Regionalna Strategija Ruralnog Razvoja Jablaničkog I Pčinjskog Okruga
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Pana Đukića 42. 16000 Leskovac Srbija, Telefon : +381 16 3 150 115; Fax: +381 16 3 150 114 [email protected], www.centarzarazvoj.org REGIONALNA STRATEGIJA RURALNOG RAZVOJA JABLANIČKOG I PČINJSKOG OKRUGA 2013‐2017 FINALNI NACRT LESKOVAC, 2013. GODINE 1 SADRŽAJ SADRŽAJ 2 LISTA SKRAĆENICA 5 1. UVOD 6 2. CILJEVI STRATEGIJE I ZNAČAJ ZA REGION 7 3. PRAVNI I STRATEŠKI OKVIR IZRADE STRATEGIJE 8 3.1. Nacionalni dokumenti koji se odnose na ruralni razvoj i poljoprivredu 8 3.1.1. Pravni okvir ‐ Zakoni 8 3.1.2. Strateški okvir‐Strategije i programi 11 3.2. Regionalni dokumenti koji se odnose na ruralni razvoj i poljoprivredu 15 3.3. LEADER pristup 17 4. METODOLOGIJA 19 4.1. Metodologija izrade strategije 19 Institucionalno uređenje za izradu Regionalne Strategije ruralnog razvoja Jablaničkog 4.1.1. 19 i Pčinjskog okruga 2013‐2017 4.1.2. Organizovanje procesa izrade strategije 20 4.2. Istraživačke metode 23 4.2.1. Kvantitativne metode 23 4.2.2. Kvalitativne metode 24 4.2.2.1. Anketno istraživanje 24 4.2.2.2. Strukturni intervjui sa zainteresovanim stranama 25 4.2.2.3. PLA/PRA METODOLOGIJA 25 5. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA 32 5.1. Analiza resursa i Društveno‐ekonomska analiza Jablaničkog i Pčinjskog okruga 32 5.1.1. Geografski položaj i konfiguracija terena 32 5.1.2. Klimatske karakteristike Jablaničkog i Pčinjskog okruga 34 5.1.3. Pedološke i hidrološke karakteristike Jablaničkog i Pčinjskog okruga 35 5.1.3.1. Pedološke karakteristike 35 5.1.3.2. Hidrografija 37 5.1.4 Flora i fauna 39 5.1.5. Nepokretna zaštićena kulturna dobra 42 5.1.6. Naseljenost i demografski indikatori 42 2 5.1.7. Privredna struktura 45 5.1.8. Poljoprivreda i njen značaj u ruralnoj ekonomiji 47 5.1.8.1. Stočarstvo i njegov značaj u ruralnoj ekonomiji 49 5.1.8.2. Ratarstvo i njegov značaj u ruralnoj ekonomiji 51 5.1.8.3. Povrtarstvo i njegov značaj u ruralnoj ekonomiji 52 5.1.8.4. Voćarstvo i njegov značaj u ruralnoj ekonomiji 52 5.1.8.5. Rasadničarstvo i njegov značaj u ruralnoj ekonomiji 53 Ostale privredne delatnosti od značaja za ruralnu ekonomiju / Vanpoljoprivredne 5.1.9. 53 delatnosti i preduzetništvo regiona Prerada kamena i eksploatacija metaličnih i nemetaličnih sirovina i njen značaj u 5.1.9.1. 53 ruralnoj ekonomiji 5.1.9.2. Prerada primarnih proizvoda i njen značaj u ruralnoj ekonomiji 55 5.1.9.3. Šumarstvo i njegov značaj u ruralnoj ekonomiji 55 5.1.9.4. Lovstvo i njegov značaj u ruralnoj ekonomiji 56 5.1.9.5. Zanatstvo i usluge i njihov značaj u ruralnoj ekonomiji 56 5.1.9.6. Turizam i njegov značaj u ruralnoj ekonomiji 57 5.1.10. Socijalna infrastruktura 61 5.1.10.1. Zdravstvena zaštita 61 5.1.10.2. Socijalna zaštita 61 5.1.10.3. Obrazovanje 61 5.1.10.4. Dečje ustanove 62 5.1.10.5. Verski objekti 62 5.1.10.6. Objekti kulture 62 5.1.10.7. Sportski objekti 63 5.1.11. Ruralna infrastruktura 63 5.1.11.1. Saobraćajna infrastruktura 63 5.1.11.2. Komunalna infrastruktura 64 5.1.12. Stanje životne sredine 70 Participativna analiza stanja u ruralnom razvoju Jablaničkog i Pčinjskog okruga 5.2. 73 (Analiza specifičnih teritorijalnih problema) 5.2.1. Rezultati anketnog istraživanja 73 5.2.2. Strukturni intervjui sa zainteresovanim stranama 79 5.2.2.1. Intervju sa predstavnicima lokalnih samouprava: 79 3 5.2.2.2. Intervju sa predstavnicima turističkih organizacija 81 5.2.2.3. Intervju sa predstavnicima civilnog sektora 83 5.2.2.4. Intervju sa predstavnicima lokalnih medija 84 5.2.2.5. Rezultati procesa intervjuisanja zainteresovanih strana 86 5.2.3. Stavovi o ruralnom razvoju regiona 88 5.2.4. PLA/PRA Identifikacija potreba i potencijala 65 sela Jablaničkog i Pčinjskog okruga 89 5.3. SWOT analiza 95 VIZIJA, STRATEŠKI CILJEVI I PRIORITETI U RURALNOM RAZVOJU JABLANIČKOG I 5.4. 97 PČINJSKOG OKRUGA 6. MERE INSTRUMENTI ZA REALIZACIJU REGIONALNE STRATEGIJE 100 INSTITUCIONALNA I ORGANIZACIONA INFRASTRUKTURA ZA IMPLEMENTACIJU 7. 104 REGIONALNE STRATEGIJE 8. FINANSIJSKI MEHANIZMI ZA IMPLEMENTACIJU REGIONALNE STRATEGIJE 106 AKCIONI PLAN ZA SPROVOĐENJE REGIONALNE STRATEGIJE RURALNOG RAZVOJA 9. 110 JABLANIČKOG I PČINJSKOG OKRUGA 2013‐2017 10. NAČINI PRAĆENJA I IMPLEMENTACIJE REGIONALNE STRATEGIJE 129 Prilog № 1: Kategorizacija mera i aktivnosti za realizaciju Strategije u zavisnosti od 134 načina realizacije i usaglašenost sa Prioritetnim osama budućeg IPARD‐a Prilog № 2: Članovi Radne Grupe za Ruralni razvoj Jablaničkog i Pčinjskog okruga 136 4 LISTA SKRAĆENICA ADA Austrijska Razvojna agencija ALER Agencija za lokalni ekonomski razvoj CGS Konkurentska shema grantova za savetodavstvo CHF Community Habitat Finance EFSA European Food Safety Authority EU Evropska unija FAO Food and Agriculture Organization of United Nations GMO GENETIČKI MODIFIKOVANI ORGANIZMI IBRD Međunarodna banke za obnovu i razvoj ILO International Labour Organization IPA Instrument za pretpristupnu pomoć IPARD Instrument pretpristupne pomoći za ruralni razvoj IPPC International Plant Protection Convention (IPPC) JP Javno preduzeće LAG Lokalna akciona grupa Povezanost ruralne ekonomije i razvojnih akcija/Liaison Entre Actions de Développement LEADER de l'Économie Rurale MPTŠV Ministarstvo poljoprivrede, trgovine šumarstva i vodoprivrede Republike Srbije MSP Mala i srednja preduzeća NBS Narodna banka Srbije NKD nepokretna kulturna dobra NPRR Nacionalni program ruralnog razvoja od 2011. do 2013. godine NRP Nedovoljno razvijena područja NSZ Nacionalna služba za zapošljavanje NVO Nevladina organizacija OECD Organizacija za evropsku saradnju i razvoj Participativno učenje i delovanje i Ruralna procena na osnovu učešća ‐Participatory PLA/PRA Learning and Action and Participatory Rural Apprisal RDA Regionalna agencija za razvoj: Centar za razvoj Jablaničkog i Pčinjskog okruga REEDA Regionalna agencija za ekonomski razvoj i preduzetništvo Jablaničkog okruga RGRR Regionalna grupa za ruralni razvoj RPP JP Regionalni prostorni plan opština Južnog pomoravlja RRA Republička radio‐difuzna agencija PRG Registrovano poljoprivredno gazdinstvo PSS Poljoprivredna Savetodavna i Stručna Služba SEPA Agencija za zaštitu životne sredine Republike Srbije SIDA Švedska agencija za međunarodni razvoj SKGO Stalna konferencija gradova i opština STAR Serbia Transitional Agriculture Reform Project ‐ Projekat reforme poljoprivrede u tranziciji STIPS Sistem tržišnih informacija poljoprivrede Srbije TO Turistička organizacija UNDP United Nations Development Programme UPOV International Union for the Protection of New Varieties of Plants USAID Agencija za međunarodni razvoj SAD VEEDA Regionalna agencija za ekonomski razvoj i preduzetništvo Pčinjskog okruga WB Svetska banka ‐World Bank WHO World Health Organization 5 1. UVOD Savremeno društvo nalazi se na značajnom raskršću, usled teško pomirljivih zahteva tržišne ekonomije, koja na jednoj strani zahteva efikasnost i profitabilnost, dok na drugoj strani postoji zahtev u pogledu ekološke prihvatljivosti i smanjenja pretnja i rizika po životnu sredinu. Koncept održivog razvoja je u okvirima EU usvojen kao efikasan odgovor na postojeće izazove u pogledu razvoja ekonomije i savremenog društva. Prema Populacionom fondu Ujedinjenih nacija (UNFPA)1, od 2008. godine više od polovine stanovništva Planete bi trebalo da naseljava gradove. Dugoročan trend smanjenja broja stanovnika u ruralnim oblastima zastupljen je u velikoj meri i u Republici Srbiji, posebno na jugu i istoku zemlje, što je dovelo do disbalansa u razvoju između urbanizovanih i ruralnih oblasti. Poslednjih decenija trend napuštanja sela je na zabrinjavajućem nivou. Jasno je da je poljoprivreda, sa procentualnom zatupljenošću od 26%2 u prihodu regiona, jedna od ključnih komponenata ekonomskog razvoja Jablaničkog i Pčinjskog okruga (i Republike Srbije) i stoga je neophodno ulagati u edukaciju i razvoj ruralnih područja koja, pored pomenute ekonomske, imaju sve veću ulogu i vrednost u pogledu kulturnog i naučno‐istraživačkog potencijala koji predstavlja očuvana priroda, bogatstvo predela i tradicionalnih vrednosti: stari zanati, rukotvorine, običaji, nošnje i slično. Iskorišćenje ovih potencijala dovelo bi do poboljšanja ekonomskog statusa i repopulacije, odnosno ostanka mlađe populacije u ruralnim oblastima, te do demografski povoljnije slike. To se može postići uz strateški pristup i pažljivo planiranje, jer je potencijale pored upotrebe neophodno očuvati i unapređivati zarad potonjeg dugoročnog i održivog prosperiteta. Regionalna Strategija ruralnog razvoja Jablaničkog i Pčinjskog okruga je programski dokument i instrument nastao participativnom analizom potencijala i definisanjem prioriteta u svrhu efikasnijeg i efektivnijeg upravljanja razvojem ovog ruralnog područja, a kroz smernice za razvoj prioritetnih oblasti: poljoprivrede, preduzetništva, infrastrukture i slično. Strategija je rezultat rada na pod‐projektu „Izrada Regionalne Strategije ruralnog razvoja Jablaničkog i Pčinjskog okruga“, u okviru projekta „Podrška održivom razvoju opština Jablaničkog i Pčinjskog okruga“, koji realizuje Centar za razvoj Jablaničkog i Pčinjskog okruga uz finansijsku podršku Austrijske agencije za razvoj (ADA). Participativno sagledavanje potreba i potencijala regiona sprovedeno je u sinergiji sa pod‐ projektom „Potrebe i potencijali lokalnih seoskih zajednica u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu“. Ovaj podprojekat je realizovan u okviru aktivnosti STAR projekta, finansijski podržanog od strane Ministarstva poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede Republike Srbije, iz zajma Međunarodne banke za obnovu i razvoj (IBRD – World Bank), a na osnovu konkurentske sheme grantova za savetodavstvo (CGS). Regionalna Strategija ruralnog razvoja Jablaničkog