Klik Hier Voor Het Boek 'In Veilige Haven'
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 2 Jan Oudenaarden Rien Vroegindeweij In veilige haven 150 jaar zeemanshuizen in Rotterdam 1856 — 2006 Ad. Donker — Rotterdam 3 Dit boek is opgenomen in de reeks van de Stichting Historische Publicaties Roterodamum onder nr. 162. tweede druk 2012 de tweede druk kwam tot stand door sponsoring van: stichting vrienden van het zeemanshuis te rotterdam 4 Inhoud 7 Voorwoord 9 Inleiding DE ZORG VOOR DE ZEEMAN A AN DE WAL, VANAF 1856 door Jan Oudenaarden 13 Dominee Walraven Francken 17 Bouw van het Zeemanshuis aan de Westerhaven 21 Open voor zeelui 24 De zeevaartschool, het Britse consulaat en godsdienstige bijeenkomsten 28 Bootwerkersstaking 28 Noorse initiatieven 31 ‘The Missions to Seamen’ 32 Noorse kerk en Noors zeemanshuis 34 Concurrentie voor het Zeemanshuis 35 Bureau van aanneming in het Zeemanshuis? 35 De Zeemansbond 38 Zeemansrust 38 Christelijk Tehuis voor Zeelieden aan de Westerkade 39 Het Zeemanshuis aan de Calandstraat 39 De journalist M.J.Brusse in het Zeemanshuis 43 Gevolgen van Brusses artikelen 43 De zeevaartschool 46 De Eerste Wereldoorlog 49 Ontwikkelingen tijdens het Interbellum 51 Het Zeemanshuis aan de Calandstraat 57 Het Apostolaat ter Zee 63 Het Zeemanshuis Stella Maris 68 De Tweede Wereldoorlog 77 Naoorlogse jaren 78 Eén Zeemanshuis? 5 HET ZEEMANSHUIS IN ANDER VAARWATER, 1984 — 2006 door Rien Vroegindeweij 85 De Nederlandsche Zeemanscentrale 86 Veranderingen in de zeevaart 90 Ruwe bolster, blanke pit 90 Troost 93 Kerstmis aan wal 94 Internationale zeelieden 96 Zeemanswelzijnswerk 99 Groei van de Rotterdamse haven 100 Samenwerking 106 Commerciëler vaarwater 113 Willemskade 13, Monument van de wederopbouw 119 Bestuursleden Stichting Zeemanshuis Rotterdam 2006 121 Zeemanshuizen en zeemanskerken in Rotterdam 123 Bronnen 127 Lijst van sponsors 6 Voorwoord Rotterdammers zijn gastvrij. Al eeuwenlang Tegenwoordig hebben de zeevarenden die onze havens aan - moet de stichting doen daarvan geprofiteerd. Halverwege de de exploitatie uit negentiende eeuw begon een aantal mensen eigen middelen be- zich echter zorgen te maken over de vormen talen. De sub si dies die de Rotterdamse gastvrijheid soms aan- voor de zeeva ren- nam. Een groep welgestelde Rotterdammers den zorg zijn opge- (‘havenbaronnen’) en de Kamer van Koophan- droogd. Stich ting del namen het initiatief voor een speciale en Zee mans huis Rot- goed verzorgde opvang van zeelieden. terdam is ge luk kig Wat er uit dit initiatief is voortgekomen niet bij de pakken leest u in dit fraai geschreven en goed verzorg- gaan neerzitten, de boek. Het schetst niet alleen de ontwikke- maar heeft een ling van de zeemanszorg. Wie die ontwikke- cre atieve oplossing gevonden. De uitbrei- ling volgt, krijgt tegelijkertijd een beeld van ding van het Zeemanshuis met het Maritime wat er in de afgelopen anderhalve eeuw in en Hotel levert extra geldstromen op, die weer rond de Rotterdamse haven is gebeurd. Een ten goede komen aan het welzijnswerk voor compliment aan de auteurs is op zijn plaats. zeelieden in de regio Rot ter dam. Een compliment verdient ook de Stich ting Het waren zakenmensen die in 1856 de Zeemanshuis Rotterdam. In de eerste plaats zee manszorg gingen organiseren. De men- voor het initiatief om dit boek uit te bren- sen die daaraan in 2006 invulling geven, zijn gen. Daarnaast voor de wijze waarop de stich- nu ook zakenmensen geworden. ting inmiddels 25 jaar in Rotterdam invul- Rotterdam is veel dank verschuldigd aan ling geeft aan de zeemanszorg. Er zullen wei- al die — grotendeels onbekende — mensen nig andere steden zijn, waar zeevarenden die de afgelopen anderhalve eeuw voor zee- voor een bescheiden bedrag op zo’n toplo- varenden invulling hebben gegeven aan het catie kunnen logeren. Een locatie met prima begrip ‘gastvrijheid’. Rotterdam is niet meer faciliteiten, zoals die er ook zijn in de centra de grootste haven ter wereld. Dat worden we in Heijplaat en op de Maasvlakte. En moch- ook nooit meer. Laten we er wel naar stre- ten er mensen in de problemen komen, dan ven de meest gastvrije haven van de wereld staan de medewerkers voor hen klaar. te zijn. Mr. Ivo Opstelten Burgemeester van Rotterdam 7 Februari 2009 Algemeen directeur Arend Boer overhandigt het boek ‘In veilige haven’ aan de burgemeester van Rotterdam, de heer Ahmed Aboutaleb 8 Inleiding Het boek dat u, geachte lezer, ter hand hebt In de tweede plaats omdat wij van mening genomen beschrijft het ontstaan en de ont- zijn dat de zeemanshuizen een vitaal onder- wikkeling van de zeemanshuizen in het Rot - deel zijn van de maritieme geschiedenis van terdamse havengebied in de afgelopen 150 Rotterdam, welke het verdient als zodanig jaar. Het bestuur van de Stichting Zeemans- erkend en beschreven te worden. Wij zijn huis Rotterdam heeft om een aantal redenen dan ook bijzonder verheugd dat de burge- opdracht gegeven tot vervaardiging ervan. meester van Rotterdam, mr. Ivo Opstelten, In de eerste plaats als huldebetoon aan al bereid is gevonden een voorwoord te schrij- diegenen die in de afgelopen 150 jaar heb- ven en daarmee te bevestigen dat het werk ben meegewerkt aan wat in de statuten van van de stichting door de stad Rotterdam ge- de stichting wordt omschreven als ‘het zon- waardeerd wordt. der winstoogmerk exploiteren van tehuizen Ten slotte hoopt het Bestuur dat dit boek ten dienste van zeevarenden die zich in de ertoe bijdraagt de belangstelling voor het havens van Rotterdam bevinden’. Het huidige werk van onze stichting te vergroten, en zo bestuur is zich er terdege van bewust dat alles de bereidheid te versterken van onze huidige wat tegen woor dig en toekomstige ‘weldoeners’ en sponsors om ter beschikking ons ook in de toekomst te blijven steunen. staat om de zeeva- Rest mij nog om iedereen te danken die renden van dienst direct of indirect heeft meegewerkt aan de te zijn, is gebaseerd totstandkoming van dit fraaie geschrift. Met op wat vorige be - name denk ik dan aan onze huidige directeur stuur ders, be gun- Arend Boer, die zich bijzonder heeft inge- sti gers en me de- spannen om een en ander voor elkaar te krij- werkers tot stand gen. Dank daarvoor! hebben gebracht. Geachte lezer, wij wensen u veel Leeringh Wij dan ken en ge- ende Vermaeck! denken hen! Mr. E. J. Bree Voorzitter Stichting Zeemanshuis Rotterdam 9 10 Op 1 oktober 2006 is het 150 jaar geleden dat aan de Westerhaven het eerste zeemanshuis van Rot terdam zijn deuren voor zeelui opende; een zeemanshuis op algemene grondslag. In 1893 opent de Zeemansbond aan de Willemskade voor de zeelieden een lokaal op protestants-christe- lijke grondslag, dat vanaf 1903 aan de Veer haven tot bloei zal komen onder de naam ‘Tehuis voor Zeelieden’. In 1935 opent aan het Willems- plein het katholieke zeemanshuis Stella Maris van het Apostolaat ter Zee. Het algemene zeemanshuis sluit in 1931 voorgoed zijn deuren. Het protestantse en het katholieke zeemanshuis fuseren in 1980 tot het aan de Willemskade gelegen Zee manshuis Rotter dam. De geschiedenis van de Rotterdamse zeemanshuizen volgt een onregelmatig spoor, langs vele kades en havens van Rotterdam, via allerlei vertakkingen en zijsporen. Het doel van de zeemans huizen blijft echter steeds de zeelieden gedurende hun verblijf aan wal niet alleen een slaapplaats, maar ook verzorging, huiselijkheid en ontspanning te bieden. 11 [GEDICHT C] Prent van het Zeemanshuis aan de Westerhaven, 1863 (ri) 12 1Het984 Zeemanshuis – 2006 1234567890 in ander 12345678 vaarwater, 90 De zorg voor de zeeman aan door Rien Vroegindeweij de wal, vanaf 1856 D OOR JAN OUD ENAARD EN Dominee Walraven Francken cken zich af. Hij richt die vraag tot iedere koop- man, ‘als mens en als christen!’. Francken De geschiedenis van het eerste Rotterdamse geeft zelf het antwoord op zijn vraag. Het Zeemanshuis is onlosmakelijk verbonden moet anders, er moet in Rotter dam, net als met dominee Walraven Francken. In 1852 in Lon den en Liverpool, een zeemanshuis pu bli ceert Francken de brochure Het Lon- komen. Francken vervolgt: ‘Ik heb ’t genoe- den sche Matrozenlogement. In het voorwoord gen hierbij de vertaling van eenige authen- richt Francken zich tot ‘Rotterdam’s geach- tieke stukken aan te bieden van het Matro - ten Koop mansstand’. Hij constateert dat de zenlogement te London. Zij is niet van mijne stad rijk is aan liefdadige instellingen en dat hand, maar van een’ mijner vrienden. Ik men zich allerwegen het lot aantrekt van meende eerst ze te vereenigen tot ééne ver- verwaarloosden. De zeelieden echter, en in handeling. Maar neen! De stukken spreken het bijzonder de matrozen, worden daarbij genoegzaam voor zich zelve, en ik sta vast in consequent vergeten, zowel in geestelijke en de overtuiging, dat niemand een en ander godsdienstige als in materiële zin. Er zijn lezen zal, zonder inge nomenheid met dus- wel reders en gezagvoerders die tijdens de danige instelling.’ zeereis proberen de zeelui in de keuze van Walraven Francken wordt op 4 septem ber hun slaapplaats te beïnvloeden, maar die 1822 in Doetinchem geboren als zoon van weinige pogingen stuiten af op één hinder- de predikant Ahasveros Francken en Ca tha- paal. De schijnbaar vrije matrozen zijn sla- rina Geertruida van Rossem. Hij studeert let- ven van de zogenoemde slaapbazen. Die zijn te ren en theologie in Utrecht, waarna hij als er op uit de matrozen zo spoedig mogelijk hervormd predikant in De Vuursche (1845) van hun zuurverdiende geld te verlossen en Wad dinxveen (1848) staat. In 1850 komt door hen aan allerlei liederlijkheid bloot te hij naar Rotterdam, dan de op één na groot- stellen. De matrozen blijven daardoor arm, ste hervorm de gemeente van het land. Hij maar vooral ook buiten de invloed van de wordt lid van het geheime protestantse ge - bur germaatschappij en de kerk. Na iedere nootschap ‘Phylacterion’, dat is opgericht reis keren de matrozen méér gedemorali- ‘om een dam op te werpen tegen de Room- seerd aan boord terug, om misschien spoe- sche propagan da’.