scheldestromen31 | winter 2017 | tijdschrift van waterschap Scheldestromen

Wild wier oogsten

Verder: Loodswezen | Test uw verkeerskennis | Carnaval: wagenbouwers Ik zit op het bankje langs de ijsbaan en kijk al een poosje gefascineerd naar een overduidelijke pensionado. Een opvallende verschijning tussen het gillende en ongecontroleerd bewegende grut. Gekleed in een strakke legging en bijpassend aerodynamisch shirt waant hij zich als de leading man in een voorstelling van Holiday on Ice. Als hij na een poosje even pauze neemt en naast me komt zitten, vraagt hij: “Straks ook weer het ijs op?” Ik antwoord: “Nee… ik heb genoeg dubbele rittbergers gedaan voor vandaag.” Enigszins uit het

welkom veld geslagen kijkt hij me leeg aan.

Rudy Visser is waterschapsfotograaf.

IJspret op de Markt in Middelburg.

2 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 3 schelde inhoud stromen31 | winter 2017 | tijdschrift van waterschap Scheldestromen 6 Glasaal bij gemaal De Noord Wild wier 6 Voorbereiding dijkversterking 7 Hansweert oogsten

Verder: Loodswezen | Test uw verkeerskennis | Carnaval: wagenbouwers Achter de schermen bij 16 Loodswezen Vlissingen 7 Op de cover: Guido Krijger, pagina 8 16 19 19 Havendammen Ellewoutsdijk 20 De Sukkeljèrs en 20 Feestbeesten bouwen verder Zeewier oogsten 24 ‘Je moet het Guido Krijger is wierewaaier. 23 Bijzonder gevonden: Hij oogst zeewier, organiseert het Steenpad smaaksafari’s en geeft 23 leren eten’ wierewandelingen. Wij struinden 24 Muskusratten vangen met een stukje mee… een quad? 8

Wat kun je als loods nog betekenen bij een calamiteit op de Westerschelde? Lezer Deen Hertogh uit Bergen op Zoom mailde ons voor de rubriek Achter de schermen. En dan zit je ineens aan boord... 12 20 24 Aan welke kant van de weg loop je Bouwen aan een praalwagen: Muskusrattenbestrijder Kim Verlinde het veiligst? een serieuze zaak! test of het rijden met een quad werkt. 16 colofon verder Scheldestromen is het tijdschrift Beeld: Rudy Visser, Nebularia (pag. 14), Reacties, vragen van waterschap Scheldestromen. SCEZ (pag. 15), Museum De Bevelanden of suggesties? facebook.com/scheldestromen 6 Nieuwsberichten Iedereen die interesse heeft, kan (pag. 15) en CSM (pag. 15). Ons redactieadres: 11 Post een gratis abonnement aanvragen. Team Communicatie Het blad verschijnt vier keer per jaar. Opmaak: Life Design, Zierikzee Antwoordnummer 700, twitter.com/waterschap 14 Buiten Het volgende nummer verschijnt 4330 WB Middelburg eind maart. Druk: Zalsman, Zwolle (geen postzegel nodig) 19 In de steigers Oplage: 19.000 communicatie@ instagram.com/waterschap_ Redactie: Linda van Dijke (hoofd- en scheldestromen.nl, scheldestromen/ 23 Bijzonder gevonden eindredacteur, LvD), Janneke la Gasse 088-2461000 (JlG), Arjan Goossen (AG), Chantal de (lokaal tarief). linkedin.com/company/ Putter (CdP), Danielle Steijn (DS) waterschap-scheldestromen en Rudy Visser. www.scheldestromen.nl/tijdschrift

4 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 5 Alles in één korrel nieuws In Breskens vervangen we de rioolwaterzuivering en breiden we deze uit. De zuivering wordt niet, zoals Poldermodel 2.0 in Ritthem, omgebouwd tot energiefabriek maar we gaan de nieuwe techniek Nereda toepassen. In de Zeeuws-Vlaamse Kruispolder hebben we een bijzondere samenwerking met bewoners. Omdat het Waar bij het traditionele zuiveringsproces watersysteem niet optimaal functioneert zijn we een zuurstofrijke en zuurstofarme behandelingen op experiment gestart om te kijken hoe we het samen verschillende plaatsen in het proces plaatsvinden kunnen verbeteren. Omwonenden hebben met elkaar een (beluchtingstank en anaerobetank), zitten bij herindeling gemaakt voor het watersysteem. Denk aan Nereda deze zuiveringscondities in een korrel. rechte waterlopen, een efficiënte landbouwstructuur en Projectleider Gerrit Mouthaan: “Dat is het mooie de bouw van een gemaal. De plek van het gemaal bleek van deze korrel. Het bezinken gaat zo snel dat een in de voorbereiding minder gelukkig vanwege de ligging nabezinktank overbodig is.” Hierdoor is er minder bij het schor van . Daarom onderzoeken we of ruimte nodig. Ook gaat door deze nieuwe technologie er een andere locatie mogelijk is voor het nieuwe gemaal. het energieverbruik omlaag en zou het gezuiverde In het voorjaar van 2018 hopen we een goede oplossing water schoner moeten zijn. te hebben gevonden zodat we samen met omwonenden verder kunnen. (JlG) “De samenstelling van het afvalwater bepaalt welke zuiverende micro-organismen er in de Neredakorrels gaan groeien. Omdat het octrooi van Nereda in eigendom is van Royal Haskoning DHV, begeleiden zij het project. Het eerste halfjaar Zand met zand maken dat de zuivering draait, kijken ze zelfs via camera’s mee om te beoordelen of het zuiveringsproces goed In een emmertje sop blijft na het schoonmaken vaak verloopt. Zo kijken ze of er geen tanks leeglopen zand over. Dat hebben we ook op de rioolwaterzuivering! of dat er schuim ontstaat. Na een halfjaar zou het Tot nu toe werd dit zand afgevoerd en verbrand. zuiveringsproces goed moeten lopen en gaat het Vanaf 2018 gaan we dit anders doen. Het overgebleven beheer terug naar ons.” Volgens planning moet de Korrelslib, Nereda (links) en slib na vijf minuten bezinking. zand laten we schoonmaken en hergebruiken als nieuwe zuivering in april 2019 klaar zijn. (JlG) bijvoorbeeld ophoogzand bij de aanleg van wegen. Dit doen we in de ‘Proeftuin Zand’, een samenwerking van 14 waterschappen waarin onderzoek wordt gedaan naar het hergebruik van restproducten op de zuivering. Dijk Hansweert op de schop Voor Scheldestromen gaat het om 730 ton zand per jaar. Dat zijn 46 grote containers met een nuttige Veilige dijken. Dat is waar we voor staan. Niet alleen nu, bestemming. (JlG) maar ook in toekomst. Daarom wordt de dijk bij Hansweert versterkt. Klimaatverandering en zeespiegelstijging vragen om sterkere dijken in de toekomst. Het project gaat waarschijnlijk pas van start in 2020. Maar voordat er echt begonnen wordt, moet er veel voorbereid worden. Daar zijn we nu mee bezig.

Veel glasaal op Tholen Zeker is dat de dijk over een lengte van 5,1 kilometer versterkt wordt. Vanaf de sluizen van Hansweert tot de Afgelopen voorjaar is op 12 locaties in vis gemonitord. Willem Annapolder. Maar hoe dat gaat gebeuren is nog Doel was om inzicht te krijgen in de aanwezigheid van niet duidelijk. Er zijn verschillende manieren mogelijk. voornamelijk de glasaal (kleine paling). We bekeken gemalen Deze alternatieven worden in overleg met de inwoners van of spuisluizen die een barrière vormen voor vis op hun Hansweert en andere betrokken partijen onderzocht. migratieroutes. Tijdens de telling bleek bij gemaal De Noord bij Scherpenisse opvallend veel glasaal te zitten. Normaal Met de dijkversterking willen we zorgen dat de dijk voldoet gesproken worden ongeveer 10 glasaaltjes per telling aan de nieuwe veiligheidsnorm. Deze norm kijkt vooruit tot gevangen maar bij De Noord zelfs tot 270 stuks. We onderzoeken 2050 en zorgt ervoor dat Nederland en dus ook Hansweert nu de mogelijkheden om bij De Noord een vispassage aan te de komende decennia optimaal beveiligd is tegen leggen. (CdP) overstromingen. (AG)

6 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 7 Ze noemen zichzelf Wierewaaiers, Guido Krijger en Ellen Schoenmakers. Met hun bedrijf WildWier willen ze een bijdrage leveren aan de bekendheid van dit verse Zeeuwse product. Hun missie? ‘Zeewier moet van de rand, naar het midden van het bord. Zowel thuis als in de restaurants.’ Maar wel vanuit hun idealen! WildWier Wat doe je als je dol bent op de zee, uren kunt struinen langs het water en je de wereld een beetje wilt Wekelijks oogsten Guido Krijger verbeteren? Guido Krijger (45) zegde zijn vaste baan door Linda van Dijke en Ellen Schoenmakers zeewier. op en begon twaalf jaar geleden een outdoorbedrijf. Het hele jaar door, in weer en Om mensen dé natuurbeleving mee te geven. Zoals wind. Hoewel er zo’n 220 soorten in de kajak de zee op. In de elementen zijn. Guido: zeewier in Zeeland voorkomen, “Je krijgt alles mee in zo’n kajak, de wind, het water, oogsten ze zo’n 12 soorten, de stilte, zeehonden, het is heel intens.” Via deze afhankelijk van het seizoen. natuurbelevingen en door de plantenpassie van zijn Hun passie voor de natuur en de vriendin Ellen Schoenmakers (46), is hun bedrijf zorg voor de aarde is de basis van WildWier ontstaan. Wekelijks oogsten ze zeewier in hun bedrijf. Kijk voor workshops de Oosterschelde, Noordzee en Veerse Meer. Ook geven en zeewierabonnementen op ze workshops. wildwier.nl Zonder vergunning zeewier Anti-zonnebrand oogsten is niet toegestaan. Ah, dat zijn klappers! Mis, ik zit er naast. “Nee, klappers is knotswier, maar dit is kleine zee-eik. En dat is gezaagde zee-eik, zie je de karteltjes?” Guido laat uit de bruine massa die op de glooiing ligt, drie verschillende soorten zeewier zien. Van een afstandje lijkt het allemaal op elkaar. Maar van dichtbij zijn de verschillen goed te zien. “Weet je wat leuk is bij kleine zee-eik? Dat er in de vruchtblazen een natuurlijk anti-zonnebrand zit. Dat beschermt tegen uv-licht. Het wier zou verbranden, aangezien het de helft van de dag in het zonnetje ligt. De natuur regelt het zelf.”

Het betere trimwerk We lopen verder over de stenen, op de rand tussen hoog en laag water. Af en toe knipt-ie wat af. “Ik doe gelijk m’n werk hoor”, zegt hij bijna verontschuldigend. Gewoon met de keukenschaar. “Maar je moet wel weten wat je knipt. Ik weet precies waar ik moet knippen zodat het weer goed aangroeit.” Want daar draait het om bij Guido en Ellen. Leven samen met de natuur, niet van de natuur. “We zijn echt heel kleinschalig, leveren aan een aantal goede restaurants en mensen kunnen een abonnement op een bakje zeewier nemen. Wil je wat van proeven trouwens?” Wierewaaier Het is wel wild “Probeer deze eens.” Hij geeft ons een stukje duivelstong, qua vorm lijkt het op tagliatelle, qua smaak is het lastig te omschrijven. Eerst proeven we zout, na goed doorkauwen wordt het wat droger. Guido: “Iedereen proeft wat anders. Zeewier bevat de vijfde smaak, na BEROEP 8 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 9 Links: Het is de vijfde smaak, na inzendingen welkom: zoet, zout, zuur en bitter, noemen [email protected] ze dit umami. Onder: Zeewier groeit altijd op harde ondergronden. post! Lezers geven het tijdschrift gemiddeld een Getijdenboekjes Vanaf januari zijn de getijdenboekjes voor 2018 er weer. Wilt u een gratis boekje ontvangen? Vraag het aan via onze website www.scheldestromen.nl/getij Geen internet? U kunt het 8,2 getijdenboekje ook schriftelijk aanvragen. Stuur een briefje met uw naam en adres naar waterschap Scheldestromen, team Dit blijkt uit het lezers- Communicatie, Antwoordnummer 700, 4330 WB Middelburg. onderzoek van herfst 2017. Afhalen op onze kantoren in Middelburg of Terneuzen kan natuurlijk We hebben meer dan 1500 ook (vanaf januari 2018). enquêtes ontvangen. Hartelijk dank daarvoor!

zoet, zout, zuur en bitter, noemen ze zeemeerminnen’, het staat in een het zand groeit, maar het groeit op Winnaars lezersonderzoek dit umami, daar zijn we in Nederland kruidenboek uit 1928. Is het echt een steen of schelp. Dat is bij alle We hebben de volgende lezers blij kunnen maken met minder bekend mee. Mijn vriendin zo bijzonder, waar helpt zeewier zeewieren zo, ze groeien op een harde een VVV-bon (loting n.a.v. enquête): M.J. Koole uit Ellen zegt altijd: ‘Het is wel wild, dat tegen? “Het doet je goed. Wieren zijn ondergrond. Als dit opdroogt, wordt Koudekerke, J.W. d'Hont uit Nieuwvliet, D. van Nes uit ‘Noordenwind met moet je temmen.’ Je moet het ook rijk aan mineralen zoals calcium, het helemaal wit, dan lijkt het alsof Philippine, C. Jansen uit Hansweert, J.T. van Prooijen uit een beetje leren eten. Of we het zelf natrium, ijzer en jodium en bevatten er overal wc-papier ligt.” Noordwelle, G. Geelhoed uit Kamperland, T. de Rijke uit vaak eten? Ja. Soms elke dag, soms sporenelementen en vetzuren zoals Vlissingen, Fam. Verbeek uit Middelburg, N.J. Steemers- volle ook weer dagen niet. Dan trek je de omega 3. Als je het maar in de juiste Hij geeft ons ter afsluiting Wolse uit Ter Apel en Fam. Doeleman uit Dreischor. maan, koelkast open, ruik je het en denk je verhouding eet. Die duivelstong doe nog een stukje gaffelwier. Een ‘nu even niet’.” ik wel eens door de soep, wordt het smaakbommetje, noemt Guido het. kondigt een strenge heel romig van. Er zit namelijk agar Een terechte naam... We verwachten Hier ligt ons hart in, dat is een bekend bindmiddel.” niet dat dit goedje vandaag in de Bezoek Zo kleinschalig en zo emmer komt voor de restaurants. Achter de Schermen winter aan’ arbeidsintensief, is daar van te Wc-papier op de glooiing? De heftige peperachtige smaak leven? “Ja hoor, het is alleen een Guido trekt voorzichtig de bekende hebben we de rest van de dag nog Ik heb in uw tijdschrift gelezen onderdeel van ons inkomen.” groene zeesla omhoog. “Kijk eens geproefd… dat de mogelijkheid bestaat Hij denkt even na en zegt: hoe mooi! Het lijkt alsof het zo in om ergens waar je normaal Papieren enquête in deze tijd? “En daarbij merken we dat er veel gesproken geen toegang hebt vraag is naar onze excursies, het misschien toch mogelijk Ik zou met plezier uw enquête invullen maar met pen??? workshops en ons boekje. is om via het waterschap Sorry, maar nee. Excuses daarvoor maar dit kan echt niet meer. Educatie en bewustwording is voor wel toegang te krijgen? Ik geniet van uw blad, dat sowieso. ons heel belangrijk. Over hoe je in Ik zou wel eens graag in de harmonie met de natuur kan leven.” verkeerscentrale Terneuzen A. van Groningen een kijkje willen nemen. Den Haag Workshops “Hier starten we de Smaaksafari’s Naam bekend bij de redactie. We hebben er bewust voor gekozen om het lezersonderzoek dit keer altijd. Het is zo mooi om te zien dat weer bij het tijdschrift aan te bieden omdat we uit ervaring weten in tien minuten iedereen aan het Ik moet u helaas teleurstellen. dat we hierdoor de meeste respons krijgen. Onze lezers vinden zeewier zit. De snackrots, noemt Omdat we in ons pas het blijkbaar nog steeds fijn om het op papier in te vullen. Ellen het.” De Smaaksafari is één verschenen nummer al We hebben nu al in een week meer respons dan de vorige keer in grote proeftocht voor iedereen die de verkeerscentrale van de hele maand. Maar uiteraard hebben we ook een digitale versie. zeewier wil aanraken, proeven en Hansweert hebben, lijkt deze We zouden het waarderen als u die invult. met zeewier wil koken. Daarnaast centrale er te veel op waardoor geeft het stel ook Wierenwandelingen, het voor ons tijdschrift (en dus een excursie bij laagwater waar alles lezer) minder interessant is. over wieren aan bod komt. Nieuwe wensen van lezers zijn ‘Wij wensen u mooie kerstdagen altijd welkom, maar dan wel bij Wat zit erin? een ander bedrijf/organisatie. en een gezond 2018 toe.’ ‘Wie aan een gebreksziekte lijdt, wende zich tot het voedsel der

10 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 11 We beheren bijna 4.000 kilometer aan wegen in het buitengebied. Wij kunnen allerlei verkeersmaatregelen treffen, maar bij meer dan 90% van de Test uw verkeersongevallen speelt eigen gedrag een rol. Hoe staat het met 7. Een verkeersregelaar geeft aan dat u een bepaalde weg moet nemen, maar volgens uw verkeerskennis? het verkeersbord mag verkeerskennis u er niet in. Wat nu? □ A. U neemt de weg waar u normaal gesproken door Danielle Steijn-Laing niet in mag. □ B. U gehoorzaamt het bord. □ C. U gaat het gesprek aan met de verkeersregelaar. 3. Wat is dit voor weg? 5. De profieldiepte van een autoband is □ A. Een weg waar vooral trekkers rijden. 1,6 mm. Is dat voldoende? 8. Landbouwvoertuigen mogen maar Zij kunnen zo makkelijk in het midden van □ A. Nee, die moet minimaal 2 mm zijn. 25 km/uur rijden. Mogen ze dan wel op de weg rijden. □ B. Ja, de minimale diepte is 1 mm. 60 en 80 km-wegen? □ B. Een weg waar de vele kabels en leidingen □ C. Ja, de minimale diepte is 1,6 mm. □ A. Nee, ze mogen alleen op wegen waar de door een verhoging worden beschermd. maximumsnelheid 60 km/uur is. □ C. Een fietsweg, waar auto’s ondergeschikt zijn 6. Aan welke kant van de weg kunt u het □ B. Ja, ze mogen op beide wegen rijden. aan fietsers. beste wandelen? □ C. Alleen op bepaalde tijden. □ A. Aan de linkerkant. □ B. Aan de rechterkant. □ C. U mag zelf weten aan welke kant u loopt.

1. Hoe hard mag u hier rijden? □ A. 60 km/uur □ B. 80 km/uur □ C. 100 km/uur omdat er een fietspad langs ligt 2. We zien steeds meer elektrische fietsen op onze fietspaden. Meestal alleen met trapondersteuning, maar de zogenaamde pedelecs kunnen echt heel hard. Is daar een verzekering voor nodig? 4. Welk van deze borden geeft een 9. Waarom liggen deze slangen wel eens op □ A. Ja, voor pedelecs heb je een extra verzekering eenrichtingsweg aan? de weg? nodig. □ A. □ A. Om de snelheid en het aantal voertuigen □ B. Ja, je hebt een extra verzekering én een te meten. rijcertificaat nodig. □ B. Om snelheidsovertreders te bekeuren. □ C. Nee, je bent hier al voor verzekerd. □ C. Voor tijdelijke stroomvoorziening. □ B.

□ C. De antwoorden vindt u op pagina 14.

12 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 13 Zoet

Wist u dat een suikerhoudend restproduct van het Goese bedrijf CSM Bakery Solutions ons helpt rioolwater schoon te maken? Het concentraat verbetert de vergisting op onze rioolwaterzuivering. Dit geeft extra biogas waaruit we elektriciteit kunnen opwekken. buitendoor Janneke la Gasse Antwoorden verkeersquiz Zeeuws als Geringde vink wereldtaal? Verstopt in de duinen van 1. B U mag hier 80 km/uur. Westenschouwen ligt een De markering geeft dat aan. Dat is het thema van een lezing vinkenbaan. Dat is een plek Bij 60 kilometerwegen is er geen van Jacques van Keymeulen. waar vrijwilligers van stichting markering in het midden. Stichting Cultureel Erfgoed Nebularia al ruim 60 jaar vogels Bij 100 kilometerwegen is de Zeeland organiseert op dinsdag ringen voor wetenschappelijk buitenste belijning doorgetrokken. 13 maart van 14.00 - 17.00 uur onderzoek. In de periode 2. A Omdat pedelecs ruim een lezing over streektaal van juli tot en met november 30 km/uur halen, is hier dezelfde en dialect. Kosten € 10,00. worden ruim 5.000 vogels van verzekering nodig als voor een Aanmelden vooraf verplicht. verschillende soorten geringd bromfiets. Ook een helm is www.scez.nl om gegevens te verzamelen verplicht. Steengoed over bijvoorbeeld trekroutes, 3. C Dit is een fietsweg. Auto’s www.overheid.nl Bij graafwerkzaamheden bij leefpatroon en natuurlijk die hier rijden kunnen met gepaste ’t Killetje in Breskens werd deze in welke gebieden onze snelheid fietsers aan de andere Op de hoogte blijven van gave steengoed kruik gevonden. vogelvrienden overwinteren. Groenlandse tapuit kant van de weg passeren. vergunningen, bouwplannen De kruik is waarschijnlijk in de late 4. A Bord A geeft een en plaatselijke regelgeving in middeleeuwen in het Duitse Rijnland eenrichtingsweg aan. Bord B uw buurt? Meld u aan voor geproduceerd. De bijzondere vondst betekent verplichte rijrichting. ‘berichten over uw buurt’ is nu in goede handen bij Stichting Plastic tussen Bord C betekent gesloten in beide en ontvang een melding in Cultureel Erfgoed Zeeland. richtingen. uw mailbox! je tenen 5. C De minimale profieldiepte Zondag 18 februari is van een autoband is 1,6 mm. Het het decor van de tweede Helaas speelt het probleem is beter de band net iets eerder te vestingscross over de wallen. van plastic soep niet alleen in vervangen. Whisky aan het strand Veldrijden op hoog niveau in de zee. Ook het strand heeft 6. C U mag zelf bepalen welke Milieuvriendelijk een prachtige omgeving! te kampen met het afval van kant het veiligst is, dat verschilt onkruid bestrijden Whiskyliefhebbers opgelet! Op 26 januari vindt bij Werelds aan het microplastic. Dat ontdekten per situatie. Ga niet steeds onnodig strand in Ouddorp een festival plaats geheel in het teken van whisky’s. Leidse wetenschappers met van kant wisselen. Om te laten zien dat Ook vervoer van en naar de locatie kan geregeld worden. hulp van strandgangers uit heel 7. A Aanwijzingen van een onkruidbeheer zonder www.whiskyaanhetstrand.nl Europa. In een kilo strandzand verkeersregelaar gaan altijd boven bestrijdingsmiddelen goed zitten gemiddeld 250 stukjes verkeerstekens en -regels. mogelijk is, heeft Schoon microplastic van minder dan 8. B Landbouwvoertuigen mogen Water Zeeland een prijs Het natste plekje van een halve centimeter. Dit aantal op 60 én 80 km-wegen. Overige uitgereikt voor innovatie. Sinke Zeeland was afgelopen liep tot zelfs 1500 stuks in weggebruikers moeten dan even onkruidbeheersing en groenzorg Terug in de Zak jaar Stavenisse. Daar viel het strandzand in Italië. In geduld hebben en alleen inhalen werd beloond met een prijs van Benieuwd naar het dorpsleven in de ‘Buitengewoon en Markant’ in ongeveer 856 mm neerslag. Nederland werden in het Haagse wanneer het is toegestaan en € 2.500,-. Met een heet water 19e en 20e eeuw in de Zak van Zuid- Historisch Museum De Bevelanden In viel de minste zand 500 stukjes microplastic mogelijk is. techniek houdt dat bedrijf drie Beveland? Dan is de expositie misschien iets voor u. Bekijk neerslag, 551 mm. per kilo aangetroffen. 9. A Deze slangen kunnen gemeenten onkruidvrij waarbij de roerige geschiedenis van snelheid, aantal, lengte van het ze opgevangen regenwater van middeleeuwse kerken, kastelen en * gegevens KNMI 1-1-2017 voertuig en het soort voertuig de daken van een naburige buitenplaatsen. Maak kennis met tot 31-10-2017. registreren. De gegevens gebruiken kippenhouder met houtsnippers markante figuren uit het dorpsleven. we om te bepalen of er maatregelen verwarmen. Of beleef het Suikerpaleis van genomen moeten worden om de Ellewoutsdijk. verkeersveiligheid te verbeteren. Historisch Museum De Bevelanden, Singelstraat 13 in Goes.

14 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 15 achter de schermen Een lezer krijgt een kijkje in de keuken bij Als kleine een bedrijf of gebied waar normaal geen publiek is toegestaan. jongenjongen wil je naar zee

Bastiaan geeft ieder een overdraagt.” Deen: “Ligt dat schip “Je moet rechts reddingsvest: “Trek maar aan als nu stil?” Bastiaan: “Nee, het heeft een jas”. Na het alle kanten op wel gas teruggenomen maar vaart blijven hè?” gedraaid te hebben, staan we gereed wel door.” Vanuit de kapitein van voor een ritje met de redeboot. We de redeboot klinkt: “7,4 knopen stappen in de gele met de bekende varen we nu.” Omgerekend zo’n tekst ‘pilots’. Het is er verrassend 13 kilometer per uur. Binnen een ruim binnen. Naast de drie paar minuten is de afgeloste loods, bemanningsleden zijn er 12 flinke, ook een Vlaming, aan boord van leren stoelen. Bastiaan legt uit de redeboot. We varen door en aan het echtpaar Hertogh: “Er zijn gaan weer aan bakboord langs het standaard drie bemanningsleden volgende schip. “We gaan altijd aan boord: de kapitein, stuurman aan de lijzijde van het schip liggen, en een gezel die de loods aan en dat is de zijde waar de wind niet van dek helpt. Even later stappen er vandaan komt”, verklaart Bastiaan. twee loodsen aan boord. Vlaamse Ook hier brengen we weer een ‘verse’ loodsen. Bastiaan: “27,5% van alle loods aan boord. Deen Hertogh - die Loodswezen schepen van en naar Antwerpen zelf in de vliegtuigindustrie heeft Scheldemonden die een loods nodig heeft, krijgt gewerkt - is eruit: “Dit had wel een een Nederlandse loods. De rest een baantje voor mij geweest.” In heel Nederland werken Vlaamse. Dat is geregeld in het 450 loodsen, waarvan 160 in Scheldereglement dat voortgekomen Week-op-week-af Vlissingen. Ze zorgen dat een is uit het Scheidingstractaat tussen En zo gaat het beloodsen van schip veilig naar een haven De stranding van de CSCL Jupiter bij Bath was Nederland en België van 1839.” schepen 24 uur per dag door. wordt geloodst. Geen kleine “Zo’n 100 schepen per dag, dat is klus, want de vaargeul van de aanleiding voor Deen Hertogh (69) zich af te Een verse loods in theorie ieder kwartier, maar wij de Westerschelde bevat veel vragen ‘wat een loods in zo’n geval kan doen’. We varen de Westerschelde op en ervaren het alsof de meeste schepen bochten, ondiepe punten en is zijn in no time bij de Sefarina, ’s nachts komen”, lacht Bastiaan. een van de drukst bevaren routes. Registerloods en Manager Operaties Bastiaan een lpg-tanker varend onder Het leven van een loods is dubbel Een schip moet een loods aan Bijvank (49) van het Loodswezen in Vlissingen Nederlandse vlag. Terwijl een van onregelmatig. Geen ploegendiensten, boord nemen als het langer is dan geeft tekst en uitleg. de loodsen naar buiten gaat, vertelt maar er wordt gewerkt in een ‘week 80 meter of gevaarlijke stoffen Bastiaan: “De rivierloods gaat op-week af-systeem’. In de vaarweek bevat. Binnenvaartschepen zijn vrijgesteld. door Linda van Dijke nu aan boord waar de zeeloods werken ze tot maximaal 12 uur op de brug de wacht aan hem achter elkaar en dan hebben ze

16 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 17 Links: Registerloods Bastiaan Bijvank neemt het echtpaar in de steigers Hertogh mee naar de redeboot. Bij Ellewoutsdijk ligt een • 2 strekdammen, lengte 55 m1 Onder: Ieder kwartier wordt een Ellewoutsdijk schip voorzien van een loods. en 45 m1 getijdenhaventje dat beschermd • 2400 m2 overlaging • 2300 ton waterbouwsteen wordt door twee strekdammen. 10-60 kg Afgelopen najaar knapte het • 1500 ton gietasfalt • kosten € 350.000,- waterschap de dammen op.

door Arjan Goossen tenminste 9 uur rust. Na die 9 uur, was een aanvaring. Uit onderzoek Groeide op in Limburg, ging naar ligt het aan het aanbod wanneer je moet blijken wat de oorzaak van de zeevaartschool in Terschelling gebeld wordt. “Schepen vanaf zee deze aanvaring is geweest. Over en kwam terecht op de Holland moeten minimaal 6 uur van tevoren de verhoudingen aan boord zegt America Line. “Ja, dan ga je als aangeven dat ze komen. Dat geeft Bastiaan: “Een loods adviseert de 19-jarige leerling voor 10 maanden ons de ruimte om een loods in te kapitein over de te voeren navigatie, weg. Dat is lang.” Na 11 jaar als plannen.” de verantwoordelijkheid voor het stuurman in diverse rangen te Haventje Ellewoutsdijk schip blijft bij de kapitein.” hebben gevaren, kreeg hij de kans Twee loodsen om loods te worden in Vlissingen. Als we weer aan de wal staan, 300 Loodsreizen “Ik heb bewust voor deze regio komt het gesprek op de vraag die In Vlissingen werken er 160 gekozen, de Westerschelde is Deen Hertogh bezighield: ‘Wat Nederlandse loodsen, waarvan uniek, het zijn langere reizen dan kan een loods betekenen in geval de helft tegelijkertijd ‘op de beurt bijvoorbeeld in Rotterdam. Hier van een calamiteit?’. Bastiaan staat’ vanwege het week-op-week-af- duurt een loodsreis van of naar antwoordt: “De twee strandingen schema. Bastiaan: “We werken met Antwerpen al gauw zo’n 6 à 7 uur. van augustus waren heel een minimale bezetting van En ieder schip is anders, iedere verschillend. Op de CSCL Jupiter, 60 loodsen om te zorgen dat schepen bemanning, iedere kapitein.” het grote containerschip van 366 niet hoeven te wachten. De opleiding meter lang, staan standaard twee tot loods duurt 14 maanden. Niet onnodig blèren loodsen. In geval van een technisch Je maakt als loods in opleiding Of loodsen onderweg ook contact mankement, als bijvoorbeeld het zo’n 300 ‘reizen’ onder supervisie hebben als ze elkaar tegenkomen? roer zoals in dit geval niet meer van een loods en tussendoor “Alleen als het nodig is. Als er geen werkt, leg je het schip niet zo maar volg je de opleiding en doe je reden is, neem je geen contact op. stil. Met 150.000 ton raak je in de examens. Om toegelaten te worden Je moet rechts blijven. Dat is op nauwe vaargeul niet op tijd gestopt. tot de opleiding, moet je een de fiets ook zo. Als je een fietser Het is de taak van de loods om te vaarbevoegdheidsbewijs hebben als tegemoet komt, ga je daar ook niet allen tijde de kapitein te blijven eerste stuurman voor alle schepen.” tegen blèren als daar geen reden “Door breuksteen in te gieten met asfalt adviseren. Over hoe je de sleepboten voor is...” blijft de glooiing op z’n plaats.” vastmaakt, wat de beste manier Stuurman op cruiseschip van manoeuvreren is. Het tweede Zelf wist Bastiaan al van jongs af incident was heel anders. Dat aan dat hij loods wilde worden. Jan Kees Lievense is directievoerder: eeuwen een eigen haven gehad. originele bekleding van Doornikse en “Het opknappen was nodig, want Al in de vijftiende eeuw ging er zelfs Vilvoordse steen niet voldeed aan de de havendammen waren er slecht een veerdienst vanuit Ellewoutsdijk huidige veiligheidseisen. “Nu hebben aan toe. De steenbekleding was naar Antwerpen. Volgens Jan Kees we gekozen voor een overlaging van versleten en op sommige plaatsen wijzigde het haventje wel eens breuksteen. Door dit in te gieten met erg verzakt. De dammen zijn van plaats. “Dat is te zien op oude vloeibaar asfalt blijft deze bij hoge hersteld en de oude steenbekleding kaarten. Er gingen ook veren golven op zijn plek”, vertelt Jan Kees. is vervangen door een nieuwe die naar Terneuzen, Vlissingen en “Als we niets deden, zouden beide vervolgens is ingegoten met gietasfalt. Hoofdplaat. Rond 1900 werd het een havendammen het haventje niet Ook zijn de kruinen van de dammen landbouwhaventje en in de jaren meer kunnen beschermen en zou de voorzien van asfalt, zodat de dammen ‘70 van de vorige eeuw werd het een uitwatering van gemaal Hellewoud beter toegankelijk zijn.” recreatieplek.” in gevaar komen. Een leuk aspect is dat we oude palenrijen die in de Het haventje is een belangrijke plek Het aanzicht van het haventje is glooiing stonden, ook vervangen voor Ellewoutsdijk. In de zomer is na de werkzaamheden veranderd. zodat er een stukje cultuurhistorie er veel recreatie en het dorp heeft al Dit kon niet anders, omdat de behouden blijft.”

18 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 19

Je hebt er iets mee of niet. Carnaval. Veel mensen denken aan feestende mensen die mee hossen op carnavalskrakers. Voor sommigen is carnaval een bloedserieuze aangelegenheid. Zeker voor De Sukkeljèrs en De Feestbeesten uit Kloosterzande.

door Arjan Goossen

We zijn in de boerenschuur waar De fabriek in het Belgische Lokeren. Hiermee Sukkeljèrs aan hun wagen bouwen. Het is bekleden ze het frame. er koud begin januari, maar dat maakt ze niet uit. Ze zijn met z’n achten. De jongste Prijzen is 15 en de oudste 19 jaar oud. Allemaal De mooiste wagens ontvangen een prijs hebben ze hun eigen specialisme. In de van de diverse carnavalsverenigingen. schuur staat het volledig gestripte onderstel En die zijn er nogal wat in het oosten van een vrachtwagen. Arne Vereecken (16) van Zeeuws-Vlaanderen. “We rijden vertelt: “Het thema dat we voor dit jaar mee in vijf optochten: Kloosterzande, bedacht hebben is politie. Op onze wagen , , en komt een gevangenis met boeven erin . Alleen al op Kloosterzande zijn en erbovenop komt een bewaker. Ook acht wagenbouwverenigingen. Er heerst bouwen we aan een politieman met een een gezonde concurrentie tussen de flitsapparaat.” verenigingen”, vertelt Gijs Mahu (18). Op mijn vraag wat een belangrijk criterium Van Op de wagen is met stukken betonwapening is om een prijs te winnen antwoorden ze bouwgroep het frame van een aantal gebouwen gelast. in koor “beweging”. Een wagen zonder Er staat ook een plantenbak. bewegende onderdelen, maakt geen kans tot Arthur van Hoije (19) legt uit dat daar een op een prijs.” In het deels beklede frame agent met een flitser komt te staan. “We zijn zit een aantal elektromotoren verborgen. in oktober begonnen met bouwen”, vertelt “Die drijven de poppen op de wagen aan, Luka Weemaes (16). “Aan de keukentafel waarvan de ledematen en het hoofd kunnen maken we een schets van hoe het er bewegen. “Hoe meer beweging, hoe beter”, ongeveer uit moet komen te zien en toen vertelt Gijs. zijn we het frame gaan lassen. Dat kostte weken. Vervolgens hebben we de wagen De 15-jarige Stijn de Kock tekent de met frame naar deze schuur gereden om diverse onderdelen. De stenen van de af te bouwen. De wagen is 9,5 meter lang muren worden met een elektrisch mes optocht en wordt ook zo hoog.” uitgesneden, waarna ze in de juiste kleur In de hal ligt voor 150 meter aan rollen worden gespoten. Dit werkje gebeurt foam. Ze kochten dit rechtstreeks bij een door Ties Kerckhaert (16), die met

20 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 21 Links en onder: De Feestbeesten bijzonder gevonden ‘Schommelende zanden groeten hier de kunnen bouwen op jarenlange Wilden Landen, hoort hoe ’n rust de stilte kust, ervaring. als klanken uit een laatste lied’. Dit gedicht Midden: De Sukkeljèrs werken aan is te lezen bij een van de stenen langs de hun politiethema. 11-kilometerlange fiets- en wandelroute ‘Het Steenpad’.

door Chantal de Putter een vernevelaar zorgvuldig de Ismar: “Je moet elkaar het leven verschillende onderdelen van de niet zuur maken. Het is juist leuk juiste kleur voorziet. Arne schat in dat een stel jonge gasten het virus dat er in totaal voor zo’n € 4.000,- ook te pakken heeft en dat moet je aan materiaal in de wagen verwerkt aanmoedigen!” wordt. “En dan hebben we het nog

niet over het aantal uren dat we er Stress Kapellebrug met z’n allen ingestoken hebben”, De dag dat carnaval begint is de lacht hij. absolute deadline. Dan moet alles klaar zijn en werken. Een dag Kerst? Carnaval bedoel je! van tevoren rijden ze de wagen Het Steenpad van Tegenover de bouwlocatie naar buiten en plaatsen ze alle van De Sukkeljèrs werkt een onderdelen. “Zeker de laatste Langs de wegen rond Sint Jansteen andere wagenbouwvereniging: weken voor carnaval kan de stress staan negen granieten stenen, De Feestbeesten. Hier bouwen behoorlijk oplopen”, lacht Theo. waarvan acht omarmd door een vijf mensen. Ook al maanden. “Wat telt is de saamhorigheid en open stalen ring. Op deze ringen Theo Arens: “Carnaval moet in je het samen iets bouwen. Voor ons wordt de locatie, het landschap en bloed zitten. Voor ons is dat het is carnaval geen kwestie van vier de geschiedenis van Sint Jansteen hoogtepunt van het jaar. dagen bier drinken. Tijdens de poëtisch beschreven. De steen bij de Die kerstboom doet ons weinig! optochten zijn we nuchter, want het kerk is het beginpunt van de route. Wij zijn elke avond in de schuur om is een behoorlijke uitdaging om de Vlakbij het startpunt staat een aan onze wagen te werken.” wagen te besturen.” plaquette over Jozef Everaard in de vorm van een boekrol. Hij was een In de schuur verrijst een enorme belangrijke historische bron voor constructie. Ismar Willaert: Sukkeljèrs het dorp. “Onze wagen wordt 14,5 meter lang en Feestbeesten en het thema is Venetië.” Theo: Sint Jansteen is ontstaan rond de 12e “Elke vereniging heeft z’n eigen Nagenoeg elk dorp in Oost- eeuw. Er werd toen gesproken over manier van werken. Wij werken Zeeuws-Vlaanderen heeft een Het Steen; een klein kasteel. Er moet veel met polyester. Sommige eigen carnavalsvereniging en een ook een kapel hebben gestaan langs onderdelen kopen we van andere aantal wagenbouwverenigingen. het toenmalige kanaal van Hulst naar wagenbouwers, maar we maken Alleen al in Kloosterzande Gent, de Gentsevaart. Deze kapel was ook veel zelf. Na de carnaval (ca. 3.300 inwoners) zijn 8 gewijd aan de heilige Sint Jan. ontstaat er een levendige handel wagenbouwverenigingen actief in wagenonderdelen. Er wordt een met ieder tussen de 20 en 30 Achter de driekwartringen zit een soort ruilmarkt georganiseerd. leden. De Sukkeljèrs zijn 3 jaar hele filosofie. De niet-gesloten ringen Dit jaar proberen we onze wagen geleden opgericht en vormt verwijzen naar het dorp dat open zoveel mogelijk als één geheel te de jongste groep. De 27 leden staat voor invloeden van buitenaf verkopen. Die van vorig jaar is voor variëren qua leeftijd tussen de maar ook de eigen identiteit wil een groot deel opgekocht door een 10 en 19 jaar. De Feestbeesten uitbrengen. Elke ring steunt op groep Brabantse wagenbouwers.” lopen al wat langer mee: 18 jaar. drie poten: voor verleden, heden en Deze wagenbouwvereniging toekomst. Veel geschiedenis is in de “Er heerst weliswaar gezonde telt 24 leden. De kosten om een vergetelheid geraakt maar door deze concurrentie tussen de wagen te bouwen lopen in de stenen wordt het verleden levend wagenbouwclubs, maar als we duizenden euro’s. Daarom werven gehouden, voor nu en in de toekomst. elkaar nodig hebben, weten we de verenigingen sponsoren. Zij elkaar te vinden. Zeker de collega’s krijgen een naamsvermelding op Met dank aan Martin Polspoel. van De Sukkeljèrs kunnen altijd een de tractoren. Een folder van Het Steenpad kunt u beroep op ons doen”, vervolgt Theo. aanschaffen bij de VVV Hulst.

22 Scheldestromen | winter 2017 Scheldestromen | winter 2017 23 Te voet of te quad

Kim Verlinde (38), muskusrattenbestrijder in Midden-Zeeuws-Vlaanderen

Muskusratten zijn echte gravers en kunnen veel schade aanrichten aan onze oevers en dijken. Ze hebben nagenoeg geen natuurlijke vijanden en planten zich snel voort. Voor het vangen en opsporen heb je ervaring nodig en kennis van de natuur.

“Mijn werkgebied ligt aan de welke sloten ik al heb belopen. quad kun je lange afstanden over oostkant van het Kanaal tot Ik doe dit werk al zo’n 17 jaar. moeilijk begaanbaar terrein sneller grofweg gemaal Campen en Ik kan ontzettend genieten van de overbruggen. Koewacht. Vooral het voorjaar is natuur. Om dit werk te kunnen een drukke periode, het trekseizoen doen moet je wel een goede Maar, je moet wel goed zicht op van de muskusratten. Ongeveer gezondheid hebben en graag buiten de sloot kunnen houden en daar 15 jaar geleden ving ik zo’n 3300 zijn. Ik loop heel wat kilometers zijn de meningen nu nog over muskusratten per jaar, nu ongeveer per dag, door weer en wind.” verdeeld. Maar daarom is het ook 200. Via de waterschapsapp en met een proef!” gps geef ik op mijn telefoon exact Sinds kort hebben de muskus- de plek van de vallen aan op onze rattenbestrijders een quad op proef gebiedskaart. De gps registreert ook die ze ieder mogen testen. “Met een door Chantal de Putter door Chantal