Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Rysunek 6 Walory i zasoby Ğrodowiska przyrodniczego oraz kulturowego na terenie powiatu sztumskiego

111 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Cele Ğrednioterminowe do roku 2011:

1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych, 2. Ochrona fauny i flory, 3. Wzrost ĞwiadomoĞci spoáecznej w zakresie form ochrony przyrody, 4. Eliminowanie zagroĪeĔ zewnĊtrznych, w szczególnoĞci skaĪenia powietrza, gleb i wód;

Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki dziaáaĔ:

1. UĪytkowanie zasobów zieleni w sposób zgodny z zasadami ochrony przyrody, bioróĪnorodnoĞci i krajobrazu, 2. Ochrona istniejącej zieleni urządzonej, 3. Ustanawianie uĪytków ekologicznych, zespoáów przyrodniczo-krajobrazowych i rezerwatów przyrody, 4. Ochrona terenów przyrodniczo cennych przed niewáaĞciwym zainwestowaniem, 5. Utrzymanie istniejących korytarzy ekologicznych wzdáuĪ dolin i rzek, 6. Zachowanie istniejących zbiorników wodnych, 7. Rozszerzenie i usprawnienie ochrony in situ i ex situ gatunków roĞlin i zwierząt zagroĪonych wyginiĊciem oraz starych, tradycyjnych odmian roĞlin i ras zwierząt hodowlanych mających znaczenie dla ochrony róĪnorodnoĞci biologicznej, poprzez stworzenie i utrzymanie niezbĊdnych warunków technicznych do takiej ochrony (stosowne obiekty i ich wyposaĪenie), 8. UwzglĊdnienie wartoĞci Ğrodowiska przyrodniczego w polityce przestrzennej i kierunkach rozwoju powiatu.

Lp. Nazwa zadania Uwagi 1 2 3 Aktualizacja ewidencji gruntów rolnych i nieuĪytków 1 UrzĊdy Miast i Gmin pod kątem moĪliwoĞci ich zalesienia Zalesianie lub zagospodarowanie w kierunku 2 rekreacyjno – wypoczynkowym gruntów wyáączonych UrzĊdy Miast i Gmin, NadleĞnictwa z uĪytkowania rolniczego oraz nieuĪytków Wytypowanie obiektów przyrodniczych do utworzenia Wojewódzki Konserwator Przyrody, 3 obszarów chronionych, uĪytków ekologicznych, Starostwo Powiatowe, UrzĊdy Miast pomników przyrody i stanowisk dokumentacyjnych i Gmin Opracowanie i utworzenie dydaktycznych cie ek Ğ Ī Urz dy Miast i Gmin, Starostwo 4 przyrodniczych na terenach przyrodniczo cennych, Ċ Powiatowe rozwój szlaków turystycznych Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza gmin 5 powiatu, waloryzacja krajobrazowa pod kątem UrzĊdy Miast i Gmin aktywnoĞci turystycznej gmin Budowa przejĞü dla zwierząt nad lub pod trasami 6 Zarządy Dróg komunikacyjnymi i przepáawek dla zwierząt wodnych Ustalenie granicy polno-leĞnej w celu wyznaczenia 7 obszarów do zalesieĔ i zadrzewieĔ w terenach rolniczej UrzĊdy Miast i Gmin przestrzeni produkcyjnej,

8 Konserwacjazieleni na terenachmiast i gmin UrzĊdy Miast i Gmin

Konserwacja zieleni w pasach drogowych ulic Urz dy Miast i Gmin, Zarz dy 10 Ċ ą krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych dróg, Starostwo Powiatowe

12 Utrzymanie lasów stanowiących wáasnoĞü komunalną UrzĊdy Miast i Gmin

112 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Lp. Nazwa zadania Uwagi 1 2 3 Prowadzenie ci g ej edukacji ekologicznej na temat Starostwo Powiatowe, Urz dy 13 ą á Ċ form ochrony przyrody Miast i Gmin Wáączenie organizacji i stowarzyszeĔ ekologicznych „non profit” do wspó pracy w ochronie czynnej 14 á Starostwo Powiatowe obiektów i obszarów przyrodniczych w ramach edukacji ekologicznej

Efekty dziaáaĔ: - zwiĊkszenie atrakcyjnoĞci turystycznej i rekreacyjnej powiatu, - zaspokojenie wypoczynkowo –rekreacyjnych potrzeb mieszkaĔców powiatu, - zwiĊkszenie zasobów i produktywnoĞci oraz trwaáoĞci i bezpieczeĔstwa ekosystemów leĞnych.

8.2 SUROWCE MINERALNE

8.2.1 STAN AKTUALNY

Na obszarze powiatu wystĊpują wyáącznie surowce czwartorzĊdowe. Obszar zbudowany jest z pokáadów glin zwaáowych wysoczyzny morenowej i utworów wodnolodowcowych, gáównie piaszczystych obszarów sandrowych. Liczne wzgórza morenowe, które mogáyby dostarczyü materiaáu piaszczysto-Īwirowego przykryte są glinami zwaáowymi, które powodują zaglinienie i zapylenie kruszywa naturalnego. Nagromadzenia piasków i piasków ze Īwirem o sáabej selekcji zaspokajają potrzeby lokalnego budownictwa wiejskiego i drogownictwa.

W systemie ewidencji zasobów záóĪ kopalin „MIDAS”, z obszaru powiatu sztumskiego, zarejestrowane jest okoáo 16 záóĪ kruszywa naturalnego oraz 13 záóĪ piasków budowlanych do produkcji cegáy wapienno-piaskowej. NajwiĊcej záóĪ kruszywa naturalnego wystĊpuje na terenie gminy Sztum oraz gminy DzierzgoĔ. Na terenie gminy Mikoáajki Pomorskie brak jest jakichkolwiek udokumentowanych záóĪ.

Eksploatacja licznych záóĪ, a zwáaszcza piasków jest zaniechana lub odbywa siĊ okresowo, nawet przy ich szczegóáowym rozpoznaniu. Obecnie eksploatowane są záoĪa kruszywa naturalnego piaszczysto- Īwirowego w okolicach miejscowoĞci: Waplewo, DzierzgoĔ, i . Wydobycie kruszyw naturalnych w roku 2001 w powiecie sztumskim wyniosáo 226 tys. ton. Udokumentowane záoĪa surowców ilastych ceramiki budowlanej, wystĊpują w miejscowoĞciach: Sztumskie Pola i Nowa WieĞ. Iáy i glina zwaáowa wydobywane w cegielni Sztumska WieĞ nie byáy dobrym surowcem ceramicznym ze wzglĊdu na duĪą zawartoĞü CaCO3 Cegielnia w Nowej Wsi eksploatowaáa iáy znajdujące siĊ pod glinami zwaáowymi. Eksploatowane obecnie záoĪe kredy jeziornej, zwanej wapieniem áąkowym, wraz z torfem wystĊpuje w miejscowoĞci Postolin-. ZáoĪe kredy piszącej w rejonie Kalwa związane jest z krą lodowcową utworów starszych (opok kredowych) w osadach plejstoceĔskich. ZáoĪe w ostatnich latach zaniechano, a w obrĊbie wyrobiska skáadowane są Ğmiecie. Torfy na terenie powiatu wystĊpują w zagáĊbieniach po martwym lodzie i osiągają miąĪszoĞü maksymalnie do okoáo 3 m. WiĊkszoĞü torfowisk ze wzglĊdu na maáą miąĪszoĞü nie nadaje siĊ do eksploatacji, a wczeĞniej eksploatowane byáy sposobem gospodarczym w rejonie Sztumskiego Pola i Sztumskiej Wsi.

Dla zaspokojenia lokalnych potrzeb miejscowa ludnoĞü wydobywa kruszywo z dzikich wyrobisk. Na potrzeby lokalne wydobywane są piaski eoliczne związane z wydmami w rejonie Biaáej Góry i Sztumu torfy gytie.

113 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Wymienione záoĪa wystĊpują pod niewielkim nadkáadem i są eksploatowane systemem odkrywkowym, co zwáaszcza przy záoĪach o duĪej powierzchni ma znaczny wpáyw na Ğrodowisko przyrodnicze.

Tabela 47 Zestawienie záóĪ w powiecie sztumskim (stan zasobów na dzieĔ 2001.12.31) wg systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych „MIDAS” Zasoby KN w tys. t; IB, KR w tys. m3 Stan Wydobycie Powierzchnia Lp. Nazwa z o a Kopalina geologiczn przemysáowe á Ī zagospod. (jak zasoby) w ha e bilansowe SZTUM — ZàÓĩ 16 1 NowaWieĞ IB Z 464 – – 7,60 2 NowaWieĞ KN (pĪ) M – – – 0,30 3 NowaWieĞ I KN (p) Z 21 – – 0,75 4 NowaWieĞ II KN (pĪ)Z 113 – – 3,90 5 NowaWieĞ III KN (p) R 60 51 – 2,01 6 Postolin – Cygusy KR (kj) E 1058 142 20 8,7 7 SztumskiePole IB M – – – 1,5 8 KN (p) Z 13 – – 2,30 9 Sztumskie Pole II KN (p) Z 19 – – 0,79 10 Sztumskie Pole III KN (p) M – – – 5,75 11 Sztumskie Pole IX KN (p) R 64 64 – 0,89 12 Sztumskie Pole V KN (p) Z – – – 0,16 13 Sztumskie Pole VI KN (p) Z – – – 0,41 Sztumskie Pole – – – 0,31 14 KN (p )Z VII Ī Sztumskie Pole 50 37 – 0,55 15 KN (p) R VIII 16 Sztumskie Pole X KN (p) T 20 – – 0,37 — ZàÓĩ 3 1 Kalwa KR (kp) Z 143 – – Brak danych 2 Waplewo Wielkie KN (pĪ)E 1187 711 46 5,88 3 Waplewo Wielkie KN (pĪ)Z 1308 – – 6,30 I GMINA MIKOàAJKI POMORSKIE — BRAK ZàÓĩ GMINA DZIERZGOē — ZàÓĩ 9 1 Ankamaty KN(pĪ)E 33 33 11 0,93 2 Ankamaty II p. A i KN (p) R 174 162 – 2,31 B 3 DzierzgoĔ KN (pĪ)E 481 214 41 1,30 4 DzierzgoĔ I KN (p) M – – – 0,77 5 DzierzgoĔ II KN (pĪ)E 335 295 35 3,93 6 DzierzgoĔ III KN (pĪ)R 233 – – 1,95 7 DzierzgoĔ- KN (pĪ)R 1646 – – 10,45 8 KN(pĪ)R 130 – – 0,93 9 Poliksy KN(pĪ)E 689 120 34 6,08 GMINA STARY DZIERZGOē — ZàÓĩ 4 1 DzierzgoĔ III KN (pĪ)R 233 – – 1,95 2 DzierzgoĔ-MiniĊta KN (pĪ)R 223 - - 2,12 I 3 DzierzgoĔ-Stare KN (pĪ) Z – – – 2,06 Miasto 4 DzierzgoĔ-Stare KN (pĪ)E 435 184 59 2,80

114 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Zasoby KN w tys. t; IB, KR w tys. m3 Stan Wydobycie Powierzchnia Lp. Nazwa z o a Kopalina geologiczn przemysáowe á Ī zagospod. (jak zasoby) w ha e bilansowe Miasto II

ObjaĞnienia symboli kopaliny: IB – surowce ilaste ceramiki budowlanej KN – kruszywa naturalne – (pĪ) piaski i Īwiry, (p) piaski KR – kreda – kreda jeziorna (kj), kreda pisząca (kp) ObjaĞnienia symboli stanu zagospodarowania záoĪa: E -– záoĪe zagospodarowane – eksploatowane M – záoĪe skreĞlone z bilansu zasobów w roku sprawozdawczym R – záoĪe o zasobach rozpoznanych szczegóáowo (w kat. A+B+C1) T – záoĪe zagospodarowane – eksploatowane okresowo Z – záoĪe zaniechane

Perspektywy i prognozy wystĊpowania kopalin

Obszar powiatu sztumskiego byá doĞü szczegóáowo przebadany geologicznie w związku z rozpoznawaniem i dokumentowaniem záóĪ. Osady plejstoceĔskie na tym terenie cechuje zmienne rozprzestrzenienie i miąĪszoĞü, co powodowaáo, Īe wyniki poszukiwaĔ osadów o znaczeniu przemysáowym byáy czĊsto negatywne. W przypadku poszukiwaĔ záóĪ kruszywa naturalnego okazywaáo siĊ, Īe osad zawiera zbyt maáo frakcji Īwirowej, a licznie wystĊpujące gliny zwaáowe nie są dobrym jakoĞciowo surowcem ceramicznym. Znaczna czĊĞü udokumentowanych záóĪ jest juĪ wyeksploatowana, albo wykreĞlona z bilansu zasobów kopalin. Ewentualne zagospodarowanie záóĪ kruszyw naturalnych wystĊpujących poza obszarami dotychczas rozpoznanymi i poddanymi eksploatacji moĪe dotyczyü jedynie niewielkich obszarów wystĊpowania piasków i Ī wirów wodnolodowcowych w strefie sandrów i moren czoáowych, zwáaszcza w poáudniowej czĊĞci powiatu. Obszarem wytypowanym do poszukiwaĔ w pierwszej kolejnoĞci surowców ilastych do ceramiki budowlanej są okolice Czernina. WiĊkszoĞü nagromadzeĔ surowcowych w powiecie sztumskim nie jest eksploatowana na skalĊ przemysáową, a wyáącznie na potrzeby lokalne.

Klasyfikacja sozologiczna záóĪ

Dla záóĪ zlokalizowanych na obszarze powiatu sztumskiego przedstawiono klasyfikacjĊ sozologiczną w tabeli nr 48. ZáoĪa zalicza siĊ do záóĪ maáokonfliktowych i rzadkich w danym rejonie, za wyjątkiem záoĪa kruszywa naturalnego w miejscowoĞci Waplewo Wielkie, które ze wzglĊdu na poáoĪenie w obszarze leĞnym i blisko obszaru chronionego krajobrazu uznano za konfliktowe. Obecnie na obszarze powiatu eksploatowane jest szeĞü záóĪ kruszywa naturalnego i jedno kredy jeziornej. Po zakoĔczeniu eksploatacji przewiduje siĊ rekultywacjĊ obszaru leĞną, rolniczą, rzadziej wodną i jak w Dzierzgoniu- Stare Miasto sportowo-rekreacyjną.

Tabela 48 Klasyfikacja sozologiczna záóĪ powiatu sztumskiego wg danych systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych „MIDAS” Stan Kopalin Klasyfikacja Przyczyna Lp. Nazwa z o a zagospodarowa á Ī a sozologiczna konfliktowo ci nia Ğ 1 NowaWieĞ IB Z NieokreĞlono – 2 NowaWieĞ KN M NieokreĞlono – 3 NowaWieĞ I KN Z 3A – 4 NowaWieĞ II KN Z 3A – 5 NowaWieĞ III KN R 3A –

115 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

6 Postolin – Cygusy KR E 2A – 7 Sztumskie Pole IB M Nie okreĞlono – 8 SztumskiePole KN Z 3A – 9 Sztumskie Pole II KN Z 3A – 10 Sztumskie Pole III KN M 3A – 11 Sztumskie Pole IX KN R 3A – 12 Sztumskie Pole V KN Z 3A – 13 Sztumskie Pole VI KNZ– 3A 14 Sztumskie Pole VII KN Z Nie okreĞlono – 15 Sztumskie Pole VIII KN R 3A – 16 Sztumskie Pole X KN T Nie okreĞlono – GMINA STARY TARG 1 Kalwa KR Z NieokreĞlono – 2 Waplewo Wielkie KN E 3B L, K 3 Waplewo Wielkie I KN Z 3A – GMINA DZIERZGOē 1Ankamaty KN E 3A – 2 Ankamaty II p. A i B KN R 3A – 3 DzierzgoĔ KN E 3A – 4 DzierzgoĔ I KN M 3A – 5 DzierzgoĔ II KN E Nie okreĞlono – 6 DzierzgoĔ III KN R 3A – 7 DzierzgoĔ-Morany KN R 3A – 8 Kuksy KN R NieokreĞlono – 9 Poliksy KN E NieokreĞlono – GMINA STARY DZIERZGOē 1 DzierzgoĔ III KN R 3A – 2 DzierzgoĔ-MiniĊta I KN R 3A – 3 DzierzgoĔ-Stare Miasto KN Z 3A – 4 DzierzgoĔ-Stare Miasto KN E Nie okreĞlono – II

Klasyfikacja záóĪ wg „Zasady dokumentowania záóĪ kopalin staáych”. Warszawa, 1999,Mĝ 2 – záoĪe rzadkie w skali caáego kraju lub skoncentrowane w okreĞlonym regionie 3 – záoĪa rzadkie tylko w regionie, w którym wystĊpuje dokumentowane záoĪe A – záoĪe maáo konfliktowe B – záoĪe konfliktowe Przyczyna konfliktowoĞci – ochrona: L  lasów, K  krajobrazu Skróty dotyczące kopaliny i stanu zagospodarowania záoĪa jak w zestawieniu záóĪ w rozdz. 7.3.2.1.

Przeksztaácenia powierzchni ziemi

Związane z eksploatacją kopalin zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej nie wystĊpują na wiĊkszą skalĊ w rejonie powiatu sztumskiego ZáoĪa mają stosunkowo niewielką powierzchniĊ, a zasoby wyczerpują siĊ w doĞü szybkim tempie i ich eksploatacja nie powoduje znaczących zmian w rzeĨbie terenu. Na podstawie dotychczasowego trendu w zakresie rozpoznawania i dokumentowania záóĪ nie prognozuje siĊ istotnego wzrostu skali eksploatacji záóĪ, powodującej zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej.

Wymagana jest efektywna rekultywacja wyrobisk, w których gromadzone są Ğmieci. Eksploatacja záóĪ na terenie miasta DzierzgoĔ jest przyczyną degradacji powierzchni ziemi i krajobrazu, wymagana jest rekultywacja wyrobisk o kierunku leĞno-rekreacyjnym.

116 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Tabela 49 Zbiorcze zestawienie wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych na obszarze powiatu sztumskiego, przeznaczonych do zagospodarowania lub rekultywacji Dokumentacja Propozycja formalna Warto rodowiska Opis wyrobiska Zawod- Rodzaj zagospodarow i opracowanie Ğü Ğ Lp. Nazwa z o a w otoczeniu (terenu nienie á Ī kopaliny ania archiwalne dotycz. wyrobiska poeksploatacyjnego) wyrobiska wyrobiska rekultywacji lub zagospodarowania GMINA SZTUM rekultywacja Dok. geol. 1 NowaWie Glina obsz. gosp. rol. kl. III, IV zaniechane suche Ğ rolna Szeller, 1984 wir rekultywacja skre lone z bilansu 2 NowaWie ĩ – obsz. gosp. rol. kl. > IV Ğ suche Ğ piaszczysty rolna zasobów rekultywacja Dod. do kart. rej. 3 Nowa WieĞ I Piasek obsz. gosp. rol. kl. > IV zaniechane suche rolna MedyĔska,1998 rekultywacja Dod. do upr. dok. geol. 4 NowaWie II Piasek obsz. gosp. rol. kl. V, VI zaniechane suche Ğ rolna Stepowicz, 1994 Piasek Īwirowy rekultywacja Upr. dok. geol. 5 NowaWieĞ III nieuĪytki rozpoznaneszczegóáowo suche + piasek rolno - leĞna MedyĔska 1998 Kreda jeziorna rekultywacja Dod. do dok. geol. 6 Postolin-Cygusy obsz. gosp. rol. kl. > IV eksploatowane bagna torfy wodna Matuszewski,1995 skre lone z bilansu 7 Sztumskie Pole Glina brak – brak Ğ suche zasobów rekultywacja 8 Sztumskie Pole Piasek – obsz. gosp. rol. kl. > iv zaniechane suche rolna Sztumskie Pole rekultywacja Karta rej. z o a 9 Piasek á Ī obsz. gosp .rol. kl. > IV zaniechane suche II rolna Jurys,1991 Sztumskie Pole rekultywacja Karta rej. z o a obsz. gosp rol. kl. > IV skre lone z bilansu 10 Piasek á Ī Ğ suche III rolno - leĞna Stepowicz,1991 obsz. gosp. leĞnej zasobów Sztumskie Pole rekultywacja Up. dok. geol. 11 Piasek nieuĪytki rozpoznane szczegóáowo suche IX rolno - leĞna KĊdzia, 1998 Sztumskie Pole rekultywacja Upr. dok. geol. zaniechane w 1996 r. 12 Piasek obsz. gosp. rol. kl. > IV suche V leĞna Wytyka, 1993 rekultywacja

117 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Dokumentacja Propozycja formalna Warto rodowiska Opis wyrobiska Zawod- Rodzaj zagospodarow i opracowanie Ğü Ğ Lp. Nazwa z o a w otoczeniu (terenu nienie á Ī kopaliny ania archiwalne dotycz. wyrobiska poeksploatacyjnego) wyrobiska wyrobiska rekultywacji lub zagospodarowania Sztumskie Pole rekultywacja Upr. dok. geol. zaniechane w 1996 r. 13 Piasek obsz. gosp. rol. kl. > IV suche VI rolna Matuszewski,1994 rekultywacja Sztumskie Pole Upr. dok. geol. 14 Kruszywo brak obsz. gosp. rol. kl. > IV zaniechane suche VII Matuszewski,1995 Sztumskie Pole rekultywacja Upr. dok. geol. rozpoznane szczeg., obsz. 15 Piasek obsz. gosp. rol. kl. VI suche VIII rolno - leĞna KĊdzia, 1998 gór. waĪny do 31.12.2009 Dod. nr 2 do upr. do Sztumskie Pole rekultywacja 16 Piasek geol. obsz. gosp. le ny eksploatowaneokresowo suche X le na Ğ Ğ Helwak 2002 GMINA STARY TARG rekultywacja Karta rej. Wysypisko mieci, 17 Kalwa Kreda brak Ğ suche leĞna Lamparski, 1990 zaniechane Waplewo rekultywacja Upr. dok. geol. nieuĪytki 4,2–11,0m 18 Piasek Īwirowy eksploatowane Wielkie leĞno - wodna Stepowicz, 1994 obsz. gosp. leĞnej wody obsz. gosp. rol. kl. VI 0,5–14,0m Waplewo rekultywacja 19 Piasek Īwirowy Projekt zagosp. záoĪa nieuĪytki zaniechane 9,5–11,5m Wielkie I leĞna obsz. gosp. leĞnej wody GMINA DZIERZGOē rekultywacja Karta rej. z o a 1,0–4,5m 20 Ankamaty Piasek wirowy á Ī obsz. gosp. rol. kl. > IV eksploatowane Ī rolna Helwak, 1990 wody 0,5–7,7m Ankamaty IIp. A rekultywacja Upr. Dok. Geol. obsz. gosp. rol. 21 Piasek rozpoznane szczegó owo 1,0–5,0m i B rolna Medy ska, 1998 nieu ytki á Ĕ Ī wody rekultywacja Upr. dok. geol. obsz. gosp. rol. 22 DzierzgoĔ Piasek Īwirowy eksploatowane cz.zawodn. rolno - wodna Matuszewski,1998 nieuĪytki cz. rekultywacja Upr. Dok. Geol. skre lone z bilansu 23 Dzierzgo I Piasek nieu ytki Ğ wysypisko Ĕ le ny Gurz da, 1995 Ī zasobów Ğ Ċ odp. kom.

118 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Dokumentacja Propozycja formalna Warto rodowiska Opis wyrobiska Zawod- Rodzaj zagospodarow i opracowanie Ğü Ğ Lp. Nazwa z o a w otoczeniu (terenu nienie á Ī kopaliny ania archiwalne dotycz. wyrobiska poeksploatacyjnego) wyrobiska wyrobiska rekultywacji lub zagospodarowania rekultywacja Pr. Dok. Geol. Helwak, 24 DzierzgoĔ II Piasek Īwirowy nieuĪytki eksploatowane cz.zawodn. leĞny 1997 rekultywacja Upr. Dok. Geol. 25 DzierzgoĔ III Piasek Īwirowy obsz. gosp. rol. kl. > IV rozpoznane szczegóáowo cz.zawodn. leĞno-wodny Matuszewski, 1998 DzierzgoĔ - rekultywacja obsz. gosp. rol. kl. > IV 26 Piasek Īwirowy Dok. Geol. Profic, 1990 rozpoznane szczegóáowo cz.zawodn. Morany leĞny nieuĪytki rekultywacja Upr. Dok. Geol. obsz. gosp. rol. 27 Kuksy Piasek Īwirowy rozpoznane szczegóáowo cz.zawodn. wodny Helwak, 1997 nieuĪytki Upr. Dok. Geol. 28 Poliksy Piasek wirowy brak brak eksploatowane cz.zawodn. Ī Helwak, 1997 GMINA STARY DZIERZGOē rekultywacja Upr. Dok. Geol. rozpoznane szczeg. konc. 29 DzierzgoĔ III Pospóáka obsz. gosp. rol. kl. > IV cz. zawodn. leĞno-wodny Matuszewski, 1998 Do 31.12.2006 r. DzierzgoĔ Upr. Dok. Geol. 30 Pospóáka brak brak rozpoznaneszczegóáowo cz.zawodn. MiniĊta I Matuszewski, 1996 rekultywacja Dzierzgo Stare Dod. do karty rej. 31 Ĕ Pospó ka sportowo- nieu ytki zaniechane cz. zawodn. Miasto á Miko ajczyk, 1981 Ī rekreacyjna á rekultywacja Dzierzgo Stare Upr. Dok. Geol. eksploat. obsz. gór. wa ny 32 Ĕ Pospó ka sportowo- brak Ī cz. zawodn. Miasto II á Helwak, 1998 do 31.12.2005 r rekreacyjna

119 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

8.2.2 PROGRAM POPRAWY W SEKTORZE: OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN

Cel strategiczny:

Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych záóĪ, ochrona zasobów záóĪ nieeksploatowanych oraz rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.

Cele Ğrednioterminowe do roku 2011:

1. Poszukiwanie substytutów kopalin naturalnych; 2. Minimalizacja negatywnego wpáywu na Ğrodowisko przy eksploatacji kopalin; 3. Rekultywacja terenów zdegradowanych przez eksploatacje kopalin.

Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki dziaáaĔ:

1. Skuteczne egzekwowanie przy prowadzeniu eksploatacji zasad i norm prawnych, zgodnie z Prawem geologicznym i górniczym, 2. Weryfikacja wydanych koncesji geologicznych pod kątem prawidáowoĞci wykorzystania kopaliny, 3. Maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin w granicach udokumentowania, 4. Ochrona záóĪ nie eksploatowanych poprzez uwzglĊdnienie ich w planach zagospodarowania przestrzennego, 5. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin, szczególnie na terenach rolniczych o wysokiej bonitacji gleb i terenów leĞnych, 6. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych zgodnie z zatwierdzonym planem ruchu, 7. Rekultywacja lub rewitalizacja terenów dawnych wyrobisk eksploatacyjnych i niedopuszczanie do ich dalszej degradacji (np. w postaci niekontrolowanego skáadowania odpadów).

Obecnie, problemy związane z wystĊpowaniem i eksploatacją surowców mineralnych nie naleĪą do dziaáaĔ priorytetowych powiatu i gmin. Najistotniejszym zadaniem jest kwestia rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych, w celu przywrócenia pierwotnej wartoĞci terenu. Obowiązek rekultywacji spoczywa na uĪytkowniku záoĪa. Tam, gdzie jest to moĪliwe, preferowaü siĊ bĊdzie wodno - leĞny kierunek rekultywacji z przeznaczaniem na cele rekreacyjne.

8.3. GLEBY

8.3.1 STAN AKTUALNY

Powiat sztumski cechuje znaczne zróĪnicowanie gleb, uwarunkowane budową podáoĪa, na którym siĊ one wyksztaáciáy.

Na zwietrzelinach utworów wĊglanowych kredy wyksztaáciáy siĊ rĊdziny brunatne i czarnoziemne, w zaleĪnoĞci od stopnia uwilgocenia zaliczane do kompleksu pszennego dobrego lub wadliwego. Na podáoĪu gliniastym lub lessowym wytworzyáy siĊ gleby brunatne i czarne ziemie, zaliczane do kompleksu pszennego dobrego i Ī ytniego bardzo dobrego oraz zboĪowo-pastewnego mocnego. Na podáoĪu piasków gliniastych wytworzyáy siĊ gleby brunatne i bielicowe, zaliczane do kompleksu Īytniego dobrego lub Ī ytnio-ziemniaczanego. Na podáoĪu piaszczystym lub piaszczystym sáabogliniastym wytworzyáy siĊ gleby bielicowe oraz brunatne wyáugowane i kwaĞne, zaliczane do kompleksu Īytniego sáabego i bardzo sáabego. W obniĪeniach terenu i dolinach rzecznych wyksztaáciáy siĊ gleby organiczne torfowe i murszowo-torfowe, gleby bagienne, mady, oraz gleby mineralne wyksztaácone na piaskach. Obszary te zajmowane są przez uĪytki zielone.

120 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Badania geochemiczne gleb obszaru powiatu Sztum

W trakcie realizacji „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995) przez PaĔstwowy Instytut Geologiczny, wykonano analizy chemiczne 22 próbek gleb z obszaru powiatu Sztum. Przedmiotem zainteresowania byáa nie caákowita zawartoĞü pierwiastków, lecz ta ich czĊĞü, której Ĩródáem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a wiĊc sáabo związana i áatwo áugowalna.

W tabeli 50 zamieszczono wyniki oznaczeĔ zawartoĞci pierwiastków oraz wartoĞci odczynu pH w próbkach gleb z obszaru powiatu Sztum. Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartoĞci dopuszczalne stĊĪeĔ okreĞlone w Zaáączniku do Rozporządzenia Ministra ĝrodowiska dnia 9 wrzeĞnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakoĞci ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 paĨdziernika 2002 r., poz. 1359). WartoĞci dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeĔ oraz zakresy ich zawartoĞci i przeciĊtne stĊĪenia w glebach powiatu Sztum (medianĊ) zamieszczono w tabeli 51. W celu á atwiejszej interpretacji zestawiono je z przeciĊtnymi koncentracjami tych pierwiastków (medianami) w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych).

Klasyfikacja próbek gleb z terenu powiatu Sztum w oparciu o w/w Rozporządzenie wykazaáa, Īe oznaczone iloĞci metali we wszystkich próbkach są niĪsze od dopuszczalnych wartoĞci stĊĪeĔ dla grupy A. Przy sumarycznej klasyfikacji stosuje siĊ zasadĊ zaliczenia gleby do danej grupy, gdy zawartoĞü przynajmniej jednego pierwiastka przewyĪsza górną granicĊ wartoĞci dopuszczalnej w grupie. Sumaryczna klasyfikacja wskazuje, Īe 100% badanych gleb z obszaru powiatu Sztum naleĪy do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie). PrzeciĊtna zawartoĞü oznaczonych pierwiastków w glebach powierzchniowych powiatu Sztum jest bardzo zbliĪona do ich przeciĊtnej zawartoĞci w glebach z obszarów niezabudowanych Polski.

Zdecydowana wiĊkszoĞü gleb obszaru powiatu Sztum wykazuje odczyn kwaĞny (<6,7) lub obojĊtny (6,7-7,4). Gleby o odczynie kwaĞnym (typowym dla wiĊkszoĞci gleb warstwy powierzchniowej z obszaru Polski) wystĊpują przede wszystkim w poáudniowej czĊĞci obszaru powiatu.

121 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Tabela50 Wyniki oznaczeĔ zawartoĞci pierwiastków oraz wartoĞci odczynu pH w próbkach gleb z obszaru powiatu Sztum Lp. Nrpróbki As Ba Cd Co Cr Cu Hg Ni Pb Zn pH 1 132542000 <5 51 <0,5 5 11 10 0,07 11 10 56 7,6 2 132542400 <5 5 <0,5 <1 1 <1 <0,05 <1 10 12 4,8 3 132542600 <5 22 <0,5 3 10 6 0,06 8 8 31 7,3 4 132542800 <5 39 <0,5 6 14 11 0,06 14 12 47 7,3 5 132631500 <5 34 <0,5 4 10 6 0,12 7 12 37 6,7 6 132632300 <5 45 <0,5 6 18 10 <0,05 14 12 43 7,2 7 133520400 <5 37 <0,5 3 6 5 <0,05 7 9 33 6,8 8 133520500 <5 24 <0,5 2 6 6 <0,05 6 10 33 7,0 9 133520600 <5 38 <0,5 3 6 5 <0,05 6 9 37 6,9 10 133521200 <5 37 <0,5 3 5 6 <0,05 6 10 33 6,7 11 133521400 <5 40 <0,5 3 6 8 0,05 5 9 25 6,6 12133522000 <5 12 <0,5 <1 3 2 <0,05 24 12 5,2 13 122120200 <5 63 <0,5 5 12 10 0,0512 13 58 6,7 14 122120800 <5 48 <0,5 4 10 9 0,05 9 15 49 6,7 15122121000 <5 31 <0,5 39 5 0,05 6 1030 6,5 161221216 00 7 72 <0,5 3 10 8 0,05 8 11 53 6,3 17 122121800<5 36<0,5 2 8 4<0,05 4 8 29 5,8 18 1221220005 58<0,5 6 16 90,05 11 17 51 5,8 19122122200 < 5 7 <0,5 <1 2 1 <0,05 1 5 12 5,2 20 122122400 <5 57 <0,53 10 10 0,06 7 14 57 6,7 21 122122600 <5 24 <0,5 2 7 4 0,05 4 10 32 6,8 22 1221404007 39 1 2 3 4 0,09 5 17 21 4,9

122 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Tabela5 1 ZawartoĞü metali w glebach powiatu sztumskiego (w mg/kg) WartoĞci Zakresy WartoĞü WartoĞü dopuszczalne stĊĪeĔ w glebie lub ziemi zawartoĞci przeciĊtnych przeciĊtnych (Rozporządzenie Ministra ĝrodowiska w glebach (median) (median) w z dnia 9 wrzeĞnia 2002 r.) powiatu w glebach glebach Sztum powiatu obszarów Grupa A 1) Grupa B 2) Grupa C 3) Gleby Sztum niezabudowanyc Metale o h Polski 4) przekroczonych dopuszczalnych N = 22 N = 6522 wartoĞciach N=22 GáĊbokoĞü (m p.p.t.) stĊĪeĔ dla grupy Frakcja ziarnowa <1 mm, mineralizacja HCl (1:4) 0-0,3 0-2 C GáĊbokoĞü (m p.p.t.) 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-7 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 5-72 38 27 Cr Chrom 50 150 500 1-18 9 4 Zn Cynk 100 300 1000 12-58 33 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-0,7 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-6 3 2 Cu MiedĨ 30 150 600 <1-11 6 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-14 7 3 Pb Oáów50 100 600 4-17 10 12 Hg RtĊü 0,5 2 30 <0,05-0,120,05 <0,05 1) grupa A IloĞü badanych próbek gleb z obszaru powiatu Sztum w poszczególnych grupach a) nieruchomoĞci gruntowe wchodzące w skáad obszaru zanieczyszczeĔ poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy (w %) Prawo wodne, As Arsen 100 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o Ba Bar 100 ochronie przyrody; jeĪeli utrzymanie aktualnego Cr Chrom 100 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza Zn Cynk 100 zagroĪenia dla zdrowia ludzi lub Ğ rodowiska – dla Cd Kadm 100 obszarów tych stĊĪenia zachowują standardy Co Kobalt 100 wynikające ze stanu faktycznego,

123 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Cu MiedĨ 100 2) grupa B - grunty zaliczone do uĪytków rolnych z Ni Nikiel 100 wyáączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Pb Oáów 100 rowami, grunty leĞne oraz zadrzewione i zakrzewione, Hg RtĊü 100 nieuĪytki, a takĪe grunty zabudowane i zurbanizowane Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru powiatu Sztum do z wyáączeniem terenów przemysáowych, uĪytków poszczególnych grup zanieczyszczeĔ (w %) kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) 100 grupa C - tereny przemysáowe, uĪytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995a – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – iloĞü próbek

124 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011

Rysunek 7 Punkty opróbowania gleb na terenie powiatu sztumskiego

125