T.C. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dali Yeniçağ Bilim Dali
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YENİÇAĞ BİLİM DALI CELALİ KUŞATMASI ALTINDA BURSA (YÜKSEK LİSANS TEZİ) TAHSİN ŞAHİN BURSA - 2017 IV V T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YENİÇAĞ BİLİM DALI CELALİ KUŞATMASI ALTINDA BURSA (YÜKSEK LİSANS TEZİ) TAHSİN ŞAHİN Danışman Yrd. Doç. Dr. Sezai SEVİM BURSA - 2017 ÖZET Yazar Adı ve Soyadı : Tahsin ŞAHİN Üniversite : Uludağ Üniversitesi Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı : Tarih Anabilim Dalı Bilim Dalı : Yeniçağ Bilim Dalı Tezin Niteliği : Yüksek Lisans Tezi Sayfa Sayısı : xi + 144 Mezuniyet Tarihi : …./…/ 2017 Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Sezai SEVİM CELALİ KUŞATMASI ALTINDA BURSA 17. yüzyıl tüm dünyada pek çok alanda değişim ve dönüşümlerin yaşandığı önemli bir dönemdir. Bu değişim ve dönüşümler beraberinde pek çok tepkiler getirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu da bu değişimi yaşayanlardan devletlerden biridir. Celali İsyanları Osmanlı İmparatorluğu’nda ortaya çıkan bu değişimlerin tepkisi olarak değerlendirilebilir. Doğrudan Hanedanı ya da devleti hedef almayan bu isyanları, bugünün dinamikleri ile anlamak mümkün değildir. Celali grupları içerisinde toplumun hemen her sınıfından insanları görmek mümkündür. Bu insanların ortak bir amacının olduğunu söylemek zor olsa da temelde daha iyi yaşam şartlarına kavuşmak arzusu ortak amaç olarak görülebilir. Celalilerin amaçları göz önüne alındığında Bursa’nın Celalilerce istila edilmesinin belli amaçlar dahilinde olduğu düşünülmektedir. Devlet ile pazarlık ederek iyi mevkileri elde etmek isteyen Celaliler için Bursa önemli bir pazarlık noktası olmuştur. Anadolu’nun en büyük şehri ve imparatorluğun en önemli ticaret merkezlerinden biri olan Bursa, 1607’de Kalenderoğlu Mehmed Bey’in lideri olduğu Celali birliklerince istila edilmiştir. İstila süresince Celali liderinin elçileri sürekli İstanbul’a giderek Kalenderoğlu’na tekrar yeni bir idari görev verilmesi için pazarlık etmiştir. Bursa’nın Celali İsyanlarından çok fazla etkilenmediği savunulmaktadır. Ancak bu çalışma kapsamında okunan kaynaklar neticesinde Bursa’nın maruz kaldığı tahribatın bilinenden daha çok olduğu tespit edilmiştir. Yaklaşık iki ay süren bu istila boyunca şehrin doğusunun büyük kısmının tahrip edildiği görülmüştür. Ayrıca Celali istilasından hemen sonra Bursa’da yeni bir istilayı engellemek için bir sur inşa edilmiştir. Bu araştırmada bu surun haritası çıkarılmıştır. Anahtar Kelimeler: Celali, Celali İsyanları, Bursa, Eşkıya, 17. Yüzyıl, Sur, İstila. v ABSTRACT Name and Surname : Tahsin ŞAHİN University : Uludağ University Institution : Social Science Instutition Field : History Branch : Early Modern Period Degree Awarded : Master Page Number : xi+144 Degree Date : …./…./2017 Supervisor : Asist. Prof. Dr. Sezai SEVİM BURSA UNDER THE CELALI SIEGE The 17th century is an important period in which changes and transformations are experienced in many filed all over the world. These changes and transformations brought together many reactions. The Ottoman Empire is one of the states that experienced this change. The Celali rebellions can be regarded as the reaction of these changes that emerged in the Ottoman Empire. It is not possible to understand these rebellions, which do not directly target the Ottoman dynasty or the state, with the dynamics of today. It can be possible to see people from nearly all classes of the society in the Celali groups. Although it is difficult to say these people have a common purpose, it is possible to say the basic aim of them is to get better life standards. Considering the purposes of the Celalis, Bursa invasion had some specific aims. Bursa has become an important bargaining point for the Celalis who want to negotiate with the state and to get good position in the state. Bursa, which is the one of the most important trade center in the empire and biggest city in the Anatolia, was invaded by the Celalis under the leadership of Kalenderoğlu Mehmed Bey in 1607. During the invasion, the envoys of the Kalenderoğlu were constantly going to Istanbul and negotiated for giving an administrative function to their leader. It is argued that Bursa was not affected too much by the Celali rebellion. However, it is determined thanks to the resources read for the thesis, the destruction of the Celalis in Bursa were farther than known. During this invasion that lasted for about two months, most of the east side of the city was destroyed. Moreover, shortly after the Celali invasion, in order to prevent a new invasion, a wall constructed in Bursa. In this thesis, the map of the wall is trying to demonstrate. Keywords: Celali, Celali Rebellions, Bursa, Bandits, 17th Century, Wall, Invasion. vi ÖNSÖZ “Celali Kuşatması Altında Bursa” başlıklı bu tez çalışmasının amacı Celaliler için Bursa’nın öneminin ve Celali istilası sırasında Bursa’da yaşananların ortaya çıkarılmasıdır. Çalışmada Anadolu’nun en büyük şehri ve İmparatorluğun en önemli ticaret merkezlerinden biri olan Bursa şehrinin Celaliler tarafından bir amaç dâhilinde istila edilip edilmediği tartışılmıştır. Ayrıca çoğu arşiv kaynaklarından elde edilen bilgiler ışığında Celalilerin Bursa’da nereleri tahrip ettikleri, bu dönemde yerel eşkıyaların durumu, şehirde asayişin ne ölçüde sağlanabildiği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Celali Kalenderoğlu’nun Bursa istilasını sonlandırmasından sonra, yeni gelecek olan Celalilere karşı tedbir maksadıyla yapılan surun rotası da tez kapsamında tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın ana kaynaklarını şer’iye sicilleri ile dönemin mühimme defterleri oluşturmuştur. Bunun yanında Bursa’nın yerel kaynakları da kullanılmıştır. Dönem ile alakalı yazılan kitap ve makaleler de ikincil kaynak olarak kullanılmıştır. Bu çalışmanın ortaya çıkmasında birçok kişinin emeği ve katkısı bulunmaktadır. Öncelikle Osmanlıca okumalarındaki yardımı yanı sıra, tezin her bölümü için uzun uzun tartışma fırsatını bana sunan değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Sezai Sevim’e şükranlarımı sunmayı bir borç bilirim. Eline geçen her türlü kitap, makale ve hatta bir satırlık cümleyi bile benimle paylaşan, her zaman kapısını bana açık tutan bölümümüzün değerli öğretim görevlisi Yrd. Doç. Dr. Nilüfer Alkan Günay’a da sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Yine her türlü desteğinden ötürü bölüm başkanımız Prof. Dr. Cafer Çiftçi’ye de müteşekkirim. İki yıla yakın bu süreçte her zaman yanımda olan ve desteklerini hissettiren sevgili aileme ve nişanlım Meryem Baltacı’ya da teşekkürlerimi sunmayı bir vazife bilirim. Onlar olmasa bu tez ortaya çıkmazdı. Son olarak lisansta ve yüksek lisansta verdiği burslar ile maddi destekçim ve çalışmalarımda teşvik unsurum olan TÜBİTAK’a da şükranlarımı sunarım. vi İÇİNDEKİLER TEZ ONAY SAYFASI ................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ÖZET ................................................................................................................................ v ABSTRACT .................................................................................................................... vi ÖNSÖZ ............................................................................................................................ vi İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. vii HARİTA, RESİM VE BELGELER LİSTESİ ............................................................ ix KISALTMALAR ............................................................................................................ x KAYNAK GÖSTERİMİNDEKİ KISALTMALAR ................................................... xi GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM TARİHSEL SÜREÇTE BURSA 1. TARİH İÇİNDE BURSA ............................................................................................ 4 1.1. Ticaret ve Ekonomi .................................................................................................. 6 1.2. Yönetim ................................................................................................................... 10 1.3. Nüfus ....................................................................................................................... 13 1.3.1. Nüfus Yapısı .................................................................................................. 17 İKİNCİ BÖLÜM CELALİ İSYANLARI VE TARİHSEL ARKA PLANI 1. CELALİ İSYANLARINA GİDEN YOL ................................................................ 23 1.1. Savaşlar ve Ekonomik Buhran ............................................................................. 24 1.2. Yeni Vergiler ve Toplanma Usulleri ..................................................................... 26 1.3. 17. Yüzyılda Sosyal Değişimler ve Celali İsyanlarına Etkileri ........................... 30 1.3.1. Anadolu’da Yeniçeri Varlığının Artması ...................................................... 30 1.3.2. Reâya ve Ehl-i Örf Çatışması ........................................................................ 32 1.3.3. Erken Celaliler, Suhte Olayları ...................................................................... 34 1.4. İklimsel Problemler ................................................................................................ 38 1.5. Sonuç ....................................................................................................................... 41 2. CELALİLER ............................................................................................................