Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Miasto i

Miasto i zaopatrywane są w energie elektryczną z systemu krajowego poprzez Gáówne Punkty Zasilające (GPZ) w Malborku i w Mikoáajkach Pomorskich. Z tych GPZ-ów energia elektryczna przesyáana jest liniami Ğredniego napiĊcia do stacji transformatorowych 15/0,4 kV i dalej liniami niskiego napiĊcia do odbiorców.

Z energii elektrycznej korzysta 100%mieszkaĔców miasta i gminy Sztum. ZuĪycie energii w .r 1988 wynosiáo 10 500 MWh (ok. 560 kWh / 1 mieszkaĔca), co odpowiada zapotrzebowaniu mocy ok. 3,2 MW (ok. 240 W/1 mieszkaĔca).

Przez obszar gminy przebiegają tranzytem linie elektroenergetyczne 110 kV Malbork - Mikoáajki Pomorskie i 400 kV GdaĔsk - Grudziądz.

Przyjmuje siĊ, Īe system elektroenergetyczny powinien zapewniü odbiorcom nieprzerwaną dostawĊ energii elektrycznej w iloĞci stosownej do potrzeb. Ponadto odbiorca musi mieü zapewnioną moĪliwoĞü dowolnego wykorzystania energii do róĪnych celów tj.: oĞwietlenia, korzystania ze sprzĊtu gospodarstwa domowego, ogrzewania, przygotowania posiáków i ciepáej wody.

Jednostkowe zapotrzebowanie mocy okreĞla siĊ na poziomie 400 W/ M. Q. o ok. 50 % wyĪszym niĪ obecnie.

Moc istniejących GPZ-tów zasilających miasto i gminĊ Sztum jest wystarczająca dla zaspokojenia potrzeb ok. 25 000 mieszkaĔców. Na obszarze miasta Sztum rezerwuje siĊ teren pod budowĊ nowego GPZ-tu zaopatrywanego w energiĊ z linii110 kV Malbork - Mikoáajki Pomorskie, o ile zapotrzebowanie na energiĊ na obszarze miasta i gminy Sztum przekroczy moĪliwoĞci dostawy z GPZ-tów poáoĪonych poza obszarem gminy.

NiezaleĪnie od tego na caáym obszarze miasta i gminy Sztum preferuje siĊ budowĊ maáych niekonwencjonalnych Ĩródeá energii elektrycznej.

Gmina Na obszarze Starego Targu istnieje sieü energetyczna w postaci napowietrznych linii energetycznych odpowiadająca potrzebom. Na pozostaáym obszarze gminy sieü wymaga drobnych modyfikacji i rozbudowy.

Gmina Mikoáajki Pomorskie

Zasilanie gminy w energiĊ elektryczna nastĊpuje z Gáównego Punktu Zasilania (GPZ) Mikoáajki Pomorskie, do którego doprowadzona jest linia wysokiego napiĊcia 110 kV. Zasilanie gminy odbywa siĊ rozbudowanym ukáadem sieci przesyáowych SN 15 kV.

Obecnie nie przewiduje siĊ koniecznoĞci rozbudowy istniejącej sieci Ğredniego napiĊcia SN 15 kV. Po roku 2010 planowana jest budowa linii elektroenergetycznej 110 kV relacji GPZ Mikoáajki Pomorskie – DzierzgoĔ.

Miasto i gmina DzierzgoĔ

Teren gminy i miasta jest zasilany w energiĊ elektryczną poprzez GPZ – Kwidzyn oraz rozbudowany ukáad sieci przesyáowych i magistralnych SN 15 kV (Malbork – Waplewo – DzierzgoĔ), co caákowicie zaspokaja zapotrzebowanie gminy. Energetyka na terenie miasta i gminy jest przygotowana na dostarczanie zwiĊkszonej mocy, w miarĊ potrzeb klientów.

43 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

W przyszáoĞci, na terenie gminy DzierzgoĔ planowana jest budowa linii energetycznej wysokiego napiĊcia oraz GPZ 110/15 kV.

Naterenie gminy zlokalizowane są dwie e lektrowniewodne,któresą wáasnoĞcią prywatną. Pierwsza z hydroelektrowni o mocy 30 KW zostaáa zbudowana w Dzierzgoniu na 21,8 km od ujĞcia rzeki DzierzgoĔ i posiada maksymalną moc za notowaną 36 KW. Druga elektrownia wodna o mocy 39 KW zasilająca dwie turbiny o mocy 25 i 14 KW , powstaáa w Stanówku, 26,5 km od ujĞcia rzeki DzierzgoĔ o mocy maksymalnej 60 KW.

Gmina Stary DzierzgoĔ

W gminie istnieje sieü Ğredniego napiĊcia. Linie elektroenergetyczne oraz stacje trafo 15/4 kV mogą byü rozbudowywane, w miarĊ zwiĊkszania siĊ zapotrzebowania na energie elektryczną na terenie gminy.Niewielka czĊĞü e nergii wytwarza najest przez maá eą elektrowniĊ wod ną w MyĞlicach.

Drogownictwo.

Przez sztumski przebiegają waĪne szlaki komunikacyjne, do których zalicza siĊ droga krajowa nr 55 (Nowy Dwór GdaĔski – Malbork – Sztum – Kwidzyn – Grudziądz - Stolno), o dáugoĞci 17,8 km i 7 dróg wojewódzkich, o áącznej dáugoĞci okoáo 100 km. W Sztumie od drogi krajowej nr 55 odchodzą drogi wojewódzkie: w kierunku wschodnim – droga wojewódzka nr 517 Sztum – Górki – Stary Targ – , od której w Górkach odgaáĊzia siĊ droga wojewódzka nr 522 Górki – Mikoáajki Pomorskie – Prabuty, w kierunku zachodnim – droga wojewódzka nr 603 Sztum – Biaáa Góra

DáugoĞü dróg na 100 km2 w poszczególnych gminach wynosi : – w gminie Sztum – 31,52 km – w gminie Stary Targ – 150,31 km – w gminie Mikoáajki Pomorskie – 27,25 km – w gminie DzierzgoĔ – 34,36 km - w gminie Stary DzierzgoĔ – 58 km.

àączna dáugoĞü dróg na terenie powiatu sztumskiego wynosi 1 546,5 km, z czego:

Tabela 16 Struktura dróg na obszarze powiatu sztumskiego Drogi Drogi Drogi gminne Drogi krajowe OGÓ EM km powiatowe wojewódzkie à

1 153 276 99 723 17 772 1546 495 ħródáo: BiP. Powiat Sztumski. Opracowanie wáasne (stan na 31.08.02r.)

Wedáug informacji Wydziaáu Komunikacji Starostwa w Sztumie, na terenie powiatu na koniec 2002 roku zarejestrowanych byáo 19 571 pojazdów. Trwale wyrejestrowano 4 056 pojazdów, a przerejestrowano poza teren powiatu 7 049 pojazdów.

44 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Kolejnictwo.

Przez obszar powiatu przebiegają 3 linie kolejowe relacji: Warszawa – GdaĔsk, Kwidzyn – Malbork oraz Malbork – PasáĊk. W Sztumie znajduje siĊ stacja kolejowa bez trakcji elektrycznej, natomiast linie przebiegające przez DzierzgoĔ i Mikoáajki Pomorskie są zelektryfikowane.

Turystyka.

Powiat sztumski naleĪy do maáo znanych pod wzglĊdem turystycznym czĊĞci kraju. PoáoĪenie geograficzne, krajobrazy, jeziora, ciekawe zabytki i maáo dotychczas przeksztaácona przyroda, sprawiają, Īe powiat ten moĪe niedáugo staü siĊ bardzo atrakcyjny dla turystów. Dotychczas jednak w wiĊkszoĞci gmin powiatu nie jest prowadzona dziaáalnoĞü turystyczna. Jedynie gmina i miasto Sztum są przygotowane na przyjĊcie turystów. W Sztumie istnieje odpowiednia baza noclegowa i Īywieniowa, jak równieĪ atrakcje turystyczne: - kąpielisko ze sprzĊtem wodnym, - korty tenisowe, boisko i stadion, - ĞcieĪki pieszo-rowerowe, - pole namiotowe koáo plaĪy miejskiej, - stadnina koni WĊgry oraz szkóáka jazdy konnej w Sztumskim Polu

Latem na terenie zamku organizowane są liczne imprezy: turnieje rycerskie, plenery malarskie oraz obchody Dni Ziemi Sztumskiej i Targi PowiĞla.

W Sztumie funkcjonuje równieĪ „Maáe Muzeum”, gdzie eksponowane są historyczne pamiątki Sztumu i Ziemi Sztumskiej.

Pozostaáa czĊĞü powiatu jest zagospodarowana pod wzglĊdem turystycznym, bardzo sáabo, pomimo Īe w kaĪdej z gmin znajdują siĊ ciekawe obiekty, np. pozostaáoĞci zamków krzyĪackich w trzech gminach, dwa paáace i XVII wieczny klasztor (Stary Targ, StąĪki i DzierzgoĔ), jak równieĪ liczne koĞcioáy o zaáoĪeniach Ğredniowiecznych oraz najczĊĞciej XIX wieczne domy o konstrukcji szkieletowej – stanowiące jedne z piĊkniejszych przykáadów budownictwa wiejskiego.

Dla turystów – miáoĞników historii najdawniejszej, istotny jest fakt niegdysiejszego zamieszkiwania tych ziem przez Prusów, czego Ğlady pozostaáy w nazwach geograficznych, istniejących lub zapomnianych, jak np. nazwa najstarszej znanej osady na terenie obecnego Dzierzgonia – Sirgun.

W Dzierzgoniu ma siedzibĊ Stowarzyszeniu Gospodarstw GoĞcinnych „Pomezania Na terenie powiatu są trzy hotele (w Sztumie, Goraju i w Dzierzgoniu), jeden zajazd w Czerninie oraz gospodarstwa agroturystyczne (we Wrzosach, Budziszu, Bukowie i w Sztumskim Polu). Noclegi i wyĪywienie moĪna równieĪ zamówiü w internacie Zespoáu Szkóá w Sztumie. Dla turystów uprawiających turystykĊ niskobudĪetową przygotowane jest schronisko máodzieĪowe w wsi Piekle.

Szlaki piesze i ĞcieĪki rowerowe.

Sztum leĪy na szlaku turystycznym GdaĔsk – Malbork – ToruĔ i jest czĊĞcią trasy turystycznej zwanej „szlakiem PowiĞla”, która prowadzi z Elbląga do Kwidzyna.

Przez powiat sztumski przebiegają dwa oznakowane szlaki turystyczne PTTK. Szlaki te związane są z czĊĞcią zachodnią powiatu.

Szlak „Kopernikowski” – kod: PM-6-c – szlak czerwony; odcinek trasy w powiecie sztumskim przebiega z GoĞciszewa przez wsie WĊgry, UĞnice, ĩydzią GórĊ i Biaáą GórĊ, a juĪ poza powiatem do Ryjewa i Kwidzyna.

45 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Szlak „NadwiĞlaĔski” – kod: PM-1557-n – odcinek sztumski szlaku niebieskiego przebiega ze Sztumu przez leĞniczówkĊ Wydry nad jeziorem Parleta, osiedle , ĩydzią GórĊ, Piekáo i Biaáą GórĊ, gdzie dochodzi do szlaku czerwonego, przez leĞniczówkĊ „Wygoda” i dalej juĪ poza powiatem sztumskim do Benowa i Kwidzyna.

MiĊdzynarodowa trasa rowerowa Euro Route R-1 (kolor zielony), prowadząca z Calais we Francji do Saint Petersburga w Rosji, na terenie powiatu sztumskiego biegnie przez gminy Sztum, Stary Targ i DzierzgoĔ, przez miejscowoĞci: Benowo, Biaáa Góra, Sztumskie Pole, Sztum, Czernin, , Stary Targ, Waplewo, Ramoty, , , Litewki, DzierzgoĔ, Bągart. DáugoĞü trasy wynosi ok. 40 km.

W celu podniesienia atrakcyjnoĞci turystycznej terenu, wytyczono juĪ i planuje siĊ liczne trasy wycieczek i ĞcieĪek pieszych, rowerowych, dydaktycznych, prowadzących przez najciekawsze miejscowoĞci powiatu: w gminie Mikoáajki Pomorskie (ĞcieĪka pieszo-rowerowa o dáugoĞci ok. 4 km z oczyszczalni w Krastudach do wsi MiniĊty i Dworek); w gminie DzierzgoĔ (ĞcieĪka rowerowa i piesza edukacyjna); w gminie Stary DzierzgoĔ (planowane są ĞcieĪki rowerowo-piesze ok. 15 km w obszarze otuliny i obszaru Parku Krajobrazowego Pojezierza Iáawskiego); w gminie Stary Targ ĞcieĪki rowerowe związane są z fragmentem miĊdzynarodowej ĞcieĪki rowerowej R-1.

Liczne jeziora poáączone niewielkimi rzekami i kanaáami tworzą niewykorzystane, atrakcyjne szlaki wodne. Znane szlaki kajakowe (Nogat, jeziora Jeziorak) omijają teren gmin powiatu sztumskiego.

46 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Rysunek 3 Infrastruktura techniczno – inĪynieryjna na terenie powiatu sztumskiego

47 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

5. ZAàOĩENIA WYJĝCIOWE PROGRAMU

Jako zaáoĪe nia wyjĞciowe do Programu ochrony Ğrodowiska dla powiatu sztumskiego przyjĊto uwarunkowania zewnĊtrzne i wewnĊtrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych, programów wyĪszego rzĊdu oraz dokumentów planistycznych uwzglĊdniających problematykĊ ochrony Ğrodowisk a. NiezbĊdne byáo równieĪ uwzglĊdnienie zamierzeĔ rozwojowych powiatu i jego poszczególnych gmin, zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i spoáecznym.

Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem Ğrodowiska w powiecie byáy podstawą do zdefiniowania priory tetów i celów w zakresie ochrony Ğrodowiska i racjonalnego uĪytkowania zasobów naturalnych.

5.1 UWARUNKOWANIA ZEWNĉTRZNE OPRACOWANIA PROGRAMU OCHRONY ĝRODOWISKA DLA POWIATU SZTUMSKIEGO

Zasady ochrony Ğrodowiska wymuszają zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego podejĞcia. Powiat nie jest ukáadem zamkniĊtym, a poszczególne elementy Ğrodowiska zachowują ciągáoĞü bez wzglĊdu na granice terytorialne. Z tego wzglĊdu, konieczne jest przyjĊcie uwarunkowaĔ wynikających z programów, planów i strategii zewnĊtrznych wyĪszego rzĊdu, umoĪliwiających szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony Ğrodowiska. Gáówne uwarunkowania zewnĊtrzne dla powiatu sztumskiego w zakresie ochrony Ğrodowiska wynikają z nastĊpujących dokumentów:

- Strategii trwa áego i zrównowaĪonego rozwoju kraju i województwa pomorskiego, - Strategii rozwoju regionalnego kraju, - Koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju i województwa pomorskiego, - Polityki ekologicznej paĔstwa wraz z programem wykonawczym, - systemu prawa ochrony Ğrodowiska w Polsce, w tym projektowanych aktów prawnych, - miĊdzynarodowych zobowiązaĔ Polski w zakresie ochrony Ğrodowiska, - zobowiązaĔ Polski przyjĊtych w zakresie ochrony Ğrodowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej, - Programu ochrony Ğrodowiska dla województwa pomorskiego, - strategii i polityk sektorowych (zwáaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rolnictwa i obszarów wiejskich, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leĞnictwa).

5.1.1 POLITYKA EKOLOGICZNA PAēSTWA

Zasady realizacji polityki ekologicznej, cele i zadania ujĊte w "Programie wykonawczym do II Polityki Ekologicznej PaĔstwa na lata 2002 - 2010" oraz, w dostosowanej do wymagaĔ ustawy Prawo ochrony Ğrodowiska, "Polityce ekologicznej paĔstwa na lata 2003-2006 z uwzglĊdnieniem perspektywy na lata 2007 -2010", zostaáy przyjĊte jako podstawa niniejszego Programu.

NadrzĊdną zasadą przedstawioną w Polityce ekologicznej paĔstwa jest zasada zrównowaĪonego rozwoju. ZrównowaĪony rozwój nie narusza w sposób istotny i trwaáy Ğrodowiska Īycia czáowieka i godzi prawa przyrody, ekonomii oraz rozwoju spoáeczeĔstw wraz ze zrównowaĪeniem szans dostĊpu do zasobów obecnym i przyszáym pokoleniom. W skrócie wiĊc zapewnia rozwój wynikający z dziaáalnoĞci czáowieka odbywający siĊ w harmonii z przyrodą. NajwaĪniejszymi czynnikami, które naleĪy uwzglĊdniaü przy programowaniu zrównowaĪonego rozwoju są: czynniki spoáeczne, ekologiczne, przestrzenne i ekonomiczne.

Rozwój zrównowaĪony oznacza taką filozofiĊ rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego, która przeciwstawia siĊ ekspansji opartej wyáącznie o wzrost gospodarczy.

W Polityce ekologicznej paĔstwa jako zasady szczegóáowe przyjĊto:

48 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

ZasadĊ prewencji, oznaczającą w szczególnoĞci: - zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeĔ poprzez stosowanie najlepszych dostĊpnych technik (BAT), - recykling, czyli zamykanie obiegu materiaáów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze Ğcieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich skáadowania, - zintegrowane podejĞcie do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeĔ i zagroĪeĔ zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeĔ (tzw. dyrektywa IPPC), - wprowadzanie proĞrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usáugami, zgodnie z ogólnoĞwiatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyraĪonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp.

ZasadĊ "zanieczyszczający páaci” odnoszącą siĊ do odpowiedzialnoĞci za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagroĪeĔ. OdpowiedzialnoĞü tĊ ponosiü powinny wszystkie jednostki uĪytkujące Ğrodowisko, a wiĊc takĪe konsumenci, zwáaszcza, gdy mają moĪliwoĞü wyboru mniej zagraĪających Ğrodowisku dóbr konsumpcyjnych.

ZasadĊ integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczającą uwzglĊdnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i spoáecznymi.

ZasadĊ regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-báotne, szczególnie w strefach przygranicznych).

ZasadĊ subsydiarnoĞci, oznaczającą przekazywanie czĊĞci kompetencji i uprawnieĔ decyzyjnych dotyczących ochrony Ğrodowiska na wáaĞciwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby byá on rozwiązywany na najniĪszym szczeblu, na którym moĪe zostaü skutecznie i efektywnie rozwiązany.

ZasadĊ skutecznoĞci ekologicznej i efektywnoĞci ekonomicznej odnoszącą siĊ do wyboru planowanych przedsiĊwziĊü inwestycyjnych ochrony Ğrodowiska a oznaczającą potrzebĊ minimalizacji nakáadów na jednostkĊ uzyskanego efektu.

W Polityce Ekologicznej PaĔstwa przedstawione zostaáy takĪe cele ogólne o charakterze strategicznym i realizacyjnym, w róĪnych horyzontach czasowych. Jako oddzielne zagadnienie omówione zostaáo zagadnienie wáączania aspektów ochrony Ğrodowiska do polityk sektorowych takich jak: przemysá i energetyka, transport, rolnictwo, leĞnictwo, budownictwo i gospodarka komunalna, zagospodarowanie przestrzenne, turystyka, ochrona zdrowia, handel i dziaáalnoĞü obronna. Wskazane zostaáy przede wszystkim cele i dziaáania, które naleĪy podjąü w ramach programów sektorowych, jako konieczny udziaá sektorów w realizacji zrównowaĪonego rozwoju.

Z wymienionych w Polityce ekologicznej paĔstwa celów i dziaáaĔ szczegóáowych wybrano zagadnienia szczególnie istotne z punktu widzenia problemów wystĊpujących w powiecie sztumskim. Zagadnienia te uwzglĊdniono w sposób szczegóáowy w poszczególnych rozdziaáach Programu.

5.1.2 . FUNDUSZ SPÓJNOĝCI - PRIORYTETY CZĉĝCI ĝRODOWISKOWEJ (2004 - 2006)

Bardzo istotnym zagadnieniem je stzapewnienie Ĩródeá finansowania dla zaplanowanych dziaáaĔ i inwestycji. Niebagatelną rolĊ bĊdzie peániá w tym wzglĊdzie Fundusz SpójnoĞci, dlatego istotne jest, aby na etapie programowania zadaĔ z zakresu ochrony Ğrodowiska uwzglĊdniü zasady i kryteria przy znawania Ğrodków finansowych z funduszy Unii Europejskiej.

49 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

5.1.3 . OBOWIĄZUJĄCE AKTY PRAWNE W ZAKRESIE OCHRONY ĝRODOWISKA

Podstawowymi aktami prawnymi w dziedzinie ochrony przyrody są nastĊpujące ustawy: -Ustawa Prawo ochrony Ğrodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.627) z póĨniejszymi zmianami; -Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2004 r. Nr 92 poz. 880); - Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leĞnych z dnia 3 lutego 1995 r. (tekst jednolity Dz. U. 95.16.78); - Ustawa o lasach z dnia 28 wrzeĞnia 1991 r. (Dz. U. 91.101.444) z póĨniejszymi zmianami; - Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. 2001.115.1229) z póĨniejszymi zmianami; - Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U.94.27.96) z póĨniejszymi zmianami; - Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodĊ i zbiorowym odprowadzaniu Ğcieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747) z póĨniejszymi zmianami; - Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.628) z póĨniejszymi zmianami.

6. ZAàOĩENIA OCHRONY ĝRODOWISKA DLA POWIATU SZTUMSKIEGO DO 2010 ROKU

Naczelną zasadą przyjĊtą w Programie ochrony Ğrodowiska dla powiatu sztumskiego jest zasada zrównowaĪonego rozwoju umoĪliwiająca lepsze zagospodarowanie istniejącego potencjaáu powiatu (zasobów Ğrodowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprzĊtu, jak i ludzi oraz wiedzy). Na podstawie kompleksowego raportu o stanie Ğ rodowiska oraz Ĩródáach jego przeksztaácenia i zagroĪenia przedstawiono poniĪej propozycjĊ dziaáaĔ programowych umoĪliwiających speánienie zasady zrównowaĪonego rozwoju poprzez koordynacjĊ dziaáaĔ w sferze gospodarczej, spoáecznej i Ğrodowiskowej. Daje to moĪliwoĞü planowania przyszáoĞci powiatu w perspektywie kilkunastu lat i umoĪliwia aktywizacjĊ spoáeczeĔstwa powiatu - zwiĊkszenie inicjatywy i wpáywu spoáecznoĞci na realizacjĊ dziaáaĔ rozwojowych.

Cele i dziaáania proponowane w programie ochrony Ğrodowiska powinny posáuĪyü do tworzenia warunków dla takich zachowaĔ ogóáu spoáeczeĔstwa, które polegaü bĊdą w pierwszej kolejnoĞci na niepogarszaniu stanu Ğrodowiska przyrodniczego na danym terenie, a nastĊpnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodowaü zrównowaĪony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków Īycia mieszkaĔców przy zachowaniu walorów Ğrodowiska naturalnego na terenie powiatu sztumskiego.

6.1. POWIATOWE LIMITY RACJONALNEGO WYKORZYSTANIA ZASOBÓW NATURALNYCH I POPRAWY STANU ĝRODOWISKA

W związku z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i koniecznoĞcią ograniczenia wprowadzania zanieczyszczeĔ do Ğrodowiska ustalone zostaáy limity krajowe (do osiągniĊcia do 2010 roku), przedstawione w "II Polityce ekologicznej paĔstwa. Limity te nie zostaáy zmienione w "Polityce ekologicznej paĔstwa na lata 2003 - 2006 z uwzglĊdnieniem perspektywy na lata 2007 -2010". W skali kraju są one nastĊpujące:

- Zmniejszenie wodocháonnoĞci produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i wartoĞü sprzedaną w przemyĞle), -Og raniczenie materiaáocháonnoĞci produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. w taki sposób, aby uzyskaü co najmniej Ğrednie wielkoĞci dla paĔstw OECD (w przeliczeniu na jednostkĊ produkcji, wartoĞü produkcji lub PKB), -Og raniczenie zuĪycia energii o 50% w stosunku do 1990 r. i o 25% w stosunku do 2000 r. (w przeliczeniu na jednostkĊ produkcji, wartoĞü produkcji lub PKB), - Dwukrotne zwiĊkszenie udziaáu odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysáowych w porównaniu ze stanem z 1990 r., - Odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50% papieru i szkáa z odpadów komunalnych,

50 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

- Peána likwidacja zrzutów Ğcieków nieoczyszczonych z miast i zakáadów przemysáowych, - Zmniejszen ie áadunku zanieczyszczeĔ odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysáu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spáywu powierzchniowego - równieĪ o 30%, -Og raniczenie emisji pyáów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, niemetanowych lotnych związ kóworganicznycho4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu z 1990 r.,

Z uwagi na brak podstaw planistycznych nie moĪna obecnie dokonaü podziaáu limitów krajowych na regionalne. Dlatego teĪ, dla powiatu sztumskiego zaáoĪono realizacjĊ polityki dáugoterminowej, sprzyjającej osiągniĊciu wymienionych w limitach krajowych dziaáaĔ i ograniczania emisji zanieczyszczeĔ, natomiast szczegóáowe wytyczne przyjĊto jedynie dla gospodarki odpadami, zgodnie ze sporządzonym Planem gospodarki odpadami.

6.2. NADRZĉDNY CEL PROGRAMU OCHRONY ĝRODOWISKA DLA POWIATU SZTUMSKIEGO

NadrzĊdny cel Programu ochrony Ğrodowiska dla powiatu sztumskiego sformuáowano nastĊpująco:

Osią gniĊcie trwaáego rozwoju powiatu sztumskiego i zwiĊkszenie jego atrakcyjnoĞci poprzez poprawĊ Ğrodowiska przyrodniczego i rozwój infrastruktury.

6.3. PRIORYTETY EKOLOGICZNE

KompleksowoĞü zagadnieĔ ochrony Ğrodowiska, a takĪe zakres przeobraĪeĔ na terenie powiatu wymusiáa wyznaczenie celów strategicznych, Ğrednio i krótkoterminowych, a takĪe przyjĊcie zadaĔ z zakresu wielu sektorów ochrony Ğrodowiska. SpoĞród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnieĔ, których rozwiązanie przyczyni siĊ w najbliĪszej przyszáoĞci (horyzont czasowy 2004 - 2007) do poprawy stanu Ğrodowiska na terenie powiatu i rozwiązania najistotniejszych kwestii związanych z tą dziedziną.

Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnozĊ stanu poszczególnych komponentów Ğrodowiska na terenie powiatu, uwarunkowaĔ zewnĊtrznych i wewnĊtrznych, a takĪe innych wymagaĔ w zakresie jakoĞci Ğrodowiska.

Wybór priorytetowych przedsiĊwziĊü ekologicznych na terenie powiatu sztumskiego na lata 2004- 2007 przeprowadzono przy zastosowaniu nastĊpujących kryteriów organizacyjnych i Ğrodowiskowych.

Kryteria o charakterze organizacyjnym

- zaawansowanie przedsiĊwziĊcia w realizacji, - koniecznoĞü realizacji przedsiĊwziĊcia ze wzglĊdów prawnych, - zabezpieczenie Ğrodków na realizacjĊ lub o moĪliwoĞü uzyskania dodatkowych zewnĊtrznych Ğrodków finansowych (z Unii Europejskiej z innych Ĩródeá zagranicznych lub krajowych), - efektywnoĞü ekonomiczna przedsiĊwziĊcia, - znaczenie przedsiĊwziĊcia w skali regionalnej, - speánianie wymogów zrównowaĪonego rozwoju - zgodnoĞü przedsiĊwziĊcia dla rozwoju gospodarczego powiatu, -wymiar przedsiĊwziĊcia (ponad lokalny i publiczny).

Kryteria o charakterze Ğrodowiskowym

51 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

- moĪliwoĞü likwidacji lub ograniczenia najpowaĪniejszych zagroĪeĔ dla Ğrodowiska i zdrowia ludzi, - zgodnoĞü z celami i priorytetami ekologicznymi okreĞlonymi w „Polityce ekologicznej paĔstwa na lata 2003-2006 z uwzglĊdnieniem perspektyw na lata 2007-2010”, - skala dysproporcji pomiĊdzy aktualnym i prognozowanym stanem Ğrodowiska a stanem wymaganym przez prawo, - skala efektywnoĞci ekologicznej przedsiĊwziĊcia (efekt planowany, tempo jego osiągniĊcia), - wieloaspektowoĞü efektów ekonomicznych przedsiĊwziĊcia (moĪliwoĞü jednoczesnego osiągniĊcia poprawy stanu Ğrodowiska w zakresie kilku elementów Ğrodowiska), - w odniesieniu do gospodarki odpadami istotnym kryterium byáa zgodnoĞü proponowanych zadaĔ z wymogami ksztaátowania nowoczesnej gospodarki odpadami poprzez priorytetowe traktowanie tworzenia systemów, dziaáaĔ w zakresie zbiórki i transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów.

Priorytety ekologiczne dla powiatu sztumskiego

Kierując siĊ podanymi powyĪej kryteriami, wyznaczono nastĊpujące zadania priorytetowe dla powiatu sztumskiego z zakresu ochrony Ğrodowiska:

P.1. Poprawa jakoĞci wód powierzchniowych i podziemnych P.2. Usprawnienie gospodarki odpadami komunalnymi P.3. Poprawa infrastruktury ochrony Ğrodowiska, szczególnie w zakresie gospodarki wodno - Ğciekowej P.4. Przeciwdziaáanie zagroĪeniom Ğrodowiska z tytuáu powaĪnych awarii i klĊsk Īywioáowych P.5. Edukacja ekologiczna mieszkaĔców

7. POPRAWA JAKOĝCI ĝRODOWISKA I BEZPIECZEēSTWA EKOLOGICZNEGO

7.1. JAKOĝû WÓD I STOSUNKI WODNE

7.1.1. STAN AKTUALNY

Wody powierzchniowe

Sieü hydrograficzna powiatu sztumskiego jest niezbyt bogata i w znacznym stopniu przeksztaácona przez czáowieka. Charakterystyczna jest obecnoĞü jezior oraz licznych rozsianych po caáym obszarze maáych zbiorników wodnych, cieków, kanaáów i obszarów bezodpáywowych, (np. oczka) o charakterze staáym lub nawadnianych okresowo. Jeziora zajmują kilka procent powierzchni obszaru powiatu, znaczny jest teĪ udziaá procentowy obszarów bezodpáywowych - waha siĊ od 20 do 50% w poszczególnych zlewniach.

NajwiĊcej jezior znajduje siĊ w gminie Sztum. Są to:

- jezioro Dąbrówka, poáoĪone w póánocno-wschodniej czĊĞci obszaru gminy, zajmujące powierzchniĊ 267 ha. Jezioro to speánia rolĊ zbiornika retencyjnego. - jeziora typu rynnowego: Sztumskie (powierzchnia 50,1 ha), Barlewickie (63,7 ha), Kaniewskie (18,6 ha) i Parlety (26,0 ha). GáĊbokoĞü tych jezior nie przekracza 12 m. Kilka mniejszych jezior: Biaáe (30 ha), Karpiarnia (1,8 ha) i Czarne (1,2 ha). - najgáĊbsze jezioro Zajezierskie zajmuje powierzchniĊ 50,1 ha. Jego maksymalna gáĊbokoĞü wynosi 24,6 m, a Ğrednia gáĊbokoĞü 6,9 m.

Jeziora Sztumskie i Barlewickie byáy dawniej poáączone i tworzyáy jedno jezioro zwane Biaáym. Obecnie na przesmyku pomiĊdzy tymi jeziorami poáoĪone są zabytkowe zespoáy obiektów zamku krzyĪackiego i stare miasto. Ponadto przez przesmyk pomiĊdzy jeziorami Sztumskim i Barlewickim

52 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011 przebiega droga krajowa nr 55 Nowy Dwór GdaĔski – Malbork – Sztum – Kwidzyn – Grudziądz. Jezioro Barlewickie, poáączone z jeziorem Sztumskim odwadnia obszar o niewielkiej zlewni, obejmujący fragment miasta Sztumu oraz obrĊbów wiejskich i Sztumska WieĞ.

Jeziora Parlety i Kaniewskie poáączone są z jeziorem Dąbrówka Kanaáem Kaniewskim o dáugoĞci 11,6 km. Natomiast jezioro Sztumskie áączy z tym systemem kanaá Biaáy Rów. System Kanaáu Kaniewskiego z wyĪej wymienionymi jeziorami odwadnia obszar miasta oraz centralną i póánocną czĊĞü gminy Sztum.

Na obszarze gminy Mikoáajki Pomorskie wystĊpuje tylko jedno jezioro typu rynnowego – Balewskie, o powierzchni okoáo 108 ha, dáugoĞci 3400 m, szerokoĞci 530 m, gáĊbokoĞci maksymalnej 10,8 m i gáĊbokoĞci Ğredniej 5,9 m. Jezioro stanowi duĪą atrakcjĊ turystyczną i waĪny korytarz ekologiczny o znaczeniu ponadlokalnym.

Na obszarze gminy znajduje siĊ takĪe niewielki póánocny fragment jeziora DzierzgoĔ.

Na terenie gminy DzierzgoĔ zlokalizowane jest jezioro poáoĪone k/Dzierzgonia, o powierzchni 27,0 ha, o linii brzegowej dáugoĞci 2,36 km, dáugoĞci maksymalnej 900 m, szerokoĞci 350 m, maksymalnej gáĊbokoĞci 7,7 m i Ğredniej gáĊbokoĞci 4,1 m. We wsi TywĊzy zlokalizowane jest jezioro o tej samej nazwie.

Na obszarze gminy Stary Targ jeziora nie zajmują duĪej powierzchni. Są to: - jezioro Rozlewisko zajmujące powierzchniĊ okoáo 40,0 ha - jezioro Tulickie o powierzchni okoáo 8 ha.

Jeszcze w XIX wieku na obszarze gminy Stary DzierzgoĔ znajdowaáo siĊ znacznie wiĊcej jezior. Wiele z nich osuszono przy pracach melioracyjnych. W ten sposób powstaáy rozlegáe obszary áąkowe np. za zachód od Mortąga tzw. Mortąskie àąki. Na terenie gminy Stary DzierzgoĔ jeziora wystĊpują w czĊĞci poáudniowo-wschodniej gminy:

- jezioro typu rynnowego Moátawa Wielka w Przezmarku – powierzchnia jeziora wynosi 58,9 ha, a maksymalna gáĊbokoĞü 7,5m, Ğrednia gáĊbokoĞü 3,3 m. Z jeziora wypáywa rzeka Stara Dzierzgonka prowadząca wody do rzeki DzierzgoĔ. - jezioroMoátawa Maáa zajmuje powierzchniĊ 13,7 ha, jego maksymalna gáĊbokoĞü wynosi 12,4 m zaĞĞrednia gáĊbokoĞü 3,6 m. - jezioro Bądze poáoĪone jest w miejscowoĞci Bądze, ma powierzchniĊ 149,9 ha, przy dáugoĞci 3 km i szerokoĞci 750 m. Maksymalna gáĊbokoĞü jeziora wynosi 6,7 m, Ğrednia gáĊbokoĞü 2,5 m, a linia brzegowa ma dáugoĞü 5,8 km. Z jeziora Bądze wypáywa rów, prowadzący wodĊ do rzeki Liwy. Otoczenie akwenu stanowią gáównie lasy, jedynie przy wsi Bądze znajdują siĊ podmokáe pola i áąki. - jezioro Gemben poáoĪone w lesie koáo miejscowoĞci Bucznik, powierzchnia jego wynosi 15,6 ha, maksymalna gáĊbokoĞü 6 m, a Ğrednia 3,1 m. - jezioro Witaszewskie poáoĪone na granicy z gminą Zalewo posiada linie brzegową styczną na dáugoĞci ok. 200 m do granicy gminy Stary DzierzgoĔ. Powierzchnia jeziora wynosi 63,8 ha, a maksymalna gáĊbokoĞü 12,2 m.

Z zachodniej czĊĞci obszaru powiatu sztumskiego wody odprowadzane są bezpoĞrednio do Nogatu Kanaáem Juranda lub poĞrednio PostoliĔską Strugą – dopáywem Liwy. Z czĊĞci wschodniej powiatu wody odprowadzane są do Zalewu WiĞlanego poprzez rozbudowany system rzeki Elbląg. Tereny te rozgranicza dziaá wodny pierwszego rzĊdu.

Struga PostoliĔska, rzeka uregulowana, do której wpáywają Kanaá PostoliĔski (o dáugoĞci 3,4 km) i Kanaá Graniczny (o dáugoĞci 4,4 km), wpáywa do Starego Nogatu (fragment zwany takĪe Starą Liwą) poza obszarem powiatu. Struga PostoliĔska wraz z Kanaáem PostoliĔskim i Granicznym odwadniają poáudniowo-zachodnią czĊĞü powiatu.

53 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Gáówny ciek melioracji podstawowych w gminach Mikoáajki Pomorskie i Stary Targ – to Kana á Juranda (początkowo zwany Máynówką Malborską), który wypáywa z jeziora Balewskiego, biegnie w kierunku Starego Targu, wzdáuĪ wschodniej granicy gminy Sztum, przepáywając przez jezioro Dąbrówka, wpada do rzeki Nogat poza obszarem powiatu w rejonie Malborka. DáugoĞü Kanaáu Juranda w powiecie wynosi okoáo 29,4 km.

Kanaá Juranda i Struga OrlĊca odwadniają zachodnią czĊĞü gminy Sztum. Struga OrlĊca (o dáugoĞci 5,3 km) wpada do Kanaáu Juranda poza obszarem gminy.

Zachodnią granicą powiatu na odcinku okoáo 4 km jest rzeka Wisáa, a rzeka Nogat ogranicza obszar gminy Sztum od strony póánocno - zachodniej na odcinku ok. 10 km. W miejscu rozwidlenia siĊ Wisáy, na rzece Nogat w latach 1910–1917, powstaáa Ğluza Īeglowna i wielki jaz, regulujący wprowadzanie wód wiĞlanych do Nogatu. Obszar odwadniany przez Nogat obejmuje tereny skarpy wysoczyzny morenowej i tereny ĩuáawskie.

Przez gminy Stary DzierzgoĔ i DzierzgoĔ przepáywa rzeka DzierzgoĔ, Nowa Dzierzgonka, Stara Dzierzgonka, Balewka i BrzeĨnica. Rzeka DzierzgoĔ bierze swój początek na Pojezierzu Iáawskim i uchodzi do jeziora DruĪno. DáugoĞü rzeki wynosi 57,2 km, a powierzchnia zlewni – 427,6 km2. Od strony poáudniowej do rzeki DzierzgoĔ wpadają trzy lewostronne jej dopáywy: w Koszajnach, MyĞlicach i w Starym MieĞcie. Rzeka peáni rolĊ osi hydrograficznej w omawianym obszarze. Jest to jednoczeĞnie poáudniowy fragment koncentrycznego ukáadu odwodnienia z oĞrodkiem w jeziorze DruĪno. W okolicy wsi Popit znajdują siĊĨródliska rzeki BrzeĨnicy.

CzĊĞü gminy Stary Targ odwadniana jest przez system rzeki Tyny Górnej odprowadzającej swe wody równieĪ do jeziora DruĪno.

Stan czystoĞci wód powierzchniowych (jezior i rzek) Cieki i jeziora na obszarze powiatu sztumskiego są wodami powierzchniowymi o szczególnej wraĪliwoĞci na zanieczyszczenia (niewielkie przepáywy). Na terenie powiatu badano stan czystoĞci nastĊpujących jezior, które są lub byáy odbiornikami Ğcieków: gmina Sztum: jezioro Parlety (rok badania 1993), wody pozaklasowe; jezioro Zajezierskie (1994), wody pozaklasowe; jezioro Barlewickie (1990/1991), wody pozaklasowe; jezioro Dąbrówka (1995), wody pozaklasowe; jezioro Kaniewo (1994), wody pozaklasowe; gmina Mikoáajki Pomorskie: jezioro Balewskie (rok badania 1995 r), okreĞlono stan czystoĞci wód na pozaklasowe; gmina DzierzgoĔ: jezioro Kuksy, (rok badania 1996), wody III klasy czystoĞci; gmina Stary DzierzgoĔ: jezioro Moátawa Wielka, (rok badania 1996), wody II klasy czystoĞci; jezioro Bądze (1993), wody III klasy czystoĞci;

Stwierdzono, Īe istotnymi przyczynami zanieczyszczenia jezior są niedostatecznie oczyszczone Ğcieki oraz uĪytkowanie rolnicze terenów bezpoĞrednio otaczających zbiorniki. Jeziora: Balewskie, Dąbrówka, Bądze są przewidziane do badaĔ w 2004 r.

Badania czystoĞci rzek powiatu sztumskiego zostaáy wykonane przez Wojewódzki Inspektorat ĝrodowiska w GdaĔsku w 1999 r. w 6 punktach pomiarowych i objĊáy wody rzek:

- Kanaáu Juranda, ujĞcie do Nogatu, most 0,0 km, - Kanaá Kaniewski, poniĪej oczyszczalni w Sztumie, 6,5 km, - Kanaá Kaniewski, w Koniecwaádzie, 2,2 km, - Nogatu, w Biaáej Górze, 61,5 km,

54 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

- PostoliĔskiej Strugi w Barcicach, ujĞcie do Liwy (poza obszarem powiatu) - rzeki Liwy w Benowie, 5,0 km (poza obszarem powiatu).

Wody Kanaáu Juranda w tym czasie charakteryzowaáy siĊ záym stanem sanitarnym oraz wysoką zawartoĞcią biogenów, substancji organicznych i chlorofilu „a” w okresie wiosennym. Najgorszy stan sanitarny notowano od listopada do kwietnia. JakoĞü wód byáa pozaklasowa lub odpowiadaáa III klasie czystoĞci. Wedáug WIOĝ jednym ze Ĩ ródeá zanieczyszczeĔ zlewni Nogatu w 1999r. byáa oczyszczalnia osiedlowa w Starym Targu.

RównieĪ jakoĞü wód Kanaáu Kaniewskiego (badane poniĪej oczyszczalni w Sztumie i w Koniecwaádzie, w latach 1999 i 2002) byáa záa o czym decydowaáy przede wszystkim wskaĨniki fizyko-c hemiczne. Stan sanitarny i fizyko-chemiczny wód Kanaáu Kaniewskiego, poniĪej oczyszczalni wSztum ie, byá takĪe pozaklasowy.

CzystoĞü wód Liwy obniĪaáa nadmierna iloĞü związków fosforu i bakterii coli typu fekalnego. Wody Liwy w wiĊkszoĞci punktów kontrolnych zakwalifikowano do III klasy lub do jakoĞci pozaklasowej.

Wody rzeki Nogat (badane na stanowisku w Biaáej Górze, w latach 1999 i 2002) charakteryzowaáy siĊ umiarkowaną zawartoĞcią substancji organicznych i nieorganicznych, dobrym natlenieniem, niską zawartoĞcią azotu i metali. O ich záej (pozaklasowej) jakoĞci decydowaáa gáównie zawartoĞü azotu azotynowego, związków fosforu i bakterii coli typu fekalnego.

Badania przeprowadzone w strefie ujĞciowej PostoliĔskiej Strugi wykazaáy, Īe stan sanitarny wód tej rzeki odpowiadaá III klasie czystoĞci (substancje biogenne, rtĊü oraz chlorofil „a”), a pod wzglĊdem fizykochemicznym stan pozaklasowy (fosforany i fosfor ogólny).

Staáą kontrolą czystoĞci wód powierzchniowych prowadzoną przez WIOĝ objĊta jest rzeka DzierzgoĔ. Wedáug badaĔ 1998 r. do III-ci ejklasy czystoĞci zostaá zaliczony odcinek miĊdzy wsiami Stare Miasto i Pachoáy. W dolnym i górnym biegu rzeki wody rzeki naleĪą do pozaklasowych.

Naterenie powiatu zlokalizowane są na stĊpujące kąpieliska Ğródlądowe zorganizowane: – jez. Zajezierskie (m. Sztum - gm. Sztum), Jezioro Kuksy (m. - gm. DzierzgoĔ) oraz miejsca tradycyjnie wykorzystywane do kąpieli: jez. Balewskie (m. Balewo – gm. Mikoáajki Pomorskie), Jez. Moátawa (m. Przezmark – gm. Stary DzierzgoĔ), jez. Biaáe (m. Sztum - gm. Sztum), jez. Tulickie (m. – gm. Stary Targ).

W ciągu roku Powiatowa Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna w Malborku dokonuje 5 kontroli na kaĪdym jeziorze. KaĪda kontrola – pobierane są 2 prób w kąpieliskach zorganizowanych ipo 1 próbie w miejscach tradycyjnie wykorzystywanych do kąpieli. Badane w roku 2003, przez Powiatową StacjĊ Sanitarno-Epidemiologiczną w Malborku, wody jezior, sáuĪących jako k ąpieliska, uznano za nadające siĊ do eksploatacji. Jako najlepsze kąpieliska wymieniono:

– jezioro Kuksy, miejscowoĞü Morany, gmina DzierzgoĔ, – jezioro Moátawa Wielka, P rzezmark, gmina Stary DzierzgoĔ – jezioro Tulickie , Tulice, –Biaáe w miejscowoĞci Sztum Pole

Stan czystoĞci osadów wodnych jezior i rzek

Osady o wysokiej zawartoĞci substancji szkodliwych mogą byü Ĩródáem wtórnego zanieczyszczenia wód, w wyniku ich przemieszczania siĊ na skutek powodzi czy dziaáalnoĞci czáowieka. Na terenie powiatu sztumskiego badania osadów dennych wykonano na rzece Liwa w miejscowoĞci Biaáa Góra oraz jezior Kuksy i Moátawa. Badania wykonaáo Centralne Laboratorium Chemiczne PaĔstwowego

55 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Instytutu Geologicznego na zlecenie PIOĝ. Badania wykonano pod kątem zawartoĞci metali i wielopierĞcien iowych wĊglowodorów aromatycznych – WWA. Badania osadów w rzece Liwie wykazaáy podwyĪszony poziom chromu (87 ppm) i rtĊci (0,179 ppm) oraz wysoką iloĞü związków WWA (9,639 ppm), przy dopuszczalnej zawartoĞci WWA w Kanadzie, USA i Niemczech 2–3 ppm. Przy zawartoĞci tych związków powyĪej 5 ppm obserwuje siĊ szkodliwe oddziaáywanie ich na organizmy wodne.

W badanych jeziorach zawartoĞü metali w osadach wykazaáa wiĊkszą ich zawartoĞü w jeziorze Moátawa (Raport o stanie Ğrodowiska województwa pomorskiego, 2001 r.):

– kadm w osadach jeziora Kuksy < 1 ppm, a jeziora Moátawa 1–2 ppm, – oáów w osadach jeziora Kuksy 20–50 ppm, a jeziora Moátawa 50–100 ppm – rtĊü w osadach jeziora Kuksy 0,1–0,2 ppm, Moátawa 0,2–0,5 ppm - cynk w osadach jeziora Kuksy 50–100 ppm, Moátawa 100–200 ppm.

Ogniska zanieczyszczeĔ wód powierzchniowych

Zanieczyszczenia rzek Wisáy i Nogatu pochodzą gáównie z poza obszaru powiatu Sztum. Natomiast na terenie powiatu Sztum znajdują siĊ nastĊpujące uciąĪliwe obiekty, Ĩródáa potencjalnych zanieczyszczeĔ wód powierzchniowych: gmina Sztum – do rzeki Nogat, poprzez oczyszczalniĊ mechaniczno-biologiczną odprowadzane są Ğcieki z zakáadu „SNP UĞnice” Sp. z o.o. (136 875 m3/r), – do Kanaáu Kaniewskiego przepáywającego przez jezioro Parlety, przez rów melioracyjny, odprowadzane są oczyszczone Ğcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni miejskiej w Sztumie (683 000 m3/r), – do jeziora Barlewickiego, przez rowy melioracyjne odprowadzane są Ğcieki z mechaniczno- biologicznej oczyszczalni komunalnej w Górkach ( 8 100 m3/r ) przez sieü rowów do kanaáu Juranda oraz Ğcieki z oczyszczalni mechaniczno-biologicznej Stacji Hodowli i Unasienniania Zwierząt w Czerninie (4 745 m3/r), – do kanaáu Kaniewskiego przez rowy melioracyjne , odprowadzane są Ğcieki z oczyszczalni biologicznej Browaru w GoĞciszewie ( 55 115m3/r) – do Strugi PostoliĔskiej – gnojowica z firmy KANY Ekologiczne Gospodarstwo Hodowli Trzody Chlewnej z miejscowoĞci i z „ PrzedsiĊbiorstwa Produkcyjno Handlowego Ramzy „w miejscowoĞci Ramzy ; – do Strugi OrlĊcej – Ğcieki z Elstar Czernin ; – w gospodarstwie rolnym „Konsol” w Koniecwaádzie Ğcieki rolnicze (50 m3/d), zbiorniki paliwa páynnego; gmina Stary Targ – do rzeki Tyny Górnej w miejscowoĞci Zielonki Ğcieki komunalne (78 m3/d), a przepustowoĞü teoretyczna oczyszczalni wynosi 80 m3/d, – do Kanaáu Juranda w miejscowoĞci Stary Targ z osadnika Ğcieki komunalne zrzucane są bezpoĞrednio do kanaáu, – w miejscowoĞciach Stary Targ, Jurkowice i zbiorniki paliwa páynnego w razie awarii mogą zagroziü wodom powierzchniowym i podziemnym; gmina Mikoáajki Pomorskie – do rowu Wilczewskiego, w miejscowoĞci Mikoáajki Pomorskie odprowadzane są Ğcieki komunalne z oczyszczalni gminy mechaniczno-biologicznej (19 m3/d), – przedsiĊbiorstwo „Agro-Dworek” Sp. z o.o. w Dworku, emisja gazowa 41 Mg/r., – warsztat remontowy w Mikoáajkach Pomorskich, zbiorniki paliwa páynnego,

56 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

– przez rów melioracyjny do jeziora Balewskiego Ğcieki gospodarcze, zbiorniki podziemne paliw páynnych; - do rzeki Balewki w miejscowoĞci Jasna z oczyszczalni Ğcieków; gmina DzierzgoĔ – do rzeki DzierzgoĔ Zakáad „Prefbud” w Dzierzgoniu Ğcieki bytowe i technologiczne o objĊtoĞci 10 m3/d, odpady poprodukcyjne na haádach, – do rzeki DzierzgoĔĞcieki komunalne i czĊĞü przemysáowych z miasta zrzucane są przez oczyszczalniĊ mechaniczno-biologiczną. PrzepustowoĞü oczyszczalni po modernizacji wynosi 2400 m3 /d, – do zbiorników bezodpáywowych w miejscowoĞci ĩuáawka Sztumska Ğ cieki komunalne i gospodarcze, odpady komunalne na wysypisku o powierzchni 0,7 ha, niekontrolowane, – stacja paliw we wsi Nowiec 2 zbiorniki podziemne paliwa páynnego po 20 tys. dm3; gmina Stary DzierzgoĔ – do rzeki Starej Dzierzgonki w miejscowoĞci Przezmark.

Wody podziemne

Na ksztaátowanie siĊ warunków hydrogeologicznych, w obszarze powiatu sztumskiego, zasadniczy wpáyw mają utwory trzeciorzĊdu, a zwáaszcza czwartorzĊdu (Ĩródáo: Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 00, arkusze Sztum, DzierzgoĔ). Na obszarze powiatu moĪna wyróĪniü dwa zasadnicze poziomy wodonoĞne.

Poziom „róĪnowiekowy” (czwartorzĊd – trzeciorzĊd - kreda) - najczĊĞciej obejmuje piaszczyste osady trzeciorzĊdu (paleogenu) áą czące siĊ bezpoĞrednio z utworami piaszczystymi kredy górnej i utworami najstarszych ogniw czwartorzĊdu. Utwory trzeciorzĊdowe wystĊpują na gáĊbokoĞci od 131 m p. p. m. w rejonie Bukowa, do . w rejonie Sztumu. MiąĪszoĞü utworów wodonoĞnych waha siĊ od 20 do 40 m i jest dobrze izolowany utworami, których miąĪszoĞü przekracza 60 m. TrzeciorzĊdowy poziom wodonoĞny stanowi Ĩródáo zaopatrzenia w wodĊ, w przypadku degradacji jakoĞci wód poziomu czwartorzĊdowego. ħródáem zaopatrzenia miasta Dzierzgonia w wodĊ jest warstwa trzeciorzĊdowa, zbudowana z piasków, o miąĪszoĞci okoáo 60 m, zalegających na gáĊbokoĞci 109–115 m. Wody piĊtra trzeciorzĊdowego są ujĊte w Sztumie (na ujĊciu miejskim i zakáadowym). MiąĪszoĞü piasków dochodzi tu do 50 m.

CzwartorzĊdowy poziom wodonoĞny Osady czwartorzĊdowe pokrywają prawie caáy obszar, a miąĪszoĞü ich wynosi od 85 do 250 m. Warstwami wodonoĞnymi gáównego uĪytkowego poziomu wodonoĞnego na obszarze powiatu sztumskiego są osady piĊtra czwartorzĊdowego:

— górna plejstoceĔska warstwa wodonoĞna wystĊpuje w serii piasków wodnolodowcowych máodszych zlodowaceĔ póánocnopolskich, w obrĊbie ciągáego kompleksu piaszczysto-gliniastego. Utwory te zalegając na rzĊdnych od 40 do 60 m n. p. m. skáadają siĊ z piasków drobno- i Ğrednioziarnistych, miejscami pylastych. Warstwa wodonoĞna wystĊpuje na gáĊbokoĞci od kilku do 30 m. SeriĊ ze wzglĊdu na áatwoĞü udostĊpniania i korzystne parametry hydrologiczne uznano za gáówną warstwĊ wodonoĞną w poáudniowej i poáudniowo-wschodniej czĊĞci powiatu. Warstwa wodonoĞna jest zasilana bezpoĞrednio przez opady,

— dolna plejstoceĔska warstwa wodonoĞna wystĊpuje w utworach piaszczystych starszych zlodowaceĔ, a gáównie w osadach interglacjaáu eemskiego, wyĞcielających dno rozlegáego zagáĊbienia wytopiskowego rozciągającego siĊ miĊdzy Sztumem, Dzierzgoniem i Prabutami. Zasilanie warstwy odbywa siĊ drogą poĞrednią przez wyĪej zalegające osady. Zwierciadáo wody ukáada siĊ na rzĊdnych okoáo 50 m n. p. m. w czĊĞci poáudniowej powiatu i poniĪej 10 m n. p. m. w czĊĞci póánocnej i ma charakter napiĊty. MiąĪszoĞü warstwy wodonoĞnej waha siĊ przewaĪnie w granicach do 5 do 20 m

57 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

(Ğrednio 12 m). Warstwa ta rozprzestrzeniona jest w caáym powiecie. W czĊĞci póánocnej powiatu, a zwáaszcza na póánoc od miejscowoĞci Olszówka, Stanowo, DzierzgoĔ, Gisiel warstwa piasków wodonoĞnych eemskich jest gáówną i najczĊĞciej ujmowaną do eksploatacji warstwĊ wodonoĞną. Liczne, jednootworowe ujĊcia, zaopatrujące w wodĊ rolnictwo i osiedla wiejskie rozmieszczone są równomiernie. WiĊksze ujĊcia znajdują siĊ w okolicach Czernina, Górek k/Sztumu, Piasków, Bągartu – wieĞ, Bruku, Chojtów i Stanowa.

Obie wymienione warstwy wodonoĞne w obrĊbie dolin i rynien áączą siĊ tworząc jeden poziom wodonoĞny.

W poáudniowo-wschodniej czĊĞci powiatu wystĊpuje fragment gáównego zbiornika wód podziemnych (GZWP nr 210), iáawskiego. Zbiornik jest wieku czwartorzĊdowego, o Ğ redniej gáĊbokoĞci ujĊü od 5 do 30 m p.p.t. i szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 180 tys. m3/d. Na obszarze zbiornika dominują wody klasy Ic, o zmiennej zawartoĞci Īelaza, miejscami nawet do 5 mg/dm3 . Dla zbiornika w roku 1966, w PrzedsiĊbiorstwie Hydrogeologicznym w GdaĔsku wykona no dokumentacjĊ hydrogeologiczną (decyzja MOĝZNiL nr GK-kdh/BJ/489-6031/98 z dnia 28.06.1 998 r.).

JakoĞü wód podziemnych

Monitoring wód podziemnych jest realizowany przez PIG w Warszawie. W sieci krajowej na obszarze powiatu są umiejscowione dwa punkty Krajowego monitoringu jakoĞci wód podziemnych: w Ankamatach (wg MONBADA 653) i w Mikoáajkach Pomorskich (wg MONBADA 654). Dodatk owo w Ankamatach zna jduje siĊ punkt Sieci Stacjonarnych obserwacji wód poziemnych (wg SOH 204).

Od 2000 r. znajdują siĊ w powiecie dwa punkty Regionalnego monitoringu jakoĞci wód podziemnych (106, 107, 108): w Sztumie na ujĊciu komunalnym (nr otworów wg uĪytkownika 8 -Tr i 5A-Q) oraz w Dzierzgoniu na ujĊciu komunalnym (nr otworu wg uĪytkownika 1-Q). Ostatnie badania wykonano w 2002 r. przez PIG. Ocena ogólna jakoĞci wód podziemnych w tych punktach zostaáa okreĞlona na III klasĊ jakoĞci, co w porównaniu z rokiem 2001 (II klasa) jest pogorszeniem jakoĞci wód.

Na terenie powiatu sztumskiego przewaĪają wody zaliczone do Ğredniej klasy jakoĞci – II. Wyjątkiem są wody poáudniowo-wschodniej czĊĞci powiatu (rejon Przezmarka), poáudniowej (rejon wsi Mikoáajki Pomorskie) oraz w rejonie miejscowoĞci Tropy Sztumskie, , gdzie wody zaliczono do klasy I b – dobrej jakoĞci. Jednak jakoĞü tych wód nie jest trwaáa. W trakcie eksploatacji nastĊpuje pogorszenie siĊ jakoĞci wód. Do III klasy jakoĞci tj. wód o záej jakoĞci, wymagających skomplikowanego uzdatniania, zaliczono wody wystĊpujące na póánocny-zachód ipoáudniowy wschód od miasta Dzierzgonia oraz na póánocny-zachód od wsi Cieszymowo, ze wzglĊdu na wysoką zawartoĞü amoniaku.

Wody piĊtra czwartorzĊdowego charakteryzują siĊ wysoką barwą (10–35 mg Pt/dm3), odczynem sáabo zasadowym, mineralizacja ogólną od 268 do 397 mg/dm3. TwardoĞü ogólna zamyka siĊ w granicach 4,5–7,5 mval/dm3 (woda Ğrednio twarda i twarda), a zawartoĞü siarczanów i chlorków jest nieznaczna. Ujmowane wody podziemne charakteryzują siĊ zróĪnicowanymi zawartoĞciami Īelaza. Na obszarze gmin DzierzgoĔ i Stary DzierzgoĔ wody zawierają ponadnormatywne iloĞci Īelaza (do 5 mg Fe/dm3) i manganu (do 0,3 mg Mn/dm3), w związku z czym wymagają prostego uzdatniania. W gminie Sztum wody charakteryzują siĊ równieĪ wysoką zawartoĞcią związków Īelaza i manganu (2–8 mg Fe/dm3; 0,1–0,4 mg Mn/dm3). Ponadto póánocno-zachodni fragment obszaru powiatu (Īuáawski) poáoĪony jest w rejonie, w którym w wodach czwartorzĊdowych pojawiają siĊ fluorki (0,2–0,5mg F-/ dm3).

Wody piĊtra „róĪnowiekowego” powiatu sztumskiego naleĪą do wód II klasy jakoĞci, wymagających prostego uzdatniana, a ich chemizm jest zbliĪony do chemizmu wód podziemnych czwartorzĊdowego

58 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011 piĊtra wodonoĞnego. Zwraca uwagĊ podwyĪszona zawartoĞü chlorków i fluorków (60–100 mg Cl/dm3; 1,1–1,6 mg F-/ dm3) na obszarach wyniesionego stropu kredy (Biaáa Góra, Piekáo).

PaĔstwowy monitoring wód podziemnych zalicza obszar powiatu sztumskiego do stref wystĊpowania wód podziemnych o wysokiej jakoĞci, nadających siĊ do wszystkich celów, po niewielkim uzdatnieniu.

Zatwierdzone zasoby wody na obszarze powiatu Sztum przekraczają kilkakrotnie obecne zapotrzebowanie wody.

ZagroĪenia i ochrona wód podziemnych

Do najwaĪniejszychĨródeá p rzeksz taáceĔ iloĞc iow ych i jakoĞciowych wód p odziem nych zanieczyszczeĔ wód powierzchniowych na tereniepowiatu sztumskie go naleĪą:

1. punktyzrzutu Ğciekówzoc zyszc zalnikomu naln ych, 2. punkty zrzutu nieoczyszczonych Ğcieków, 3.spáywy obszarow ezterenów rolnych, 4. nieuregulowanespáywy wó ddeszczowych z terenówzurb anizowa nychiuprz emysáowionyc h, 5. Ĩle skáadowanei zabezpi eczonepryzmy oborni ka oraz zbiornik i na gnoj owicĊ poáoĪone w pobliĪu cieków wodnych, 6. nieprawidáowo funkcjonujące systemy urządzeĔ melioracyjnych, 7. przesiĊki z nieszcze lnych szamb , 8. wymywanie zanieczyszczeĔ z zanieczyszczonych gruntów i gleb, 9. nadmierny pobór wód.

Na obszarze powiatu sztumskiego eksploatowane są wody z utworów czwartorzĊdowych i trzeciorzĊdowych. Poziom przypowierzchniowy wykorzystywany jest w pojedynczych gospodarstwach rolnych i nie stanowi poziomu uĪytkowego. Najkorzystniejsze warunki naturalnej ochrony posiadają poziomy wodonoĞne trzeciorzĊdowy oraz „róĪnowiekowy”, z uwagi na okoáo 100 m nadkáad ochronny utworów sáaboprzepuszczalnych. Wody czwartorzĊdowych warstw wodonoĞnych są w wiĊkszoĞci izolowane nadkáadem glin o miąĪszoĞci 10–50 m. MiejscowoĞciami skupiającymi obiekty mogące zagroziü jakoĞci wód podziemnych są miasta (Sztum i DzierzgoĔ), a poza terenem miast zlokalizowane są gospodarstwa rolne nieliczne oczyszczalnie Ğcieków oraz gminne wysypiska. Na obszarach uĪytków rolnych i lasów stopieĔ zagroĪenia wód podziemnych jest niski.

Najmniej korzystne warunki ochrony wód podziemnych wystĊpują w dolinie rzeki DzierzgoĔ. Izolacja od powierzchni jest tu nieciągáa lub jej brak. JednoczeĞnie jest to obszar miasta DzierzgoĔ, najwiĊkszej koncentracji potencjalnych ognisk zanieczyszczenia wód podziemnych.

Wysoki stopieĔ zagroĪenia wód podziemnych wystĊpuje, w rejonie Waplewa Wielkiego, Mikoáajek Pomorskich, gdzie izolacja poziomu wodonoĞnego jest maáa, a miejscami zredukowana do kilku metrów.

Okolice Sztumu charakteryzują siĊĞrednim stopniem zagroĪenia. Warstwa wodonoĞna jest sáabo izolowana i naraĪona na zanieczyszczenia. W Sztumie znajduje siĊ przemysá obróbki metali, przetwórstwo rolno-spoĪywcze i zakáady obsáugi rolnictwa. W rejonie tym zlokalizowane są oczyszczalnie Ğcieków. ĝredni stopieĔ zagroĪenia migracją zanieczyszczeĔ do wód podziemnych wystĊpuje w rejonie gospodarstwa rolnego w Cygusach (eksploatacja kredy jeziornej), w Sztumskiej Wsi (wysypisko gminy Sztum), w rejonie GoĞciszewa.

Melioracje Osuszanie terenów wywoáuje niekorzystne skutki w Ğrodowisku przyrodniczym. Powoduje obniĪenie poziomu wód gruntowych, w wyniku czego wysychają studni, przyspiesza równieĪ spáyw wód, zmniejszając retencjĊ. Mokradáa są naturalnym magazynem wody, wiosną przyjmują jej nadmiar i

59