An bhfanfaidh sí le RnaG?
XSSN 1313-7SM3
| Oileáin Lofoten • Pápa Nua • Roadsigns • TG4 9 771393 724019 pobal
forbairt
teanga
cultúr
ag obair ar son phobal na Gaeltachta agus na Gaeilge
Údarás na Gaeltachta
Údarás na Gaeltachta Na Vorhacha, Gaillimh. Teil: (091) 503100 Facs: (091) 503101 Ríomhphost: [email protected] http:Hwww.udaras.ie Níor cl|p ¥ iifnaG riamh
aon te<|ra lena mianta..
Leagí|mar béim ón tús
, v ^ argÉhláracha den scoth.. ■' : Seo chugainn anois an saol úr digiteach. bhlóid Éabhlóid Revolution Evolution
TG 4 Súil Eile http://www.tg4. ie San eagrán seo
GLUAISEACHT? AN FHUINNEOG CÉN GHLUAISEACHT? Cuisle unearthes a diary of Tá sé in am tuairisc Uí summer skies in Lapland; Eithir ar staid na Gaeilge a Roadsigns point to Gaoth fhoilsiú, dar le hUinsionn B Dobhair; Seosamh Mac Mac Dubhghaill 6 Muirí makes a meal of Flahavans porridge oats, and internet censorship is CEANGAL NA gCUIG GALL this month's Cnámh CUISLE Cá bhfios nach fada go Spairne. 24 - 29 An tEastát Tionsclaíochta, mbeidh Alba agus an Casla, Bhreatain Bheag maraon Co na Gaillimhe le hÉirinn Aontaithe ina TG4 Teil: 091 572077 An Bóithrín Glas, DY2K, Facs: 091 572076 suí sa mBruiséil i measc Ríomhphost: cuisle@tinet.íe na náisiún? arsa Teaghlaigh, agus Ceol Seán Mag Uidhir 8-10 ó Theach na Céibhe 26 Eagarthóir: Diarmuid (ohnson TOGHCHÁN AN ÚDARÁIS EADRAINN Riarthóir: Líon na vótaí bosca ar Béarla ar RnaG; Fear Veronica Ní Ghríofa bhosca ó na cúigí ar gorm ina Phápa?; Dearadh: fad 12 Éamon O Cuív V Caomhán O Scolaí 091 572008 Bobby Molloy 32 C l ó c h u r : Jaycee Print NORITA AN CHLÚID Grianghraf clúdaigh: Labhair Norita Ní Chartúir Díarmuid Johnson le Diarmuid Johnson faoi Téann Rua ag snámh ach fhir na hÉireann, faoi is deacair leis é féin a Scríbhneoirí: Uinsionn Mac Dubhghaill, mhná an raidió, agus chuir thriomú! Litreacha ó Diarmuid Johnson, Seán Mag sí uirthi idir leathar, olann pháistí Ghaelscoil Uidhir, John Hughes, Anton Mac agus bhréidín 15-19 Phádraig, Baile Phámair, Cába, Seosamh Mac Muirí, Dónall agus bain úsáid as na Mac Giolla Easpaig, Antaine Ó Faracháin, Des Johnson, seanmhaisiúcháin Nollag Caitlín Uí Anluain, Labhrás Hunt, DÚICHE SHEOIGHEACH 36 Seán Ó Corbáin. Bhí dinnéar ag John Hughes i mBaile Mheiriceá ar an gCloch Bhreac, agus ní raibh an comhluadar ina dtost
2 0 -2 3
AT SEA? Read our English summaries and sidebars wherever you find •this symbol
DEIS FREAGARTHA Is é polasaí na hirise seo deis freagartha a thabhairt do gach duine nó do gach eagraíocht a éilíonn sin, má tá siad míshásta faoin méid a scríobhadh fúthu i gCuisle. Téigh i dteagmháil leis an Eagarthóir, Cuisle, Casla, Co na Gaillimhe, nó cuir ríomhphost chuig [email protected] Arna fhoilsiú ag Foilseacháin an Phobail Teo, faoin scéal. Casla, Co na Gaillimhe.
4 CUISLE EAN ÁlR 2 0 0 0 EAGARFHOCAL Cuisle, An tEastát Tionsclaíochta, Casla, Co na Gaillimhe. Teil: 091 572077. Facs: 091 572 076. Ríomhphost: [email protected] Gnásbhriseadh
IS BEAG atá sa saol nach gnás. Ach ní miste gnás a bhriseadh uair sa mílaois. Línte síos seachas abairtí trasna atá san eagarfhocal seo más ea. Scríobadh iad nuair a briseadh gnás eile: rialú Thuaisceart Éireann ó West- minster. Tiomnaímís na línte seo dóibh siúd a rinne an cheartíobairt le linn na staire — an íobairt gan chlú.
Tá mo lorg ar an bhfód seo Gan mo shamhail ar bhonn airgid Dá mba mhór liom bhur Ach ní heol daoibh cér mé Le samhailteacha nua a chosc mbuíochas Dá mba mhór liom bhur dtrua Níl sloinne ar mo leacht Tá mo lorg ar an bhfód seo - Dá mba chás liom an clú Níl leacht ar m’uaigh Dar libh gur sibh féin a Dá mba chás liom an leacht Níl m’uaigh sa gcill thionscaigh é; Tá mo bhriathar ar bhur mbéil - Dá mba mhian liom an dán Bás ná fulaingt, Dar libh gur sibh féin a dúirt é: Dá mba mhian liom an íobairt Deoraíocht ná tarcaisne Ach is mise a thionscnaigh, is mise Ní híobairt a bheadh ann Níorbh in iad m’íobairt a dúirt Ach an dearmad, an díth Tá mo lorg ar an bhfód seo chuimhne Thit fear eile Ach ní heol daoibh cér mé Ach maireann a chlú Gan amhrán i mbéal mo shleachta Thit bhur laochra Níl sloinne ar mo leacht Le hamhráin nua a chosc Agus tógadh a leacht Níl leacht ar m’uaigh Gan dán i leabhrán scoile Ach ní híobairt go titim gan éirí Níl m’uaigh sa gcill. Le dánta nua a chosc Ní híobairt go bás gan chlú
coal, gas and oil - will trigger change in the way society is currently organised. Transport of huge amounts of A NEW MODEL goods will become impractical, and society will quickly H THERE ARE different views of societv as we reorganise ilself in micro- rather than in macro-units, H H wake to the new millenium. Optimism: econ- fuelled, for example, by wind, waLer, and the sun. omists point to growth in the United States and Europe. The model western civilisation currently subscribes Pessimism: humanists see democracy undermined by to is one of production accompanied by consumption. trade hegamonies and abuse of human rights. Alarm: This twin-engine is called economic growth. Growth in environmentalists scream as rainforests tumble and the one field sets off growth in another. The dogma of world’s deserts advance. Awash in a sea of comment economic growrth has been questioned since the 1960s, and information, are we aware of the prevailing but it is upheld in the West as the Soviet Union upheld currents in contemporary western civilisation? the model of Marxist-Leninist communism in the East. One is change in the agricultural wrorld. Economic growth as the sole model for our society is ‘Extraterrestrial’ is an ironic term recently adapted dated and redundant. It devalues anything which does from sci-fi to describe western civilisation’s departure not lead to an increase in productivity and overvalues from soil-dependant living. Our society doesn’t everylhing w7hich leads to an increase in consumption. produce its own food in thc traditional way. The World Through its monotheistic faith in the model of econ- Trade Organisation presided over debate in Seattle last omic growth, western civilisation has dehumanised monLh on the globalisation of agriculture and the food itself, marginalised large groups of people, and made industry. Farming as practiced for millenia will soon much of the populalion subservient to a system over barely exist. Notions of the fabric of rural society, and which they have lost control. the interdependance of town and country, belong today History distinguishes three phases of civilisation: to past centuries. birth, growth, and decay. Evidence suggests that Western civilisation continues to exploit and rely aspects of our (post)-industrial western society are in a heavily on non-renewable fossil fuels — coal, gas and oil. state of decay. Rejuvenation, a fourth phase, will occur The industrial boom which has been continuing since only when a new model for society is elaborated and the nineteenth cent.ury is largely built on these fuels. embraced. People must be at the centre of this new Gradual depletion and reduced avai]ability of these — model. People, not profit. V-
EA N ÁIR 2 0 0 0 C U I S L E 5 Gluaiseacht? C
Agus ré nua i heagrais dheonacha Gaeilge iad féin a Gaeilge deich mbliana ó shin? Cé eagrú níos éifeachtaí, comhoibriú mhéad ‘buck-cat’ a bhí againn ó shin?” ndán do chúrsaí níos fearr lena chéile agus aontú ar na Céad bliain ó shin bhí na na teanga faoin spriocanna is práinní atá le haimsiú - Conraitheoirí ar a gcuid rothar, ag dul agus sin taobh istigh de bhliain ó isteach i ngach aon pharóiste sa tír socrú oileánda dháta na tuarascála seo - bheadh sé: lena dteachtaireacht réabhlóideach nua, scrúdaíonn chomh maith acu crapadh suas agus chultúrtha arbh í athshealbhú na Uinsionn Mac Dubhghaill an Ghaeilge a fhágáil faoi lámh teanga an chuid ba thábhachtaí di. Is mharbh an Stáit agus na scirbhíse iomaí cosúlacht atá ann idir an t-am 'gluaiseacht' na teanga i poiblí.” sin agus ár fin-de-siecle féin: ní gá ách mblianta deireanacha na Nach mar sin atá ag go leor breathnú ar athchóilíniú Bhaile Átha eagraisí inniu, lucht na nárisí ina . Cliath agus cathracha eile ag leithéidí Fichiú hAoise measc? Marks 8c Spencer, Boots, Debenhams Spreag Tuarascáil Uí Eithir neart agus Dorothy Perkins: Sna 1990Í, “A BHFUIL ann de ghluaiseacht na cainte, ach ar spreag sí gn/omh? Agus : áfach, águs ainnéóin babhta Gaeilge tá sí foirgthe le seanóirí nár muid ag tarraingt ár gcosa thar" bóndpartachais (mar á déarfadh Ó scaoil smaoineamh nua isteach ina thairseach na mílaoise nua, céard a hEithir) tráth a chomórtha i 1993, d’athraigh ó shin? gcloigne le blianta fada ar fhaitíos go theip go follasach ar Chonradh na mbeadh orthu cúrsa a saoil d’athrú, Gaeilge an bhunteachtaireacht IS E paradacs na linne seo go bhfuil riachtanach sin a chur i dtéarmaí na rud nach mbeadh anois ar a gcumas. spéis agus bá an phobail sa teanga ag linne seo agus a chraobhscaoileadh i Tá sé thar am go dtuigfeadh daoine dul i méid in aghaidh na bliana, ach measc an phobail. Guireadh dóchas as atá i bhfábhar na hathbheochana nach bhfuil aon athnuachan gur fiú cuimse in uachtahm amháin nó in nach maixfidh an teanga gan iarracht trácht air déanta ag na heagrais uachtarán' eile, ach is ar éigean ar phearsanta de shaghas éigin uathu Ghaeilge chun teacht i dtír ar an spéis éirígh leó an dé a choinneáil sa féin.” sin agus gluaiseacht fhuinniúil diohasár. Measadh gurbh é Proinsias Breandán O hEithir, ceannródaí dheonach a atógáil uirthi. Mac Aonghusa an Slánail beoir i dtús na hiriseoireachta Gaeilge ó na 1950Í Breathnófar siar ar na 1990Í mar na; 1990Í, lena scileanna cumarsáide anall, a scríobh an méid sin roinnt thréimhse iiiar cuireadh go leor agus a thaithí iriseoireachta. Dúradh i míonna sular éag sé i 1990. Tuarascáil déiiseáhhá áthú, Gó deimhin, is féidir gcógar go raibh aige cluas an ar staid reatha na Gaeilge do Bhord breathnú siar ar scríbhínhí Uí Eithir Taóisigh, Cathal Ó hEóchaidh, agus na Gaeilge a bhí faoi chaibidil aige. agus an bhunfhadhb chéánna a nach: dteipfeadh ar Bhonnic Prince Mar ba dhual dó, níor chuir sé fiacail fheiceáil ar snámh iontu ó bhliain go Gharlie an ‘rud ceart’ a dhéanamh in ina léargas fírinneach neamhspleách bliain. An leanfar leis an bpátrún, nó am: an ghátair. Theip, agus theip go féin ar chúrsaí na teanga. Mar is dual an gcuirfidh an foras nua casadh ar an dona: ghlac Ó hEóchaidh aireacht na do bhord stáit ar bith, cuireadh cosc seéal? Ag scríobh dó sanarís Comhar Gaéltachta chuige féih ah f had is a bhí ar a chuid tuairimí neamhthaith- in Aibreán 1960, scríobh Ó hEithir: sé ina l ’haoiseach,; rud a thug buille neamhacha. “Nil aon ‘aontú’ i ngluaiseacht na maffaeh dá neainhspleáchas mar Níor fhoilsigh an Bord a Gaeiíge.; Reiteofar ceist na gcanúintí, aireacht. Le linn na tréimhse sin ar thuarascáil go hoifigiúil ariamh, cé déanfar dearmad ar fhíoch Ghogadh fad níor tháinig sé; ar cuairt go gur foilsíodh. sart Irish. Tijnes í. Más . : na mBráthar, imeoidh na: Blueshirts ceannáras Roinji na Gaeltachta ar mian leat í :a léamh,: nífoíáir duit dul i as CTumhne na íldaóine,: imeoidb an Shráid na Mórchanálach oiread is uair múinín an Áchtá: um: Shaoírse: Éolais téofáíhÉj ach: fad is ;átá dhá scór amháin. : • agus iachall á chiif arj áú ihbórd An caintieoir Gaeílge sá tír beidh na Níos déanaí sna 1990Í tháinig Éojrás 'I'eanga mar atá anois ann - í a heagraíachtaí agat. “Beidh siad uilig Slánaitheoir nua ar an blifód i Sráid scactileadh chugat. ag déanamh áf áh gcuspóir céanna ó Fhearchair.: Ráidiceadh fuinniúil as ; Séo sliocht eile as: “Tá sé in am na ceardá: céánna. j Beicjh siad uilig in Béal;; Feifsté fab- j éa Gearóid Ó feachaint ar chuid de na heagrais éad íena diéile, ;ag:liQchán:a cbéile, ag ; Caireahain, agus chailh sé go leor ama GhaeiÍge nach bhfuil de bhallraíocht tabhairt uisce chuig muiieann a agus fuinnimii ag taisteal ó cheann á£ii ách lán glaice daoine agus a chéile, ag tochras ar cheirtlíní a chéile ceann na tíre ag iarraidh an ghaoth fMafraí cé dó a labhraíonn siad ar . . . Céarbh é príomh ‘bhuck-cat’ na aduaidh a shéideadh faoin gcorpán chor: ar bith. Munar féidir leis na n Ohluaiseacht?
Níor éirigh leis é sin a dhéanamh, mar fhreagra ar a thuarascáil áfach, agus faoi dheireadh a chonspóideach. Ar feadh roinnt thréimhse hlúóthás ag rá gur tíiÓ dé blianta rinne dream beag daoine obair ghaoi h ná E A N Á 1 R 2 0 0 D C U 1 S L E 7 Revolution, Devolution m ™ E DEVOLUTION o f Edinburgh and Cardiff has had Cá bhfios nach fada go MH power to Stormont and a dismanteling effect on the the democratisation of Údarás Britishness to which northern bhfeice muid Alba agus an na Gaeltachta in eariy Decem- Unionists bear allegiance. Bhreatain Bheag maraon le ber furthered regionalisation in Strangely, England has no hÉirinn Aontaithe i measc Britain and Ireland, a process government devoted set in train on May Is t 1998 exclusively to its own affairs, náisiúin an Aontais when both Scotland and Wales and since the Irish Republic Eorpaigh agus iad i voted for the establishment of has relinquished its claim on national assemblies. the six counties, a panUlster bpáirtíocht le Londain agus Údarás is a development identity may emerge, blending le pobail uile na hEorpa? agency, not a parliament, and so compar- various persuasions. ison with Stormont is a little creative, But As we reflect on recent events, and DÉ HAOINE 17Ú NOLLAG bhí an both Stormont and Údarás na Gaeltachta latent developments, a word needs to be chéad chruinniú i Lancaster House are partly rooted in the civil rights said of Stormont and the Irish language. de chomhairle na n-oileán a bhfuil movement which, though associated with The cúpla focal perfected by the rialtas na Breataine, rialtas na the 60s, can be traced to black America in Republican Party in the South may soon be hÉireann agus ionadaithe ó na the midfifties. the cú p la fo ca l perfected by the Repubiican tionóil dhílárnaithe i Stormont, i The Údarás election made a good media Party in the North. One challenge to the gCaerdydd agus i nDún Éideann event, and local interest was strong, but North will be to avoid repetition of aspects páirteach ann. Charlie McCreevy’s budget speech was of the South’s cultural history. But if sobering: most Údarás jobs are factory Údarás can forget the origins of civil rights, Cuireadh an chomhairle seo ar jobs, and most of them are low-paid. Sinn Féin can forget that language is more bun mar chuid de chomhaontú McCreevy’s budget holds the Údarás work- than a political football. Aoine an Chéasta. Tuigeadh go force firm ly in the tax-net making their jobs Across the water, the hopes of Welsh raibh an chomhairle de dhíth ar na unattractive and frustrating Údarás5 efforts. language activists for a bilingual Assembly hAontachtóiri ó thuaidh ionas go Due to this, and to over-investment in were enhanced by Plaid Cymru’s strong mbeidís ábalta na fearais thras- industry, the Gaeltacht now risks becoming showing in the referendum, and by the teorann a dhíol lena bpobal féin. an industrial desert of run-down factories. success of several Welsh-speaking Comhairle seo na n-oileán, is cuid In a wider context, this smacks of the candidates from Labour’s ranks. The í de na hathruithe móra polaitiúla crippling of the coal industry under process of decentralisation in Wales was agus bunreachtúla atá ag tarlú sa Thatcher, and reminds us that progress in set in train during the seventies when four Bhreatain Mhór. Tá athstruchturú á Ireland involving Britain, from Gladstoneto Plaid Cymru MPs, wielding considerable Blair, has often been realised under Labour. influence over a Labour government, dhéanamh ar an Ríocht Aontaithe de Regionalisation is sometimes viewed as pressed for a referendum in 1979. It was réir mar atá an chumhacht ag dul i ; fragmentation; the transfering of power to defeated, but the nationalists regrouped, dtreo na Bruiséile agus Strasburg | small homogenous groups who soon show arguing that the result was as much a vote agus ‘stát’ mór Eorpach cónascach | animosity towards others.Tragically, the of no confidence in the paltry measures ag teacht chun cinn. Údarás eiection campaign illustrated this: being offered as a rejection of Welsh In Éirinn tá cúiseanna ar leith leis on TG4’s Cead Cainte, broadcast from sovereignty. Ees votes in the lslwyn and an ghluaiseacht i dtreo dhílárnú Furbo, ugly reference was made to Rhondda industrial valleys swayed the cumhachta. Ar ndóigh cuireadh foreigners working in the Gaeltacht. This 1998 result. parlaimint ar bun ó thuaidh i 1921 reference was reminiscent of whites’ A multi-tiered approach to democracy, de réir Acht Rialtas na hÉireann a attitude to blacks, and northern from local authority to regional assembly, rinne críocha na hÉireann a Protestants’ to Catholic, in recent times. to ‘national’ parliament and on to Brussels dheighilt. Provided it is given time, Stormont can has been evolving as a model over the past only mitigate this animosity. And the decades. With it a more liberal attitude to Agus cé gur deineadh iarracht context of Stormont is different now: the devolved and subsidary power has mhór féinriail a chur i bhfeidhm sa devolution of power from Westminster to emerged. Tuaisceart le 50 bliain, ní raibh C U 1 S L E E A N Á I R 2 0 0 0 REVOLUTION, DEVOLUTION angal na gCúig Gall náisiúntoirí na tíre ag sileadh na fonnmhar leis an Aontas. D’fhliuch ndeor nuair a bhain rialtas Ted Éire na maidí rámha le tíortha móra Heath na cumhachtaí de na na hEorpa cé nach raibh an eaglais hAontachtóirí i Márta 1972 tar éis ná feirmeoirí na tíre ar aon bhuille leathchéad bliain. leis na polasaithe nua eacnamúla Bhí an tréimhse rialtais sin chomh agus sóisialta. Tríd ’s tríd, is léir do leataobhach ’s go raibh náisiúntóirí dhuine i dTuaisceart Éireann gur na Sé Chontae ag ceiliúradh agus éirigh thar barr le hÉirinn de bharr 100,000 dílseoirí bailithe ag Stor- cheangal na hEorpa, chan amháin ó mont le hagóid a dhéanamh in thaobh feabhas saoil agus trádála, aghaidh Londain. Ach cé gur chuir ach mar gheall ar an léargas a fuair Westminister deireadh le Stormont muintir na hÉireann ar na hathruithe ba léir i gcónaí gurbh fhearr le a bhí ag titim amach sa chóras rialtas na Breataine go mbeadh domhanda. tionól ó thuaidh a mbeadh cumh- Go dtí 25 bliana ó shin is scáthán achtaí feidhmeannacha éigin aige. de chuid na Breataine a bhí in Baineadh triail as sin i 197.V74 go Éirinn. In imeacht na gcéadta, dtí gur chuir stailc an UWC deireadh chuaigh na milliúin ón oileán seo le feidhmeannas Faulkner agus Fitt, anonn ar thóir na hoibre agus b aine adh triail ei 1 e as i 1975 sa caighdeán saoil ab airde ná a bhí le Chomhdháil, i dtionól eile i 1982, fáil sa bhaile. agus is iarracht den chineál céanna a bhí i gcainteanna Pheter Brooke ag ‘Tá gaoth láidir fós ag tús na ’90í. Bhain na Coimeádaithe agus Páirtí an Lucht Oibre araon acthas do náisiúntóirí na hAlban go séideadh in aghaidh na triail as an dílárnú cumhachta. rabhthas ag úsaid ola na hAlban lena hEorpa sa mBreatain, cuid polasaithe eacnamúla a chur i agus ní fáilte achfuacht ‘D’fhulaing Albain agus an bhfeidhm ar fud na Breataine. Cé go ndeachaigh an Bhreatain a bhíonn roimh Bhreatain Bheaggo mór agus Eire isteach san Aontas Eorpach iarrachtaí chun an faoi riail Thatcher an lá céanna in Eanáir 1973 níorbh ionann sprioc dóibh. Chuaigh an ceangal idir tíortha an BHÍ DHÁ REIFREANN sa Bhreatain Bhreatain isteach agus tuairim aici AE a neartu Bheag agus in Albain i 1979 ach ní go raibh sí ar cheann de thíortha raibh go leor tacaíochta ann do mór a an domhain fós. Tá gaoth Bhí an Bhreatain ar an pháirtnéir thionól reigiúnda nó náisiúnta. Ach láidir fós ag séideadh in aghaidh na trádála ba mhó dá raibh againn. Ach chuir tionchar an Aontais Eorpaigh hEorpa sa mBreatain, agus ní fáilte chuir an AE i dteagmháil le muintir agus Margaret Thatcher agus 18 ach fuacht a bhíonn roimh iarrachtaí na hEorpa sinn ■ agus diaidh ar mbliana de riail choiméadach athru chun an ceangal idir tíortha an AE a ndiaidh d’athraigh idir ár spleáchas ar dhearcadh na bpobal thall maidir neart? Dhiúltaigh siad glacadh leis an ar an Bhreatain agus ár ndearcadh leis an dílárnú. Euro agus scoilteadh an páirtí féin i leith an chultúir dhúchasaigh. DThulaing Albain agus an Bhreat- coimeádach go hiomlán mar gheall Ní haon timpiste gur le 25 bliana ain Bheag go mór faoi riail Thatcher ar cheist na hEorpa. anuas a tháinig an borradh i agus a comhghleacaithe. Dhruid sí Ar an taobh eile den scéal O shlac ngluaiseacht na Gaeilge agus muid na seantionscail déantúis agus chon- rialtas i ndiaidh rialtais in Éirinn go ag cur aithne ar phobail na hEorpa. EANÁIR 2000 CUISLE 9 REVOLUTION, DEVOLUTION Thuig muid go bhfuil rud luachmhar iontu mar vótáil deisceart Shasana do Níl amhras ar bith go n-aithníonn againn. Agus chomh maith leis sin Thatcher agus na daoine a lean í. Westminster go bhfuil gaol ar leith ag d’fheabhsaigh an saol go gasta. D’fhás an t-éileamh do pharlaimint an dá stát Éireannacha le chéile Tugadh suntas do na hathruithe náisiúnta ar feadh na ’90í agus nuair ainneoin na ndifríochtaí traidisiúnta, seo in Albain agus sa Bhreatain a tháinig Tony Blair i gcumhacht agus níl aon ghealltanas tugtha ag Bheag. Le blianta fada anuas tá Alex gheall sé reifreann in Albain agus sa Westminster do mhuintir na hAIban Salmond, ceannaire pháirtí na Bhreatan Bheag. nó na Breataine Bige gur féidir leo náisiúntóirí in Albain, ag úsáid na Ar bhealach tá an Lucht Oibre ag an Ríocht Aontaithe a fhágáil más hÉireann mar shampla den sórt dul iarraidh a chinntiú nach mbeidh mian le tromlach an phobail sin. chun cinn arbh fhéidir le náisiúin cumhacht iomlán ag na Coimeádaigh An gcuirfidh na tionóil seo uilig bheaga a dhéanamh taobh istigh den arís sa tír fiú má thagann siad ar ais i an t-éileamh do pharlaiminití neamh- AE. Mhol Salmond ar feadh na ’90í gcumhacht am éigin amach anseo. spleácha ó dhoras? San fhadtréimhse go raibh a leithéid Dháil Éireann de Ach chomh maith leis sin tá Blair ag ní shílim é. Léiríonn an taithí ó dheas dhíth ar Albain. iarraidh an Bhreatain a choinneáil le gurbh fhearr féinrialú do dhaoine chéile agus tuigeann sé go gcaithfidh nuair atá siad ag plé leis an Aontas *Tá an Lucht Oibre ag sé roinnt cumhachta a dhilámú le Eorpach agus a chuid struchtúr réig- suaimhneas a choinneáil sna pobail iúnda. iarraidh a chinntiú nach ‘Cheilteacha’. Mar sin tá sé ag dílárnú Tiocfaidh an t-am a mbeidh mbeidh cumhacht iomlán na cumhachta braon ar bhraon. difríochtaí móra idir mianta na Is seanghnás de rialtas na dtionól thall agus parlaimint West- ag na Coimeádaigh arís Breataine Alba agus an Bhreatain minster. Cad é a thitfidh amach nuair Bheag a riaradh trí oifigí sna tíortha a bheidh easaontas idir tionól na AN RUD BA NIMHNÍ a tharla do na sin ar nós oifig Thuaisceart Éireann. hAlban agus Westminster? Is féidir hAlbanaigh agus do na Breatnaigh le Mar a tharla ó thuaidh ghlac na hairí go mbeidh an Lucht Oibre ábalta na linn Thatcher nach raibh ach nua cuid mhór de na cúraimí a bhí ag scoilteanna a chlúdach san am i fíorbheagán de na feisirí a thogh siad airí de chuid na n-oifigí sin. láthair mar tá an tromlach acu, ach do Westminster ina mbaill den Tá níos mó rudaí ar féidir leis na má athraíonn sin beidh Westminster pháirtí Coimeádach. Vótáil siad don hairí ó thuaidh tionchar a imirt orthu agus na tionóil réigiúnda i ngleic le Lucht Oibre ach is vótaí balbha a bhí ná in Albain nó sa Bhreatain Bheag. chéile. C n ilV I D I I D P U ^he ma'n p°wers over Scottish C U I l l l D U í l V j n affairs reserved by Westminster concern: the Constitution; foreign affairs; defence; the civil service; financial and economic matters; national security; immigration and nationality; misuse of drugs; trade and industry (competition, consumer protection); electricity, coal, oil, gas and nuclear energy; many aspects of transport (railways); social security; empioyment; abortion, genetics, surrogacy, medicines; broadcasting; equal opportunities. Scottish Parliment has the power to legislate on other matters. The main devolved matters are: health; education; training policy and lifelong learning; local government; socíal work; housing; planning; economic development; financiai assistance to industry tourism; some aspects of transport (the Scottish road network); bus policy; ports and harbours; most aspects of the criminai and civil law; criminai justice and prosecution system; courts; police and fire services; environment; naturai heritage; built heritage; agriculture; food standards; forestry; fisheries; sport; the arts; statistics; public registers and records. development; higher education and training. Westminster reserves its power over: security and policing; Q T ^ n i k l | ^ K | T The Northern Ireland Assembly armed forces and defence; tax raising powers; constitutional W I w íilV lw lM I at Stormont is constituted by the matters. The Northern Constitution can however be changed by a following departments: agriculture; economic development; majority of the people. Government in Northern Ireland must be education; environment; finance and personnel; health and social based on power-sharing and agreement from a majority of both the service; arts culture and leisure; social development; regional nationalist an unionist blocs. 10 CUISLE EANÁIR 2000 Institiúid Teicneolaíochta Leitir Ceanainn Teastas Ndisiúnta i gCórais Eolais Oifige Aidhm: Freastal ar scoláirí ón Ghaeltacht agus orthu sin ón Ghalltacht a bhfuil líofacht acu i scríobh agus i labhairt na Gaeilge, agus ar riachtanais na gcomhlachtaí agus na n-eagras sin a dhéanann gnó trí Ghaeilge. Déantar staidéar ar ábhair agus ar scileanna rúnaíochta, riaracháin, gnó agus teicneolaíochta nua. Deiseanna Fostaíochta: • le heagrais mar Údarás na Gaeltachta, Bord na Gaeilge, srl. • le comhlachtaí arb í an Ghaeilge nó an Béarla a dteanga oibre. • mar Chúntóírí Gaeilge i meánscoileanna na Sé gCondae. Tuilleadh Staidéir: National Diploma in Business Information Technology Bachelor of Business Studies Gach eolas 6: Séamus Ó Cnáimhsí, Ceannaire na Scoile Staidéar Gnó, An Institiúid Teicneolaíochta, Leitir Ceanainn. Fón: 074-64170 CUISLE Subscribe to Cuisle • Bí i do Shíntiúsóir Ainm / name...... Sloinne / surname Seoladh / address Teil / tel...... Ríomhphost / email ...... Síniú / signature...... Dáta / date...... RÁTAÍ (postas san áireamh): Éire agus an Bhreatain £25 Mór-Roinn na hEorpa 40 euro* An chuid eile den domhan US $80* *nó a chomhionann in airgead na tíre lilil C U I S L E 11 TOGHCHAN UD Seo a leanas torthaíthoghchán Úharáa na Gaaltechta t ££~ s v> pf? gClarral, i nGaillimh agw IdTfr Chonalll. lonadI vétála ar % 2 o ftln i C3S | J2 ><0IS lonad vútála, iarrlháir ar larrthSir atá rangahhárl orthu. « .(LJ £ Diarmaid ÓSé Breandán Breandán 1 Mac Gearailt, Gearailt, | Mac Gearailt Mac Tá léargas lontu ar an taora agus ar an rélmsa a hhf la B o sca í Tomás S co tacaíocht gach larrthéra. agus tá dflseacht pairtí agus An Mhuiríoch 91 69 55 1 216 304 oile le léamh orttw. I* ar tallies aíá rta flgiáln hunartha. Feothanach 59 190 52 3 Baile an Fheirtéirigh 204 36 88 0 328 Na hulmhreacha Idlr téihlnl (2) is lonann sln agus l.on na Dún Chaoin 70 5 12 3 90 117 mhoscaí. De ghrána solélteachta, tágadh beagan ronad Cíll Mhic a' Domhnaigh 54 18 43 2 157 ar lár áit nach ralhh I Seolst ach domán vótal. Is dfor Ceann Trá 108 12 37 1 0 Baile an Ghóílín 46 15 46 4 111 spélse an céadchodán votáí a caltheadhde lion iomlén R3ile Uí Shé 45 8 60 0 113 navótélrl dáralthe. Baintear adhrnad as an ngne seo den Daingean (4) 393 123 386 5 907 229 eolas agus diospólraadrt taoin nGaoltachtá cothu ag an l ios Póil 91 20 118 0 18 74 0 155 coimlsíón Gaellachta a bhtuil Tadhg 0 hÉalaitha ina Minard 63 An Clochán 38 62 72 0 172 chathaoirleach nuachéaptha air. Inmlán 1262 576 1043 18 « fl E © £ c £ ■o ra 0 « '03 -O Boscaí Vótóirí na lomlán Ó CEALLAIGH CEALLAIGH Ó Pádraig COLLA Ó Feargal DOCHARTAIGH Ó Pádraig DOMHNAILL Ó Brian lomlán Caitheadh a Cláraithe MAC BREARTAIGH Daithí BREARTAIGH MAC Séamus RUAIDHRÍ MAC Séamus GHRÉACHÁIN NÍ Nóra Ó BAOILL BAOILL Ó Seán ALCORN O > Ari Charraig 7 158 .. 5 ;■ 3 " ■';■ 4 .;i; 2 0 50 11 240 372 64.5% Gleann Cholm Cille 11 103 4 2 26 3 0 24 2 175 374 46.2% Cogúis 2 / .; 82 ■■"■:: 4 1 ■;;: t v :;■■■;■:■ '2;; ;:.;■.■!■■■■■■ ; 23 :.; 0 116 161 72.0% Cilí Chártha 5 121 11 1 3 3 1 31 0 176 211 , 83.4% ■ Doire Leáthan : ■:'■■' 5 197 0 10 ■■■; s ;;■■: 0 28 269 194 72.0% Malainn Bhig & Malainn Mór 9 69 0 3 0 0 0 0 25 106 140 75.7% " Teileann ;> 0 \ 93 ■:■■" 4 ;■■. 1 ; ■' 5 3 ; 0 ; ; ; 13 0 119 210 56.6% Na hAcraí & Mín Mór 275 6 21 1 0 1 1 10 0 315 546 57.6% Árainn Mór (2) 121 ■■;:■;■ ? 71 : : ■ 2 : 4 2 ;;;. 1 13 0 . 216 377 57.3% Anagaire 58 3 159 39 1 4 16 19 8 307 622 49.3% Baile na Finrie 8:/;. 14 . 29 : ■,;;■■ :.2 '; .; 158 i y ; ;;;ii;:; 13 238 359 66.3% Béal na Cruiíe/Mín Beannóid 143 6 104 11 0 4 5 3 1 277 912 67.0% Bun Beag (2) ■:; 33 ;;-.■ ;v3:;. 15 '■■-;■ 46 22 20 46 173 64 422 836 50.2% Caiseal na gCorr 2 0 0 0 0 28 13 28 121 192 278 69.0% An Cheathrú Ceanainn/Bailo Bo ;■>:■;>■ :■:: 2 ;:■■>();.' :■■ 3 1 1 8 ; ; ; ; 7 .-■■ 74 210 374 56.0% An Cheathrú Ceanainn/Tulach a’ Bheiglí 2 0 3 3 3 62 2 16 90 181 317 57.0% An Fál Carrach ■;.:;; 3; / 10 18 ; 4 353 i » ; ; 33 319 745 1435 52.6% Bun an Inbhir/Cnoc Fola 7 0 6 4 3 22 63 51 63 219 600 36.5% Cnoc Fola 2 ;;;;;>■■; 0 v . / i ': 17 24 28 ;■-',:-77;: 153 50.0% : Doirí Beaga(2) 39 0 8 29 21 29 88 277 59 550 947 58.0% Doire Chonaire :■/■■;■ i.;-.; ; ■ ■■ 1/ ; ■: 2 : 0 98 12 3 9 ;: 118 293 379 77.0% Dubhchoraidh 69 3 37 0 25 0 3 3 3 143 243 58.8% Dobhar 35 ■;;;;;-i;:;1 23 21 :.;; 2 2 : 15 24 75 :: 45 261 439 59.0% Droim na Croise 0 0 4 0 2 0 0 0 0 6 12 50.0% Giasán 0 0 0 0 3 ■;;-!■■ ■ ;■: ".i-;; :;':..:;.2;.; ;; 7 ;; 28 50.0% Gort a’ Choirce 5 0 6 3 0 65 3 22 255 359 428 84.0% ; Céideadh 110 0 28 4 .: 0 -■ 0 9 ■. 9 :-■■;■ 0 :.; 160 336 47.6% Leitir 45 1 57 14 1 3 10 2 0 133 219 60.7% Q 4 Leitir Ceo ; 49 3 3 ' 2 4 :■;■■■ 0 ; ■ :';;t > 66 145 46.5% Loch an luir 52 1 62 14 4 0 7 1 6 147 356 41.3% An Luinnigh ;■ 29 0 3 16 27 25 44 63 . 6 7 : 274 363 75.5% Machaire Rabhartaigh 2 0 6 1 3 66 3 45 133 259 529 49.0% Mín a’ Chladaigh 4 : 0 3 2 ; 0 18 1 5 32 65 127 51.2% Mín na Croise 45 0 36 1 0 0 0 0 0 62 187 43.9% Mína’ Ghabhainn 51 : 9 73 0; 19 ; 1 1 15 1 170 307 55.4% Mullach Dubh 43 5 83 53 0 0 3 30 0 217 427 50.8% Rarin na Loirsie 73 2 44 43 4 1 16 9 3 195 470 41.5% Roisín 75 7 22 2 3 0 6 3 11 129 322 40.0% Toraigh 1 0 1 0 2 20 0 52 0 76 118 64.4% Trianach 21 1 8 0 4 0 0 4 4 42 69 60.8% Brocach 6 0 5 0 441 0 1 4 1 61 105 58.1% An Cuimín 7 3 3 1 109 7 2 16 4 152 219 69.4% Baile Mhícheáil 7 0 0 2 97 32 5 19 17 179 339 52.9% An Caiseal/Ceann Droma 0 0 0 0 83 18 0 19 13 133 280 47.5% Creamhairt 0 0 ; 0 0 4 2 1 0 5 12 16 75.0% Duach Beag 0 0 0 1 21 5 0 3 2 32 55 58.2% Gieann Bhairr 1 0 2 0 43 : 6 0 1 12 65 126 51.6% Ceann a’ Learga 15 1 6 1 46 29 10 45 94 247 392 63.0% Tearmann 1 0 4 : 26 6 8 6 54 106 152 69.7% Umlagh/Carraig Airt 2 2 1 1 11 6 0 7 37 67 214 31.3% E g H iS j iiiit-íí Gach Dé Luain, ar 23:15 tar éis an Scannán ar TG4, a chraolfar IDIR MHAGADH 'S DÁIRÍRE as seo amach. Tá fáilte roimh scéalta, smaointe faoin gdár agus do chomhluadar. Is fada muid ag éisteacht le Norita Ní Chartúir ar Raidió na Gaeltachta. Ach cén t-éadan a chuirfeá leis ari nglór? Thug Cuisle cuairt ar Norita: labhair sí ar fhir na hÉireann, ar mhná an raidió, agus chuir sí uirthi cuid den éadach is maith léi a chaitheamh, idir leathar, olann agus bhréidín. Cuisle: Tá a fhios againn gur as Conamara thú, a Norita, ach cén áit go baileach? Norita: Is as Cinn Mhara mé i gCamas. In Indreabhán atá mé i mo chónaí anois, ach dá mbeadh an rogha agam, ba mhaith liom a theacht abhaile agus cónaí sa mbaile i gCinn Mhara. Tá mé ag iarraidh a bheith i gConamara. Ní duine mé a raibh an oiread sin fonn orm imeacht i bhfad ó bhaile. Fiú nuair a bhí mé i Meiriceá bhí an t-uaigneas orm. Ba bhreá liom teach a thógáil i gCinn Mhara, ach níl a fhios agam cén chaoi a mbeidh sé ó thaobh cúrsái pleanála anois. C: Tá suim agat in éadach agus i gcúrsaí faisin. Inis dom faoin gcóta atá ort sa bpictiúr. N: Sa Tuirc a fuair mé an cóta dearg seo. I mbaile Bodrom ar an gcósta thoir áit a dtéann muintir na Tuirce iad féin agus an dream saibhir. Bhí mo dheirfiúr Máirín liom agus mo dheirfiúr is óige, Bríd, agus cara liom féin . . . N©RITAPictiúir: DJ E A N ÁIR 2 0 0 0 CLIISLF 15 Bhí mo dheirfiúr, chomh tanaí le biorán leis sin a úsáid. chonaic sí an cóta seo, C: Bíonn an-spéis ag go leor ban sa bhfaisean. An agus isteach liomsa sa bhfuil níos mó rogha ag na mná ná ag na fir ó thaobh siopa in éineacht léi. faisin agus éadaigh? Thaitnigh an cóta liom. Is N: Déarfainn go bhfuil fir na hÉireann ag athrú. Nuair breá liomsa dearg. a bhínnse ag dul amach fadó, is beag nach mbeifeá in Feileann an dath dearg ann a rá go mbeadh bríste gorm nó bríste dubh agus dom. Agus sin é an chaoi léine bhán nó léine ghorm ar na fir. Anois bíonn chuile ar cheannaigh mé an cóta. dhath faoi spéir orthu. Fear a chaithfeadh léine dhearg, nó dath láidir mar sin, chaithfeadh misneach a bheith C: Bheadh pingin mhaith aige. Feicfidh tú fir anois agus léine bhándearg orthu ar chóta mar sin. — pinc. Tá rogha ann ach nach mbíonn siad sásta N: An rud ba shuntasaí athrú. Gabh isteach i siopa ar bith agus breathnaigh ar faoi nuair a bhí airgead na na léinte agus na carbhait. Tuirce aistrithe - cheap mé go mbeadh lán ladhair air - C: Nuair a d’fheicfeá-sa fear an ndéarfá leat féin, ach ní raibh. Fuair mé an tuigeann an fear sin na dathanna a fheileann dó, nó cóta ar chéad punt. Agus a mhalairt? tá praghas curtha agam ar N: Is minic a d’fheicfeá fear le léine dheas agus bríste chóta fíorchosúil leis, an deas, ach na bróga míchearta. Dá bhfeicfinnse fear dearadh agus an stíl, ó agus léine dheas air, déarfainn leis é agus is minic a shin: £550. deirim. Dath eile a fheicimse á chaitheamh ag fir anois nár chaith siad ná dath corcra — purple. Tá baint ag na mná leis sin. Nuair a thosaíonn mná agus fir ag dul N: Is iad an dream ar cheannaigh muid an cóta uathu a rinne é. Sin ceann de na ceirdeanna atá ag na fir thall ann. Fir ar fad, ní fheicfidh tú mná ag obair sna siopaí seo ar chor ar bith. Tá traidisiún an-deas ann. Chaith muide trí huaire an chloig istigh sa siopa ag triail seo agus siúd agus ag ól apple tea mar sin é a thugann siad duit. C: Leathar atá ann, ab ea? N: Leathar, ’sea. Leathar an-bhog atá ann. Is maith liom an cóta mar gheall ar an hood atá air. Is féidir é a chaitheamh ar go leor bealaí. Tá sé éadrom. C: An gcaitheann tú an dearg mórán? N: Is breá liom é. Tá cape dearg agam, tá cótaí dearga agam. Bheadh bliúsannaí, bheadh gúnaí. Tá leathar liath thíos ar an muinchille freisin, agus má iompaíonn tú an hood, má chaitheann tú aniar é ar do chloigeann, tá an dath liath sin air féin. Tá bealaí difriúla leis an gcóta a dhúnadh. Tá zip ann taobh istigh. Is féidir é sin a fhágáil oscailte agus é a dhúnadh agus é a thrasnú ar an mbarr leis na cnaipí. In íochtar air d’fhéadfá é a tharraingt isteach an-ghar duit leis an draw-string agus tá ceann sa mbásta freisin. Bhain mé as é, níor thaitin sé liom. Níor mhór a bheith 'Ní thciitriíonn leathar le chuile dhuine, achtaitníorm sé 16 CU I S L E i liomsa/ v/ . á amach in éineacht le chéile, déarfaid|h tlu leo é. Ach tá C: Deir tú go bhfuil rogha ag na fir dá mbeidís sásta fear ann agus bean ann, agus cuma (téafd a déarfas tú athrú, ach ar beag difríocht san éadach a chaitheann leo ní athróidh tú go deo iad. Tugáiml na stocaí faoi fir na hÉireann samhradh agus geimhreadh? Na deara. D’fheicfeá stocaí cosúil le rúd á thabharfadh brístí gearra agusi na sandals, ní mórán fir a duine isteach sa leaba. Bobaillíní bán|a brthu. Ní maith chaithfeadh an da rúd sin in Éirinn. liom dathanna dorcha ar fhir ach oirbad. Ní maith N: Ní mórán b’fhéidír a bheadh ar chomhaois linne, a liom dath dúghorm — navy. Cuireann 'sé cantal orm. Dhiarmuid, ach féiciin an dream óg á gcaitheamh. Ach Mar an dath is gaire don chraiceaniii, sin é an dath a is fíor-chorrfhearla chaithfeas brístí os cionn na glúine. chaitheann solas ar do chraiceann. Ach feicimse cedltóirí agus amhránaithe cuir i gcás agus na sandals orthu. N: Cábhfios? C: An rud ealaíonta mar sin atá sna sandals? C: Ar mhaith leat é sin a fheiceáil? N: Níl a fhios agam ab ea! N: Ba mhaith liom an té is fearr a fheiceáil i bhfeighil an phoist. Bheadh sé go deas bean a bheith i gceannas. C: An gcaitheann siad in RnaG iad, sa samhradh? Tá go leor leor déanta ag na mná i Raidió na N: Tá daoine ann. Gaeltachta le deich mbliana anuas. Tá go leor de na mná tagtha chun cinn i gcúrsaí iriseoireachta. Agus is C: Cé a chaitheanns iad? é an scéal céanna ar fud na tíre é, mná ag plé le N: Ní fhéadfainn é sin a rá. Beidh ort féin a ghabháil riarachán agus bainistíocht, abair Helen Shaw in RTÉ. ag fiosrú! Ach tá daoine ann a chaitheanns an bríste gearr. Tá daoine ag athrú. Ach ní fheicfidh tú fear ag C: Ach na glórtha údarásacha a bhíonn ar na cláracha dul isteach i bpub agus bríste gearr orthu. Ach fós nuaíochta, nach fir iad sin, Seosamh Ó Cuaig nó Seán nuair a imionn siad as an áit, nach aisteach an rud é! Ó Tuairisg, cuir i gcás? Déanann muid uileog é. Ní bheidh daoine ag breathnú N: Faoi láthair sin mar atá sé, ach má bhreathnaíonn tú orm anseo agus déanfaidh mé mo rogha rud agus caith- ar na daoine atá ag plé le nuacht agus cúrsaí reatha: fidh mé mo rogha rud. Tá cúthaileacht ag baint leis. Áine Ní Dhioraí, Helen Ní hAodha, Máire de Bhailís, Bríd Ní Dhonnchú. Tá an t-uafás acu ann. Petticoat lane C: Tá muid ag caint ar an Raidió. Cogar liom seo, cá a thugadh Seosamh Ó Cuaig air nuair a bhí mé le Do fhaid dar leat go mbeidh bean ina ceannasaí ar BharúiL RnaG? N: Tá roinnt mhaith ban i gceannas in áiteachaí difriúla C: An bhfanfaidh tú sa Raidió? i Raidió na Gaeltachta. N: Tá mé ann le deich mbliana. Tá mé dílis do Raidió na Gaeltachta. C: Agus an mbeidh duine acu i gceannas ar fad amach anseo? C: Ach an té a d’fhanfadh an-fhada san áit chéanna sa 18 CUISLE E A N A IH 2 0 0 0 N: Chuidigh sé sin liom, ach roimhe sin bhí spéis agam inti. Sin é an saghas duine mé. Is maith liom a bheith ag caint le daoine. Agus is maith liom a bheith ag éisteacht le daoine. Go háirithe daoine a raibh cruatan b’fhéidir ina saol agus atá in ann cúnamh a thabhairt do dhaoine eile. Ach dhaingigh Do Bharúil an tsuim sin. Bhí ábhar a bhí dochreidthe á phlé. C: Bíonn tú ag caint ar t’athair go minic. Níl sé i bhfad ó cailleadh é. N: An t-ochtú lá déag de Nollaig 1998, Is cuimhneach liom a bheith ag déanamh cláir dhá nó trí mhí sular bhásaigh sé agus is ag caint ar an mbás a bhí muid. Ach nuair a tharlaíonn sé duit féin is rud eile a bhíonn ann mar is bás tobann a bhí ann. Bhí mé an-ghar dó. Ó bhí mé an-óg thugadh sé leis mé, dhúisíodh sé ar maidin mé, cupán tae sa leaba Bhíodh sé ag tiomáint. Bhíodh sé ag tarraingt gasúr chuig an scoil san Uachtar Ard agus sa Tuairín. Ba chuma leis tada ach a bheith ag caint agus ag gabháil fhoinn. Deireadh sé: ‘cas amhrán anois agus giorróidh tú an bóthar dom’. bpost céanna nach bhfuil an baol ann go n-imeodh an Nuair a bhí mé i rannóg na gclár bhí a fhios agam splanc as? go bhféadfainn brath air. Ghlaoinn air tar éis an chláir N: Sin é an rud atá againn i Raidió na Gaeltachta. agus deireadh sé: ‘A Norita, ní raibh mórán cuma air Thosaigh mise ag plé le clárachaí do dhéagóirí, le sin agat inniu!’ Bhí ábhar ann nár thaitnigh leis. Bhí sé cúrsaí leanúnachais ansin, agus sa seomra nuaíochta. seanórach ar bhealach, ach bhí sé nua-aimsearthach ar Tá an oiread áiteacha go bhféadfá obair sa seomra bhealach eile. Cineál critique a bhí ann. Bhraith mé air nuaxochta. Bhí mé i Rannóg na gClár ansin: ní agus ní raibh a fhios agam é sin nó gur imigh sé. fhéadfainn a rá nach bhfuil mé ag fáil deiseannaí ann. Cuma, thar ’s aon duine eile beo, bhí sé ann, agus Is dóigh liom go bhfanfaidh mé. d’airigh mé uaim é sin uafásach. Bhí mé millte ceart aige. Airím uaim é. Ach tá sé ann. Tá sé timpeall orm. C: An mbeidh tú fós ann faoi cheann deich mbliana? Ba mhaith liom buíochas a ghlacadh leis na daoine, N: Tá sé fíoi'dheacair a rá. daoine nach bhfaca mé riamh, sin í an f hírinne, a chuir cártaí aifrinn chugam agus a scríobh litreachaí C: Céard eile ba mhaith leat a dhéanamh? chugam. Tá mé an-bhuíoch. Agus scaití, tógaim na N: Tá fonn taistil orm. Ba bhreá liom a dhul go dtí an litreachaí sin arís agus léim aríst na rudaí a scríobh na Afraic Theas. Nó go Meiriceá Thuaidh. Ba mhaith daoine sin. Ní raibh mé ag súil leis sin. Thug sé sin an- liom rudaí eile a dhéanamh. Tá an-spéis agam sa mhisneach dom. gcomhairleoireacht, comhairle phearsanta a chur ar dhaoine. Má bhí sé ina ardtrathnóna agus muid ag tógáil na bpictiúr, bhí cuid den oíche caite sular éist muid leis C: Arb in rud a tháinig chun cinn mar gheall ar an an gcaint. “Slán, a leanbh”, arsa Norita liom agus mé gcineál cláir a bhí i Do Bharúil? ag imeacht, “is tabhair aire duit féin. ...” E A N A I R 2 0 0 II CUISLE 19 Dúiche Sheoigh CÚIL AODHA, an Achréidh, Ceathrú Thaidhg, Tóraigh agus Uíbh Ráthach: tá cuid de lia Gaeltachtaí is lú agus is iargúlta in Éirinn siúlta ag Cuisle i mbliana. Ach tá sioc agus drochaimsir á thuar, agus tá service ag teastáil ó shean champer na hirise tar éis chuairt na tíre. Ag druidim le deireadh na cuairte atá muid, ach ní gan sciuird go Dúiche Sheoigheach. aeltácht faoin tír atá i dua cráite leis. nDúiche Sheoigheach, D’fhéadfá seasamh sá dúiche ceantar maorga sléibhte agus deoch a ól sna Larches, nó agusG lóchanna. Síneann Duiche leanacht ort go Corr na Móna. Tá Sheoigheach le Tuar Mhic Éad- Corr na Móna i gceartlár na aigh, paróiste ar bhruach Locha dúiche ar bhruach Loch Coiribe, Measc, águs is í Gaeilge dheisceart Mhuigh Eo a labhartar sa dá áit. Is iomaí bóthar isteach sa gceántar. Bóthar Chaisleán an Bharraigh, bóthar Bhaile an Róba, bóthar an Mháim trí Thír na Cille aneas. Thart ar Fhiónnaithe agus Loch na Fuaiche nil sa mbóthar ach snáth agus é ag sleamhnu de dhroim an tsléibhe. Feicfidh tú lorg na staire ar chraiceann na talún mar a bheadh lorg na mbhain ar éadan seanduine; ina hiomairí a rinneaadh aimsir an drochshaoil; claí cloch a caitheadh Tá MÍCHEÁL Ó FLOINN ag obair ina theieneoir le TG4. Tá teach á thógáil aige i mBaile Mheireeá ar an gCloch Bhreac. John Hughes: An bhtuil mórán oibre ar táil anseo? Micheál: Obair monarchan agus obair sa samhradh sln a bhfuil ann. Faoi láthair ta dalladh obair thógála anseo agus taobh amuígh den cheantar. Feilmeachaí beaga atá thart anseo. Duine ar bith a bhfuil cnoc acu nó ruainne maith talaimh tádar in ann slf bheatha a bhaint amach. Daoine eile ní mór dóibh obair eile a bheith acu. JH: An bhfuil an t-aos óg dílis don áit? ‘An iomarca caoirigh M: Is dóigh nach bhfuil. Daoine óga as seo go ar na cnoic is cúis a bhfuil smaointí acu tádar ag cur a gcuid energy isteach in áiteachaí eile. Teastaíonn ó laghad bric a bheith sa I chuile dhuine a bheith istigh sa gcathair anois loch’ J - tá níos mó ag tarlú ann. Ceapaim fhéin gurb é is tábhachtaí ná do rud fhéin a dheánamh i daoine gan Gaeilge. Níor cuireadar iallach ar d’áit fhéin más féidir ar cor ar bith. na gasúir Gaeilge a labhairt sa scoil ach an Thart ar 1986 mar gheall ar an recession oiread. Mar gheall go bhfuil an teanga ag laghdú i ‘Níl Raidío na gConamara anois tá Éamonn Ó Cuiv ag caint ar mhúinteoirí a fhostú chun Gaeilge a Gaeltachta ag* teacht mhúineadh do na gasúir sula dtéann siad anseo le go mbeidh isteach i scoileannaí Gaeltachta. Ba chóir é sin muid ábalta seanchas a bheith déantaí anseo agus i ngo leor each ceantrachaí eile scór go leith bhliain ó shin. na ndaoine a Gaeilge Mhuigheo atá anseo mar atá i Tuar cáil an iascaigh ar an áit agus báid chloisteáiF Mbic Éadaigh. Níl Gaeilge na háite ag go leor ar cíos ann. Ag dul soir duit trí de na gasúir. Ba chóir sin a bheith á múineadh thosaigh go leor as seo ag dul go coláistí tríú sa scoíl. Chorr na Móna, cas faoin sliabh i Tá suim ag muintir na háite sa teanga, fiú dtreo an Chomharchumainn agus leibhéal. Sin mar gheall nach raibh aon obair ar fáil. Is mise an chéad duine sa gclann a an ghlún óg, ba mhaith leo í a choinneáil ach is gearr go bhfeice tú An Chloch chuaigh chuig coláiste. An chuid acu atá ag ina dhiaidh sin fhéin níleadar á labhairt. Go Bhreac agus cois deiridh Loch iarraidh teacht ar ais níl an obair anseo dófa. leor acu a tógadh le Béárla, anois airíonn siad ! Measc ag síneadh i do threo. Is Fiú iadsan a ndeachaigh go Baile Átha an Rí ar uafa nach bhfuil an Ghaeilge acu. Athrú intinne i ansin a sheas John Hughes, i chúrsa talmhaíochta Teagaisc tá cuid acu ag a theastaíonn. obair mar farm managers i Muineacháin agus ' mBaile Mheiriceá: bhí dinnéar JH: Cén t-údar atá leis an ainm Baile suas faoin tír. Ní thiocfaidh siad ar ais. ■ aige le muintir Uí Fhloinn agus Uí Mheirceá? r Chionnaith, agus ní raibh an JH: Inis dom faoin iascaireacht. An loch M: Deirtear, na daoine a bhí ag dul go Meirceá, thagfaidis le cheile thíos ag an gcrosbhóthar ■i comhluadar ina dtost. . . . maith iascaireachta é Loch Measca? M: Ba ea sna 60dí. An iomarca anseo. Cineál tórramh, bhíodh ceol agus caoirigh ar na cnoic is cúis a laghad damhsa ann sula n-imídís go Meirceá. bric a bheith sa loch. Tá an chréafóg JH: Bhailíodh na daoine le chéile don ag imeacht ó na cnoic mar gheall go tórramh fadó. Cán bhtuil an téar glas ite ag na caoirigh. saol sóisialta atá Níl an bháisteach á súthadh ag an anois ann? talamh. Nuair a thaganns báísteach M: Tá an chuartaíocht throm bíonn tuile a cartaíonn aníos beagnach imithe. An leabaí na habhann. Bhíodh áiteachaí teilifís tá fhios asat! ag na bric fadó ina mbíodh beagáinín Tá seanchas anseo graibhéil le haghaidh na n-uibheacha. ach tá sí ag imeacht. JH: Cén uair a thosaigh an teanga Níl Raidío na Gaelt- ag imeacht as an áit seo. achta ag teacht anseo M: Ó 1968 ar aghaidh thosaigh le go mbeidh muid daoine ag labhairt Béarla leis na ábalta seanchas na gasúir. Duine ar bith thar scór go ndaoine sin a leith bliantaí tá sí acu, Freisin tháinig chloisteáíl. E A N Á 1 H 2 0 0 D CUISLE 21 Is féidir freastal ar chruinnithe ach caithfidh os cionn 200 ag obair sa muileann adhmaíd. Tá duine eicínt cúram na hoibre a thógaint orthu go leor daoíne ón Ghalltacht ag teacht isteach sa féin. Fiche cúig bliain ó shin ní raibh hallaí gceantar ag obair anseo. Ní fhágann siad pingin ‘Bheadh. bearna mhór ann murach na coistí pobail’ pobail, páirceannaí peile ná áiseannaí do rua sa gceantar. An rud a chuireann ionadh orm; níl an daonra ag méadú cé go bhfuil neart sheandaoine anseo. Bheadh bearna mhór ann fostaíochta san áit. murach na coistí. JH: An bhfuil ladhb tithíochta anseo? JH: An bhfuil spáis ag an aos óg in obair dheonach? Á; Tá luach mór ar shuíomhannaí agus bíonn deacrachtaí cead pleanála ann. Ó tharla gur Á: Cé go mbíonn daoine óga criticiúil faoi rudaí níl ceantar turasóireachta atá ann déanann daoine siad ag iarraidh aon bhaint a bheith acu le coistí níos mó airgid as teach a ligint sa samhradh ná as pobail. Beidh fadhb mhillteanach amach anseo daoine a ligint isteach ann ar feadh na bliana. Is nuair nach bhfuil daoine óga sásta a gcuid ama a thabhairt suas. JH: Bánú na tuaithe - an bhfuil aon réiteach air? Tá ÁINE BHREATHNACH ag múin- Á: Tá clainn i bhfad níos lú anois agus tá uimhreacha na ndaltaí ag iaghdú sa scoil dá bharr. eadh sa nGairmscoil i g'Corr na Cuirfeadh sé díomá ort tar éis an méid obair Móna. Ó bhí sí 19 tá sí ag plé le dheonach atá déanta sa gceantar. JMÍf fhíos agam coistí pobail. Níor theastaigh cén deireadh a bheas leis. uaithi riamh cónaí in áit ar bith eile. JH: Cineál nsture reserve a bheidh anseo bfhéidir? JH: Cén ról atá ag coistí pohail sa lá atá inniú Á; B’fhéidir. An imní atá ormsa amach anseo go ann? mbeidh an ceantar seo bánaithe, go mbeidh tithe Á: Obair fíorthábhachtach atá ar siúl acu. Níl breátha folamh agus go mbeidh daoine ag teacht aon bhealach eile chun na rudaí sin a isteach sa samhradh le fanacht iontu. dhéanamh. Obair gan bhuíochas is ea í. Go Ba chóir fócas tuaíthe a bheith ag an córas minic ní hé an t-airgead a bhailiú an rud is oideachais. Fostaíocht a d’fheilfeadh lucht tríú measa ach daoíne le cumas iontu atá sásta a leíbhéal is mó atá in easnamh i gceantrachaí mar dhul agus an rud a threorú agus a chur i gcrích. iad seo faoí láthaír. Tá neart monarchana agus tá DAONRA NA DÚICHE AN FHAD is a d’fhás an daGnTa in ábh.antrach na Gaillimhe as cuinise le fíche bliain anuas, thit an daonra í dTúar Mhic Éadaigh beag-nach 15% idir 1981 agus 1996. Le linn na tréimhse cóanna tháinig méadú beag de 2% ar an daonra i nDúiche Sheoigheach. De réir anailís socheacnamaíochta a d’fhoilsigh Cumas Teo, bhí 16.6% den fhórsa oibre i nDúiche Sheoigheach dífhostaithe i 1991. An bhliain chóanna bhí 11.7% den fhórsa oibre i dTuar Mhic éadaigh gan phost» Cuir sin i gcomparáid leis an meán náisiúnta 16.9% 11991. De réir daonáirimh 1991 bhí 613 teaghlach ina gcónaí i . geantar Thuar Mhic Éadaigh; 588 a lion i nDúiche Sheoigheach. Tá líon na seandaoine níos airde i nDúiche Sheoigheach ná an meán: 17.5% i nDúÍohe Sheoighéach i gcomparáid le meán an chontae a sheas ag 14.3% in 1991. I nDúiche Sheoigheach bíonn líon na ndaoine óga a théann ar aghaidh go dtí coláiste nó oUsooil isteach is amach leis an meán náisiúnta agus meán an chontae. Bionn líon na ndaoine a fhágann an seoil ag i5 bliain d’aois beagán os cionn an mheáin nálsiúnta r 39% i goomórtas le 36% - ach má bhionn, tá an fígiúr sin beagáinín faoi bhun mheán an chontae. Slat tomhais amháiii ar chaighdeán maireaohtála na ndaoine is ea íáón na dtithe a mhíonn teas láraach iontu. 11991 ní raibh teas lárnach ar fáil i 60% de na tithe i nDúiche Sheoigheaeh. ; 22 cuisie deacair teach a fháil ar cíos go fadtéarmach Gaeilge. Chuaigh mé isteach leis an gcumann anseo. Ina dhiaidh sin féin, daoine sna fichidí; tá ‘N íl an daonra ag' drámaíochta. Chabhraigh an drámaíocht go na tithe níos galánta acu ná mar a bhí riamh agus mórmhór leis an Ghaeilge a choinneáil beo chuile theach níos mó ná a chéile. IMí bheadh m éadú cé go b h fuil anseo. Tá an cumann gníomhach i gcónaí. fhios agat cén chaoi a bhfuair siad morgáistí le n- neart fostaíochta Tá sé deacair ag fir agus mná castáil ar a iad athógáil. chéile faoin tuath anois. Níl tú sa scene mura san á it.’ bhfuíl tú ag ól. Bhíodh níos mó teangabhála idir JH: Ceantar álainn é seo. Cad faoi chúrsaí daoine sna tithe. Bhí go leor le rá faoin seanhalla turasóireachta? Gaeilge. damhsa nuair a bhí na fir ar thaobh amháín agus Á: Ó 1991 tá craobh den Irish Country Holidays JH: Le tada an lá tá cáíl ar an cheantar seo ó na cailíní ar an taobh eile. Ach bhí buntáistí móra (ICH) ‘Turasóireacht Dhúiche Sheoigheach’ ag baint leis. Má bhí súil ag duine eicínt ort bunaithe anseo. Tá mise i mo rúnaí air sin, ag thaobh na drámaíochta de. Inis dom faoin drámaíocht anseo. bhíodar in ann teacht trasnaí an urláfr agus thú a tógáil bookings. B’fhacthas dúinne go raibh iarraidh amach le damsa. Ar a laghad tá an Á: Tá an t-ádh orainn go bhfuil stáitse breá turasóirí ag dul thar an áit. Tá agents ag I.C.H. cumann peile anseo agus is ag dul I láidre ata sé, againn san áras pobail. Bhí dhá fhéile ag an thar lear a mheallanns cuairteoirí anseo. Bhí Is íontach ann a leithéid chun daoine a choinneáil grúpa as an bhFionnlainn aseo cúpla bliain ó shin gCompántas Náisiúnta Dámaíochta anseo. i dteangabháil lena chéílí. Ar ndóígh ní fios cé agus bhaineadar an-sásamh as. Bhaineadar Chuaigh muid timpeall na tíre. Tháinig drámaí mhéíd cleamhnais a d’éirigh as an cumann anseo freisin. Nuair a tháinig mé abhaile ón scoil iontas as a bheith ag éisteacht le daoine ag caint drámaíochta anseo! chónaithe sa gClochán bhí meirg ar mo cuid ‘Níl an oiread sin oibre le haghaidh mná óga a choinneáil anseo mura bhfuileadar p óstaí.5 Tagann siad ón Mám agus ó Áth Chinn chuig na Irish Nights i Tigh Bhúrcaigh. Bíonn sé pacáiltí. Tá na seandaoine agus an dream óg uilig fite fuaite ann le chéile. Ach má tátú ag iarraidh bualadh le daoine difriúla caithfidh tú an bóthar a bhualadh.Téim go Gaillimh freisin mar tá go leor cáirde agam ann. Níl sé ach trí ceathrúnaí uaire as seo. JH: An dtiocfaidh mórán acu ar ais anseo? M: Sílimse go dtiocfaidh. Is é nádúr an duine é. Mo chairde, ba mhaith le go leor acu tarraingt ar an fhód céannaí arís ach níl aon obair ann dófa. Is aoibhinn an áit í seo le clann a thógáil agus socrú síos. Tá sé an-suaimhneach. Chuile shórt atá uait Tá céim Eolaíochta ó Ollscoil ta sé anseo. na Gaillimhe ag MÁIRE NÍ Muna bhfágfainn an áit ní fheicfinn cé CHIONNAITH, Baile Mheirceá, An Chloch Bhreac. Cháiligh sí chomh hiontach is atá an áit seo. ina hoide hunscoile ina dhiaidh sin. Tá sí ag múineadh i JH: Cad faoi cúrsaí oibre do na mná? nGaelscoil na Cruaiche i M: Le haghaidh na lads tá comhar- gCathair na Mart. chumann agus muileann adhmaid. Mo dheartháir fhéin bíonn sé ag obair ag tógáil tithe - chuile shórt job aige, steel JH: Cad faoin saol sóisialta anseo? fixin gagus marsin de. Bíonn sé láthiar ar M: Tagaim abhaile beagnach gach an Mám agus lá eile in Áth Chinn. Bíonn deireadh seachtaine. IMíor mhaith liom sé coinnithe ag imeacht i gcónaí. Ach níl chuile lá a chaitheamh thart anseo go an oiread sin le haghaidh mná óga a háirithe sa ngeimhreadh, Ach ina dhiaidh choinneáil anseo mura bhfuileadar póstaí. sin fhéin oíche ar bith a gabhfas tú soir ar Mo chairde uilig tá siad imithe, go leor an Fhairchí buailfidh tú le duine eicínt. acu i nGaillimh agus ar fud na tíre. c u i s l e 23 A N F H U During Christmas, in search of a glimmer of light, Cuisle unearthed the diary of a summer expedition to northern Scandinavia where the sun doesn't set and memories of winter dark pale into huge bright skies. Daonra ocht milliún atá sa tSualainn, iad cruinnithe i mbailte an deiscirt, agus le cósta na Mara Bailtí i Stockholm agus Uppsala. Ó thuaidh is uaigneas agus fiántas é nach bhfuil a mhacasamhail san Eoraip. Ó Dheireadh Fómhair go Bealtaine, bíonn dorchadas sa gcuid seo den domhan. Ach sa samhradh, bíonn an oíche ina lá. Mí lúil, taobh ó thuaidh den chiorcal artach, ligeann an ghrian í féin anuas ar na sléibhte agus éiríonn arís gan dul faoi. Is tír ríbhocht a bhí sa tSualainn go dtí lár na haoise seo, agus san aois seo caite bhí muintir an deiscirt chomh bocht dealbh le muintir na hÉireann. Thug na céadta mílte bóthar na himirce orthu féin, agus is go Meiriceá a chuaigh a bhformhór mór. D’fheabhsaigh an saol sa tSualainn tar éis an dara cogadh domhanda, agus bhí na Sóisialaigh-Daonlathaigh i tSualainn, agus íocann na daoine go réim ó 1932. Tháinig ceadmhachas leor cánach. Ach íocann an stát as agus liobarálachas aigne chun cinn sa seirbhísí naíonraí agus as oideachas na tSualainn nuair a bhí stáit go leor eile bpáistí, ionas go bhfaigheann daoine san Eoraip fós faoi chuing na luach a gcuid cánach ar ais go fial. . . . heaglaise. Ceadaíodh an ginmhilleadh Chuir mé an turas thart le léamh sa tSualainn nuair ba . their agus codladh gach ré seal agus faoi eolais de réir mar atá na mílte ag smaoineamh air fiú in Eirinn. dheireadh b’shiúd Riruna uaim. Baile sleamhnú thart. . . . Tá an saol an-chostasach sa mianadóireachta is ea Riruna. Is ann 24 C U ! S L E I N N E O G na scórtha vaigínx leo a iompraíoim an cónaíonn na hiascairí sna botháin chruach go Narvik, agus cuirtear sna adhmaid a bhfuil leathchois sa longa ansiúd í. bhfarraige acu. Rorbu a tugtar orthu. Ar an mbealach go Narvik as Cuid den am, ligtear leis na turasóirí ar Riruna, téann an traein trí Abisko. cíos iad. Is féidir báid a fháil ar cíos Tagann sléibhteoirí agus lucht siúil sna cuanta foscúla freisin agus dul ag anseo go líonmhar. Tá dídean le fáil iomramh. Ar uair an mheánoíche i ann ar bhruacha Loch Tornetrask, rith mhí Iúil, feicfidh tú an ghrian a sléibhte Tjuonatjaldsa agus Tjamuhas tumadh a cuid cosa sa bhfarraige, agus faoi mhullach seaca. éirí sa spéir arís faoi mar a bheadh Sléibhte agus locha iarthar na faitíos a báite uirthi. hÉireann a mhéadú trí huaire, sin agat Turas fada traenach ó Bod go Mo, Gaeltacht na hAlban. Sléibhte agus go Trondheim go hOsló an chéad locha na hAlban a mhéadú faoi chuid eile de mo thuras. Ó dheas de sheacht, sin agat Abisko. Bíonn tormán Trondheim atáim, agus an oíche ag uisce le clos sna srutháin mheara de titim orm don chéad uair Ie os cionn réir mar a leánn an sneachta faoi seachtaine. Chinn orm codladh sa ghrian an tsamhraidh. traein agus gan áit agam a sínfinn mo Ar aghaidh liom go Narvik ar chnámh. bhealach na cruaiche. Is beag i Narvik Ar an mbealach aduaidh, faoi dhó, raidh - ‘an cuan Lhuaidh’ - seachas fastfood lean an traein faobhar aille, Thíos fúm, agus bancanna, ach tá bád ann a fjord maorga a bhain an anáil asam. thabharfas go dtí oileáin Lofoten thú. Thíos fúm na céadta troigh os cionn na Clocha páidríne ar snámh sa farraige, iolar bán ag guairdeall ar an bhfarraige, sin samhail a bhéarfadh aer. Thit mo chodladh orm seal agus duine d’oileáin Lofoten, cuid de na mé ag brionglóidí ar na fjords agus ar clocha níos mó ná a chéile: na hoileáin ghrian an mheánoíche mhóra ó thuaidh i ngar do Narvik, iad sceirdiúlacht an tuaiscirt . . . an a dul i laghad ó dheas chomh fada leis sneachta ag leá faoi bhrothall gréine in an Maelstrom, guairneán fai'raige ar Abisko. scríobh Edgar Poe faoi. In Osló a dhúisigh mé. Ceann scríbe Ailltreacha riLe ag éirí ina agus aerfort arís. Ní féidir an Ioruaidh staiceanna aníos tríd an bhfarraige atá ná an tSualainn a shiúl in aon iarradh in oileáin Lofoten, agus ceo draíochta amháin. Teastóidh an turas ar ais. in uachtar orthu. Is iascairí iad na Rachad go Bergin i ndeisceart na daoine, agus baineann siad slí bheatha hloruaidhe, b’fhéidir. D’fhéadfadh as an turasóireacht chomh maith. duine bád a fháil ó Obair Dheathain Bíonn séasúr na scadán ann sa na hAlban go Shetland, agus ar bhfómhar, agus le linn an tséasúir, aghaidh ó thuaidh. . . bád aeir: plane naíonraí: créches na caolais: narrow inlets mianacha cruaiche: steel-mines na camais: bays armlón: ammunition. muir: sea caladh: landing place, quay clocha páidríne: rosary beads atá na mianacha cruaiche is mó san daonra: population Eoraip. Le linn an dara cogadh fiántas: wildness guairneán farraige: whirlpools domhanda, baineadh ábhar gunnaí, dealbh: destitute ailltreacha rite ag éirí ina urchar agus armlóin as na mianacha Sóisialaigh-Daonlathaigh: Social staiceanna: steep cliffs rising lilce sin. Bhí brabach ag an tSualainn ar an Democrats. pillars gcogadh, agus í ina tír neodrach. ceadmhachas: permissiveness. faohhar aille: edge of cliff Trí chaladh Narvilc na hloruaidhe, liobarálachas: liberal(ness). ag guairdeall: hovering tamall siar ó thuaidh ó Kiruna, a ginmhilleadh: abortion sceirdiúlacht: lonely expanse easportáltar an chruach. Traenacha ’s teir: taboo in aon iarradh amháin: in one go E A N AIR 2 0 0 0 C U I S L E 25 ■">. í r t »- Dillusc DY2K mhaisíú taobh istigh de dhá lá le £500 agus tabharfaidh SRAITH NUA seachtainiúil muid cuairt ar theach Jim faoi dhearadh tí atá anseo Barrett, ailtire na cathrach. agus is í Máíre Moriarty an An tseachtáin dár gcionn aghaidh a thabhairt ar an ciapadh.Fear breá a bheadh láitheoir. Pioctar daoine beidh an dúshlán céanna ar mílaois nua. i Náid murach tinóisc a ealaíonta leis an dearadh a an ealaíontóir Gearóidín Ní d'fhág gan láimh é. Is iad an dhéanamh. Ina measc tá Neill. Beidh sí ag déanamh Captean agus PP na fíodóirí, dealbhadóirí, oifige do Joe Ó Domhnaill. O sca itt: dearthóirí puipéad, Dillusc siorcanna sa dráma seo, dearthóirí seite agus lucht An Bóithrín Glas Dé Domhnaigh 9 Eanáir; beirt atá gann go leor ar déanta troscáin. Tugtar £500 gach acmhainn nádúrtha. Le Dé Sathairn 8 Eanáir; 7.35in 9.30in don duine le seomra a Dé Máirt 11 Eanáir; II.IBin teann éadóchais, tá na mhaisiú ar an gcaoi is mian 5CÉAL FAOI Diaspora na hoilithrigh ag súil le leis féin. hÉireann é an Bóithrín Glas, Gearrscannán ar an ngrá - Í leigheas ón deilf draíochta, Don chéad chlár is í an scéal ár gcine ón seachtú measc na siorc. Dillusc. fíodóir cáiliúil Lisbeth haois déag anall, Gaeil as Is aor géar é Dillusc ar Léiríthe ag Jason Doyle- Mulcahy an dearthóir a an Oirdheisceart go Talamh shaint an bhaile bhig, Kibosh bheidh ag maisiú an an Éisc. Féachann an clár seo creideamh sna miorúiltí tseomra. Dúshlán Lisbeth - ar chultúr agus saol shliocht agus an grá a sháraíonn O sc a itt: níl aici ach dhá lá agus £500 na nGael a chur chun gach ní ar deireadh. Tá an Deich gCoiscéim le seomra suite fear óg farraige. scéal suite ar bhád Dé Domhnaigh 16 Eanáir oilithreachta áit éigin amach singil - Thgmás Hutchinson. Tá géarctíéim i dtionscal 9.20ín Freisin tabhairfaidh muid na hiascaireachta agus ó chósta na hÉiréann. Tá Dé Máirt 18 Eanáir; 11.35 in cuairt ar theach Bhrian Uí athruithe móra ag teacht ar Dillusc suite ar bord bád Dhomhnaill, an cócaire na pobail Éireannacha ansin oilthreachta ar chósta thiar GEARRSCANNÁN faoin cá i I i ú i l. (7 Eanáir 8.30in) faoi láttíair. Tá Eorpaigh ag na hÉireann, tráthnóna dunmharú, díoltas agus Ar an 14 Eanáir is í an iasacht sna fárraigí timpeall samhraidh agus an ghrian tóraíocht na córa. Is d ea rth ó i r pulpéad/■ Wí ar Thalamh an Éisc le míle ag cuirnhneamh ar dhul cúntasóir díograiseach é Chualáin, déáTthÓir ::; bliain, agus na Gaeil go faoi. Tá Hanora ramhar, Roscó a mharaigh fear céile speisialta na seachtaine seo. láidir ina measc. Is athrú ciapaithe agus í ar a deirfíre chun í a Dúshlán Chaitlín - seomra seachas meath atá ar a slí leathchois. Is í Delia a scaoileadh saor óna smacht bia Eithne Mhic Aoidh a bheatha is a gcultúr agus máthair agus bíonn sí á intinne. Is bleachtaire cliste 26 C Lf I S L E E A N Á I R 2 D 0 0 pearasanta agus ar an saol a Sláinte an larthair ag fiosrú bhíonn aige lena an chás. Tugann Angela chomhluadar. gúna baiste Saoirse do Deich gCoiscéím Bheirne ach tá faitíos ar Bhernie go mbeidh an mí- é Porfiry a bhfuil a fhios Teaghlaigh Teach na Coiribe ádh air. Tá Louise agus Liam aíge nach mbíonn an t-am Dé Máirt 9.00in Dé Máirt 11 Eanáir; 11.35in ag cur isteach ar an bpost riamh ar thaobh ar SRAITH 12 clár leathuair an mar bainisteoir ar an gym. choirpigh. SEÓ LÁN le ceol a chloig atá anseo. Is daoine Tá doigeann tinn ar Léirithe ag Edwina Forkin- taifeadadh beo i rith an Éireannacha móra le rá i Shíle agus caithfidh sí aire a Zanaibar Samhraidh '98 sa teach ósta thabhairt do Dylan. Nuair a súile an phobail i dteannta cáiliúil Teach na Céibhe i ball dá gclann a bheidh ar imíonn Tom fágann sé an nGaillimh. Is í Deírbhile Ní doras leathoscailte agus Misinéiri an gclár. Is i Norita Ní Churraighín a chuir an dár i Chartúir a bheidh ag cur na téann Dylan amach ar an Dé Domhnaigh 9 Eanáir; láthair. Roinnt de cheoltóirí tsráid. Nuair a bhíonn Dylan 11.25in gceisteanna. Beidh an clár móra na tíre, ina measc ag féachaint ar 'shaol eile' ar iarraidh tagann PJ ar Altan, Furry Village, Maura cuairt. SA CHLÁR seo insíonn triúr an aoi phoiblí ag tabhairt O'Connell, Mary Black misinéirí as Éirinn a gcuid súil ghéar ar ghnéithe eile Téann Ciara ar ais ag Capercaillie, Eddi Reader, obair sa Helpline, rud a scéalta faoi dheireadh ré na seachas na gnéithe a Máire Brennan agus Kíla i misean ón tír seo go dtí an bhaineann leo go poiblí, is é chuireann áthas ar Jason. Tá mbarr a réime. ; Afraic. Máirtín Ó Conaire, sin, an saol sa mbaile, an-bhrú ar Bhernie, níl sí in sagart Cairmilíteach as ; caitheamh aimsire, scéalta ann cur suas le hEvan i bhfad eile agus cuireann sí Indreabhán, Colmán Ó grinn agus eile. Cén chaoi a Ros na Rún Clabaigh, bráthair bhfuil ag eirí leo rriar ' glaoch ar an Helpline! 'Chuile Mháirt agus Beinidicteach as Gort Inse thuismitheoirí, fear nó bean Tagann PJ arais gó Ros na Deardaoin ag 8.30in Guaire, agus Nóra chéile agus a gcuid Rún agus cuireann sé ín iúl do Tom go bhfuil sé chun McNamara, bean riálta de gníomhachtaí poiblí. TÁ TUILLEADH rún le Dylan a thabhairt ar ais go chuid an Holy Rosary ás ; Cuirfear muid in aithne do scaoileadh i Ros na Rún sa Máigheo leis agus Ciarraí an triúr a thuganh dhuine muinteartha leis an bhliain nua. Tá Áli ag faigheann Tom drochscéal léargas dúinn ar an eagidís aoi. Is le cabhair an duine déanamh scéií mar gheall ar as Barcelona! san Afraic agus í ar sin a chuirfidh muid aithne an bhfadhb atá sa café le Léirithe ag EO Teiiíffs tháirseach na tríú mílaoise . níos fearr ar an aoi poiblí go nimhniú bia. Tagann Bord m | Sáile, Gaoth and Dobhar: MBÍ driving through North Continent, Dover, for example. In coast of Iorras/Erris, at the head of Mayo or Donegal, you might Irish, dobhar survives only in words the inlet of the same name. The encounter these place-name like dobharchú ‘an otter’, which second part of the name, sáile, elements. literally means ‘a waterhound’; usually means sea-water. However, madadh/madra uisce, a commoner sáile, is also found in placenames in GAOTH DOBHAIR, which was word for the otter means exactly the the sense of ‘salt-water inlet’. Its mentioned last month as the same. diminuntive, sáilín, is used in some northern boundary of Na Rosa, is places to denote a rock-pool, or a the name of one of the largest pool of sea-water left on the beach Gaeltacht areas in the country. It is at ebb-tide. There is a townland in only in the past two hundred years Acaill/Achill called simply Sáile, however that the name came to be which probably means ‘a sea-inlet’. applied to this district. Previouslv, The district near An Spidéal known the name was used exclusively to as Sáile Chuanna may be explained refer to the inlet seperating the as ‘the inlet of Cuanna’. Cuanna modern parish of Gaoth Dobhair was the saint whose name survives from Na Rosa to the south. The The diminutive of the word is in Both Chuanna, the name of a inlel is still known by this name but found in the name Bun Dobhráin/ neighbouring townland. The word more often it is now simply called Bundoran. This name means ‘the sáile is also found in the longest An Gaoth. foot otDobhrán’. Dobhrán may have townland name in the country, The first part of the name Gaoth been the original name of the river namely, Muiceanach Idir Dhá Dobhair has nothing to do with the that flows into the sea at Bun Sháile, near Camas, which means word for wind’, but means ‘an inlet Dobhráin, which is now known as ‘the pig marsh between the two salt- of the sea’, usually with a river An Bhradóg. water inlets’! flowing into it. The second part, Gaoth Beara, the southern One of the most spectacular Dobhar, was originally the name of boundary of Na Rosa, also contains inlets in the country, An Caoláire the river now known as Abhainn an old word for ‘water’ in its name, Rua/Killary Harbour, between Chroithlí which rises in Loch an in this case bior, the genitive of Maigh Eo and Conamara, also Iúir. It is now the name of the which is beara. contains the word sáile; the first townland where the river joins An Bior was undoubtedly the part, Caoláire, comes from the Gaoth. This river is called original name of the river Abhainn original form Caolsháile which is Gweedore River in English on Bheara, Gweebarra River in English, composed of caol ‘narrow’ and sáile Ordnance Survey maps, which can and it also gave its name to the lake ‘sea-inlet’, and the adjective rua cause confusion to travellers. from which it flows, Loch Beara. ‘reddish-brown’ refers to the colour The word dobhar is an old word The word gaoth survives in Irish of the water. The meaning ‘red, for ‘water’. It is the exact same only in counties Dún na nGall/ narrow sea-inlet’ describes An origin as dwfr/dwr, the word for Donegal and Maigh Eo/Mayo and Caoláire Rua exactly. ‘water’ in Welsh. It is also the basis it’s from the latter that our third of a number of placenames of Celtic example comes. The village of Next month: origin in England and the on the Gaoth Sáile is situated on the west An tlnbhear Mór, Loch Garman 28 C U I S L E E A NA I R 2 0 0 0 I N N E O C Seosamh Mac Muirí continues his investigation of Irish surnames and tells us about surnames derived from the clergy, from craft and about Mac an Chabáiste [email protected] AN SAOL INA BHRACHÁN THARLÓDH GO leagfá súil ar mhála bracháin ar Deireadh Mí Lúnasa na bliana 1990, chuaigh fear maidin agus tú ag alpadh leat. Ní dócha go ailt de chuid an Irish Times ar an daoraí cionn is gur gcuimhneofá ar ghaol sanasaíochta mhuintir an aistrigh, dar leis-sean, Cumann Lúthchleas Gael Cho. mháJa, Muintir Flahavan, le Vladivostock na Rúise ar Dhoire an sloinne Diamond go dtí Ó Díomáin. chósta thoir na Sibéire. Tá sé ann ina dhiaidh sin. Scríobh sé iomlán alt fíochmhar ag caitheamh anuas Baineann an chathair Rúiseach chéanna leis na ar chuile chréatúr a lúb leathchos ag crosbhóthar sloinnte Ó Flaithbhearta(igh) > Flaherty, Ó riamh, nó a pheacaigh ar altóir an Ghaelachais ar aon Flaithimhín > Flavin, Ó Flaithfhile(adh) > Fladey, Ó bhealach. ‘Translation’ a thug iriseoir úd an Irish Flaithimh > ó Laithimh > Lahiff/Guthrie agus Ó Times ar an iompú Diamond > Ó Díomáin ag CLG Flaithín > ó Laithín > Laheen. B’fhéidir Ó Flaithre > Cho. Dhoire ar an modh céanna ar tugadh Flattery a áireamh leis an liosta sin. Flaitheas stáit, Na Translations ar dhráma Brian Friel. Flaithis, flaith nó mac rí na Gaeilge, bainid go léir le Athlitriú (= Re-literation) a bhí i gceist, ar ndóigh, focail díaon phréamh a tháinig anuas i dteangacha leis an athrú sloinne Diamond > Ó Díomáin. Mar eile. Thug an phréamh seo an t-ainm pearsanta ainm pearsanta, athraíodh Diarmuid. Foirm cheana Vladimir na Slaibhise (= Slavonic) dúinn, chomh (=hypocoristic form) de Dhiarmuid is é, Díoma. Tá a maith le gwlad (= tír) na Breatnaise. Ní fheadar nach leithéid mar logainm againn fosta, mar atá, Cill é atá sa sloinne Breatnaise, Cadwaladr. (Is ionann Díoma > Rildimo, Co. Luimnigh. Bhí beirt den ainm Cad- agus cath na Gaeilge), Déarfá go mba flaithiúil cráifeach go leor lena rangú mar naoimh: Dímma an phréamh í. mac Cais agus Dímma Dubh, Easpag Choinnire. Cuimhnímis ar an té a chothódh thú leis an Cuimhnímis: mbrachán agus tú ag déanamh turas na tíre seo fadó. Aistriúchán is ea Ó Díomáin > descendant of [my] Biatach (bíattach DIL) a bheirtí ar fhear wee Dermot. ollmhargaidh san am sin. BThéidir leis, gur Mac an Traslitriú (= transliteration) is ea ó Díomáin > Bhiataigh an sloinne a bheadh ar an té a dhéanfadh Dimon. freastal ort. Cloisfear níos mó ná leagan amháin, Mc Comhshamhlú (= assimilation) is ea Dimon > Veety, Mc Beatty agus Beatty ar an teaghlach céanna d/Diamond. in amanna go dtí an lá inniu. Chuaigh roinnt den sloinne Mac Gothraidh leis an obair sin, is cosúil, ó Is cosúil gur ainmfhocal coiteann é diamond agus tharla go ritheann an dá leagan leo, Mc Caffrey agus nach sloinne i Sasain é, seachas a ndeachaigh anonn Beatty. as an tír seo. Níor luaigh C. M. Matthews, údar an leabhair English Surnames, ná níor luaigh Robert Bell Aistriú, Traslitriú, nó Athlitriú? é ach an oiread, ina Ieabhar siúd Ulster Surnames. Táthar ag caint le deireanas ar fheachtas athghabháil Mar sin, traslitriú is ea diamond > diamant, sloinne, nó Reclaim Your Insh Surname. Tá Bord na aistriú is ea diamond > néamhann, Gaeilge ag tacú leis an iarracht fónta seo. Braithim ach Athlitriú (= Re-literation) is Diamond > Ó tábhacht thar na bearta leis an obair chéanna. Díomáin. Dlúthchuid den duine is ea an sloinne. Bhí Airchinneach ar Chill Ria, Co. Dhoire, ba ea Ó coimheascar sloinne ar bun in Éirinn leis na céadta Díomáin. bliain, tá sé amhlaidh anois agus is mar sin a bheas go An mhí seo chugainn beidh Seosamh ag trácht ar 0 ceann i bhfad inár ndiaidh. Cinnéide, Mac Donn Sléibhe, agus Rreathnach. r n i U I H P T A C comhghairdeachas le Pádraig Ó Duittiche, Corr na Móna, Co na Gaillimhe. 40.3% de dhaltaí Ardteiste Thír Chonaill a cheapann W wlVI w ll I O deiseanna fostaíochta a bheith ann dóibh sa mbaile. Cóip de The Sacred Isle le Daithí Ó hógáin do Phádraig. E A fJ Á I R 2 0 0 0 C U I S L E 29 A N F H U Privacv Invaders on the Net The Internet provides countless links for people 3 Tá bagairtí eile ann. Is minic anois a gcuid seolta ríomhphoist ag the world over, but while it increases the daoine san obair. Is minic go mbaineann siad úsáid as don phost individual’s ireedom of communication, the pearsanta fosta. Ach ní príobháideach atá: bíonn cead ag an decoders and spíes are at work. Who is reading fhostóir é a léamh, Ar ceart don fhostóir úsáid phearsanta over your shoulder? Anton Mac Cába has the answers. ríomhphoist a cheadú? An féidir litreacha isteach a chosc? i Meiriceá, tá dlíthe i stáít go leor a dhéanann cinsireacht ar an idirlfon. An ríomh-post a scríobhann tú, tíg leis dul thart 1 Tugann an t-idirlíon deis do dúinn aithne a chur ar timpeall na cruinne. B’fhéidír go gcuírfeadh ceann de dhaoine i bhfad ó bhaile, agus eolas a chruinniú go na stáít i do leíth go raibh rud gáirsiúil scríofa agat. héasca. Tá cáil na saoirse ar an idirlíon. Ach an CNAMH Is féidir bog-earra rúnscripte a fháil a fhágann bhfuil sín tuillte aige? Féachaímís an sampla nach mbeidh an stáinséir in ann do ríomh-post seo a leanas. Is díoltóir leabhar iad Amazon, SPAIRNE a léamh. Tá rialtas Mheiríceá ar a dhícheall le D’fhógair siad an leabhar 'The Committee’ ar heochair na scripte sin a aimsiú. an idirlíon, leabhar a luaitear David Trimble Teachers and learners will ann. Chuir Trimble cás clúmhillte ar an find CNÁMH SPAIRNE a 4 Is bagairt ar an tsaoirse agus ar an gcomhlacht. Sampla eile: fógraíodh ainm- likely corner to spark off bpríobáideachas atá i gcúrsaí gnó. Is é an neacha roinnt spiairí Breataineacha ar láthair some lively classroom Béarla teanga an idirlín, príomhtheanga idirlín Meiriceánach. Tugadh foláireamh do debate. This month Anton Mheiriceá. Sa tír sin, tá oiread custaiméirí ag pháipéirí na Breataine gan an seoladh idirlín a Mac Cába points a AOL (America On Line) agus atá ag seachtar fhoilsiú. Nach léiríonn an dá shampla seo an finaer at internet soláthraí eile. Tá cosúlachtaí idir an ghreim atá easpa saoirse a bhaineann leis an idirlíon? ^ spies. aige ar an idirlíon agus an ghréim atá ag Microsoft ar Ceist eile: an meán príobháideach atá san idirlíon? an bhog-earra. Má chuireann tú litir sa phost bíonn clúdach air. Is féidir é a Is ar AOL a bhíonn cuid mhór den chaint. Tá cinsireacht déanta oscailt, ach níl cead sin a dhéanamh. Ní bhíonn deacracht ar bith an cheana aige ar fhóram Éireannach agus ar fhóram ban. An duine go ríomhphost a léamh, ná ní fhágann an léitheoir a rian air. gcuireann AOL cosc air, beidh teora leis an teacht a bheas aige ar dhíospóireacht idirlín. 2 Is plean rúnda atá i bplean ENFOPOL an Aontais Eorpaigh. Beidh ar sholáthraithe idirlín áiseanna spiaireachta a chur ar fáil agus dianslándáil orthu más mian leo gan a run a sceitheadh. Ní hé an tAontas Eorpach a scríobh plean Enfopol, ach ag ILETS. 11993, thug an FBI ionadaithe ó phéas agus ó sheirbhísí faisnéise Mheiriceá go Quantico in iargúltacht Virginia. Thug siad an ‘International Law Enforcement Seminar’ (ILETS) orthu féin. Ó shin i leith, tá ILETS ag leagan síos treoracha i leith úsáid an ídirlín, agus tá siad á gcur i bhfeidhm. Ní ghéilleann siad do phairlimint ar bith san Eoraip nó i Meiriceá. B’fhéidir nár chuala tú iomrá ar Echelon. Má bhaineann tú úsáid as an idirlíon, seans maith gur chuala sé iomrá ortsa. Is córas uathoibreach é a bhaineann le seirbhísí faisnéise Mheiriceá agus na Breataine, Cheanada, na hAstráile agus na Nua-Séalainne. Meastar go ndéanann sé scagadh ar suas le 90% den eolas ar fad a bhíonn ar an idirlíon. Tá gléasanna smúrthachta aige. Bailíonn siad seo eolas ó na servers lárnacha. Baíneann na seirbhísí faisnéise úsáid chomh maith as bogearra cuardaigh chun teacht ar láithreacha ‘suimiúla’. 1 cruinniú - bailiú; tuillte - earned; cás a secret; seirbhísí faisnéise - - e-mail addresses; fostóir - emp!oyer; clúm hillte- libel action; s p ia irí- intelligence services; íargúltacht — ceadú - to permit; cosc - prohibit; spies; láthair idirlín - an internet site; wilderness; treoracha - guidelines; cur cinsireacht - censorship; gáirsiúil - foláireamh - warning; easpa saoirse i bhfeidhm - enforcing; iomrá a lewd; bog-earra rúnscripte - - constraints on freedom; chloisteáil - to hear of; uathoibreach scriptmasking software. príobháideach - private; rian - mark. - automatic; scagadh - sorting; gléasanna smúrthachta - scanning 4 príomhtheanga - main language; teora 2 soláthraithe - providers; áiseanna - devices. - limit; teacht a bheith agat ar rud; to facilities; dianslándáil - heavy have something available to you; security; rún a sceitheadh - to divulge 3 bagairtí - threats; seolta ríomhphoist díospóíreacht - debate. 30 C U I S L E I N N E O G f An Béal Beo Antaine O Faracháin An tlolrach Mór File darbh ainm Féilim Mac Dhúill a chum an t-amhrán ‘An a chomhair agus an “claíomh aige ba ghéire dá mb’fhéidir t-Iolrach Mór’. Is cosúil go raibh sé as baile lá nuair a tháinig leis a fháil” agus gan ag Féilim bocht len é féin a chosaint bean ar cuairt ar a bhean chéile. Mharaigh bean Fhéilim ach a speal. coileach mór a bhí acu le haghaidh béile don bheirt acu. Nuair a tháinig Féilim abhaile d’fhiafraigh sé cá ndeachaigh 4 an coileach. D’fhreagair a bhean agus dúirt gur tháinig iolar “An fhad is mhavr na Fianna agamsa ba cleas an buachaill óg mé, mór agus gur sciob sé leis é. Níor bhradaíl a bhínn afhoghlaim ach i gcónaí ag cur draíochi’, Ar ndóigh, bhí scéal an choiligh cloiste ag Féilim agus Ag imirt lúth is gaisce, cruacharaíochl agus comhraic, chum sé an t-amhrán ag sciolladh ar an iolrach. Gurfágadh mé ar an nós seo, mo chreach agus mo dhíth! Tá roinn de ha húdair agamsa nachar aithris mé gofóill duit, ” An tJolrach Mór Nuair a chuala sé na glórtha thit na deora uaidh síos: 1 “Gheobhaidh tú amach sa iseanchas gur mac don Dearg Mór m é, D ’éingh mé go feargach ar maidin Dé Domhnaigh, Is más troid atá tú a thóraíocht, seas romham is n í bheir buíoch. ” Chmr mé orm mo bhróga is mé ag gabháil go Tír an Fhia, Ag gabháil thrí Ghleann an Duine Mhavrbh dhom casadh, an 5 tlolrach Mór dhom, Ghléas sé a chulailh ghaisce air, a chuid airm agus éadaigh, Is ba gheall le dúchán móna é go pramaí ina shuíomh. A chlaíomh aige ba ghévre dá mbfhéidir leis a fháil, Thug mé slraoill is strachaille air, amadán is óinseach, Mise agus mo speal agam ganfalach ach mo léine Cineál Bhriain ’ac Lóbais de phór Chathail Bhuí, Gur ionsaíomar a chéile go diamnhoch sa lá. Sin agus mo sheacht mallacht go bhfeara sé go deo air Ghífeá na linte cneasa a bhíodh na hairm a bhaint as a chéile, A thug mo choileach óg uaim a ligfeadh dhóm a ghlao. Agus íeathuair roimh an ngréin a ghabháil faoi h’éigean dó a rá; Ba ghearr le dhá tharbh sinn ag foirseadh i ngleann sléibhe, Ar ndóigh nil an t-iolrach sásta glacadh leis an maslú seo ar Is dheamhanfws agamn araon cé hé an fear abfhearr. fad gan aon fhreagra a thabhairt ar Fhéilim. “Ní mise a rínne é”, a deir sé ach “Fill is téir abhaile is fiafraigh féin de 6 Nóra . . céard go díreach a tharla don choileach. Agus Scríobh séfuagra teangmhála chugam lá arna mháireach leanann an t-amhrán ar aghaidh ina agallamh beirte idir Go dtroidfimís gan aimhreas le fáinniú an lae, Fhéilim agus an t-Iolrach. Ach na grástaí go bhfaighe Ó Donnghaile, dá maireadh sé san áit seo, 2 Bhéarfadh sé dom sásamh nó chaiílfí leis é. "Gabh do chiall i gceart chugat is ná maslaigh mé ar an nós sin; ’Sé an freagra a chuir mé ar ais chuige nár ghlac mé anamh Dar mo mhionna is dar mo mhóide, ní thóigfinn ort aon dlí; critheagla Níor mhór liom a, mbeadh de bhrabach ort i dteach ná Iroscadh dóite, Roimh éinneach dá dtáinig thar sáile go tréan. Mar is duine thú bhífóintmeach i gcónaí dfhear stí. D ’éirigh mé ar maidin is bhí agam talamh gearrtha FiU is téirigh abhaile is fiafratgh féin de Nóra Is cluinfidh sibh ar ball go raibh an barr agam féin. Cén t-ainm a bhí ar an ógmhnaoi a bhí ag scóladh a chinn; An clúmhach a bhí ar a leasracha sa teallach acu dóite, 7 D ’itheadar i gcomhar é is dhearnhan mórán a bhí buíoch.” A chomharsana, an dtaitníonn libh afheabhas is a chrulhaigh Féihm 3 Nuair a throid sé an beithíoch éigiallta ab éifeachtai cáil? Thug tú th ’éitheach, a sclamhaire, ni hiad a chaithfeadh i gcomhar Chuaigh sé ’un spáirn’ ie fathach ba leithne ná Binn Eadair, é Nó an measann sibh ar aon chor go mbfhéidir go dtiocfainn slán? Ná rud ar bith den tsórt sin, gan na comharsana bheith buioch, An darna dorn a tharraing mé, bhuail mé ar chnámh a ghéill é; Ach thusa do chroch leat é faoi do sciathám mhóra Thit sé is dheamhan bréag nach raibh néal i mo cheann: Is ní chaithfead ráithe anfhómhair go gcuire mé ort dli. “Scoir anois is ná maraigh mé, is molfaidh mé. go héag thú; Tá roinn de leabhraí an tseanchais i dtaisce agam i gcófra; Chosain iú cliú Eireann gan bhuíochas go bráth.” Bhí t’athair ar na rógairí ba mhó a bhí sa tír, Go bhfuighfi cearc na baintrí sa nid aige Iráthnóna, Chuala mé an t-amhrán seo an chéad uair á chasadh ag cuid Sin is gach sórt eile a gcomhairfí ann mísc dena gasúir i Ráth Cairn. Ba ó Mhairéad Ní Gheallaigh as Leitir Móir a d’fhoghlaim siad é. Tá sé ar fáil freisin in Cromann Féilim ar an seanchas ansin, agus é ag maíomh ‘Amhráin Chlainne Gael’ (Micheál aus Tomás Ó Máille) 1.68 gur laoch mór é an tlolrach, mac leis an Dearg Mór. (CIó Iar-Chonnachta) agus ar an téip ‘An Meall Mór’ (Cló Tosaíonn an cath eatarthu, Féilim agus an gaiscíoch mór os Iar-Chonnachta, CIC005) le Dara Bán Mac Donnchadha. E A U A I H 2 0 0 C C U I S L E 31 EADRAINN N A MILAOISE Pápa Gorm, Deatach Bán? IS DÓICHÍ gurb é an Cairdinéal Francis Arinze an té a bheas ina Phápa i ndiaidh Eoin Pól II dar leis an Wall StreetJournál (Mí na Nollag). Fear gorm atá ina Arinze: ní raibh fear den chine gorm ina Phápa ó aimsir Ghelasius I i 496. Is sa Nigéir a rugadh Arinze i 1932- Tá sé ar dhuine de phlúr na Sci-Fi Gaeilge heaglaise ó 1994 nuair a tionóladh Sionod na hAfraice. DOMHAN FAOI CHEILT Shuigh sé ar chathaoir larla Mac Aodha Bhuí Pheadair ag deireadh an Cló Mhaigh Eo, £4.50. tSionaid sin mar gheall go raibh an Pápa tinn. IS BEAG LEABHAR sci-fi againn i Duine cconservative and nGaeilge, agus is maith ann Domhan charasmatic’ atá ann más fíor. Faoi Cheilt dá réir. Eachtra shimplí Má ceaptar é, beidh glór 350 atá ann, tús, lár agus deireadh leis, milliún Críostaithe na hAfraice iad ceangailte le chéile go réidh is le clos sa Róimh agus ar fud go leanúnach, rithim agus na cruinne. gluaiseacht ar gach leathanach. Tá creatlach an scéil seo ar fáil in áiteacha eile, cuid den réimse An Séipéal Sistíneach phoiblí é nach mór. Nár mhaith an mhaise don údar más ea feoil dá D’FHÓGAIR an Vatacáin ar an 9ú Nollaig go bhfuil an Séipéal chuid féin a chur air seachas an Sistíneach athchóirithe tar éis obair 20 bliain i gcomhair na milaoise sloinne Gaelach Ó Donncha a nua. Chuir an Pápa Sixtus IV an séipéal á thógáil ó 1473 go 1481, agus thabhairt ar Evan agus Brigitta, na is ar an t-ailtire Giovanni de Dolci a bhí cúram na hoibre. Rinne scoth príomhchar achtair ? na n-ealaíontóirí an séipéal a mhaisiú, ina measc Botticelli, Roselli, Tá scéal morálach taobh istigh de Signorelli agus Raphael. Chuir Michaelangelo barr ar an obair ó 1508 chreatlach na heachtra. Briseann an go 1541, agus is leacht dó féin, d’eaiaín an Renaissance agus do bheirt daltaí na rialacha nuair a chreideamh an duine i nglóir Dé atá sa séipéal ó shin. Is é an séipéal théann siad ar eachtra sa spás. A Sistíneach séipéal an Phápa féin. Is ann a bhíonn tionól na gCairdinéal luaithe is atá siad i gcontúirt mar nuair a bhíonn Pápa nua le toghadh. gheall ar an gcine aduain cuireann siad fios ar chabhair ó na húdaráis ghearrfar orthu. Bheadh báidh ag caite. Chuir drochaimsir drogall agus iarrann orthu foireann an léitheoir hEvan agus Brigitta cé amach ar dhaoine, ach bhí lán an tí saineolaithe a chur chucu leis an áit gur rud tromchúiseach na rialacha a i gColáiste Chonnacht an tríú oíche. a fhiosrú. Ní túisce sin déanta ach bhriseadh. Cé acu atá i n Domhan In ospidéal siciatrach atá Fear an míníonn siad don chine aduain Faoi Cheilt'. ceacht mhóralta, nó Tae suite, áit a mbíonn idir dhaoine nach gá dóibh imní a bheith oraibh, iarracht srian a bhaint den sa dubhpholl (Daithí Ó Muirí, nach bhfuil aon drochrún acu tsamhlaíocht? An dá rud b’fhéidir. Rónán Ó hEidhin) agus lucht leighis dóibh. Tar éis scliúchais agus (Roy Ó Gliasáin, Fionnghuala Ní tubaiste, tagann ár mbeirt slán. “Tá Eidhin). a fhios agaibh beirt”, arsa an Fear anTae Cineál eile is ea Fear an Tae é ceannaire, “go bhfuil rialacha CHUIR AISTEOIRÍ an Spidéil Fear féin (Gearóid Ó Murchú), duine againn ar mhaithe libh féin.” an Tae le Liam Ó Muirthile os simplí, cruit air agus céim bhacaíle Leanann an tseanmóir ach ní comhair an phobail an mhí seo ann, a bhíonn ag freastal ar na insítear dúinn cén pionós a 32 CUISLE EANÁIR 2000 j EADRAINN N A MILAOISE Britches. ‘My father, God rest his soul . . .’ B’fhéidir go bhféadfaí Béarla na hÉireann a cheadú ar RnaG. Tá sé níos Gaelaí ná a cheapfá. É sin nó na cláracha a réiteach. Athar Pat, agus as go brách leo. The Girl I Left Behind Bhí go maith i dtosach, ach de Séiplíneach i bparóiste Ghoirtín, réir mar a bhí misneach ag teacht Co Shligigh, a bhí san Ath. Fat iontu, nár bhris an téad, agus O’Lochlann i 1906. San am sin, isteach le Mae bhocht in aghaidh bhí na chéad ghluaisrothair le a cinn i gclós na gcomharsan. fáil, agus ní fada gur cheannaigh Níor stop an tAthair Pat ach mOe an tAthair Pat ceann dó féin. Bhí síos an bóthar. Nuair a d’fhill sé, sé ábalta é a chur ag imeacht, ach b’shiúd Mae agus na comharsain ba bheag a eolas faoin taobh ag iarraidh cóir leighis a chur mheicniúil den obair. Stopadh sé uirthi. Ní dhearna sí ach féach- NioclásTóibín aint bhinbeach a thabhairt air. in aghaidh an chlaí, nó leanadh sé Rinn na nGael Mar a dúirt Seosamh O’Heidh air go n-ídeodh sé an peitreal. Ba (Cló Iar-Chonnacht) agus é ag comóradh na heachtra: mhinic scaipeadh agus líonrith ar MÓR IS FIU an téip Rinn na nGael ‘Ag dul síos an ród bheithí na háite, agus gach a atheisiúint ina CD. Tá feabhas ar chualas an glaoch mallacht ar fhear an an bhfuaim, agus ambiance an Bain díom an píosa rópa ghluaisrothair - cé gur shagart é chomhluadair ar Mo Thig Beag Ach d’iompaigh mé thart - ag feirmeoirí na háite. Aerach (treaic 12) dá bharr seo mar ’S a Dhia na bhFeart, Rith sé leis an Athair Pat lá go shampla. Clúdach cool go leor atá ar Bhí sí sínte ar an mbóthar.’ bhféadfadh an mótar beirt a an CD, ach níl pictiúr Niocláis B’fhéidir nár mhiste cead pósta a iompar. D’iarr sé ar Mae Nic amuigh ná isdgh. Is maith i gcónaí thabhairt don chléir más mian leo Eoin, cailín áitiúil, triail a bhaint téacs na seanamhrán a chur ar fáil, muinín na mban a chothú, é sin as an teoiric leis. Cheangail sise a agus tá leabhraín leis an gceirnín nó na mná a ligean sna sagairt. rothar féin le gluaisrothar an seo. Téacs caighdeánach atá ann, gan a bheith forchaighdeánach. Dhá hothair agus ag coinneáil siad de réir mar a chleachtann siad ní áfach. Stíl an aistriúcháin: ‘Twixt fealsúnachta leo. Is ag Fear an Tae a gceird. ‘B’fhearr é ná Pat Kenny,’ Ardmore and Youghal as my atá eochair an boiler-house, agus arsa fear agus an slua ag scaipeadh. footsteps did fall . . .’; ‘Break our eochair an anama. Is aige atá Ba sheacht fearr. chains and free our race, . . . wíping leigheas an chrá, ní ag piollaí an the poorhouse from its íáce’; is ceart dochtúra. Fuinneoigín beag cúng Béarla ar RnaG a bheith cúramach le rím agus amháin a bhí i seit Sheáin Uí rómánsúlacht. An dara ní: cé a Fhlatharta. Osclaíonn sin amach sa AN ÉISTEANN craoltóirí RnaG leis scríobh an leabhraín beag? Ní hé deireadh go nochtann grian mhór, na píosaí ceoil sula seinneann siad Nioclás Mac Craith é, cé go bhfuil a dliearg an tsaoil taobh thall de ar an aer iad? ‘Gúpla port ó Mhico ainm ar leathanach a 3. Feicim nóta dliorchadas an ospidéil. Russell’ a cuireadh ar siúl maidin tar fíorchúlráideach ar leathanach a 32: Bíonn tnúth i gcónaí le drámaí éis Adhmhaidin . Mhair an ceol ‘Roghnú agus nótaí faoi stair na Aisteoirí an Spidéil. Ag feabhsú atá leathnóiméad, agus ansin siúd Mico n-amhrán: Éamonn Ó Bróithe’. ag míniú stair agus ainm na Frieze Comhghairdeachas leis. E A N Á I n 2 0 0 0 C U IS L E 33 Comhrac Aonair idir 0 Cuív agus Molloy faoin Údarás Theip ar Sheán Creaven (PDs) le vóta amháin i dtoghchán Údarás na Gaeltachta ar an 4ú Nollaig seo caite. Agus Cuisle á chur i gcló, mí fhada tar éis na n-athchomhaireamh in ionad vótála na Ceathrún Ruaidh, tá beirt fós gan ainmniú ar bhord an Údaráis, ainneoin cruinniú boird a bheith ar an 7ú lá. An vóta aonair sin, is vóta é a chuirfidh ding fós idir dhá pháirtí an chomhrialtais agus baol olltoghcháin dá bharr. Pé mar a bheidh, tá síol curtha: aighneas nó athmhuintearas, cén toradh a bheidh air? MAIDIN DÉ SATHAIRN an 4ú Chuaigeach. d’fhógair Molloy go raibh na PDs ag Nollaig, ag fágáil an tí dó le vóta a Is mór an ieagan a baineadh astu ainmniú Seán Creaven ar Bhord an chaitheamh i dtoghchán an Údaráis, nuair a chualadar gur chaill Creaven Údaráis, ach ní ghlacfadh Ó Cuív fuair fear glaoch gutháin o duine de le vóta amháin tar éis trí athchomh- leis go raibh ceart ag Molloy ná ag lucht tacaíochta Sheosaimh Uí aireamh ar na vótaí. Dá mbeadh an na PDs sin a dhéanamh. Tuigtear Chuaig. Is le Seán Creaven a bhí i dá vóta sin ag fear Mhionlaigh, ní gur thug Ó Cuív le fios go mbeadh gceist ag an bhfear agus ag a bhean bheadh sé ina chogadh idir beirt sé sásta éirí as a Aireacht Stáit dá a gcuid vótaí a chaitheamh - ní Airí Stáit na Gaillimhe faoi ar gceapfaí Creaven. Thug Molloy le raibh aithne acu ar aon iarrthóir cheart nó nár cheart Seán Creaven a fios go mba chuid den chomh- eile, agus b’é Creaven fear na háite. ainmniú ar Bhord an Údaráis. shocrú rialtais idir an dá pháirtí gur Athraíodh a n-intinn de bharr na Aighneas idir an Éamonn O Cuív leis na PDs duine de thriúr a canbhasála gutháin, agus thugadar agus Robert Molloy ba chúis leis an ainmniú ar Bhord an Údaráis. Muna beirt an chéad vóta don moill. Tar éis an toghcháin. raibh Síle De Valera sásta cloí leis EADRAINN N A MÍLAOISE an chomhshocrú sin, bheadh ar na ar Bhord an Údaráis. Le linn an leanfaí ar aghaidh leis an plé i PDs tarraingt amach as an Rialtas. chomhairimh, nuair ba léir nach nGaeilge, rud a deineadh, agus Moladh a chuir Ó Cuív os mbeadh mórán vótaí idir é Paddy fágadh Margaret Cox agus Seán comhair an Rialtais is cúis leis an B^atty (FF) don suíochán Sherwin ar an imeall. aighneas idir é féin agus Molloy. deireanach, tugadh le fios do na Dá n-ainmneodh Síle De Valera Mhol sé an vóta i dtoghchán an PDs go n-ainmneofaí Creaven dá Seán Creaven ar Bhord an Údaráis Údaráis a bhaint den 7000 duine i dtoghfaí Paddy Beatty gan is bua do Mholloy agus buille in gCathair na Gaillimhe a bhfuil cónaí athchomhaireamh. Níor ghlac na aghaidh Uí Chuív a bhí ann. Tá a orthu sa Ghaeltacht oifigiúil. Is PDs leis an dtairiscint, ní nach mhíshástacht leis an rialtas faoi cosúil gur chuir Molloy ina aghaidh ionadh. Bhíodar i dteideal duine a bhallraíocht sa PFP agus faoin seo ag cruinniú an Rialtais. Fágadh ainmniú, ar Bord an Údaráis, dá gCáinf haisnéis curtha in iúl go an vóta ag Tír Oileáin agus Cnoc na dtoghfaí Greaven nó mura dtoghfaí. poiblí ag Ó Cuív le cúpla mí anuas. Cathrach. Tá Molloy i dteideal Bhí aighneas beag teangan ag na An éireoidh Ó Cuív as an Aireacht freastal ar chruinnithe Rialtais cé hathchomhairimh sa gCeathrú Rua Stáit don Ghaeltacht, má ghéilltear nach ball den rialtas é, ceart nach chomh maith. Is iad na PDs a fuair do Mholloy? An bhfuil sé ag bhfu.il ag aon Aire Stáit eile. an ceann ab fhearr ar Fhianna Fáil cuardach leithscéil le himeacht ó Cuireadh ceist faoi vótaí na sa gcás sin. Bhí an Seanadóir Rialtas atá ag tréigint cathrach ar Molloy ar RnaG lá an Margaret Cox ó Ghaillimh agus bhunphrionsabail Fhianna Fáil, rud chomhairimh agus bhí argóint láidir Seán Sherwin ó Ardoifig Fhianna a déarfadh tráchtairí áirithe? aige. Cén fáth go mbainfí an vóta de Fáil tagaithe anoir le súil a choinn- Dá rídiúltódh Síle De Valera mhuintir na cathrach nuair atá go eáil ar an tarna athchomhaireamh, cl’ ainmniúchán Sheáin Creaven, an leor ceantracha tuaithe sa nGaelt- agus gach vóta á scrúdú.go géar ag mbeadh na PDs sásta tarraingt acht a bhfuil níos lú Gaeilge iontu? an dá thaobh. Suas go dtí sin, is tré amach as an Rialtas? An dtitfidh an D’admhaigh sé ar an gclár go bhfuil Ghaeilge a bhí obair an chomhair- Rialtas, luath nó mall, mar gheall ar sé in am athbhreithniú a dhéanamh imh á déanamh. Rinne Seosamh an dá vóta sin a bhí á lua le Creaven ar theorannacha na Gaeltachta agus Ó Cuaig gearán leis an gCeann go dtí go ndearna duine de lucht go raibh sé i bhfábhar Coimisiún a Comhairimh faoin phlé a bheith ar tacaíochta Sheosaimh Uí Chuaig bhunú chuige sin. bun tré Bhéarla. Dúirt an glaoch gutháin, maidin lá an Is deacair a thuiscint cén fáth Ó t-abhchóide a bhí ann ar son na toghcháin, rud a d’athraigh intinn Cuív a bheith chomh diongbháilte bPDs, Lúán Ó Braonáin, nach na beirte, munar athraigh sé cúrsa . in aghaidh Seán Creaven a ainmniú mbeadh fadhb ar bith aige dá na staire? * Ollscoil Luimnigh University o/ Limerick BA sa Léann Éireannach (LM048) Institiúd Teicneolaíochta Céim cheannródaíoch a thugann deis do mhic léinn staidéar a dhéanamh ar Eirinn na linne seo agus ar cheann de na Gaillimhe - M aigh Eo phríomhtheangacha na hEorpa. Is iad seo na disciplmí ar a bhfuil an chéim bunaithe: ■ An Ghaeilge, idir theanga agus litríocht B.A. i nGnó agus Cumarsáid ■ Litríocht Bhéarla na hÉireann • An Béaloideas Stair na hEireann RÉIM5E LEATHAN ÁBHAR GNÓ trí Chaeilge ■ An Ceol Traidisiúnta TEICNEOLAÍOCHT AN EOLAIS trí Ghaeilge • Teanga Iasachta: CUMARSÁID GHNÓ Gaeilge agus Béarla Fraincis nó Spáinnis nó Gearmáinis Maraon le: Cúrsaí céime eile inar féidir an Ghaeilge a roghnú mar Tréimhse Thaithí Oibre phríomhábhar: Teanga Eorpach (Roghnach) LM021 B.A, Teangacha le Ríomhaireacht LM044 B.A. Teangacha Feidhmeacha GA044 an cód atá le breacadh ar Liosta Chúrsaí LM045 B.A. Teangacha agus an Léann Cultúir Céime an C.A.O. LM090 B.Sc. Corpoideachas Tuilleadh eolais ó: Le tuilleadh eolais a fháil scríobh chuig: Tomy Ó Dorchaidhe nó Cian Marnell, An Rannóg Iontrála, Ollscoil Luimnigh, Luimneach Scoil an Ghnó agus an tSruthléinn nó Stiúrthóir an Chúrsa: Institiúd Teicneolaíochta na Gaillimhe - Maigh Eo An Dr. Tadhg Ó hlfearnáin Bóthar Bhaile Átha Cliath, Gaillimh Roinn na dTeangacha agus an Léinn Chultúir Ríomhphost: [email protected] Teil: (091) 753161 Faics: (091) 758410 guthán: 061 202797 EA NÁIH 2 0 0 0 C l) I S L E 35 O na Bronx go Brooklyn Phléasc Mhór Divisíon between public and private schools in the States risks deepening if conservative attempts to channel public money into the latter succeed, reports Des Johnson. And despite political noises, prejudice regarding illiteracy seems unfounded, as both systems produce graduates incapable of meeting basic entry requirements to l\lew York City University. Á BORD OIDEACHAIS mac léinn siar. Agus ní ghlacfar Ransas tar éis cinneadh a isteach in ollscoil na cathrach feasta ach daoine a bhfuil na dhéanamh nach mbeidh Des Johnson cúrsaí éabhlóide ná an buncháilíochtat acu. ‘phléasc mhór’ ina n-ábhair Pé athruithe a dhéanfar sna scoileanna, tá fadhb mhór ann nach scrúdaithe níos mó i ‘B ’éigean d ’ollscoil scoileanna an stáit san. Ní thig leis an féidir leo a leigheas. Mar ní hionann mBord múineadh na dteoiricí san a chathair Nua Eabhrac scolaíocht agus oideachas. De réir na niúró-bhitheolaithe, tosaxonn chosc, ach tapóidh líon mór ranganna a chur ar siúl múinteóirí an deis seo lena bhfágaint forbairt an dalta go han-luath, agus ar lár. Leanfaidh go leor eile ar ionas go mbeadh iéamh tagann forbairt ar chonair niúrónacha na hinchinne de réir mar aghaidh á múineadh, ach beidh ag gach mac léinn nua’ drogall ar na mic léinn am a chur a spreagtar an páiste i dtús a shaoil. amú le nithe nach bhfuil ar na Fiú ag aois a ceathair nó a cúig, tá an scoileanna poiblí na gcathracha, níor dreas mór forbartha déanta ag an siollabas. maraíodh iontu riamh an De réir eite amháin, ní ceart lámh inchinn. Mar sin, is namhaid oiread daoine is a maraíodh in millteannach don léann é an a bheith ag an rialtas, fiodarálach, áitcanna go leor eile, Scoil stáit, nó cathrach, sa chóras bochtanas. Ní locht ar na scoileanna Cholumbine i gColorado, mar an méid sin, ach is cuma leis na oideachais. De réir na heite eile, is shampla. Dá mba ‘leanaí gorma’ a ceart don rialtas fiodarálach coimeádaigh. ‘Bíodh ár rogha dhéanfadh a leithéid de dhúnmharú scoileanna againn’ an mana atá acu caighdeán agus clár léinn a chur i bheadh na coimeádaigh ag béicíl faoi bhfeidhm do scoileanna na tíre uilig. anois le daoine a mhealladh. ’Séax'd dhroch-chóras na scol poiblí. Ach atá uatha i ndáiríre ná airgead cánach Is iad na daltaí atá thíos leis nuair is páistí geala atá ciontach, an ndornálaíocht pholaitiúil seo, go a úsáid sna scoileanna príobháid- seoltar isteach na sluaite ‘grief eacha. Níor bheag leo lámh an mórmór daltaí na scoileanna poiblí counsellors’ le cabhair a thabhairt sna ceantair is boichte sna rialtais a bheith san obair má tá dos na mic léinn a tháinig slán ón airgead ann dóibh féin. seanchathracha. slad. Tá droch-cháil ar na scoileanna De réir na liobarálach, má caitear Cinnte bhí fadhb le fealsúnacht an airgead poiblí ar scoileanna poiblí san: toradh lag ar an obaii', chórais oideachais in áiteanna, é easpa smachta, agus claonadh chun príobháideacha, beidh na scoileanna ‘róliobarálach’ ó thaobh smachta is ó poiblí thíos leis. Ní hamháin go foréigin. Sin ainneoin na thaobh scrúduithe de. I Nua hinfheistíochta: meastar gur, mbeidh níos lú airgid acu, ach Eabhrac, mar shampla, ba ghnách glanfaidh na daltaí éifeachtacha caitheadh os cionn $273,000 milliún gach dalta a sheoladh ar aghaidli ó ar scoileanna poiblí i 1994-95. Os amach astu, na daltaí a fhaigheann rang go rang gan aird ar a n-iompar, spreagadh sa mbaile is a bhfuil cionn $6000 in aghaidh na bliana an a gcumas, nó a gcuid torthaí le linn meánchostas oiliúna per dalta. Ach ó airgead ag a muintir. Is beag aird a na bliana. Dá bharr seo, ní raibh ar bheidh ag na neamhbhoicht ar na thaobh na matamaitice is na chumas a lán díobh páipéar léitheoireachta, tá formhór na scoileanna poiblí a thuilleadh, dar nuaíochta a léamh is iad ag fágaint na leis na liobarálaigh. Agus fágfar cuid scoileanna poiblí chun deiridh ar scoile. B’éigean d’ollscoil chathair scoileanna in a lán tíortha eile. díobh ina bpríosúin dos na Nua Eabhrac ranganna a chur ar siúl fíorbhoicht, iad siúd nach Is mar san freisin d’fhormhór na ionas go mbeadh léamh ag gach mac scoileanna príobháidcacha - ach ní bhfaigheann deis forbartha sa bhaile. léinn nua. Cuireadh fear misniúil i Ní deis éabhlóide a bheidh sna admhaítear san go minic. Agus cé go gceannas, Rudy Crew, agus i mbhana bhfuil cáil an fhoréigin ar scoileanna sin ach pléasc mhór de is scéal mór é gur coinníodh na mflte shaghas eile. 36 C U I S L E E A N A I R 2 0 0 0 Litreacha chuig Rua Mo cheol sibh, a pháistí! Chaith mé seachtain ag léamh bhur gcuid litreacha. Bhí oiread acu ann nach raibh an t-am agam an crosfhocal a dhéanamh Dé Luain. Seo cuid de na litreacha. 'Ba mhaith liom bheith i mo dhéanamh. Agus uimhir a haon a mhúinteor/ arsa Sorcha, Rang a NUAIR A BHEAS fháil/ 'Nuair atá mé mór ba 3, Gaelscoil Phádraig, Bhaile MÉ MÓR mhaith liom bheith ar a lán Phámair, 'mar is féidir ealaín a drámaí, mar mo Mhamaí/ arsa dhéanamh leis an páistí agus Templemore. I gcónai bíonn Fiona Ní Chiaragáin. 'Uaireanta crosfhocal agus pictiúir.' Ba gárdaí már agus láidir. Tá súil téann mé le mo Mamaí go dtí an \v- mhaith le Hannah Ní Uiginn, agam go mbeidh mé garda már cleachta. Seo an slí a fuair mé Leamhcán, dul ag taisteal nuair a deas láidir lá amháin.' Ba mhaith suim sa dráma. Beidh orm dul go bheas sí már. 'Beidh mé ag dul le Ruairí O Corragáin peil a scoil speisialta/ ar sí. Ba mhaith figl san aigéan, agus beidh mé ar imirt le Baile Átha Cliath. 'Beidh le Caoimhe Ní Dhálaigh, Co Chill bád freisin,1 ar sí. 'Nuair a mé an cúl báire is fearr sa tír. Dara, a bheith ina tréadlia: bheidh mé fásta ba mhaith liom Beidh mé níos fearr ná éinne 'Faigheann tú a lán airgid ach tá bheith ag obair mar gharda,' duine.' ‘Ba mhaith liom bheith i na hainimhithe níos tabhachtaí arsa Oisín Sóislín. ‘Beidh orm mo amhránaí nuair a bheas mé na airgead'. Píolóta a bheas i dul go coláiste i gcomhair dhá mór.' Arsa Rebecca Ní gConchúr Crowter, a deir sé. bhliain. Tá an coláíste i Dhálaigh. Ba mhaith liom singíl a Maith sibh, a pháistí. AN CHLÚID Maidin gheimhridh a bhí ann, agus bhí Rua ar a "Caithfidh tú a dhul chuig an linn snámha," leaba. Bhí sé a naoi a' chlog, ach bhí an spéir fós arsa Máirín. dubh, dorcha sa mBaile Mór. Chuir Rua an lampa Ghlan Rua a scornach. beag ar siúl. Shuigh sé aniar go mall. "Rachaidh mé ann, a Mháirín, má shíleann tusa "Dia á réiteach/' ar sé, "tá pianta i mo chosa." gur ceart dom é." Chuir Nua a smut isteach thar an doras. "Tá Rua ag dul ag snámh," arsa Nua agus "A Rua, an bhfuil tú ag éirí?" chaith sé léim suas ar an leaba. "Gabh isteach," arsa Rua. "Agus rachaidh tusa leis," arsa Máirín. "Céard atá ort?" arsa Nua. "Is fuath liom an t-uisce," arsa Nua. "Abair le Máirín a theacht aníos." "B'fhéidir go mbeadh iasc ann," arsa Rua. Tháinig Máirín. "lasc?" arsa Nua. "bhuel . . . b'fhéidir." "Céard é féin?" ar sí. "Pianta sna cosa," arsa Rua. D'fhág Rua agus Nua an Chlúid tráthnóna le Thug Máirín muigín bainne te aníos chuig Rua. dul chuig an linn snámha. Bhí lán bus páistí scoile "Dúirt an dochtúir leat anuraidh nach siúlann tú ann rompu, agus gach béic áthais acu. Shroich do dhóthain i rith an gheimhridh," ar sí. siad an linn snámha agus isteach leo go bhfuair "Dúirt," arsa Rua. siad dhá thicéad. "Agus dúirt sé leat dul chuig an linn snámha "Ní fheicim aon iasc," arsa Nua. má tharlaíonn sé arís." Chuir Rua a chulaith snámha air. Bhí sí cosúil le "Dúirt," arsa Rua. babygro mór. "Ach ní dheachaigh tú ann," arsa Nua. "Níl a fhios agam cén taobh a gcuirfidh mé mo D'ól Rua bolgam as an muigín. dhrioball," arsa Rua. 38 c u i s L E E A N Á I H 2 0 0 D A N CHLÚID "Níl mo chulaith snámha agamsa," arsa Nua linn snámha leis go mall, staidéartha. San áiléar a agus pus air. bhí Nua. Nuair a tháinig Rua amach, thriomaigh "Is cuma," arsa Rua. sé é féin. Bhí trí thúáille aige. Ní fada go raibh sé "Ní maith liom snámh ar aon nós," arsa Nua. réidh. Thriomaigh sé a mhoing agus a fhéasóg "Fan san áiléar ag breathnú orm mar sin," arsa ansin leis an triomadóir gruaige. D'éirigh an Rua. fionnadh mar gheall ar an séideadh te. Bhí go maith. "Mmm," arsa Rua, agus é ag breathnú air féin Nigh Rua é féin sula ndeachaigh sé ag snámh. sa scáthán, "tá an fionnadh ina sheasamh orm." Chuirsé siampú airféin. Rinne an siampú sobal air: ar a fhéasóg, ar a mhoing mhór rua, ar bharr Nuair a tháinig siad abhaile bhí an bainne téite a chinn. ag Máirín, agus mias mór rís mhilis san oighean. "Dia á réiteach, tá sobal ar mo dhrioball," arsa "Agus ní dheachaigh Nua ag snámh," ar sí. Rua agus é á ghlanadh féin. "Bhí sobal ar Rua san uisce," arsa Nua. Isteach leis sa linn snámha faoi dheireadh. Bhí Bhain Rua bolgam mór as a mhuigín bainne. scanradh ar chuid de na páistí roimh an leon mór "Dia á réiteach," ar sé, "tá mé tugtha." glibeach, rua. Agus rinne sé méanúch na seanleon mantach. "Ná bíodh faitíos oraibh, a pháistí," arsa an "Codlóidh tú anocht," arsa Máirín. maor, "sin é Rua." "Codlód," arsa Rua. "Dia daoibh, a pháistí," arsa Rua, agus sfos leis "Agus mise!" arsa Nua. faoin uisce ag oibriú a chuid cosa. Agus chodail. D'fhan Rua tamall sa linn snámha. Suas síos an E A N Á I B 2 D D 0 C U I S L E 39 fs cuma an iad s O f L S í na mórchathrach atá ann nó baile beag iargúlta iascaireachta san iarthar, bíonn C E A M A R A de chuid RTÉ ann chun é a thaíspeáint i ngach teach sa tír. Ón A I C S E A N beo ag ócátdí spóirt idirnátsíúnta, go dtí atmaísféar aerach ceoíchoírme móire, déanaimidne cláir nach mbíonn G E A R R ar théagar, mar is againne atá na hacmhainní, na daoíne agus an teicneolaíocht chun iad a dhéanamh níos fearr. Cuir sin ar fad le chéile agus tá agat a mbíonn an lucht féachana ag súil leis agus nach féidir ach le RTÉ, Craoltóir Náisiúnta na hÉireann, a chur ar fáif.