ROMANDAN SİNEMAYA UYARLAMALAR (1960-1986) FİLİZ DURMAZ (Yüksek Lisans Tezi) Eskişehir, 2013 Ii
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
i ROMANDAN SİNEMAYA UYARLAMALAR (1960-1986) FİLİZ DURMAZ (Yüksek Lisans Tezi) Eskişehir, 2013 ii ROMANDAN SİNEMAYA UYARLAMALAR (1960-1986) Filiz DURMAZ T.C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı YÜKSEK LİSANS TEZİ Eskişehir 2013 iii T.C. ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Filiz DURMAZ tarafından hazırlanan Romandan Sinemaya Uyarlamalar (1960-1986) başlıklı bu çalışma 13/ 09 /2013 tarihinde Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği’nin ilgili maddesi uyarında yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak Jürimiz tarafından Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan: Yrd. Doç. Dr. Soner AKPINAR Üye: Yrd. Doç. Dr. Eylem SALTIK Üye: Yrd. Doç. Dr. Dilek E. ATAİZİ ONAY ..../…./2013 ……………………………... Enstitü Müdürü iv ÖZET ROMANDAN SİNEMAYA UYARLAMALAR (1960-1986) DURMAZ, Filiz Yüksek Lisans- 2013 Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Eylem Saltık Bu tez, uyarlama eleştirileri ve sorunları etrafında roman-sinema ilişkisi üzerine kurulu bir çalışmadır. Bu çerçevede roman ve sinemanın tarihsel süreci, dil ve anlatım unsurları tespit edilerek bu iki anlatının birbirini etkileyen sanatsal gelişimleri vurgulanmıştır. Uyarlama yaklaşımlarının ele alındığı bu araştırmada temel uyarlama sorunlarına ilişkin görüşler tespit edilmiştir. Bu çalışmada ayrıca uyarlamalar açısından 1960-1986’lı yılların kronolojik değerlendirilmesi yapılarak Türk sinemasında öne çıkan roman uyarlamaları ve bu yapımlara yansıyan eleştirel bakış açısı saptanmıştır. Araştırmanın son kısmında klasik yapıtlardan seçilen karşılaştırmalı roman-film analizleriyle teoride ifade edilen uyarlama problemlerinin, incelenen bu eserlere nasıl yansıdığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Sinema, roman, edebiyat, uyarlama, sinema ve roman dili. v ABSTRACT ADAPTATİON FROM NOVEL TO CİNEMA (1960-1986) DURMAZ, Filiz Master Thesis- 2013 Departmen of Turkish Language and Literature Supervisor: Yrd. Doç. Dr. Eylem Saltık This thesis is based on novel-cinema relationship from the perspective of adaptational issues and its critic. In this context, after historical background of the relations of novel-cinema duo, language and narrative features having been defined, emphasize is put on the question of how these two different style affect each other in the process of adaptation and what has been the historical developmental process of this interrelation. In this work, in which adaptational aproaches have been dealt with, fundamental adaptational questions are tried to be answered and basic point of views has been analysed. In this paper, from the perspective of adaptation, time period between 1960- 86 was taken into consideration in its chronological order. Prominent cinema adaptations of novels which was produced within this time span and their criticism are evaluated. At the end of the research, practise, which are seen as the cinematic adaptation of prominent novels, theoretical issues and influence which exists among novel-cinema duo are studied and the question of how this interrelation is reflected on cinematic productions that are mentioned in this paper, is tried to be answered. Key Words: Cinema, novel, literature, adaptation, cinema-novel language. vi İÇİNDEKİLER ÖZET………………………………………………………………………………...iv ABSTRACT…………………………………………………………………………..v KISALTMALAR……………………………………………………………………..x ÖNSÖZ………………………………………………………………………………xi GİRİŞ ROMAN VE SİNEMANIN GELİŞİMİ 1.1. SİNEMANIN GELİŞİM SÜRECİ 1.1.1. Sinemanın Doğuşu……………………………………………………..1 1.1.2. Sinematograf Öncesi Keşifler………………………………………….2 1.1.3. İlk Öykülü Filmler ve Sinema Teknikleri……………………………...3 1.1.4. Sinemanın Gelişimine Katkı Sağlayan İlk Edebiyat Uyarlamaları……4 1.1.5. Sinema Roman Gelişiminin Farklı ve Benzer Yönleri………………...7 1.1.6. Ülkemizde İlk Sinema Gösterimleri…………………………………..8 1.1.7. Türk Sinemasında İlk Belge Film ……………………………………10 1.1.8. Türk Sinemasında İlk Uyarlamalar…………………………………...11 1.1.9. Türk Sinemasının İlk Roman Uyarlaması “Mürebbiye”………….....12 1.1.10. Muhsin Ertuğrul Dönemi Roman Uyarlamaları…………………….13 1.1.11. Türk Sinemasının Dönemleri …………………………………….....14 1.2. ROMANIN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.2.1. Bir Edebi Tür Olarak Roman Tarihi …………………………………15 1.2.2. Türk Edebiyatında Roman……………………………………………19 vii 1. BÖLÜM SİNEMA - EDEBİYAT DİLİ VE ANLATIM UNSURLARI 2.1.SİNEMA VE EDEBİYAT DİLİ 2.1.1. Dilin Varlığı….……………………………………………………….23 2.1.2. Göstergeler……………………………………………………………26 2.1.3. Anlamsal İfadeler……………………………………………………..29 2.1.4. Söz Dizimi…………………………………………………………….31 2.1.5. Sinema Grameri “Noktalama”……………………………………......33 2.2.SİNEMA VE ROMANDA ANLATI UNSURLARI 2.2.1. Bakış Açısı……………………………………………………………36 2.2.2. Anlatım Teknikleri……………………………………………………39 2.2.3. Romanda Zaman ve Mekân…………………………………………..41 2.2.4. Filmsel Zaman ve Mekân…………………………………………….43 2.2.5. Sinemada Diğer Unsurlar……………………………………………..44 2. BÖLÜM ROMAN- SİNEMA ETKİLEŞİMİ VE UYARLAMA YAKLAŞIMLARI 3.1. Griffith ve Sinemanın Romanla Kurgusal Etkileşimi…………………..47 3.2. Romanın Sinemadan Etkilenmesi………………………………………49 3.3. Roman Sinema Karşılaştırması…………………………………………51 3.4. Roman ve Uyarlama ……………………………………………………55 3.5. Senaryo Nasıl Hazırlanır………………………………………………..57 3.6. Uyarlama Sorunları……………………………………………………..58 3.7.Yazar,Yönetmen ve Eleştirmen Gözüyle Sinema Uyarlamalarına Bakış.62 3.8. Göstergebilim Diliyle Uyarlama Etkinliği Nasıl Olmalı?………………70 viii 3. BÖLÜM KRONOLOJİK OLARAK ROMAN UYARLAMALARI ( 1960-1986 ) 4.1. Türk Sineması ve 1960-86’lı Yıllar…………………………………….72 4.2. Roman Uyarlamaları Açısından Bir Dönem Kronolojisi (1960-1986)…75 4.3. Türk Sinema Tarihinde Öne Çıkan Edebiyat Uyarlamaları ( 1960-86 )..79 4. BÖLÜM KARŞILAŞTIRMALI FİLM İNCELEME ÖRNEKLERİ 5.1. Her Dönem Popüler Kimliğini Koruyabilen Bir Uyarlama “Yaprak Dökümü” 5.1.1. Yaprak Dökümü Roman İncelemesi………………………………...100 5.1.1.1. Roman Karakterleri………………………………………..100 5.1.1.2. Olay Örgüsü……………………………………………….102 5.1.1.3. Anlatım Tekniği…………………………………………...106 5.1.2. Yaprak Dökümü Film İncelemesi…………………………………...107 5.1.2.1. Roman ve Filmin Karşılaştırılması ……………………….108 5.1.2.2. Karşılaştırmalı Olay Örgüsü……………………………….109 5.1.2.3. Film Çekim Tekniği……………………………………….113 5.2. Birinci Tekil Anlatımdan Nesnel ve Öznel Anlatıma “ Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” 5.2.1. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu Roman İncelemesi…………………...114 5.2.1.1. Roman Karakterleri ………………………………………116 5.2.1.2. Olay Örgüsü……………………………………………….118 5.2.1.3. Anlatım Tekniği…………………………………………...122 5.2.2. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu Film İncelemesi……………………...125 5.2.2.1. Roman ve Filmin Karakter Karşılaştırılması……………..125 5.2.2.2. Karşılaştırmalı Olay Örgüsü……………………………….126 ix 5.2.2.3. Film Çekim Tekniği……………………………………….129 5.3. Türk Sinemasında Üç Yönetmen ve Üç Farklı Yorum “Vurun Kahpeye”…...130 5.3.1. Vurun Kahpeye Roman İncelemesi…………………………………130 5.3.1.1. Roman Karakterleri………………………………………..132 5.3.1.2. Olay Örgüsü……………………………………………….133 5.3.1.3. Anlatım Tekniği…………………………………………...138 5.3.2. Vurun Kahpeye Film İncelemeleri…………………………………..139 5.3.2.1. Lütfi Akad Uyarlaması……………………………………139 5.3.2.2. Orhan Aksoy Uyarlaması ………………………………...140 5.3.2.2.1. Romanla Filmin Karşılaştırılması………………..140 5.3.2.2.2. Filmin Çekim Tekniği……………………...……145 5.3.2.3. Halit Refiğ Uyarlaması…………………………………….146 5.3.2.3.1. Roman ile Filmin Karşılaştırılması……………...146 5.3.2.3.2. Film Çekim Tekniği……………………………..150 5.4. Bir Türk Mizah Klasiği “Hababam Sınıfı” ……………………………...…..151 5.4.1. Hababam Sınıfı Roman İnceleme…………………………………..151 5.4.1.1. Roman Karakterleri……………………………………......153 5.4.1.2. Hababam Sınıfı’nın Fikri Yapısını Öne Çıkaran Olaylar.....156 5.4.1.3. Anlatım Tekniği…………………………………………...164 5.4.2. Hababam Sınıfı Film İnceleme……………………………………...165 5.4.2.1. Romanla Filmin Karşılaştırılması…………………...…….167 5.4.2.2. Film Karakterleri Çevresinde Olay Örgüsü…………...….168 5.4.2.3. Filmin ÇekimTekniği……………………………………...174 SONUÇ………………………………………………………………………….…175 KAYNAKÇA………………………………………………………………………181 x KISALTMALAR Bkz. : Bakınız C. : Cilt Çev. : Çeviren S. : Sayı s. : Sayfa ss. : Sayfa sayısı TDK : Türk Dil Kurumu Age. : Adı geçen eser Bty. : Basım tarihi yok Haz. : Hazırlayan xi ÖN SÖZ Dört bölümden oluşan bu tez çalışmasında edebiyat ve sinemanın gelişim süreci, dil-anlatım unsurları, sinemanın romanla etkileşimi, uyarlama yaklaşımları, 1960-1986 yıllarını kapsayan roman uyarlamalarının kronolojik tespiti, her iki sanat dalına ait yazılı kaynak taramasıyla sağlanmıştır. Ayrıca yapılan karşılaştırmalı eser - film inceleme örnekleriyle, roman anlatısının filme nasıl yansıdığı analiz edilerek yorumlanmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde romanın tarihsel olgunlaşma çizgisine, sinematografın keşfiyle başlayan sinema tarihine ve ilk edebiyat uyarlamalarına değinilerek yüzyıllar önce yetkinliğini ispatlamış romanın köklü geçmişinin, sinema üzerindeki önemli rolü tespit edilmiştir. Böylece başlangıçta sıradan görüntülerin yer aldığı sinemanın öykü anlatmak için yöneldiği edebiyatla bağı ve kazandığı sanatsal ifade biçimi, sinema-roman ilişkisi aktarılarak vurgulanmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde roman ve sinema dilinin farklılık ve benzerlikleri, anlatım unsur ve teknikleri tespit edilerek her iki sanat dalının birbiriyle ilişkisi dikkate alınmıştır. Bu bilgiler ışığında film kuramcılarının ve yönetmenlerin uyarlamada temel sorun olarak ifade ettiği sinema ve roman