowania‖ w proces opracowywania m.in.: programu ochrony środowiska - promocji programu ochrony środowiska, a także innych dokumentów strategicznych i programowych.

7.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska

7.3.1. Ogólne założenia zarządzania Programem

Podstawową zasadą realizacji programu ochrony środowiska jest zasada wykonywania zadań przez poszczególne jednostki włączone w zagadnienia ochrony środowiska, zgodnie z ich kompetencjami. Sukces w realizacji celów i działań ujętych w Programie zależy nie tylko od

95 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

rzetelnie i rozsądnie prowadzonego procesu ich definiowania, ale także od dobrej organizacji zarządzania Programem. Generalne przesłanki tworzenia programu ochrony środowiska oraz rola jaką program ten może spełnić w zarządzaniu środowiskiem zostały przedstawione w rozdziale 2. Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim (rycina 6.1.). Są to: Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem. Podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu. Społeczność miasta jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu.

Ryc. 6.1. SCHEMAT ZARZĄDZANIA PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

RADA MIEJSKA

Samorząd powiatowy Rada Programu BURMISTRZ Powiatowego Wojewoda Koordynator ds. wdrażania Programu Samorząd wojewódzki

Instytucje Jednostki realizujące Instytucje kontrolujące przedsięwzięcia finansujące

Odbiór społeczny

Główna odpowiedzialność za organizację i realizację Programu spoczywa na organie wykonawczym gminy (Burmistrz), który jest zobligowany do aktualizacji Programu oraz przygotowania raportów z jego wykonania i przedstawiania ich Radzie Miejskiej. Burmistrz współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego oraz powiatowego, które dysponują instrumentarium wynikającym z ich kompetencji. Wojewoda (oraz podległe mu służby zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umożliwiającym reglamentowanie korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa, Powiatu Nowosądeckiego, a także Burmistrza Gminy Krynica-Zdrój znajdują się instrumenty finansowe na realizację zadań programu (poprzez WFOŚiGW w Krakowie, PFOŚiGW w Nowym Sączu oraz GFOŚiGW w gminie). Ponadto Burmistrz współdziała z instytucjami administracji specjalnej, w dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa i prowadzą monitoring stanu środowiska.

Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji stać się rutyną i podstawą zinstytucjonalizowanej współpracy pomiędzy partnerami różnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Następuje uporządkowanie i uczytelnienie samego procesu planowania i zarządzania na tyle, że pewne działania stając się rutyną, powodują samoistne powtarzanie się dobrych rozwiązań wytwarzając mechanizmy samoregulacji. Odbiorcą Programu, którzy subiektywnie oceniają efekty wdrożonych przedsięwzięć - są mieszkańcy gminy Krynica-Zdrój, a także turyści odwiedzający ten teren. Bezpośrednim realizatorem zadań nakreślonych w programie są: samorząd gminy Krynica-Zdrój jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na własnym terenie oraz inne jednostki

96 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

(w tym podmioty gospodarcze realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami i listą przedsięwzięć ujętych w Programie).

7.3.2. Monitoring wdrażania Programu

Zakres monitoringu Wdrażanie programu ochrony środowiska podlega regularnej ocenie w zakresie: - Określenia stopnia wykonania przedsięwzięć / działań - Określenia stopnia realizacji przyjętych celów - Oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem - Analizy przyczyn tych rozbieżności.

W ramach niniejszej aktualizacji oceniono stopień wdrożenia „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2011‖ poprzez inwenatryzację wykonania przedsięwzięć planowanych do realizacji w latach 2004-2007 oraz ocenę stopnia osiągnięcia celów ekologicznych. Biorąc pod uwagę fakt, że niniejsza aktualizacja Programu przygotowywana jest w 2008 roku a Program obejmuje lata 2008-2015, proponujemy aby raport z wykonania niniejszego Programu przygotować na początku 2010 roku i objąć nim okres lat 2008-2009. Ponieważ następna aktualizacja Programu powinna być przygotowana na przełomie lat 2011/2012 proponujemy, aby wzorem niniejszej aktualizacji ocenę wykonania Programu za okres 2008-2011 przedstawić w dokumencie będącym aktualizacją „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica- Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖. Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Procedura wdrażania Programu, zaprezentowana powyżej, pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie Prawo ochrony środowiska, a dotyczących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. Zatem główne działania to: - Ocena postępów we wdrażaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata). - Aktualizacja celów i kierunków działań oraz listy przedsięwzięć (co cztery lata).

Wskaźniki monitorowania efektywności Programu Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach.

W celu ułatwienia oceny realizacji poszczególnych celów zdefiniowanych w niniejszym Programie w poszczególnych paragrafach rozdziałów 4, 5 i 6 dla każdego celu podano stosowne wskaźniki. Należy przyjąć generalne założenie, że lista tych wskaźników będzie sukcesywnie modyfikowana, a niektóre z nich (co wyraźnie zaznaczono) są wskaźnikami do wdrożenia. Wskaźniki realizacji celu w zakresie edukacji ekologicznej należy postrzegać jako wskaźniki świadomości społecznej.

Poszczególne wskaźniki powinny być opracowywane zgodnie z systemem raportowania (cykl dwuletni), z wyjątkiem jednego wskaźnika dot. świadomości społecznej, który to wskaźnik powinien być oceniany w cyklu czteroletnim.

7.3.3. Harmonogram wdrażania Programu

W tabeli 6.1. przedstawiono szczegółowy harmonogram wdrażania „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖.

97 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Tabela 7.1. Harmonogram wdrażania "Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015"

Lp. Rok 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Itd. Zadanie

1. Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015 a.Polityka ochrony Do Do 2019 Do 2023 środowiska do 2015 2015 roku (cele i kierunki działań dla każdego bloku tematycznego) b.Plan operacyjny na 2008- 2012-2015 2016-2019 lata 2008 – 2011 2011 2. Monitoring stanu X X X X X X X X X środowiska

3. Monitoring wdrażania Programu a.Wskaźniki X X X X efektywności Programu b.Ocena realizacji X X X X planu operacyjnego c.Raporty z wykonania X X X X Programu d.Ocena realizacji X X X X celów ekologicznych i kierunków działań e.Aktualizacja X X Programu

7.4. Współpraca w ramach wdrażania Programu

Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu jest dobra i szeroko pojęta współpraca między różnymi partnerami, uczestnikami Programu. Współpraca powinna uwzględniać następujące zasady: - swobody działania - poszczególne podmioty mają swobodę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizują one własne cele zapisane w statutach; mają własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach, - dobrowolności i równości, - efektywnego użycia środków (zasobów) - na wszystkich podmiotach ciąży obowiązek efektywnego i racjonalnego użycia środków, - wykorzystania prostych rezerw - priorytetem powinny być działania przynoszące duże efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działań należą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarządzania, wprowadzanie zasad czystszej produkcji, poszanowanie energii i surowców oraz działania na rzecz podniesienia świadomości ekologicznej, - pomocniczości i solidarności - wszyscy uczestnicy Programu są zobowiązani do współpracy w realizacji Programu, do solidarnego ponoszenia kosztów jego realizacji oraz wspierania słabszych partnerów. Postępowanie wszystkich uczestników programu zgodnie z tymi zasadami gwarantuje: - uspołecznienie decyzji,

98 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

- współdziałanie, - równość podmiotów uczestniczących w zarządzaniu, - swobodę przepływu informacji.

Poniżej wymieniono najważniejszych partnerów, z którymi władze gminy Krynica-Zdrój współpracują i będą nadal współpracować w ramach wdrażania Programu.

7.4.1. Jednostki szczebla wojewódzkiego i powiatowego

Środki finansowe na realizację programu będą pochodziły także z budżetu Wojewody oraz z budżetu samorządu województwa małopolskiego. Zgodnie z ustawą prawo ochrony środowiska gminny program ochrony środowiska podlega opiniowaniu przez Zarząd Powiatu.

7.4.2. Sąsiednie gminy

Zagrożenia dla środowiska mogą mieć pochodzenie lokalne, ale także mogą wynikać z zanieczyszczeń pochodzących spoza obszaru gminy Krynica-Zdrój (np. emisja napływowa zanieczyszczeń powietrza). Oznacza to także możliwość wpływu zanieczyszczeń pochodzących z obszaru gminy Krynica-Zdrój na obszary sąsiednich gmin. Stąd wynika potrzeba rozwiązania pewnych problemów w oparciu o współpracę z sąsiednimi gminami. Współpraca ta, może przynieść także wymierne korzyści ekonomiczne.

7.4.3. Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze w zakresie korzystania ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. WIOŚ jest również zobowiązany informować Burmistrza Miasta i Gminy Krynica-Zdrój o wynikach kontroli obiektów o podstawowym znaczeniu dla terenu miasta. W oparciu o te informacje Rada Miejska może podjąć uchwałę określającą kierunki działań właściwego organu ochrony środowiska, w celu zapewnienia na danym obszarze należytej ochrony środowiska. W okresie wdrażania programu zostanie zintensyfikowana współpraca, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji i wiedzy.

7.4.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo ważnym warunkiem wdrożenia programu ochrony środowiska. Wiele działań będzie realizowane poprzez środki pochodzące z przedmiotowych funduszy. Są to: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie (WFOŚiGW), i Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska. Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę między władzami gminy Krynica-Zdrój a dysponentami ww. funduszy, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka.

Inwestycje ekologiczne realizowane przez miasto są finansowane również ze środków pochodzących z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, będących w gestii samorządu gminy Krynica-Zdrój. Należy zaznaczyć, że w perspektywie długoterminowej udział środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnego) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów.

99 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

7.4.5. Inne jednostki finansujące inwestycje ekologiczne

Bank Ochrony Środowiska (BOŚ) udziela preferencyjnych kredytów na inwestycje proekologiczne. BOŚ przy udzielaniu pożyczek kieruje się podobnymi kryteriami jak NFOŚiGW. Są to efektywność ekologiczna i ekonomiczna zadania, jak również zgodność z priorytetami dla polityki ekologicznej. Źródłem finansowania inwestycji mogą być również kredyty z linii kredytowych obsługujących uzgodnione programy Banku Światowego lub Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych różnych podmiotów gospodarczych oraz inwestorów prywatnych. Pozarządową instytucją, która może dofinansować działania proekologiczne, głównie dotyczące ochrony powietrza i ochrony różnorodności biologicznej jest Ekofundusz. Miasto Krynica-Zdrój korzysta z pomocy finansowej Wspólnoty Europejskiej, tj. ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, które wspomagają przede wszystkim infrastrukturę wodno-ściekową.

7.4.6. Organizacje pozarządowe

Organizacje pozarządowe działające na terenie gminy biorą udział w organizacji różnorodnych form pozalekcyjnych edukacji ekologicznej, olimpiad i konkursów ekologicznych, kampanii społecznych w szkołach na rzecz ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego.

7.4.7. Podmioty gospodarcze

Oddziaływanie podmiotów gospodarczych na środowisko wynika z emisji zanieczyszczeń do powietrza, wody i gleby. Emisja ta jest skutecznie ograniczana poprzez wydawanie, przez odpowiednie służby, pozwoleń na emisje oraz gospodarcze korzystanie ze środowiska. Rygorystyczne normy emisyjne narzucane przez prawo powodują konieczność ponoszenia przez podmioty gospodarcze znaczących nakładów inwestycyjnych w celu dotrzymania narzuconych odpowiednich norm emisyjnych (dotyczy to zwłaszcza sektora energetyki zawodowej). Często dla lepszego zarządzania środowiskiem zakłady decydują się na wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego, co powinno być wspierane przez władze wojewódzkie a także władze gminy Krynica-Zdrój.

7.4.8. Inne instytucje i organizacje

Do innych instytucji i organizacji z którymi władze miasta będą kontynuowały współpracę należy zaliczyć: Wojewódzka i Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna Nadleśnictwa Nawojowa i Piwniczna, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krakowie Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie

Wszystkie te jednostki zajmują ważne miejsce na polu ochrony środowiska w skali gminy Krynica- Zdrój.

7.5. Główne działania w ramach zarządzania środowiskiem

W opierając się na zapisach poprzednich paragrafów niniejszego rozdziału, w tabeli 7.2. przedstawiono najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem: wdrażanie Programu (koordynacja, weryfikacja planu operacyjnego, weryfikacja celów ekologicznych i strategii ich realizacji, współpraca z różnymi jednostkami), edukacja i komunikacja ze społeczeństwem (w tym system informacji o środowisku), systemy zarządzania środowiskowego, monitoring stanu

100 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

środowiska. Dla każdego zagadnienia wskazano instytucje uczestniczące w realizacji wyszczególnionych działań.

Tabela 7.2. Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem

Lp. Zagadnienie Główne działania Instytucje w latach 2008 – 2011 uczestniczące 1. Wdrażanie "Programu Koordynacja wdrażania „Programu...‖ Burmistrz, ochrony środowiska Współpraca z różnymi jednostkami Jednostki dla gminy Krynica- Raporty z wykonania Programu (2x, 2010 wdrażające Zdrój…” i 2011/2012) Program, Aktualizacja Programu (1x, 2011/2012) Samorząd Powiatu i Województwa, Wojewoda, 2. Edukacja ekologiczna, Rozwój różnorodnych form edukacji ekologicznej w Burmistrz, Starosta, komunikacja ze oparciu o instytucje zajmujące się tym zagadnieniem Wojewoda, społeczeństwem, Realizacja ustawy o dostępie do informacji o środow. Marszałek, System informacji o i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na WIOŚ, środowisku środowisko Organizacje Większe wykorzystanie mediów (prasa, telewizja, pozarządowe internet) w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów Stosowanie systemu „krótkich informacji‖ o środowisku (wydawanie ulotek i broszur informacyjnych) Szersze włączenie organizacji pozarządowych w proces edukacji ekologicznej i komunikacji ze społeczeństwem 3. Systemy zarządzania Wspieranie i promowanie przedsiębiorstw/instytucji Burmistrz, Starosta, środowiskiem wdrażających system zarządzania środowiskiem Wojewoda, Fundusze celowe 5. Monitoring stanu Monitoring wód powierzchniowych WIOŚ, środowiska Monitoring powietrza WSSE Monitoring gleb Monitoring hałasu

Informacje o stanie środowiska w gminie Krynica-Zdrój Burmistrz, WIOŚ

101 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

8. ASPEKTY FINANSOWE WDRAŻANIA PROGRAMU

8.1. Wprowadzenie

W niniejszym rozdziale przedstawiono prognozowane nakłady na realizację Programu w pierwszym okresie jego wdrażania, tj. w latach 2008-2011 (par. 7.2.). Dla okresu po 2011 roku, ściśle mówiąc dla okresu 2012-2015, koszty będą szacowane w ramach następnych aktualizacji Programu. Koszty wdrożenia przedsięwzięć zdefiniowanych w „Programie ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖ podane są w cenach I kwartału 2008 roku. W rozdziale przedstawiono analizę źródeł finansowania zadań Programu w okresie 2008-2011 (par. 7.3.), w tym procentowy udział poszczególnych źródeł.

8.2. Prognozowane nakłady na wdrażanie Programu w latach 2008-2011

Nakłady na realizację „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015‖ w okresie 2008-2011 opracowano na podstawie planu operacyjnego, tj. listy planowanych przedsięwzięć oraz nakładów związanych z monitoringiem środowiska i zarządzaniem Programem (Tabela 8.1.). W okresie lat 2008 - 2011 przewiduje się działania z zakresu: - zarządzania środowiskiem zgodnie z celami i strategią Programu Ochrony Środowiska; koordynacja / zarządzanie, monitoring wdrażania programu, doskonalenie przepływu informacji, - inwestowania w techniczną infrastrukturę ochrony środowiska (zgodnie z listą przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2008- 2011), - wykonywania niezbędnych opracowań, koncepcji, analiz i ocen (przedsięwzięcia pozainwestycyjne).

Tabela 8.1. Prognozowane nakłady na wdrażanie Programu w latach 2008 – 2011 (w tys. PLN) L.p. Kierunki inwestowania Nakłady w tys. zł 2008 2009 2010 2011 Łącznie 2008- 2011 Ochrona środowiska i gospodarka wodna 1. Jakość wód i stosunki wodne 1 010 13 611 24 260 16 780 55 661 2. Powietrze atmosferyczne 340 580 b.k.d. b.k.d. 920 (bez kosztów infrastruktury drogowej) 3. Hałas b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. 4. Pola elektromagnetyczne b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. 5. Przyroda i krajobraz 20 20 20 20 80 6. Lasy 343 360 375 10 1 088 7. Gleby 11 100 b.k.d. b.k.d. b.k.d. 11 100 8. Kopaliny b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Razem: Ochrona środowiska i gospodarka 12 813 14 571 24 655 16 810 68 849 wodna Narzędzia i instrumenty realizacyjne 1. Edukacja ekologiczna 21 21 21 21 84 2. Monitoring środowiska 15 15 15 15 60 3. Zarządzanie „Programem ..‖ 12 2 10 2 26 Razem: Narzędzia i instrumenty realizacyjne 48 38 46 38 170 RAZEM KOSZTY W LATACH 12 861 14 609 24 701 16 848 69 019

102 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Łączne nakłady dot. wykonania zadań objętych „Programem …‖ w latach 2008 – 201127 oszacowano na ok. 69 mln zł. Tak wysokie nakłady związane są z dużymi inwestycjami w zakresie gospodarki wodno-ściekowej (realizacja projektu pn.„Program wodno-ściekowy gminy Krynica-Zdrój‖). Zatem średnioroczne nakłady finansowe w okresie lat 2008-2011 powinny wynieść ok. 17 mln zł.

Wg danych GUS średnioroczne nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w latach 2004-2006 (dane GUS) kształtowały się następująco: w 2004 roku – ok. ok. 638 tys. zł, w 2005 roku – ok. 2,1 mln zł i w 2006 roku ok. 3,6 mln zł. Przyrost nakładów w 2006 roku w stosunku do roku 2005 wyniósł ok. 70%.

Na podstawie szczegółowej analizy planu operacyjnego, w tym źródeł finansowania poszczególnych przedsięwzięć (tabele w rozdziałach 4,5 i 6) można wnioskować, że są one do zrealizowania.

8.3. Analiza źródeł finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska

Środki własne inwestorów Źródłami finansowania niniejszego Programu będą zarówno środki krajowe, jak i zagraniczne. Należy stwierdzić, że podstawowym źródłem finansowania ochrony środowiska w nadchodzących latach będą środki własne inwestorów - podmiotów komunalnych i samorządu gminy Krynica-Zdrój, na których spoczywa obowiązek wdrożenia wymagań wspólnotowych m.in. w zakresie gospodarki wodno- ściekowej. Inwestycje te często będą musiały być wspierane kredytami i pożyczkami bankowymi. Natomiast udział środków budżetu Państwa jest niski.

Fundusze ekologiczne Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej określa ustawa Prawo ochrony środowiska. Rolą funduszy ochrony środowiska jest wspieranie finansowe przedsięwzięć proekologicznych, a podstawowym źródłem ich przychodów są: wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz administracyjne kary pieniężne. W związku z poprawą stanu środowiska rola opłat i kar za korzystanie ze środowiska, jako instrumentu finansowania inwestycji proekologicznych, będzie malała. Stąd tak ważne jest to, że NFOŚiGW oraz wojewódzkie fundusze, dzięki posiadaniu osobowości prawnej, generują przychody między innymi poprzez udzielanie pożyczek oprocentowanych na zasadach preferencyjnych i częściowo umarzalnych. Zwiększa to pulę środków dyspozycyjnych, które przeznacza się na finansowanie, w formie bezzwrotnej (dotacje, umorzenia pożyczek i dopłaty do odsetek od kredytów bankowych) oraz finansowanie zwrotne (pożyczki, preferencyjne linie kredytowe), przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska. Pomoc WFOŚiGW przyznawana jest wnioskodawcom realizującym zadania inwestycyjne i pozainwestycyjne, zgodnie z listą priorytetów i kryteriami wyboru przedsięwzięć do dofinansowania, opierając się na ściśle określonych zasadach udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji, które są rokrocznie ustalane uchwałą Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Krakowie.

Środki unijne W wyniku akcesji do Unii Europejskiej rozszerzyły się możliwości wykorzystania funduszy zagranicznych, które w latach 2008-2011 będą pełniły ważną rolę w finansowaniu ochrony środowiska, zwłaszcza w kierunku mobilizowania środków krajowych i funduszy własnych podmiotów realizujących inwestycje w celu uzupełniania montażu finansowego. Tym niemniej skuteczne wykorzystanie środków UE wymagać będzie spełnienia kilku warunków. Pierwszeństwo w finansowaniu mają przedsięwzięcia niezbędne dla realizacji środowiskowych zobowiązań Traktatu Akcesyjnego, a więc dotyczące przede wszystkim realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych.

27 Bez kosztów infrastruktury drogowej

103 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

W odniesieniu do finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej w gminie Krynica-Zdrój największe znaczenie ze środków UE ma Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności.

Inne źródła zagraniczne W październiku 2004r. polski rząd podpisał dwie umowy, które umożliwiają korzystanie z dodatkowych, obok funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej, które w znaczącej części są i będą przeznaczane na działania w zakresie ochrony środowiska. Są to: Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy. Przyznana Polsce kwota w wysokości 533,51 mln euro została przeznaczona do wykorzystania w latach 2004-2009. W odniesieniu do niniejszego Programu ww. środki mogą finansować przedsięwzięcia związane z odnawialnymi źródłami energii oraz termomodernizacjami. Szczegółowe informacje nt. MFEOG i NMF znajdują się na stronach internetowych Ministerstwa Środowiska.

Strukturę finansowania przedsięwzięć ujętych w „Programie…‖ przedstawia Tabela 8.2.. Została ona opracowana na podstawie analizy źródeł finansowania działań w zakresie ochrony środowiska w ostatnich latach w gminie Krynica-Zdrój, informacji uzyskanych drogą ankietyzacji podmiotów gospodarczych oraz prognozie co do perspektywicznych źródeł.

Tabela 8.2. Przewidywane źródła finansowania wdrażania „Programu ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012- 2015‖.

Źródła finansowania Udział Tys. PLN % Środki gminy Krynica-Zdrój1 4 500 6,5 GFOŚiGW 100 0,2 NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW 11 200 16,2 Budżet Państwa 8 519 12,3 Środki pomocowe 44 700 64,8 Razem 69 019 100 1/z uwzględnieniem zaciąganych kredytów i pożyczek bankowych

104 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

9. WYKAZ SKRÓTÓW b.d. – brak danych b.k.d. – bez kosztów dodatkowych BAT – ang. best available techniques, najlepsza dostępna technika Dz. U. – Dziennik Ustaw EFRR – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EMAS – ang. Eco-management and audit scheme of the European Union, Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu GFOŚiGW - Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej GUS – Główny Urząd Statystyczny GZWP – główny zbiornik wód podziemnych IPPC – ang. Integrated Pollution Prevention and Control, Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszczeń KDPR – Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej KPOŚK - Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych MFEOG – Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego Mg – megagram (tona) m.p.z.p. – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego m.s.c. – miejska sieć ciepłownicza MŚ – Ministerstwo Środowiska NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej NGO - ang. Non-Governmental Organization, organizacja pozarządowa NMF – Norweski Mechanizm Finansowy NSEE - Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej OChK – Obszar Chronionego Krajobrazu ONO - obszar najwyższej ochrony OP – Oś Priorytetowa OSO – obszar specjalnej ochrony ptaków OWO – obszar wysokiej ochrony PFOŚiGW – Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej PGO – plan gospodarki odpadami PK – Park Krajobrazowy PO - Program Operacyjny POIiŚ – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowiska POP – program ochrony powietrza POŚ – prawo ochrony środowiska RDW – Ramowa Dyrektywa Wodna RLM – równoważna liczba mieszkańców RPO – Regionalny Program Operacyjny RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej SIWZ – Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia SOO – specjalny obszar ochrony siedlisk SP – starostwo powiatowe SZŚ - Systemy Zarządzania Środowiskowego UE – Unia Europejska UG – urząd gminy UM –Urząd Miasta WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

105 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

10. WYKORZYSTANE MATERIAŁY

1. Ankietyzacja przedsiębiorstw i instytucji zaangażowanych w ochronę środowiska na terenie gminy Krynica-Zdrój 2. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, PIG, Warszawa 2007 3. Druga pięcioletnia ocena jakości powietrza w województwie małopolskim, WIOŚ w Krakowie, Kraków, listopad 2007r. 4. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, Warszawa 1999 5. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2007 roku, WIOŚ w Krakowie, Kraków, marzec 2008r. 6. Ocena jakości wód powierzchniowych w województwie małopolskim w roku 2007, WIOŚ w Krakowie, Kraków, czerwiec 2008r. 7. Ochrona Środowiska 2004, GUS Warszawa 2004 8. Ochrona Środowiska 2005, GUS Warszawa 2005 9. Ochrona Środowiska 2006, GUS Warszawa 2006 10. Ochrona Środowiska 2007, GUS Warszawa 2007 11. Polityka ekologiczna państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011- 2014, projekt, Warszawa, grudzień 2006 12. Program monitoringu środowiska województwa małopolskiego na lata 2007-2009, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Kraków 2007 13. Program ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata 2007-2014, Kraków 2007 14. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w roku 2006, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków 2007 15. Rocznik Statystyczny Województwa Małopolskiego 2007, Kraków 2007 16. Rocznik Statystyczny Województwa Małopolskiego 2007 – podregiony, powiaty, gminy, Kraków 2007 17. Sprawozdanie z pomiarów hałasu komunikacyjnego w wybranych punktach powiatu nowosądeckiego i limanowskiego w 2005 roku, WIOŚ w Krakowie, Delegatura w Nowym Sączu, Nowy Sącz, luty 2006r. 18. Strony Internetowe Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego 19. Strony internetowe Urzędu Miejskiego w Krynicy-Zdrój 20. Wstępne studium wykonalności dla przedsięwzięcia „Program wodno-ściekowy gminy Krynica-Zdrój. Raport końcowy‖, Kraków, luty 2008r.

106 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

11. ZAŁĄCZNIK NR 1

Wykonanie planu operacyjnego w latach 2004 - 2007

107 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Wyjaśnienie:

Wykonanie planu operacyjnego w latach 2004-2007 przedstawiono w kilku tabelach: I tak: Jakość wód i stosunki wodne - Tabela 1. Ochrona powietrza atmosferycznego - Tabela 2. Ochrona przed hałasem - Tabela 3. Ochrona przyrody i krajobrazu - Tabela 4. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów - Tabela 5. Ochrona gleb - Tabela 6. Ochrona zasobów kopalin - Tabela 7. Edukacja ekologiczna - Tabela 8.

Przedsięwzięcia planowane do realizacji w latach 2004-2007 ujęte w „Programie ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2004-2015‖ umieszczono na polach jasnych, natomiast ich wykonanie na polach ciemnych.

Uwaga: Przedsięwzięcia uznane za wykonane „częściowo: zaliczono do „wykonanych‖.

108 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______Tabela 1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania ZAGADNIENIE: GOSPODARKA ŚCIEKOWA Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Objęcie ok. 95 % mieszkańców gminy systemem kanalizacyjnym W 1. W 1.1.Budowa kanalizacji sanitarnej 240 - 240 - Rozbudowa w ulicy Zawodzie w Krynicy -Zdroju i modernizacja sieci j.w. 529 529 kanalizacyjnej W ramach zadania wykonano kolektor główny Φ200 dł. 1400 mb, przykanaliki Φ160 dł. 35 mb Urząd Miejski Budżet Gminy, W 1.2.Budowa sieci kanalizacyjnej w Krynicy -Zdroju 550 - 550 - Środki pomocowe w Krynicy-Zdroju: na osiedlu Halna , na (łącznie z siecią wodociąg.) UE, osiedlu nad Parkiem Sportowym Fundusze ekol. j.w. W ramach zadania wykonano 176 176 kolektor główny Φ200 dł. 637 mb i przykanaliki Φ 160 dł. 35 mb W 1.3.Budowa sieci kanalizacyjnej 200 - - - 200 w Krynicy-Zdroju w górnej części łącznie z ul. Pułaskiego siecią Uwaga: Zadanie przewidziane do wodociąg. realizacji w ramach „Programu (w latach wodno-ściekowego gminy Krynica- 2007-2008 Zdrój” koszt 490) W 1.4.Wymiana głównego kolektora 6 000 - - - 6 000 sanitarnego w Krynicy-Zdroju (13,3 km) (w latach 2007-2008 koszt 12 460) Tak. Wykonano projekt techniczny 20 20 W 1.5.Budowa sieci kanalizacyjnej 14 400 - 14 400 - w Bereście i Polanach wraz z (łącznie z siecią wodoc.) oczyszczalnią w Polanach Uwaga: Zadanie przewidziane do realizacji III kw. 2009 r. – III kw. 2010 r. w ramach „Programu wodno- ściekowego gminy Krynica-Zdrój” W 1.6. Budowa kanalizacji sanitarnej 2 850 - 2 850 - w Czyrnej i Piorunce (łącznie z siecią wodociąg., dla Piorunki) j.w. Wykonano projekt techniczny 190 - - - 190

109 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

W 1.7. Budowa kolektora sanitarnego 200 - - - 200 Jakubik-Mochnaczka Niżna (w latach 2007-2008 koszt 400) j.w. Wykonano projekt techniczny 28 28 W 1.8. Budowa kolektora sanitarnego 610 - 610 - w Tyliczu - ul. Pułaskiego i Wolności. j.w. Wykonano projekt techniczny 12 - - - 12 W 1.9. Budowa kolektora sanitarnego na 1 400 - 1 400 - odc. Tylicz - oczyszczalnia ścieków w Powroźniku j.w. Wykonano projekt techniczny 360 - - 360

110 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______Tabela 1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007, c.d.

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania ZAGADNIENIE: GOSPODARKA ŚCIEKOWA, c.d. W 2. W 2.1. Modernizacja oczyszczalni Urząd Miejski 2 760 - 2 760 - Budżet Gminy, w Powroźniku w Krynicy -Zdroju Środki pomocowe Modernizacja i budowa j.w. Wykonano projekt techniczny 190 190 UE, oczyszczalni ścieków W 2.2. Budowa oczyszczalni w Polanach koszty podane - koszty podane w W1.5. - Fundusze ekol. Uwaga: Zadanie ujęte w W 1.5. w W1.5. Przewidziane do realizacji III kw. 2009 r. – III kw. 2010 r. w ramach „Programu wodno-ściekowego gminy Krynica-Zdrój” ZAGADNIENIE: ZAOPATRZENIE W WODĘ Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Objęcie ok. 95% mieszkańców gminy systemem wodociągowym W 5. Rozbudowa W 5.1. Budowa sieci wodociągowej koszty podane w - - - koszty i modernizacja systemu w Krynicy-Zdroju: na osiedlu Halna, W 1.2. podane w wodociągowego na osiedlu nad Parkiem Sportowym W 1.2. Uwaga: Zadanie ujęte w W1.2. W 5.2.Budowa sieci wodociągowej koszty podane w - - - koszty w Krynicy-Zdroju w górnej części Urząd Miejski W 1.3. podane w ul. Pułaskiego w Krynicy -Zdroju W 1.3. Budżet Gminy, Uwaga: Zadanie ujęte w W1.2. Środki pomocowe W 5.3.Budowa sieci wodociągowej 500 - - - 500 UE, i przepompowni dla górnej części ( w latach Fundusze ekol. Słotwin 2007-2008 koszt 1 100 j.w. Wykonano projekt techniczny 13 13 W 5.4. Modernizacja przepompowni 610 - 610 - wody przy kinie Jaworzyna wraz z budową wodociągu zasilającego Park Sportowy Uwaga: Zadanie przewidziane do realizacji III kw. 2009 r. – III kw. 2010 r. w ramach „Programu wodno- ściekowego gminy Krynica-Zdrój” W 5.5.Budowa sieci wodociągowej dla koszty podane w - koszty podane w W1.6. - Piorunki W1.6.

111 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

W 5.6. Budowa sieci wodociągowej 2 500 - - - 2 500 w Mochnaczce Wyżnej i Mochnaczce (w latach Niżnej wraz z zasilaniem Tylicza od 2007-2008 ZUW w Powroźniku koszt 5 860) Uwaga: Zadanie przewidziane do realizacji w ramach „Programu wodno-ściekowego gminy Krynica- Zdrój” W 6. Budowa nowych W 6.1.Modernizacja ujęcia wody w 1 500 - - - 1 500 ujęć wody Czarnym Potoku - wykonanie instalacji (w latach i modernizacja do koagulacji 2007-2008 istniejących wraz ze Uwaga: Zadanie przewidziane do koszt 3 000) stacjami uzdatniania realizacji w ramach „Programu wody wodno-ściekowego gminy Krynica- Zdrój” W 6.2. Ujęcie wody na potoku Pusta 700 - 700 wraz z magistralą wody surowej do ZUW w Powroźniku Uwaga: Zadanie przewidziane do realizacji w ramach „Programu wodno-ściekowego gminy Krynica- Zdrój”

112 Program ochrony środowiska dla gminy Krynica-Zdrój na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, projekt ______

Tabela 1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007, c.d.

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania ZAGADNIENIE: ZAOPATRZENIE W WODĘ, c.d. W 7. Właściwa W 7.1. Edukacja ekologiczna Urząd Miejski w b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. gospodarka wokół ujęć mieszkańców w zakresie właściwej Krynicy-Zdroju, wody w celu ograniczenia lokalizacji i przechowywania obornika, ODR infiltracji zanieczyszczeń gnojowicy itp. j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb W 7.2. Wprowadzanie zapisów do Urząd Miejski w b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. miejscowych planów zagospodarowania Krynicy-Zdroju przestrzennego chroniących obszary szczególnie wrażliwe (dolin rzecznych, płytkiego zalegania wód podziemnych) przed zainwestowaniem i rygorystyczne przestrzeganie tych zapisów j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb ZAGADNIENIE: OCHRONA PRZED POWODZIĄ28 Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Ograniczenie narażenia ludzi i strat w środowisku wynikających z powodzi W 10. Realizacja W 10.1. Przestrzeganie zapisów m.p.z.p. Urząd Miejski w b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. zagospodarowania odnośnie ograniczeń związanych z Krynicy-Zdroju terenów uwzględnieniem terenami zalewowymi wskazań i ograniczeń j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. zawartych w m.p.z.p. Zadanie realizowane na bieżąco, wg odnośnie terenów potrzeb narażonych na zalewanie wodami powodziowymi

JAKOŚĆ WÓD I STOSUNKI WODNE : Sumaryczne koszty planowane w latach 2004 - 2007 - 35 020 tys. PLN JAKOŚĆ WÓD I STOSUNKI WODNE : Sumaryczne koszty poniesione w latach 2004-2007 - 1 518 tys. PLN (4,3%)

28 Z wyjątkiem przedsięwzięć realizowanych przez RZGW w Krakowie w zakresie inwestycji realizowanych w ramach Programu Wisła 2020 oraz przez MZMiUW w Krakowie w zakresie utrzymania i konserwacji urządzeń melioracji podstawowej i regulacji rzek i potoków.

113

Tabela 2. Ochrona powietrza atmosferycznego Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania Zagadnienie: Emisja niska Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Systematyczna redukcja niskiej emisji, zwłaszcza na terenach predysponowanych do rozwoju turystyki P 1. Likwidacja lub P 1.1. Przygotowanie materiałów Urząd Miejski koszty w ramach edukacji ekologicznej modernizacja źródeł informacyjnych dot. możliwości w Krynicy-Zdroju, „niskiej emisji” korzystania z proekologicznych źródeł Starostwo w kierunku wykorzystania energii Powiatowe ekologicznych nośników j.w. energii Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb P 1.2. Rozważenie możliwości wsparcia Urząd Miejski b.k.d. - - - b.k.d. finansowego indywidualnych w Krynicy-Zdroju gospodarstw zmieniających system ogrzewania na bardziej ekologiczny j.w. b.k.d. - - - b.k.d Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb P 1.3. Modernizacja kotłowni w Sanatorium 230 - 230 - Środki własne, Sanatorium "ENERGETYK" "ENERGETYK" Środki pomocowe Uwaga: Zadanie nie zrealizowane P2. Zmniejszenie zużycia P 2.1. Promowanie stosowania Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. energii cieplnej poprzez energooszczędnych materiałów w Krynicy Zdroju, np. izolację cieplną w budownictwie Starostwo budynków i upowszech. j.w. Powiatowe, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. przyjaznego środowisku Zadanie realizowane na bieżąco Organizacje budownictwa (materiały ekologiczne energooszczędne) P3. Promowanie oraz P 3.1. Przygotowanie i rozpowsz. Urząd Miejski koszty w ramach edukacji ekologicznej popularyzacja materiałów informacyjnych dot. w Krynicy Zdroju, najlepszych praktyk w korzystania z energii odnawialnej Starostwo dziedzinie wykorzystania j.w. Powiatowe tak energii ze źródeł Zadanie realizowane na bieżąco odnawialnych

114

Tabela 2. Ochrona powietrza atmosferycznego Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 c.d.

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 – 2007 finansowania Zagadnienie: Emisja komunikacyjna Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Systematyczna redukcja emisji komunikacyjnej w obszarze miasta Krynica-Zdrój P 4. P 4.1. Przebudowa układu Urząd Miejski b.d. - b.d. Budżet Gminy, Modernizacja systemu komunikacyjnego w Krynicy-Zdroju w Krynicy-Zdroju (koszty będą ustalone po wyborze Środki pomocowe, transportowego w mieście zgodnie z koncepcją przedstawioną wariantu układu) Budżet Państwa Krynicy-Zdroju w opracowaniu pn. Studium układu komunikacyjnego PN-PD dla miasta Krynica-Zdrój Uwaga: Zadanie nie zrealizowane P 4.2. Przebudowa skrzyżowania drogi Urząd Miejski 420 20 400 - Budżet Gminy wojewódzkiej nr 971 z drogą ul. w Krynicy-Zdroju Środki ZDW Graniczna w Krynicy-Zdroju Kraków Uwaga: Zadanie nie zrealizowane

115

Tabela 2. Ochrona powietrza atmosferycznego Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 c.d.

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 – 2007 finansowani a Zagadnienie: Emisja komunikacyjna, c.d. P5. Budowa drogi P 5.1.Budowa drogi gminnej we wsi 870 - 870 - krajowej Krzyżówka- Polany Tylicz-Muszynka oraz j.w. 467,6 467,6 bieżąca modernizacja Zadanie wykonane w całości Urząd Miejski Budżet gminy dróg powiatowych i P 5.2. Modernizacja ul. Biskupa w Krynicy-Zdroju 540 - - 540 - Środki gminnych Tylickiego w Tyliczu pomocowe Uwaga: Dokumentacja w trakcie opracowania. P 5.3. Budowa drogi Mochnaczka 1 260 - - 1 260 - Wyżna – Kopciowa j.w. 821,1 80 237,5 503,6 Zadanie wykonane w całości P 5.4. Przebudowa drogi gminnej 1 050 1 050 - - - Mochnaczka Niżna – Jakubik j.w. 717 101 616 Zadanie wykonane P 5.5. Modernizacja drogi wojewódzkiej 520 - 260 260 - nr 981 j.w. 284,9 110 174,9 Zadanie wykonane w całości P 5.6. Modernizacja dróg powiatowych 1 000 - 500 500 - Krzyżówka – Wylicz – Muszynka oraz Wylicz – Powroźnik j.w. 1 000 1 000 Zadanie wykonane w całości

116

Tabela 2. Ochrona powietrza atmosferycznego Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 c.d.

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 – 2007 finansowania Zagadnienie: Emisja komunikacyjna, c.d. P 7. Wsparcie budowy P 7.1. Współpraca z gminami sąsiednimi Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. infrastruktury rowerowej: w zakresie budowy tras rowerowych w Krynicy-Zdroju, budowa nowych tras j.w. Urzędy Gmin, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. rowerowych i Zadanie realizowane na bieżąco Urząd Miejski w modernizacja istniejących Bardejov Słowacja

P 7.2. Budowa i modernizacja ścieżek Urząd Miejski Koszty w tabeli Ochrona przyrody i krajobrazu rowerowych w Krynicy-Zdroju

j.w. Koszty w Tabeli Ochrona przyrody i krajobrazu PK 8.1. Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO : Sumaryczne koszty planowane w latach 2004 - 2007 - 5 890 tys. PLN OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO : Sumaryczne koszty poniesione w latach 2004-2007 - 3 290,6 tys. PLN (55,8%)

117

Tabela 3. Ochrona przed hałasem Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 c.d.

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 – 2007 finansowania Zagadnienie: Ochrona przed hałasem H1. Przestrzeganie H 1.1. Przestrzeganie zapisów m.p.z.p. Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. wartości dopuszczalnych odnośnie ochrony przed hałasem w Krynicy-Zdroju poziomów hałasu w j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. odniesieniu do nowo Zadanie realizowane na bieżąco, wg zagospodarowywanych potrzeb terenów OCHRONA PRZED HAŁASEM : Sumaryczne koszty planowane w latach 2004 - 2007 - b.k.d. OCHRONA PRZED HAŁASEM : Sumaryczne koszty poniesione w latach 2004-2007 - b.k.d.

118 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRYNICA-ZDRÓJ NA LATA 2004 - 2011

Tabela 4. Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007 Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Ochrona terenów o unikatowych zasobach, walorach i cechach środowiska przyrodniczego PK 1. Bieżąca PK 1.1. Bieżące zabiegi pielęgnacyjne Urząd Miejski w 8 2 2 2 2 Budżet Gminy, ochrona obszarów pomników przyrody Krynicy-Zdrój GFOŚiGW i obiektów prawnie j.w. - - - - - chronionych Zadanie realizowane wg potrzeb PK 2. Doskonalenie PK 2.1. Powołanie nowych obiektów Rada Gminy, b.k.d. - - - b.k.d. systemu obszarów i obszarów ochrony przyrody Wojewoda i obiektów prawnie j.w. (zależnie od formy) b.k.d. - - - b.k.d. chronionych Zadanie realizowane wg potrzeb PK 3. Zachowanie PK 3.1. Promowanie gospodarstw Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. tradycyjnych praktyk ekologicznych i agroturystycznych oraz w Krynicy-Zdrój, gospodarczych na wsparcie doradcze rolników w tym ODR Oddział w terenach cennych zakresie Nawojowej przyrodniczo oraz rozwój j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. rolnictwa ekologicznego Zadanie realizowane na bieżąco i agroturystyki PK 4. Ochrona PK 4.1. Przestrzeganie zasad Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. terenów cennych przyrod. zagospodarowywania terenów cennych w Krynicy-Zdrój przed zainwestowaniem przyrodniczo (wg ustaleń m.p.z.p.) i tzw. dzikim zagospodar. j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. (zgodnie z ustaleniami Zadanie realizowane na bieżąco m.p.z.p.),szczególnie PK4.2.Ochrona przed przekształceniem Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. terenów parków, wyróżniających się walorami estetyczno- w Krynicy-Zdrój, obszarów dolin widokowymi form krajobrazowych: Zarząd PPK rzecznych) przełomowych odcinków doliny Muszynki, Białej, polan śródleśnych, itp. j.w. b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d Zadanie realizowane na bieżąco

119 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRYNICA-ZDRÓJ NA LATA 2004 - 2011

Tabela 4. Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007, c.d.

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania PK 6 Zachowanie PK 6.1. Zachowanie półnaturalnych Nadleśnictwa, 8 2 2 2 2 Środki własne LP walorów przyrodniczych zbiorowisk roślinnych polan śródleśnych Zarząd PPK hal j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. i polan śródleśnych, dolin Zadanie realizowane na bieżąco rzecznych, itp. PK 6.2. Ograniczenie w dolinach Starostwo b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. rzecznych gruntów ornych na rzecz Powiatowe, użytków zielonych Urząd Miejski j.w. w Krynicy Zdroju, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco Nadleśnictwo, Zarząd PPK PK 6.3. Zachowanie naturalnych Nadleśnictwa, 8 2 2 2 2 Środki własne LP zbiorowisk roślinnych nadrzecznych Zarząd PPK, i przypotokowych Urząd Miejski j.w. w Krynicy Zdroju b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco PK 7. Ochrona PK 7.1. Przestrzeganie zasad Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. elementów środowiska utrzymania stylu architektury nowo w Krynicy -Zdrój, przyrodniczo- powstających obiektów zgodnie Właściciele kulturowego, z ustaleniami w m.p.z.p historycznego układu j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. miasta i układów wsi oraz Zadanie realizowane na bieżąco typów zabudowy, w tym dostosowanie architektury budynków do lokalnych tradycji budowlanych

120 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRYNICA-ZDRÓJ NA LATA 2004 - 2011

Tabela 4. Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007, c.d.

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania PK 8. Rozwój sieci PK 8.1. Realizacja ścieżek rowerowych Urząd Miejski 60 - 10 25 25 Budżet Gminy szlaków turystycznych, i ścieżek przyrodniczych w Krynicy Zdroju ścieżek przyrodniczych, j.w. 70 30 30 10 Budżet Gminy ścieżek rowerowych Zadanie realizowane na bieżąco, wg Fundusz Kropli potrzeb Beskidu

PK 8.2. Rozwój szlaków turystycznych Urząd Miejski 4 - 2 2 - Budżet Gminy z wykorzystaniem przejść małego ruchu w Krynicy Zdroju, Budżet państwa granicznego (współpraca z j.w. gminami Muszyna, 28 7 7 7 7 Budżet Gminy Zadanie realizowane na bieżąco, wg i Piwniczna) potrzeb OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU: Sumaryczne koszty planowane w latach 2004 - 2007 - 88 tys. PLN OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU: Sumaryczne koszty poniesione w latach 2004-2007 - 98 tys. PLN (111,4%)

121

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRYNICA-ZDRÓJ NA LATA 2004 - 2011

Tabela 5. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 – 2007 finansowania Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Ochrona ekosystemów leśnych poprzez prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej zgodnej z planem urządzenia lasu L 1. Utrzymanie L 1.1. Inwentaryzacja, ochrona Nadleśnictwo 12 3 3 3 3 Środki własne LP różnorodności biolog. i monitoring cennych zbiorowisk Nawojowa i zwiększenie odporności leśnych ekosystemów leśnych j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. poprzez sukcesywną Zadanie realizowane na bieżąco, wg przebudowę potrzeb drzewostanów L 2. L2.1.Realizacja bieżących zabiegów Nadleśnictwo, Zgodnie z planami urządzenia lasów Środki budżetowe, Przestrzeganie zasad hodowlanych i gospodarczych zgodnie LZD Krynica, środki własne LP przeprowadzania z zasadami zrównoważonego rozwoju prywatni zabiegów hodowlanych właściciele lasów i technicznych zgodnie j.w. Nadleśnictwo 1 020 220 260 260 280 z funkcją lasów Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb LZD 399,6 37,9 95,9 132,4 133,4

L2.2. Wprowadzenie zadrzewień Nadleśnictwo, 12 3 3 3 3 Środki budżetowe, i zakrzewień ochronnych włącznie Prywatni Środki własne LP z zabudową obrzeży lasów w celu właściciele lasów, przeciwdziałania degradacji krajobrazu Starostwo j.w. Powiatowe b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb L 2.3. Bieżące utrzymanie lasów Urząd Miejski 40 łącznie 40 tys. Budżet Gminy komunalnych w Krynicy-Zdroju j.w. 55 12 10 15 18 Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb L3. Rozszerzanie usług L3.1. Szkolenia właścicieli lasów nt. ODR 4 - 2 - 2 Budżet państwa doradczych dla prawidłowych zasad gospodarki leśnej St. Powiatowe właścicieli lasów i ochrony lasów Nadleśnictwo prywatnych j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Nadleśnictwo Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb

123 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRYNICA-ZDRÓJ NA LATA 2004 - 2011

Tabela 5. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 – 2007 finansowania Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Ochrona ekosystemów leśnych poprzez prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej zgodnej z planem urządzenia lasu c.d. L4.Zalesienia gruntów L4.1. Zalesianie gruntów Starostwo 50 łącznie 50 tys. WFOŚiGW narażonych na erozję j.w. Powiatowe, b.d. b.d. Zadanie realizowane na bieżąco Prywatni właściciele L 4.2. Ustalenie granicy rolno-leśnej Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Uwaga: Zadanie nie zrealizowane w Krynicy-Zdroju L 4.3. Przekwalifikowanie gruntów Starostwo 6 - 3 - 3 Budżet państwa rolnych na leśne Powiatowe Uwaga: Zadanie nie zrealizowane OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LASÓW : Sumaryczne koszty planowane w latach 2004 - 2007 - 124 tys. PLN OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LASÓW : Sumaryczne koszty poniesione w latach 2004-2007 - 1 474,6 tys. PLN (1 189%)

124

Tabela 6. Ochrona gleb Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 – 2007 finansowania Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Likwidacja największych osuwisk i ograniczenie procesu erozji gleb GL 1. GL 1.1.Współpraca UM w Krynicy- Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Ochrona gleb Zdroju ze Starostwem Powiatowym w w Krynicy-Zdroju, o wysokiej przydatności zakresie inwentaryzacji i rejestru Starosta rolniczej przed terenów na których stwierdzono przeznaczeniem na cele przekroczenie standardów jakości gleby nierolnicze lub ziemi j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb GL 1.2. Ochrona gruntów rolnych Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. w miejscowym planie zagospodarowania w Krynicy-Zdroju przestrzennego j.w. b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb GL 3. Likwidacja GL 3.1. Likwidacja osuwiska w Krynicy Urząd Miejski 4 000 240 3 760 - - Budżet Gminy istniejących osuwisk –Zdroju przy ul. Ebersa w Krynicy-Zdroju Budżet Państwa, i zabezpieczanie osuwisk j.w. 195,2 195,2 przed ich rozszerzaniem Zadanie wykonane 3400 się. GL 3.2. Likwidacja osuwiska 4 000 240 3760 - - realizacja 2008 w m. Berest j.w. 118,3 118,3 7700 Zadanie wykonane realizacja 2008 GL 4. Wdrażanie i GL 4.1. Szkolenia rolników ODR oddz. Koszty ujęte w tabeli 3.1. Edukacja ekologiczna upowszechnianie zasad w zakresie Kodeksu Dobrych Praktyk W Nawojowej dobrej praktyki rolniczej Rolniczych j.w. Zadanie realizowane na bieżąco, wg potrzeb

125

Tabela 6. Ochrona gleb Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 – 2007 finansowania Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Likwidacja największych osuwisk i ograniczenie procesu erozji gleb c.d. GL.5. GL 5.1. Współpraca UM w Krynicy- ODR, Starostwo b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Prowadzenie gospodarki Zdroju dot. opracowania i wdrażania Powiatowe, Zarząd rolnej pod kątem zasad racjonalnej gospodarki rolnej na PPK skutecznego terenach zagrożonych erozją zabezpieczenia przed j.w. b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d erozją Zadanie realizowane na bieżąco GL 5.2. Wprowadzanie zadrzewień St. Powiatowe, Koszty ujęte w tabeli 5 i zakrzewień śródpolnych Zarząd PPK, j.w. Nadleśnictwo, Koszty ujęte w tabeli 5 Budżet Państwa Zadanie realizowane wg potrzeb Rolnicy GL 5.3. Zalesienia lub zadrzewienia St. Powiatowe, koszty ujęte w tabeli 5 stoków podatnych na erozję i ruchy Urząd Miejski masowe w Krynicy -Zdroju, j.w. Właściciele Koszty ujęte w tabeli 5 Zadanie realizowane wg potrzeb OCHRONA GLEB: Sumaryczne koszty planowane w latach 2004 - 2007 - 8 000 tys. PLN OCHRONA GLEB: Sumaryczne koszty poniesione w latach 2004-2007 - 313,5 tys. PLN (3,9%)

126

Tabela 7. Ochrona zasobów kopalin Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 – 2007 finansowania Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Waloryzacja złóż wód leczniczych i mineralnych pod kątem ich roli w rozwoju powiatu nowosądeckiego i wyjątkowości zasobów oraz skuteczna ochrona tych wód ZK1. ZK 1.1. Zestawienie udzielonych Starosta b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Opracowanie koncesji na eksploatację wód dokumentacji leczniczych i pozwoleń wodno- hydrogeologicznej prawnych na pobór wód podziemnych w zasobów dyspozycyjnych powiecie wód podziemnych: j.w. b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d leczniczych, mineralnych i Zadanie realizowane na bieżąco zwykłych w powiecie ZK 1.2. Zestawienie rzeczywistego Starosta b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. poboru wód leczniczych, mineralnych i słodkich w powiecie Zadanie w trakcie realizacji ZK 1.3. Określenie zasobów Koncesjonariusz b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. dyspozycyjnych i eksploatacyjnych wód podziemnych i ich ocena j.w. - - - b.d. - W 2006 r. opracowano „Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcie wody leczniczej P-VII w Tyliczu‖. ZK 2. Ocena możliwości ZK 2.1. Obliczenie bilansu wodnego, Starosta b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. rozwoju bazy zasobowej ocena stopnia wykorzystania wód wód leczniczych i leczniczych, mineralnych i zwykłych mineralnych Zadanie w trakcie realizacji ZK 2.2. Ocena możliwości lokalizacji Starosta b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. nowych ujęć wód podziemnych Zadanie w trakcie realizacji ZK 3. Ochrona jakości ZK 3.1. Opracowanie kart punktowych i - b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. wód podziemnych – liniowych ognisk zanieczyszczeń leczniczych, mineralnych i Zadanie w trakcie realizacji zwykłych ZK 3.2. Opracowanie mapy - b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. hydrogeologiczno-sozologicznej terenu powiatu z uwzględnieniem hydrologii i zanieczyszczeń wód powierzchniowych Zadanie w trakcie realizacji OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN: Sumaryczne koszty planowane w latach 2004 - 2007 - b.k.d. OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN: Sumaryczne koszty poniesione w latach 2004-2007 - b.k.d.

127

Tabela 8. Edukacja ekologiczna – przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007 Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania Zagadnienie: Edukacja ekologiczna formalna Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Wykształcenie u uczniów umiejętności obserwowania środowiska i zmian w nim zachodzących, wrażliwości na piękno przyrody i szacunku dla niej EE 1. Zwiększenie EE 1.1.Wprowadzanie do programów Szkoły, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. udziału zagadnień szkolnych zagadnień związanych z Organizacje ochrony środowiska w edukacją ekologiczną ze szczególnym pozarządowe, gminie w nauczaniu uwzględnieniem problemów Urząd Miejski szkolnym występujących na terenie gminy j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco

EE 1.2. Organizacja spotkań Urząd Miejski, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. przedstawicieli UM z młodzieżą szkolną (1x rok ) celem przekazania informacji o stanie środowiska w gminie i działaniach na rzecz jego poprawy j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco

EE 2. EE 2.1. Uczestnictwo młodzieży ze Urząd Miejski, 4 1 1 1 1 Budżet Gminy Prowadzenie aktywnych szkół podstawowych i gimnazjalnej w Szkoły, form edukacji konkursach wiedzy z zakresu ochrony Organizacje ekologicznej młodzieży przyrody i środowiska pozarządowe j.w. 7,6 1,5 3 1,8 1,3 Zadanie realizowane na bieżąco EE 2..2. Prowadzenie zajęć Szkoła b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. dydaktycznych dla dzieci i młodzieży Podstawowa nr 1 w szkolnej z zakresu edukacji leśnej z Krynicy wykorzystaniem istniejącego systemu Szkoła ścieżek edukacyjnych i przyrodniczych Podstawowa nr 2 w j.w. Krynicy b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d Zadanie realizowane na bieżąco Szkoła Podstawowa w Tyliczu

128

Tabela 8. Edukacja ekologiczna – przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007 , c.d.

Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania Zagadnienie: Edukacja ekologiczna formalna, c.d. EE3.Wspieranie EE 3.1. Organizacja konkursu wiedzy Starostwo 8 2 2 2 2 PFOŚiGW finansowe i merytoryczne ekologicznej dla gmin powiatu (1/rok) Powiatowe, działań z zakresu edukacji j.w. UM Stary Sącz ekologicznej młodzieży Zadanie realizowane na bieżąco EE 3.2. Doposażenie szkół w materiały Starostwo 4 1 1 1 1 PFOŚiGW, informacyjne nt. prawidłowej Powiatowe, Budżet Gminy gospodarki odpadami, gospodarki Urząd Miejski wodno-ściekowej itp. j.w. Zadanie realizowane na bieżąco EE 3.3. Dofinansowanie akcji Urząd Miejski 8 2 2 2 2 Budżet Gminy ekologicznych w gminie j.w. Zadanie realizowane na bieżąco EE 2.4. Prowadzenie prelekcji, PKE b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. pogadanek, warsztatów z zakresu Urząd Miasta edukacji ekologicznej młodzieży szkolnej, m.in. w zakresie prawidłowej gospodarki odpadami, ochrony powietrza, ochrony przyrody, itp. j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco

129

Tabela 8. Edukacja ekologiczna – przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007 , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach 2004 2005 2006 2007 źródła 2004 - 2007 finansowania Zagadnienie: Edukacja ekologiczna nieformalna Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Wykształcenie u mieszkańców gminy postaw przyjaznych wobec cennych zasobów przyrodniczych EE 4. Upowszechnienie EE 4.1. Bieżące informacje na stronach b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. informacji nt. stanu internetowych Urzędu Gminy o stanie Urząd Miejski środowiska w gminie i środowiska w gminie i podejmowanych podejmowanych działaniach na rzecz jego ochrony działaniach na rzecz jego j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. ochrony oraz Zadanie realizowane na bieżąco propagowanie wiedzy o EE 4.2. Organizacja spotkań Urząd Miejski b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. proekologicznych informacyjnych (1/rok) nt. stanu zachowaniach środowiska w gminie oraz działań mieszkańców gminy, w podejmowanych na rzecz jego ochrony tym współpraca z (nt. proekologicznych zachowań w mediami i organizacjami zakresie korzystania ze środków pozarządowymi transportu, energooszczędności, zmniejszania emisji niskiej itp. j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco EE 5. EE 5.1. Prowadzenie szkoleń dla ODR 12 3 3 3 3 Budżet państwa Edukacja ekologiczna rolników (w zakresie rolnictwa w Nawojowej, Środki pomocowe, grup zawodowych ekologicznego, agroturystyki Urząd Miejski, Budżet Gminy (turystyki, rolnictwa, i wdrażania Koreksu Dobrych Praktyk Organizacje pracowników gminy, itp.) Rolniczych) i organizatorów turystyki i pozarządowe rekreacji j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. ODR Zadanie realizowane na bieżąco E 5.2. Udział pracowników gminy w Urząd Miejski 8 2 2 2 2 Budżet Gminy szkoleniach poszerzających wiedzę z zakresu ochrony środowiska j.w. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zadanie realizowane na bieżąco EDUKACJA EKOLOGICZNA - Sumaryczne koszty planowane w latach 2004-2007 - 44 tys. PLN EDUKACJA EKOLOGICZNA – Sumaryczne koszty poniesione w latach 2004-2007 – 7,6 tys. PLN (17,3%)

130

12. ZAŁĄCZNIK NR 2

Wykaz ankietyzowanych podmiotów z terenu gminy Krynica-Zdrój

131

Tabela 11.1. Wykaz ankietyzowanych podmiotów z terenu gminy Krynica-Zdrój Zwrot ankiety L.p. Nazwa Adres X 1. ul. Cicha 4-6 „ABATON‖ 33-380 Krynica-Zdrój 2. ul.Wiejska 2 „ANTA‖ Spółka cywilna 33-380 Krynica-Zdrój 3. Centrum Profilaktyki Zdrowotnej ul. Leśna 15 „Geovita‖ 33-380 Krynica-Zdrój 4. Ul. Kraszewskiego 83 Drukarnia „Jaspol‖ 33-380 Krynica-Zdrój 5. Ul.Słotwińska 33 Drukarnia „PrintPap‖ 33-380 Krynica-Zdrój 6. „EURO-PAB‖ ul. Park Sportowy 1 Spółka Cywilna 33-380 Krynica-Zdrój 7. ul. Kraszewskiego 47 „FARMAKON‖ 33-380 Krynica-Zdrój 8. Ul. Kraszewskiego 207 Firma STALEX 33-380 Krynica-Zdrój 9. Ul.Wiejska 4 B FUHT „STANWEL‖ 33-380 Krynica-Zdrój 10. Ul. Piłsudskiego 16 FWP Spółka z o.o. 33-380 Krynica-Zdrój 11. ul. Zielona 9 Gospoda Henryk Hajdziński 33-380 Krynica-Zdrój 12. Ul.Leśna 1 Hotel „Motyl‖ 33-380 Krynica-Zdrój 13. Ul. Czarny Potok 28 Hotel „Pegaz‖ 33-380 Krynica-Zdrój 14. Kolej Gondolowa Jaworzyna Krynica Ul. Czarny Potok 75 X S.A 33-380 Krynica-Zdrój 15. ul. Kraszewskiego ‖Krynica-Zdrój‖ Sp. z o.o. 33-380 Krynica-Zdrój 16. Krynicka Spółdzielnia Mieszkaniowa Ul. Wspólna 5 Lokatorsko-Własnościowa 33-380 Krynica-Zdrój 17. Leśny Zakład Doświadczalny w Ul. Ludowa 1 X Krynicy-Zdroju 33-380 Krynica-Zdrój 18. LUBIAK-EKO Skup i obrót surowców wtórnych Ul. Kraszewskiego 237 b Krzysztof Lubiak 33-380 Krynica -Zdrój Park Nitribita 6 X 19. „Lwigród‖ 33-380 Krynica-Zdrój ul. Kraszewskiego 95 20. „MAJA‖ 33-380 Krynica-Zdrój ul.Wiejska 52 21. „Mineral Complex‖ Sp. z o.o. 33-380 Krynica-Zdrój ul. Piłsudskiego 7 22. „MELISA‖ 33-380 Krynica-Zdrój Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Ul. Kraszewskiego 37 X 23. Komunalnej w Krynicy-Zdroju sp. z o.o. 33-380 Krynica-Zdrój

132

Ul.Wolności 8 X 24. ‖Multi –Vita‖ Sp.z o.o. 33-383 Tylicz Ośrodek Rehabilitacyjno- Ul. Czarny Potok 30 25. Wypoczynkowy „Eris‖ 33-380 Krynica-Zdrój ul. Wysoka 15 26. „Panorama‖ 33-380 Krynica-Zdrój Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe 27. „Auto-Kompleks‖ Ryszard Czochara ul.Kraszewskiego 181 A Przedsiębiorstwo Budownictwa Mochnaczka Wyżna 59 28. Inżynieryjnego „Machnik‖ 33-380 Krynica-Zdrój Przedsiębiorstwo Obrotu Surowcami Wtórnymi Ul. Wyspiańskiego 3 29. SURPAP RECYKLING 33-300 Nowy Sącz ul. Krótka 19 30. Pyka Sławomir 33-380 Krynica-Zdrój 31. Ul..Kiepury 2a Sanatorium „Energetyk‖ 33-380 Krynica-Zdrój ul. Ebersa 2-4 32. Sanatorium „Nad Kryniczanką‖ 33-380 Krynica-Zdrój Skup Żywca Ubój i Sprzedaż Mięsa Mochnaczka Wyżna 47 33. ―Parkur‖ S.J. 33-383 Tylcz Stacja Paliw Polskiego Koncernu Ul. Stara Droga 47 34. Naftowego ORLEN 33-380 Krynica-Zdrój Ul. Kraszewskiego 142 35. Szpital Miejski 33-380 Krynica-Zdrój Mochnaczka Wyżna 99 36. Uroda Antoni 33-380 Krynica-Zdrój ul. Kraszewskiego 1 37. Uzdrowisko Krynica-Żegiestów S.A 33-380 Krynica-Zdrój Urząd Miejski ul. Kraszewskiego 7 X 38. w Krynicy-Zdroju 33-380 Krynica-Zdrój ul. Piłsudskiego 2 39. „WENA‖ 33-380 Krynica-Zdrój ul. B.Dietla 18 40. Węgierska Korona 33-380 Krynica-Zdrój ul.. Świdzińskiego 1 41. Wojskowy Szpital Uzdrowiskowy 33-380 Krynica-Zdrój ul. Kraszewskiego 83 42. „VITA‖ 33-380 Krynica-Zdrój Uwaga: Znak „X” oznacza zwrot wypełnionej ankiety.

133