Colofon Inhoud

De Steltkluut Steltkluut Uitgave van Natuurbeschermingsvereni- In de schijnwerper 2 ging “De Steltkluut” verschijnt 4x per jaar. Overname is toegestaan, mits bronvermel- Tuinvogeltelling / Birdwatch 3 ding. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de Veldwaarnemingen 4 - 5 inhoud van hun artikelen. Familiedag 6 - 7 Contributie 2014 De vos in Saefthinge 8 - 9 De contributie bedraagt € 20,00. colofon / inhoud Betalingen op rekeningnummer Energie sparen 10 Iban: NL81 RABO 0136605540EUR Zeeuwse Vogelaarsdag 2013 11 Bic: RABONL2U t.n.v. Verslag roofvogelnestkartering 12 Natuurbechermingsvereniging De Steltkluut Basters drijfslak 13-15

Adresgegevens: t Stekkertje Postbus 319, 4530 AH Terneuzen www.steltkluut.nl Speuren naar sporen 1 [email protected] Diertjes in de winter/ schuilhut bouwen 2 Zomaar een winterse dag ... 3 Contactadressen Werkgroepen Natuurnieuws 4 Planologie Natuurwerkdag 2013 5 A. Paauwe Onder de loep- De gans 6 - 7 G.v.d. Nissestraat 48, 4543AE Zaamslag Vogels A. Wieland Bestuur: Liniestraat 13, 4561 ZS A. Paauwe, voorzitter 0114-317026 [email protected] L. Calle, secretaris Landschapsbeheer / Bomen [email protected] L. Calle W. Wisse, penningmeester Walstraat 7, 4531 ED Terneuzen [email protected] 0115-617416 Leden Planten K. Rijk, P. Maas R. Kregting, Rembrandtlaan 11, 4532 HP Terneuzen P. Calle 0115-617004 Redactie: [email protected] Insecten J. de Bakker Website: [email protected] Past. Willemsstraat 5, 4586 AJ B. de Maat 0114-690482 Jeugd Excursies: [email protected] M. Spruyt Notendijksepad 2, 4583 SZ Verenigingsruimte: 0114-314280 Walstraat 7, 4531 ED Terneuzen [email protected] 0115-61 74 16 openingstijden: woensdag 10:30-17:00 uur zaterdag 10:30-16:00 uur

ISSN 1875-1385 Elisabeth Hoek- 2D Digital Design 2D Digital Elisabeth Hoek- & Layout: Ontwerp Uiterste inleverdatum voor de kopij: 01-02-2014 Design 2D Digital Elisabeth Hoek- & Layout: Ontwerp 2013/14 1

De Steltkluut De 2 schijnwerper

Foto: Fien en Fonny- Rob Kregting eigen Samen rond. helpregelmatig Ik methetinzaaien metschoolkinderen ik bijvoorbeeld klassen van .waterwingebied Daarleid voor gevolgd. IVN-gids Nuzitikvaak inhet Noens. Vier jaargeledenhebikdecursus En vroeger depaddenstoelen, metLucien cursies, vooral van deinsectenwerkgroep. “We dedenendoennogsteeds mee aanex via Fonny gekomen.” incontact metdeSteltkluut werd dat albesproken toen.” “En ik(Fien) ben uit interesse, interesse voor denatuur. Opschool (Fonny)Ik benalzo’n 35jaarlid. Eigenlijkgewoon “Hoe we hebben leren de Steltkluut kennen? Vlaanderen opzijnduimpje.” stations bijDelta. “Zo kent hijheelZeeuws- jaar,dan veertig vooral alsmonteur van gas- geleden metwerken. Fonny werkte meer tassistente ze bijhetROC, stopte eenjaar onze eigenhobby’s.” Fien was managemen- We hebbengewoon allebeideruimte voor Hulst) wonen samenenapart. “Is dat uniek? (1951, Sint Jansteen) enFonny (1948, Roels van hethuis, maardevorm. Fien Bussens Dit keer is het niet de bijzondere ligging Bijdeze verzoeken we omdecontributie voor 2014over te maken. Er worden omkosten te sparen geenacceptgiro’s meergestuurd. Graag voor 1februari 2014 betalen viarekeningnummer: De minimum-contributie voor 2014bedraagt minimum-contributie 20Euro.De IBAN: NL81RABO0136605540 Bic:RABONL2UIBAN: NL81RABO0136605540 t.n.v. Natuurbeschermingsvereniging Steltkluut De Contributie 2014 Een hogerbedrag iswelkom. Bij voorbaat dank. -

En diehebbenFien enFonny, samen. goede tuinvoor nodig.” Het zitnuhelemaalvol. Jehebterwel een zien, enhebbenhetgewoon nagebouwd. tuin? We hebben dat eenkeerinAxel ge “Hoe we aandat bijenhotel komeninde met devereniging.” hebben over wat we indetoekomst willen We zouden hetmisschieneenkeermoeten de meeste ledenzijn gewoon sympathisant. al jarenlang inzetten voor devereniging. Want komen. We bewonderen de mensen die zich meer mensennaardievergaderingen kunnen ledenvergaderingen. Danzouden ermisschien zouden presenteren zich meer kunnen op de logiewerkgroep endeandere werkgroepen werkgroepen vergroten? kunnen plano De Hoezouvan de jedebetrokkenheid kluut? “Of we nogadviezen hebbenvoor deStelt tweehonderd mensengeweest!” deloopvan dedagzijnerwelgelukt. In zo’n mensen samente brengen. Endat isaardig idee was om de leden te“Mijn zien, om die een ideevan Fonny.” draait. Ledendag De was van deSteltkluut van directiesecretaresses, dat heelgoed graag. Zo inhetnetwerk benikgraag actief ander voor Alex Wieland. Enikorganiseer zoveel alsFonny hoor. doeheteenen Ik aanleg van hetSteenpad.” Fien: doeniet “Ik En tenslotteSteijaart. hielp ik mee met de samenmetPaultussen deliniesenkreken, wandelpadennetwerk inZeeuws-Vlaanderen, vanbij deaanlegenhetonderhoud het voor Landschapsbeheer. Enikbenbetrokken vanen hetonderhoud dereservaatakkers Rob Kregting - - -

2013/14 Foto: schaal - Bert van Broekhoven Tuinvogeltelling 2014? meeaandeNationale jeook Doe Euro Birdwatch 5oktober 2013 slechts weinig zichtbare Omdat trek. we kort groot deel van mistig was. Nederland Er dan vorig jaar(373.600)toen hetineen voor waren heelNederland zelfs noglager tijdens deBirdwacth, deaantallen (370.500) Net alsvorig jaarwas hethelaasgeensuperdag nogmaals bedanktnamensdehelecrew. hebben geteld vereeuwigd. Alex erg creatief, zijnalletellers diemeerdan5keer achterkant reerd met enkele vliegende vogels. En aan de van aardenwerk. schaalisprachtig De gedeco met een prachtige zelfgemaakte fruitschaal heuglijke feit aangepaktommete verrassen medetellers, Alex van Herrewege, dit heeft van degetallen.Een van onze gewaardeerde heb ikudaaralover geïnformeerd envoorzien 5 jaar. het vorige nummer van In de Steltkluut door 22tellers. Ditjaarbestond onze telpost hapolder. Er is geteld vanaf 7.30 tot 13.00 enbijdeMargaret bijSaeftinghe de kijkhut dit jaarweer geteld op3locaties, ’t Hellegat, Tijdens de Euro Birdwatch Steltkluut De heeft erallemaalindewintervogelsoorten in vogelbescherming te weten te komenwelke nog veel meer. meete Door doenhelpjede je kuntzien,deresultaten van vorig jaaren hoe jevogels voeren, kunnen welke soorten nuttige informatie over hoejemoettellen, (http://www.tuinvogeltelling.nl) vindtjeveel 2014. Op de site van de vogelbescherming tellen opzaterdag 18ofzondag 19januari Deze winter jeweer kun meedoendoorte was was uur uur - -

Foto: Zwarte Ibis - Alex v Herrewege tellen.nl enopwww.vogelbescherming.nl. Alle resultaten zijnte vindenopwww.trek fruitschaal. van Herrewege, tevens de makervan de een foto Alex gemaakt door de ontdekker af richting’t hetbewijs, Hellegat. Hiernaast helaas nietgezeten. Na15minuten vlooghij hijer Langheeft te prima bekijken. soort, Ibis, voorde Zwarte mijeenheusenieuwe helaas bestver weg. detelescopen Met was de vloedlijnenwas omdat het bijnaebwas aanvliegen?” vogel De landdebuitendijks bij diedaarkomt Ibis “Is dat nieteenZwarte 9.15 hoordeRond ik Alex twijfelend zeggen, Verrassing van dedageenheuseZwarte Ibis 12724 (7000meerdanin2012). waargenomen. Hettotale aantal vogels was vogels eneen gewonesoorten Zeehond met 22personen.Erzijn82verschillende totaal hebben weIn op de 3 telposten geteld De resultaten: was met7000fors te noemendeze ochtend. verreigers. hetaantal Ook slapendeSpreeuwen sulteerde Zil- ineenmooiaantal van 6Kleine in hetdonkerbegonnenmettellen. Dat re was indeMargarethapolder zijnenkelenal Zilverreigerser een slaapplaats van Kleine voor de teldag hadden geconstateerd dat maken. Veel succes metdetelling. hoe jeeenvoudig zelf eenderge lijk hutkunt ander stukjevan hetStekkertje jehetsnelkoud.een In van stilzitten krijg zijn, zorg aan hebt,dat want je warme kleren spannend hoor. Jemoetdanwel heelstil je de vogels goedvan dichtbij kunt bekijken, te doenvanuit eenzelfgemaakte hutzodat leukisdetelling eraanmeedoen.Ook kan zijnenhoeveelNederland erzijn.Iedereen Bert van Broekhoven Bert kun je lezen je lezen kun - -

3 De Steltkluut even noteren!

De Steltkluut De 4 veldwaarneming Waarnemingen 1-07t/m30-09-2013 7-7 en 16-7 (1) bij Spui (BvB,KK) en op 14-9 7-7 en 16-7 (1) bij Spui (BvB,KK) Slechts 2locaties metdeCetti’s. Op Zanger bij VLVS enop2-9(2)bij TELM (BvB). (GT) (1) op de Westerschelde op 14-8 (1) (HC), is gezienop3-8(2)in VLVS op10-8 (HdV), (HN). De (PM) en op 20-7 (1) in de Clingse Bossen van deBraamsluiper, op2-7(1)bijHoek 2meldingen (TJ). 20-8 (1)indeClingseBossen op19-8 (1)in (BvB), Terneuzen enop (MC), in St Jansteen (HN), op 16-8 (2) in Terneuzen Terneuzen. meldingen:op10-8(1) Overige regelmatig eenBonte Vliegenvanger in 17-7to de periode 8-9zagEdwardIn Neve Calle gezienop12-7indeClingseBossen. 2 groepen zoals voorheen. worden gepresenteerd,- dus niet meer op soort 2013 zullendevogels opalfabetisch volgorde waarnemingen van vogels vermeld. Vanaf juli In onderstaandoverzicht zijnalleenbijzondere Groot EilandGE,Paulinaschor PS. AP, Verdronken VLVS Landvan Saeftinghe Telpost ’t Hellegat TELH,Autriche Polder Zuid = DiverseGebruikte afkortingen: waarnemers endergelijke.ter plaatse ofovertrekkend vermelden: datum, aantal, geslacht,leeftijd, www.waarneming.nl. Bijdewaarnemingen voorkeurDe gaat uit naar registratie via kunt usturen [email protected]. Nieuwe meldingen:Nieuwemeldingen Saeftinghe). (vanaf grofweg het Paulinaschor tot en met Zeeuws-Vlaanderen enOost Regio: Midden dere waarnemingen van vogels vermeld. onderstaandoverzichtIn zijnalleenbijzon- Appelvinken werden doorPepijn enLucien Div.wrns- BN,Braakman , Braakman-Noord BZ, TelpostMargarethapolder , een niet alledaagse soort, Casarca, een niet alledaagse soort, TELM, ,

ook weer op degebruikelijklocaties. de In 16-7 (RB,LB,RR,KK). bij Axel aanwezig was is daarnog gezientot (1) bij Kraanvogel De TELM (BvB). locaties: op 27-8 (11) in VLVS (HB) en op 2-9 YP, RR, meldingenvanWDB). Ook 2andere tot regelmatig gezienbijAP. 23-7 deperiode In Kleine Strandlopers werden zoals gebruikelijk zag LBop29-9eenKleineBonte Specht. (Axel) BijdePut van Emmery slagveer (JK). bij VLVS enalslaatste op20-9(1)bijZaam- op25-8en7-9 (1) 24-8 (1)bijHoek(MC), op (1) bijGE(RR),op13-8Hoek(HC), op 13-7 (HB),op13-7(1)bijBN(MC), waarnemingen; op4-7(1)bij De te krijgen. begint vaste voet opZeeuws Vlaanderen gezien (BvB, HM,HB, MvB, ED, AW, Havik De BV). en Ossenissetot maximaal18Grote Sterns 22-9 werden opde Westerschelde bij TELM bij VLVS (AvdW,HN). 7-7tot deperiode In enop28-9tot 29-9(1) 23-8 (1)bijAP(YP), op (1) bij AP (LB), op 19-8 (1) bij Hoek (HC), dingen van deGrauwe Kiekendief . Op7-7 tot maximaal 6stuks(div.wrns). Enkelemel- vangenomen indeperiode 10-7tot 25-8, De betrof waarschijnlijk hetzelfde exemplaar. , 12-7 en17-7zagLBeenGeelpootmeeuw 7-7 bij Hoek waargenomen door LvdV. Op , diewerd1 meldingvan deGeelgors op bij Zuiddorpe geziendoorLBen YP. Slechts zeldzame (HB, HN)enop14-9(2)bij De TELM (BvB). (TdK), op 9-8 (3) en 10-8 (3) bij gezien. Op 27-7 (3) bij de Lage Springer gebruikelijk alleenbijde Westerschelde Dwergsternsop 20-7(VdB). werden zoals bij AP (1) op 10-7 (LB) en bij Ossenisse (1) Twee meldingenvan deDwergmeeuw, (3) (AvG,HM,BvB) enop21-9(1)(HM,BvB). werden alleen vanaf TELM gemeld. Op 8-9 Duinpiepers (1) bijGE(LB).Overtrekkende 22-9werden ermaximaal 6gezien(LB, Graszanger werd alleenin VLVS waar Europese Kanariewerd op28-8 Krombekstrandlopers die injuni -

2013/14 (1) bijGE(HB) enop21-9(1)bij TELM (BvB, (HB), op 20-9 op 15-9(1) bij Visarend; op25-8(2)bij VLVS (GS, HB, MJ), (HN, AN,LB, HB, MVB).4meldingen van de 1-4 (PR). de vogelkijkhut Tussen 7-7en19-8zijn gemeld vanuit VLVS enwel op22-9vlakbij 7-7 tot 25-9(div.wrns). Een Steppekiekendief is waargenomenis herhaaldelijk in de periode bijOssenissewas nogsteeds aanwezigkluut waargenomen. Stelt heeft De overtrekkend RR dieop20-7bijAxel eenSporenkievit (div.wrns). Zeer bijzonder isde meldingvan 13-9 zijnbijAP1-7Sneeuwganzen op 2-8gezienbijBNdoorRF. Tussen 5-8en MvB, BvB, HM).Een Slangenarend werd sen 10-8en29-9zijner1-7gezien(HC,MJ, de Westerschelde, mogelijkdezelfde. Tus- Alle meldingenvan deRotgans komenvan Hulst (RH)enop7-9(1)bij VLVS (AvdW,HL). 25-7 (1)bijHengstdijk (RB,JB), op8-8 (1) bij Slecht 3meldingenvan Wouw deRode ; op enop26-9(1)bijGE(HB). (MJ) bij Emmadorp op 31-8 (1)bij Axel (EM),op13-9 (1) (HB, MJ), (HB,terzande MS),op25-8(1)bijEmmadorp (BvdH, - WH), op24-8(1)en25-8bijKloos op14-8(1)bijEmmadorp 10-8 (1)bijHulst(HC), Purperreiger; op11-7(1)bij TELM (MS),op gezien werd (GS). Enkelemeldingenvan de neming isdePoelruiter dieop22-9bij VLVS wezig bijAP(LB,WdB). Een bijzondere waar Nonnetje, eenvrouw, was op22-9- alaan genomen op6-9bij EenTELM (BvB). erg vroeg overtrekkende overtrekkende Zeer waarschijnlijkdijk. dezelfde vogel. Een ende2eop 18-8bijHengst Kloosterzande 1eop4-8bij 2 keergemelddoorMS.De najaar. deKwak alledaagsesoort, Geen iswaargenomendie inheelNederland dit Zuiddorpe (div.wrns). Past mooi in de invasie pellebrug, St Jansteen, Axel Braakman, en Terneuzen, Hulst, VLVS, AP, v. Sas - Gent, Ka vliegend waargenomen tot maximaal 7 bij VLVS Kruisbekken werden vooral (MJ). enop13-9(1)in (HC) Braakman bekkens Ossenisse (BvB,HN), op8-9(1)bijdeSpaar bij AP(LB,YP,HH,HN), op4-9en7-9(1)bij vanperiode 27-8tot 19-9tot maximaal8 Strandplevieren gezienbijOssenisse Morinelplevier werd waar gezien gezien over , is ------

staande. De afkortingen zijn in de tekst verwerkt. zijn in de tekst verwerkt. staande. afkortingen De van wieikgegevens in boven heb verwerkt - Hieronder volgen denamenvan demensen, tot 8-9(LB, HH,AW, YP) SternZwarte was bijAPaanwezig van 28-8 Stern bij APeenwel erg vroege adulte Zwarte aanwezig in VLVS (PR, WD). Op10-7zag LB 25-8 en26-8was ereenZwarte Ooievaar bijZandberg14-8 (6)overvliegend (HB).Op tot enop 26-8 maximaal 7bijAP(LB, HC) (AD).23-7 . Van 2locaties metZomertaling enop21-9(1)bijEilandvan(BvB) Meijer op14-9(1)bijZaamslag bij Canisvliet (FT), (LB), op8-9(1)bijBN(HC,HM),13-9 trof hiereenbroedgeval, op6-9(1)bijAxel en 2-9(2)bijNieuwemolen(HC,LB)hetbe tussen 18-8 op 10-8(1)bijKoewacht (HC), (HB),op8-8(1)bijZuiddorpe (LB), madorp (HB), op 31-7 (1)bijAxel (LB), op 6-8 (4) bij Em - 5-7 (1)bijKoewacht (PM), op6-7(1)bij dingen van Wespendieven Op ditkwartaal. gevangen engeringd. Opvallend veel mel- KM eennietalledaagseWaterrietzanger werd ophetvogelringstation in VLVS door is gemelddoorHBbijSt Jansteen. Op17-8 onopvallendeHM). De Vuurgoudhaan (3) (BV), A vd Wiel A (BV), (AvdW), Wieland (AW). B Hde R VroegindeweijVriesVerhoosel (HdV), (RV), F Tombeur Lvd SvdVaart (LvdV), (FT), Veeken (SvdV), (MS), AStrootman (AS), G Tanis H Tetteroo (GT), (HT), laar (CR), GSmet(GS), MSponselee W deSmet(WdS), (PR),CRoze (RR),PRoelandt RRemmerts Pieters (YP), (AN), (HN), A Nijssen L Persijn(EN), H Nijskens (LP), Y (HM),MMoncousin(MM),ENeve(KM), HMolenaar Lefranc (GL), (PM), PMaas KMinnaar (BdM), BdMaat sing (PJ), G KKuiper (KK), T de Koe(TdK), JKolijn(JK), PJul- PdeJong(PdJ), (MJ), MJeurissen T Jansen(TJ), (HH),Bvd HHiel Hoek(BvdH), (RH), Rd’Hondt (WH), A vGhyseghem, (AvG), (JG), JGoedbloed W Hermus ADelzenne (AD), EDrijvers (ED), W Deloddere (WD), (LC), MCapello (MCa), PCalle HCastelijns (PC), (HC), hoven Bun(HB), MvBunderen LCalle (BvB), (MvB), RBouwens (RB),Hvd Brand(JB), (HvdB), BvBroek EBlommestijn (EB), JBokelaar W deBlock(WdB), RBijsterbosch (RB),AdBliek (AdB),terbosch (JB), (LB), JBijs- (VdB), V dBoer (PB),LBekaert P Beeke , zeldzaam voor onze regio. Een 2e Bert van Broekhoven Bert VLVS - - - Foto: Rosse Grutto - Bert van Broekhoven

5 De Steltkluut veldwaarneming

De Steltkluut De 6 bedankt allemaal Familiedag 28september Steltkluut voor een korte excursievoor eenkorte doorhetbos. Zij Tegen groepje eenklein 13.00 uurvertrok stenen plaatsten. Dat was echt precisiewerk! omde te deringen zienhoedevrijwilligers metinformatiehet kraam was opeenfilmpje route officieel geopend in het voorjaar. Bij eromheen. wordt Naarverwachting deze Obelix) meteenijzeren meteentekst ring deze route staan8grote keien(denkaan loopt. Op deels door hetwaterwingebied Steenpad, een route rond St. Jansteen die Zeeuwse Landschap en informatie over Het Vertegenwoordigd waren het deSteltkluut, Om 12.00uurwaren ingericht. allekramen tuinieren [email protected] kunnen diemeerwillenwetenMensen over biologisch voor Ecologische Leef- en Teelwijze (VELT). over biologisch tuinieren ende Vereniging Witte. JosenLucile waren erookmetinformatie door JosKroesmetmeelvan deZeeuwse patrijzenkoekjes,n mooie enlekkere gebakke voelen. Bijterugkeer was erkoffieenhele het biotoop waar de patrijzen zich goed thuis patrijzenexcursie richting dereservaatakkers, eengroepjeMet vanAlex 20vertrok voor de activiteiten. dag te worden meteengrote variatie aan stralend blauwe lucht. Dat beloofde eenmooie 28 september stond hetzonnetje aaneen Al weken prachtig weer enookopzaterdag Wat haddenwe eenmooiedaguitgekozen!

op de parkeerplaats aande Molenstraat,op deparkeerplaats het bos bij Clinge. Timo hen Jansen ontving naardefotohut omte in vertrekken klaar geworden. 8enthousiaste mensenstonden was het in en om de tent druk Ondertussen middag te koopindemolenvan Hulst. brood en koekjes. Het meel is op zondag- wordendat later kan inmeelvoor verwerkt andere Zeeuwse Witte enspeltgezaaid, wordt Opdeakkers onder naar te kijken. Enkele bezoekers stonden er met heimwee gingen de trekpaarden hetzaadomwerken. de linker- en de rechterhand zaaide. Daarna om te zienhoeéénvan henafwisselendmet het land met de hand inzaaiden. Het was mooi waarnaAlex metvrijwilligers door eentrekker werd akker vaatakkers. gereed De gemaakt 10 bezoekers opweg waren naardereser tegen waarin zo’n daaral de huifkar kwamen -

2013/14 alleen dejeugdgoed smaakte, maarwaar de Zeeuwse meel!Anja enJohannabakten van dat lekkere pannenkoeken bakken daarna: het aller-leukste meededen. Maar kwam diehieraanEr waren wel wat kaboutertjes rond detenter eenkabouterpad uitgezet. Voor metpapa’s dekleintjes enmama’s was bandspanner. ook gekomen,zitten puzzelen opeenkool- hebben deheren,drieën Eddy was intussen Met zijn klus! op naamgebracht. Een flinke werdHet resultaat doordemannen ervan opafkomen. goedje waar nachtvlinders gezet en bomen ingesmeerd met een vlinderval de rupsdetermineren. Jopen haddeneen De grote rups. ging samenmetJoopReijnders Hij Eén vond van dekinderen een6centimeter met Anja opzoek naarinteressante vondsten. jeugd. Een leukgroepje ging van 8kinderen voor de 15.00uurbegondespeurtocht Rond met hetterugsnoeien van vogelkers. hetboswas LucienIn begonnen metvrijwilligers www.facebook.com/natuur.pareltjes. [email protected]. Zieookhttps:// zich nietvoor delenszien.Hebjeinteresse? het bestwel was, rumoerig lieten devogels over dewerkwijze en apparatuur. Doordat te vangen is.debezoekers kregen uitleg Ook expositie lietzienwat erzoal metdefotolens de hutvanaf 20meter konzien.Een mini- onopvallend ligtdat geenvan debezoekers droge slootnaardeboshutliepen,diezo waarna ze samendoorhetbosenviaeen ene pannenkoek nadeandere, dieniet

te komenstaan.Allemaal bedankt! mensen diebereid waren meteenkraampje afbouwers van tentwilligers, ende op-en bereikt worden door de inzet van- alle vrij zo’n 200bezoekers. Ditresultaat konalleen zijn zeker 85mensengeweest enindetent Het was eenzeer geslaagdedag. Bijdeakkers cursie waar zo’n 14mensenaandeelnamen. er nog een avondexOm 20.00 uur startte stilletjes werd het minder druk in de tent. teruggekomen en mensen van deakkers metdelaatste was ondertussen huifkar De echt heerlijk! ook devolwassenen van smulden. Ze waren Fien Bussens -

7 De Steltkluut allemaal bedankt

De Steltkluut De 8 vossenbeheer? ritoria redelijkritoria verzadigd te zijn. Momenteel lijkt het gebied qua vossenter diepinhetschorgevestigd.(hoge oeverwallen) al eerder) opnatuurlijke locaties vervolgens (eerste burchtvondst 2011, maar vermoedelijk hebben nakomelingen van deze vossen zich locaties gegraven (dammen). Vermoedelijk er burchten inkunstmatigehoogwatervrije geergebied gebruikt. Later (2008)werden instantie werd hetgebiedalleenalsfoera- waargenomen. eerstevossen In inSaeftinghe malen onderwater. Sinds2004worden er sen na,staat meerdere hetgebied jaarlijks Op enkeledammenenhoogwatervluchtplaat Ongeveer 1000habestaat uitgeulenenplaten. gebied bestaat uitschorbegroeid metvegetatie. schieters naar 7 meter. Circa 2.500 ha van het gewoonlijk tussende4-5,5meter metuit schor van Europa. Hetgetijdeverschil varieert groot hetgrootste endaarmee brakwater op oeverwallen geeft i.i.g. geeft aan dat zeop oeverwallen de aanwezigheid De voorkwamen. van burchten door hoogwaterpieken toen mindervaak een veel groter overstromingsgebied waar zou zijn geweest. Van nature had de Schelde het risico opverdrinken vele malenkleiner worden dat ineenechte natuurlijkesituatie geredeneerd kan Anderzijds plekken. vrije als gevolg van dekunstmatigehoogwater dat devossenstand nuonnatuurlijkhoog is geredeneerdleefgebied. kan worden Enerzijds gebruiken alsnieuw Land van Saeftinghe dat zijookHetverdronkenverwonderlijk ditlicht ishetdanookweiniggebieden. In toendra’s, moerassen, woestijnen enlandbouw levenkunnen waaronder steden, bergen, dieren dieineenbreed scalaaanbiotopen Vossen slimme zijn echte opportunisten; Ecologie van “de schorrenvos” geschat. broedseizoen van 2012tussen16en32volwassen vossen mingen werd tijdenshet devossenstand inSaeftinghe Aan dehandvan degevonden burchten enveldwaarne Het Verdronken is35km Landvan Saeftinghe De opkomst van devos inSaeftinghe ------2 -

broedsucces kan hebben. Met namevanbroedsucces hebben. Met kan aangezien zijwelheeft, invloed op het echter niet dat de vos hierop geen effect territoria ofbroedlocatie-keuze. Dat betekent we geen “voseffect” terug in de aantallen de vos. Voor demeeste steltlopers zien deelwordtvoor eenklein beinvloed door datverwachten deze achteruitgang maar achteruitgang inhetaantal territoria. We en de veldleeuwerik een gele kwikstaart Bij dezangvogels zienwe bijgraspieper, misschien wel eeneven belangrijke factor. spoeling van nesten speeltindeze 80% ganzen nabijdenesten gevonden. Weg - vossen doodgebeten volwassen grauwe te gaan.Erwerden zelfs regelmatig door aanzienlijk deellijkthetomvossenpredatie 80%) al in de broedfase mislukken. Voor een grauwe ganzen (vermoedelijk meerdan wel naarvoren komt isdat veel legselsvan trouwbare uitspraken te doen. kunnen Wat zijn te weinig gegevens bekendombe verplaatst. Saeftinghe Van hetbroedsucces zich naardebuitenrand (vosarme deel)van locatie. Zo een deel van deze heeft soorten de aantallen énop de keuzen van hunnest is waterhoen enmeerkoet. Van sommigesoorten als ganzen, eenden,meeuwen ensoorten opvallendeis opvrij bodembroeders alsde blijktdat meternameeeneffect Hieruit maken van het “voseffect” opbroedvogels. van diejaren eenvoorzichtige inschatting aan dehandvan debroedvogelgegevens 2004 endeintensieve we in2012kunnen dezeerGezien beperkte vossenactiviteit in excursiepaden worden intensief belopen. Ook begraasdeafleggen. delen,dammenen zekunnen metweinig moeite grote afstanden water lopenvossen veel indegeulen,hier hoog water opdekooptoe nemen.Bijlaag het gevaar baar vandat deze oppertunisten en broedende vogels, aasenkonijnen)beschik zoveelSaeftinghe voedsel (o.a. eieren, jonge- burchtenwatervrije ofvan elders. Erisin vossen van dehoog- snel gevulddoor(jonge) komenwordenterritoria dievrij echter weer (med.schor tijdens springtij M. Buise). De zowel jongen als volwassen vossen in het niet zonder gevaar, zo verdronken in2012 ook droog blijven. Toch ishetleven hier wallen diebijdemeeste toch springtijen burchten liggenwel indehoogste oever hebben omerte overleven. kunnen Alle nietpersenodig plekken hoogwatervrije te ziendat devos eengroot op effectheeft - - - -

2013/14 Foto: Vos - Chiel Jacobusse kleiner danhetoverspoelingsgevaar.kleiner Omde is voor het gros nog altijdveel van desoorten aanzienlijk effect. Het effect van vossenpredatie broedvogels haddekomst van devos een in eennatuurlijkere situatie. Voor sommige van zijn we devos aangekomen in Saeftinghe vossenbeheer toe te de komst passen. Met Het Zeeuwse ervoor omgeen Landschapkiest Vossenbeheer? ze hiereenvoudig toegang tot hebben. een vaste veelal droge ondergrond waardoor structuur. Dezehebbendaarnaast rietvelden (laagbovenSaeftinghe degrond) eenopen ze invergelijking metandere vegetaties in ondoordringbaarrietvelden lijken,hebben dieven broedt Hoewel in de rietvelden. de predatie doorde vos. Hetgros- van dekieken lijk voor eenbelangrijk deelte makenmet waarschijn- heeft hoge aandeelmislukkingen gelukt(med.drie W. Van Het Kerkhoven). broedsucces waren bekend, erslechts hiervan kiekendief. Van 19paren was in2012het Ditgeldtookvoor debruine Minnaar). K. een deelvan denesten med. inSaeftinghe, gepredeerd (gebaseerd op monitoring van een deelvan denesten doorvossen worden de scholekster bestaat hetvermoeden dat Tabel vermoedelijk sterk metbroedvogels worden dieinSaeftinghe devos. beinvloed door Kleine Mantelmeeuw Kleine Zilvermeeuw Kievit Kluut Scholekster Meerkoet Waterhoen bruine Kiekendief slobeend wilde eend bergeend NL Soortnaam grote Canadese gans grauwe gans 52 17.292 88 121 417 23 17 21 27 631 165 72 1997 266 8.113 65 87 401 110 59 27 43 1.275 188 10 312 2004 62 3.113 48 14 386 21 6 32 19 626 382 111 335 2012 op aantal territoria Effect vos Ja ja, naastsluiten vuilstort Vermoedelijk wel Vermoedelijk wel Vermoedelijk niet Ja Vermoedelijk wel Nog niet Vermoedelijk wel Ja Nee Nog nietofbeperkt waars.hoger Veel Verm.wel, zonder vos

regelmaat overdag te bewonderen zijn. lijken ditte beseffen aangezien ze ermet grote niets te vrezenSaeftinghe van demens. Ze gasplateau. Voorlopig hebbendevossen in broedgelegenheid worden aangelegdophet termijn vosbestendigete komenzaleropkorte zeldzame kustbroedvogels enigszinstegemoet delen plaatsgevonden. er eenduidelijke verschuiving naardevossenarmere bleven gedurende onderzoeksjaren. Wel detwee heeft aantallengrauweDe ganzen gelijk ge zijnnagenoeg overgenomen. (foto: HenkCastelijns) vossen, de vrijgekomen territoria worden echter snel Tijdens waterstanden hoge verdrinken metregelmaat keuze nestlocatieEffect Ja Ja Nee Nee Nee Nee Nee Mogelijk Nee Ja Nee Ja Ja Ja Ja Vermoedelijk wel Vermoedelijk wel Vermoedelijk wel Vermoedelijk wel Vermoedelijk wel Ja Vermoedelijk wel Ja Vermoedelijk wel Vermoedelijk wel Ja Effect broedsuccesEffect -

9 De Steltkluut vossenbeheer?

De Steltkluut De De Steltkluut De 10 sparen energie St. hetZeeuwse Landschap) P.Door: Calle & W. Castelijns (medewerkers van het broedvogelonderzoek coördineert. opspoorde endelaatstein Saeftinghe jaren naar Marc Buise die vele burchten van vossen landschap bedanken.Specialedankgaat uit Bij deze willenwe hennamensHetZeeuwse kluut is eenzeer intensieve waarbijvele klus, Stelt Het monitoren van devogelstand inSaeftinghe Dankwoord Trui • Vandaag tijdomdaareensnaarte kijken. water/licht rekening. tipsomflink te besparen opdegas/ artikel verbruiken we veel meer dan nodig. dit In het douchenendeverwarming.Ongemerkt en water: detelevisie, telefoonoplader, tijdens Dagelijks verbruiken we veel energie, gas brengen! How to: Gas/Water/Licht rekening omlaag één, waarin hetvolgende stond: van www.stofzuigerzen.nl. iker Laatst kreeg ik een mailtje toegezonden Elke maandag krijg net’‘het alaardig wat levert informatie op. iknogmeerdoen?Een zoektochtkan op - hoofd spreken: jijbent toch zo van denatuur Meteen gaat erdaneenstemmetje inm’n aan,want ikgageenkoulijden! de kachel voor mijdewinter begonnen!Zet iklekker Zodra eenuurachteruitgaat deklok ishet ditnuallemaalsamengaan? Hoe kan winter…. Energie, besparen, duurzaam, uitdoen. die kachel kan best een graadje lager! kan die kachel Wat gestookte, ikmijnvest plaats kom,kan diger, wanneer ikopeenandere, te warm -vrijwilligers eenbelangrijke rol spelen. aan. Dat doe ik al. Een vest is wel han- -

Korter • Gordijnen onsgeval dicht. rolluiken In dicht. • maar komen, wij zijn er klaar voor! maar komen, wijzijnerklaar zijn geheelzelfvoorzienend! Laat dewinter afrekening gaf0kWverbruik aan! Jippie, we na een jaar gebruik van zonnepanelen: de douchen, truiaan. Wat eenmooi kadootje, uit, wanneer we een ruimte verlaten, kort Onze kopiëren kinderen onsgedrag: licht zie,Ik dat wijthuisalopdegoedeweg zijn. gesteld, geregeld! mooie van diethermostaat is:eenmaalin- de verwarming ‘meeste’ euro’s Het oplevert. Wat mijopviel isdat eenthermostaatopde bespaarwijzer. www.milieucentraal.nl/campagnes/energie- • www.nibud.nl/uitgaven/besparen/be- • sta metmijngenomenmaatregelen: Volgende sites geven inzicht hoever ikal Apparaten • opladers (tandenborstels/telefoons/ etc.) uit. apparatuur wat nogopstand-by uit, deanderloopteenrondje: eventuele Werkt deéénlaat dehond bijonsthuisperfect, je nogkunt werken. 5 gebieden met aanvullend tips waaraan diescoreOok wordt opde onderverdeeld - watverwachting jedenktte gaan scoren! test is:eerst wordt gevraagd naarjeeigen energie enhuis. Wat hetleukeaandeze op 5gebieden:gedrag, apparatuur, opweg, wat deopbrengst isperjaar! bedoeling is en meteen wordt vermeld inbeeldgebracht wordtcartoons wat de Leuk,omdatte met doenmet kinderen. Een heleleuketest omsamen spaartest. dus moeten douchen! we wel kort ’s Ochtends ishetspitsuurindebadkamer, douchen. uit De vragenDe worden gesteld en Doe opladers Anja van derGiessen we heel uit goed stopcontact. hier staat uit, staat uit, thuis.

Foto: Vossenburcht in Saeftinghe - Pepijn Calle 2013/14 naast het mooie weer. Staande in de luwte echt mogengenieten van veel roofvogels, was dit een zeer goede keuze. We hebben van deroofvogeltrek. Enachteraf gezien de telpost inDishoekvoor waarnemingen werdenen vervangen dooreenbezoek aan tegeplande workshops vervallen kwamen Na overleg werd besloten dat de’s middags lunch waar we aangeboden. soepkregen We terug inhetPolderhuis kwamen voor de had meegenomen. ik heelveel spijtdat ikmijnfototoestel niet op eennietalte grote hoogte. Entoen had Luiten). recht Endeze kwam over onsheen Wouw te zijn (zie foto gemaakt door Thomas dichterbij gekomenbleekheteenRode stantie werd gedacht aaneenBuizerd maar eerstewelke in- In onze richtinguitkwam. heel ver weg eenroofvogel waargenomen Als toetje werd Boomleeuwerik. Roodstaart, daan, zoals Tapuit, Braamsluiper, Gekraagde benoemd. Erwerden leuke waarneming ge vogels diegezienen/ofgehoord werden ongeveer 2uur. Lopende werden voort de gingen we oppadvoor eenrondje van vogelkennerbegeleiding van een ervaren ingegeven doorhetmooieweer. Onder woon door. Wij kozen voor dezangvogels, lopers enmeeuwen gingen vooralsnog ge ochtend workshops over zangvogels, stelt roofvogeltrek indemiddag. geplande De schitterende weer menveel verwachtte mogelijk zou worden het aangepast. Door de organisatie kenbaardat hetprogramma metkoffieenbolus.ontvangst Hiermaakte melen inhetPolderhuis voor deofficiële Vink enZanglijster. was Daarna hetverza- lend was de vogeltrek van o.a. de Graspieper, groep Lepelaars waargenomen. opval Ook - werdenHier o.a. de Jan van en Gent een grote bezoek telpost aande(kust) in Westkapelle. mooie dag. Hetprogramma begonmeteen tegenwoordigd opeen terugkijken enkunnen maar 4ledenhebbenonze vereniging ver- zo groot, keuzes moesten gemaaktworden, ditkeerniet van deSteltkluut VWG-leden was deaanwezigheidde Steltkluut van de hetsamenvallenDoor metdeledendagvan Walcheren omdeze dagte organiseren. aande te leggen.Ditjaarwas hetdebeurt VWG omkennisopte doenencontactenoptrekken werkgroepen inZeeland eendagmetelkaar lijkse Zeeuwse Vogelaarsdag waar devogel- Zaterdag 28september was hetweer dejaar- Zeeuwse Vogelaarsdag2013 - - -

volgende Zeeuwse Vogelaarsdag in2014. de dag. naarde Ennumaarweer uitkijken de organisatie voor degoedeinvulling van geslaagde dagenbedankten we danook opeenzeermet alkondenwe terugkijken werd hettijdomweer naarhuiste gaan.Al van hetstrand. heteindvan Aan de middag ons passeerden op weg naar of komende het doenwaren van detoeschouwers die we veel vragen opwat enreacties we aan vogels even vergeten werden. kregen Ook leek erop dat doorditgeweld allenietroof- Koekoek te zienendat inseptember. Enhet En alsnietroofvogel we kregen ooknogde Kiekendief, ennogmeerBuizerd. Slechtvalk nomen Sperwer, Torenvalk, Bruine Havik, te zien. Naast dit werden ooknog waarge spektakel omzoveel roofvogels bijelkaar verder oppadnaarhetzuiden. Wat eenmooi was (14Buizerds) gingen ze metz’n allen van Buizerd. Toen degroep groot genoeg twee Rode Wouw welke kregen versterking met Het begon direct overvliegen. kwam in onsoverhemd te genieten van alleswat van deduinenstonden we inseptember Hans Molenaar -

Foto: Rode Wouw - Thomas Luiten

11 De Steltkluut geslaagde dag

De Steltkluut De 12 ... geslaagd op zoek naardebruinekiekendief. Maar, in de omgeving van OostburgPoortvliet laatste praktijkexcursie gaan we o.l.v. Jaap wezigheid wordt nietopprijs gesteld. Als en zienomte laten weten dat onze aan- nesten buizerd zien. De laat zich nu al horen waar van mogelijkde kenmerken verschillende vroeger broedgevallen zijngeweest enlaat Onze leermeester laat alle plekjes zien waar excursie wordt gehouden in de Braakman. komende roofvogels. volgende De praktijk verrijken onze kennisvan debijonsvoor en we gaat theorie nog lekker gelukt. De keren uitgesteld maarhetisuiteindelijk toch door slechte weersomstandigheden diverse niet erg goed gezind. Deze excursie wordt aangeboden, alleendeweergoden waren ons wordt o.l.v. Alex de Smet een uilenexcursie grote aantallen. Toegevoegd aandepraktijk en torenvalk) zienensommigein kunnen buizerd, blauwe kiekendief, bruinekiekendief ruigpootbuizerd, (slechtvalk, wachten soorten het gebied en we hebben bijna alle te Walter Van over Kerkhoven deroofvogels in vriezend weer worden we bijgepraat door praktijkexcursie mooien Met inSaeftinghe. we onze eerste krijgen sluiten. Begin maart wat verplicht isomdecursus succesvol afte voorhet onderzoeksgebied hetveldwerk vervolging en het bepalenvoor eeniedervan roofvogelhet invullen- van denestkaarten, en opsporen van roofvogel- enuilennesten, van roofvogelssprekingen enuilen,karteren isweertheorie insoortbe onderverdeeld evaluatiedagen eneenhoopveldwerk. De in 5 theorieavonden, 3 praktijk excursies, 2 met17cursisten. cursusisopgedeeld De start deren en’t (Steltkluut samen)van Duumpje gaatBegin januari decursusinZeeuws-Vlaan- noodzakelijk isdat ikdecursusmoetvolgen. hetecht dat, hetgezienmijnkennishiervan, grote belangstelling hebvoor roofvogels of stil geworden. Isditomdat Henkweet dat ik al opdelijstvan deelnemers”. beneven Ik dat ikmijniethoefopte geven want ik “sta mijnvragen afmetdemelding Henk kapt enhebwat vragen over decursus. cursus) naarderegionale roofvogelvergadering Castelijns (decoördinator, mentor e.d. van de paar weken later benikopweg metHenk gaat worden Een Roofvogel-nestkartering. dat erweer eencursusgegevenstaat eenartikel Het iseind2012eninhetverenigingsblad nestkartering Verslag van decursusRoofvogel- ver - - - -

Frits van Velzen, Paul van de Vijver. van Poecke, Sponselee, Marian Rausch, Sabine Jonge, HansMolenaar, Jimmy Pijcke, Reggy Ab Delzenne, Peter Hiensch, Christiaan de AdaJohnny van Burg, duBurk, Jeffrey David, Wally Baaten, JaapBac, Cathy Maas, Carlos Buijs, digd gekregen: overhan- slaagd enhebbenhetcertificaat Uiteindelijk zijndevolgende cursisten ge ennuopnaarvolgendervaring, jaar. maarzeer leerzame van. Al metaleendrukke roofvogel een gezellige vrijwilligers middag Emmadorp. We maken er met de huidige plaats indevoormalige schaapskooiop vindt geslaagd is. certificaatuitreiking De woord van Henk dat iedereen van de cursus komt hetverlossende gekomen nestkaarten doorgestuurd. Nacontrole van allebinnen- ingevuld en nestkaarten bruine kiekendief hebintotaal 2buizerd,Ik 2torenvalk en4 inleveren.we moeten van Henk de nestkaarten of allejongenzijnuitgevlogen. Hetisaugustus, laatste controle encontroleren onderwerpen moeten we onze nesten geringde nogaaneen heteindvan Aan hetbroedseizoenringen. dit doorgegeven aanHenk omze te laten details. Zodra er jongen zijn geboren wordt invullen metzoveel mogelijk een nestkaart geval aanwezig was, moesten we van iedernest gaan. Zodra isvastgesteld dat ereenbroed- met decursisten allemaalredelijk goedte gegeven en/ofhulpaangeboden.Hetlijkt en waar nodigwordt aanvullende uitleg de tot nutoe behaalde resultaten besproken hebben we eenevaluatiedag. worden Hier maarhetmoetgebeuren.mei even In leuk, hetslechteDoor voorjaar was dat nietaltijd weken opdefietspoldersuitkammen. te brengen, dus een keer per twee á drie van deroofvogels opte sporen eninkaart polder. Nuwas hetonze taak omdenesten enGenderdijkHuissenspolder endeAan- hapolder, Eendragtpolder, enGrote Klein- onderzoeksterrein wasMijn deMargaret we zelf aandeslaginonsonderzoeksterrein. ismoeten enpraktijkNu alletheorie klaar later zelf oppadmoeten metdetipsvan Jaap. de nestbouw/broeden te krijgen. We zullen steeds te aan slecht weer omdekiekendief de waarnemingenvallen tegen, hetisnog Hans Molenaar - - -

2013/14 Basters drijfslak Foto: Bemonsteren van de Westgeul-Zuid - Harry Raad Foto: Basters drijfslak - Peter van Bragt in Zeeuws-Vlaanderen grens tussen Jenkins’zoet en brak. waterhoren we trokken de Bijdeze soort brakwaterslakken. echter nooit in combinatie met de echte ovale poelslak is zo’n wij zagen hem soort; wel inlicht brak (tot brak) water door. De milieu. ‘Echte’ ook dringen zoetwatersoorten voorkomen van bio-indicatoren voor dat onderscheiden opgrond van hetwel ofniet dit verslagIn worden zoet- enbrakwater waarnemingen opgenomeninditverslag. daan. Voor zover relevant, zijndetoenmalige metZeeuws-Vlaanderenwas alervaring opge 2002-2010- deperiode 2012.In naar Raad, Voor meer detail over aanpak wordt verwezen meteen terug te brengen inheteigenwater. met debedoelinghetmateriaal daarna doen van vangsten entellingen inhetveld, bezocht. methodevan De werken was: het Die landschapselementen zijndusookhier mindere mate inwatergangen ensloten. in -kolkenenbinnengedijkte kreken; kreken, waterin het brakke van voormalige doorbraak Basters drijfslak ispotentieel aante treffen afgerond. beschouwen we hetZeeuwse nuals project nog nietaf. deonderhavige inventarisatie Met bijgedragen,behoorlijk maar het werk was aandiekennis Bastersgedaan. De Equipe heeft - na1985zijnalleennogindeze provincie Recenteals een Zeeuwse waarnemingen soort. Basters drijfslak te isinNederland beschouwen Inleiding wasvan matig. despeurtocht Raad geschreven relaas.Harry Hetresultaat Vlaanderen toegespitste versie van hetdoor Zeeuws- enopOost iseeningekorte artikel Onderstaand op zoek naarBasters drijfslak. en JaapWoets gingeninZeeuws-Vlaanderen Raad Basters Equipe,De uitHarry bestaande Heleobia stagnorum (Gmelin, 1791) - -

water ingelaten middels eenpomp. Alleen Westgeul wordt zout periodiek diep grond- hetnoorden In van de de slakkenfauna. concluderen wijuitdesamenstelling van deel is zouter dan het lagere zuidelijke, zo Hethogenoordelijke een eigendynamiek. worden hieralstwee wateren opgevoerd met de kreekdelen gescheiden door een stuw; locatiesDe Westgeul zijn twee waterpeilniveaus, oosten enwesten van Terneuzen. in deMargarethapolder, respectievelijk ten Noord enZuidlangsdezeedijk endekreek zijn: metdeze kreken doelsoort De Westgeul karakter, er3Basters drijfslak bevatten. waarvan 21 locaties. Erwaren ermaar5meteenbrak tarisatie goedvertegenwoordigd zijnmet begrijpelijk dat deze wateren inonze inven- werkelijk groot genoemdworden, hetis inditdeelvanHet aantal Zeeland kreken mag Kreken waterenbrakke inZeeuws-Vlaanderen. zicht van debijdeze inventarisaties herkende geven eenover bijgevoegdeDe tabelenkaart pleegde informatie van 18locaties beschikbaar. verwezen wordt. Uit dat archief isgeraad- het eerdere werk van deSlakkenwerkgroep behandeld, waarbijtevensper watertype naar werd resultaten gevist. De worden hierna 7 dagenoppadgegaan,waarbij 26maal heden zijnwe indezomer van 2013totaal kennisvan deverschillendeMet mogelijk inschatting van het(ver)zoete karakter. zijn toch deels bezocht, ter controle van onze waterenkansarme voor brakwaterslakken aangesloten watergangen. ogenschijnlijk De de waterkwaliteit isgelijk aandievan de hebben hunoorspronkelijke verloren; karakter die nuonderdeel van watergangen zijn, zoete kreken veranderen. enbrakke eertijds De lopen, zonder duidelijkvan zoutgehalte te poldergebieden ook door brakke kunnen met veel aanvoer van zoetwater. Diewateren als ersprake isvan eenafwateringsgebied vaak weinigafwateringskanalen geschiktzijn wisten we dat watergangenUit ervaring en pad Op reden alsbrak onderscheiden. wordenmet enkeldeze ompraktische soort voorkomen inbeidewatertypen. Wateren neemt eenonduidelijkepositieindoorhet - -

13 De Steltkluut speurtocht slak

De Steltkluut De 14 slak speurtocht

Foto: Stuw van de watergang in de Van Alsteinpolder bij Paal - Harry Raad ren situatie metenkelJenkins’een brakke waterho bij Hoofdplaatlocatie Plaskreek-Oost toonden man bijdemondingvan de Westgeul ende te locatie hebben.De Braak van dedoelsoort populaties hapolder blekengoedontwikkelde de Westgeul-Noord Margaret endekreek door Jenkins’ waterhoren. Basters dijfslak is steeds aanwezig, in twee gevallen begeleid brakwaterhoren bleekdaar opgezwollen De Paal endeKoningin EmmapolderbijEmmadorp. de polder bijBiervliet, Van Alsteinpolder bij warendijksloot. Daarbij de betrokken Thomaes- wekwamen opslechts 3watergangen en1 wateren naar kansrijke te zoeken, selectief Door waterafvoerwegenBrakke blijkenschaars. de polder en een diepe waterafvoerweg. latende zandbodem,eenlageligging van bevoordeeld wordt dooreengoedwaterdoor we hieralleenstellen kunnen dat zoute kwel Westerschelde. Elkekwelsituatie isunieken is er zoute Anderzijds langs de kwel kanalen. van zoet water uitBelgië viadeafwaterings- aanwezig. isdeaanvoer Een belangrijke aspect verschillenzijn opmerkelijke inzoutgehalte ditstelsel In gangen enafwateringskanalen. waterafvoerDe is geregeld via sloten, water Waterafvoerwegen alszoet. schans enBerriekreek Kleine kreek, Vogel, Groot Eiland, Moer de Slakkenwerkgroep Canisvliet, Axelsche enBoschkreek. kreek Voorheen oordeelde Bron- Isabellahaven, Kreek, kreek Otheense Grote Huissenspolder, Koninginnehaven, kreek Voorste Koude Polder, kreken Kreek, kreek Z.Vl.)(in Oost alszoet Molenkreek, herkend: gehanteerde zijndevolgende criteria kreken vanals relict eenbrak verleden. dehier Met brakwaterhoren,lege huisjesvan opgezwollen vele, nuzoete zagenwijverweerde, kreken veranderingen van dewaterhuishouding. In wat bijeendeelistoe te schrijven aanrecente Een flinke reeks bezochtekreken bleek zoet, gehalten duidt. in de slakkenfauna, wat oplagere indeslakkenfauna, zout ------

waarvoor dank. waarvoor mede doorde assistentie van Jaap Woets, inventarisatieDe isinrap tempo uitgevoerd, Dank aan waterverontreiniging. een te grote dynamiekinhetzoutgehalte of zoet ofte zout zijn,ookvalt te denkenaan erte algemeen weinig Hetkan vertoont. gangen, wateren zichinhet waar desoort Basters Hetgaat omsloten dijfslak. enwater wateren andereDe brakke bevatten geen bedreiging van deze vitalepopulaties. van hetwaterbeheer indezeis een kreken aan de zeedijk de kreek brak. kwel Wijziging een pomp. deMargarethapolder In houdtzoute ke aanvoer van diep, zout grondwater middels de Westgeul isinstandgehoudendoorperiodie Basters drijfslak isvan belang. populatie De in Het vinden van twee gezonde populaties van op uitkomen. na 1985evenmin hetdieptepunt waar wij et al., 2013)toont metwaarnemingenvan brak vermeld. schelpenatlas Bruyne, De (De AchtersteKreek, Kreekende Vogel ernogals tiever beeld;zo staandePlaskreek, Voorste gaf voor 1950-2000eenwat deperiode posi- overblijfsel. Hetoverzicht van Kuijper (2000) wateren hebben gezien is slechts een mager Er is sprake van verzoeting. Wat wij aan brakke zouden opvissen bleekeenvalsekalk hoop. Echter, dat we ookfrequent daarnaast - bryozoën water- tegengekomen. enoevervegetaties Inderdaad zijnwe vaak zoete elementen inde deels inhetbeelddat Cornelis (1943)schetst. inventarisatieDe van Basters drijfslak past Discussie dijksloot langsdeZouteweg (N). bijBiervliet Kanaal van hetbrakke Terneuzen-Gent eneen deRijkswaterleiding westelijk bij Baalhoek(W), situatie, zoals bijeenslootlangsdezeedijk verbazen. jeeenecht brakke verwacht Soms de alswatergang nietzal gebruikte kreken hoog aantal, wat geletopdetoelichting bij van 2013alszoet beoordeeld. Een relatief 13 waterafvoerwegen zijnbijde inventarisatie bijdeCanisvliet.Gent Hedwigepolder, en langs het Kanaal Terneuzen- de Westerschelde bijNummerEen ende andereDe sloten lagenlangsdijkenaan sprake isvan zout veen indeondergrond. oudlandgebied,Dit waarbij is eenkarakteristiek weidegebied dePutting.lag inhetbrakke enkel Jenkins’ waterhoren. Eén van diesloten SlakkenwerkgroepDe meldde4sloten met er nietaangetroffen. - -

2013/14 Kaart: Bezochte kilometerhokken metbrakwater,Kaart: metBasters drijfslak(B). binnen Zeeland opnogmaar eentiental alleenin Zeelandnen Nederland voor en fect zalhebben.Basters drijfslak komt bin- wat waarschijnlijk ookeenverzoetend ef- er plannenomhetwaterpeil opte zetten, mag verzoeten. deMargarethapolder In zijn isdekeusgemaaktdat degeulverderHier die zout inbrengen, water al5jaaruit. kan de bedreigd. de In Westgeul staat de pomp Zeeuws-Vlaanderen nogvoor komt zijn bei- twee plaatsen waar deBasters drijfslak in brakwatergemeenschappenDe van de van deredactie Naschrift Faunistische 12:41-120. Mededelingen landse brakwatergebieden -Nederlandse (Mollusca). KUIJPER, W. weekdieren (2000):De van deNeder Oostburg. vanbeschrijving hetLandvan Cadzand. -Bronswijk, Cornelis, J.Ch., 1943.Onseigenlandje. Geïllustreerde MOON, Lisse. weekdieren - (Mollusca). Tirion, Utrecht/ Stichting ANE- landse Noordzeegebied. Ecologische atlas van demariene & R. DAAN (red.) (2013): Schelpdieren van het Neder BRUYNE, R.DE, S. VAN LEEUWEN, A. GMELIG-MEYLING specialiteit. -Grondboor enhamer, 49(3/4):54-56. Boekschoten, eenZeeuwse G.J., 1995.Stromatoliet oprif: Bronnen: Inventarisatie Raad H.J. &J.Woets. 2013,door Tabel: van debezochte Overzicht brakke wateren Zeeuws-Vlaanderen in(Oost) endedaarwaargenomen Hydrobiidae. 9* 8 7* 6* 5 4 3 2 1 nr. 59-374 39-371 44-360 74-374 40-372 40-372 49-373 66-373 65-374 km-hok sloot Puttingweg e.o., bijduiker Braakman kreek Westgeul G.-T.dijksloot Kanaal St. Anthonykade dijksloot Hedwigepolder kreek Westgeul Zvan kokerdam kreek Westgeul Nvan sluis/stuwdam Margarethawegkreek Pl 10 Terneuzen watergang Kon.EmmapolderAlsteindijk stuw watergang V. Alsteinpolder Paal stuw locatie - -

meenschap, dieinZeeland onder drukstaat. gezien worden voor dehelebrakwater ge deze slakalsambassadeur maarkan soort, gaatDaarbij hetnietalleenomdieene zou eengrote achteruitgang betekenen. Zeeuws-Vlaanderen verloren te laten gaan de beide plaatsen in Om daarvan plekken. - - = Jenkins’ waterhoren (Potamopyrgus antipodarum); brakwaterhoren (Ecrobiaopgezwollen ventrosa), Pot. - bijonderstaandetabel: Opmerkingen [email protected] Raad: Harry - Spirula386:70-75. Heleobia stagnorum (Gmelin, 1791)opZuid-Beveland. RAAD, H.(2012):Hetvoorkomen van Basters Drijfslak * =Slakkenwerkgroep KNNVafd. Bevelanden; 1 =weinig, 2=algemeenen3talrijk; Hel. = Basters drijfslak (Heleobia stagnorum), Ecr. = 22-8-2010 10-7-2013 28-1-2010 40-4-2008 10-7-2013 10-7-2013 8-8-2013 15-8-2013 15-8-2013 datum 1 2 1 3 2 Ecr. 1 2 3 Hel. 1 2 2 2 3 3 3 Pot. -

15 De Steltkluut speurtocht slak

De Agenda De ‘t Stekkertje ‘t 17

‘t Stekkertje teem van een bos eigenlijk in elkaar? Ga mee op stap en neem je vriend(innet)je mee. vriend(innet)je je neem en stap op mee Ga elkaar? in eigenlijk bos een van teem

- ecosys het zit Hoe zien. te wel zelf gallowayrunderen de we krijgen Misschien natuurgebied? Oost-Vlaams dit in vinden we kunnen dierensporen Welke

Hanneke Smulders, hsATkpnmail.nl Smulders, Hanneke Contact: Moerbeke 1, Parking Heidebos, Plaats: uur 15.00 tot 13.00 Tijd: Zondag 23 maart: speuren naar sporen in het Heidebos het in sporen naar speuren maart: 23 Zondag

Knotwerk wat sparretjes op een creatieve manier neer te legen. Er is altijd nog wat vogelkers te kappen. Gelieve even te melden als je van plan bent mee te doen. te mee bent plan van je als melden te even Gelieve kappen. te vogelkers wat nog altijd is Er legen. te neer manier creatieve een op sparretjes wat

maart

groep Diverse klusjes in een prachtig bos. Een heideveld wordt ontdaan van de al te weelderige bramengroei. We gaan een begin maken met het speelbos door door speelbos het met maken begin een gaan We bramengroei. weelderige te al de van ontdaan wordt heideveld Een bos. prachtig een in klusjes Diverse

Bas de Maat, bas.demaatATgmail.com, 06-53559422 bas.demaatATgmail.com, Maat, de Bas Contact: bos het van ingang de aan Jansteen Sint te Heerstraat einde Plaats: uur 9.30 Tijd: Zaterdag 22 maart: boswerk in Sint Jansteen Sint in boswerk maart: 22 Zaterdag -

vogel- werk lokaal schaakclub Terneuzen, Edvard Grieghof 113, Terneuzen Terneuzen 113, Grieghof Edvard Terneuzen, schaakclub lokaal Plaats: uur 19.30 Tijd: Bram Vroegindeweij, vroegtolATzeelandnet.nl of 0115 612493 0115 of vroegtolATzeelandnet.nl Vroegindeweij, Bram Contact: Donderdag 20 maart: vergadering vogelwerkgroep vergadering maart: 20 Donderdag

- open gezet. We pauzeren in het bos, dus zelf een picknick meenemen. Gelieve even te melden als je van plan bent mee te doen. te mee bent plan van je als melden te even Gelieve meenemen. picknick een zelf dus bos, het in pauzeren We gezet. open Knotwerk

groep Eenmaal jaarlijks gaan we de jongeren helpen met het beheer van het Gaaienbos. Er kan wat worden gedund, en de poelen kunnen weer wat worden worden wat weer kunnen poelen de en gedund, worden wat kan Er Gaaienbos. het van beheer het met helpen jongeren de we gaan jaarlijks Eenmaal

Bas de Maat, bas.demaatATgmail.com, 06-53559422 bas.demaatATgmail.com, Maat, de Bas Contact: Smitschorrebos ingang bij Axel, kinderdijk parkeerplaats Plaats: uur 9.30 Tijd:

Zaterdag 8 maart: werken in het Gaaienbos het in werken maart: 8 Zaterdag

- melden als je van plan bent mee te doen. te mee bent plan van je als melden

Knotwerk

worden vrij gezet van woekerende beplanting en knotbomen kunnen worden geknot. Iedereen is welkom. Voor koffie wordt gezorgd. Gelieve even te te even Gelieve gezorgd. wordt koffie Voor welkom. is Iedereen geknot. worden kunnen knotbomen en beplanting woekerende van gezet vrij worden

groep

We werken wederom op een prachtig erf met veel natuurelementen als poelen, knotbomen, hoogstamfruitbomen en bomenrijen. Een poel en vaart kan kan vaart en poel Een bomenrijen. en hoogstamfruitbomen knotbomen, poelen, als natuurelementen veel met erf prachtig een op wederom werken We

Bas de Maat, bas.demaatATgmail.com, 06-53559422 bas.demaatATgmail.com, Maat, de Bas Contact: Gent van Sas Mosselhuisstraat, Plaats: uur 9.30 Tijd: Zaterdag 22 februari: knotten en open zetten vaart bij Familie Goddemaer Familie bij vaart zetten open en knotten februari: 22 Zaterdag -

vogel- werk Cor Sol, c.m.solAThccnet.nl Sol, Cor Contact: Emmadorp te Saeftinghe bezoekerscentrum Plaats: uur 19.30 Tijd: Donderdag 20 februari: lezing over natuurgebied de Brenne in Frankrijk door Cor Sol Cor door Frankrijk in Brenne de natuurgebied over lezing februari: 20 Donderdag

februari -

Vooraf aanmelden is verplicht. is aanmelden Vooraf

Stelt kluut

Adri Paauwe, A3PaauweAThetnet.nl Paauwe, Adri Contact: Hulst te Verkorting 8e parkeerplaats Plaats: uur 16.00 tot uur 13.00 Tijd:

Zaterdag 15 februari: excursie Groot Eiland Groot excursie februari: 15 Zaterdag - Iedereen is welkom. Gelieve even te melden als je van plan bent mee te doen. te mee bent plan van je als melden te even Gelieve welkom. is Iedereen Knotwerk

groep Bas de Maat, bas.demaatATgmail.com, 06-53559422 bas.demaatATgmail.com, Maat, de Bas Contact:

de Tweede verkorting bij Axel, aan de zuidzijde van de Lange weg (bij de rotonde Axel of , de zuidelijke parallelweg, langs de N61 nemen) N61 de langs parallelweg, zuidelijke de Absdale, of Axel rotonde de (bij weg Lange de van zuidzijde de aan Axel, bij verkorting Tweede de Plaats: uur 9.30 Tijd: Zaterdag 8 februari: knotten in het land van Koewacht van land het in knotten februari: 8 Zaterdag

-

Meenemen: hamer, kniptangetje en een scherp mesje. scherp een en kniptangetje hamer, Meenemen: ‘t Stekkertje

zwaluwen in april aankomen en jij hebt je kastje opgehangen, maak je kans om van dichtbij mee te maken, hoe de zwaluw hier leeft. hier zwaluw de hoe maken, te mee dichtbij van om kans je maak opgehangen, kastje je hebt jij en aankomen april in zwaluwen

Weet jij in welk nestkastje een zwaluw haar eitjes legt? Nee? Dat is mooi, kom ook en dan zal je het zien en kun je het meteen zelf maken! Wanneer de de Wanneer maken! zelf meteen het je kun en zien het je zal dan en ook kom mooi, is Dat Nee? legt? eitjes haar zwaluw een nestkastje welk in jij Weet

aanmelden bij vinkegiessenATtele2.nl vóór 30 januari a.u.b. januari 30 vóór vinkegiessenATtele2.nl bij aanmelden Contact: Terneuzen. 7, Walstraat Plaats: uur 21.00 tot 19.00 Tijd:

Vrijdag 7 februari: zwaluwnestkastjes maken zwaluwnestkastjes februari: 7 Vrijdag Doe warme kleren aan want we gaan ook uit de auto. Neem je ook een verrekijker mee? verrekijker een ook je Neem auto. de uit ook gaan we want aan kleren warme Doe

‘t Stekkertje hebben we veel kans om reeën te zien. te reeën om kans veel we hebben

vogels en andere dieren. Daarna rijden we naar het Groot Eiland om daar hetzelfde te doen. Ik verwacht veel soorten ganzen te zien en bij het groot eiland eiland groot het bij en zien te ganzen soorten veel verwacht Ik doen. te hetzelfde daar om Eiland Groot het naar we rijden Daarna dieren. andere en vogels

Het is winter en misschien wel erg koud deze dag. Daarom zetten we auto’s in voor deze excursie. We gaan eerst bij de Vogel kijken wat we daar zien aan aan zien daar we wat kijken Vogel de bij eerst gaan We excursie. deze voor in auto’s we zetten Daarom dag. deze koud erg wel misschien en winter is Het

marjonsAThetnet.nl marjonsAThetnet.nl Contact: in Vogel de camping van parkeerplaats Plaats: uur 13.00 tot 11.00 Tijd:

Zondag 26 januari: vogels kijken vogels januari: 26 Zondag

Graag vantevoren aanmelden per email. per aanmelden vantevoren Graag

Walter Van Kerkhoven, walter.vankerkhovenATtelenet.be Kerkhoven, Van Walter Contact: Contact: werkgroep

vogel- andere route. andere

het vertrekpunt is de carpoolplaats bij busstation Sluizencomplex Terneuzen en de Belgische vogelaars rijden in overleg met de excursieleider een een excursieleider de met overleg in rijden vogelaars Belgische de en Terneuzen Sluizencomplex busstation bij carpoolplaats de is vertrekpunt het Plaats:

zie website website zie Tijd: Tijd: januari

Zaterdag 25 januari: excursie Noordelijke Delta Noordelijke excursie januari: 25 Zaterdag

vrijwilligersploeg van daar. Voor koffie en soep wordt gezorgd. Aan het einde van de middag zijn we weer terug. terug. weer we zijn middag de van einde het Aan gezorgd. wordt soep en koffie Voor daar. van vrijwilligersploeg Knotwerkgroep

We gaan wilgen knotten, hoogstamfruit snoeien en een meidoornhaag snoeien op de bioboerderij in Deinze, zuidwestelijk van Gent, tezamen met een een met tezamen Gent, van zuidwestelijk Deinze, in bioboerderij de op snoeien meidoornhaag een en snoeien hoogstamfruit knotten, wilgen gaan We

Bas de Maat, bas.demaatATgmail.com, 06-53559422 Graag ruim vantevoren opgeven. vantevoren ruim Graag 06-53559422 bas.demaatATgmail.com, Maat, de Bas Contact: Deinze Plaats:

grensovergang bij Sas van Gent kan ook, dan graag in overleg. in graag dan ook, kan Gent van Sas bij grensovergang

8.30 uur vanaf de carpoolplaats bij het busstation aan de sluizen van Terneuzen. We proberen met zo min mogelijk auto’s te rijden. Aansluiten aan de de aan Aansluiten rijden. te auto’s mogelijk min zo met proberen We Terneuzen. van sluizen de aan busstation het bij carpoolplaats de vanaf uur 8.30 Tijd:

Zaterdag 25 januari: diverse klussen op de bio boerderij de Wassende maan Wassende de boerderij bio de op klussen diverse januari: 25 Zaterdag

Bram Vroegindeweij, vroegtolATzeelandnet.nl of 0115 612493 0115 of vroegtolATzeelandnet.nl Vroegindeweij, Bram

Contact: werkgr. vogel-

lokaal schaakclub Terneuzen, Edvard Grieghof 113, Terneuzen 113, Grieghof Edvard Terneuzen, schaakclub lokaal Plaats: uur 19.30 Tijd:

Donderdag 16 januari: vergadering vogelwerkgroep vergadering januari: 16 Donderdag maar knotbomen knotten is hier de hoofdmoot. de hier is knotten knotbomen maar Knotwerk

groep We werken op een prachtig erf met veel natuurelementen als poelen, knotbomen, hoogstamfruitbomen en bomenrijen. Er zijn veel verschillende klussen, klussen, verschillende veel zijn Er bomenrijen. en hoogstamfruitbomen knotbomen, poelen, als natuurelementen veel met erf prachtig een op werken We

Bas de Maat, bas.demaatATgmail.com, 06-53559422 (graag vantevoren opgeven) vantevoren (graag 06-53559422 bas.demaatATgmail.com, Maat, de Bas Contact: Axel 9, Zeedijk Oude Plaats: uur 9.30 Tijd:

Zaterdag 11 januari: knotwilgen knotten bij familie De Bont De familie bij knotten knotwilgen januari: 11 Zaterdag

- Excursies, wandelingen, fietstochten wandelingen, Excursies,

De Steltkluut De Agenda 16 Speuren naar sporen

In de winter lijkt het bos maar saai. Alle blaadjes makkelijk, maar bij knaagsporen wordt het zijn van de bomen gevallen en er zijn haast al wat lastiger. En wat dacht je van poepjes? geen dieren. Toch zijn er meer dieren dan je Er is een heel handig boek om sporen op denkt. Ze verstoppen zich alleen wat beter naam te brengen: de Veldgids Diersporen van dan in de zomer. Sluip maar eens stilletjes de KNNV. Vergeet hem niet mee te nemen door het bos. Zoek goed naar sporen en je zult als je op pad gaat. ontdekken dat er een heleboel dieren zijn.

Neem je verrekijker, loep en sporenkaart mee. Kijk goed naar de verschillende foto’s van op zoek naar ... sporen. Weet jij van welk dier het is? Wie gaat sporen zoeken moet goed weten waar je op moet letten. Het is belangrijk om de aanwijzingen die je in het bos vindt Sandra Dobbelaar te herkennen. Pootafdrukken zijn nog wel deze pagina is leeg van- wege het layout, omdat het Stekkertje met een rechte Foto: Keutel van een vos - Sandra Dobbelaar - Sandra een vos van Keutel Foto: pagina begint- is alleen bij Dobbelaar Knaagsporen - Sandra muis Foto: de opmaak niet in het boekje Foto: Pootafdruk bruine rat - Lucien Calle - Lucien bruine rat Pootafdruk Foto: Foto: Schedel konijn- Sandra Dobbelaar Sandra Schedel konijn- Foto: Foto : Vraatsporen vos - Lucien Calle - Lucien vos : Vraatsporen Foto Foto: Schuursporen van een ree - Sandra Dobbelaar - Sandra een ree Schuursporen van Foto: 2013/14 1 dieren in ... dingen gebruiken die je vindt op de plaats Diertjes in de winter waar je de hut gaat bouwen. Van takken maak je het skelet van de hut. Dikke takken Wie denkt dat kleine beestjes alleen te vinden 230 soorten in Nederland). Miljoenpoten zijn daarvoor heel geschikt. Dunne takken zijn als het warm genoeg is heeft het mis. en pissebedden kruipen weg. De voorjaars- kun je daar tussen weven of tegenaan zetten. Ga je tuin maar eens in en ontdek dat veel hooiwagen groeit in de strooisellaag op in Met sparrentakken, riet, bladeren of gras kun soorten gewoon actief zijn. de winter, om in het voorjaar volwassen te je het dak goed afdekken. Als de hut klaar is,

zijn. Ook roofdiertjes kun je er vinden zoals lijkt het op een grote hoop takken en bladeren. de winter ...

Sommige soorten hebben zich helemaal de gewone duizendpoot. Af en toe pakt die Van ver kun je bijna niet zien dat het een Calle Lucien Putter- Foto: aangepast aan het leven in de winter. De een insect om de winter door te komen. hut is. Ook de dieren zien dat niet. Maak er Heb je een mooie schuilhut gebouwd? Zet kleine wintervlinder bijvoorbeeld, vliegt vooral een piepklein raam in om door naar buiten het dan op de facebookpagina van De Stek- in de maanden november en december. Hij te kijken. Als je stil in de hut blijft zitten kun kertjes. is dan op zoek naar een vrouwtje. Winter- je misschien wel dieren zien. Sandra Dobbelaar muggen kun je zelfs boven de sneeuw zien dansen. De winterhooiwagen paart zelfs als het ’s nachts vriest! Waarom doen deze dieren dat in de winter? Zomaar een winterse dag in de tuin In de lente of de zomer is het toch veel fijner? Veel soorten die in de zomer actief zijn, zijn Het lijkt wel of alle vogels hebben afgesproken het in de winter juist niet. Ze hoeven dan dat het nu etenstijd is, ze komen ineens alle- niet te concurreren met elkaar. maal tegelijk. Dat de koolmezen uit het koude noorden dit jaar massaal naar onze streken zijn getrokken, is wel te merken. Een hele

Foto: Kerkzesoog - Lucien Calle - Lucien Kerkzesoog Foto: zwerm neemt bezit van wat er aan lekkers Als in de winter de zon schijnt, kan het op voor ze klaar hangt. Aan de voedersilo mag windstille plekjes heerlijk aanvoelen. Sommige de belangrijkste het eerst eten. Dat er plaats dieren profiteren daar meteen van. Op dit is voor vier maakt voor de koolmezen niets soort plekjes kun je bijvoorbeeld een wolfs- uit, ze dulden er elkaar niet. Anders gaat dat pin of dwergspin zien die op zoek is naar met de twee ringmussen, bijna altijd zie je een springstaart. Dansmuggen dansen in ze gezellig ieder aan een kant zitten. Behalve groepjes hun liefdesdans. Op zonnige muren koolmezen zitten er ook veel pimpelmezen

Foto: Rolpissebedden - Lucien Calle Rolpissebedden - Lucien Foto: kun je zomaar ineens een lieveheersbeestje op de vetbollen. Eén pimpelmees heeft Ook al is het vaak koud in de winter, er zijn tegen komen. het nieuwe broedhok gevonden, hij kan al Staartmees - BertFoto: Broekhoven van altijd plekjes waar het nog best aangenaam lekker beschut zitten. De merel, die in het met acht tot tien tegelijk op de pindacakes. is. In de bodem of onder een dikke strooisellaag Je kan insecten ook helpen om de winter voorjaar het hoogste lied zingt, zien we nu Eentje komt eerst verkennen, houdt tijdens zoeken veel soorten beschutting tegen de door te komen. Veeg bladeren op een hoop ook op de grond. Hij gedraagt zich als een het eten alles in de gaten en als iedereen kou. Daar zijn ze dus nog gewoon actief. Wel of maak een stapel stenen. Gegarandeerd echte man en jaagt iedere vogel die in zijn voorzien is, neemt hij ook nog snel een gaat alles een stuk langzamer. Kijk maar dat daar insecten onder kruipen. buurt komt weg. Het eigenwijze roodborstje hapje. Met zijn allen tegelijk weer naar het eens onder een stuk hout, in kieren, of dat heel precies tussen de blaadjes naar iets volgende restaurant! schuif eens een stapel bladeren opzij. Je zult Sandra Dobbelaar eetbaars zoekt, trekt zich hiervan niet veel zien dat er heel veel diertjes zitten. Spring- aan. Hij wipt even opzij en komt even later De pinda’s in de boom zijn een tijdje geleden staartjes springen weg (daarvan zijn er wel weer gewoon terug. Een heel trouwe schar- ontdekt door een Vlaamse Gaai. In het begin relaar is de heggenmus, vaak zijn ze met zijn kon hij zo op het netje zitten en de pinda’s tweeën. De heggenmus trekt je aandacht eruit halen. Nu het netje naar beneden hangt, door zijn ongedurige bewegingen. Ook die gaat hij op een takje ernaast zitten en haalt Schuilhut bouwen laat zich niet door de brutale merel wegsturen, het netje naar zich toe om de pinda’s eruit hij schuift een metertje opzij en komt on- te halen. Handige jongen! Een tweede gaai Je hebt het vast al vaak gedaan: een hut opvallend weer dichterbij. De vinken, soms wou ook eens proberen maar die werd niets bouwen. Eén mooie hut bouwen kan op al- wel vier tegelijk, zoeken op de grond naar gegund. Ook nieuw dit jaar zijn de tortel- lerlei manieren, in elk seizoen. Als het nog broodkruimels of gemorste zaden. Het valt duiven. Deze zomer hadden ze een nestje niet vriest, half in de grond bijvoorbeeld, of me op dat de merel het met de vinken wel in de voortuin, nu zitten ze af en toe in het anders rondom een boom. En als het heeft kan vinden. Blijkbaar zitten die niet in zijn voederhuisje om broodresten of zaad te gesneeuwd, bouw je gewoon je eigen iglo! vaarwater. Opeens klimt een klein vogeltje eten. En wat een verrassing, we zagen weer Heb je er wel eens een gemaakt van dingen op de pergola naar boven. Met het staartje twee groenlingen op de silo, die hadden we uit de natuur? Een waar je echt in kunt schuilen? bijna stijl omhoog duidelijk een winterko- een tijdje gemist. Een tuin vol vogels, tot Een schuilhut? Vanuit een schuilhut kun je ninkje, de eerste die zich deze winter laat het alarm gaat: poes gesignaleerd!!!! soms dieren van dichtbij zien. De hut moet zien. Anders dan de voorgaande jaren zien

dan niet teveel opvallen. Je kunt dan het beste Calle Eekhoorn - Lucien Foto: we nauwelijks staartmezen. Ze vliegen altijd Fien Bussens 2013/14 2 3 natuurnieuws Iets voor de lange winterdagen? Natuurwerkdag 2013

De wind wijd om het huis, de regen klettert de prijs voor zijn jeugdboek Spinder. tegen de ramen en niemand ook echt niemand De belangrijkste reden voor de jury om Van is buiten te zien. Echt geen dag om naar der Geest de Jan Wolkers Prijs te geven was buiten te gaan, als het niet moet. Maar wat de natuurbeschrijvingen in zijn werk. Het boek moet ik dan de hele dag? Herken je dit mis- gaat over de jongen Hidde, bijgenaamd schien? Zeker wel eens zo een weekend of Spinder, en zijn insectenverzameling. een dag in de vakantie mee gemaakt. En Van der Geest kreeg eerder deze maand ook waarschijnlijk komen er ook wel weer eens al de Gouden Griffel voor zijn boek. Van der van deze dagen eraan. Nou, dan hebben we Geest schrijft ook gedichten en toneelstukken was je ook erbij? misschien een idee voor jou. en geeft theater- en toneelschrijfles aan kinderen en jongeren. Ken je Jan Wolkers? Benieuwd? Loop dan snel naar de biblio- Hij is wel al in 2007 gestorven, maar misschien theek of misschien een leuk idee voor een heb je wel eens op televisie de uitzending “In kerstcadeau? Foto: Met zijn allen aan het werk Met zijn allen aan het werk Foto: de achtertuin van Jan Wolkers” gezien. Die een paar jaren geleden op Villa Achterwerk Zaterdag 2 november nam een recordaantal veel enthousiasme in de natuur aan het uitgezonden werd. Hij vertelde op een heel van ruim 14.000 mensen deel aan de nationale werk waren. leuke en bijzonder manier over planten en Natuurwerkdag, de grootste vrijwilligersactie dieren die in zijn tuin op Texel groeiden en in het groen. Dankzij de gezamenlijke inzet En enthousiasme was er zeker, op één van leefden. van vrijwilligers op 464 locaties in Nederland, de locaties werd in mum van tijd een aantal Op zondag de 27e oktober is de eerste Jan kreeg het landschap een grote opknapbeurt. knotwilgen van alle takken ontdaan. Onder Wolkers Prijs voor het beste Nederlandse toeziend oog van één van de strenge, maar natuurboek uitgereikt. De winnaar is Simon Eén van die locaties was de Voorste Kreek rechtvaardige begeleiders werd er zo hier van der Geest, de 35-jarige schrijver kreeg Elisabeth Hoek in Hoek. Hier werkten we met ongeveer en daar nog wat extra gezaagd om ook 250 mensen, waaronder heel veel jongeren. de laatste stronkjes netjes af te zagen. Als Naast leden van De Steltkluut waren er ook vuistregel geldt namelijk dat je een tak zo veel jongeren van Scouting EOS Hubertus hoog moet afzagen als dat die dik is, is de Eerste wasplatenreservaat van en Scouting Doorman uit Terneuzen en tak bijvoorbeeld 5cm dik dan moet je hem Nederland Scouting 4 Ambachten uit Axel. ook ongeveer 5cm boven de knot afzagen. Op meerdere locaties werden samen met Noemenswaardig is het ook dat een gezin Woensdagmiddag 30 oktober was de opening de buurtbewoners knotwilgen geknot en uit Rotterdam naar Hoek is afgereisd om hier van het eerste wasplatenreservaat in Nederland. takkenrillen aangelegd. In het Hoekse bos deel te nemen aan de natuurwerkdag. Speciaal Dit is een beschermd paddenstoelen-reservaat (of Toorenbos) konden bomen worden om- omdat er in Hoek zoveel leuke activiteiten en ligt in de buurt van Heerenveen in Friesland. gezaagd. Hierdoor krijgen de bomen die waren. Je kan hier wel 25 verschillende soorten zoge- blijven staan weer de ruimte om verder te Naast de vele jongeren en vrijwilligers waren naamde wasplaten ontdekken. Het gebied groeien. er ook een aantal maatschappelijke stagiaires is ongeveer 50 hectare (100 voetbalvelden) die gedurende de dag op de diverse locaties groot. Naast al dit werken was er vooral ook tijd om meehielpen. Jongeren in de leeftijd van 14 t/m leuke dingen te doen. Zo kon er geklommen 16 jaar krijgen deze stage-opdracht van de

Wasplaten worden door hun opvallende Klaprooswasplaat Foto: worden in bietennetten, die tussen de bomen middelbare school. kleuren wel ook de orchideeën onder de zeldzaam geworden. Paddenstoelenliefhebbers waren opgehangen en kon je met een paddenstoelen genoemd en groeien alleen gaan dan echt uit hun dak, vooral als ze hoogwerker omhoog om zo het bos eens van Wil je vaker mee gaan knotten?? Kijk dan op weilanden waar nog nooit kunstmest is misschien een klaprooswasplaat zien, die in bovenaf te bekijken. Natuur & Zo verzorgde eens in de agenda elders in dit blad of op gebruikt. veel Europese landen op de rode lijst staat. een aantal interessante natuur excursies, en onze website, want de knotgroep van De Ze zijn vrij makkelijk te herkennen. Bijna alle ging appeltjes bakken met de allerkleinsten. Steltkluut gaat vanaf de natuurwerkdag wasplaten hebben een glimmende hoed en Door van het grasland een reservaat te maken, De scouting zorgde voor een broodje knak- tot eind maart om de week op zaterdag steel, alsof er een vettige waslaag op ligt en willen de organisaties voorkomen dat het worst, soep en warme chocomelk. knotbomen knotten of ander beheerwerk lamellen aan de onderkant. In heel Nederland gebied toch bemest of bewerkt zou worden, in het landschap uitvoeren. Je komt op tal komen er zo’n 45 soorten voor. wat het einde van de zwammen betekent. Gedeputeerde Carla Schönknecht maakte van leuke locaties en er is altijd tijd om mini- Rond 1900 waren er nog veel onbemeste Je mag het gebied dan ook alleen in onder samen met Lous Coppoolse (de voorzitter excursies te houden of wat lol te maken. graslanden in Nederland. In de afgelopen begeleiding of met een excursies. van Stichting Landschapsbeheer Zeeland) en eeuw zijn die wel grotendeels verdwenen Adri Paauwe (onze voorzitter) een wandeling Bas de Maat en daarmee ook veel graslandpaddenstoelen. Misschien eens een idee voor de volgende langs de diverse werkplekken. Ze vond het Heel veel wasplaten zijn dan ook uiterst herfstvakantie? erg leuk om te zien hoe alle jongeren met Elisabeth Hoek 2013/14 4 5 onder de loep de onder

7

Foto: Grauwe gans met kuiken met gans Grauwe Foto: Foto: Ganzennest met 5 eieren 5 met Ganzennest Foto:

Elisabeth Hoek vier weken hun eieren uit. De uit. jongen hun eieren vier weken bekleden het met dons, dat ze uit bekleden ze dat vrouwtjes het met dons, hun eigen borst plukken. in Ganzen broeden ongeveer het uitkomen. De het nest al snel na verlaten warm en bewaken nog wel ouders houden ze hun eten. maar de kleintjes al zelf zoeken ze,

nest bevindt zich op de grond. De nest bevindt zich op de grond. Vanaf half maart half weer meeste de vliegen Vanaf Scandinavië in hun broedgebieden naar Rusland van noorden gans) of het (grauwe de zomer het in Omdat en rotgans). (brandgans is, licht en nacht dag noorden in het hoge in goed vijanden hun kunnenganzen de ook het gras houden en groeit de gaten - voed is er lekker vers Zo veel lekker door. Maar ganzen niet alle de kuikens. sel voor naar het noorden. zomers ‘s gaan er 13 soortenIn 2008 broedden in ganzen Nederland. waarvan er in een groep, leven De dieren de uitkijkaltijd een paar op staan. Normaal Dit gakken zachtjes. gesproken de ganzen zin het naar hun geeft de dieren aan dat voedsel is er voldoende hebben. Overdag nachts ‘s en de graslanden op vinden te Als slaapplaats. een veilige biedt het water er een vijand nadert, op slaan de ganzen de gans van Vijanden de uitkijk luid alarm. en eksters egels, vossen, zijn onder andere en kuikens op de eieren kraaien, die vooral zo de ganzen uit zijn. Omdat de dieren van als vroeger ze maken, werden lawaai veel gehouden. Ookwaakvogel de oude Grieken het bewaken al voor ganzen gebruikten hun tempels. van dat Ganzen zijn monogaam, dit betekent bij elkaar hun hele leven blijven. paren Het 1. Grauwe gans / 2. Kolgans / 3. Dwerggans / 4. Toendrarietgans / 5. Taigarietgans / / Taigarietgans / 5. Toendrarietgans / 4. / 3. Dwerggans gans / 2. Kolgans 1. Grauwe / 10. Roodhalsgans / Witbuikrotgans / 9. / 8. Rotgans 6. Kleine / 7. Zwarte rietgans rotgans / 12. Indische vorm gans / 13. Nijlgans witte / Sneeuwgans / 11b. vorm donkere 11a. Sneeuwgans gans / 15. Brandgans Canadese 14. Grote

2013/14 Foto: Vliegende ganzen in V-vorm in ganzen Vliegende Foto:

. - - - ze kunnen pas vanaf hun 3e levensjaar kuikens kunnen hun 3e levensjaar pas vanaf ze krijgen. Gedrag hoge in het die trekvogels, zijn ganzen Veel en in zuidelijker streken broeden noorden Sommige soortenoverwinteren. twee vliegen zo Daardoor V-vorm. bijna altijd in een vliegen Ze keer per jaar zo’n 5000 kilometer. Begin oktober Begin 5000 kilometer. keer per jaar zo’n in Nederland aan. ganzen komen deze groepen. Ganzen trekken in families of in grote makkelijkerkunnen ze kracht vliegen en sparen de opwer maken gebruik van Ze en energie. per uur vliegen. uit de vleugelslag van de voorganger. de voorganger. uit de vleugelslag van veling heeft vogel het dus het zwaarst,De voorste plaats van regelmatig wisselen ganzen de maar voort de ganzen het vliegen roepen Tijdens moe ganzen De achterste elkaar. met durend blij- aan om op snelheid te digen de voorste gans kan Een maximaal 46 kilometerven. tot

De GansDe Het enige verschil is dat een vrouwtje een een een vrouwtje is dat Het enige verschil hangbuik heeft dan een mannetje. grotere zien. is dit heel goed te In de broedtijd maar worden, 30 jaar oud Ganzen kunnen tot snavel metGanzen hebben een krachtige snavel een zaagrand. aan de bovensnavel slagpennen alle verliezen vogels Volwassen tegelijkertijd ongeveer en kunnen daardoor gebeurtDit vliegen. niet maand 1 zomer. de in de dan bij eenden hebben bij ganzen Anders verenkleed. hetzelfde mannetjes en vrouwtjes Ganzen zijn grote, zware watervogels, maar zware watervogels, Ganzen zijn grote, dan meer en leven op de wei veel heel grazen hebben sterke, Ze op het land dan op het water. lichaam, het onder midden vrijpoten lange kunnengoed heel Ganzen lopen. ze waarmee alleen planten. eten de voor ook gebruikt gans wordt Het woord men Het mannetje noemt gans. vrouwelijke of gent. ganzerik Foto: Snavel met zaagrand met Snavel Foto: Foto: Grauwe gansfamilie Grauwe Foto:

onder de loep 6