BIOLOGISK MANGFALD I SOGNDAL KOMMUNE
Kartlegging og verdisetting av naturtypar, vilt og raudlisteartar Nærare studiar av artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Eldrid Nedrelo
Cand. scient. oppgåve Institutt for biologi og naturforvaltning Norges Landbrukshøgskule
2001 Føreord
Denne hovudoppgåva er utført som Cand. scient. oppgåve ved Institutt for biologi og naturforvaltning, Norges Landbrukshøgskule, Ås.
Inspirasjonen til å skriva oppgåva har først og fremst kome gjennom alle dei fine naturopplevingane eg har hatt i heimkommunen min gjennom mange år. Arbeidet med oppgåva har vore særs lærerikt, og eg har lært naturtilhøva i Sogndal endå betre å kjenna.
Først vil eg rette ei stor takk til Jørn Erik Bjørndalen som har vore hovudrettleiar og til siderettleiar Inger Auestad; for god rettleiing, nyttig kritikk undervegs, og inspirerande samtalar!
Takk til Liv Norunn Hamre for god hjelp i samband med ordinasjonsanalysane og for utforminga av ordinasjonsdiagramma! Takk også til Halvard R. Pedersen for innføring i Arc View og tolmodig hjelp med datatekniske problem.
Ei spesiell takk til Johannes Anonby, Knut Kay Berget, Jørn Erik Bjørndalen og Gjert Heiberg for god informasjon, samt lærerike turar i felt, og til alle andre som har kome med nyttige opplysningar om naturtilhøva i Sogndal!
Takk også til Liv Kvåle Nedrelo som har lese korrektur, og til Sogndal kommune for økonomisk støtte og lån av kontor.
Elles vil eg takka sambuarane mine på Pentagon for eit triveleg og oppmuntrande miljø! Takk til deg Halvard for interessante diskusjonar om biologisk mangfald, for di støtte når frustrasjonen har teke overhand, og ikkje minst for at du har fått meg til å gløyma oppgåveskriving og biologisk mangfald innimellom!
Til slutt vil eg få retta ei stor takk til den næraste familien min heime på Loftesnes for all støtte som de har gitt meg i løpet av studietida!
Sogndal, september 2001
Eldrid Nedrelo
Samandrag
Oppgåva inneheld sensitive opplysningar, og dette eksemplaret er difor unnateke offentlegheit, med heimel i ”Lov om offentlighet i forvaltningen” av 19. juni 1970 nr. 69 § 5 og § 6 pkt. 2c.
St. meld. nr. 58 (1996-97) er ei direkte oppfølging av ”Rio-konvensjonen” om vern og bærekraftig bruk av biologisk mangfald. I følgje denne stortingsmeldinga er alle kommunane i landet plikta å gjennomføre ei registrering av biologisk mangfald innan 2003.
Oppgåva tek føre seg kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald i Sogndal med utgangspunkt i metoden som er skildra i DN-handbok 13-1999, ”Kartlegging av naturtyper. Verdisetting av biologisk mangfold”. Opplysningane byggjer hovudsakleg på eksisterande informasjon om naturareala i kommunen, men tidlegare uskildra lokalitetar er også registrerte.
Til saman er 92 naturtypeområde klassifiserte, kartlagde, skildra og verdisette. Desse lokalitetane er fordelte på følgjande hovudnaturtypar: 2 område med myr, 2 område med rasmark, berg og kantkratt, 2 område med fjell, 44 område med kulturlandskap, 5 område med ferskvatn/våtmark, 30 område med skog og 7 område med havstrand/kyst. 26 naturtype- område har fått verdi A som svært viktige, 46 naturtypeområde har fått verdi B som viktige, og 20 naturtypeområde har fått verdi C som lokalt viktige. Utanom dei 92 naturtypeområda er det registrert totalt 19 punktførekomstar av raudlisteartar. 14 av desse punktførekomstane har fått verdi A som svært viktige, og dei resterande 5 punktførekomstane har fått verdi B som viktige.
Vegkantar er nærare studerte i eit avgrensa område i Sogndalsdalen. Dette for å sjå kva tyding naturtypen artsrike vegkantar har for biologisk mangfald. Vegetasjonen i vegkantane er undersøkt ved transektanalysar. Vegkantane i Sogndalsdalen er artsrike, og førekomst av ulike økologiske artsklassar viser at vegetasjonen er heterogen. Skogsvegkantane viser høgst artsdiversitet, og dei har ein verdi med omsyn til bevaring av biologisk mangfald på lokalt nivå. På regionalt og nasjonalt nivå er det derimot viktigast å kartleggja tørrengvegkantane fordi dei husar sårbare og sjeldne slåtteengartar. Dette er i tråd med prioriteringane i DN- handbok 13-1999.
DN-handbok 13-1999 har i seg ulike metodar for kartlegging av biologisk mangfald, og ser difor ut til å vera både føremålstenleg og brukarvennleg. Likevel er det behov for konkretisering av skjønnsmessige kriterium og presisering av relative omgrep som ligg til grunn for naturtypeklassifisering og verdisetting av biologisk mangfald.
I utgangspunktet skal kartlegginga baserast på eksisterande informasjon, men feltarbeid viser seg å vera naudsynt for å kvalitetssikra opplysningane. I tillegg til registrering av raudlisteartar bør viltkartlegging integrerast i naturtypekartlegginga for å få ei meir grunngitt prioritering, eit betre grunnlag for forvaltning, samt skjøtsel av dei avgrensa områda.
For å bevara biologisk mangfald må informasjonen om verdifulle lokalitetar nå forvaltarane av områda, også private grunneigarar. Med ei kvalitetssikra oversikt over det biologiske mangfaldet i kommunen kan først og fremst dei kommunale arealplanleggarane og politikarane styra arealbruken i kommunen på ein forsvarleg måte. Gjennom sine avgjerder kan desse aktørane ta omsyn til biologisk mangfald som eit planelement i den langsiktige arealplanlegginga eller direkte i plan- og byggjesakshandsaminga.
Abstract
Nedrelo, E. 2001. Biodiversity in Sogndal Municipality, Norway. Habitats, Wild Animals, Threatened Species. Thesis, Institute of Biology and Nature Conservation, Agricultural University of Norway.
This thesis contains sensitive information, and in accordance with ”Act of 19 June 1970 No. 69 relating to public access to documents in the public administration (Freedom of Information Act), § 5 and § 6 pt. 2c, it is not available for the publicity.
Norway has ratified the Convention on Biological Diversity, Rio de Janeiro 1992. In accordance with the aim of this convention, all Norwegian municipalities are obliged to map and valuate areas important to biodiversity within 2003.
The subject of this thesis is mapping and valuating biodiversity in the municipality of Sogndal by using a manual prepared by The Directorate for Nature Management, DN Manual 13-1999. The thesis includes a collection of formerly recorded locations that are valuable for biodiversity in Sogndal, but it also includes records of areas earlier unknown.
A total of 92 habitats have been classified, mapped, described and valuated. These were 2 mires, 2 scree and rock areas, 2 alpine areas, 44 cultivated areas, 5 areas of freshwater and wetland, 30 forest areas and 7 coastal and seashore areas. 26 areas are valuated as “extremely important”, termed “A”, 46 areas are valuated as “important”, termed “B”, and 20 areas are valuated as “locally important”, termed C. In addition to the 92 habitats, 19 point-occurrences of threatened species are recorded. 14 point-occurrences are valuated as “extremely important”, termed “A”, and 5 point-occurrences are valuated as “important”, termed “B”.
A more detailed study of road verges was conducted in Sogndalsdalen to evaluate the importance of these habitats to biodiversity. The floristic composition was studied by transect analysis. The study revealed that road verges in Sogndalsdalen are species-rich habitats, and the occurrence of species with different ecological adaptations within limited ranges indicates the diversity in these habitats. Different vegetation types are registered, and forest verges are the most species-rich road verges, thus regarded as important road verges to biodiversity on a local scale. On regional and national scales, dry meadow-like road verges are regarded as the most vulnerable, due to their content of vulnerable and rare species, i.e. light-demanding species associated with semi-natural vegetation types. This is in accordance with the criteria for classification and valuation of road verges in the DN Manual 13-1999.
The guidelines on mapping of habitats in DN Manual 13-1999 seem suitable for the purpose. Nevertheless there is a need of more specific definitions of approximate criterions, and precisely definitions of relative concepts used for classifying areas and valuating their importance to biodiversity.
Primarily the mapping is based on existing information, but the actual localities also should be inspected to verify the information. In addition to recording threatened species, wildlife should be an integrated part of the mapping to ensure a well-founded valuation, and also a more reliable management of the areas.
To preserve biodiversity, information about valuable areas must be accessible to the managers. The principal objective of the mapping is to provide local authorities with a tool for considering biodiversity. This tool might enable the authorities and other actors to consider biodiversity in land- use planning, in both long and short terms.
Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innhald
Innhald
Innhald...... 1
1 Innleiing...... 4 1.1 Kva er biologisk mangfald?...... 4 1.1.1 Kva finst av biologisk mangfald ? ...... 4 1.1.2 Raudlista...... 5 1.2 Truslar mot biologisk mangfald...... 6 1.2.1 Truslar mot biologisk mangfald i Sogndal...... 8 1.3 Korleis ta vare på biologisk mangfald? ...... 8 1.4 Kvifor ta vare på biologisk mangfald? ...... 9 1.4.1 ”Riokonvensjonen” om biologisk mangfald og Lokal Agenda 21...... 10 1.4.2 Nasjonal oppfølging av ”Riokonvensjonen”...... 10 1.4.3 Lokal oppfølging av ”Riokonvensjonen” og LA 21 ...... 11 1.5 Målsetting og avgrensing ...... 12 Målet med oppgåva: ...... 12 Avgrensing ...... 12
2 Områdeskildring ...... 14 2.1 Arealfordeling og busetnad ...... 14 2.2 Topografi ...... 14 2.3 Berggrunn og lausmateriale ...... 16 2.3.1 Berggrunn...... 16 2.3.2 Lausmateriale ...... 17 2.4 Klima...... 17 2.5 Vegetasjon og naturgeografisk tilhøyr ...... 18 2.5.1 Vegetasjonssoner...... 18 2.5.2 Vegetasjonsseksjonar...... 19 2.5.3 Naturgeografisk regioninndeling ...... 19 2.6 Hovudtrekk i vegetasjonen...... 20 2.7 Flora ...... 21
3 Materiale og metodar...... 22 3.1 Innsamling av data...... 22 3.1.1 Oversikt over naturtilhøva i kommunen ...... 22 3.1.2 Søk i litteratur...... 22 3.1.3 Kontakt med fagfolk/institusjonar ...... 22 3.1.4 Bruk av lokal kunnskap ...... 22 3.2 Utval, synfaring og klassifisering av naturtypeområde...... 23 3.2.1 Utval av naturtypelokalitetar ...... 23 3.2.2 Punktførekomstar...... 23 3.2.3 Feltarbeid...... 23 Nyregistrering – utval av uskildra lokalitetar...... 24 3.2.4 Klassifisering av naturtypar...... 24 3.3 Avgrensing og kartfesting av lokalitetar ...... 25 3.4 Verdisetting av kartlagde lokalitetar...... 25 3.4.1 Verdisetting naturtypeområde...... 25 3.4.2 Verdisetting av lokalitetar med førekomst av raudlisteartar ...... 26 3.4.3 Verdisetting av naturtypeområde med førekomst av viltartar...... 26 3.5 Skildring av lokalitetane...... 27 3.6 Lokalitetsoversikt...... 27 3.7 Bilete...... 28 3.8 Oppsummering...... 28
4 Naturtypar i Sogndal kommune...... 30 4.1 Myr...... 30 4.1.1 Intakt låglandsmyr ...... 30 4.1.2 Rikmyr...... 30 4.2 Rasmark, berg og kantkratt...... 31 4.2.1 Sørvendt berg og rasmark...... 31 4.3 Fjell...... 31 4.3.1 Kalkrike område i fjellet...... 32
1 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innhald
4.4 Kulturlandskap ...... 32 4.4.1 Slåtteenger ...... 32 4.4.2 Artsrike vegkantar ...... 34 4.4.3 Naturbeitemark ...... 34 4.4.4 Hagemark ...... 34 4.4.5 Skogsbeite...... 34 4.4.6 Parklandskap...... 34 4.4.7 Erstatningsbiotopar...... 35 4.5 Ferskvatn/våtmark...... 35 4.5.1 Deltaområde ...... 35 4.5.2 Fossesprøytsoner ...... 35 4.5.3 Viktige bekkedrag...... 35 4.6 Skog ...... 36 4.6.1 Rik edellauvskog ...... 36 4.6.2 Kalkskog...... 36 4.6.3 Bjørkeskog med høgstauder...... 36 4.6.4 Gråor-heggeskog ...... 37 4.6.5 Gamal lauvskog ...... 37 4.6.6 Urskog/gamalskog...... 37 4.6.7 Bekkekløfter ...... 37 4.7 Havstrand/kyst ...... 38 4.7.1 Strandeng og strandsump...... 39 4.7.2 Brakkvassdelta...... 39 4.7.3 Andre viktige førekomstar - Holmar/skjer...... 39
5 Biologisk mangfald i Sogndal kommune ...... 40 5.1 Naturtypelokalitetar ...... 40 5.1.1 Oppsummering ...... 222 5.1.2 Oversikt over registrerte raudlisteartar i naturtypeområda...... 224 5.2 Punktførekomstar av raudlisteartar i Sogndal kommune ...... 226 5.3 Natur2000 ...... 229
6 Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen...... 230 6.1 Innleiing og problemstilling...... 230 6.1.1 Områdeskildring ...... 232 6.2 Materiale og metode...... 234 6.2.1 Studieområde...... 234 6.2.2 Metodar ...... 235 6.3 Resultat ...... 238 6.3.1 Artsmangfald og vanlege artar...... 238 6.3.2 Økologisk klassifisering av planteartar...... 239 6.3.3 Sonering...... 240 6.3.4 DCA-ordinasjon: hovudgradientar...... 242 6.3.5 Klassifisering av vegkanttypar...... 246 6.3.6 Artsdiversitet i ulike vegkanttypar...... 249 6.4 Diskusjon ...... 250 6.4.1 Vegkantar, artsrike og mangfaldige biotopar...... 250 6.4.2 Økologiske og antropogene faktorar påverkar vegetasjonen i vegkantane ...... 250 6.4.3 Engprega vegkantar ...... 251 6.4.4 Kva vegkanttypar er viktigast for biologisk mangfald? ...... 252 6.5 Konklusjon...... 253
7 Generell diskusjon...... 254 7.1 DN-handbok 13-1999 vurdert i høve til andre kartleggingsmetodar...... 254 7.1.1 Landskapsnivå; fjernanalyse...... 254 7.1.2 Økosystemnivå ...... 255 7.1.3 Artsnivå ...... 255 7.2 Erfaringar frå kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal kommune ...... 258 7.2.1 Vurdering av datagrunnlag og status ...... 258 7.2.2 Viktige naturtypar og førekomstar i Sogndal kommune ...... 260 7.2.3 Kommentarar til klassifikasjon og kartlegging...... 263 7.2.4 Naturtypekartlegging supplert med viltkartlegging ...... 266 7.3 Ulike metodar for verdisetting av naturtypelokalitetar i Norge...... 267 7.3.1 Verdisetting av naturtypelokalitetar i Sogndal...... 268 7.4 Forvaltning av biologisk mangfald i Sogndal...... 272 7.4.1 Informasjon...... 272
2 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innhald
7.4.2 Kommunalt ansvar å ta vare på og forvalta biologisk mangfald...... 273 7.4.3 Bruk av GIS i kommunen ...... 273 7.4.4 Kva kan Sogndal kommune gjera for å ta vare på det biologiske mangfaldet?...... 274 7.5 Oppfølging, oppdatering og vidare kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal...... 275 7.5.1 Naturtypar og organismegrupper ...... 275 7.5.2 Status ...... 276 7.5.3 Vegen vidare...... 276
8 Omgrep og definisjonar ...... 279
9 Litteratur...... 282
VEDLEGG 1 Område med verdi for biologisk mangfald i Sogndal som er omfatta av nasjonalt vern...... 293 VEDLEGG 2 Oversikt over hovudnaturtypar og naturtypar som er viktige for biologisk mangfald...... 294 VEDLEGG 3 Liste over alla artar som er nemnde i oppgåva ...... 295 VEDLEGG 4 Oversikt over vegetasjonstypar som er nemnde i oppgåva...... 305 VEDLEGG 5 Skjermbilete, Natur2000 ...... 307 VEDLEGG 6 Oversikt over kartlagde naturtypar som er viktige for biologisk mangfald i Sogndal kommune...... 308 VEDLEGG 7 Oversikt over undersøkte vegkantstrekningar i Sogndal kommune...... 310 VEDLEGG 8 Artsliste med inndeling i økologiske artsgrupper ...... 312 VEDLEGG 9 Total artsliste for artane som vart registrerte i vegkantstrekningane ...... 317 VEDLEGG 10 Munnlege kjelder ...... 322 VEDLEGG 11 Oversiktskart; tema naturtypar, tema raudlisteartar...... 324
3 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing
1 Innleiing
I den seinare tida har biologisk mangfald vorte eit stadig meir aktuelt omgrep. Artar av planter og dyr, og vegetasjonstypar representerer delar av det biologiske mangfaldet. Auka merksemd kring miljø-øydeleggingar og tap av artar og økosystem i 70-åra førde til felles handling, og Miljøprogrammet til FN, United Nations Environment Programme (UNEP), vart etablert på ein miljøkonferanse i Stockholm i 1972 (Convention on Biological Diversity 2001). UNEP har som oppgåve å registrera og overvaka den globale miljøtilstanden, føreslå tiltak og vidareutvikla internasjonal miljørett (Miljøverndepartementet 1997a). Eit viktig mål for miljøforvaltninga dei siste åra har difor vore å sikra ei økologisk forsvarleg utnytting av naturressursane. Dette har ført til auka merksemd kring ivaretaking og forvaltning av biologisk mangfald.
Omgrepet biologisk mangfald har ein kort tidshorisont. Første gongen temaet vart teke opp i internasjonal forskingssamanheng var på konferansen "National forum on Biodiversity" i Washington D.C., september 1986 (Wilson 1988). Vern og berekraftig bruk av biologisk mangfald er i dag eit høgt prioritert satsingsområde både i Norge og internasjonalt. Under FN- konferansen om miljø og utvikling i Rio de Janeiro i 1992 vart det lagt fram ein konvensjon med føremål å sikra det biologiske mangfaldet (Rio-konvensjonen). Norge ratifiserte konvensjonen i 1993.
1.1 Kva er biologisk mangfald?
I følgje Biokonvensjonen av 22. mai 1992, artikkel 2, betyr: Biologisk mangfald ”variabiliteten hos levende organismer av alt opphav, herunder bl.a. terrestriske, marine og andre akvatiske økosystemer og de økologiske komplekser som de er en del av” (St. prp. nr. 56 1992-1993). Biologisk mangfald er såleis knytt til variasjon i tre biologiske organisasjonsnivå: Genetisk mangfald Artsmangfald Habitatmangfald (variasjon av naturtypar) I internasjonal litteratur vert det i tillegg operert med eit fjerde nivå, funksjonelt mangfald (Noss 1990, Meffe & Carroll 1997). I følgje Noss (1990) inkluderer funksjon klimatiske, geologiske, hydrologiske, økologiske og evolusjonære prosessar som fremjar biologisk mangfald. Men det har vorte stilt spørsmål ved tydinga av funksjonelt mangfald, fordi ein meinar det vert dekka ved bevaring av biologisk mangfald mellom anna på naturtypenivå (Lamont 1995). Omgrepet naturtype er nøkkelen til kartlegging av biologisk mangfald etter DN-handbok 13-1999. Naturtype vert definert som ”en ensartet, avgrenset enhet i naturen, som omfatter plante-og dyreliv og miljøfaktorer” (Direktoratet for naturforvaltning 1999a).
1.1.1 Kva finst av biologisk mangfald ? Det er uvisst kva som finst av tal artar dyr og planter i verda. Endå større er uvissa om kva som finst av genetisk variasjon innan artane. I følgje raudlista (jfr. kap. 1.2.1) til IUCN (IUCN 2000) er om lag 1,75 millionar artar identifiserte så langt. I dag reknar ein med at det finst om lag 13 millionar artar, men estimata varierer mellom 3 og 30 millionar artar (Convention on Biological Diversity 2001). På verdsbasis er om lag 60% av artane insekt, deretter følgjer planter som den nest artsrikaste gruppa med ca. 300 000 planteartar (Global Environment Outlook 2000).
4 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing
Generelt minkar tal artar jo lenger syd og nord vi går frå ekvator (Begon et al. 1996). Eksempelvis dekker tropiske skogar ca. 8% av jordoverflata og husar samstundes meir enn 90% av artane på jorda (Global Environment Outlook 2000), medan Norge har relativt få artar i høve tropiske land. Forklaringa på dette er vår nordlege lokalisering og at det berre er 10 000 – 12 000 år sidan Norge låg under isen (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Til no er om lag 41500 artar registrerte i Norge (Hågvar & Berntsen 2001). Men ein reknar med at det finst rundt 60.000 artar (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Registrert tal artar for dei ulike organismegruppene fordeler seg som vist i tabell 1.
Tabell 1. Tal artar registrerte i Norge slik fordelinga er i dei ulike organisme-gruppene pr. 2001 (Etter Hågvar & Berntsen 2001). Gruppe Registrert tal Sopp 6100 Lav 1800 Algar 4000 Mosar 1100 Karplanter 2500 Dyr 26000
I følgje Hågvar & Berntsen (2001) er insekta den mest talrike dyregruppa også i Norge, med om lag 14800 registrerte artar. Artane som enno ikkje er påviste, fordeler seg stort sett i gruppene sopp, algar, midd og insekt (Hågvar 1995a, Hågvar & Berntsen 2001). I verdssamanheng er Norge eit artsrikt land på mosar, sopp og lav (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Medan tal karplanter og dei fleste grupper dyr minkar frå ekvator mot polane, ser ikkje dette ut til å vera tilfelle med mosar (Hågvar 1995a).
1.1.2 Raudlista I DN-handbok 13-1999 er kartlegging av økosystem prioritert, men naturtypekartlegginga bør i følgje handboka supplerast med førekomst av viktige einskildartar og deira funksjonsområde. I praksis tyder det først og fremst raudlista artar.
Ei raudliste er ei oversikt over plante- og dyreartar som på ein eller annan måte er trua av utrydding eller er utsette for sterk tilbakegang (Direktoratet for naturforvaltning 1999b). Raudlista femner òg om artar som er naturleg sjeldne og av den grunn er sårbare for menneskeleg aktivitet. Dei trua artane er vurderte å tilhøyra ein av fleire nærare definerte kategoriar (jfr. tabell 2), utarbeidd av Verdens naturvernunion –IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources). Kategoriane femner om artar som allereie er utrydda eller som er i fare for å bli utrydda, samt artar som bør overvakast på grunn av pågåande eller tidlegare negativ bestandsutvikling. Den gjeldande norske raudlista byggjer på desse kategoriane definerte i ”Red List of Threatened Animals”, IUCN (1988), og Højer (1995): ”Hotade djur och växter i Norden” (Direktoratet for naturforvaltning 1999b).
5 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing
Tabell 2. Kategoriane for trua artar i den nasjonale raudlista (Direktoratet for naturforvaltning 1999b). Kategori Nemning Forklaring
Utrydda Ex (Extinct) Artar som er utrydda som reproduserande i landet for meir enn 50 år sidan.
Direkte trua E (Endangered) Artar som er direkte trua og som står i fare for å dø ut/utryddast i næraste framtid dersom dei negative faktorane held fram å verka.
Sårbar V (Vulnerable) Sårbare artar med sterk tilbakegang, som kan gå over i gruppa direkte trua dersom dei negative faktorane held fram å verka.
Sjeldan R (Rare) Sjeldne artar som ikkje er direkte trua eller sårbare, men som likevel er i ein utsett situasjon på grunn av liten bestand eller med spreidd og sparsam utbreiing.
Omsynskrevjande DC (Declining, care Omsynskrevjande artar som ikkje tilhøyrer kategori E, V, eller demanding species) R, men som på grunn av tilbakegang krev spesielle omsyn og tiltak.
Bør overvakast DM (Declining, Kategorien femner om artar som har gått tilbake, men som ikkje monitor species) vert rekna som trua. For desse artane er det grunn til å overvaka situasjonen.
Raudlista omtalar også levestad og truslar mot dei vurderte artane. Bevaring av levestadane til artane er skildra som det viktigaste tiltaket for å bevara artane. Dette gjeld særleg sjeldne, spesialiserte artar, som er heilt avhengige av sjeldne naturtypar. Blant dei 3062 artane som er med i raudlista lever heile 46% i skog, og 28% er knytte til kulturlandskapet.
1.2 Truslar mot biologisk mangfald
Det er naturleg at artar døyr ut, men på grunn av menneskeskapte naturinngrep og naturpåverknader går det biologiske mangfaldet på jorda i vår tid tapt i eit stadig raskare tempo. Utryddingsraten til mange artar er 50-100 gonger den naturlege, og denne er venta å auka dramatisk (Secretariat of the Convention on Biological Diversity 2000). Dersom ikkje trenden snur, vil vi mista mellom 10 og 20% av artane på jorda innan 25-30 år (Meffe & Carroll 1997). Hovudårsaka til dette er fragmentering, degradering, og direkte tap av skogar, våtmarker og andre økosystem (Convention on Biological Diversity 2001), men alle land i verda har sine utfordringar på dette området. Utryddinga av artar vert i dag sett på som eit av dei viktigaste og største miljøtrugsmåla (Hågvar 1998). Om lag 103 kjende artar er utrydda frå norsk natur i løpet av dei siste femti åra, og nærare 864 artar er i dag rekna som trua eller sårbare (Direktoratet for naturforvaltning 1999b).
6 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing
Truslane artane står overfor i Norge er mange:
Habitatøydelegging, nedbygging og bruksendring Endring av leveområda på grunn av fysiske inngrep og endra arealbruk er den viktigaste negative hovudfaktoren for artsmangfaldet i Norge (Miljøverndepartementet 1999a). Dette gjeld særleg arealutnyttinga i jord- og skogbruket, som intensivering og opphøyr av tradisjonell bruk som slått og beite.
Forureining Forsuring i vatn og vassdrag er eit problem i sørlege delar av landet. Temperaturauke på grunn av utslepp av klimagassar fører til endringar i plante- og dyrelivet. Tsjernobylulukka i 1986 gav eit radioaktivt nedfall over Norge, og nedfallet kan målast i naturen i mange år framover enno. Miljøgifter var eit alvorleg problem for einskilde artar for nokre tiår sidan. Men om det finst tilfelle av regionalt reduserte bestandar av dyr som følgje av miljøgifter, er uvisst (Miljøstatus i Norge 2000).
Overutnytting av bestandar Overutnytting av bestandar kan omfatta utilsikta bifangst (til dømes i garn), faunakriminalitet og overdriven innsamling til samlingar. Ulovleg jakt på t.d. ulv og bjørn, og fangst eller røving av egg av t.d. rovfugl (Samarbeidsrådet for bevaring av biologisk mangfold 1998) er andre slike truslar mot biologisk mangfald. I dag er overutnyttinga hovudsakleg knytt til nokre marine fiskebestandar.
Spreiing av ”nye” og framande organismar Innføring og spreiing av ikkje-heimlege artar til Norge eller innan delar av landet, kan føra til konkurranse med, og predasjon på heimlege artar. Spreiing av framande sjukdomar og parasittar, samt genmodifiserte organismar, kan vera eit problem. Somme laksestammar er sterkt skadde av innførde parasittar og sjukdommar, som Gyrodactylus salaris og furunukulose bakterie (Direktoratet for naturforvaltning 2001a, Direktoratet for naturforvaltning 2001b). Almesjuka kan føra til at artar knytte til alm forsvinn. Norge har ulike typar artsfattige økosystem som er spesielt sårbare mot nye, miljøframande organismar (Miljøstatus i Norge 2000).
Andre truslar mot biologisk mangfald Faktorar som påverkar artane utanfor grensene til Norge, anten i trekkområde eller i overvintringsområde, utgjer eit trugsmål mot det biologiske mangfaldet. Reduksjon av ozonlaget og klimaendringar, er truleg dei største potensielle truslane mot artsmangfaldet på lang sikt fordi dei grunnleggjande økologiske tilhøva vert endra. Forstyrringar ved reir- og hi plassar kan vera eit lokalt problem. Mangel på kunnskap kan òg vera ein alvorleg trusselfaktor (Miljøstatus i Norge 2000).
I tillegg følgjer sekundære effektar og synergiske interaksjonar. Med sekundær effekt meiner vi at tapet av ein art fører til tap av fleire andre artar, til dømes i eit byttedyr-rovdyr forhold (Meffe & Carroll 1997). I følgje Meffe & Carroll (1997) førekjem synergiske interaksjonar når to faktorar verkar saman og får større effekt enn summen av kvar einskild faktor åleine.
7 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing
1.2.1 Truslar mot biologisk mangfald i Sogndal Når ikkje anna er nemnt er følgjande basert på eigne observasjonar:
Habitatøydelegging, nedbygging og bruksendring Sogndal kommune er eit ekspanderande regionsenter i rask utvikling. Byggjeaktiviteten i kommunen har vore, og er framleis stor, særleg i dei sentrumsnære områda. Før kommunen vart utvida i 2000, låg over halvparten av totalarealet nærare enn 1 km frå utbygd areal eller tekniske anlegg, og berre 0,6 % av arealet er såkalla kvalifisert villmark, det vil seia meir enn 5 km frå næraste bygg/teknisk anlegg (Sogndal kommune 1996a). Areal som ligg langt frå tekniske inngrep har minka sterkt etter at Fimreitevegen, Fjærlandsvegen og Manhellervegen vart bygde. I tillegg har bygging av skogsvegar ført til reduksjon av slikt areal. Også i inngrepsfrie område førekjem aktivitet som kan vera ein trussel mot biologisk mangfald, t.d. hyttebygging og motorisert ferdsel i utmark. Det har vorte eit auka press på strandsonene i kommunen, spesielt soner knytte til hyttebygging/turistanlegg. Endra driftsformer i landbruket har ført til større endringar i kulturlandskapet. Større område som tidlegare var i aktiv bruk har gått ut or drift og gror att. Mange av områda er tekne vare på, men ein del er prega av attgroing og forfall.
Forureining Vasskvaliteten i fjorden ved Sogndalsfjøra og i Amlabukti har vore prega av kloakk-utslepp og utslepp frå næringsmiddelindustrien (Dale & Hovgaard 1993). Høge verdiar av tungmetall har vore eit problem i Kaupangerelvi og i Amlabukti (Dale 1995). Lokal biltrafikk er i følgje ulike trafikkundersøkingar, den største kjelda til luftforureining i Sogndal kommune (Byrkjeland 1991). Bråtebrenning kan til tider medføra lokale luftforureiningar. Bruk av kunstgjødsel fører til endringar i artssamansetjinga fordi dei nitrogenelskande planteartane blir favoriserte, og truar særleg dei gamle slåtteengene. Konsentrasjonane av radioaktivt nedfall etter Tsjernobylulukka har vore høge i nokre område av kommunen, og kan vera ein trussel mot til dømes ferskvassfisken i fjellvatna (Miljøstatus i Norge 2000).
Andre truslar mot biologisk mangfald i Sogndal Miljøkriminalitet som til dømes forstyrring ved reir- og hi plassar, kan lokalt vera eit problem. I tillegg kan mangel på kunnskap også vera ein alvorleg trusselfaktor.
1.3 Korleis ta vare på biologisk mangfald?
Regjeringa har eit strategisk mål, at naturen skal forvaltast slik at artar som finst naturleg vert sikra i levedyktige bestandar, og slik at variasjonsbreidda av naturtypar og landskap vert haldne oppe og gjer det mogleg å sikra utvikling av det biologiske mangfaldet også i framtida (Miljøverndepartementet 1999a). Dette målet kan ein nå ved å nytta ulike verkemiddel:
Biologisk mangfald er gitt eit visst formelt vern gjennom fleire ulike lover. Dei viktigaste lovene er: Naturvernlova (”Lov om naturvern” av 19.juni 1970, nr.63), Plan og bygningslova (Lov av 14. juni 1985, nr. 77), Vassdragslova (”Lov om vassdragene” av 15. mars 1940, nr. 3), Viltlova (”Lov om viltet” av 29. mai 1981, nr. 38) og Skogbrukslova (”Lov om skogbruk og skogvern” av 21. mai 1965).
Det er særleg viktig å erkjenna den tette samanhengen mellom arealbruk og reduksjon i det biologiske mangfaldet (Alm & Often 1998, Miljøverndepartementet 1999a). Dei lokalitetane
8 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing som ikkje vert verna etter naturvernlova, må først og fremst den kommunale arealforvaltninga ta vare på gjennom Plan- og bygningslova (pbl.) (Miljødepartementet 1996). I følgje Hågvar (1995b) har kommunane dermed ein nøkkelposisjon, og kan følgje ein av tre strategiar i eit forsøk på å ivareta det biologiske mangfaldet:
Aktiv sikring Frivillige avtalar Passiv sikring
Aktiv sikring Plan- og bygningslova er det viktigaste verktøyet kommunen har til aktivt å sikra område som er viktige for biologisk mangfald. Landbruk-, natur- og friluftsområde (LNF-område) er skåna mot umiddelbare utbyggingsplanar, og gir sikring på kort sikt. Men LNF- kategorien gir ingen garanti for at naturverdiane vert prioriterte framfor jord- og skogbruksinteresser. Det beste verkemiddelet for kommunen er difor å sikra eit naturområde ved å regulera det til «Spesialområde naturvern» etter pbl. §25 første ledd nr. 6. Men dersom vernet er til vesentleg ulempe for grunneigaren, kan kommunen pådra seg erstatningsansvar. Etter pbl. § 20-4 første ledd nr. 4, jfr. § 20-6 andre ledd, kan kommunen også oppretta midlertidig vern ved å bandlegga eit område til naturvernføremål i fire år. Dersom kommunen planlegg å regulera eit område etter pbl. § 25, og det er fare for inngrep innan reguleringa finn stad, kan pbl. § 33 om ”Midlertidig forbud mot deling og byggearbeid” nyttast. Dette forbodet kan gjelda inntil to år.
Frivillige avtalar Ved fleire høve har kommunar klart å sikra verdifulle naturområde gjennom frivillige avtalar med grunneigarane. Slike ”intensjonsavtalar” er ein mjukare veg til målet enn reguleringsplanar, og ein kan unngå konfliktar. Erfaringar frå t.d. Gausdal og Ski kommune, viser at grunneigarane gjerne har forståing for at nokre område er verneverdige, og at dei difor bør sikrast (Hågvar 1995b, Sigmund Hågvar pers. medd.). Men på lang sikt er slike privatrettslege avtalar usikre, mellom anna i samband med skifte av grunneigar og ved endra økonomiske vilkår.
Passiv sikring Med ei god oversikt over viktige område for biologisk mangfald kan kommunen styra unna desse lokalitetane når det skal gjerast naturinngrep. Når vegar og bustadfelt skal byggast, har ein gjerne fleire alternativ å velja mellom, og ein kan unngå å forringa område som er kartlagt. ”Biologisk mangfald karta” (jfr. vedlegg 11) viser kva for alternativ som ikkje-/i minst mogleg grad er i konflikt med omsynet til biologisk mangfald, og ein kan såleis unngå å forringa område som er av verdi for biologisk mangfald. For at vern av biologisk mangfald gjennom passiv sikring skal fungera, er det viktig at politikarane også vert informerte og må ta ansvar gjennom sine avgjerder.
1.4 Kvifor ta vare på biologisk mangfald?
Biologisk mangfald femner om heile den levande delen av naturen og utgjer dermed eit reservoar av naturressursar. Vi veit ikkje i dag kor mykje mangfaldet kan reduserast utan at det får dramatiske konsekvensar. Artar som vert utrydda forsvinn for godt, og vår eksistens er på lang sikt avhengig av intakte naturlege økosystem (Norges forskningsråd 1996). Ein kan peika på tre hovudargument for kvifor vi skal ta vare på biologisk mangfald (Hågvar 1995b):
9 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing
Økologiske argument: Alle livsformer har ulike funksjonar i naturen. Ein må difor ta vare på mangfaldet for å oppretthalda samspelet i naturen. Nytteargument: Svært mange artar er til nytte for mennesket allereie. På same måte kan artar koma til nytte for oss i framtida, til dømes gjennom mat og medisinar. Etiske argument: Alle livsformer og økosystem har ein eigenverdi. Framtidige generasjonar bør få overta ei jord med same moglegheit for å nytta ressursar og oppleva naturen som oss.
1.4.1 ”Riokonvensjonen” om biologisk mangfald og Lokal Agenda 21 Norge har ratifisert fleire internasjonale avtalar som omhandlar naturvern. Slike konvensjonar er ikkje automatisk del av norsk lov, men må innarbeidast ved ei særskild innarbeidingsakt, eller dei vert gjennomførde som forvaltningsvedtak innan vilkåra for gjeldande lovgjeving (St. prp. nr.12, 1985- 86). Ulike konvensjonar knytte til biologisk mangfald er: Konvensjonen om biologisk mangfald, Bernkonvensjonen, Ramsar konvensjonen,Washinton-konvensjonen og Bonn-konvensjonen (Miljøverndepartementet 1997a).
Konvensjonen om biologisk mangfald , ”Riokonvensjonen”, er den første globale avtalen om vern og bærekraftig bruk av alt biologisk mangfald (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Riokonvensjonen har eit mål å ivareta variasjonsrikdomen av alt liv på jorda, og er eit felles forsøk frå verdssamfunnet på å møta problema som gjeld både økosystem, artar og gen. Konvensjonen er basert på tre ansvarsområde: Bevaring av biologisk mangfald, bærekraftig bruk av biologisk mangfald og rettferdig fordeling av biologisk mangfald. ”Føre-var prinsippet” står i fokus, og i følgje artikkel seks i Rioavtalen pliktar kvart einskild land å laga nasjonale handlingsplanar der konkrete mål vert definerte (Alm & Often 1998, Miljøverndepartementet 1997a). Stortingsmelding nr. 58 1996-97 om ”miljøvernpolitikk for en bærekraftig utvikling” er eit resultat av dette arbeidet i Norge.
Lokal Agenda 21 (LA 21) er eit anna viktig resultat av Riokonferansen. Lokal Agenda 21 er ein handlingsplan for å løysa miljø- og utviklingsproblema i det 21. hundreåret. Fredrikstad- erklæringa, ein invitasjon til alle kommunane i landet om å slutta seg til ei erklæring der dei pliktar å handla berekraftig på alle plan, er ei direkte oppfølging av LA 21 i Norge. Under punkt 5e) er det sagt at ”innsatsen særlig skal rette seg mot å sikre en lokal ressursforvaltning som både bevarer det biologiske mangfoldet og gir grunnlag for livskraftige lokalsamfunn” (Hansen 1998). Sogndal kommune har skrive under og slutta seg til denne erklæringa.
1.4.2 Nasjonal oppfølging av ”Riokonvensjonen” Regjeringa har følgt opp ”Riokonvensjonen” gjennom fire stortingsmeldingar. I St. meld. nr. 58 1996-97 Miljøvernpolitikk for en bærekraftig utvikling (Miljøverndepartementet 1997a) finn vi følgjande: ”Regjeringen vil styrke beslutnings-grunnlaget om det biologiske mangfoldet for å sikre en effektiv og økologisk forsvarlig utvikling av samfunnet”. Dette inneber at det skal satsast på kartlegging, verdiklassifisering og overvaking av biologisk mangfald gjennom eit femårig statleg-kommunalt utviklings-program.
St. meld. nr. 29 1996-97 Regional planlegging og arealpolitikk (Miljøverndepartementet 1997b) viser til at berre ein liten del av det biologiske mangfaldet i Norge vil bli omfatta av vernetiltak, og at arealplanlegging i kommunane difor vil vera eit svært viktig verktøy for å ta vare på dei resterande verdifulle områda.
St. meld. nr. 8 1999-2000 Regjeringens miljøvernpolitikk og rikets miljøtilstand (Miljøverndepartementet 1999a) understrekar at Regjeringa vil vidareføra den kommunale
10 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing kartlegginga og verdiklassifiseringa av biologisk mangfald med sikte på avslutning i 2004, og sikra at eksisterande databasar kommuniserer og er lett tilgjengelege for brukarane, samt etablera eit overvakingsprogram for biologisk mangfald innan 2003.
St. meld. nr. 33 1999-2000 Tilleggsmelding til St.meld. nr. 8 (1999-2000) Regjeringens miljøvernpolitikk og rikets miljøtilstand (Miljøverndepartementet 1999b) utdjupar og gjer framlegg om mellom anna å styrke innsatsen når det gjeld det internasjonale miljøvernarbeidet og forvaltninga av villaksen. I tillegg vert det informert om at Regjeringa årleg vil leggja fram ei stortingsmelding om Regjeringa sin miljøvernpolitikk og miljøtilstanden i riket.
1.4.3 Lokal oppfølging av ”Riokonvensjonen” og LA 21 Forvaltninga av dei ulike areala påverkar det biologiske mangfaldet. Kommunane er ein av dei viktigaste arealforvaltarane i landet. Gjennom arealplanane legg dei premissane for korleis dei ulike områda kan nyttast, til dømes til utbygging, vegar, bustader, industri eller andre føremål. Sogndal kommune har difor eit spesielt ansvar når det gjeld å ta omsyn til biologisk mangfald, og er plikta å kartleggja og verdiklassifisera sitt biologiske mangfald i løpet av 2003 (Miljødepartementet 1997b). DN-handbok 13-1999: ”Kartlegging av naturtyper – verdisetting av biologisk mangfold” (Direktoratet for naturforvaltning 1999a) er ei direkte oppfølging av LA 21 og stortingsmeldinga om ”miljøvernpolitikk for en bærekraftig utvikling”. Handboka gir retningslinjer for kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald i kommunane, samt eksempel på korleis kunnskapen i neste omgang kan nyttast i samband med arealplanlegging.
Miljøplan/Lokal Agenda 21 er vist som ein eigen del av sjølve kommuneplan i Sogndal (Sogndal kommune 1998a). Gjennom LA 21 er det ei hovudmålsetjing å utvikle kommuneplanlegginga til å gi kommunen langsiktig styring med miljøverdiar i Sogndal. Som ei oppfølging av denne målsetjinga vil kartlegging og systematisering av data om biologisk mangfald i kommunen auka kunnskapen og gi eit godt verktøy for å ivareta naturkvalitetane på lokalt nivå.
11 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing
1.5 Målsetting og avgrensing
Målet med oppgåva: Det overordna målet med oppgåva er å identifisera område i Sogndal kommune som er viktige for biologisk mangfald. Gjennom verdisetting og prioritering av slike område er målet å hjelpa kommunen til å driva ei betre arealplanlegging, og til å gjennomføra meir målretta tiltak for å ta vare på verdifulle naturtypar.
Ut frå hovudmålsettinga er desse delmåla sette opp: Samla og samanstilla all tilgjengeleg informasjon om verdifulle naturområde i Sogndal kommune, og inkludera nye opplysningar som kjem til gjennom arbeidet med oppgåva. Klassifisera opplysningane i ulike naturtypar i samsvar med gjeldande retningslinjer i DN- handbok 13-1999. Samanfatta opplysningar om raudlisteartar og vilt. Der raudlisteartar ikkje fell saman med naturtypelokalitetane skal dei registrerast som punktførekomstar. Leggja alle relevante data inn i eigenskapsdatabasen Natur2000 for å betra oversikta og tilgangen på desse opplysningane for Sogndal kommune. Digitalisera naturtypeområda, samt punktførekomstane av raudlisteartar, slik at opplysningane om biologisk mangfald i kommunen kan etablerast i kommunen sitt GIS, og for at opplysningane skal kunna nyttast i den kommunale arealforvaltninga. Verdisetja naturtypelokalitetane og punktførekomstane av raudlisteartar etter retningslinjer gitt i DN-handbok 13-1999. Kartleggja biologisk mangfald i vegkantar i eit avgrensa geografisk område i Sogndal, og diskutera vurdering/verdisetting av vegkantar. Med utgangspunkt i DN-handbok 13-1999, diskutera denne metoden for kartlegging av biologisk mangfald i forhold til andre metodar for kartlegging av biologisk mangfald. Presentera erfaringar frå kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal. Sjå på tre metodar for verdisetting av biologisk mangfald i Norge, og ut frå desse, samt eigne erfaringar diskutera verdisetting av biologisk mangfald etter DN-handbok 13-1999 og DN-handbok 11. Gi retningslinjer for korleis opplysningane om biologisk mangfald i Sogndal kan koma forvaltninga til gode, slik at ein kan unngå konfliktar mellom biologisk mangfald og naturinngrep.
Avgrensing Det er ikkje gjennomført ei systematisk kartlegging av biologisk mangfald i Fjærland, og delane av Jostedalsbreen nasjonalpark som ligg i Sogndal er ikkje med. Biologisk mangfald i ferskvatn er ikkje kartlagt. Det er ikkje gjennomført ei sjølvstendig viltkartlegging. Ved kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal, er det særleg fokusert på biologisk mangfald i vegkantar.
Kommunegrensa har vorte endra etter at arbeidet med kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal vart sett i gang. Fjærland, som tidlegare høyrde til Balestrand, vart del av kommunen frå 01.01.00. Sogndal kommune har ikkje fått oversendt startpakke for Fjærland frå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Og på grunn av tidsavgrensingar, har det ikkje vorte utført systematiske søk i kjelder, eller vorte utført feltarbeid i denne ”nye” delen av kommunen.
12 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Innleiing
Men det har kome fram interessanne opplysningar om Fjærland undervegs i arbeidet med hovudfagsoppgåva, og desse opplysningane er ein del av oppgåva.
Handboka for kartlegging av biologisk mangfald i ferskvatn, DN-handbok 15 (Direktoratet for naturforvaltning 2000a), vart først gjort tilgjengeleg i nettversjon hausten 2000. Det er difor ikkje innanfor ramma i denne oppgåva å kartleggja biologisk mangfald i ferskvatn. Men erfaringane frå arbeidet med kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal, kan gi opplysningar om potensielle lokalitetar for ei komande ferskvasskartlegging. Desse lokalitetane skal presenterast.
Ikkje alle opplysningane om viltregistreringar føreligg på ei slik form at det kan gjennomførast ei sjølvstendig viltkartlegging i Sogndal. Det kan såleis ikkje presenterast eit eige viltkart i oppgåva.
Sogndal er ein typisk vestlandskommune med eit allsidig kulturlandskap som gir viktige tilskot til det totale biologiske mangfaldet. Sidan artsrike vegkantar er ein naturtype med dårleg kartleggings- (Direktoratet for naturforvaltning 1999a) og kunnskapsstatus (Fylkesmannen i Møre og Romsdal 2001), vil det vera viktig å ta stilling til kva merksemd ein skal vie til sannsynlegvis viktige areal som vegkantar. Det er difor gjennomført eit meir omfattande studium av ulike vegkanttypar innan eit avgrensa område i kommunen, jfr. kap. 6.
Hovudoppgåva vil ikkje vera ei fullstendig oversikt over biologisk mangfald i kommunen, men skal leggja grunnlag for oppfølging og vidare kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal.
13 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Områdeskildring
2 Områdeskildring
Sogndal kommune ligg i austre del av Sogn og Fjordane fylke, på nordsida av Sognefjorden i Indre Sogn (figur 1). Kommunen har ei utstrekning på begge sider av Sogndalsfjorden og kring inste del av Fjærlandsfjorden. Arealmessig gir dette ei tredeling av kommunen. Sogndalsfjorden og Barsnesfjorden deler kommunen i to, med Kaupangerhalvøyi i sør og Sogndalsdalen som dominerande dalføre i nordleg retning. Det nordvestlege området er Fjærland som tidlegare høyrde til Balestrand kommune. Nabokommunane til Sogndal er Leikanger og Balestrand i vest, Førde og Jølster i nordvest, Luster i nord og aust, samt Lærdal i søraust. Kommunegrensa strekkjer seg frå fjord til fjell. Vestgrensa mot Leikanger går frå fjorden i Fatlaviki innetter Hangsetedalen, og mot Balestrand vidare over Meneseggi og Menesnipa (1547moh.). Lengst i nordvest, i grenseområda til kommunane Førde og Jølster, går grensa gjennom høgfjells- og breområde, over Jostedalsbreen, og til Luster kommune i aust. Deretter går grenselina sørover, over Steindalsbreen og Torstadnakken (1553 moh.). Mellom Sogndal og Hafslo går den i lågare og jamnare fjellterreng mot Årøy. Kaupangerhalvøyi grensar mot Luster om lag i høgderyggen, der fjella stuper bratt ned mot Lustrafjorden.
2.1 Arealfordeling og busetnad
Sogndal kommune har 6666 innbyggjarar pr. 01.01.2000. Arealet er på 745 km2, om lag 4% av landarealet i Sogn og Fjordane fylke (Statistisk Sentralbyrå 2000), med 95 km strandlinje (Sogndal kommune1997). Strandlinja i Fjærland kjem i tillegg. Busetnaden er konsentrert i fire mindre distrikt: Norane i ytste del av Sogndalsfjorden, Kaupanger på Kaupangerhalvøyi, Sogndal som òg femner om Sogndalsdalen og området kring Barsnesfjorden, samt Fjærland.
Utvidinga av kommunegrensa har gitt endra arealfordeling i Sogndal. Men oppdatert informasjon på dette området er per 12.03.01 ikkje tilgjengeleg. Når ikkje anna er nemnt, gjeld difor følgjande tal opplysningar for gamle Sogndal kommune. Inntil 1999 var 20 km2 jordbruksareal i drift. Sogndal har etter gamalt vore den beste skogkommunen i fylket. Etter Økonomisk kartverk er 208 000 daa klassifisert som skogareal. Av dette er 168 000 daa produktiv skog, og 130 000 daa av den produktive skogen er rekna å vera økonomisk driveverdig (Sogndal kommune 1991). Dei drivne skogareala er først og fremst lokaliserte i sørlege og søraustlege delar av kommunen, på Kaupangerhalvøyi.
2.2 Topografi
Sogndal høyrer til indre fjordstrøk, og karakteristisk for regionen er dei store høgderelieffa. Området er eit typisk fjordlandskap forma og skapt av breisen som har vore aktiv i fleire periodar. Her er djupe fjordar, kupert terreng med bratte lisider og mange småe og store vatn. Høgste fjellet ligg nord i kommunen, i Fjærland, Supphellenipa, 1734 moh. Fjella er generelt høgre og brattare i denne nordlege delen av kommunen. I Sogndalsområdet er rundare former meir karakteristiske.
14 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Områdeskildring
Sogndal
N 0 30 60 90Km Kilometers
Jølster
Fjærland
Førde
Luster Sogndals- dalen Balestrand Leikanger
Barsnes
Sogndal
Sogndalsfjor den Kaupanger
Norane
Lærdal
N
0 0.3 0.6 KilometersKm
Figur 1. Lokalisering av Sogndal kommune.
15 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Områdeskildring
2.3 Berggrunn og lausmateriale
2.3.1 Berggrunn Berggrunnen er gjennomgåande fattig i kommunen, dominert av harde, sure og fattige bergartar, gneis og granitt (figur 2). Gneisgranitten er utforma som runde, jamne sva og bratte småskrentar der det er lite jord og vekstar (Bryhni et al. 1986). Dette ser ein klart langs grensa mellom Hermansverk og Sogndalsdalen, samt vest for Barsnesfjorden og nordover mot Hafslo, der massiv granitt syner seg som tjukke benkar i terrenget (Hafslogranitt). Oppå grunnfjellet ligg skifer som strekker seg på tvers av Sogndalsdalen i ei linje frå Hermansverk til Hafslo (Bryhni et al. 1986). Skifer og gneis forvitrar lettare og kan gi opphav til noko rikare berggrunn og jordsmonn, avhengig av mineralinnhaldet og typen skifer (Ve 1968, Brady & Weil 1996). Somme stader i denne sona finst det ein del kalk i fyllitten, og nokre stader finn ein reine lag av marmor og kvartsskifer (Bryhni et al. 1986). Kalkinnhaldet fører til rikare plantevekst, til dømes reinroselokalitetar kring Reppanipa og ved Kleberg. Slike kalkrike bergartar er sjeldne på Vestlandet, og basekrevjande artar manglar sjølv om dei klimatiske forholda er gunstige (Moen 1998).
Figur 2. Berggrunnskart over Sogndal kommune, unnateke Fjærland (etter Bryhni et al. 1986).
16 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Områdeskildring
Eit område med granodiorittiske bergartar strekkjer seg vestover forbi Kaupanger (Ve 1968). Nær heile Kaupangerhalvøyi (mellom Sogndalsfjorden og Lustrafjorden) er bygd opp av meir eller mindre rein anorthositt (Bryhni 1979, Bryhni et al. 1986). Dette er bergartar som i dei fleste tilfelle forvitrar seint og gir dårleg jord.
2.3.2 Lausmateriale Landskapsformene i Sogndal er i hovudsak bestemde av fjelloverflata, men lausmaterialet verkar utjamnande på topografien. Lausmaterialet over berggrunnen i kommunen er varierande, og gir grunnlag for variasjon i plantedekket. I følgje Moen (1998) kan lausmaterialet i området delast i fire hovudgrupper etter måten dei er danna på (transportform og kornstorleik): morenejord, breelveavsetningar, elveavsetningar/sediment og skredjord. Både breisen og den tidlegare høgare havoverflata har samla større mengder morenemateriale i dalane, men på oppstikkande berg er morenematerialet vaska eller skurd av. Elveavsetningar finn ein under den marine grensa og langs vassdrag.
Av lausmasseavsetningar i kommunen har morenar størst utbreiing. Det er tjukke og samanhengande avsetningar som finst i dei største dalane, Øvstedalen og Sogndalsdalen, i Kaupangerområdet (Bryhni et al. 1986), og i Fjærland (Hauge et al. 1992). I Kaupanger ligg det særleg mykje botnmorene rundt Amlabukti. I dalbotnane i Bøyadalen og Supphelledalen er eit typisk morenelandskap med markerte ryggar. Botnmorene dekkjer store delar av arealet i kommunen og dannar naturgrunnlag for storparten av jord- og skogbruksnæringane. I øvre del av Sogndalsdalen finn ein tydelege og mange spor etter breaktivitet. Morenar demmer opp både Dalavatnet og Anestølsvatnet (Ve 1968). I Fjærland er desse kreftene framleis i sving. I Bøyadalen og Supphelledalen heng bretungene nedover fjellsidene. Landskapet er stadvis ungt og nydanna. Rørsle i breen fører til at lausmassane vert avsette som små randmorenar. Her er alt frå små pionersamfunn til meir etablerte vegetasjonssamfunn representerte.
Elveavsetningar finst blant anna som terrassar. Den største bre- og elveavsetninga i Sogndal finn ein i munninga av Sogndalsdalen der den marine grensa er på 130–135 moh. (Bryhni et al. 1986). Tilsvarande fekk ein større og mindre terrassar til dømes ved Årøy, Fardal, Ølmheim, Kaupanger og Amla. Det store og markerte elvedeltaet på Bøyaøyri i Fjærland er eit resultat av at breelvane har ført med seg store mengder lausmasse. Lausmasse frå breelvane i sidedalføra har danna breelvevifter. Desse lausmassane dannar tydelege tersklar i landskapet. Utløpet av Supphelledalen er til dømes markert av ein terskel.
Skredjord i bratte, sørvendte berg og dalsider, til dømes i Fatlaberget, Stedjeberget, ved Fagersand og innetter Fjærlandsfjorden, gir opphav til varmekjær og dels krevjande flora. I Fjærlandsområdet er snøskredvifter framleis aktive. Fjellskredene dannar markerte ryggar og kjegler, og gir såleis eit særprega landskap.
2.4 Klima
Store topografiske variasjonar medfører klimatiske skilnader også innan kommunegrensene. Utrekningane nedanfor er baserte på temperaturmålingar og nedbørsmålingar frå to ulike målestasjonar i Sogndal, og gir eit bilete av klimaet i kommunen. Måleresultata for dei klimatiske skildringane stammar frå nedbørsstasjon 55730 Sogndal – Selseng (421 moh.) og temperaturmålingane er gjort ved stasjon 55840 Fjærland – Skarestad (10 moh.).
I det følgjande har Kjetil Bjerk, DNMI/klimaavdelinga, opplyst verdiane for temperatur- målingar, hyppigheit av nedbør og varigheit av snødekket. Sogndal kommune grensar mellom
17 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Områdeskildring svakt oseanisk og eit svakt kontinentalt klima. Dei oseaniske områda har relativt høge vintertemperaturar, og heller kjølege somrar (Moen 1998). Men i Sogndal er både vintrane og somrane relativt varme. Normale månadstemperaturar i Sogndal (normalperiode 1960-1990) er –3,3 oC for januar, og 14,3 oC for juli som varmaste månad. For heile året er gjennomsnitts- temperaturen 5,1 oC, noko som heng saman med dei relativt høge vintertemperaturane som er i kystområda (Moen 1998). Nedbørsmengdene varierer sannsynlegvis noko innan kommunen, og på Selseng er dei truleg høgare enn t.d. ved Sogndalsfjorden. Frå målestasjonen på Selseng er årsnedbøren for normalperioden målt til 1543 mm. Dette er noko over normalane for kontinentale område, men under mengdene målt i meir kystnære område (Moen 1998). April har minst nedbør (57 mm), og september har mest nedbør (208 mm) (Førland 1993). Også når det gjeld nedbørhyppigheit ligg Sogndal i grenseområdet mellom det som er vanleg for oseaniske og kontinentale område (Moen 1998), med 208 dagar der det fell 0,1 mm nedbør eller meir. Varigheita av snødekket, det vil seia tal dagar med heilt snødekt mark i normalperioden, er 169 dagar.
Vekstsesongen si lengd er definert som tal døgn med gjennomsnittstemperatur over 5 ºC, fordi veksten til plantane er rekna å vera låg ved temperaturar under denne grensa (Moen 1998). I Sogndal har vekstsesongen til plantane ei lengd på ca. 170–200 døgn, eit gjennomsnitt tilsvarande det vi finn i indre del av Austlandet (Moen 1998). Respirasjonssummen er eit anna mål på plantane sitt vekstpotensiale i eit område. Denne verdien seier noko om kor stort overskot plantane har til vekst og reproduksjon. I Sogndal er respirasjonssummen på 5-6, tilsvarande som for kystområda (Moen 1998). På grunn av dette opptrer også sørlege og søraustlege artar i indre fjordstrøk på Vestlandet. Dermed viser også lengda på vekstsesongen og måla for respirasjonssummen at Sogndal kan ha innslag av artar med både kontinental og oseanisk utbreiing.
2.5 Vegetasjon og naturgeografisk tilhøyr
Variasjon i utbreiinga av planteartar og vegetasjonstypar vert i stor grad styrt av faktorar som klima, geologi, topografi og jordsmonn (Moen 1998), og desse påverkar også kvarandre. Regional variasjon i plantedekket er i stor grad avhengig av dei klimatiske faktorane nemnde i førre kapittel, og kan skildrast ut frå omgrepa vegetasjonssoner, vegetasjonsseksjonar og vegetasjonsgeografiske regionar (Moen 1998).
Sogndal kommune er blant dei kommunane i landet som har størst regional variasjon, og som klart ligg høgare enn det ein finn i mange andre europeiske land (Asbjørn Moen pers. medd.)
2.5.1 Vegetasjonssoner Vegetasjonssoner er vegetasjonsregionar som viser variasjon i vegetasjonen frå sør til nord og frå lågland til fjell (Moen 1998). Vegetasjonssonene er skilde ut på botaniske kriterium der utbreiinga til planteartar og vegetasjonstypar har vore avgjerande. Det europeiske edellauvskogsbeltet er karakterisert av varmekjære treslag som eik, bøk, lind osv. og vert kalla nemoral sone. Denne sona strekkjer seg frå Sør-Europa i sør til Sør-Norge (Sørlandet) i nord (Moen 1998), og førekjem altså ikkje i Sogndal. Men som følgje av den store høgdeskilnaden og den topografiske variasjonen innan korte avstandar i kommunen, er temperaturen i vekstsesongen svært varierande. På grunn av dette er fleire vegetasjonssoner likevel representerte her.
Dei mest varmekjære lauvskogane som førekjem på Vestlandet vert ofte ført til boreonemoral sone (edellauv- og barskogsone), ein overgang mellom boreale og nemorale soner. Langs
18 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Områdeskildring
Sognefjorden dekker boreonemoral sone nordsida austover til Sogndal i eit relativt smalt band (Moen 1998). Typisk for denne sona er edellauvskog der alm, ask, lind, lønn og svartor er viktige treslag. Sams med store område i indre del av Vestlandet er det areal i kommunen som har få boreonemorale trekk, t.d. på Kaupangerhalvøyi der det er fattig og skrint jordsmonn. Sørboreal sone karakteriserer dette området (Moen 1998). Denne vegetasjonssona finst i store delar av låglandet i kommunen der blanding av lauvskog og furu er vanleg. Den øvre grensa for sona i Sogndal er på om lag 400 moh. Velutvikla alm-lindeskogar stoppar i denne sona. Vidare går mellomboreal sone opp til om lag 750 moh. (Moen pers. medd.), og førekjem til dømes i Sogndalsdalen der bregneliene har si utbreiing, og i området frå Svartahol og opp til Kyndilstjødni på Kaupangerhalvøyi. Furu, bjørk og gråor er vanlege treslag her. Nordboreal sone går opp til ca. 1050 moh. (Moen pers. medd.), og opptrer blant anna under Storehaugen utover mot Fimreiteåsen, kring Reppanipa, og elles i ei smal sone i tilsvarande høgdedrag (ca. 750 – 1050 moh.) nordover i kommunen. Dei alpine sonene dekker areala over den klimatiske skoggrensa (Moen 1998), t.d. områda kring Tylderingen.
2.5.2 Vegetasjonsseksjonar Omgrepet vegetasjonsseksjon er nytta for einingar som er definerte ut frå plantedekket, og som viser geografisk variasjon mellom kyst og innland (Moen 1998), hjå oss stort sett ein gradient mellom vest og aust. Variasjonen i seksjonar heng saman med skilnader i klima, t.d. oseanisk klima med mykje nedbør, relativt milde vintrar, samt kjølige somrar, og kontinentalt klima med stor temperaturskilnad mellom årstidene, og tørt klima. For å skilja mellom ulike vegetasjonsseksjonar vert førekomst av både vegetasjonstypar og einskildartar vurderte.
Store delar av den boreonemorale sona ligg i klart oseanisk seksjon (O2) (Moen 1998). Edellauvskogar med innslag av vestlege og sørlege artar som myske, krossved og kransmynte (Berget 1989) er karakteristiske vegetasjonssamfunn her. Grensa mellom svakt oseanisk seksjon (O1) og overgangsseksjon (OC) går like aust for Sogndalsfjorden, men vest for Lustrafjorden i Sogndal kommune (Moen 1998). Karakteristisk for svakt oseanisk seksjon (O1) er bjørkeskogar med førekomst av vestlege artar som bjønnkam og smørtelg. Bregneliene med sterk førekomst av smørtelg er dominerande i Sogndalsdalen, t.d. under Togga og i området kring Anestølen. Klimatisk representerer overgangsseksjonen (OC) ein overgangstype mellom oseanisk og kontinentalt klima (Moen 1998). I motsetning til seksjonane med oseaniske trekk er overgangsseksjonen (OC) derimot dominert av bærlyngskog og bjørkeskog med austlege trekk, t.d. med førekomst av tyrihjelm. Tørrbakkevegetasjon er eit karakteristisk element for denne vegetasjonsseksjonen i låglandet, med karakteristiske artar som gulmaure, raudknapp, lintorskemunn og engtjæreblom.
2.5.3 Naturgeografisk regioninndeling Soneinndelinga viser som tidlegare nemnt, variasjon i vegetasjonen frå sør til nord, og frå lågland til fjell, medan seksjonsinndelinga viser variasjonen mellom kyst og innland. For å skilja og forklara geografisk variasjon i vegetasjonen, er det viktig å sjå samanhengen mellom soneinndelinga og seksjonsinndelinga. Vegetasjonsgeografiske regionar er kombinasjonen av desse. Til saman er det skilt ut 26 naturgeografiske regionar i Norge (Moen pers. medd.). Den største regionale variasjonen er i område med stort sprang i høgdenivå innan korte avstandar, noko som i høgste grad er tilfelle i Sogndal. I følgje Moen (1998) er åtte naturgeografiske regionar representerte i Sogndal (tabell 3).
19 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Områdeskildring
Tabell 3. Kombinasjonen av vegetasjonssoner og vegetasjonsseksjonar som førekjem innan kommunegrensa gir førekomst av 8 vegetasjonsgeografiske regionar i Sogndal (Moen 1998). Kombinasjon av vegetasjonssoner og vegetasjonsseksjonar Vegetasjonsgeografiske regionar Alpin vegetasjonssone Svakt oseanisk seksjon A-O2
Nordboreal vegetasjonssone Svakt oseanisk seksjon Nb-O1 Klart oseanisk seksjon Nb-O2
Mellomboreal vegetasjonssone Svakt oseanisk seksjon Mb-O1 Klart oseanisk seksjon Mb-O2
Sørboreal vegetasjonssone Overgangsseksjon Sb-OC Svakt oseanisk seksjon Sb-O1
Boreonemoral vegetasjonssone Svakt oseanisk seksjon Bn-O1
Førekomsten av fem vegetasjonssoner, samt tre vegetasjonsseksjonar (tabell 3) og kombinasjonen av dei, viser at vegetasjonen i kommunen er variert og kan by på eit stort spekter av vegetasjonstypar og artar.
2.6 Hovudtrekk i vegetasjonen
Dei varierte naturforholda i kommunen gir store kontrastar i landskap og vegetasjon. Innan korte avstandar kan ein finne ei veksling mellom skogvegetasjon, salt- og ferskvassvegetasjon, myrvegetasjon, rasmarkvegetasjon og fjellvegetasjon. I tillegg merkjer sterk kulturpåverknad både vegetasjon og landskap. Men vegetasjonen i kulturlandskapet har i seinare tid vorte sterkt prega av endra driftsformer.
Skogvegetasjonen i kommunen er i grove trekk todelt. Kaupangerhalvøyi og mindre småparti i Sogndalsdalen (Middalen) er dominerte av furuskog. Områda nord–nordvest for Sogndalsfjorden, ved Barsnesfjorden og ved Fjærlandsfjorden er i stor grad dekka av lauvskog, ofte edellauvskog. Av edle lauvtre har spesielt ask stor utbreiing i visse område langs Sogndals- og Barsnesfjorden (Ve 1968). I lite soleksponerte dalsider og i noko høgareliggjande terreng, t.d. øvre del av Sogndalsdalen og i Fjærland, finn ein hovudsakleg blandingsskog av bjørk og gråor.
Sogndal har ei lang strandlinje, men strendene er bratte og strandsonene småe. Av større elvedelta kan ein nemna Årøydeltaet og deltaet ved Bøyaøyri i Fjærland. Ved utløpet av Årøyelvi er vatnet så fersk at typiske strandsamfunn er dårleg utvikla. Sogndalsfjøra er i dag sterkt utbygd og den naturlege vegetasjonen er stort sett borte. I Leirviki på Nornes veks det takrøyr, den einaste førekomsten av dette slaget i kommunen.
Av ferskvatn er Dalavatnet det største og mest næringsrike. Vatna elles i kommunen, er heller småe og næringsfattige.
Myrvegetasjonen er stort sett næringsfattig og finst hovudsakleg i høgare terreng. Men i område med glimmerskifer førekjem rikmyrar.
20 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Områdeskildring
Fjellvegetasjonen vekslar med berggrunnsforholda. På Kaupanger dominerer fattig vegetasjon, medan det motsette er tilfelle i kambrosilurområda i Sogndalsdalen.
2.7 Flora
Sogndal kommune strekkjer seg frå fjorden og heilt opp i høgfjellet. Store variasjonar i berggrunn og klima gir ein variert flora. Som tidlegare nemnt ligg kommunen i grensesona mellom utbreiing av oseaniske artar og kontinentale artar, og ofte er begge floraelement representerte her. Eit spesielt innslag er kombinasjonen av det austlege floraelementet tyrihjelm og det vestlege floraelementet smørtelg (Berget 1989, Lid & Lid 1994, Odland 1991). Dette er nokså særeige for Sogndalsdalen (Moe 1983), og i Fjærland veks til dømes tyrihjelm saman med den klart vestlege arten revebjølle (Knut Kay Berget pers. medd.). Tyrihjelm har si vestgrense i dette området (Fremstad & Moe 1982). Dei to sistnemnde artane veks sjeldan ved sidan av kvarandre (Knut Kay Berget pers. medd.). Det gunstige sommarklimaet gir eit stort tal varmekjære artar, og Sogndal skil seg difor frå vestlege kyststrøk. Men samstundes er førekomsten av austlege artar klart mindre enn lengst aust i Sognefjorden (Moen 1998).
Dei oseaniske artane som finst i Sogndal er i stor grad svakt kystbundne, t.d. krattlodnegras, smalkjempe, knegras og blåknapp (Berget 1989). Særleg floraen langs Fjærlandsfjorden har eit relativt høgt innslag av kystartar som skogfaks, revebjølle og rome (Fremstad & Moe 1982). Mange av dei oseaniske artane finst berre i dalane eller i fjellet, t.d. smørtelg og bjønnkam. Desse to artane er vanlege i Sogndalsdalen og i Øvstedalen. Vivendel er ein typisk oseanisk art, funnen i Fatlaberget (Heiberg 1974). Pors og rome er tilsvarande artar registrerte på Kaupangerskogen (Berget 1989).
Mange artar innan det varmekjære, sørlege element førekjem i tørre sørvendte berg og rasmarker langs Sognefjorden, men dei er òg vanlege i sørvendte bakkar og berg i Sogndalsdalen (Berget 1989). Gulmaure, raudknapp, bergmynte og engtjæreblom er eksempel på slike artar i Sogndal (Heiberg 1974, Berget 1989). Dei fleste av desse artane tilhøyrer kulturskapte vegetasjonstypar som er i ferd med å gro att, eller som er trua av gjødsel (Losvik 1996). Dei står no i fare for å bli reduserte i tal og utbreiing.
Austlege element er også del av floraen i Indre Sogn (Moen 1998). Med unntak av tyrihjelm som er vanleg i Sogndal, er dette likevel artar med sparsam utbreiing i kommunen (Berget 1989). Blystorr, fjellfiol, sauesvingel og turt er eksempel på slike artar (Berget 1989, Moen 1998).
Fjellfloraen i Sogndal er stort sett fattig på grunn av dårleg berggrunn i fjellet. Dei rikaste områda er bratte skråningar med glimmerskifer i grunnen. Slike område finst i områda kring Reppanipa–Bollesteinseggi og Tylderingen–Kleberg. Typiske artar er til dømes jåblom, flekkmure, raudsildre og gulsildre (Berget 1989). Av sjeldnare artar kan reinrose og fjelltjæreblom nemnast (Berget pers. medd.).
21 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Materiale og metodar
3 Materiale og metodar
Arbeidet med oppgåva har hovudsakleg vore å samla eksisterande informasjon om naturen i Sogndal kommune, avgrensa områda på kartet, klassifisera innsamla informasjon i ulike naturtypar, og verdisetja dei ulike lokalitetane ut frå kriterium gitt i DN-handbok 13-1999 ”kartlegging av naturtyper – verdisetting av biologisk mangfold”.
3.1 Innsamling av data
For å få ei oversiktleg og effektiv kartlegging var det naudsynt med gode førebuingar, først og fremst gjennom innsamling og systematisering av eksisterande kunnskap.
3.1.1 Oversikt over naturtilhøva i kommunen For å få oversikt over naturtilhøva i kommunen vart tilgjengelege kart nytta: berggrunnskart (Bryhni 1979, Bryhni et al. 1986, Henry 1989), Økonomisk kartverk med innteikna markslagsgrenser, grovt vegetasjonskart (Moen 1998), oversikt over ”skog, tre og buskeslag i Sogndal” (Ve 1968) og vegetasjonskart frå rapporten ”Fjærlandsvegen. Landskapsøkologiske vurderinger og tilrådninger i tilknytning til detaljplaner for Berge, Frudalen, Gunvordalen og Dalavatnet” (Austad & Heiberg 1990). I tillegg vart nokre kandidatoppgåver frå Høgskulen i Sogn og Fjordane (Dahle & Jacobsen 1998, Feyling & Gjelland 1998, Grove & Knutsen 1999) nytta som hjelpemiddel.
3.1.2 Søk i litteratur DN legg opp til at miljøvernavdelinga hjå fylkesmannen skal overlevera ein ”startpakke” til kvar einskild kommune i startfasen av kartleggingsarbeidet. Starpakken skal innehalda relevant informasjon om område som har stor verdi for biologisk mangfald som kan kartfestast (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Sogndal kommune fekk overlevert sin startpakke i 1999, og delar av materialet har vorte nytta.
EDNA-registeret (Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1992) og Naturbasen (Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 2000) er kjelder med opplysningar som gir grunnlag for vidare søk i litteratur. Elles er alt frå omfattande fagrapportar i samband med ulike verneplanar til tilfeldige observasjonar av einskildartar gjennomgått. Ein del av det skriftlege materialet er spora blant anna gjennom arkivet og biblioteket til miljøvernavdelinga hjå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, ulike saksdokument i Sogndal kommune, og noko gjennom elektroniske søk i bibliotekdatabasen Bibsys. Oversikt over herbariebelegg av sopp og lav er henta frå Internett-sidene The mycological herbarium (Soppdatabasen 2001) og The lichen herbarium (Lavherbariet 1998).
3.1.3 Kontakt med fagfolk/institusjonar Naturhistorisk museum i Bergen, botanisk og zoologisk institutt ved Universitet i Bergen, botanisk museum på Tøyen, Naturhistorisk institutt botanisk avdeling NTNU, Vitskapsmuseet i Trondheim, Høgskulen i Sogn og Fjordane, Miljøfaglig Utredning, NINA og Siste Sjanse vart kontakta for å få relevante opplysningar om naturtilhøva i Sogndal.
3.1.4 Bruk av lokal kunnskap Representantar for den lokale ornitologiske foreininga, skogbrukssjefen, miljøvernleiaren, grunneigarar, samt andre lokale ressursar vart kontakta og intervjua.
22 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Materiale og metodar
Desse instansane har gitt utfyllande opplysningar om allereie kjende lokalitetar i tillegg til fullstendige opplysningar om ”nye” lokalitetar. Alle munnlege opplysningar nytta i oppgåva er av nyare dato, dvs. frå 1999 eller seinare. Ei oversikt over samtlege munnlege kjelder er gitt i vedlegg 10.
3.2 Utval, synfaring og klassifisering av naturtypeområde
I tråd med DN-handbok 13-1999 er verneområda i kommunen, unnateke Jostedalsbreen nasjonalpark, handsama på same måte som arealet elles med omsyn til kartlegging av biologisk mangfald. I vedlegg 1 er det gitt ei oversikt over verneområda i kommunen.
3.2.1 Utval av naturtypelokalitetar DN-handbok 13-1999 gir ei oversikt over 56 ulike naturtypar spesielt viktige for biologisk mangfald, som skal vurderast ved kartlegging av biologisk mangfald i kommunane. Desse naturtypane er fordelte på 7 hovudnaturtypar, jfr. vedlegg 2. Følgjande kriterium ligg til grunn for utvalet av naturtypar: a) naturtypar kan vera levestad eller funksjonsområde for raudlisteartar b) kontinuitetsområde c) artsrike naturtypar d) sjeldne naturtypar e) naturtypar med viktige biologiske funksjonar f) naturtypar med spesialiserte artar og samfunn (spesielle økologiske krav) g) naturtypar med høg produksjon h) naturtypar som er i sterk tilbakegang (Direktoratet for naturforvaltning 1999a).
Kartlegging av økosystem (naturtypar) er prioritert, men naturtypekartlegginga bør i følgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) supplerast med førekomst av viktige einskildartar og deira funksjonsområde. Raudlisteartar, regionalt og lokalt viktige artar, samt andre særskilde artar er difor innlemma i naturtypeområda der det har vore høvande, herunder også viltartar.
3.2.2 Punktførekomstar Raudlisteartar som ikkje er del av eit naturtypeområde er registrerte som punktførekomstar. I tråd med retningslinjene i DN-handbok 13-1999 er desse presenterte i eigne raudlistetabellar, jfr. kap. 5.2.
Ei fullstendig oversikt over alle artar som er nemnde i oppgåva er gitt med norsk og latinsk namnsetting, samt status i vedlegg 3. Nomenklaturen på sopp følgjer Soppherbariet (1999), nomenklaturen på lav følgjer Lavherbariet (1998), nomenklaturen på mosar følgjer Moseherbariet (2000), nomenklaturen på karplanter følgjer Lid & Lid (1994), nomenklaturen på insekt følgjer (Direktoratet for naturforvaltning 1999b) og Sandhall (1992), nomenklaturen på fisk følgjer Jonsson & Semb-Johansson (1992), nomenklaturen på fugl og pattedyr følgjer Naturkart DA (2000).
3.2.3 Feltarbeid Feltarbeidet vart utført i tidsrommet juni-august somrane 1999 og 2000. Undersøking av lokalitetar som er skildra i litteraturen hadde førsteprioritet ved synfaring i felt. Dette for å gi ei meir presis naturtypeklassifisering, for å gi ei vurdering av tilstandar og dokumentera at utvalde område framleis er intakte, for å få ei meir presis kartavgrensing av lokalitetane, for å
23 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Materiale og metodar kunna gi supplerande skildringar av naturtilhøva spesielt, og for dermed å ha eit betre grunnlag for verdivurderinga.
Det var eit mål å besøka alle lokalitetane i felt, men på grunn av tidsavgrensing måtte nokre område prioriterast. Område med manglande dokumentasjon av naturverdiar vart prioriterte framfor område som frå før var godt undersøkte og framleis intakte. Dessutan har det kome til opplysningar som har gitt grunnlag for klassifisering av fleire lokalitetar etter at feltsesongen var avslutta, t.d. data frå den nordiske soppkonferansen som vart halden i Sogndal 08.09– 12.09.00.
Kulturlandskapet dekker eit stort areal i kommunen. Det er gjerne i slike tidlegare, sterkt kulturpåverka område at endringane skjer raskast. Aktuelle lokalitetar under denne hovudnaturtypen vart difor undersøkte nærare i felt for å sjå om områda framleis var intakte, og for å dokumentera verdiar med omsyn til biologisk mangfald spesielt.
Nyregistrering – utval av uskildra lokalitetar Allereie eksisterande registreringar av biologisk mangfald i Sogndal kommune er utgangspunktet for kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal. Det er likevel naturleg å innlemma nokre naturtypelokalitetar t.d. under hovudnaturtypane skog og kulturlandskap som underteikna ikkje kjenner til er skildra i litteraturen tidlegare. Dette for å gi ei meir fullstendig oversikt over det biologiske mangfaldet i kommunen. Opplysningar om slike lokalitetar byggjer på eigen kjennskap til naturforhold og vegetasjon i Sogndal kommune, samt tilfeldige funn av aktuelle lokalitetar ved synfaring av allereie kjende lokalitetar.
3.2.4 Klassifisering av naturtypar Kvar naturtype er skildra på eit eige faktaark i DN-handbok 13-1999. Her vert viktige utformingar av naturtypen, utbreiing, grunngjeving for kvifor naturtypen er viktig, sjeldne artar som kan opptre i naturtypen, truslar og sårbarheit, kriterium for identifikasjon av naturtypen, samt avgrensing og prioritering omtala. Dei to siste punkta, identifikasjon av naturtypen samt avgrensing og prioritering, har vore spesielt viktige for klassifiseringa av naturtypelokalitetar som vert presenterte i denne oppgåva. Under desse punkta vert spesielle artar og andre forhold som hjelper til å kjenna att naturtypen nemnde, t.d. viktige nøkkelelement.
Naturtypane i DN-handbok 13-1999 kan vera overgangsfomer eller mosaikkar av fleire vegetasjonstypar. Ved synfaring i felt vart difor dominerande og karakteristiske karplanter i naturtypelokalitetane registrerte. Desse artsregistreringane har vore til støtte for å gi eit bilete av vegetasjonen i dei aktuelle naturtypane. Vidare vart vegetasjonstypar bestemde ved å samanhalda førekomst av karplanter i dei aktuelle lokalitetane med artar som er vanlege i vegetasjonstypane, jfr. Fremstad (1997). Identifisering av vegetasjonstypar underbyggjer såleis naturtypeklassifiseringa og viser variasjonar innan naturtypen i kommunen. Fullstendige lister over desse karplantene som vart registrerte i dei ulike lokalitetane under feltarbeidet, er tilgjengelege i Natur2000 (jfr. kap. 3.5). Oversikt over vegetasjonstypane som er nemnde på faktaarka i kap. 5.1 er gitt i vedlegg 4.
Holmar og skjer i fjorden som er viktige sjøfugllokalitetar, er plasserte under andre viktige førekomstar under hovudnaturtypen havstrand/kyst.
24 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Materiale og metodar
3.3 Avgrensing og kartfesting av lokalitetar
Kartavgrensinga av lokalitetane er gjort i felt ved hjelp av litterære kjelder, munnlege kjelder, markslagsgrenser i Økonomisk kartverk, samt berggrunnskart. For lokalitetar som ikkje er synfarne i felt, følgjer kartavgrensinga eksisterande avgrensing i dei aktuelle litterære kjeldene. Alle naturtypeområda og punktførekomstane av raudlisteartar er vidare digitaliserte på Økonomisk kartverk i ArcView GIS 3.2. i høvande målestokk, jfr. kartutsnitta for naturtypeområda i kap. 5.1.
Informasjonen om biologisk mangfald i Sogndal er vidare systematisert mellom anna ved å stadfesta naturtypeområda og punktførekomstane av raudlisteartar. Dei aktuelle lokalitetane er stadfesta ved Euref 89-koordinatar for rutelinjer i UTM sone 32 (blått rutenett), målestokk 1:50 000, kartblad 1317 I, 1317 II, 1417 III og 1417 IV i M711-serien. Koordinatane viser det geografiske midtpunktet til det avgrensa naturtypeområdet (kap. 5.1) og lokaliseringa til sjølve punktførekomsten for raudlisteartar (tabell 17 og 18 kap. 5.2).
Kvaliteten på stadfestinga er gitt etter retningslinjer frå Direktoratet for naturforvaltning (1999a): særs god = betre enn 20 m i terrenget, meget god = betre enn 50 m i terrenget, god = betre enn 100 m i terrenget og mindre god = ofte dårlegare enn 100 m i terrenget.
3.4 Verdisetting av kartlagde lokalitetar
Verdisettinga er ei prioritering som viser kor viktige områda er for biologisk mangfald. Verdisettinga av naturtypeområda og punktførekomstane med raudlisteartar følgjer i utgangspunktet retningslinjene som er gitt for verdisetting av biologisk mangfald i DN- handbok 13-1999. Men desse kriteria for verdisetting gir rom for eigne vurderingar. Og i tilfelle det har oppstått uvisse ved verdisettinga etter DN-handbok 13-1999, har det difor vorte gjort skjønnsmessige vurderingar knytte opp mot evalueringar i fagrapportar. Dette for å gi ein mest mogleg objektiv og representativ verdi til den aktuelle lokaliteten.
3.4.1 Verdisetting naturtypeområde Fire ulike datasett skal kombinerast, og saman gi ei prioritering av arealet i kommunen: naturtypar, førekomst av raudlisteartar, viltkart og ferskvatn. Av desse fire datasetta føreligg dei tre første, heilt eller delvis, frå Sogndal kommune i denne oppgåva.
Verdiklassifiseringa er tredelt (Direktoratet for naturforvaltning 1999a):
Verdi A: Svært viktig, område av nasjonal verdi Verdi B: Viktig, område av regional verdi Verdi C: Lokalt viktig område
Følgjande kriterium vert nytta for å verdisetja naturtypeområda: Storleik og kor velutvikla lokaliteten er Grad av tekniske inngrep Førekomst av raudlisteartar Kontinuitetspreg Sjeldne utformingar (nasjonalt og regionalt)
25 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Materiale og metodar
Når det gjeld bruk av raudlisteartar som kriterium for verdisetting av naturtypelokalitetar, vert det ikkje skilt mellom ulike raudlistekategoriar i DN-handbok 13-1999 kap. 5.3.1. I denne oppgåva har det likevel vorte differensiert mellom ulike kategoriar av raudlisteartar ved verdisettinga (jfr. kap. 3.4.2).
Verdi C, lokalt viktig, gjeld dersom ein lokalitet ikkje kvalifiserer til verdi A eller B, men likevel fell inn under den aktuelle naturtypen. Dette kjem ikkje klart fram av DN-handbok 13- 1999, og er difor presisert i brev frå Direktoratet for naturforvaltning til fylkesmennene (Direktoratet for naturforvaltning 1999c, Direktoratet for naturforvaltning 1999d). Verdi C vil hovudsakleg gjelda lokalitetar som kvar einskild kommune meiner er viktig. Elles er ”Andre viktige førekomstar” ein samlebolk som gir opning for at kommunen kartfestar område som er av lokal interesse for biologisk mangfald, og som ikkje er omfatta av naturtypane i DN- handbok 13-1999. I utgangspunktet skal slike andre viktige førekomstar ha verdi C (Direktoratet for naturforvaltning 1999a).
3.4.2 Verdisetting av lokalitetar med førekomst av raudlisteartar Direktoratet for naturforvaltning (1999a) legg stor vekt på førekomst av raudlisteartar for at ein lokalitet skal kvalifisera til verdi A eller B. Raudlisteartar som er registrerte i naturtypeområde er såleis del av verdivurderinga i dei aktuelle naturtypeområda. Kriteria for verdisetting av lokalitetar med førekomst av raudlisteartar tek utgangspunkt i truakategoriane i den nasjonale raudlista for trua artar i Norge (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). For nærare informasjon om dei ulike truakategoriane og kriteria som ligg til grunn for inndeling av artar i slike kategoriar, jfr. kap 1.2.1 tabell 2. Førekomst av direkte trua (E), sårbare (V) og sjeldne (R) raudlisteartar vil gi ein lokalitet verdi A (Direktoratet for naturforvaltning 1999a kap. 6.3). Tilsvarande vil førekomst av omsynskrevjande artar (DC) og artar som bør overvakast (DM) gjera at den aktuelle lokaliteten får verdi B.
Punktførekomstar av raudlisteartar er verdisette etter tilsvarande retningslinjer, jfr. DN- handbok 13-1999.
3.4.3 Verdisetting av naturtypeområde med førekomst av viltartar Verdisetting av naturtypeområde med førekomst av raudlista viltartar følgjer kriteria for verdisetting av naturtypeområde med førekomst av raudlisteartar etter DN-handbok 13-1999. Naturtypelokalitetar med førekomst av andre særskilde viltartar følgjer retningslinjene for verdisetting i DN-handbok 11 (Direktoratet for naturforvaltning 1996) og DN-handbok 13- 1999 (Direktoratet for naturforvaltning 1999a), jfr. tabell 4.
Tabell 4. Tre vektsumklassar for prioriterte viltområde, og samsvarande naturtypeverdiar for dei to første vektsumklassane slik verdisettingssystema er i dag (Direktoratet for naturforvaltning 1996, 1999a). Vektsummar Vektsumklassar Naturtypeverdi > 3 Svært viktige viltområde A 2-3 Viktige viltområde B 1 Registrerte viltområde
Viltområde med vektsum 4 og 5 er vurderte som svært viktige viltområde, og viltområde med vektsum 2 og 3 er viktige viltområde. Etter DN-handbok 13-1999 tilsvarer desse vektsummane høvesvis naturtypeverdiane A og B.
26 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Materiale og metodar
3.5 Skildring av lokalitetane
Kvart av dei registrerte naturtypeområda er skildra på eit eige faktaark. Eit faktaark skal kunna lesast uavhengig av dei andre, og det vert difor ein del gjentakingar i dei ulike faktaarka. Utarbeiding av faktaarka er gjort etter retningslinjer i DN-handbok 13-1999. Forklaring til faktaarka vert presentert før sjølve naturtypelokalitetane i kap. 5.1.
Alle relevante opplysningar om dei ulike lokalitetane er dessutan lagt inn i ein GIS-relatert database for naturregistrering, Natur2000 versjon 1.2. Natur2000 er tilpassa kartlegging av naturtypar etter DN-handbok 13-1999. Faktaarka for dei 56 naturtypane ligg inne i databasen, slik dei er i handboka. Databasen er bygd opp som fleire eigenskapsdatabasar knytte til eit lokalitetsregister. I lokalitetsregisteret vert kvar einskild lokalitet registrert med namn og knytt til eit lokalitetsnummer, samt ein kartreferanse. Lokalitetsnummera startar med kommune nr. 1420 for Sogndal, og naturtypelokalitetane er vidare nummererte frå 10 001 og oppover. Punktførekomstane av raudlisteartar som fell utanfor naturtypeområda er nummererte etter tilsvarande system. Nummera startar med kommune nr. 1420, men punktførekomstane er vidare nummererte frå 20 001 og oppover. Lokalitetsnummeret på faktaarka i kap. 5.1, og lokalitetsnummeret til punktførekomstane i tabell 17 og 18 (kap. 5.2) følgjer tilsvarande nummereringssystem. Når lokalitetane er omtala elles i oppgåva, vert det vist til det siste eller dei to siste siffera i nummereringssystema ovanfor. Dei ulike eigenskapsdatabasane utanom lokalitetsregisteret, er naturtypedatabasen, viltbasen og karplantebasen, i tillegg til eit litteraturregister og eit observatørregister. Opplysningar om andre artar enn vilt og planter som sopp-, lav-, mose- og insektartar, er lagt inn under spesielle artar i naturtypebasen. Utskrift av sjølve skjermbiletet viser korleis databasen ser ut og kva for postar han inneheld, sjå vedlegg 5.
Ved førespurnad til Sogndal kommune kan det skrivast ut meir fullstendige artslister for kvar av lokalitetane frå Natur2000.
3.6 Lokalitetsoversikt
Naturtypelokalitetane vert presenterte i rekkjefølgje i kap. 5.1, sorterte etter hovudnaturtype, og vidare etter rekkjefølgja av naturtypar i DN-handbok 13-1999. Innan kvar naturtype er lokalitetane sorterte etter deira geografiske lokalisering i kommunen. Sogndal kommune har ei utstrekning i nord- sørgåande retning, og det er difor naturleg å gi lokalitetane lengst sør innan kvar naturtype, det lågaste lokalitetsnummeret. Deretter følgjer nummereringa i stigande rekkjefølgje nordover i kommunen. Alle naturtypelokalitetane er presenterte på eit oversiktskart i målestokk 1:85 000 (vedlegg 11a). Svært viktige område (verdi A) er gitt med raud farge, viktige område (verdi B) er gitt med mørk grøn farge, og lokalt viktige område (verdi C) er merka med lys grøn farge etter retningslinjer i ”Veileder for kartproduksjon- tema biologisk mangfold” (Direktoratet for naturforvaltning 2000b). Naturreservata er skraverte. Nummera på kartet gjenspeglar det siste eller dei to siste siffera i lokalitetsnummera på faktaarka.
I kap. 5.2 følgjer ei tabelloversikt over punktførekomstar av raudlisteartar i kommunen som fell utanfor naturtypeområda. Desse lokalitetane er først sorterte etter artsgrupper tilsvarande systemet i ”Nasjonal rødliste for truete arter i Norge 1998” (Direktoratet for naturforvaltning 1999b). Artsgruppene er vidare ordna innbyrdes etter truakategoriar, der dei mest trua artane vert presenterte først, jfr. Direktoratet for naturforvaltning (1999b). Punktførekomstane av raudlisteartar som fell utanfor naturtypeområda er presenterte på eit eige oversiktskart i
27 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Materiale og metodar målestokk 1:230 000 (vedlegg 11b). Nummera på kartet gjenspeglar det siste eller dei to siste siffera i lokalitetsnummera i tabell 17 og 18 kap. 5.2.
I utgangspunktet følgjer lokalitetsnamna uttalen til lokalbefolkninga. I nokre tilfelle vil difor namnet på kartet ikkje samsvara heilt med namnet til lokaliteten. Når fleire lokalitetar er knytte til same områdenamn, vert lokalitetane skilde ut frå lokaliseringa i terrenget (angitt med nord, sør, aust eller vest).
3.7 Bilete
Bortimot alle lokalitetane som er synfarne i felt, har vorte fotograferte. Bilete vert nytta som ein del av lokalitetsskildringa for utvalde lokalitetar, og kan reknast som representative for den aktuelle naturtypen i Sogndal. Alle bilete som er presenterte er tekne av underteikna.
3.8 Oppsummering
Figur 3 viser ei skjematisk framstilling over arbeidsprosessen for kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal.
28 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Materiale og metodar
Kart Litteratur Fagfolk/ Lokal institusjonar kunnskap
Bearbeiding av Utval av lokalitetar data
Kvalitetssikring Feltarbeid Forkasting av
Områdestatus område som
ikkje er intakte
Intakte område Registrering av nye område
Systematisering av data: Registrering av Naturtypeklassifisering data i database Områdeavgrensing og kartfesting Digitalisering i Verdisetting GIS Lokalitetsskildring
Oversikt over biologisk mangfald i Sogndal Natur2000 kobla kommune: til digitalt kart • Naturtypelokalitetar med førekomst av GIS raudlisteartar og andre særskilde viltartar Rapport • Punktførekomstar av raudlisteartar
Interessentar Kommunal Grunneigarar Lokal- forvaltning befolkning
Figur 3. Skjematisk framstilling av arbeidsprosessen for å nå det overordna målet, bevaring av biologisk mangfald i Sogndal kommune.
29 Naturtypar i Sogndal kommune
4 Naturtypar i Sogndal kommune
Resultata frå kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald i Sogndal kan presenterast gjennom dei sju hovudnaturtypane i DN-handbok 13-1999, jfr. tabell 5.
Til saman er det registrert 92 naturtypelokalitetar som er viktige for biologisk mangfald i kommunen (sjå oversikt vedlegg 6). Hovudnaturtypane kulturlandskap og skog er representerte med flest lokalitetar, høvesvis 44 og 30 lokalitetar (tabell 5).
Tabell 5. Fordelinga av lokalitetar på dei 7 hovudnaturtypane i Sogndal. Hovudnaturtype Tal lokalitetar Myr 2 Rasmark, berg og kantkratt 2 Fjell 2 Kulturlandskap 44 Ferskvatn/våtmark 5 Skog 30 Havstrand/kyst 7 I alt 92
Dei 92 naturtypelokalitetane representerer til saman 24 av dei 56 naturtypane som er lista opp i DN-handbok 13-1999. Nedanfor følgjer ein kort presentasjon av dei sju hovudnaturtypane med tilhøyrande naturtypar som er registrerte i Sogndal.
4.1 Myr
Myr er definert som plantesamfunn på fuktige lokalitetar der døde plantedelar ikkje vert omsette fullstendig, og vert avsette som torv (Moen 1998). Vegetasjonstypen har både direkte og indirekte tyding for biologisk mangfald. Mange artar er direkte knytte til myr, og rikmyrar har til dømes større artsmangfald enn nedbørsmyrar. Myr er dessutan viktig funksjonsområde for ei rekkje viltartar, og som levestad for insekt, t.d. augestikkarar.
Om lag 10% av landarealet i Norge er myr (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Vegetasjonstypen er ikkje vanleg i låglandet i Sogndal. Det er registrert to myrlokalitetar i kommunen, ei intakt låglandsmyr og ei rikmyr. Dei er begge lokaliserte på Kaupanger (tabell 6).
4.1.1 Intakt låglandsmyr Intakte myrtypar i låglandet i Sør-Norge, unnateke høgmyr, terrengdekkande myr og rikmyr, skal kartleggjast som intakt låglandsmyr. Den aktuelle lokaliteten er ikkje valt ut på grunn av vegetasjon, men fordi naturtypen er sjeldan og fordi intakt låglandsmyr har ein viktig funksjon for våtmarksfugl i kommunen. I tillegg til den kartlagde lokaliteten opptrer små myrfragment av denne typen i eit par andre mosaikkprega område, lokalitet nr. 51 Selseng- Søylane og nr. 52 Anestølen. I Sogndal finst naturtypen i område med relativt stor grad av landbruksutnytting, og grøfting er ein trussel mot dei aktuelle myrlokalitetane.
4.1.2 Rikmyr Jordvassmyrar, hovudsakleg på kalkrik grunn skal kartleggjast som rikmyr. Kalkrike bergartar er ikkje vanlege i Sogndal, og naturtypen er mellom anna bestemt ut frå vegetasjonen. Naturtypen husar kalkkrevjande og regionalt sjeldne artar. Lokaliteten er den einaste av dette
30 Naturtypar i Sogndal kommune slaget i låglandet i Sogndal, men det er registrert fragment av naturtypen i kambrosilurområdet kring Reppanipa og Tylderingen i Sogndalsdalen (jfr. kap. 4.3). Myrane i dette området framstår gjerne som grunne bakkemyrar. Men desse lokalitetane fell under naturtypen kalkrike område i fjellet.
Tabell 6. Myrlokalitetar i Sogndal med tilhøyrande verdi, lokalitetsnummer og sidetal for kvar dei er å finne i lokalitetsoversikta. Verdi C = lokalt viktig. Sidetal Lokalitets nr. Namn Naturtype Verdi 42 1 Vestreimsmyra Intakt låglandsmyr C 44 2 Svartaholstjørn Rikmyr C
4.2 Rasmark, berg og kantkratt
Denne hovudnaturtypen femner om naturtypar som er knytte til både tresett- og ikkje tresett vegetasjon under skoggrensa, og naturtypar som har eit varmare lokalklima enn det omkringliggjande miljøet. Hovudnaturtypen finst spreidd over heile landet, og han opptrer fleire stader i Sogndal på grunn av den store topografiske variasjonen her. I DN-handbok 13- 1999 vert det lagt vekt på faktorar som eksposisjon og bergart, gjerne kalk-/baserik berggrunn. Ein bratt bergvegg med tilhøyrande rasmark, er ofte ein gunstigare biotop for fleire grupper planter og dyr enn det omkringliggjande området. Hovudnaturtypen er representert ved naturtypen sørvendt berg og rasmark i Sogndal (tabell 7).
4.2.1 Sørvendt berg og rasmark Naturtypen femner om sørvendte berg og bergvegger, rasmarker nedanfor skoggrensa, samt stein- og blokkrike skråningar danna ved forvitring og utrasing under bratte bergvegger og hamrar. To lokalitetar er klassifiserte under denne naturtypen i Sogndal. Årsaka til at naturtypen ikkje er presentert med fleire lokalitetar, er mellom anna at tresette utformingar er klassifiserte under hovudtypen skog.
Kulturpåverka bergknausar med tynt jordlag, er ofte er spesielt interessante biotopar med omsyn til biologisk mangfald (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Den eine kartlagde lokaliteten er ei slik utforming som er eksponert i sørleg retning. Naturtypen er elles representert ved særeigne og sjeldne plantesamfunn i Sogndal. Han er artsrik og husar lys-, varme- og kalkkrevjande artar.
Tabell 7. Lokalitetar klassifiserte som sørvendte berg og rasmark i Sogndal med tilhøyrande verdi, lokalitetsnummer og sidetal for kvar dei er å finne i lokalitetsoversikta. Verdi B = viktig. Sidetal Lokalitets nr. Namn Naturtype Verdi 46 3 Nornes Sørvendt berg og rasmark B 48 4 Svartaholsberget - Turlifjell Sørvendt berg og rasmark B
4.3 Fjell
Med fjell reknar ein i denne samanheng områda over den klimatiske skoggrensa (Moen 1998). På grunnlag av vegetasjonen vert fjellet delt i tre soner: lågalpin-, mellomalpin- og høgalpin sone. Fjellområda i Sogndal ligg i lågalpin sone som strekkjer seg frå skoggrensa opp til dei øvste førekomstane av blåbærhei eller vierkratt. I samband med biologisk mangfald er dei kalkrike fjellområda spesielt viktige. Floraen er svært artsrik, og reinrose er ein karakteristisk art. Naturtypen kalkrike område i fjellet høyrer under hovudnaturtypen.
31 Naturtypar i Sogndal kommune
4.3.1 Kalkrike område i fjellet Naturtypen er sjeldan i kommunen. Han femner om kalkrik vegetasjon i fjellet inkludert rikmyrar over skoggrensa, og er representert ved to lokalitetar i Sogndal (tabell 8). I tillegg til myrvegetasjon representerer naturtypen tre andre mosaikkprega vegetasjonstypar som rabbar, lesider og snøleier her. Naturtypen er artsrik og utgjer både lokalt, regionalt og nasjonalt sjeldne plantesamfunn som er karakteriserte av kalkkrevjande artar, t.d. reinrose og fjelltjæreblom i Sogndal.
Tabell 8. Lokalitetar klassifiserte som kalkrike område i fjellet med tilhøyrande verdi, lokalitetsnummer, og sidetal for kvar dei er å finne i lokalitetsoversikta. Verdi A = svært viktig og B = viktig. Sidetal Lokalitets nr. Namn Naturtype Verdi 50 5 Reppanipa Kalkrike område i fjellet A 52 6 Tylderingen Kalkrike område i fjellet B
4.4 Kulturlandskap
Kulturlandskap er kulturmarkstypar eller arealtypar som er avhengige av tidlegare og noverande arealbruk og driftsformer (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Ein har drive jordbruk i Norge i om lag 5000 år. Gjennom einsidig hausting utan tilføring av gjødsel gjennom århundre, har det vorte danna urterike og artsrike engareal. Fleire karplanter, sopp-, lav- og moseartar er knytte til det ugjødsla kulturlandskapet, og er i dag trua på grunn av endringar i driftsformer. Til saman 220 insektartar som er knytte til kulturlandskapet, er raudlista. Og fleire flaggermusartar, fuglar, samt piggsvin har hatt ei negativ utvikling på grunn av endringane
Kulturlandskapet i kommunen er mosaikkprega. Utmarka står fram som småskala landskap, samansette av vegar, teigar, og steingjerde. Mellom desse elementa kan ein enno finne mange innslag av styvingstre, hagemark, naturbeitemark, artsrike vegkantar og slåtteenger. I Sogndal har utmarka og områda kring stølane vore sterkt beita like til 1940-åra (Heiberg 1974). På grunn av knappe fôrressursar (høy) vart det nytta mykje lauv og bork, og spor etter denne haustingsmetoden pregar landskapet mange stader enno. Trea på innmarka vart styva, og i utmarka var det vanleg med hagemark i form av bjørkehagar og einerbakkar. I område med edellauvtre vart også desse skorne. Hagemarkene har eit eige særpreg anten det er ei samling av knudrete bjørker, aske- eller almtre, eller det er ein tett bestand med høgreiste einer. Men dei eldre kulturmarkstypane er i dag sterkt pressa. Dei er i ferd med å forsvinna også i Sogndal, anten ved gjengroing på grunn av stans- eller endring i tradisjonelle driftsformer, eller på grunn av omfattande inngrep. Hovudnaturtypen er representert ved sju naturtypar i kommunen (tabell 9).
4.4.1 Slåtteenger Kartlagde lokalitetar representerer slåtteenger i langvarig hevd som har vore lite/ikkje gjødsla eller jordbearbeida. Graset vert slege og fjerna på ettersommaren, og tradisjonelt vert dei gjerne beita vår og haust. Areala er artsrike og husar eit mangfald insekt, til dømes 60% av alle dagsommarfuglane våre er knytte til kulturlandskapet (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Prestekrage, engtjæreblom, ryllik, karve, gulmaure, kvitmaure, engkvein og gulaks er kjenneteiknande artar i dei gamle slåtteengene i Sogndal. Naturtypen er representert ved 12 lokalitetar i kommunen (tabell 9).
32 Naturtypar i Sogndal kommune
Tabell 9. Verdisette kulturlandskapslokalitetar i Sogndal med tilhøyrande lokalitetsnummer og sidetal for kvar dei er å finne i lokalitetsoversikta. Verdi A = svært viktig, B = viktig og C = lokalt viktig. Sidetal Lokalitets nr. Namn Naturtype Verdi 54 7 Holm Slåtteenger B 56 8 Øvre Haukås Slåtteenger B 58 9 Rudsvikstølen Slåtteenger B 60 10 Eskestrond Slåtteenger B 62 11 Eskestrond aust Slåtteenger B 64 12 Haukåsenga Slåtteenger C 66 13 Skarsbø Slåtteenger B 67 14 Rygg Slåtteenger B 69 15 Lauvhaug Slåtteenger A 71 16 Drivdal Slåtteenger C 73 17 Raudboti Slåtteenger B 75 18 Heimdal Slåtteenger B 77 19 Rv 5 Fatlaberget Artsrike vegkantar A 79 20 Øvstedalen - Skarsbø Artsrike vegkantar B 81 21 Stedjeberget nord Artsrike vegkantar C 82 22 Loftesnes Artsrike vegkantar B 84 23 Kløv Artsrike vegkantar C 86 24 Stenehjem aust Artsrike vegkantar B 88 25 Ospesete Artsrike vegkantar B 90 26 Flugeim Naturbeitemark B 92 27 Røvhaugane Naturbeitemark B 94 28 Flotshaugen Naturbeitemark B 96 29 Vetlestølen Naturbeitemark C 98 30 Krosskleivane Naturbeitemark B 100 31 Bjørgi Naturbeitemark B 102 32 Dal-Helgasete Naturbeitemark A 104 33 Distad Naturbeitemark B 106 34 Supphelledalen vest Naturbeitemark C 108 35 Ryssedalen Hagemark C 110 36 Eskestrond vest Hagemark A 112 37 Hjellsmyri Hagemark B 114 38 Uglane Hagemark C 116 39 Vestreim Hagemark B 118 40 Stenehjem Hagemark B 120 41 England Hagemark B 122 42 Bøyadalen Hagemark C 124 43 Anestølen nord Skogsbeite B 126 44 Amblegard Parklandskap C 128 45 Norum kyrkje Erstatningsbiotopar A 130 46 Kaupanger stavkyrkje Erstatningsbiotopar A 132 47 Stedje kyrkje Erstatningsbiotopar B 134 48 Loftesneshola Erstatningsbiotopar B 136 49 Skjeldestad Erstatningsbiotopar B 137 50 Årøy Erstatningsbiotopar B
33 Naturtypar i Sogndal kommune
4.4.2 Artsrike vegkantar Naturtypen femner om urterike vegkantar med etablert vegetasjonsdekke, og representerer sju kartlagde lokalitetar (tabell 9). Desse områda kan utgjera viktige overlevingsområde for mange artar som er sterkt pressa, eller som har forsvunne frå det resterande kulturlandskapet (jfr. kap. 6). Vegkantane kan vera viktige for sjeldne og raudlista artar, særleg karplanter, sopp- og insektartar. Lokalitetar med høgt innslag av slåttemarksartar og generelt artsrike biotopar er prioriterte. Vegetasjonen er ofte ei blanding av artar frå nærliggjande naturtypar, som slåtteenger, beitemarker, kantsonesamfunn og edellauvskog. Dei utvalde lokalitetane presenterer to vegkanttypar, skogsvegkantar og tørrengvegkantar.
Vegkantane vert nærare omhandla som eit eige tema seinare i oppgåva (sjå kap. 6).
4.4.3 Naturbeitemark Naturbeitemark er ikkje tresett beitemark i langvarig hevd som har vore lite/ikkje gjødsla eller jordbearbeida. Områda har ofte innslag av karakteristiske, høgreiste søyleeiner. Det er registrert ni utformingar av naturtypen (tabell 9). Kunnskapen om mangfaldet i desse lokalitetane er avgrensa til opplysningar om karplanter, spesielt naturengplanter, dvs. engplanter med relativt låg toleranse for attgroing og gjødsling (Jordal og Gaarder 1995). Men utsjånad og brukshistorie er også lagt til grunn for utveljing av lokalitetar. Soppfloraen i naturtypen er ikkje kjend i Sogndal. Men slike naturbeitemarker kan vera viktige biotopar for mellom anna beitemarkssoppar, dvs. grasmarksoppar som er knytte til gamle beite- og slåttemarker med låg jordbearbeidingsgrad, langvarig hevd, og låg gjødslingsintensitet (Jordal 1997).
4.4.4 Hagemark Slike kartlagde lokalitetar femner om tresett engmark og område med styvingstre i skog. Kunnskapen om artsmangfaldet i hagemarker er generelt dårleg, men undersøkingar tyder mellom anna på at ei rekkje artar lav, mosar, sopp og insekt berre førekjem på styva tre. Dei rikaste førekomstane av raudlistearten pelskjuke er til dømes registrert på tidlegare styva asketre (Aas & Gaarder 1993). Hagemarkene er gjerne mosaikkar av fleire naturtypar, til dømes i lokalitet nr. 38 Uglane, og det er såleis registrert mange artar knytte til både eng og solrik, open skogsmark i dei aktuelle utformingane. Naturtypen er presentert ved 8 avgrensa område (tabell 9), men dei fleste lokalitetane er trua av gjengroing og sterkt forfall på grunn av opphøyrd hevd.
4.4.5 Skogsbeite Naturtypen femner om skog som vert beita eller som har eit artsmangfald prega av denne typen hevd. Arealet av naturtypen har gått sterkt tilbake, og han er representert ved ei utforming her (tabell 9). Men skogsbeite inngår likevel i andre mosaikkprega område i Sogndal, til dømes i lokalitet nr. 32 Dal-Helgasete og nr. 41 England, dvs. utmarker som framleis vert beita av kyr. Skogsbeite som er prega av lang kontinuitet kan ha ein stor artsrikdom av både biller, sopp og karplanter. Opphøyr av tradisjonell hevd ser ut til å vera den største trusselen mot naturtypen i Sogndal.
4.4.6 Parklandskap Parkar, kyrkjegardar og allèar med lang kontinuitet kan kartleggjast som parklandskap. Naturtypen kan innehalda sjeldsynte artar av både planter og dyr, spesielt sopp og insekt. Størst artsrikdom finn ein i middels skjøtta utformingar (Direktoratet for naturforvaltning
34 Naturtypar i Sogndal kommune
1999a). Slike kontinuitetsprega område er sjeldsynte i Sogndal. Det er registrert ein lokalitet på Kaupanger (tabell 9).
4.4.7 Erstatningsbiotopar Naturtypen er ei samlenemning på menneskeskapte biotopar som erstattar/supplerer naturlege leveområde for sjeldne artar. Det er kartlagt seks slike område i Sogndal (tabell 9) som femner om sandtak og kyrkjer. Sandtaka framstår som viktige funksjonsområde for sandsvaler, og kyrkjetårna har tilsvarande verdi for flaggermus. Men sandtak er ein trua naturtype i kommunen.
4.5 Ferskvatn/våtmark
Ferskvatn/våtmark femner om alle naturtypar som er avhengige av ope ferskvatn. Stilleståande og rennande vatn i alle utformingar er spreidd over heile Norge med uvanleg stor tettleik, sjølv i verdsmålestokk. Drenering og utfylling av våtmarker, senking av vass- stand, lukking og utretting av bekkar har gjort landskapet vesentleg tørrare dei siste tiåra. Ureining, gjengroing, masseuttak og ferdsel truar òg ferskvassområda våre. Alle vatn og våtmarksareal er såleis viktige for bevaringa av det biologiske mangfaldet. Men i denne samanheng er det lagt særleg vekt på sjeldne område, dvs. naturtypar som er i sterk tilbakegang, område med viktig biologisk funksjon og område med førekomst av sjeldne artar.
I Sogn og Fjordane er 21 våtmarksområde verna: 17 naturreservat og fire fuglefredingsområde (Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1999a). Ingen av desse ligg i Sogndal. I tillegg er i alt 32 vassdrag i fylket verna (Norges vassdrags- og energidirektorat 2001). Blant desse er Sogndalselvi verna etter verneplan IV (vedlegg 1). Elles er større og mindre vatn, samt tjørn, spreidde i store delar av kommunen, men først og fremst i fjellet. Tre naturtypar som høyrer til hovudtypen er registrerte i Sogndal (tabell 10), og dei er skilde ut på grunnlag av vegetasjon og økologisk funksjon.
4.5.1 Deltaområde Naturtypen femner om innlandsdelta, dvs. våtmarker og gruntområde som er knytte til større elvemunningar, og med særleg vekt på intakte utformingar. Det er ein sårbar naturtype som mellom anna er trua av utbygging. I Sogndal er det kartlagt to slike område (tabell 10). Dei er begge lokaliserte i Sogndalsdalen ved Dalavatnet og Anestølsvatnet, dei to største vatna i kommunen. Deltaområda er viktige funksjonsområde for våtmarksfugl.
4.5.2 Fossesprøytsoner Dei opne kantsonene kring fossar vert klassifiserte som fossesprøytsoner. Slike samfunn er eit særtrekk for Norge (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Naturtypen er presentert ved to lokalitetar i Sogndal (tabell 10). Slike område inneheld spesialiserte fuktkrevjande artar som fjellsyre. Men den tilhøyrande fuktkrevjande mosefloraen er ikkje kjend i kommunen.
4.5.3 Viktige bekkedrag Naturtypen femner om små vassdrag i kulturlandskapet og andre viktige bekkedrag. Slike område er som biologiske oasar i landskapet. Dei kan verka som spreiingskorridorar og dei kan vera viktige levestader for raudlisteartar. Naturtypen er representert ved ein lokalitet i eit jord- og skogbruksområde på Kaupanger (tabell 10).
35 Naturtypar i Sogndal kommune
Tabell 10. Verdisette ferskvass- og våtmarkslokalitetar i Sogndal, med tilhøyrande lokalitetsnummer og sidetal for kvar dei er å finne i lokalitetsoversikta. Verdi B = viktig og C = lokalt viktig. Sidetal Lokalitets nr. Namn Naturtype Verdi 139 51 Selseng - Søylane Deltaområde B 141 52 Anestølen Deltaområde B 143 53 Fardalsfossen Fossesprøytsoner C 144 54 Svedalsfossen Fossesprøytsoner C 146 55 Svartaholsgrovi Viktige bekkedrag B
4.6 Skog
Skog femner om alle område der tre dominerer. Men nokre område med tresett areal er ført opp under kulturlandskap, til dømes skogsbeite og hagemark. Etter snaufjell er skog den vanlegaste naturtypen i Norge. Halvparten av dei 44000 landlevande artane i landet vårt er knytte til dei varierte skogsområda (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Tilsvarande gjeld raudlisteartane. 45% av raudlisteartane i Norge er knytte til biotopar i skog.
I Sogndal dominerer lauvskog framleis delar av kommunen, men kulturpåverknaden i skogen har vore stor. Av det skogkledde arealet i kommunen er om lag 62% rekna å vera økonomisk driveverdig, hovudsakleg furuskog og lauvskog (Sogndal kommune 1991).
I DN-handbok 13-1999 er skog delt inn i 12 ulike utformingar. Av desse er sju naturtypar representerte i denne oversikta (tabell 11).
4.6.1 Rik edellauvskog Skog av varmekjære lauvtre som ask, alm, eik, hassel, lind, bøk, svartor og spisslønn er restbiotopar frå eit tidlegare varmare klima, og skal kartleggjast som rik edellauvskog. Naturtypen er presentert ved 10 lokalitetar som er vurderte i oppgåva. På landsbasis utgjer edellauvskog berre 1% av det totale skogarealet (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Men edellauvskog finst spreidd i Sogndal, i form av alm, ask, hassel, svartor og lind. Naturtypen er svært artsrik og mange raudlisteartar, t.d. skogdue og kvitryggspett, raudlista soppartar, samt kjenneteiknande artar som myske og vårmarihand, er knytte til slike lokalitetar i kommunen. Edellauvskog opptrer helst i sørvestvendte skråningar, ned mot fjorden eller i lune lisider. Fleire av dei kartlagde lokalitetane (tabell 11) har tidlegare vore vurderte i samband med landsplanen for edellauvskog (Korsmo 1975), men ingen edellauvskogslokalitetar i kommunen er verna etter naturvernlova.
4.6.2 Kalkskog Kalkskog femner om open skog med til dømes furu. Det er ein sjeldan naturtype som inneheld mange sjeldne, trua og sårbare artar (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). I Sogndal er det registrert to lågurtprega utformingar med kalkkrevjande artar (tabell 11). Lokalitet nr. 66 Kaupanger sentrum er eit plantefelt med førekomst av lågurtgranskog. Lokalitet nr. 67 Vikane-Valeberg er ein furuskog med klimatisk gunstig lokalisering på ordinær grunn.
4.6.3 Bjørkeskog med høgstauder Artsrike bjørkeskogar opp mot fjellet og i fuktige nordvendte lier på lågare nivå, skal klassifiserast under denne naturtypen. Slike lokalitetar vil ivareta spesielle leveområde både
36 Naturtypar i Sogndal kommune for plantar og dyr. Dei er ofte viktige beiteområde for hjorteviltartar, og den raudlista kvitryggspetten lever mellom anna i høgstaudebjørkeskogar på Vestlandet (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Naturtypen er observert i noko høgareliggjande område i kommunen. Det er registrert to lokalitetar av denne typen (tabell 11), og dei er båe lokaliserte kring 500 moh. i sigevasspåverka område.
4.6.4 Gråor-heggeskog Gråor-heggeskog femner om frodig og artsrik skog, dominert av urter og høge gras der gråor, dunbjørk, hegg, selje, svartor og svartvier er viktige treslag. Fuktige og næringsrike miljø i slike skogar gir grunnlag for høg produksjon og stort artsmangfald av både plantar og dyr. Det er registrert opptil 3000 par fuglar pr. km2 i gråor-heggeskogar, og fleire raudlisteartar er knytte til slike fuktige miljø (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). To lokalitetar er prioriterte under naturtypen (tabell 11), som er lokalisert på god jord i flat dalbotn, men også på lausmassar i lisider i kommunen.
4.6.5 Gamal lauvskog Gamal lauvskog femner primært om eldre lauvskogsuksesjonar som opphavleg kjem etter skogbrann, stormfelling eller etter ras på frisk til fuktig mark. Gamal lauvskog har i internasjonal samanheng vorte ein sjeldan naturtype, mellom anna fordi skogbrannar vert hindra (Gaarder et al. 2001). Naturtypen er produktiv og artsrik, og inneheld ei lang rekkje trua artar.
I Sogndal er gamal lauvskog først og fremst dominert av osp og bjørk, medan edellauvtre stort sett manglar. Vegetasjonstypane varierer, men lågurt-utformingar og høgstaudeskogar er mest vanlege. Dei gamle ospesuksesjonane er viktige funksjonsområde mellom anna for ulike hakkespettartar, og det er registrert fleire raudlista soppartar i slike lokalitetar i kommunen. Naturtypen er representert ved ni prioriterte lokalitetar her (tabell 11).
4.6.6 Urskog/gamalskog Kartleggingstypen avgrensar seg til furudominert skog. Naturtypen representerer stabile forhold og skogstrukturar som har gått sterkt tilbake i Norge. Ei rekkje artar er avhengige av kontinuiteten, stabiliteten og dei ulike aldersfasane som urskog gir. Naturtypen har høgt artsmangfald, og ei rekkje raudlista artar av til dømes sopp, mose, lav, karplanter og insekt er knytte til urskog (Direktoratet for naturforvaltning 1999a).
Naturtypen er trua i Sogndal. Det er ikkje mange naturskogslokalitetar igjen her, men dei finst framleis, og er særs viktige å ta vare på. Fire område er klassifiserte som urskog/gamalskog (tabell 11), og dei ligg alle nær sterkt hogstpåverka område. I desse lokalitetane er det mellom anna gjort funn av raudlista sopp- og viltartar.
4.6.7 Bekkekløfter Bekkekløfter finst der bekkar eller mindre elvar skjer seg ned i bratte lisider. Det kan vera ein av dei mest varierte- og dramatiske naturtypane med konstant høg fukt. Mange fuktkrevjande, sjeldne og trua artar er avgrensa til bekkekløfter. Store vekslingar i naturtilhøve gir eit stort mangfald artar og eit stort innslag raudlisteartar.
I Sogndal finst ei mengd småvatn, først og fremst i fjellnære område. Såleis er her også eit stort tal mindre bekkar og elvar, og fleire av dei framstår som små bekkedalar. Men bekkekløfter er ein naturtype med dårleg kunnskapsstatus (jfr. Direktoratet for
37 Naturtypar i Sogndal kommune naturforvaltning 1999a), også i Sogndal, og kunnskap om spesielle artar mosar og lav som er knytte til biotopane er ikkje kjende. Naturtypen er representert ved ein lokalitet (tabell 11).
Tabell 11. Verdisette skogslokalitetar i Sogndal med tilhøyrande lokalitetsnummer, og sidetal for kvar dei er å finne i lokalitetsoversikta. Verdi A = svært viktig, B = viktig og C = lokalt viktig. Sidetal Lokalitets nr. Namn Naturtype Verdi 148 56 Meisauri Rik edellauvskog A 150 57 Fagersand Rik edellauvskog A 152 58 Fatlaberget Rik edellauvskog A 154 59 Ylvisåker Rik edellauvskog A 156 60 Bondeviki Rik edellauvskog B 158 61 Stedjeberget Rik edellauvskog A 160 62 Loftesnes aust Rik edellauvskog A 162 63 Steig Rik edellauvskog B 164 64 Bjåstad-Lidal Rik edellauvskog A 166 65 Mundalsdalen Rik edellauvskog B 168 66 Kaupanger sentrum Kalkskog A 170 67 Vikane-Valeberg Kalkskog B 172 68 Hangsetedalen Bjørkeskog med høgstauder A 174 69 Togga Bjørkeskog med høgstauder A 176 70 Brannholten Gråor-heggeskog A 178 71 Supphelledalen aust Gråor-heggeskog A 180 72 Søredemma Gamal lauvskog C 182 73 Skorsflatane Gamal lauvskog A 184 74 Amla sør Gamal lauvskog B 186 75 Bjørk Gamal lauvskog A 188 76 Industrifeltet Gamal lauvskog C 190 77 Stedjeåsen Gamal lauvskog C 192 78 Lereim Gamal lauvskog A 194 79 Skogasetdalen Gamal lauvskog A 196 80 Drivdalsgrovi Gamal lauvskog B 198 81 Fimreiteåsen Urskog/gamalskog A 200 82 Kyndilstjødni Urskog/gamalskog B 202 83 Rudsstølen Urskog/gamalskog A 204 84 Middagshaugen Urskog/gamalskog A 206 85 Hølsete Bekkekløfter C
4.7 Havstrand/kyst
Havstrand/kyst femner om naturtypar som er knytte til saltvatn eller saltvasspåverka miljø. Eit stort artsmangfald finst der hav og land møtest. To økosystem med svært ulike karakterar skaper mange ulike leveområde for både flora og fauna. Eit stort tal raudlisteartar er knytte til kysten på grunn av sterkt press på strandsona, spesielt i Sør-Norge (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Busetnaden i kommunen er i stor grad knytt til strandnære område, og store delar av strandområda er såleis påverka av vegbygging.
38 Naturtypar i Sogndal kommune
Kunnskap om mangfaldet i slike område er basert på registreringar av fugl og karplanter/vegetasjonstypar, og kartlagde naturtypar er viktige funksjonsområde for ulike artar. Til saman er det registrert tre ulike naturtypar her (tabell 12).
4.7.1 Strandeng og strandsump Slake lausmassestrender med engvegetasjon av salttolerante grasartar, samt urter som er utsette for regelmessig oversymjing av sjøvatn, er kartlagde som strandenger. Strandsumpar kan liggja lenger ut enn strandenga, eller inne i brakkvassviker, og er ofte dominerte av einskildartar. I Sogndal har naturtypen stor tyding som hekke- og rasteplass, samt beiteplass for fleire fugleartar. Det er registrert tre lokalitetar her (tabell 12).
4.7.2 Brakkvassdelta Naturtypen femner om område der elvar renn ut i havet og der ferskvatn og saltvatn vert blanda til varierande grader av brakkvatn. Slike område er blant dei biologisk mest produktive områda i landet, og har difor stor tyding for fuglelivet (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Det er ikkje mange brakkvassdelta i kommunen, og dei som finst er småe. Likevel er dei verdifulle lokalitetar, sidan slike område er sterkt pressa av arealutnytting. To brakkvassdelta merker seg ut, og er representative for naturtypen i Sogndal (tabell 12).
4.7.3 Andre viktige førekomstar - Holmar/skjer Ikkje alle lokalitetane kan klassifiserast under dei utvalde naturtypane i DN-handbok 13-1999. To lokalitetar som etter mitt syn høyrer under hovudnaturtypen havstrand/kyst, er difor kartlagde som ”andre viktige førekomstar” (tabell 12). Dette er holmar/skjer som fungerer som viktige hekkestader for sjøfugl.
Tabell 12. Verdisette kyst- og havstrandlokalitetar i Sogndal med tilhøyrande lokalitetsnummer, verdi og sidetal for kvar dei er å finne i lokalitetsoversikta. Verdi B = viktig og C = lokalt viktig. Sidetal Lokalitets nr. Namn Naturtype Verdi 208 86 Fimreiteholmane naturreservat Strandeng og strandsump B 210 87 Leirviki Strandeng og strandsump B 212 88 Vandanes Strandeng og strandsump B 214 89 Nagløyri Brakkvassdelta B 216 90 Bøyaøyri naturreservat Brakkvassdelta B 218 91 Venesholmane Andre viktige førekomstar C 220 92 Vetleøyna-Storeøyna Andre viktige førekomstar C
39 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
5 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
I kapittel 5.1 følgjer ei skildring av verdifulle naturtypelokalitetar for biologisk mangfald i Sogndal kommune, og i kapittel 5.2 ei oversikt over punktførekomstar med raudlisteartar i kommunen.
5.1 Naturtypelokalitetar
Kvar naturtypelokalitet er omtala på eigne faktaark ut frå følgjande punkt:
Naturtype: Den dominerande og mest karakteristiske naturtypen i området.
Vegetasjonstype: Den mest dominerande vegetasjonstypen er ført opp først. For nokre naturtypar er det ikkje naturleg å føra opp vegetasjonstype. I desse tilfella er feltet blankt. I lokalitet nr. 86 er feltet blankt, fordi vegetasjonen ikkje er kjend. Sjå elles kap. 3.2.4.
UTM-ref (EUREF89): Sjå kap. 3.3
Hoh: Den omtrentlege skilnaden mellom det høgste og lågaste punktet i lokaliteten er gitt i moh. Der lokaliteten ligg i flatt terreng er høgda til midtpunktet i lokaliteten gitt.
Undersøkt i felt: Dato for eventuell synfaring i felt. ElN = underteikna
Areal: Arealet er gitt etter utrekning i Arc View GIS 3.2, og er runda av til næraste heile daa. For småe område som t.d. artsrike vegkantar og slåtteenger, er arealet runda av til næraste halve daa.
Kartutsnitt (ØK): Viser kva kartblad som dekker området i Økonomisk kartverk (ØK), og er gitt etter oversiktskart for ØK i Sogndal kommune.
Kartblad M711: Viser kva oversiktskart i M711-serien som dekker det avgrensa området (målestokk 1:50 000).
Prioritet: Lokaliteten er gitt verdi A, B eller C (sjå kap. 3.4.1) etter ei grundig vurdering, jfr. nedanfor under grunngjeving.
Datakvalitet: Viser kor nøyaktig stadfestinga på registreringa er i felt, jfr. kap. 3.3.
Kart: Viser avgrensinga av lokaliteten (jfr. kap. 3.3), og målestokken er vist nede til venstre. For kartutsnitt med målestokk større enn 1:15 000 er det nytta kartgrunnlag med namnsetting og 20 m ekvidistanse frå N50, Statens kartverk. For kartutsnitt med målestokk mindre enn 1:15 000 er kartgrunnlaget ØK-raster, Statens kartverk. For lokalitetane nr. 2 Svartaholstjørn, nr. 4 Svartaholsberget, nr. 72 Søredemma og nr. 82 Kyndilstjødni er kartgrunnlaget vektordata frå Sogndal kommune.
Nord retninga følgjer aksane på karta.
Kartet skal vera mest mogleg informativt. I nokre tilfelle er det difor fleire avgrensa område på same utsnittet. Den aktuelle lokaliteten er sentrert i utsnittet. Områdenummera tilsvarer dei to siste siffera i lokalitetsnummeret.
40 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
Kvaliteten på karta er noko varierande. Dette skuldast kvaliteten på bileta i Økonomisk kartverk. I nokre tilfelle kan det vera at element som er nemnde i lokalitetsskildringa ikkje er illustrerte på kartet, t.d. nyare skogsvegar. Årsaka til dette er at Økonomisk kartverk for Sogndal kommune er frå 1963, medan delar av kartgrunnlaget vart revidert i 1987.
Skildring: Lokaliseringa i kommunen, med omtale av eksposisjon, samt grunnforholda i området, og eventuelt andre viktige hovudtrekk ved lokaliteten vert skildra.
Den vidare skildringa underbyggjer klassifiseringa av naturtypen, og ligg til grunn for grunngjevinga. Naturverdiar i form av vegetasjonstypar og andre spesielle førekomstar, t.d. nøkkelelement vert difor vurderte. Dersom området er ein mosaikk av fleire naturtypar vert dette nemnt spesielt. Dominerande og karakteristiske artar som kan verka inn på klassifiseringa av naturtypen, vert nemnde. Når området har ein viktig funksjon for spesielle artar er dette ein del av skildringa. Omgjevnader med dominerande naturtilhøve er kommenterte når det fell naturleg.
Særskilde artar: Signalartar, raudlisteartar og/eller andre særskilde viltartar som området har ein viktig funksjon for er med. Men andre artar som indikerer spesielle naturverdiar i området, er også lista opp her, t.d. karakteristiske artar i gamle slåtteenger og naturbeitemarker. Unnateke raudliseartar og viltartar, er dette hovudsakleg artar som er registrerte av underteikna ved synfaring i felt.
Truslar/konfliktar: Aktuelle- eller eventuelle truslar mot naturverdiane i området er arealkonflikter, (omdisponering av areal, t.d. treslagskifte og utbygging), opphøyr av kulturpåverknad, menneskeleg påverknad (t.d. i form av skogshogst og grøfting) osv.
Forvaltning/tiltak: Heimel som talar mot inngrep, regulering-/planstatus, forslag til oppfølging i form av skjøtsel, nærare feltregistreringar og andre aktuelle tiltak er førde opp etter behov.
Grunngjeving: Konkretisering av argumenta som verdivurderinga byggjer på med utgangspunkt i verdisettingskriteria i DN-handbok 13-1999.
Avgrensing: Viser kva kjelder som ligg til grunn for kartavgrensinga. Avgrensing ved synfaring i felt er gjort av underteikna. I nokre tilfelle er det gitt nærare informasjon om korleis grenselinjene er trekte i terrenget, og eventuelt om lokaliteten grensar til andre naturtypeområde.
Skriftlege kjelder: Kjelder med opplysningar som er direkte knytte til informasjonen på faktaarket for den aktuelle lokaliteten.
Opplysningar om berggrunnen er henta frå Bryhni (1979), Bryhni et al. (1986) og/eller Henry (1989). Direktoratet for naturforvaltning (19996, 1999a, 1999b, 1999c, 1999d) gir aktuell informasjon som gjeld verdisettinga. Når ikkje andre enn desse sistnemnde kjeldene er nemnde, er lokaliteten registrert av underteikna.
Munnlege kjelder: Kjelder som har gitt opplysningar som er direkte knytte til det avgrensa området.
41 Naturtypar i Sogndal kommune – Intakt låglandsmyr
1420 10001 Vestreimsmyra
Naturtype: Intakt låglandsmyr Areal: 54 daa Vegetasjonstype: J2, J3, K1c, K2, K3a, K4c Kartutsnitt (ØK): AX 75-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 028 869 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 180 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 26.06.00 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Vestreimsmyra ligg på Kaupangerhalvøyi delvis knytt til, og like søraust for Dei Heibergske Samlingar-Sogn Folkemuseum. Grunnen i området er anorthositt og lys gneis med innslag av granodiorittiske bergartar, tungtvitrande og sure bergartar som gir opphav til eit næringsfattig jordsmonn. Området som lokaliteten ligg i er prega av innlandsklima, og floraen er stort sett fattig.
Vestreimsmyra er ein mosaikk av naturtypane intakt låglandsmyr og konsentrisk høgmyr. Låglandsmyr er ein naturtype som det finst svært lite av i Indre Sogn. Lokaliteten femner om eit lite myrtjern, til ei viss grad eutrofiert og med ein del vegetasjon, omgitt av myrlende og blandingsskog. Ein liten bekk renn gjennom området.
Innimellom fattigare parti er Vestreimsmyra forholdsvis næringsrik på grunn av tilsig frå dyrka mark. Her veks bl.a. myrkråkefot, bekkekarse og småblærerot (Heiberg 1974). Bjørk er dominerande treslag i myrområdet. I busksjiktet rår artar som ullvier, pors, selje og gråor samt nokre små furer og rogn. I feltsjiktet er myrhatt og ulike storrartar som flaskestorr, grønstorr, gulstorr, og slåttestorr dominerande.
Området har vore grøfta. Men Vestreimsmyra er først og fremst ein viktig fuglebiotop, særleg som hekkestad for våtmarksfugl. Her er dessutan eit rikt insektliv med mange vakre augnestikkarar (Johannes Anonby pers. medd.). Det er også funne eit heilt spesielt lav, snøskjerpe som elles berre finst på fjellet i myra (Liv Byrkjeland pers. medd.).
Særskilde artar: Av vannfuglar hekkar stokkand, enkeltbekkasin, rugde og strandsnipe. Krikkand er meir fåtallig. Følgjande artar er notert beitande: hegre, siland (viltvekt 2), raudstilk, symjesnipe, måsar og makrellterne. Av meir spesiell interesse er hekkefunn av skogsnipe, ein uvanleg art i området. Dvergspett er også registrert på Vestreimsmyra.
42 Naturtypar i Sogndal kommune – Intakt låglandsmyr
Truslar/konfliktar: Myrtypen er svært ømfintleg for trakk. Området er dessutan i ferd med å gro til med bjørk og furu, og på sikt vil myra utvikla seg til furuskog. Ytterlegare grøfting vil også forringa området.
Forvaltning/tiltak: Bør vurderast ut frå dagens tilstand, men ved eventuelle tiltak i nabområda bør det bereknast ei buffersone slik at myrkomplekset ikkje vert påverka. Dette mellom anna med tanke på amfibium som også treng leveområde på land.
Grunngjeving: Lokaliteten representerer ein sjeldan naturtype i regionen, og myrkomplekset er viktig for det biologiske mangfaldet. Ei rekkje artar i vår flora og fauna har myra som sin einaste levestad. Vestreimsmyra har redusert verdi som naturtype fordi ho er grøfta, men myrtjørnet eksisterer. Området kan framleis vera ein viktig hekkelokalitet for ulike fugleartar, mellom anna dei norske ansvarsartane (AF) siland og raudstilk. Den omsynskrevjande (DC) arten dvergspett er tidlegare observert hekkande i området. Men kjeldene er av eldre dato og det er manglande kontinuitet i registreringane. Etter ei totalvurdering får lokaliteten verdi C som lokalt viktig. Ved nyregistreringar av dvergspett, siland eller andre raudlista artar i området bør verdien oppjusterast.
Avgrensing: I nordvest grensar Vestreimsmyra til lokalitet nr. 12, Haukåsenga. Kartavgrensinga følgjer delvis markslagsgrensa for myr med justering i felt.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Godø & Bjordal (1975), Miljøverndepartementet (1978), Godø (1980), Bryhni et al. (1986), Berget (1989), Austad & Aaraas (1990), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Johannes Anonby, Liv Byrkjeland
43 Naturtypar i Sogndal kommune – Rikmyr
1420 10002 Svartaholstjørn
Naturtype: Rikmyr Areal: Ca. 49 daa Vegetasjonstype: K1a, K2, K3, K4a/K4b, (L2, L3, M4) Kartutsnitt (ØK):BE 74-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 098 841 Kartblad M711: 1417 III Hoh: 392 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 01.08.00 (EN) Datakvalitet: Særs god
Skildring: Lokaliteten ligg i Amladalen, søraust for Kaupanger, og er eksponert i vestleg retning. Det er eit lite myrtjørn som er i ferd med å gro att. Grunnen i området består av granodioritt, kaledonske bergartar med hovudminerala feltspat og kvarts.
Det er ei flatmyr med vekslande forhold og strukturar som tjørn, lausbotn, mjukmatte, fastmatte og tue. Her er fattigmyr, men også intermediær og rik vegetasjon.
Særskilde artar: Av interessanne artar merkar blystorr seg ut, ein sjeldan art på Vestlandet (Lid & Lid 1994). Andre artar er kvitmyrak, fjelltistel, sevblom, sveltull og bjønnbrodd. Av plantegeografisk interesse er det også at rusttorvmose er blant dei dominerande artane i botnsjiktet av tuene, der kvitkrull også inngår. Lokaliteten har innslag av austlege artar som synest sjeldne i Sogn og Fjordane.
Truslar/konfliktar: Grøfting, tilplanting med skog og vegbygging kan vera potensielle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: Ved eventuell hogst i området må det setjast att ei effektiv kantsone for å hindra uttørking av myra.
Grunngjeving: Myra ligg i boreonemoral/sørboreal sone like under 400 moh. (Moen 1998), men er ikkje over 50 daa. Lokaliteten utgjer eit intakt myrkompleks i eit elles sterkt tilplanta og hogstpåverka skogområde. Myrkomplekset er viktig for det biologiske mangfaldet fordi det kan ha stor tyding for sjeldne artar og det kan ha ein landskapsøkologisk funksjon. Ei rekkje artar i vår flora og fauna har myra som sin einaste levestad. Mange av desse artane kan vera sjeldne og innlemma i raudlista,
44 Naturtypar i Sogndal kommune – Rikmyr spesielt karplanter og insektartar. Naturtypen er sjeldan i kommunen og den regionalt sjeldne arten blystorr veks i området. På bakgrunn av dette får lokaliteten verdi C som lokalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer dels markslagsgrensene i myra og er justert i felt.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Moen & Olsen (1983), Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), herbariebelegg UB Munnlege kjelder:
45 Naturtypar i Sogndal kommune – Sørvendt berg og rasmark
1420 10003 Nornes
Naturtype: Sørvendt berg og rasmark Areal: 51 daa Vegetasjonstype: X1b, G7, F3b Kartutsnitt (ØK): AV 74-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 922 822 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 20 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 28.26.99 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Området ligg på sjølve neset, aust for riksveg 13 på Nornes, omlag 15 km sørvest for Sogndal sentrum. Berggrunnen består av gneis, ofte massiv syenittisk. Spesielt for Nornes er stadvis konsentrert førekomst av krevjande artar, noko som kan vera ein indikasjon på førekomst av kalkrike lommer i grunnen.
Området er ein mosaikk av tørreng og knausevegetasjon. Lokaliteten var tidlegare prega av høgt beitetrykk med førekomst av søyleeiner samt nokre styva bjørketre, og kunne då karakteriserast som hagemark. Men det er få bjørker att med spor etter styving. Feltsjiktet er enno prega av den intensive utnyttinga som har vore, med førekomst av lyselskande urter og gras. Likevel er hagemarka på Nornes i ferd med å gro att, først og fremst av osp, gråor og bjørk, samt av tette einersamlingar. Nokre få sauer beitar no området, og beitetrykket er såleis mykje mindre enn tidlegare då både hest, storfe og sau beita her. Feltsjiktet har utvikla ein artssamansetnad som har tilpassa seg dei rådande edafiske- og klimatiske tilhøva med dominerande artar som tiriltunge, bitterbergknapp, kvitbergknapp, lækjeveronika, stemorsblom og sauesvingel. Men lokaliteten vert karakterisert som sørvendt berg og rasmark på grunn av den spesielle førekomsten av krevjande og sjeldne artar.
Strandberga kan ha funksjon som hekkebiotop for sjøfugl i området, men kunnskapen om fuglefaunaen i området er mangelfull.
Særskilde artar: Dei nøysame plantesamfunna har innslag av både fjell-, kyst-, kultur-, og skogsartar som brudespore, bakkemynte, bakkesøte, vårarve og snøsildre.
Truslar/konfliktar: Omdisponering av arealet til t.d. hytteområde.
46 Naturtypar i Sogndal kommune – Sørvendt berg og rasmark
Forvaltning/tiltak: Plan- og bygningslova §17-2 gir forbod mot bygging og frådeling i 100- metersbeltet ved sjøen.
For å oppretthalda hagemarkspreget på Nornes er det naudsynt at ospe- og oretre vert rydda. Unge bjørker bør stadvis få veksa opp som potensielle styvingstre. Eineren må stadvis tynnast ut for å motverka forfall. Dette vil gi betre lystilgang i feltsjiktet og dermed oppretthalda det spesielle samfunnet der, samt betra beitemarka. Beitetrykket bør oppretthaldast. Den tidlegare, sterkt beitepåverka hagemarka på Nornes kan husa interessanne artar beitemarkssopp, og området bør undersøkast nærare med omsyn til denne floraen.
Grunngjeving: I følgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) kan mindre hevda hagemarker med ei viss grad av gjengroing, men med restaureringspotensiale, vera viktige for det biologiske mangfaldet. Lokaliteten er difor regionalt verdifull som hagemark.
Strandberg med basekrevjande artar, i vest med innslag av kravfulle fjellartar, er ei sjeldan utforming. Berga på Nornes er ein uvanleg naturtype som har stor variasjon av, og innslag av regionalt sjeldne planteartar. Lokaliteten får difor verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Området grensar til lokalitet nr. 87, Leirviki, i nordvest. I vest følgjer avgrensinga markslagsgrensene mot dyrka mark, og elles mot grensa sjø/land kring neset. Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt og samsvarer med Helle & Austad (1989).
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Austad (1984a), Hauge & Austad (1988), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), herbariebelegg UB Munnlege kjelder: Geir Gaarder, Leif Hauge, Ann Norderhaug
47 Naturtypar i Sogndal kommune – Sørvendt berg og rasmark
1420 10004 Svartaholsberget - Turlifjell
Naturtype: Sørvendt berg og rasmark Areal: Ca. 170 daa Vegetasjonstype: F1b Kartutsnitt (ØK): BE 74-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 098 841 Kartblad M711: 1417 III Hoh: 400-600 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 01.08.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg vest for Amla, og er knytt til den nordvestvendte bergskrenten under Turlifjell i Svartahol. Grunnen i området består hovudsakleg av granodioritt. Området er urete. Kring ura består den tresette vegetasjonen hovudsakleg av eldre skog, men han går gradvis over i yngre suksesjonsstadium lenger nede.
Det er eit plantegeografisk interessant område med mellom anna førekomst av rabbestorr, som er svært sjeldan i Sogn. På nordvestsida av Svartaholsberget er det ein bratt skrent som er sterkt utsett for steinsprang. Dette har sett spor i vegetasjonen nedanfor. Fleire signalartar som indikerer høge naturverdiar er registrerte i området. Dette er artar som brudespore, gulsildre, bergfrue (Haugset et al. 1996) og raudsildre (Gaarder et al. 2001). Lokaliteten har elles ein triviell lyngfuruskog som dominerande vegetasjonstype.
Særskilde artar: Fjelltistel, fjellmarikåpe, svarttopp, svartstorr, geitsvingel, rabbesiv, rosenrot, aksfrytle, fjellsyre, skoresildre og beitestorr er andre interessante plantefunn i området.
Truslar/konfliktar: Ingen
Forvaltning/tiltak: Ingen aktuelle
Grunngjeving: Rasmarka ligg under tregrensa, dekker eit relativt stort område i Svartaholsberget og er velutvikla. Lokaliteten er artsrik og framstår som ein oase i den elles fattige barskogen. Fleire signalartar indikerer høge naturverdiar i området. Etter ei totalvurdering ut frå påvist artsmangfald, får området verdi B som viktig/regionalt verdifullt.
48 Naturtypar i Sogndal kommune – Sørvendt berg og rasmark
Figur 4. Vegetasjonen i lokaliteten er sterkt prega av steinsprang frå den nordvestvendte fjellsida i Svartaholsberget. I framgrunnen den vestlege enden av Svartaholstjørn (lokalitet nr. 2).
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1992) med små justeringar etter vurdering i felt.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1999a)
49 Naturtypar i Sogndal kommune – Kalkrike område i fjellet
1420 10005 Reppanipa
Naturtype: Kalkrike område i fjellet Areal: 4442 daa Vegetasjonstype: M2, R4a, S4, T2, T6a, T9a Kartutsnitt (ØK): AV 76-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V 910 940 LN Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 400–950 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 31.07.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Reppanipa ligg 941 moh., vest i Sogndalsdalen. Arealet femner om Reppanipa – Bollesteinshamrane. Lokaliteten ligg på fyllitt og glimmerskifer. Vi finn difor noko av den rikaste fjellfloraen i kommunen her. Området femner om nokså mykje myr, og den høgste førekomsten av gråor i Sogndal er registrert mellom 600-700 moh. ved Reppanipa (Knut Kay Berget pers. medd.). Vegetasjonen er mest varierande i bratte skråningar.
Innimellom kan myrane karakteriserast som rikmyr. Dei framstår som grunne bakkemyrar og opptrer oftast i samband med bekkar og kjeldeframspring. I botnsjiktet dominerer brunklomose og myrstjernemose. Rikmyrar av denne typen er sjeldne i Sogn, og i det store og heile er dei bundne til område med kambrosiluriske bergartar.
Liene på nordaustsida av Reppanipa er prega av rikmyr- og skrentvegetasjon, t.d. ved Skirsete. Her veks fleire næringskrevjande og sjeldne artar som breiull, gulstorr og småsivaks. Slike vegetasjonstypar er sjeldne i Sogn, og finst i område med kambrosiluriske bergartar. Innan eit lite areal i ei vesthelling ved Reppanipa er det registrert 33 kalkelskande fjellplanter som elles er sjeldne i Sogndal (jfr. særskilde artar).
Reinrose er registrert på glimmerskifer to stader i Sogndal, blant anna ved Bollesteinsvatnet. Ein annan lokalt sjeldan art er hestehov som veks i mengder i bjørkelia ved foten av Reppanipa, mot dalen.
50 Naturtypar i Sogndal kommune – Kalkrike område i fjellet
Figur 5. Reinrose er ein av fleire kalkkrevjande artar som veks ved Reppanipa, her etter blomstring.
Særskilde artar: Av særskilde artar i området kan følgjande nemnast: raudsildre, snøsildre, skoresildre og tuvesildre. Andre sjeldne artar er snøsøte og bakkesøte samt norsk vintergrøn som er funnen ein gang i kommunen i dette området.
Soppfloraen i området er lite kjend, men lokaliteten husar sannsynlegvis ein divers og velutvikla flora. To sjeldne (R) soppartar er registrerte, fiolettriske og piggspora gråhatt.
Truslar/konfliktar: Hyttebygging
Forvaltning/tiltak: Området bør skjermast mot utbygging.
Grunngjeving: Berggrunnen er kalkrik, og området er ein mosaikk av fleire naturtypar med innslag av blant anna rik myrvegetasjon. Naturtypen innlemmar mange ulike vegetasjonstypar og har stor verdi i biologisk mangfald-samanheng. To raudlista, sjeldne, soppartar er registrerte i det avgrensa området. Etter ei totalvurdering får lokaliteten verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er skjønnsmessig og følgjer grunnforholda med fyllitt og glimmerskifer kring Reppanipa, jfr. Henry (1989), med justering etter Fylkesmannen (1992) og XV Nordic Mycological Congress Sogndal (2000).
Skriftlege kjelder: Ve (1968), Heiberg (1974), Heiberg (1975), Moe (1983), Samla plan for vassdrag (1984), Berget (1989), Henry (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), XV Nordic Mycological Congress Sogndal (2000), Soppdatabasen (2001), herbariebelegg BG Munnlege kjelder: Knut Kay Berget, Eli Heiberg
51 Naturtypar i Sogndal kommune – Kalkrike område i fjellet
1420 10006 Tylderingen
Naturtype: Kalkrike område i fjellet Areal: 3265 daa Vegetasjonstype: R3c, S3a, S4, T1b, T6a, T9a, M2 Kartutsnitt (ØK): AW 77-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 945 970 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 740-1104 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 09.08.00 Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg på austsida av Sogndalsdalen og femner om Kleberg-Tylderingen. Det er eit reint høgfjellsområde av rikmyr- og skrentvegetasjon. Lokaliteten ligg hovudsakleg på glimmerskifer og serpentinitt i skifer. I dette området finn vi difor mykje av den finaste fjellfloraen i kommunen (Berget 1989).
Kalkrik berggrunn gir eit næringsrikt jordsmonn og stadvis frodig vegetasjon med eit høgt tal urter. Vegetasjonen i området er svært artsrik og her veks fleire næringskrevjande og sjeldne artar, til dømes breimyrull og småsivaks. På Kleberg veks ein del reinrose, og det er den einaste lokaliteten i kommunen der det er registert fjelltjæreblom. Andre kalkkrevjande artar som gulsildre, jåblom og raudsildre er også registrerte i området. Jfr. plantelista for Sogndal kommune (Berget 1989) er til dømes seks sildreartar registrerte her. Den rikaste floraen finst i bratte skrentar.
Særskilde artar: Snøsildre, stjernesildre, bekkesildre, tuvesildre, rosenrot og fjellsyre er andre karakteristiske artar i området. Men her veks også nokre vierartar som er rekna å vera sjeldne i Sogndal, til dømes ullvier og bleikvier.
Truslar/konfliktar: Ingen spesielle.
Forvaltning/tiltak: Ingen aktuelle.
52 Naturtypar i Sogndal kommune – Kalkrike område i fjellet
Figur 7.6. GulsildreKleberg er er den ein einaste av fleire staden kalkkrevjande artar som veks Grunngjeving: Lokaliteten deti området. er registrert fjelltjæreblom i Sogndal. representerer ein naturtype med stort potensiale for biologisk mangfald i fjellet. Naturtypen er sjeldan i Sogn og den karakteristiske vegetasjonen er bunden til område med kambrosiluriske bergartar. Lokaliteten er svært artsrikt og husar mange kalkkrevjande artar, til dømes reinrose, ein art som er svært sjeldan i Sogndal (Berget 1989). I følgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) skal alle kalkrike område over skoggrensa kartleggjast. Etter ei total vurdering får lokaliteten verdi B som vikitig/regionalt verdifull. Men ved funn av hekkelokalitetar til sjeldne eller sårbare artar bør verdien oppjusterast.
Avgrensing: Avgrensinga er skjønnsmessig og femner om område med fyllitt og glimmerskifer i grunnen, jfr. Henry (1989), med justering etter Berget (1989).
Skriftlege kjelder: Samla plan for vassdrag (1984), Berget (1989), Henry (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder:
53 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10007 Holm
Naturtype: Slåtteenger Areal: 67 daa Vegetasjonstype: G7, G4a Kartutsnitt (ØK): AX 74-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 017 803 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 0-60 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 26.07.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Holm ligg på eit lite nes ut mot sjølve Sognefjorden, like under Sogndal lufthamn, og er eksponert mot sør og søraust. Neset flatar ut ved fjordnivå, og har eit småkupert terreng med bergknausar og storsteina ur. Grunnen i området er fattig og består av anorthositt og lys gneis med granodiorittiske gangar. Det er ein gamal husmannsplass med førekomst av fleire naturtypar som småbiotopar i form av rydningsrøyser og steinmurar, element frå dei gamle hagemarkene med styvingstre, strandområde med saltsivstrandenger samt gamle engparti.
I strandsona står eit stort asketre og nokre bjørker som har spor etter styving. Slike bjørker opptrer også i utkanten av engene, saman med furu. Mange av dei er rikt greina.
Fleire av engene har tørrengkarakter og er restar etter urterike slåtteenger. Bruket vart lagt ned ein gong mellom 1850 og 1900, men var sterkt beitepåverka til slutten av 1940-åra (Heiberg 1974). Det største engpartiet ligg flatt om lag midt i lokaliteten. Vegetasjonen her er relativt fuktig og dominert av trivielle engartar. Men i dei tørre og skrinne skråningane ned mot sjøen dominerer naturlege engartar.
Særskilde artar: Tepperot, tiriltunge, hårsvæve, gulaks, ryllik, gulmaure og hjartegras er karakteristiske naturengartar i området.
Truslar/konfliktar: Trass beitepåverknad av sau og dels hjort er engene i ferd med å gro til med høg førekomst av artar som bjørk, furu, bringebær, mjødurt, steinnype og noko einer. I tillegg er dei gamle styvingstrea i sterkt forfall, sjølv om dei enno har tydelege spor etter styving.
Forvaltning/tiltak: Gjengroinga er komen langt nokre stader, og vil utan inngrep ta heilt overhand, særleg i område der bjørk og furu opptrer i busksjiktet. Slike område må ryddast for buskoppslag. For
54 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
å restaurera dei urterike slåtteengene bør dei slåast og eventuelt beitast. Styvingstre kan restaurerast, og dei bør skjerast. Engene må ikkje gjødslast.
Grunngjeving: Slåtteenger er ein sjeldan naturtype som er i ferd med å forsvinna i det moderne kulturlandskapet. Men slike samfunn er viktige for det biologiske mangfaldet. Dei er levestad for eit mangfald insekt og lite beitetolerante planter. Slåtteengene på Holm har ikkje vore slegne på fleire tiår, og dei er i ferd med å gro att. Men areala har heller ikkje vore gjødsla og dei er framleis artsrike. Engene husar artar som var typiske i dei gamle vill-engene i Sogn (Heiberg 1974), til dømes ryllik, karve, gulmaure, kvitmaure, gulaks og sauesvingel. Dessutan er signalarten hjartegras (Haugset et al. 1996) registrert i området. Såleis har dei gamle engareala framleis restaureringspotensiale. Etter ei totalvurdering får området verdi B som viktig/regionalt verdifullt.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer grensa sjø/land kring neset, grensa mellom ur og dyrka mark i sørvest, og mellom ur og blandingsskog i nord og nordvest. Små justeringar er gjort i felt.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Bryhni et al. (1986), Helle & Austad (1989), Sogndal kommune (1996b), Sogndal kommune (1997), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
55 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10008 Øvre Haukås
Naturtype: Slåtteenger Areal: 25 daa Vegetasjonstype: G7 Kartutsnitt (ØK): AW 74-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 978 809 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 500-600 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 26.07.99 Datakvalitet: God
.
Skildring: Øvre Haukås er eit heilskapleg kulturlandskap på toppen av Haukåsplatået, 2 km vest for Sogndal Lufthamn. Lokaliteten hellar svakt i sørleg retning. Berggrunnen i området består av anorthositt og lys gneis med hyppige gangar av granodioritt.
Her er element frå det gamle kulturlandskapet som steingjerde, rydningsrøyser samt nye og eldre veganlegg. Kalkrike og urterike slåtteenger som varierer frå tørreng, via høgstaudeeng til fukteng, gjer at området er svært interessant med omsyn til biologisk mangfald. Artsinventaret i desse engene er sjeldan, og har difor stor botanisk og økologisk interesse. Dei er relativt lite prega av kulturpåverknad av nyare dato, men delar av arealet vert sporadisk hausta. Artsvariasjonen er difor størst i kantsonene, og desse områda er såleis særleg interessante.
Området kring innmarka er grodd att med ungskog av bjørk og furu. Under feltarbeidet vart det registrert restar av gamle styva bjørker og einerbakkar her.
Særskilde artar: Engene er rike på grasartar som var vanlege i dei gamle slåtte- og beiteengene, t.d. hjartegras, gulaks og engkvein. Av urter er sæleg det store innslaget av brudespore interessant. Bakkesøte, fjellbakkestjerne og storblåfjør er andre sjeldne artar i lokaliteten.
Truslar/konfliktar: Skogen trekkjer seg inn mot innmarka, og gjengroing truar dei rike engene der det også er funne skogsartar som krekling, røsslyng, blokkbær og tytebær. Andre trusselfaktorar er jordbearbeiding og gjødsling, tilplanting, samt andre bruksendringar.
Forvaltning/tiltak: For å hindra forfall og attgroing trengst raske restaurerings- og skjøtselstiltak. Dersom det urterike innhaldet skal oppretthaldast må enga handsamast etter tradisjonelle metodar.
56 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
Gjengroinga må stoggast med årleg og sein slått, samt beite vår og haust. Før slåtten må enga vera verna mot trakk og slitasje.
Grunngjeving: Artsinventaret i desse gamle urterike slåtteengene er sjeldan, og har difor stor botanisk og økologisk interesse. I 1999 vart engareala slått tilsynelatande etter tradisjonelle metodar. Kringliggjande restareal indikerer framleis stor artsrikdom samt sjeldsynte artar, trass teikn på attgroing somme stader. Fleire karakteristiske artar for urterike slåtteenger er registrerte i lokaliteten. Artssamansetjinga er tilpassa langvarig bruk, og areala representerer eit viktig referanseområde for eldre, og gjerne lågproduktive engsamfunn. Enga har i tillegg hatt stor verdi som frøbank for etablering av tilsvarande engsamfunn på Vestreim ved Dei heibergske Samlingar – Sogn Folkemuseum. Lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt. For å få med interessanne kantsoner kring engareala følgjer avgrensinga hovudsakleg markslagsgrensene, slik den også er skildra av Austad et al. (1993).
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Bryhni (1979), Bryhni et al. (1986), Helle & Austad (1989), Austad & Aaraas (1990), Austad et al. (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Liv Byrkjeland, Svein Skjerdal
57 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10009 Rudsvikstølen
Naturtype: Slåtteenger Areal: 41 daa Vegetasjonstype: G4a, G7 Kartutsnitt (ØK): AX 74-5-3/2 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 017 819 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 0-50 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 26.07.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Rudsvikstølen ligg søraust for Sogndal lufthamn, i Rudsviki. Berggrunnen i området er av anorthositt og lys gneis med granodiorittiske gangar.
Rudsviki var busett frå 1666 (Sandal 1986a), og vart truleg lagt ned ein gong på 60-talet–byrjinga av 70-talet (Heiberg 1974). Den gong var her både villenger, kunstenger og overgangsformer. Området var elles sterkt beita til slutten av 1940-åra (Heiberg 1974).
Bakkemurar og steingjerde framstår som småbiotopar og er restar frå det gamle kulturlandskapet på staden. Dessutan er delar av stølsbøen framleis open med restar etter to tørrenger. Inne på bøen står nokre gamle styva bjørker, og i skogen kring lokaliteten er det område som har vore nytta som bjørkehagar. Lauvskog er dominerande kring dei tidlegare slåttemarkene, men ovanfor lokaliteten og i dei tilgrensanse strandområda tek furuskogen overhand. I strandområda kan denne skogtypen minna om kystfuruskog.
Særskilde artar: Engartar som gulaks, engkvein, tviskjeggveronika, kvitmaure, gulmaure, ryllik, tepperot, karve, blåkoll, raudkløver og kvitkløver dominerer i den sørlegaste slåtteenga.
Det avgrensa området fungerer elles som sauebeite og er ein viktig tilhaldsstad for hjort om vinteren (viltvekt 2).
Truslar/konfliktar: Det gamle kulturlandskapet i Rudsviki vert ikkje skjøtta i dag, og dei gamle slåtteengene er difor i ferd med å gro att. Førekomsten av til dømes bringebær, mjødurt, einstape og myrtistel indikerer dette. Det har dessutan vore tale om å gjødsla desse areala for å skapa eit godt
58 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger sommar- og haustbeite for hjort (Jomar Haukås pers. medd.). Dette er også ein trussel mot dei karakteristiske tørrengartane i området.
Forvaltning/tiltak: Utan tiltak vil dei gamle engene gro att. For å restaurere dei gamle tørrengene må dei slåast og eventuelt beitast. Vidare bør gjerne styva bjørketre favoriserast. Dei bør skjerast, og nye styvingstre kan eventuelt rekrutterast. Steingardar, murar og røyser er småbiotpoar som kan ha viktige funksjonar for det biologiske mangfaldet, og dei bør vedlikehaldast.
Grunngjeving: I følgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) skal slåtteenger som har vore i langvarig hevd, og lite/ikkje gjødsla kartleggjast. Artane i dei urterike engene i Rudsviki indikerer at markene her har vore lite/ikkje gjødsla tidlegare. Tørrengene i Rudsviki husar enno artar som er karakteristike for urterike slåtteenger, til dømes harerug, presterkage, blåklokke, knollerteknapp og gulaks (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Sjølv opp til 30 år etter opphøyrd bruk kan frøbank finnast, og restaurering og skjøtsel vil vera mogleg. Etter ei totalvurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer grense sjø/land samt markslagsgrensene for dyrka mark i området, og er justert i felt.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Bryhni (1979), Bryhni et al. (1986), Sandal (1986b), Helle & Austad (1989), Sogndal kommune (1996b), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996a), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Jomar Haukås
59 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10010 Eskestrond
Naturtype: Slåtteenger Areal: 9,5 daa Vegetasjonstype: G4a Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 947 863 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 0–10 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 15.06.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Eskestrond ligg om lag 8 km sørvest for Sogndal sentrum, eit par kilometer nordaust om Fardal. Området ligg på sørsida av RV 5, eksponert i søraustleg retning. Grunnen er fattig og består av massiv til syenittisk gneis.
Strandlinja i området er prega av frodig høgstaude-vegetasjon, men også noko kratt. Engarealet er ei eldre, kultureng som er i ferd med å gro att ved oppslag av ulike busker dominert av artar som steinnype og einer.
Strukturen i enga er prega av tuer, og særleg langs med bekken som renn gjennom lokaliteten er vegetasjonen noko fuktig og myrprega.
Særskilde artar: I feltsjiktet rår artar som dvergsmyle og vårmarihand. Men elles er dette sjiktet relativt høgvakse, og artar som vendelrot, firkantperikum, prestkrage og raudknapp er særleg framtredande.
Truslar/konfliktar: Attgroing og bruk av tunge landbruksmaskiner som traktor er aktuelle truslar mot det biologiske mangfaldet.
Forvaltning/tiltak: Enga har stor botanisk verdi, men ho er i ferd med å gro att, og må underleggjast spesiell skjøtsel. Venteleg vil dette også auka biodiversiteten på sikt (Austad 1995).
Området vert nytta i forskningssamanheng, og ein har funne at lokaliteten bør skjøttast spesielt, både for å oppretthalda ei artsrik eng og samtidig ta vare på vårmarihand. Vårmarihand finst ikkje berre i enger, men også i beita skog og tørre kalkfuruskogar (Liv Norunn Hamre pers. medd.). Ikkje alt for
60 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger intensiv skjøtsel kan difor vera beste måten å ta vare på denne arten. Forsøk har vist at i område som vart slått kvart år gjekk tal orkidear ned. Slått annakvart år ser derimot ut til å gi god skjøtselseffekt, både når det gjeld vårmarihand samt opretthald av det øvrige artsinnhaldet (Liv Norunn Hamre pers. medd.).
I følgje reguleringsføresegnene til reguleringsplan for Eskestrond (Sogndal kommune 1996b) skal området takast vare på og skjøttast for å unngå øydelegging i samband med utbygging på tilstøytande areal, i tillegg for å hindra attgroing. Det kan vera aktuelt å vurdera tildeling av STILK- midlar til stell av den gamle orkidè-enga for å sikra ein rik lokalitet av våmarihand, og samtidig for å auka artsdiversiteten i enga.
Grunngjeving: Trass i at arealet er under sterk gjengroing, er slåtteenga framleis artsrik. Slike område er til dømes vitkige levestader for insekt som lever på blomsterplanter. Området har verdi som gamal slåtteeng og sjeldan naturtype, og særleg den høge konsentrasjonen av vårmarihand er uvanleg i Sogn. Slik engvegetasjon med relativt høg konsentrasjon av vårmarihand var tidlegare vanleg i åpne vegnære område, som i Fatlaberget (Leif Hauge pers. medd.). Lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer dels grenselinjene for dyrka mark, men er justert etter synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Sogndal kommune (1996c), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Knut Kay Berget, Liv Norunn Hamre
61 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10011 Eskestrond aust
Naturtype: Slåtteenger Areal: 83 daa Vegetasjonstype: G4a, G7 Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 953 867 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 35-65 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: Datakvalitet: God
.
Skildring: Lokaliteten ligg rett ovanfor Ryggeneset, på nordsida av Rv 5, om lag 7 km sørvest for Sogndal sentrum. Grunnen i området er fattig og består av massiv syenittisk og mangerittisk til diorittisk gneis. Området er frodig, har eit godt og næringsrikt jordsmonn og god solinnstråling. Klimaet er såleis gunstig.
Kulturlandskapet i området er ein mosaikk av fleire naturtypar. Gamle slåtteenger, småbiotopar som rydningsrøyser og steingardar, styvingstre frå dei gamle hagemarkene, samt gamle vegfar vitnar om tidlegare aktiv og intens bruk av naturressursane.
Lokaliteten femner om restar etter fire slåtteenger. Det vart sett i gang restaureringsforsøk i tre av engene i 1998, 1999, og 2000. Men feltsjiktet manglar enno den karakteristiske utsjånaden ein finn i gamle slåtteenger. Den fjerde enga er nesten grodd heilt igjen, dominert av einstape, osp og ask, trass i at noko gras og urter opptrer somme stader.
Kring engareala førekjem utmarker med hassel og einer, om lag 4 m høge og gjerne med fin vekstform. I kanten av desse områda står einskilde store styvingstre av ask og bjørk. På slike stader har området karakter av lysåpen lauveng. Men elles er det prega av attgroing med gamle hasselkratt, samt sterkt oppslag av mykje ung ask, gråor og noko osp.
Vegane gjennom området er viktige element som bind slåtteengene saman. Men også vegareala er grodd delvis att med bringebær og oppslag av lauvtre. Likevel er her blanding av planter frå dei gamle slåtteengene saman med skogsartar og lyskrevjande, tørketolande planter, jfr. nedanfor under særskilde artar.
62 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
Særskilde artar: Sjølv om området er prega av attgroing i ulike suksesjonsstadium er vegetasjonen svært artsrik somme stader. I dei gamle engene og langsmed vegane veks framleis gamle slåtteengartar som raudknapp, tviskjeggveronika, ryllik, hårfrytle, harestorr, tepperot, fuglevikke og blåklokke. Gulaks og engkvein er typiske eng-grasartar.
Truslar/konfliktar: Restane etter dei gamle slåtteengene er avhengige av årleg slått etter at dei vart rydda. Dersom det ikkje vert gjort noko aktivt for å ta vare på elementa i desse areala, vil området gro att. Utbygging og bruksendringar kan vera andre potensielle truslar.
Forvaltning/tiltak: Lokaliteten er merka som spesialområde i Reguleringsplan for Eskestrond. Dei tre engene der det vart sett i gang restaurering, vart alle slått med ljå hausten 2000 for å fjerna oppslag av einstape og for å få tilbake dei tidlegare slåtteengartane. Sjølv opp til 30 år etter opphøyrd bruk kan frøbank finnast i jorda (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Restaurering saman med aktiv skjøtsel er difor aktuelle tiltak for å ivareta det biologiske mangfaldet i området. Også den fjerde enga kan ha restaureringspotensiale.
Dette tiltaket krev mykje tid, og det er behov for økonomisk stønad for at restaureringa skal lata seg gjennomføra på sikt (Inger Eikeland Flåten pers. medd.). For å sikra at tiltaket vert gjennomført bør det vurderast løyving av fast tilskot (STILK-midlar) til grunneigaren.
Grunngjeving: Trass sterk attgroing har engareala framleis eit visst innslag av karakteristiske urter, og området vil kunna vera levestad for eit mangfald av insekt. Kring 60 % av dagsommarfuglane våre er til dømes knytte til kulturlandskapet, og for eit stort tal av desse har slåtteengene vore eit viktig leveområde. Her er innslag av både tørrenger og friskenger. Slåtteengene har truleg vore i langvarig hevd inntil den opphøyrde, og dei har ikkje vore gjødsla. Urter er framfor grasartar, framleis mest dominerande i engene, og karakteristiske slåtteengartar er registrerte. Sidan det vert gjort forsøk på å restaurera slåtteenga får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga av totalområdet følgjer Sogndal kommune (1996c), og Flåten (2001).
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Bryhni et al. (1986), Austad (1994a), Austad (1994b), Austad (1995), Sogndal kommune (1996c), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Flåten (2001) Munnlege kjelder: Ingvild Austad
63 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10012 Haukåsenga
Naturtype: Slåtteenger Areal: 2,5 da Vegetasjonstype: G4a, G7 Kartutsnitt (ØK): AX 75-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 028 872 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 180 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Lokaliteten ligg på området til Sogn Folkemuseum, Dei Heibergske Samlingar, ved Vestreim, om lag 6 km søraust for Sogndal sentrum. Det er ei friskeng som ligg i flatt terreng. Hydrologien er noko vekslande med tørrare parti både mot sentrum og langs kantane. Ho er omgitt av grøfter som vart tekne opp i 1930-åra. Grunnen i området er fattig og består av anorthositt og lys gneis.
”Haukåsenga” vart rydda i 1937. Sidan har området i hovudsak fungert som utmarksareal til garden Vestreim samt tilliggjande husmannsplassar, og er brukt til slått og beite. Men i dag er kulturlandskapet ved museet eit resultat av både restaurering og nydanning. Den avgrensa slåtteenga, vart etablert i 1987, og frøbanken stammar frå det artsrike engarealet i lokalitet nr. 8 Øvre Haukås.
Særskilde artar: Sølvbunke, engkvein, gulaks, og tepperot er dominerande artar. I tillegg er artar som indikerer gamle driftsformer (Losvik 1996) registrerte her, til dømes prestekrage, tviskjeggveronika, harerug, nyseryllik og smalkjempe. Særskilde artar i området indikerer elles ulike næringstilhøve, kulturpåverknad og gjengroingsstadium.
Truslar/konfliktar: Enga har vore utsett for forsumping og byrjande krattinvasjon. Om ikkje arealet vert skjøtta, vil det gro att og seinare utvikla seg til blandingsskog av bjørk og furu. Feltsjiktet vil gradvis få eit større innslag av trasisjonelle skogsartar.
Forvaltning/tiltak: Ein bør sikta på å oppnå eit meir artsrikt feltsjikt (Austad & Aaraas 1990). All krattvegetasjon bør fjernast på enga og langs kantane. Enga ligg på ei forhøging i terrenget og vil kunna utvikla seg til ei tørrare slåtteeng-utforming. Ho må ikkje tilførast kunstgjødsel.
64 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
Arealet bør slåast på seinsommaren og graset bør fjernast. Det er ein fordel om enga vert beita av sau om hausten. Dette for å sikra ei viss opproting i feltsjiktet for å sikra gode moglegheiter for frøspiring av urtene.
Grunngjeving: Artsrike slåtteenger kan vera levestad for eit mangfald insekt samt for lite beitetolerante planter. Prestekrage og gulaks er særmerkte artar i slike areal. Haukåsenga er ei relativt nyetablert slåtteeng, men frøa stammar frå Øvre Haukås (ei gamal eng i langvarig hevd) og vart sådd for å opparbeida tradisjonelle enger ved Sogn Folkemuseum. Dei mest kravfulle artane frå kjelda er ikkje registrerte her enno. Likevel er ikkje slike engareal lenger vanlege i Sogndal. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi C som lokalt viktig. Området bør undersøkast nærare i felt med opning for oppjustering av verdien ved registrering av t.d. spesielle og sjeldne artar.
Avgrensing: Enga grensar til lokalitet nr. 1 Vestreimsmyra i sør og sørvest, og er elles omgitt av blandingsskog. Avgrensinga følgjer Austad & Aaraas (1990) samt Liv Byrkjeland (pers. medd.).
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Austad & Aaraas (1990), Austad et al. (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Liv Byrkjeland, Svein Skjerdal
65 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10013 Skarsbø
Naturtype: Slåtteenger Areal: 11 daa Vegetasjonstype: G4a, G7 Kartutsnitt (ØK): AW75-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 957 880 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 285-330 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 28.07.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Området ligg i ei sørvendt skråning/flate på Skarsbø, nordaust for Fardal. Grunnen i området er oppknust og består av ulike fattige gneisartar og skifrig gneis.
Det avgrensa arealet femner om ei ugjødsla og artsrik slåtteeng, og grensar til moderne, tungt gjødsla innmark i sør og nordaust. Enga har ikkje vore slått dei siste 10 åra (Anna Skarsbø pers. medd.), men viser ikkje teikn til attgroing. Enga vart tidlegare slått med ljå, og vart i tillegg delvis beita.
Særskilde artar: Feltsjiktet er dominert av artar som er typiske for artsrike slåtteenger på Vestlandet (Norderhaug pers. medd.), til dømes prestekrage, raudknapp, blåklokke og gulaks.
Truslar/konfliktar: Opphøyrd hevd, gjødsling og attgroing.
Forvaltning/tiltak: Slått og beite av arealet bør takast opp att. Enga må ikkje gjødslast då det vil endra artsinnhaldet.
Grunngjeving: Lokaliteten representerer ein sjeldan naturtype i regionen. Området ser ut til å vera artsrikt, og det er registrert mange artar som er karakteristiske for dei gamle naturengene (jfr. Jordal & Gaarder 1995). Her er ikkje teikn til attgroing og enga har framleis eit sterkt slåttepreg. Etter ei totalvurdering får området verdi B som viktig/regionalt verdifullt.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna i felt, og følgjer dels markslagsgrensene for dyrka mark og grunnlendt mark.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Bryhni et al. (1986) og Direktoratet for naturforvaltning (1999a)
66 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10014 Rygg
Naturtype: Slåtteenger Areal: 4,5 daa Vegetasjonstype: G4a, G7 Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 943 904 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 190–215 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 03.08.00 (ElN) Datakvalitet: Svært god
.
Skildring: Slåtteenga ligg i ei bratt nordaustvendt skråning like nord for Rygg, ved Lereim. Grunnen i området er fattig og består av skifrig bandgneis, ofte sterkt banda mylonittgneis.
I feltsjiktet dominerer naturengplanter som prestekrage, gulaks og blåklokkke, det vil seia engplanter med relativt låg tolegrense for attgroing og gjødsling.
Enga har vore i hevd i over hundre år, og ho vert framleis slege årleg seint om sommaren (Leif Lereim pers. medd.). Arealet har ikkje vore gjødsla.
Særskilde artar: Artar som er typiske i gamle naturenger på Vetslandet (Losvik 1996), til dømes prestekrage, blåklokke, kvitmaure, småengkall, harerug, raudknapp, blåknapp, tepperot og hårsvæve.
Truslar/konflikt: Vegetasjonen viser tendensar til attgroing i utkantane der gråor, hegg, kvitbladtistel og mjødurt er registrerte. Jordbearbeiding, gjødlsing, opphøyrd hevd er andre aktuelle truslar.
Forvaltning/tiltak: Enga må skjøttast som i dag, men det bør slåast like inn til grenseområda. Det bør vurderast om arealet også skal beitast.
Grunngjeving: Det er ei lita slåtteeng som har vore i langvarig hevd. Ho har ikkje vore gjødsla og vert framleis slått. Trass teikn til attgroing i utkantane har enga eit sterkt slåttepreg. Dei registrerte artane kan tyda på at ho er artsrik. Slike slåtteenger er viktige leveområde for artar av både sopp, karplanter og insekt (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull.
67 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
Avgrensing: Avgrensinga er gjort av underteikna i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
68 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10015 Lauvhaug
Naturtype: Slåtteenger Areal: 2,5 daa Vegetasjonstype: G7a Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 946 918 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 310 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 28.06 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Enga ligg i ei bratt, sørvendt halling på austsida av Sogndalsdalen, ved Lauvhaug. Arealet grensar til fylkesveg 211 gjennom Sogndalsdalen. Berggrunnen i området er granittisk gneis, og gir såleis grunnlag for eit surt jordsmonn.
Enga har ein variert artsrikdom, og høgt innhald av fargerike urter. Ho har dessutan ein vegetasjonsstruktur og artssamansetnad tilpassa langvarig bruk, spesielt kombinasjonen mellom sein slått og svakt beite. Slåtteenga vil etterkvart representera eit viktig referanseområde for eldre, gjerne lågproduktive engsamfunn. Feltsjiktet i slåtteenga er dominert av lyskrevjande urter og gras.
Særskilde artar: Blåklokke, prestekrage, engtjæreblom, og tepperot er dei mest dominerande urtene, medan raudsvingel og engkvein er dei vanlegaste grasartane. God lystilgang har også gitt grunnlag for eit velutvikla botnsjikt med engkransmose.
Truslar/konfliktar: Området er sårbart for ferdsel og slitasje om våren og føresommaren før slåtten, samstundes som det har størst opplevingsverdi i denne perioden. Andre trugsmål er oppdyrking, tilplanting, gjødsling med kunstgjødsel eller brakklegging av arealet. Dei særprega engsamfunna er stabile ved tradisjonell bruk og endrar seg raskt ved nye bruksmåtar. Ved opphøyrd hevd vil dei gro igjen.
Forvaltning/tiltak: Vegetasjonen i slåtteenga utgjer eit biotisk klimakssamfunn der noverande utforming er avhengig av tradisjonell bruk med årviss slått etter midten av juli, samt avgrensa bruk av kunstgjødsel.
69 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
Grunngjeving: Kulturavhengige urterike slåtteenger er i dag eit trua element i jordbrukslandskapet. Lokaliteten har eit artsinventar som representerer dei gamle villengene som var vanlege på kvar gard i Sogndal til byrjinga av 1920-åra (Heiberg 1974), og som er typiske for artsrike slåtteenger på Vestlandet (Losvik 1988). Prestekrage-tjæreblomenga er av dei mest fargerike slåtteengene, men er òg mellom dei mest utsette kulturavhengige plantesamfunna. Enga har årvisst og gjennom minst 60 år, vore nytta til slåttemark. Verdien som frøbank er stor, og enga kan vera utgangspunkt for etablering av tilsvarande samfunn.
Arealet kan husa eit stort mangfald av sopp, insekt, og mange av dagsommarfuglane er dessutan knytte til dette gamle kulturlandskapet. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer markslagsgrensene for dyrka mark i området og samsvarer med avgrensinga i Helle & Austad (1989).
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Austad et al. (1985), Bjørndal (1986), Hauge & Austad (1988), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Leif Hauge, Ann Norderhaug
70 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10016 Drivdal
Naturtype: Slåtteenger Areal: 26 daa Vegetasjonstype: G4a, G7 Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 916 922 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 540-580 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 27.07.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Drivdal ligg i Sogndalsdalen, om lag to kilometer sørvest for Resaland, midt i dalføret som går over mot Øvstedalen. Området ligg i skyveplanet ved botnen av Jotundekket, og grunnen kan såleis vera rik der det er innslag av glimmerskifer, eller han er fattigare der gneis dominerer.
Slåtteenga ligg mellom stølshusa i området og hallar svakt i austleg retning. Drivdalsstølen er ein gamal støl som har vore i drift sidan 1723. Enga er inngjort av eit steingjerde. Innanfor sjølve engområdet er ei veksling mellom tørre og våtare parti. Enga vart slått til ca. 1980, men området vert i dag beita av sau. Trivielle friskengartrar som tepperot, kvitkløver, engsoleie, sølvbunke og smyle dominerer i feltsjiktet. Men typiske villengartar som engkvein, gulaks, ryllik, prestekrage og blåklokke eksisterer framleis. Det er også funne artar som indikerer forfall av enga, til dømes firkantperikum og nitrogenelskande artar som tyrihjelm og stornesle, særleg i kantområda. Einer opptrer særleg i den nordlege enden av engarealet.
Særskilde artar: Sjå typiske villengartar ovanfor.
Truslar/konfliktar: Bruk av kunstgjødsel til dømes for å betra beitet, kan føra til at dei fargerike urtene forsvinn og vegetasjonen vert meir einsarta. Opphøyrd hevd med påfølgjande gjengroing er også potensielle truslar, samt øydelegging som følgje av ytterlegare granplanting. Omlegging frå slått til beite har påverka strukturen i området, men denne faktoren er mindre uheldig, og hindrar attgroing.
Forvaltning/tiltak: Det er ønskjeleg at gjerdet vert teke i bruk som slåttemark igjen, med årleg hausting ved sein slått, og utan bruk av kunstgjødsel. Slik kan ein gjenskapa ei urterik eng. Beite etter slåtten vil tilføra arealet naturleg gjødsel. Området er prega av låg jordbearbeidingsgrad, langvarig hevd og låg gjødslingsintensitet. På dette grunnlag kan lokaliteten husa interessanne beitemarkssoppar
71 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
(Direktoratet for naturforvaltning 1999a) og bør difor undersøkast nærare. Beitemarkssopp er grasmarksoppar knytt til nettopp slike gamle beite og slåttemarker (Jordal 1997).
Grunngjeving: Slåtteenga er ikkje særleg artsrik, men ho har vore halden i hevd i lang tid, inntil for om lag 20 år sidan. Beitet forseinkar truleg suksesjonen, men det er likevel teikn til gjengroing i nordlege og nordaustlege delar av arealet. Småbiotopar som steingjerde, er også med og understrekar verdien i området. Slåtteenga har verdi som gamal slåtteeng med restaureringspotensiale, og er ein sjeldan naturtype med innslag av gamle villengartar. Lokaliteten får verdi C som lokalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer markslagsgrenser for dyrka mark samt eigedomsgrenser med små justeringar i felt. Avgrensinga samsvarer med Helle & Austad (1989).
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Bryhni (1979), Berget (1989), Helle & Austad (1989), Sogndal kommune (1996b), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
72 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10017 Raudboti
Naturtype: Slåtteenger Areal: 33 daa Vegetasjonstype: G4a Kartutsnitt (ØK): AT 07-83 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 758 013 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 5-70 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: Datakvalitet: Svært god
.
Skildring: Området ligg på vestsida av Fjærlandsfjorden, om lag 8 km sør for Mundal sentrum. Terrenget er bratt og hallar mot aust. Grunnen i området er fattig og består hovudsakleg av gneis og granitt.
Lokaliteten er ein mosaikk av naturtypane hagemark og slåtteenger med småbiotopar som rydningsrøyser innimellom. På bøen ved husa er det fulldyrka mark. Langs gardsvegen som fører fram til tunet, er ei trerekkje med ask. Desse trea har vorte skorne i mannshøgd. I utmarka kring garden er ein gamal blandingslauvskog med mange gamle styva alme- og bjørketre. Kulturlandskapet på garden er prega av tidlegare tiders lauving av bjørk, alm, og av ask like til 1970.
Ved sjøen er det fleire små urterike slåtteteigar som berre får litt tilførsle av kunstgjødsel. Ein stor del av slåttemarka er bratt og ulendt, med svaberg og fjellknausar som gjer det vanskeleg å bruke traktor og slåmaskin. Der det ikkje er mogleg å slå med maskin vert det slått med ljå. Ljåslåtten mellom alle sva, rydningsrøyser og store steinar, gjer at engene no har den same strukturen som tidlegare. Dei er fargerike med mange ulike urter og gras. Kring engene veks fleire store seljer som har vorte lauva.
Særskilde artar: Av engartar som indikerer gamle driftsformer (Losvik 1996) er blåklokke, karve, tiriltunge, blåknapp, kvitmaure, småengkall og fuglevikke registrerte. Gulaks, ein typisk naturengart (Jordal & Gaarder 1995), førekjem også i lokaliteten.
Truslar/konfliktar: I tillegg til jordbearbeiding og gjødsling er opphøyrd hevd med påfølgjande attgroing potensielle truslar mot dei urterike slåtteengene. Samstundes er også gamle lauvingstre trua av opphøyrd hevd.
73 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
Forvaltning/tiltak: Dei gamle styvingstrea bør skjerast, og den tradisjonelle drifta i slåtteengene må halda fram. Lokaliteten bør undersøkast i felt for å dokumentera verdiane i området.
Grunngjeving: Hagemarker og slåtteenger er to naturtypar som har vore i sterk tilbakegang. Mykje tyder på at ei rekkje artar har sine einaste eller viktigaste førekomstar på styvingstre, særleg kryptogamartar og insekt. Fleire av dei gamle styvingstrea ved Raudboti kan ha restaureringspotensiale.
Slåtteengene er urterike på grunn av langvarig og framleis hevd, lite gjødsling samt jordbearbeiding. I følgje DN-handbok 13-1999 skal slike areal kartleggjast. Dei kan mellom anna husa eit mangfald insekt. Lokaliteten får verdi B som vitktig/regionalt verdifull, med opning for justering etter synfaring i felt.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer markslagsgrensene for dyrka mark i nord og sørvest, og elles Hauge et al. (1992).
Skriftlege kjelder: Hauge et al. (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
74 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
1420 10018 Heimdal
Naturtype: Slåtteenger Areal: 20 daa Vegetasjonstype: G4a, G7 Kartutsnitt (ØK): AW 78-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 017 897 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 445–530 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 07.08.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Lokaliteten ligg i fjellsida som hallar i sørvestleg retning, på nordsida av Dalavatnet, fremst i Sogndalsdalen. Innmarka høyrer til Heimdal, gnr./bnr. 50/1, ein gard med eit heilskapleg kulturlandskap. Grunnen i området er fattig grunnfjell av gneis og granitt.
Området er ein mosaikk av fleire sjeldne naturtypar, men den gamle slåtteenga gir kulturlandskapet eit særpreg. Delar av innmarka har ein eigenarta struktur der dei brattaste partia er bygde opp som terrassar av steinmurar. Desse elementa er småbiotopar som er med på å understreka verdien i området. På kvar side av eigedommen er det lagt opp steingard i ei rett linje frå vatnet til den bratte lia. Langs desse og ved bakkemurane står spreidde styvingstre av selje, vanleg bjørk og ask. Trea har ikkje vorte skorne den siste tida.
Den urterike tørrengvegetasjonen finn vi i dei øvste partia. Det er tendensar til attgroing i grensa mot utmarka, der enga er tuete og lauvkratt skyt opp. Nedover mot gardstunet, i dei nedre, mindre bratte partia, er innmarka nydyrka. Desse areala vert drivne på moderne vis, og er tungt gjødsla. Bakken vert gjødsla med natur- og kunstgjødsel så langt det er framkommeleg med traktor. Dei øvste partia vert såleis lite gjødsla. Enga vert slått og beita.
Særskilde artar: Prestekrage, blåklokke, småengkall, ryllik, firkantperikum, engkvein, engfrytle og gulaks er dominerande artar i feltsjiktet i slåtteengene.
75 Naturtypar i Sogndal kommune – Slåtteenger
Figur 8. Dei gamle steinmurane kan vera viktige Figur 9. Prestekrage, ryllik, blåklokke og nøkkelelement i det gamle kulturlandskapet. raudknapp er karakteristiske artar i slåtteenga på Heimdal. Truslar/konfliktar: På grunn av tungvint drift kan engarealet bli teke ut av produksjon, evnt. berre nytta som beite. Dette vil på sikt gi ein annan artssamansetnad i enga. Lauvkratt og skogsartar vil spreia seg frå dei øvre delane, og attgroing er då ein aktuell trussel.
Forvaltning/tiltak: For å ivareta kvalitetane på Heimdal er det viktig at desse øvste engareala inngår i gardsdrifta. Dersom arealet skal gjødslast, bør naturgjødsel nyttast i staden for kunstgjødsel for å ta vare på dei typiske engartane. Enga må slåast etter blomstring slik at urtene får høve til å frøa seg, og den bør beitast vår og haust. Dei nemnde nøkkelelementa/tekniske anlegga bør sikrast, og styvingstrea skjerast med jamne mellomrom.
Det kan vera aktuelt å yta tilskot i form av STILK-midlar til grunneigar for å sikra slått av området og til styving av trea.
Grunngjeving: Svært mange planteartar, samt dyre- og insektartar er knytte til vegetasjonssamfunna i kulturlandskapet. Men fleire artar som tidlegare var vanlege og prega kulturlandskapet, har gått tilbake. Dei finst i dag som relikte førekomstar, avhengige av til dømes sein slått av naturenger. Området representerer ein mosaikk av sjeldne naturtypar. Steingjerde, steinmurar, artsrike engareal og styvingstre er særmerkte element i kulturlandskapet på Heimdal. Trass teikn til attgroing i grensene til utmarka, er den gamle slåtteenga prega av langvarig hevd. Slike relativt velhaldne kulturlandskap er heller sjeldne innslag i kulturlandskapet i dag, og lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort ved synfaring i felt, og følgjer markslagsgrense for dyrka mark. Avgrensinga samsvarer med Helle & Austad (1989).
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Helle & Austad (1989) og Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
76 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
1420 10019 Rv 5 Fatlaberget
Naturtype: Artsrike vegkantar Areal: 30 daa Vegetasjonstype: D4, F4, G4, G7 Kartutsnitt (ØK): AV 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 870 835 Kartblad M711: 1317 II Hoh: Ca. 20 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 29.06.99 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Lokaliteten ligg i Fatlaberget, like ved grensa til Leikanger kommune, aust for Hermansverk. Området er eksponert i sørleg til sørvestleg retning, og lokalklimaet er såleis svært gunstig. Fjellgrunnen består av feltspatrike kvartsittar og kvartsskifer.
Den artsrike skogsvegkanten er dominert av erteplanter og andre næringskrevjande artar. Vegetasjonen er mest kontinuerleg og fargerik i områda nær grensa til Leikanger. Oasen med dei mange erteplantane er relativt nyetablert. Men fleire av dei registrerte artane er elles karakteriserte som typiske ur-planter i litteraturen, og dei stammar sannsynlegvis frå edellauvskogvegetasjonen ovanfor vegen.
Særskilde artar: Gullkløver, skogvikke, fuglevikke, gjerdevikke og bergmynte er særleg dominerande artar i feltsjiktet. Men orkideen vårmarihand er også registrert i området. I tillegg veks raudlistearten takfaks her.
77 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
Figur 10. Vegkanten husar tørrbakkeartar som til dømes bergmynte i tillegg til ulike erteplanter.
Truslar/konfliktar: Grøfterensking og anna vegarbeid.
Forvaltning/tiltak: Inngrep i form av vegarbeid og fjellrensking bør gjerast med varsemd. Vegkanten bør slåast seint, helst etter midten av juli. Dersom slåtten skal ha god effekt, bør han vera avslutta seinast i løpet av august (Auestad et al. 2000).
Grunngjeving: Skogsvegkanten i Fatlaberget er artsrik og framstår som ein oase med mange artar som ikkje er vanlege å sjå i vegkantane i kommunen. Artane opptrer elles i feltsjiktet i den trua naturtypen rik edellauvskog. Vegkanten kan såleis fungera som ein erstatningsbiotop eller spreiingskorridor for desse artane. Den sjeldne (R) arten takfaks veks i området, og lokaliteten får difor verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer grensa sjø/land på nedsida av vegen. På oppsida av vegen grensar området til lokalitet nr. 58 Fatlaberget. Avgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Korsmo (1975), Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Auestad et al. (2000), herbariebelegg UO Munnlege kjelder: Ingvild Austad, Leif Hauge
78 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
1420 10020 Øvstedalen-Skarsbø
Naturtype: Artsrike vegkantar Areal: 61 daa Vegetasjonstype: G4a, G7a, G12c, og G13 Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-3/1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 947 868 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 200-300 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 28.07.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området er nordaust for Fardal, om lag 14 km sørvest om Sogndal sentrum. Lokaliteten ligg i søraustvendt terreng, og strekkjer seg frå vegkrysset i Øvstedalen til Skarsbø. Grunnen i området er fattig og består av gneis, ofte massiv og mangerittisk til diorittisk.
Vegkantane i området består hovudsakleg av open kant- og knausvegetasjon. Dei er urterike med etablert vegetasjonsdekke, og husar artar frå dei gamle slåtteengene. Elles er tørrengvegkantar med naturengplanter som gulaks og hårsvæve, dvs. engplanter med låg tolegrense for attgroing og gjødsling (Jordal & Gaarder 1995), særleg karakteristiske i området.
Innimellom er det innslag av friskeng- og skogsvegkantar. Areala grensar elles til moderne, gjødsla slåtteenger, men dei er likevel svært artsrike. Små område med nitrofile artar kan dra ned inntrykket noko.
Særskilde artar: Tørreng og tørrbakkeartar som smalsyre, engtjæreblom, blåknapp, raudknapp, bitterbergknapp og stemorsblom er dominerande artar i tillegg til dei to som er nemnde tidlegare. I tillegg er raudkløver, tiriltunge, lintorskemunn, blåklokke og prestekrage karakteristiske artar i området (jfr. Direktoratet for naturforvaltning 1999a).
Truslar/konfliktar: Skjøtsel der omsynet til vegetasjonssamfunna i vegkanten ikkje er innarbeidde, vegkantslått på ugunstige tidspunkt, grøftereinsking, samt sprøyting og gjødsling av vegkantane er potensielle truslar mot det biologiske mangfaldet her.
79 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
Forvaltning/tiltak: Det er viktig at ein er varsam med kantreinsking og krattrydding i området. Vegkantane bør slåast etter midten av juli og det er viktig at engvegkantane vert slått i full breidd. (Austad et al. 2000).
Grunngjeving: Lokaliteten er identifisert på grunnlag av likskap med urterik slåtte- og beitemark på Skarsbø, jfr. lokalitet nr. 13, og vegkantane kan såleis fungera som supplement til slike urterike areal. Lokaliteten har ein variert artsrikdom, og den er særleg artsrik og velutvikla vurdert i høve andre artsrike vegkantar i kommunen. Vegkantane mellom Øvstedalen og Skarsbø er viktige i eit elles fragmentert og intensivt drive jordbruksområde der dei tradisjonelle slåtteengene er i ferd med å forsvinna. Etter ei samla vurdering får området verdi B som viktig/regionalt verdifullt.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Jørn Erik Bjørndalen
80 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
1420 10021 Stedjeberget nord
Naturtype: Artsrike vegkantar Areal: 4 daa Vegetasjonstype: G7a Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 977 882 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 40 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 26.04.01 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Lokaliteten ligg under Stedjeberget, rett nord for Skjernes i underkant av eit granplantefelt. Bakkantsona til vegkanten har søraustleg halling, og eit gunstig lokalklima. Grunnen i området er av skifrig gneis.
Det er ein liten, homogen og artsrik tørrengvegkant. Lokaliteten er dominert av karakteristiske tørrengartar, t.d. engtjæreblom og hårsvæve. Andre artar som gjer vegkanten spesielt fargerik er gjerdevikke og tiriltunge. Vårmarihand som er ein sjeldan art i kommunen er også registrert i området.
Særskilde artar: Sjå ovanfor.
Truslar/konfliktar: Opphøyr av skjøtsel
Forvaltning/tiltak: Vegkanten bør klyppast i full breidd etter midten av juli (Auestad et al. 2000).
Grunngjeving: Tørrengvegkanten husar artar med strenge krav til lys- og stabilitetsforhold. Slike lokalitetar med førekomst av vårmarihand var vanlegare i opne, vegnære område tidlegare. Tilsvarande vegetasjonstype har vore registrert i Fatlaberget, men er no borte på grunn av vegarbeid (Leif Hauge pers. medd.). Etter ei totalvurdering får området verdi C som lokalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Auestad et al. (2000) Munnlege kjelder: Inger Auestad
81 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
1420 10022 Loftesnes
Naturtype: Artsrike vegkantar Areal: 2,5 daa Vegetasjonstype: G4a, G7a Kartutsnitt (ØK): AX 75-5-3/AW 76-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 993 899 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 15 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 29.06.99 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Området er på austsida av gang- og sykkelvegen sør for Loftesnesbrua på Loftesnes. Lokaliteten ligg i ei vestvendt skråning med god lysinnstråling, på fattig berggrunn dominert av gneis.
Vegetasjonen er relativt nyetablert då gangvegen vart bygd for 16 år sidan. Lokaliteten inneheld ikkje sjeldne artar, men han husar typiske tørrengartar og er svært artsrik. Engtjæreblom og tiriltunge dominerer, men elles er dei andre artane jamt fordelt i lokaliteten. Arealet kan fungere som ei kjelde til rekreasjon, spesielt sidan han ligg ved gang/sykkel- stigen.
Særskilde artar: Fuglevikke, engsmelle, prikkperikum, engtjæreblom, ryllik, kvitkløver, raudknapp, raudsvingel, engkvein, rundskolm, tiriltunge, blåklokke, lintorskemunn, raudkløver, gulmaure og hårsvæve er karakteristiske artar i lokaliteten.
Truslar/konfliktar: Tilsig av husdyrgjødsel, samt spreiing av kunstgjødsel frå naboarealet.
Forvaltning/tiltak: Vegkanten vert skjøtta av Statens Vegvesen som sørgjer for at lokaliteten vert slått i full breidd på gunstig tidspunkt, i slutten av juli.
82 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
Figur 11. Vegkanten gjenspeglar artsinventaret i dei tradisjonelle slåtteengene som tidlegare var vanlege på Loftesnes.
Grunngjeving: Artssamansetjinga liknar den vi finn i gamle slåtteenger i regionen, og området er restar etter gamle engareal på Loftesnes. Lokaliteten kan såleis fungera som erstatningsbiotop for gamle slåtteenger. Biotopen er artsrik, og ligg i eit fragmentert og intensivt drive jordbruksområde der dei tradisjonelle slåtteengene har forsvunne. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Lokaliteten grensar til dyrka innmark i aust og til gang- og sykkelvegen i vest. Kartavgrensinga er gjort av underteikna i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Auestad et al. (2000) Munnlege kjelder:
83 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
1420 10023 Kløv
Naturtype: Artsrike vegkantar Areal: 7,5 daa Vegetasjonstype: G7a, G4a Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 953 902 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 155-170 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 07.07.00 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Lokaliteten ligg ved Flugeim, om lag 2,5 km nordvest for Sogndal sentrum, i avkøyinga frå Fjærlandsvegen. Det er ein skjeringsvegkant som hallar i vestleg til sørvestleg retning. Grunnen i området er fattig, og består av gneis.
Vegkanten er fullstendig dominert av tiriltunge, men andre karakteristiske artar som raudkløver og prestekrage førekjem. Lokaliteten lyser opp som eit gult teppe i eit område som elles er prega av fjell- skjeringar. Det avgrensa området var tidlegare del av naturbeitemarka på Flugeim, jfr. lokalitet nr. 26.
Særskilde artar: I tillegg til dei nemnde artane er t.d. ryllik, gjerdevikke, småsmelle, engsmelle, engtjæreblom, blåkoll, knollerteknapp, lækjeveronika og karve karakteristiske engartar som tidlegare var inventar i naturbeitemarka her.
Truslar/konfliktar: Ingen kjende.
Forvaltning/tiltak: For å hindra gjengroing og utpressing av dei lågvaksne artane, bør lokaliteten slåast etter midten av juli (Auestad et al. 2000).
Grunngjeving: Lokaliteten ligg i eit fragmentert miljø der dei tradisjonelle slåtteengene har forsvunne, og beitemarkene er pressa av blant anna vegutbygging. Vegen frå Fjærlandsvegen til Flugeim vart bygd så seint som i 1993, og vegetasjonen i vegskjeringa er mindre velutvikla somme stader. Men lokaliteten er eit fragment av tidlegare naturbeitemark. Området kan difor vera eit supplement og ein spreiingskorridor for artar som veks naturleg i beitemarkene i Sogndal. Vegkanten er vurdert som lokalt viktig, og får verdi C.
84 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna i felt.
Skriftlege kjelder: : Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
85 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
1420 10024 Stenehjem aust
Naturtype: Artsrike vegkantar Areal: 2,5 daa Vegetasjonstype: G4a, G7a Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 955 906 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 180 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 03.07.00 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Stenehjem ligg på austsida av Sogndalsdalen, om lag 2,5 km nordvest for Sogndal sentrum. Lokaliteten er eksponert i sørleg retning. Grunnen i området er fattig og består av gneisaktige bergartar.
Det er ein relativt homogen tørrengvegkant, men einskilde knausframspring førekjem. Vegetasjonen er prega av god kontinuitet i feltsjiktet, men kan vera skrinn i tørre område. Artssamansetjinga er noko varierande, men vegkanten er svært artsrik og dominert av naturlege engartar. Dette er den einaste undersøkte vegkanten der det er registrert engnellik i Sogndalsdalen.
Området er elles prega av element frå det gamle kulturlandskapet på Stenehjem. Lokaliteten grensar til eit engareal med restar etter gamle slåtteenger, og artsinventaret i vegkanten gjenspeglar dette. Somme stader er vegen oppmurt av eldre naturstein. Slike steinmurar fungerer som småbiotopar, og kan ha ein spesiell verdi for det biologiske mangfaldet i området.
Særskilde artar: Prestekrage, engtjæreblom, vårpengeurt, lækjeveronika, ryllik, gulaks, lintorskemunn, gulmaure og karve er karakteristiske artar i området.
Truslar/konfliktar: Innimellom opptrer meir næringskrevjande artar, til dømes mjødurt, hundekjeks og hundegras (Lid & Lid). Slike høgvaksne artar og skogsartar kan skygga ut meir lyskrevjande og sjeldne naturengartar i feltsjiktet. Tilføring av kunstgjødsel vil ha tilsvarande negativ effekt. Andre potensielle truslar mot det biologiske mangfaldet her er skjøtsel der omsynet til vegetasjonssamfunna i vegkanten ikkje er innarbeidde, samt vegkantslått på ugunstig tidspunkt, grøftereinsking og sprøyting. I tillegg kan utbygging/betring av vegen i området verta ein trussel.
86 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
Forvaltning/tiltak: Ulike vegkanttypar har ulike føresetnader for respons på vedlikehald og skjøtsel. I vegkantar som denne er det særleg viktig at tre, busker og næringskrevjande artar vert haldne borte. Lokaliteten bør slåast etter midten av juli og det er viktig at heile breidda av engvegkanten vert skjøtta (Auestad et al 2000).
Grunngjeving: Det er registrert fleire sjeldne naturengartar som gulmaure, engnellik, karve, og engtjæreblom i lokaliteten. Området kan såleis tena som erstatningsbiotop for slike slåtteengartar. Urterike vegkantar som denne, kan dessutan vera viktige levestader for sopp og insektartar. Lokaliteten er knytt til moderne kulturlandskap, og han er eit viktig element i det fragmenterte jordbruksområdet med små restar av tradisjonelle slåtteenger. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som lokalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
87 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
1420 10025 Ospesete
Naturtype: Artsrike vegkantar Areal: 0,5 daa Vegetasjonstype: G4a, G7 Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 941 918 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 230 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 17.07.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Ospesete er på vestsida av Sogndalsdalen, om lag 5 km nordvest for Sogndal sentrum. Lokaliteten ligg i relativt flatt, noko småkupert terreng, og hallar svakt mot nordaust. Grunnen i området er fattig og består av gneisaktige bergartar.
Det er ein homogen tørrengvegkant med god kontinuitet i feltsjiktet. Vegkanten er artsrik og dominert av fargerike engartar. Omgjevnadene er prega av restar frå det gamle kulturlandskapet, og vegen er oppmurt av eldre naturstein. Slike steinmurar fungerer som småbiotopar, og kan ha ein spesiell verdi for det biologiske mangfaldet i området.
I vest grensar vegkanten til ei moderne slåtteeng og ei beitemark der beitemarksindikatorar som følblom og kvitkløver er dominerande artar.
Særskilde artar: Prestekrage, ryllik, blåklokke, kvitmaure, raudknapp og gulaks er karakteristiske artar i området. Prestekragar er jamt fordelte i heile lokaliteten.
Truslar/konfliktar: I det sørlege grenseområdet opptrer meir næringskrevjande skogsartar som mjødurt og tågebær. Dette kan vera eit teikn på byrjande gjengroing i området, og meir høgvaksne artar kan då skygga ut dei fargerike artane i feltsjiktet. Andre potensielle truslar mot det biologiske mangfaldet i vegkanten er tilføring av kunstgjødsel frå naboarealet, vegkantslått på ugunstige tidspunkt og grøftereinsking. I tillegg kan utbygging/betring av vegen i området verta ein trussel.
Forvaltning/tiltak: Ulike vegkanttypar har ulike føresetnader for respons på vedlikehald og skjøtsel. Men i engvegkantane er vegetasjonen i heile breidda av vegkanten engprega og avhengig av slått. Lokaliteten bør slåast etter midten av juli og seinast i løpet av august (Auestad et al. 2000).
88 Naturtypar i Sogndal kommune – Artsrike vegkantar
Figur 12. Prestekrage, blåklokke, og ryllik er dominerande engartar i den artsrike vegkanten.
Grunngjeving: Artssamansetjinga i lokaliteten liknar den vi finn i restar etter gamle slåtteenger i Sogndalsdalen og elles på Vestlandet (Losvik 1996). Området kan såleis tena som erstatningsbiotop for slike areal som har gått tapt. Urterike vegkantar som denne, kan dessutan fungera som viktig levestad for sopp og insektartar, samt vera ein viktig spreiingskorridor for dei nemnde artsgruppene. Lokaliteten er meir eller mindre knytt til moderne kulturmark, og sjølv om vegkanten strekkjer seg over eit relativt lite areal er han eit viktig element i det fragmenterte jordbruksområdet der dei tradisjonelle slåtteengene har forsvunne. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som lokalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved studiar i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
89 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
1420 10026 Flugeim
Naturtype: Naturbeitemark Areal: 15,5 daa Vegetasjonstype: G4a, G7a Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 953 904 Kartblad M711: 1317 III Hoh: Ca. 140-160 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 22.07.99 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Flugeim ligg i munninga av Sogndalsdalen, om lag 2 km nordvest for Sogndalsfjøra. Naturbeitemarka ligg bak Storehaugen og strekkjer seg langsetter nordsida der. Øvste partiet er flatt, men storparten av området ligg i skråande terreng mot sør–sørvest. Lokaliteten ligg på tynt morenedekke med fjell i dagen av bandgneis og skifrig gneis.
Naturbeitemarka er ein homogen einerbakke med høgreiste einer. Einen står spreidd og har variert alderssamansetnad. Samstundes gir spreidd førekomst av vanleg bjørk og hengjebjørk området eit parkaktig preg. Det nordvestlege grenseområdet i lokaliteten er elles dominert av ein lite lysopen hasselhage. Trea her er buskforma og feltsjiktet lite utvikla. Lokaliteten har også småbiotopar som steingardar. Slikt variert kulturlandskap er særprega for Sognelandskapet, og det er bygt opp gjennom mange hundre år. Området vert beita av hest og sauer.
Særskilde artar: I feltsjiktet dominerer artar som tiriltunge, ryllik, kvitkløver, småsmelle, gulaks og engkvein, men fleire tørrengartar er vanlege.
Truslar/konfliktar: Dersom beitetrykket opphøyrer vil ulike treslag skyte opp. Den velstelte hagemarkstrukturen vil gradvis bli øydelagt. Elles er ulike byggjetiltak, oppdyrking og gjødsling også aktuelle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: Flugeimsområdet høyrer til eit landbruksområde i aktiv drift, og framhald av tradisjonell landbruksdrift er den beste måten å ta vare på naturbeitemarka. Lokaliteten kan husa interessante artar beitemarkssopp. For å få ei fullgod verdivurdering av lokaliteten bør den difor undersøkast nærare i felt med omsyn til slik flora.
90 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
Figur 13. Einerbakken på Flugeim står i flatt lende, og har ein homogen samansetnad av høgreiste einer.
Grunngjeving: Flugeim er ein beita einerbakke i veksling med lite/ikkje gjødlsa beite, tørrbakkar og bergframspring. Lokaliteten har eit artsrikt feltsjikt dominert av engartar som var vanlege i det gamle kulturlandskapet på Vestlandet. Lokaliteten husar dessutan eit tal artar som er karakteristiske for urterike beitemarker t.d. harerug, prestekrage, blåklokke og gulaks. Artsinventaret indikerer såleis langvarig hevd av arealet, og lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: I nord grensar området til vegen som leier til Flugeim. Elles følgjer kartavgrensinga hovudsakleg markslagsgrensa for dyrka mark, men små justeringar er gjort i felt. Avgrensinga samsvarer dels med Helle & Austad (1989).
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Bryhni et al. (1986), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
91 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
1420 10027 Røvhaugane
Naturtype: Naturbeitemark Areal: 87 daa Vegetasjonstype: G4a Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 985 906 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 125-150 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 05.06.99 og 15.07.00 Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Området ligg på Navarsete, om lag 1 km nordaust for Sogndal sentrum, og er eksponert i sørleg-austleg retning. Terrenget er kupert med mykje fjell i dagen, men grunnen er fattig, og består av bandgneis.
Røvhaugane framstår som ein mosaikk av restar etter tørre, fuktige slåtteenger, hagemark, og gamal lauvskog. Men den mest framtredande naturtypen i dag er naturbeitemark prega av lang hevd, og eit mangfald artar, både engartar og skogsartar. Naturbeitemarka er relativt open med innslag av einer- bestandar, gjerne søyleeiner, og det finst spreidde førekomstar av hasselkratt.
Nokre gamle hengjebjørker som står om lag midt i lokaliteten, har enno spor etter styving. Men desse trea er i ferd med å døy ut på grunn av høg alder. Lengst aust i området, vest for Kløvhola, eksisterer ein gamal bjørkeskog med hagemarkspreg. Og lenger nord, i den nordaustvendte lia ovanfor Krossen, er ein eldre lauvsuksesjon av or og osp som ser ut til å ha ein viktig funksjon for fuglelivet i området. I tillegg til dei nemnde naturtypane førekjem også småbiotopar som steingardar og rydningsrøyser.
Særskilde artar: Småsmelle, blåklokke og engtjæreblom er karakteristiske artar i feltsjiktet i dei tørraste, mest grunnlendte områda. På djupare jord er blåtopp, svæve, ryllik, gulaks, lækjeveronika, engsoleie og firkantperikum meir framtredande.
Av viltartar er den omsynskrevjande (DC) arten dvergspett og den sårbare (V) arten kvitryggspett observerte i tillegg til grønspett. Det er mogleg at grønspett og dvergspett hekkar i området, medan statusen til kvitryggspett er meir uviss.
92 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
Truslar/konfliktar: Område særprega av kulturutnytting, står i ei utsett stilling når den tradisjonelle landbruksutnyttinga opphøyrer. Slik er det òg med Røvhaugane. Ei gradvis gjengroing skjer år for år, og utan skjøtsel vil området etterkvart bli mindre attraktivt. Særleg vestlege og nordlege delar av lokaliteten er tydeleg trua av attgroing, trass at sau beitar i området.
Jordbearbeiding og gjødsling er andre truslar, og planting av gran vil forringa området. I tillegg kan skogshogst øydeleggja funksjonsverdien for fuglefaunaen her.
Forvaltning/tiltak: Vår- og haustbeitet bør halda fram. Ein vil då oppretthalda, eventuelt få større innslag av fargerike urter. Det kan dessutan vera aktuelt å rydda vestlege delar av området for buskoppslag, og dei siste gjenlevande hengjebjørkene bør skjerast attende.
Røvhaugane er eit mykje nytta tur- og friluftsområde i tillegg til at det i ei årrekkje har vore nytta som ekskursjonsområde for bl.a. skuleklassar i barne- og ungdomsskulen, og for speidarrørsla. I reguleringsplan for Navarsete er delar av Røvhaugane regulert som friområde. Men ferdsla er i stor grad kanalisert til stiar for å unngå for stor trakkslitasje i beitmarka.
Naturbeitemarker er viktige levestader for beitemarkssoppar, dvs. grasmarksoppar knytt til gamle beite- og slåttemarker med låg jordbearbeidingsgrad, langvarig hevd og låg gjødslingsintensitet (Jordal 1997). Ut frå dei nemnde kriteria ligg forholda til rette for at beitemarka kan husa slike artar, og lokaliteten bør undersøkjast nærare, særleg med omsyn til raudlista beitemarkssopp.
Grunngjeving: Området er i relativt god hevd og har lang tradisjon som beitemark. I tillegg er det ein mosaikk av fleire sjeldne naturtypar som kan vera viktig levestad blant anna for den omsynskrevjande (DC) arten dvergspett. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Grensene er gått opp i felt. Dei fell dels saman med eigedomsgrensene som følgjer granplantefelt i nord og vest. Elles følgjer kartavgrensinga stort sett markslagsgrenser for dyrka mark, lauvskog og grunnlendt mark.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Helle & Austad (1989), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1994), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Nils Arne Hove, Dag Endre Stedje
93 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
1420 10028 Flotshaugen
Naturtype: Naturbeitemark Areal: 240 daa Vegetasjonstype: G4a, G12c, C3d Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 006 917 Kartblad M711: 1417III Hoh: Ca. 75-325 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 27.06.00 og 04.08.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Flotshaugen ligg på eit lite platå i den nordvestvendte fjellsida aust om Barsnes. Grunnen i området er fattig og består av gneis, ofte strengt banda mylonitt gneis.
Lokaliteten er ein mosaikk av naturtypane gamal lauvskog, slåtteenger, hagemark og naturbeitemark. Naturbeitmarka er den mest karakteristiske naturtypen med einer, stadvis søyleeiner, samt noko hassel og rogn som dominerande artar i busksjiktet. Området har elles mykje berg i dagen prega av tørrengvegetasjon.
Om lag midt i lokaliteten ligg restane etter ei gamal slåtteeng. Her er det registrert karakteristiske artar for gamle urterike slåtteenger (Direktoratet for naturforvaltning 1999a, Heiberg 1974) som blåklokke, prestekrage og ryllik. Men engarealet kring fjøsen, innanfor det gamle steingjerdet viser tendensar til attgroing med førekomst av mjødurt, gaukesyre og tyrihjelm, artar som elles er vanlege i gråor- heggeskogen i området.
I den nordlege enden av lokaliteten dominerer bjørk og osp i tresjiktet. Trea er prega av høg alder med førekomst av kjuker, og dei er lav og mosekledde. Dessutan opptrer nøkkelelement som gadd og læger (Haugset et al. 1996) i ulike nedbrytingsstadium. Skogen viser såleis teikn til lang kontinuitet, og har truleg ein viktig funksjon som beite- og hekkeplass for fugl i området. Det vart t.d. funne sporteikn etter hakkespettar på gamle ospetre. Lokaliteten er elles prega av restar frå det gamle kulturlandskapet med småbiotopar som gamle mosekledde steingjerde. Særleg kantsonene mot dei gamle slåttegjerda er hagemarksprega med førekomst av gamle styva bjørke- og seljetre.
Sauer beitar no i lokaliteten, og området er elles ein viktig tilhaldsstad for hjort om vinteren.
94 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
Særskilde artar: I lysopne parti dominerer blant anna naturengplanter som kattefot, lækjeveronika, hårsvæve, tepperot, gulaks, tiriltunge og harerug i feltsjiktet.
Truslar/konfliktar: Flotshaugen er eit tidlegare sterkt kulturpåverka område. Men på grunn av opphøyrd hevd og lågare beiteintensitet, viser vegetasjonen no tydelege teikn til attgroing. Ein del gran er t.d. planta i dei gamle nabogrensene, og små tre veks opp inne på stølsgjerdet.
Forvaltning/tiltak: Nokre parti treng svak rydding og helst auka beitetrykk. For å ta vare på artsmangfaldet er det dessutan ein føresetnad at marka ikkje vert gjødsla.
Floraen i området er ikkje godt kjend, men interessante artar av til dømes beitemarkssopp kan førekoma. Området bør difor undersøkast nærare.
Grunngjeving: Flotshaugen er ein mosaikk av fleire naturtypar. Området har lange tradisjonar mellom anna som beitemark for gardsbruka på Barsnes, og dei registrerte naturengartane indikerer lang hevd utan bruk av gjødsel. Gamle lauvtre med tydelege spor etter styving understøttar kvalitetane i området. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
95 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
1420 10029 Vetlestølen
Naturtype: Naturbeitemark Areal: 42,5 daa Vegetasjonstype: G4a, D4c Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 988 926 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 405 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 21.07.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Vetlestølen ligg i dalsida over Kvam på nord-nordvestsida av Barsnesfjorden. Lokaliteten er eksponert i søraustleg retning, og grunnen i området består av fyllitt med innslag av glimmerskifer.
Lokaliteten er ein mosaikk av naturtypane hagemark, slåtteenger i form av friskenger, småbiotopar som steingjerde og rydningsrøyser, og naturbeitemark. Sistnemnde er den mest framtredande naturtypen, prega av beite frå sau. Ein oppmurt traktorveg leier til området, og i forlenginga av denne går ein steinmur som skil innmarka frå utmarka.
I vestlege delar av lokaliteten er det fleire rydningsrøyser. Kring desse og i dei øvste engpartia er eit rikt innslag av gras og urter som var karakteristiske i gamle villenger i Sogn til byrjing av 1920 åra. Kring slåtteenga veks tett skog dominert av alm, og desse trea har tydelege spor etter styving.
Særskilde artar: I naturbeitemarka dominerer einer i busksjiktet, medan artar som lækjeveronika, kvitkløver, gulaks, stemorsblom, blåklokke, raudkløver, ryllik, raudknapp, prestekrage, harerug og gulaks er karakteristiske artar i feltsjiktet.
I tillegg til dei nemnde artane finst her typiske naturengartar (Heiberg 1974) som kvitmaure, gulmaure og karve.
Truslar/konfliktar: Engareala vert gjødsla med kunstgjødsel, og dette er ein trussel mot dei gamle villengartane. Dersom drifta i området opphøyrer, vil dessutan engene forfalla og skogen spreia seg.
96 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
Figur 14. Området er ein mosaikk av naturtypane naturbeitemark, slåtteenger, hagemark og småbiotopar som gamle steingjerde.
Forvaltning/tiltak: Området bør skjøttast som i dag. I tillegg bør tilføring av kunstgjødsel reduserast, engene bør beitast vår og haust, og styvingstrea, spesielt almetrea, bør skjerast attende. Det er dessutan ønskjeleg at også dei brattaste engpartia vert slått.
Lokaliteten kan husa interessante beitemarkssoppar, og denne floraen bør difor undersøkast nærare.
Grunngjeving: Lauvingstre er vitige kultur- og landskapselement som etterkvart vil bli heilt borte frå landskapet om ikkje noko vert gjort for å ta vare på dei. Naturbeitemarka med einerbakken er dessutan særprega delar av kulturlandskapet og den syner korleis naturressursane er nytta gjennom generasjonar. Saman med villengartane gir artane i beitemarka eit rikt innslag av urter. Men bruken av kunstgjødsel reduserer verdien i området noko. Etter ei totalvurdering får lokaliteten verdi C som lokalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer dels eigedomsgrensene og samsvarer med avgrensinga i Helle & Austad (1989), unnateke i nord- og nordaustlege delar av området. Som følgje av vurderingar i felt følgjer kartavgrensinga her markslagsgrensene for dyrka mark.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Helle & Austad (1989), Henry (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
97 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
1420 10030 Krosskleivane
Naturtype: Naturbeitemark Areal: 40 daa Vegetasjonstype: G4a, G7 Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 989 928 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 200-300 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 21.07.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg i dalsida like nord for Kvam ved Barsnesfjorden. Berggrunnen i området dannar eit band av glimmerskifer, men gneis førekjem òg.
Det er ei naturbeitemark i form av ein einerbakke som er eksponert mot sør-søraust, og veks i skråande terreng med mange glattskurde- eller lav- mosegrodde svaberg. I mindre parti er jordlaget tjukkare og feltsjiktet rikare og tettare. Einerbakken dekker eit stort areal, og består hovudsakleg av tettståande einer i storleiken 6-7 m, men også yngre einingar inngår.
Kring stølshusa førekjem småbiotopar som gamle steingardar og rydningsrøyser. Området vert svakt beita av sau, og dette er med på å halda vegetasjonen relativt open. Ein skogsveg går gjennom området og reduserer heilskapsverdien noko.
Særskilde artar: Einer dominerer i busksjiktet, medan det i feltsjiktet opptrer karakteristiske og lyselskande engartar som engkvein, sauesvingel, sølvmure, ryllik, blåklokke, småsmelle, stemorsblom, gulaks og hårsvæve.
Truslar/konfliktar: Nokre stader viser einerbakken tendensar til attgroing der det skyt opp særleg gråor, einstape og sølvbunke. Planting av gran kan vera eit potensielt trugsmål i området fordi boniteten er relativt høg.
Forvaltning/tiltak: Det er ønskjeleg å ivareta einerbakken i opphavleg miljø og funksjon, hovudsakleg ved å oppretthalda beitepresset gjennom heile vekstsesongen, og eventuelt ved kvisting av einerstammane (Helle & Austad 1989). Delar av naturbeitemarka er i ferd med å gro att, og bør ryddast for små busker. I så fall kan det vera aktuelt å gi tilskott til grunneigar.
98 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
Soppfloraen i området er ikkje kjend. Men naturbeitemarka kan husa raudlista beitemarkssoppar, dvs. grasmarksoppar knytt til gamle beite- og slåttemarker med låg jordbearbeidingsgrad, langvarig hevd og låg gjødslingsintensitet (Jordal 1997). Lokaliteten bør difor undersøkast nærare særleg med omsyn til soppfloraen.
Grunngjeving: Krosskleivane er ei ikkje tresett beitemark som ser ut til å ha vore i langvarig hevd, lite gjødsla og jordbearbeida. Velhevda naturbeitemarker er ein naturtype som har vorte stadig sjeldnare, og naturtypen har gått sterkt tilbake dei siste tiåra. Men den er eit viktig leveområde for ei rekkje sjeldne og trua artar av både karplanter, sopp og insekt (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). I tillegg er ugjødsla naturbeitemarker ofte artsrike, og dei er viktige område for næringssøk til ei rekkje vanlege artar, t.d. stare. Lokaliteten har eit stort innslag av urter og mindre del gras. Her er registrert eit artsinventar som indikerer langvarig hevd utan bruk av gjødsel. Lokaliteten får difor verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Lokaliteten ligg like nord for lokalitet nr. 29 Vetlestølen. Kartavgrensinga er gjort i felt, og følgjer dels eigedomsgrensene i sørvest og nordaust. Elles fell dei saman med markslagsgrensene for dyrka mark. Unntatt grensa i nordaust samsvarer avgrensinga såleis med Helle & Austad (1989).
Skriftlege kjelder: Helle & Austad (1989), Henry (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
99 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
1420 10031 Bjørgi
Naturtype: Naturbeitemark Areal: 105 daa Vegetasjonstype: G4a/G7 Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 021 934 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 0-95 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 05.09.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Bjørgi ligg søraust for Nagløyri, inst i Barsnesfjorden. Det er ei sørvestvendt, ikkje tresett beitemark, der det veks store søyleeiner mellom karakteristiske bergknausar. Dei ligg som faldingar på langs i terrenget. Grunnen består for det meste av gneis, harde, syrlege bergartar som vitrar seint, og gir næringsfattig jordsmonn. Området er kupert med vekslande økologiske forhold. Her er grunnlendte parti med tørrbakkeprega flora, kantkratt, og innimellom noko fuktigare vegetasjon.
Gråor og hassel er dominerande treslag som opptrer nær berghamrane, og nokre små furer veks nede ved sjøen i den nordlegaste enden av lokaliteten. I tillegg til einer er stornesle, bringebær og mjødurt vanlege artar i busksjiktet, truleg fordi desse artane vert vraka av beitedyra. Elles er feltsjiktet artsrikt. Området er ikkje gjødsla, og beitet er dermed dominert av natureng- og beitetolerante planter (Jordal & Gaarder 1995) (jfr. særskilde artar).
Området kan vera veksestad for sjeldne beitemarkssoppar fordi det er ei gamal beitemark som har vore i langvarig hevd, og den har ikkje vore gjødsla eller jordbearbeida (jfr. Jordal 1997). På trea veks ein del lav og kjuker.
Særskilde artar: Sølvbunke, gulaks, ryllik, kvitmaure, gulmaure, engknoppurt og tiriltunge er karakteristiske engartar i området. Men i tillegg opptrer også meir næringskrevjande artar som hundegras, skogsartar som kransmynte og gaukesyre, samt artar som indikerer gjengroing, til dømes firkantperikum (Lid & Lid 1994).
Lokaliteten er også eit viktig overvintringsområde for hjort.
100 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
Figur 15. Naturbeitemarka i Bjørgi er prega av høgreiste søyleeiner og eit urterikt feltsjikt.
Truslar/konfliktar: Opphøyrd hevd vil føra til attgroing. Det er ein middels konsentrasjon av sau som beitar i området, og beitetrykket er ikkje så sterkt som det var tidlegare. Gjødsling og jordbearbeiding er andre potensielle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: Beitemarker med karakteristiske element som søyleeiner i busksjiktet er avhengige av eit visst beitetrykk og opning av skog (Austad & Hauge 1990). Det er såleis viktig at sauebeiting held fram i området, og intensiteten kan gjerne aukast. Området bør ikkje gjødslast.
Lokaliteten bør undersøkast nærare med omsyn til interessante beitemarkssoppar.
Grunngjeving: Beitemarka har ikkje vorte jordbearbeida, og arealet har eit artsinventar med stort innslag av urter og mindre del gras som indikerer langvarig hevd utan bruk av gjødsel. Området er variert og blant dei meir interessante beitemarkene som er registrerte i kommunen. Lokaliteten er dessutan eit viktig beiteområde for hjort om vinteren (viltvekt 2). Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt, og følgjer grensa land/sjø i vest-sørvest og kraftlina i nord-nordaust.
Skriftlege kjelder: Austad (1984a), Henry (1989), Austad & Hauge (1990), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Sogndal kommune (1996a), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996a), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
101 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
1420 10032 Dal-Helgasete
Naturtype: Naturbeitemark Areal: 700 daa Vegetasjonstype: G4a, C3d, D4c, A2a Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 028 940 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 380-420 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 23.07.99 og 04.08.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg i den austre fjellsida inst i Barsnesfjorden, og strekkjer seg like frå fjorden og til stølane Dal og Helgasete. Lokaliteten hallar svakt i sørleg- til vestleg retning. Grunnen er fattig og består av gneisaktige bergartar.
Området utgjer eit heilskapleg stølsmiljø, og er ein mosaikk av fleire sjeldne naturtypar som beitemark, kombinert slåtte- og beitemark på stølsgjerda, slåttemyr, småbiotopar, hagemark, skogsbeite, gråor-heggeskog, rik edellauvskog og bekkekløfter. Men beitemark var, og er den mest utbreidde kulturmarka i lokaliteten. I tillegg til kyr og hest var det tradisjonelt mest sau som beita. I dag beitar sauer heile området.
Skjøtsel i form av slått opphøyrde i 1964, og etter den tid har stølsgjerda berre vore nytta som beite. På Dal er dessutan ein karakteristisk einerbakke. Einane er høgreiste og søyleforma. Feltsjiktet i naturbeitemarka er ope og artsinventaret er karakteristisk for denne naturtypen i regionen. På Helgasete er dei tidlegare slåtteareala myrprega og dominerte av torvmose. Men i feltsjiktet på stølsvollen dominerer også her karakteristiske artar for urterike beitemarker. Det gamle stølslandskapet er dessutan rikt på småbiotopar i form av steingjerde som omkransar dei gamle slåtteengene, samt rydningsrøyser. Elementa er særleg framtredande på Helgasete. Småbiotopane kan blant anna fungera som overvintringsstader for insekt, kan gi ly, føde og vera leveområde for mange artar, og kan fungera som speiingskorridorar i landskapet (Direktoratet for naturforvaltning 1999a).
Mellom Dal og Helgasete er naturtypen skogsbeite intakt. Området vert beita av kyr og sauer, og vegetasjonen er såleis prega av lang beitekontinuitet. Skogen har stadvis høg alder med rik førekomst av lav og kjuker, og gamal gråor er nytta som reirtre av hakkespettar.
102 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
Langs Sagelvi er gråor-heggeskog dominerande vegetasjonstype frå fjorden og opp under Helgasete. Men innimellom opptrer fragment av rik edellauvskog med treslag som alm, ask og lind. Området vert ikkje lauva i dag. Likevel er det tydelege spor etter slike driftsformer i lokaliteten, særleg i lia ved Dal, og i dei sørlegaste delane i området. Her står store, gamle styva tre som rogn, bjørk, ask og alm.
Særskilde artar: Gulaks, engkvein, blåklokke, sauesvingel, hårsvæve, myrfiol, kvitkløver, ryllik, tviskjeggveronika, tepperot og harerug er karakteristiske artar i beitemarka.
Kvitryggspett er observert under matsøk i blandingsskogen (or, osp, bjørk og furu) like under Helgasete, og området kan vera ein viktig næringsbiotop for arten. Området har elles ein viktig funksjon som tilhaldsstad for hjort om vinteren (viltvekt 2).
Truslar/konfliktar: For lågt beitetrykk ser ut til å vera ein trussel mot naturtypane i området. Trass beiting, gror det til mange stader. Særleg or breier seg innover stølsvollen på Dal. I tillegg indikerer høg førekomst av sølvbunke og myrtistel byrjande gjengroing. På stølsvollane veks dessutan stornesle og einstape. Dette er artar med forsvarsmekanismar mot beiting, og høg førekomst av desse vil forringa beitet. På sikt vil områda gro att, og lågvaksne urter vil bli utkonkurrert og forsvinna om ikkje det vert sett inn mottiltak.
Forvaltning/tiltak: Beitetrykket av både sau og storfe bør oppretthaldast og gjerne aukast for å hindra attgroing. I tillegg bør tekniske anlegg som steingjerde rehabiliterast og gamle styvingstre skjerast.
Soppfloraen i området er ikkje undersøkt. Den bør undersøkast nærare, særleg med omsyn til interessante beitemarkssoppar.
Grunngjeving: Naturbeitemarka er velutvikla med innslag av karakteristiske artar for naturtypen. Intakt og velutvikla skogsbeitemark, førekomst av rik edellauvskog med innslag av lind samt store grove styva tre i tillegg til småbiotopar, understrekar verdiane i området. Dessutan er den sårbare (V) arten kvitryggspett observert under næringssøk her. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Dal-Helgasete ligg aust for lokalitet nr. 31 Bjørgi. Området er avgrensa av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Ve (1968), Heiberg (1974), Helle & Austad (1989), Henry (1989), Austad et al. (1993), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996a), Feyling & Gjelland (1998), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Sigmund Hågvar, Einar Nedrelo
103 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
1420 10033 Distad
Naturtype: Naturbeitemark Areal: 22 daa Vegetasjonstype: G4a Kartutsnitt (ØK): AT 07-9-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 785 063 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 0-300 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg på vestsida av Fjærlandsfjorden, om lag 4 km sør for sentrum i Mundal. Det er ei naturbeitemark som ligg på ei rasvifte om lag 200 m får bustadhusa på Ytste Distad, og området hallar i søraustleg retning. Grunnen i området er relativt fattig og består av gneisaktige bergartar, men rasmaterialet vitrar lett og gir dermed eit meir næringsrikt jordsmonn.
Rasvifta vart tidlegare beita av 6-7 kyr, ein hest og ein del sauer. I dag beitar sauer området vår og haust. Her går årvisse skred, og naturbeitemarka er open på grunn av ras-aktiviteten. Men det førekjem ein del einer og noko gråor som lågvakse kratt.
Naturbeitemarker er viktige leveområde for ei rekkje sjeldne og trua artar av både karplanter, sopp og insekt, og ugjødsla beitemarker er ofte artsrike (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Området kan såleis vera ein viktig levestad mellom anna for spesielle artar beitemarkssopp, dvs. grasmarksoppar knytte til gamle beite- og slåttemarker med låg jordbearbeidingsgrad, langvarig hevd og låg gjødslingsintensitet (Jordal 1997).
Særskilde artar: Vegetasjonen i feltsjiktet er nøysam, men dominert av karakteristiske artar som blåklokke, gulaks, engkvein, smyle, tepperot, markjordbær og revebjølle.
I tillegg har området eit rikt fugleliv, og strandbeltet under rasvifta fungerer som hekkestad for måsar, ulike artar ender og vadefuglar.
Truslar/konfliktar: Lokaliteten er noko skjemd av den kryssande vegen som går gjennom området. Elles er opphøyrd hevd og gjengroing, jordbearbeiding og gjødsling potensielle truslar.
104 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
Forvaltning/tiltak: Framhald av dagens driftsmønster vil truleg vera den beste forma for skjøtsel for beitemarka. Men det er ønskjeleg at området også vert beita av kyr og hest som tidlegare. Kryptogamfloraen, samt fuglefaunaen i området er ikkje kjende, og det er ønskjeleg at særleg soppfloraen og kva artar som hekkar her vert undersøkte nærare i felt.
Grunngjeving: Velhevda naturbeitemarker som denne, er ein naturtype som har vorte stadig sjeldnare. Det er ikkje registrert raudlisteartar i området, men ei mengd planter, sopp og insekt er typiske for slike beitemarker. Lokaliteten er dessutan eit viktig funksjonsområde for ulike ender, måsar og vadefuglar. Ut frå ”føre- var prinsippet” er området vurdert som viktig/regionalt verdifullt, og får verdi B. Ei eventuell justering av verdien bør vurderast etter nærare synfaring i felt.
Avgrensing: Avgrensinga følgjer Hauge et al. (1992).
Skriftlege kjelder: Hauge et al. (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
105 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
1420 10034 Supphelledalen vest
Naturtype: Naturbeitemark Areal: 53 daa Vegetasjonstype: G4a Kartutsnitt (ØK): AU 08-1-3 UTM-ref (EUREF 89): 32 V LP 836 157 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 50 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: Datakvalitet: God
.
Skildring: Beitemarka ligg i Supphelledalen i Fjærland. Ho er lokalisert på austsida av vegen som leier fram til Supphellebreen vest for Heimastølen, like sør for Keisarhaugen. Området ligg på glasifluviale avsetnader i eit spesielt landskap med randmoreneryggar. Mellom desse er det spor etter gamle elve- og bekkefar.
Området har vore i langvarig hevd som beitemark til både kyr, sauer og hest. Feltsjiktet er såleis prega av kontinuerleg beitetrykk, dominert av grasartar samstundes som dei fleste urtene, t.d. tepperot og snauveronika, er lågvaksne. Myrtistel er ein stikkande art som ikkje vert beita, og får dermed veksa opp.
Særskilde artar: Nær elva er vegetasjonen noko sumpaktig, og der dominerer til dømes signalarten trollurt (jfr. Haugset et al. 1996) og myrfiol. Elles har feltsjiktet ein relativt triviell artssamansetnad.
Truslar/konfliktar: Opphøyrd hevd med påfølgjande attgroing, jordbearbeiding og gjødsling samt utbygging, tilplanting og andre bruksendringar er potensielle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: For å ta vare på naturbeitemarkene krevst først og fremst framleis tradisjonell bruk av området med relativt intensivt beite. I tillegg bør området undersøkast nærare med omsyn til interessante artar beitemarkssopp, dvs. grasmarksoppar knytte til gamle beite- og slåttemarker med låg jordbearbeidingsgrad, langvarig hevd, og låg gjødslingsintensitet (Jordal 1997).
Forvaltning av området bør sjåast i samband med området som er omtala under lokalitet nr. 71 Supphelledalen aust.
106 Naturtypar i Sogndal kommune – Naturbeitemark
Grunngjeving: Feltsjiktet er ikkje spesielt fargerikt, men med lange brukstradisjonar og framleis aktiv bruk er beitemarka i heller god stand. Slike område er viktige leveområde for ei rekkje sjeldne og trua artar av både karplanter, sopp, samt insekt (Direktoratet for naturforvaltning 1999a), og sannsynet er stort for at lokaliteten kan husa til dømes raudlista beitemarkssopp (XV Nordic Mycological Congress Sogndal 2000). Lokaliteten vert difor vurdert som lokalt viktig for det biologiske mangfaldet, og får såleis verdi C. Dersom det vert funne raudlisteartar ved synfaring i felt, bør verdien justerast opp til A eller B, avhengig av truakategorien dei tilhøyrer.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Hauge et al. 1992. I aust følgjer grensa Supphelleelvi, og i sør grensar beitemarka mot dyrka innmark.
Skriftlege kjelder: Hauge et al. (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
107 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
1420 10035 Ryssedalen
Naturtype: Hagemark Areal: 25,5 daa Vegetasjonstype: A7b, G4a Kartutsnitt (ØK): AV 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 892 831 Kartblad M711: 1317 II Hoh: Ca. 125-150 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 08.06.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Bjørkehagen ligg på Slinde aust for kommunegrensa til Leikanger, og er eksponert mot sør. Lokaliteten ligg i bratt terreng på elvevollen ved elva i Ryssedalen. Grunnen i området er fattig, og består av gneisaktige bergartar.
Bjørkehagen som ligg i nedre delar av området har eit parkaktig preg, han er lysopen med relativt stor avstand mellom trea. Hagen vert nytta som sauebeite, og vegetasjonen i feltsjiktet er frisk til tørr. Men dei øvste partia i lokaliteten er i ferd med å gro att. Likevel er spor etter styving karakteristisk for mange gamle tre jamt over i lokaliteten.
Storleiken på dei styva trea varierer frå tynne og lite greina tre, til tre med kraftig stamme og rikt greinverk. Somme stader er dei gamle styva bjørkene i ferd med å dø ut på grunn av høg alder. Dette ser vi særleg i skråninga ned mot elva der nokre har velta på rot, og andre tre er i seine suksesjonstrinn av rotningsfasen. Men slike element er viktige vertar for ulike artar sopp, lav og mosar. Fleire av dei gamle trea har dessutan ein viktig funksjon som reirtre, og mange av dei har oppsprukken bark.
Særskilde artar: Feltsjiktet er hovudsakleg dominert av grasartar som gulaks, smyle, engkvein, sauesvingel i tillegg til engfrytle, blåklokke og rundskolm i hagemarka.
Truslar/konfliktar: Opphøyrd beite med påfølgjande attgroing er ein klar trussel mot hagemarka som naturtype. Særleg i øvre delar av området er suksesjonen komen langt, og einer, hassel, gråor og gran er dominerande artar i busksjiktet. Feltsjiktet gjenspeglar desse tendensane, og vegetasjonstypen gråor-heggeskog er meir karakteristisk enn hagemark her. Dessutan finst det små bestandar med planta gran i lokaliteten. I desse områda er det tydeleg at grana utkonkurrerer bjørka. Hogst og treslagskifte
108 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark til gran er andre truslar. I tillegg kan mangel på nydanning av tre, særleg styva tre, føra til at naturtypen forsvinn frå det moderne kulturlandskapet.
Ein traktorveg leier gjennom området, og dreg heilskapsinntrykket noko ned.
Forvaltning/tiltak: Med eit jamt beitepress vil ein kunna halda feltsjiktet i bjørkehagen ope slik det er i dag. For å unngå at dei styva bjørketrea rotnar, bør dei skjerast med jamne mellomrom. Ved skjering vil det kome meir lys til feltsjiktet, og grasveksten vil truleg bli betre. Hagemarka kan husa interessante beitemarkssoppar (jfr. Jordal 1997), og lokaliteten bør undersøkast nærare særleg med omsyn til denne floraen.
Figur 16. Dei gamle bjørkene er rikt greina, og er prega av tidlegare aktiv skjøtsel i form av styving.
Grunngjeving: Delar av hagemarka i Ryssedalen er prega av attgroing, og trea har ikkje vore skorne på mange år. Men eit lite område i nedre delar av lokaliteten er framleis lysope med eit parkaktig preg. Lokaliteten kan ha restaureringspotensiale, og dei gamle trea gir stabile livsmiljø for både mosar, sopp, lav og insekt. Ryssedalen er vurdert som lokalt viktig for det biologiske mangfaldet, og får verdi C.
Avgrensing: I vest grensar området til lokalitet nr. 73 Skorsflatane. Kartavgrensinga er gjort av underteikna i felt, og samsvarer dels med den vi finn i Helle & Austad (1989).
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
109 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
1420 10036 Eskestrond vest
Naturtype: Hagemark Areal: 114 daa Vegetasjonstype: D6, D4a, D2c/D2d Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 947 864 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 40–140 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg nordaust for Fardal, om lag 10 km sørvest for Sogndal sentrum. Terrenget er stadvis ulendt og prega av ur og blokkmark. Grunnen i området er fattig, og består av massive gneisartar. Men lokaliteten er eksponert i sørleg retning og det gir gunstige lokalklimatiske tilhøve.
Lokaliteten har god førekomst av nøkkelelement i form av døde tre og mosekledde store steinar som kan ha verdi for biologisk mangfald. Vegetasjonen i skogslia er dessutan prega av tidlegare tiders sterke kulturpåverknad, og spora etter styving i tresjiktet er tydelege.
Særskilde artar: Raudlistearten pelskjuke er registrert hovudsakleg på ask i hagemarka. Denne arten veks på tre som av ulike årsaker er svekka (Aas & Gaarder 1993), i dette tilfellet tre som er utsette for steinsprang, sterkt tørkestress, eller på styva tre.
Truslar/konfliktar: Delar av lokaliteten ligg i ei bratt li med storsteina ur, og vil truleg i liten grad vera trua av større inngrep. Men i flatare parti over Eskestrond kan hogst vera ein mogleg trussel mot naturtypen. Styving er ei driftsform som før var relativt vanleg ved gardsdrifta i området. På grunn av opphøyrd skjøtsel er manglande rekruttering av nye styvingstre ein trussel mot hagemarka. Dette kan igjen føra til liten/ingen tilgang på naturlege veksestader for t.d. raudlista artar som pelskjuke. I tillegg kan treslagskifte vera ein potensiell trussel mot biologisk mangfald i området.
Forvaltning/tiltak: Hagemarka kan ha restaureringspotensiale og trea bør skjerast. Styving av ask vil dessutan gi tilgang på veksestader for til dømes pelskjuke (Aas & Gaarder 1993). Hogst bør ikkje førekoma.
110 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
Grunngjeving: Hagemarka er ikkje lenger i hevd, men slike lokalitetar med restaureringspotensiale kan vera viktige område for biologisk mangfald (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Dei gamle styvingstrea er til dømes viktige livsmiljø for den sårbare (V) pelskjuka. Arten er registrert på 14 asketre i området, og lokaliteten får difor verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Gaarder (1993).
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Aas & Gaarder (1993), Gaarder (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Geir Gaarder
111 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
1420 10037 Hjellsmyri
Naturtype: Hagemark Areal: 47 daa Vegetasjonstype: G4a Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 944 868 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 200-400 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 30.07.99 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Hjellsmyri ligg nord for Fardal, på nedsida av vegen til Skarsbø, og er eksponert i sørleg retning. Lokaliteten ligg kring ein kolle, og terrenget er småkupert med tørrberg og enger mellom knausane. Grunnen i omrdået er fattig og består av massiv, syenittisk gneis.
Det er ei lysopen hagemark, der styva bjørketre dominerer tresjiktet. Men Hjellsmyri er del av eit større interessant kulturlandskapsområde, og einerbakkar med høgreiste søyleeiner samt ei styvingsli av ask i sørlege delar av lokaliteten, framhevar verdien til Hjellsmyri. I grenselinjene finst småbiotopar som gamle steinmurar. Sau beitar i området.
Særskilde artar: Særleg bjørkehagen har eit artsrikt feltsjikt, både av gras og urter som vitnar om tidlegare intensiv skjøtsel. Gulaks, smyle, sauesvingel, ryllik, blåklokke, gulmaure, karve, tiriltunge, raudknapp, prestekrage og kvitmaure er eksempel på nokre slike karakteristiske artar.
Truslar/konfliktar: Området er tydeleg prega av opphøyrd hevd og låg beiteintensitet med påfølgjande attgroing. Ein ny gardsveg går gjennom området og reduserer såleis verdien av arealet. Hogst og omlegging av driftsformene er potensielle truslar.
Forvaltning/tiltak: Aktiv skjøtsel må til for å oppretthalda dei verdifulle kulturmarkstypane. Styvingstrea må skjerast jamleg, og for å halda feltsjiktet ope krevst kraftigare beiting. Lokaliteten kan husa interessante beitemarkssoppar. Dette er økologiske spesialistar som er trua av endringane i det moderne kulturlandskapet (Jordal & Gaarder 1995). Dessutan er den sårbare (V) arten pelskjuke registrert like søraust for Hjellsmyri (Gaarder 1993). Lokaliteten bør såleis undersøkast nærare med omsyn til soppfloraen.
112 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
Grunngjeving: Området har ein variasjon av landskapsformer og kulturmarkstypar som er sjeldsynte i store delar av landet (jfr. Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Trea er gamle og kan difor gi stabile livsmiljø til artar av både mosar, sopp, lav og insekt (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Det er registrert artar som er karakteristiske i naturbeitemarker, og i tillegg kan hagemarka innehalda mange artar knytte til både enger og solrik, open skogsmark. Dei gamle styvingstrea i Hjellsmyri har ikkje vorte skjøtta dei seinare åra. Men lokaliteten har restaureringspotensiale og får difor verdi B som viktig/regionalt verdifull naturtype.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt, og samsvarer med Helle & Austad (1989).
Skriftlege kjelder: Austad (1984b), Bryhni et al. (1986), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder:
113 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
1420 10038 Uglane
Naturtype: Hagemark Areal: 58 daa Vegetasjonstype: C2a, G4a, Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 934 873 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 300–500 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 30.07.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Uglane ligg i den nordaustlege dalsida i nedre del av Øvstedalen. Området hallar i sørvestleg retning og dei lokalklimatiske forholda er såleis gunstige. Grunnen i området er fattig og består av massiv syenittisk gneis.
Uglane er eit mosaikkprega kulturlandskap av fleire naturtypar som bjørkehagar, naturbeitemark i form av ein einerbakke med søyleeiner, og grasdominerte slåtteenger. Men den mest framståande naturtypen i området er hagemark med styvingstre, hovudsakleg av edellauvtre som alm og ask, samt selje og bjørk. Innimellom opptrer frodige hasselkratt. Men dei har eit variert artsinventar. I den søraustlege enden av området finst restar etter artsrike slåtteenger med eit variert artsinventar. Bakkemurar, steingardar og rydningsrøyser er andre småbiotopar i kulturlandskapet som kan ha ein viktig funksjon for biologisk mangfald.
Særskilde artar: I restbiotopane av dei gamle slåtteengene er det registrert artar som tidlegare var vanlege i villengene i Sogn (Heiberg 1974). Dette er artar som ryllik, engkvein, gulaks, karve og prestekrage. Raudkløver, tviskjeggveronika, harerug, firkantperikum, blåklokke og raudknapp er andre karakteristiske artar.
Truslar/konfliktar: Kulturlandskapet i Uglane er prega av opphøyrd hevd. Trass svakt beitetrykk frå sau og nokre kyr, er feltsjiktet i bjørkehagen og einerbakken merka av attgroing med einstape og bringebær som dominerande artar. Dei øvste områda i bjørkehagen er elles planta til med gran. Engareala viser tilsvarande tendensar til attgroing,
114 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
Dei gamle styvingstrea har ikkje vorte skorne i seinare tid, og berre delar av engene har vorte slått dei siste åra. Såleis er store areal i sterkt forfall. Mangel på nydanning av styvingstre er ein trussel for naturtypen i tillegg til eventuell planting av gran i området.
Forvaltning/tiltak: Bjørkehagen og einerbakken treng rydding, og buskoppslag må fjernast. Hagemarka bør restaurerast ved styving og utreinsking av kratt. Slått og/eller beite må til for å halda kulturlandskapet i hevd.
Lokaliteten kan mellom anna husa interessante beitemarkssoppar, og området bør undersøkast nærare i felt, særleg med omsyn til slike artar.
Grunngjeving: Hagemarka i Uglane er under sterk attgroing. Men spreidde førekomstar av eldre styva tre kan ha eit restaureringspotensiale. Området er dessutan mosaikkprega og kan såleis ha ein viktig funksjon for det biologiske mangfaldet i Sogndal. Lokaliteten får verdi C som lokalt viktig område.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort etter vurdering i felt, og samsvarer med Helle & Austad (1989). I sør og vest følgjer grenselinja markslagsgrensene for dyrka mark, og i aust eigedomsgrensa.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Pernille Berkvam
115 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
1420 10039 Vestreim
Naturtype: Hagemark Areal: 124 daa Vegetasjonstype: G4a Kartutsnitt (ØK): AX 75-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 033 872 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 200-300 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 26.07.99 Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Vestreim ligg i ei slak skråning som hellar i sørvestleg retning på Kaupangerskogen. Landskapet er småkupert og variert. Grunnen i området består av forgneisa anorthositt.
Kulturlandskapet er ein mosaikk av hagemark med gamle styva bjørketre og enger med innslag av artar som er karakteristiske for dei gamle villengene i Sogn (Heiberg 1974). Bjørkehagen består av gamle høgreiste bjørker, alle med spor etter styving. Men trekrunene er overutvikla og solinnstrålinga dermed avgrensa. Bakkemurar, steingjerde, og bekkedrag er andre småbiotopar som kan ha ein viktig funksjon for det biologiske mangfaldet i området. Styva tre av selje, alm, ask, osp, bjørk og rogn er elles karakteristiske nøkkelelement ved steingjerda og langs bekkedraga.
Særskilde artar: Prestekrage, ryllik, gulmaure, kvitmaure, engkvein og sauesvingel er karakteristiske engartar i området.
Truslar/konfliktar: Rydding av gamle tre, samt opphøyrd hevd med påfølgjande attgroing av engareal og forfall av bjørkehagen, er potensielle truslar i området. På grunn av dårleg lysinnstråling er feltsjiktet i bjørkehagen relativt dårleg utvikla og har eit meir trivielt artsinventar. Eventuell gjødsling kan føra til at dei gamle engartane forsvinn.
Forvaltning/tiltak: Slåtteengene vert i dag slått, samt beita av sau og hest, og feltsjiktet vert såleis halde ope. Engareala har ikkje vorte gjødsla dei siste to åra, og grunneigaren ønskjer ei tilnærming til økologisk drift. Dermed kan engene husa dei karakteristiske villengartane også i framtida. Bjørkehagen er velhalden av beiting, men bjørkene bør skjerast. Trea er gamle, dei har avgrensa levetid, og det er såleis ønskjeleg med foryngring. Randsoner på bøen og langs gardar vert rydda for kratt og buskoppslag, men styvingstrea bør også skjerast i desse områda. Soppfloraen i lokaliteten kan
116 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark vera spesiell, og området bør difor undersøkast nærare, særleg med omsyn til raudlista beitemarks- soppar.
Grunngjeving: Hevda og intakte hagemarker er sjeldsynte i Sogndal. Styvingstrea i bjørkehagen vert ikkje skorne i dag, men dei kan restaurerast. Dei er gamle og kan fungera som stabile livsmiljø for artar av både mosar, sopp, lav og insekt (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). I tillegg kan hagemarkene husa mange artar knytte til både enger og solrik, open skogsmark, til dømes gamle villengartar. Lokaliteten er vurdert som viktig/regionalt verdifull for biologisk mangfald, og får verdi B.
Avgrensing: Kartavgrensinga samsvarer i stor grad med Helle & Austad (1989). I aust og vest følgjer grenselinjene bekkedraga, og i nord følgjer grenselinja dels markslagsgrensene mot barskog, men små justeringar er gjort i felt. I det same området, sørvest for Vestreim og på sørsida av Rv5, ligg lokalitet nr. 1 Vestreimsmyra og nr. 12 Haukåsenga.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Bryhni et al. (1986), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Judit Vestreim
117 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
1420 10040 Stenehjem
Naturtype: Hagemark Areal: 35 daa Vegetasjonstype: G4a Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 952 906 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 200-300 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 22.07.99 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Stenehjem er om lag 2 km nordvest for Sogndal, tett ved Fylkesveg 211 som går gjennom Sogndalsdalen. Bjørkehagen ligg på sandrike og veldrenerte lausmassar.
Kulturlandskapet i området er ein mosaikk av fleire naturtypar i ulike suksesjonstrinn. Hagemark med styva bjørk er den dominerande naturtypen i området. I tillegg førekjem velutvikla einerbakkar med søyleforma einer på tørrberg, små urterike enger, hasselkratt, og innimellom finst også småbiotopar som steingjerde og bakkemurar.
Bjørkehagen har ikkje vore lauva sidan først på 1950-talet, han er tett og har ei variert alderssamansetjing. Området vert i dag stort sett nytta som beiteareal (sau, og kyr), og feltsjiktet er tilpassa langvarig og intens beiting frå ulike slag husdyr.
Særskilde artar: I feltsjiktet dominerer tørrengartar som tiriltunge, engkvein, ryllik, blåklokke, hårsvæve, tepperot, småsmelle og gulaks. Fleire av dei er karakteristiske for enger som er lite til svakt gjødsla (Losvik 1988), og slike areal er heller sjeldne i det moderne kulturlandskapet.
Truslar/konfliktar: Det er tendensar til attgroing i området. Særleg furu, bjørk, hassel og osp veks opp. Eit granbelte utgjer den vestlege grenselinja og er ei kjelde til spreiing av små granplanter i området. Opphøyr av beite vil føra til at feltsjiktet gror igjen med påfølgjande utskygging av engartane. Tilføring av gjødsel vil ha tilsvarande effekt. I tillegg kan hogst, samt treslagskifte og utbygging, vera aktuelle truslar mot naturtypen og det biologiske mangfaldet.
Forvaltning/tiltak: Hagemarka viser ulike suksesjonsstadium frå opne engsamfunn til slutta skogsamfunn. Denne spennvidda bør oppretthaldast slik at dei ulike kulturmarksytpane som
118 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark innmarksenger, urterike utmarksenger, hasselhagar, einerbakkar og bjørkehagar også kan vera del av det framtidige kulturlandskapet. Dette kan gjerast ved kombinert beitegang av ulike husdyrslag slik som i dag.
Soppfloraen i området er ikkje kjend, og lokaliteten bør undersøkast nærare, særleg med omsyn til raudlista beitemarkssoppar.
Grunngjeving: Hagemarka er eit område med gamle styva bjørketre som kan vera livsmiljø for mange artar. Det veks til dømes rikeleg med lav på dei. Trea har ikkje vore skorne i seinare tid, men dei har eit restaureringspotensiale. Trass i at lokaliteten ligg i eit aktivt jordbruksområde, viser hagemarka stor variasjon i kulturmarkstypar og suksesjonstrinn, og kan såleis vera eit viktig område for biologisk mangfald. Området har stor landskapsestetisk verdi, og er interessant for undervisning og forsking. På dette grunnlaget får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort ved synfaring i felt, og samsvarer med Hauge & Austad (1988). Grenselinja følgjer steingjerdet i aust og granplantefeltet i vest. I nord følgjer ho den gamle gardsvegen som leier frå Stenehjem, og i sør følgjer ho markslagsgrensa for innmark.
Skriftlege kjelder: Hauge & Austad (1988), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
119 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
1420 10041 England
Naturtype: Hagemark Areal: 47,5 daa Vegetasjonstype: D5, G12c Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 000 940 Kartblad M711 1417 IV Hoh: Ca. 300–500 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 19.07.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Lokaliteten ligg i den austvendte fjellsida ovanfor Ølnes i Barsnesfjorden, like nord for gardshusa på England. Berggrunnen i området er hovudsakleg granittisk gneis (augegneis) og fyllitt med innslag av glimmerskifer.
Lokaliteten femner om ein kulturpåverka almeskog (risingsli) med innslag av rogn, selje, bjørk og gråor. Det er ein relativt konsentrert og stor bestand med over 100 styvingstre. Lokaliteten representerer såleis ein type kulturskog som tidlegare var svært vanleg, men som det er få restar igjen av i fylket. I dag er dette ein av dei betre førekomstane av gamle styvingstre i Indre Sogn.
Området har vore, og er framleis sterkt kulturpåverka, i dag som beitemark for sau og storfe. Samansetjinga i feltsjiktet viser enno spor etter den lysopne strukturen i den gamle kulturskogen.
På dei gamle, styva trea veks fleire uvanlege og dels raudlista sopp- og lavartar.
Særskilde artar: Fleire av dei styva almetrea har falle over ende i nyare tid, og det har kome inn noko sopp på desse. Den omsynskrevjande (DC) arten rustkjuke og signalarten skrukkeøre, er begge typiske for gamal almeskog i regionen Miljøfaglig utredning (1999). I tillegg er det registrert fleire kravfulle skorpelav som er typiske for gamle, styva almetre, til dømes blådoggnål og bleikdoggnål.
Når det gjeld det vidare artsmangfaldet, er det ikkje påvist raudlista, vedbuande sopp på levande almetre, men området har truleg potensiale for einskilde slike artar (som skumkjuke og narrepiggsopp).
Den sårbare (V) arten kvitryggspett er observert under næringssøk på ei osp i området.
120 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
Truslar/konfliktar: Det er høg bonitet i området, og treslagskifte til gran er ein potensiell trussel.
Forvaltning/tiltak: Å ta opp att styving av almetre vil vera det viktigaste skjøtselstiltaket. På sikt kan dette vera ein føresetnad for å ivareta naturverdiane i området. Framleis beite av husdyr vil òg vera ein fordel for det biologiske mangfaldet. Dessutan vil det vera positivt om eksisterande granplanter vert fjerna, og andre lauvtre, spesielt gåror, bør tynnast.
Grunngjeving: Lia har ein eigenverdi på grunn av arealstorleik og mengda av gamle, grove styvingstre som har restaureringspotensiale. Slike risingslier er sjeldne i dag. På desse trea førekjem fleire kravfulle lav- og soppartar som er knytte til gamal alm. Både kontinuiteten i gamle tre, storleiken og førekomsten av raudlisteartar er etter måten god, men ikkje heilt spesiell. I tillegg kan det sjå ut til at lia er eit viktig beiteområde for kvitryggspett. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort i felt, og samsvarer med Helle & Austad (1989). Grenselinjene følgjer dels markslagsgrensene for lauvskog i sør og nordvest.
Skriftlege kjelder: Helle & Austad (1989), Henry (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Miljøfaglig utredning (1999) Munnlege kjelder:
121 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
1420 10042 Bøyadalen
Naturtype: Hagemark Areal: 89 daa Vegetasjonstype: G1, G4, A4 Kartutsnitt (ØK): AT 08-1-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 798 175 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 100-135 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg i eit gamalt stølsområde fremst i den nordvendte Bøyadalen. Lokaliteten ligg på glasifluviale avsetningar og skredmateriale.
Området er ein mosaikk av naturtypane hagemark og naturbeitemark. Hagemarka, ein gamal styva bjørkehage, ligg søraust for Bøyafjellstølen og skrår oppover mot Holten. Bjørkehagen vart siste gong nytta til lauving kring 1940, og sidan har den einaste aktiviteten her vore beiting.
Naturbeitemarka utgjer den nordlege enden av området og strekkjer seg ned mot elva. Søyleeiner og små bjørker pregar busksjiktet her. Småbiotopar som steinmurar førekjem i området, og er element som kan ha verdi for det biologiske mangfaldet. Naturbeitemarka er elles myrlendt med innslag av fuktkrevjande artar.
Særskilde artar: Det er ikkje registrert særskilde artar i området.
Truslar/konfliktar: Opphøyrd hevd med påfølgjande gjengroing og lite nydanning av tre, samt hogst, treslagskifte og tilplanting er potensielle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: For å hindra gjengroing er det viktig at beitetrykket vert halde oppe. Den gamle bjørkehagen kan ha restaureringspotensiale, og dei gamle bjørkene bør i så fall skjerast.
Det er ikkje usannsynleg at lokaliteten kan husa interessante artar beitemarkssopp, dvs. grasmarksoppar knytte til gamle beite- og slåttemarker med låg jordbearbeidingsgrad, langvarig hevd og låg gjødslingsintensitet (Jordal 1997). Området bør difor undersøkast nærare, særleg med omsyn til slike artar.
122 Naturtypar i Sogndal kommune – Hagemark
Grunngjeving: Styvingstrea kan vera livsmiljø for ei rekkje artar, deriblant mange trua artar, og artar som opphavleg var knytte til urskog (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Dessutan har mange kryptogamartar og insekt sine einaste eller viktigaste førekomstar på styvingstre. Området kan til dømes husa raudlista soppartar, og styvingstrea kan kanskje restaurerast. Lokaliteten får difor verdi C som lokalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Hauge et al. (1992). Den bratte fjellveggen Holten avgrensar stølsområdet mot aust, medan riksvegen dannar grenselinje mot vest.
Skriftlege kjelder: Hauge et al. (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
123 Naturtypar i Sogndal kommune – Skogsbeite
1420 10043 Anestølen nord
Naturtype: Skogsbeite Areal: 248 daa Vegetasjonstype: G5b, G4a, C1c, C2c Kartutsnitt (ØK): AW 79-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 878 057 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 480–625 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 26.06.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Anestølen ligg i nordenden av Anestølsvatnet fremst i Sogndalsdalen. Sjølve stølen ligg i dalbotnen der dei to bredalane Tverrdalen og Langedalen møtest. I fjellsida under Barnakona midt mellom desse to dalane, ligg skogsbeitemarka eksponert mot sør-sørvest. Lokaliteten ligg på grunnfjell av sure bergartar som gneis og granitt.
Det er ei skogsbeitemark i ein fjellbjørkeskog som er sterkt beitepåverka av geiter og sauer. Fjellbjørk dominerer tresjiktet, og ei selje med tydelege spor etter styving er eit karakteristisk nøkkelelement i lokaliteten. Skogen er lysopen, og dette gir god lysinnstråling i feltsjiktet. Fjellbjørkeskogen har eit grasrikt feltsjikt som er prega av intenst beite, men i einskilde parti dominerer bregner. Vest for beitevollen er til dømes storbregneskog dominerande vegetasjonstype.
Særskilde artar: Feltsjiktet er generelt dominert av karakteristiske artar som gulaks, finnskjegg, myrfiol og fjellfiol.
Skogburkne samt høgstauder som skogstorkenebb og tyrihjelm er i tillegg dominerande artar i storbregneskogen. Dessutan er det eit særpreg at det austlege elementet tyrihjelm opptrer saman med den oseaniske arten smørtelg i området.
Truslar/konfliktar: Opphøyrd beitepåverknad eller for lågt beitetrykk vil føra til gjengroing, og området vil truleg få tett oppslag av bjørk.
Forvaltning/tiltak: Det er ønskjeleg å halda området slik det er i dag. Stølen bør drivast med beitedyr som sau og geit.
124 Naturtypar i Sogndal kommune – Skogsbeite
Soppfloraen i området er ikkje kjend, og bør undersøkast nærare særleg med omsyn til interessante artar beitemarkssopp.
Grunngjeving: Anestølen er det einaste stølsområdet i kommunen med relativt sterkt beitepress. Og det er nettopp dette som gir lokaliteten det karakteristiske preget med eit gras- og urterikt feltsjikt i den lysopne skogen. Området har stor verdi som referanseområde. Dette med tanke på tidlegare tiders sterke utnytting av naturgrunnlaget, samt som vegetasjonsøkologisk referanseområde for å studera artssamansetnad og dynamikk i slike kulturpåverka vegetasjonstypar. Skogsbeitet er dessutan intakt og velutvikla, prega av langvarig og framleis hevd, med førekomst av beiteindikatorar som finnskjegg. I tillegg er kombinasjonen av det austlege og vestlege floraelementet, tyrihjelm og smørtelg, eit spesielt innslag, og dessutan kan området husa raudlista beitemarkssopp. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: I nord grensar lokaliteten mot storsteina ur. Elles følgjer kartavgrensinga dels markslagsgrensene for lauvskog på høg bonitet, og er gjort av underteikna i felt.
Skriftlege kjelder: Berget (1989), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
125 Naturtypar i Sogndal kommune – Parklandskap
1420 10044 Amblegard
Naturtype: Parklandskap Areal: 2 daa Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): BD 74-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 868 842 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 60 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 03.08.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Lokaliteten ligg ved gamle museet i Kaupanger, knytt til jordbrukslandskapet i Øvre Amla, og er eksponert i sørvestleg retning. Grunnen i området er av anorthositt og lys gneis, dvs. fattige bergartar.
På sørsida av vegen inn til gamle museet står ei trerekkje med fire spisslønner og ein alm. Dei vart truleg planta kring 1865, og er restar etter ein ”alle” som tidlegare førde til gamle Nybøbakken og Strandbakken ned til sjøen. Almen, det austlegaste treet i rekkja er størst, med ein diameter på 105 cm i brysthøgd, og ei trehøgd på 21 m. På motsett side av vegen, i det gamle museumsområdet, står dessutan ein stor ask med ein diameter på 115 cm i brysthøgd og ei trehøgd på 22. På dette treet deler hovudstammen seg i to like over brysthøgd.
Dei gamle trea er prega av kontinuitet i treverk, samt i kronesjikt, og dei representerer truleg stabile miljø. Det veks rikeleg med kryptogamflora på dei, men denne er ikkje kjend.
Særskilde artar: Lokaliteten kan ha ein spesiell verdi for insekt, fuglar, og flaggermus. På byrjinga av 1900-talet (1908, 1915, 1917 og 1924) vart det registrert langøyreflaggermus og brandtflaggermus/skjeggflaggermus i Amla (Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1998). Dette er artar som bør overvakast (DM) (Direktoratet for naturforvaltning 1999b).
Truslar/konfliktar: Det andre treet i rekkja, rekna frå Kaupanger, er knekt i toppen og nokre av trea har skranta dei siste åra. Overdriven skjøtsel, til dømes at døande tre vert fjerna før det er naudsynt, og treslagskifte, kan vera potensielle truslar mot naturtypen og det biologiske mangfaldet i området.
126 Naturtypar i Sogndal kommune – Parklandskap
Figur 17. Store gamle tre kan vera viktige biotopar for biologisk mangfald, mellom anna fordi dei kan husa ei rekkje artar, både sopp, lav, mose og insekt.
Forvaltning/tiltak: Bruk av sprøytemiddel er uheldig, og ein bør unngå kunstgjødsel.
Sopp-, lav- og mosefloraen på trea er ikkje kjend, og bør undersøkast nærare. Dessutan bør det gjerast nye registreringar med omsyn til viltartar som flaggermus.
Grunngjeving: Det er eit lite parklandskap av gamle tre. Tidlegare er det dessutan registrert flaggermusartar som bør overvakast i området. Men kjeldene for desse funna er av eldre dato, og opplysningane kan difor ikkje tilleggjast særleg stor vekt. Ein skal likevel ikkje sjå vekk frå at lokaliteten kan vera viktig for desse artane også i dag. Naturtypen er sjeldan i kommunen, og etter ei totalvurdering får området verdi C som lokalt viktig. Justering av verdien må vurderast etter nærare undersøkingar i felt og ved funn av raudlista artar.
Avgrensing: Avgrensinga er gjort av underteikna etter synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Heiberg (2001) Munnlege kjelder: Gjert Heiberg
127 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
1420 10045 Norum kyrkje
Naturtype: Erstatningsbiotopar Areal: 3,5 daa Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): AV 74-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 921 835 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 20 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Norum kyrkje ligg i Norane, på vestsida av Sogndalsfjorden, om lag ein km nord for Nornes. Kyrkjer og kyrkjegardar er vanlegvis stabile miljø der både tre og bygningar kan stå urørde gjennom århundre. Dei vert gjerne rekna som viktige leveområde for flaggermus, og dessutan kan dei fungera som viktige kvile- og ynglelokalitetar for slike artar (Direktoratet for naturforvaltning 1999a, 1999b).
Det er funne spor (ekskrement) etter flaggermus i kyrkjetårnet (Jostein Yttri pers. medd.), men kva artar som finst er uvisst. Også kyrkjegarden kan vera eit viktig leveområde for slike artar sidan store lauvtre truleg dannar insektrike biotopar for jaktande flaggermus. Greinene kan fungera som kvileplass om sommaren.
Kyrkjegarden er dessutan omgitt av gamle steinmurar, småbiotopar som også kan vera viktige for det biologiske mangfaldet i området.
Særskilde artar: Den sårbare (V) arten pelskjuke er funnen på ei gamal ask ved kyrkja (Gaarder 1993).
Truslar/konfliktar: Flaggermus har vist seg å vera spesielt følsame for miljøgifter som til dømes vert nytta i kampen mot skadedyr i hus, og ved sprøyting av tømmer (Isaksen et al. 1998). Dette er middel som inneheld klorerte hydrokarbon, til dømes lidan (γ -HCH) som vert nytta til bekjemping av husbukk og soppmiddel som pentaklorfenol (PCP) (Rydell 1987).
Hogst er ein potensiell trussel mot pelskjuke.
128 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
Forvaltning/tiltak: Flaggermus er freda etter viltlova §3, og Norge har dessutan slutta seg til ein europeisk avtale om vern av flaggermus (Isaksen et al. 1998).
Kjemiske middel som er nemnde ovanfor bør ikkje nyttast til bekjemping av sopp og vedbuande insekt i kyrkja. Men det finst alternative middel som ikkje ser ut til å ha skadeleg verknad på flaggermus. Det bør informerast om kva insekt- og soppmiddel som ikkje er giftige for slike artar, og det bør gjerast nærare undersøkingar for å bestemma kva artar som held til i lokaliteten. Ein bør dessutan ta vare på gamle lauvtre kring kyrkja.
Pelskjuke er i hovudsak funnen på levande stammar av ask, gjerne på tre som av ulike årsaker er svekka (Aas & Gaarder 1993). Trea på kyrkjegarden må såleis ikkje hoggast, heller ikkje tre som på ein eller annan måte er svekka bør fjernast.
Grunngjeving: : Det er dokumentert førekomst av flaggermus i kyrkjetårnet og lokaliteten har såleis viltvekt 2, viktig (Direktoratet for naturforvaltning 1996). Dessutan er ni av flaggermusartane på den norske raudlista, artar som bør overvakast (DM). Langøyreflaggermus er ein av desse artane, og det er den vanlegaste flaggermusarten i kyrkjetårn (Rydell 1987). Sannsynet for at arten/artane som held til i lokaliteten er raudlista, er såleis stort. Pelskjuke er dessutan ein sårbar art, og lokaliteten får difor verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer grensa kring kyrkjegarden.
Skriftlege kjelder: Gaarder (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Jostein Yttri
129 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
1420 10046 Kaupanger stavkyrkje
Naturtype: Erstatningsbiotopar Areal: 6 daa Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): BD 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 050 845 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 20 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Kaupanger stavkyrkje ligg om lag 0,5 km søraust for Kaupanger sentrum, rett aust for den gamle ferjekaien i Amlabukti. Kyrkjer og kyrkjegardar er vanlegvis stabile miljø der både tre og bygningar kan stå urørde gjennom århundre. Dei vert gjerne rekna som viktige leveområde for flaggermus, og dessutan kan dei fungera som viktige kvile- og ynglelokalitetar for slike artar (Direktoratet for naturforvaltning 1999a, 1999b).
Det er funne spor (ekskrement) etter flaggermus i kyrkjetårnet (Jostein Yttri pers. medd.). Kyrkjegarden kan dessutan vera eit viktig leveområde for slike artar sidan store lauvtre truleg dannar insektrike biotopar for jaktande flaggermus, og greinene kan fungera som kvileplass om sommaren.
Området er i tillegg omgitt av gamle steinmurar, småbiotopar som også kan vera viktige for det biologiske mangfaldet, til dømes sjeldne sopp og lavartar.
Særskilde artar: Kva artar som finst er uvisst, men det er grunn til å tru at nordisk flaggermus kan vera ein av artane sidan denne arten er registrert fleire stader i kommunen (Gjerde & Fuszara 1995). Også langøyreflaggermus er registrert i Amla i 1995 (Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1998).
Den raudlista sopparten leucopaxillus alboalutaceus er funnen i området.
Truslar/konfliktar: Flaggermus er følsame for miljøgifter som til dømes vert nytta i kampen mot skadedyr i hus og ved sprøyting av tømmer (Isaksen et al. 1998). Dette er middel som inneheld klorerte hydrokarbon, til dømes Lidan (γ -HCH) som vert nytta mot åtak av husbukk, og soppmiddel som pentaklorfenol (PCP) (Rydell 1987).
130 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
Forvaltning/tiltak: Flaggermus er freda etter viltlova §3, og Norge har dessutan slutta seg til ein europeisk avtale om vern av flaggermus (Isaksen et al. 1998).
Kjemiske middel som er nemnde ovanfor bør ikkje nyttast mot sopp og vedbuande insekt. Men det finst alternative middel som ikkje ser ut til å ha skadeleg verknad på flaggermus, til dømes permetrin, cypermetrin og deltametrin mot insekt, og borester-7 samt zinkoktoat mot sopp (Rydell 1987). Det bør informerast om kva insekt- og soppmiddel som ikkje er giftige for flaggermus. Ein bør dessutan ta vare på gamle lauvtre kring kyrkja, og det bør gjerast nærare undersøkingar for å bestemma kva artar som held til i lokaliteten.
Grunngjeving: Det er dokumentert førekomst av flaggermus i kyrkjetårnet og lokaliteten har såleis viltvekt 2 (Direktoratet for naturforvaltning 1996). Dessutan er ni flaggermusartar førde opp i den norske raudlista, og sannsynet for at ein av desse artane held til i lokaliteten er difor stort. Dei er alle artar som bør overvakast (DM). Langøyreflaggermus er ein av desse. Dette er den vanlegaste flaggermusarten i kyrkjetårn (DM) (Rydell 1987), og arten er registrert i Amla. Sjansen for at arten held til i tårnet er difor rekna å vera stor. I tillegg er den sjeldne (R) sopparten leucopaxillus alboalutaceus funnen i området, og lokaliteten får difor verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer delvis grensene kring kyrkjegarden.
Skriftlege kjelder: Direktoratet for naturforvaltning (1996), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1998), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Soppdatabasen (2001) Munnlege kjelder: Jostein Yttri
131 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
1420 10047 Stedje kyrkje
Naturtype: Erstatningsbiotopar Areal: 8 daa Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 977 895 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 30 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Stedje kyrkje ligg om lag 0,5 km sør for Sogndal sentrum. Kyrkjer og kyrkjegardar er vanlegvis stabile miljø der både tre og bygningar kan stå urørde gjennom århundre. Dei vert gjerne rekna som viktige leveområde for flaggermus, og dessutan kan dei fungera som viktige kvile- og ynglelokalitetar for slike artar (Direktoratet for naturforvaltning 1999a, 1999b).
Det er funne spor (ekskrement) etter flaggermus i kyrkjetårnet på Stedje kyrkje (Jostein Yttri pers. medd.). Kva artar som finst er uvisst, men det er grunn til å tru at nordisk flaggermus kan vera ein av artane sidan denne arten er registrert fleire stader i kommunen (Gjerde & Fuszara 1995). Også kyrkjegarden kan vera eit viktig leveområde for slike artar sidan store lauvtre truleg dannar insektrike biotopar for jaktande flaggermus. Greinene kan fungera som kvileplass om sommaren.
Kyrkjegarden er dessutan stadvis omgitt av gamle steinmurar, småbiotopar som også kan vera viktige for det biologiske mangfaldet i området, til dømes for sjeldne sopp og lavartar.
Særskilde artar: Ingen kjende
Truslar/konfliktar: Flaggermus har vist seg å vera spesielt følsame for miljøgifter, til dømes i kampen mot skadedyr i hus og ved sprøyting av tømmer (Isaksen et al. 1998). Dette er middel som inneheld klorerte hydrokarbon, til dømes lidan (γ-HCH) som vert nytta mot åtak av husbukk, og soppmiddel som pentaklorfenol (PCP) (Rydell 1987).
Forvaltning/tiltak: Flaggermus er freda etter viltlova §3, og Norge har dessutan slutta seg til ein europeisk avtale om vern av flaggermus (Isaksen et al. 1988).
132 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
Kjemiske middel som er nemnde ovanfor bør ikkje nyttast i kampen mot sopp og vedbuande insekt. Men det finst alternative middel som ikkje ser ut til å ha skadeleg verknad på flaggermus, til dømes permetrin, cypermetrin og deltametrin mot insekt, og borester-7 og zinkoktoat mot sopp (Rydell 1987). Det bør informerast om kva insekt- og soppmiddel som ikkje er giftige for flaggermus. Ein bør dessutan ta vare på gamle lauvtre kring kyrkja og det bør gjerast nærare undersøkingar for å bestemma kva artar som held til i lokaliteten.
Grunngjeving: Det er dokumentert førekomst av flaggermus i kyrkjetårnet og lokaliteten har såleis viltvekt 2, (Direktoratet for naturforvaltning 1996). Dessutan er ni av flaggermusartane i den norske raudlista artar som bør overvakast (DM). Sannsynet for at iallfall ein av dei finst i Stedjekyrkja er difor stort. Sjansen er stor for at det kan vera langøyreflaggermus fordi dette er den vanlegaste flaggermusarten i kyrkjetårn (Rydell 1987). Sjansen for at arten held til i tårnet er difor stor. Lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Grenselinja følgjer gjerdet kring kyrkjegarden.
Skriftlege kjelder: Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Jostein Yttri
133 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
1420 10048 Loftesneshola
Naturtype: Erstatningsbiotopar Areal: 2,5 daa Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 993 898 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 20 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 06.09.00 (ElN) Datakvalitet: Svært god
.
Skildring: Loftesneshola ligg sør for Loftesnesbrua, ved Byggsenteret, og er av avsette lausmassar frå siste istid (Farestveit 1987).
Sand og grustak er ein menneskeskapt naturtype der mange artar som har mista sine naturlege leveområde har funne seg til rette. Fleire sandtak i Sogndal er i ferd med å bli sletta ut. Det vert ikkje lenger henta ut massar frå området. Men lokaliteten har ferske og tydelege spor etter ein sandsvalekoloni som held til i området frå mai til september. Dei har sannsynlegvis halde til i sandtaket sidan den gamle ferdselsvegen mellom Sogndal og Kaupanger vart bygd i 1937 (Einar Nedrelo pers. medd.).
Særskilde artar: Sandsvaler
Truslar/konfliktar: Nedre kant av området vert nytta som fylling for landbruksavfall, og gjenfylling er ein potensiell trussel i området. Utbygging og attgroing er andre potensielle truslar.
Forvaltning/tiltak: Gjenfylling av sandtaket må ikkje skje. Mange virvellause dyr er trua på grunn av sanering av sand og grustak (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Denne faunaen er ikkje særleg kjend i Sogndal, og lokaliteten bør undersøkast nærare, særleg med omsyn til sjeldne insektartar.
Grunngjeving: Sand- og grustak er biotopar som fungerer som erstatning for naturtypar som i dag er sjeldne. Sandsvale er ein spesialisert art som er avhengig av sandtak eller strandbrinkar (Jonsson 1996). Sandtaket i Loftesneshola har i lang tid fungert som eit viktig leveområde for denne arten, og lokaliteten får difor verdi B, som viktig/regionalt verdifull.
134 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
Avgrensing: Lokaliteten grensar til innmark i nord, og til industriområde/forretningsbygg i sør. Kartavgrensinga er gjort av underteikna i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
135 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
1420 10049 Skjeldestad
Naturtype: Erstatningsbiotopar Areal: 17 daa Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 962 899 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 100–125 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 05.09.00 (ElN) Datakvalitet: Svært god
.
Skildring: Lokaliteten ligg i Skjeldestadterrassen, på sørsida av Sogndalselvi ved utgangen av Sogndalsdalen, og er ein del av breelveavsetjingane frå siste istid (Farestveit 1987).
Sand og grustak er ein menneskeskapt naturtype der mange artar som har mista sine naturlege leveområde har funne seg til rette. Fleire sandtak i Sogndal er i ferd med å bli sletta ut. Lokaliteten på Skjeldestad har tydelege spor etter ein sandsvalekoloni som held til i/har halde i sandtaket.
Særskilde artar: Jfr. ovanfor.
Truslar/konfliktar: Sandtaket er i ferd med å bli fylt igjen på grunn av fare for at grunnen i området skal rasa ut (Einar Nedrelo pers. medd.). Store delar av sandtaket er dessutan i ferd med å gro att.
Forvaltning/tiltak: Mange virvellause dyr er trua på grunn av sanering av sand og grustak (Direktoratet for naturforvaltning 1999a), og gjenfylling av sandtaket bør ikkje fullførast.
Grunngjeving: Sandtaket på Skjeldestad er det største i Sogndal, og ser ut til å fungera som eit viktig leveområde for sandsvaler, ein spesialisert art, som er avhengig av denne naturtypen. Undersøkingar av insektfaunaen i sand- og grustak er ikkje gjorde. Men ”føre- var prinsippet” tilseier at nokre gamle sand- og grustak bør få liggja urørde. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a)
136 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
1420 10050 Årøy
Naturtype: Erstatningsbiotopar Areal: 1daa Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 016 943 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 30 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 21.07.99 Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Lokaliteten ligg i Årøy, ved nordenden av Barsnesfjorden, på israndsavsetnader frå siste istid.
Sand og grustak er ein menneskeskapt naturtype der mange artar som har mista sine naturlege leveområde har funne seg til rette. Fleire sandtak i Sogndal er i ferd med å bli sletta ut. Det aktuelle området er ein erstatningsbiotop i form av eit lite sandtak. Det fungerer som levestad for ein sandsvalekoloni.
Særskilde artar: Jfr. ovanfor.
Truslar/konfliktar: Det vert enno teke ut noko sand her, men utbygging og attgroing er potensielle truslar.
Forvaltning/tiltak: Mange virvellause dyr er trua på grunn av sanering av sand og grustak (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Denne faunaen er ikkje særleg kjend i Sogndal, og lokaliteten bør undersøkast nærare med omsyn til sjeldne insektartar. Gjenfylling av sandtaket må ikkje skje.
Grunngjeving: Sand- og grustak er biotopar som fungerer som erstatning for naturtypar som i dag er sjeldne. Det er ikkje gjort undersøkingar av insektfaunaen i sand- og grustak i Sogndal. ”Føre- var prinsippet” tilseier difor at biotopen bør få liggja urørt.
Sandtaket er ikkje stort, men det fungerer som eit viktig leveområde for sandsvaler, ein spesialisert art som er avhengig av denne naturtypen. Lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull.
137 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
Figur 18. Sandtaket har ein viktig funksjon mellom anna for sandsvalene som hekkar her.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
138 Naturtypar i Sogndal kommune – Deltaområde
1420 10051 Selseng-Søylane
Naturtype: Deltaområde Areal: 230 daa Vegetasjonstype: C3, E3b, G12, J3, K3, K4 og Q3d Kartutsnitt (ØK): AV 78-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 892 019 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 405 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 30.06.99 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Området ligg i Sogndalsdalen, ved utløpet av Selsengselvi, Stilla, i nordenden av Dalavatnet på glasifluviale avsetningar.
Tilføring av mineraljord frå elva gjer området produktivt. Men miljøet her er ustabilt på grunn av tidvis overfløyming. Likevel er deltaet ein mosaikk av naturtypane fukteng, myr, sumpskog og deltaområde, og lokaliteten har ein viktig funksjon både som nærings-, trekk- og hekkebiotop for mellom anna ender og vadefuglar.
Arealet på nordsida av Selsengselvi er karakterisert av gradvise overgangar mellom ombrotrof og minerotrof myr i myrkantane, og er elles ei veksling mellom fastmatte- og mjukmatte myr. Delar av området er elles våtmarkseng der ulike storrartar dominerer. Den sørlegaste enden av deltaet er prega av beitepåverka gråor-heggeskog og viersumpskog/flaummarkskog ved elvebreidda. På sørsida av Selsengselvi er fastmatter vanlege. Vassvegetasjonen er særleg rik i ein pøl som ligg litt innpå deltaet der sylblad og evjesoleie opptrer i mengder.
Særskilde artar: Myrområda på nordsida av Selsengselvi grensar til innmark som er eit viktig areal for viper i området. Vidare er lokaliteten eit viktig våtmarksområde som vert nytta av ei rekkje artar vadarar, ender og andre våtmarksfuglar, til dømes svartand som er ein omsynskrevjande (DM) art. Det er dessutan registrert fleire sårbare og direkte trua fugleartar her tidlegare.
Soppfloraen er ikkje kjend, men inkluderer truleg eit tal regionalt sjeldne taxa som er assosierte med myr og sumpskogar (XV Nordic Mycological Congress Sogndal 2000).
Truslar/konfliktar: Grøfting og oppdyrking er aktuelle truslar, særleg på austsida av elva.
139 Naturtypar i Sogndal kommune – Deltaområde
Vidare har fuktige parti i vasskanten langs Dalavatnet, t.d. våtmarksenga, tidlegare vore ein viktig fôrressurs i form av både slått og beite. Men beitetrykket har gått ned dei seinare åra, og området er såleis trua av gjengroing. Samstundes beitar hestar våtmarksenga på sørsida i sommarhalvåret, og hestetrakk kan vera ein trussel mot ornitologiske verdiar i området i hekketida.
Forvaltning/tiltak: Utanom den avgrensa tidsperioden i hekketida, kan det vera ein fordel om beitetrykket vert halde oppe, og gjerne i større grad enn i dag, for å hindra gjengroing.
Soppfloraen i området bør undersøkast nærare.
Grunngjeving: Elvedelta har generelt høg biologisk produksjon og eit stort artsmangfald, men er blant dei mest utsette naturtypane i Norge. Selsengs-deltaet er ein ”oase” i landskapet med ein mosaikk av sjeldne naturtypar som gråor-heggeskog, fukteng og intakt låglandsmyr. Våtmarksenga er blant anna ei av fåe innslag i kommunen, og området kan såleis fungera som eit viktig referanseområde. Lokaliteten utgjer eit heilskapleg område i landskapsøkologisk perspektiv og er elles ein viktig biotop som raste- og hekkeplass for våtmarksfugl. Tidlegare har det vore registrert både sårbare og direkte trua artar her, men i seinare år er det mangel på kontinuitet i desse opplysningane. Likevel er svartand, ein art som bør overvakast (DM), observert i området. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull, men ei eventuell oppjustering av verdien bør vurderast ved nye registreringar av raudlisteartar/artar med viltvekt 4 og 5.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt, og følgjer dels markslagsgrensene mot myr nord for Selsengselvi.
Skriftlege kjelder: Miljøverndepartementet (1978), Godø (1980), Godø (1983), Moe (1983), Samla plan for vassdrag (1984), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1985), Singsaas & Moen (1985), Helle & Austad (1989), Austad & Heiberg (1990), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Anonby (1997), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Johannes Anonby, Erik Solheim
140 Naturtypar i Sogndal kommune – Deltaområde
1420 10052 Anestølen
Naturtype: Deltaområde Areal: 186 daa Vegetasjonstype: J1, K3, K4a Kartutsnitt (ØK): AV 79-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 881 050 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 440–460 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 12.07.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Lokaliteten ligg ved nordenden av Anestølsvatnet på breelveavsetjingar. Lokaliteten er eksponert i sørleg retning, og klimaet er karakterisert av store nedbørmengder om vinteren og låge vintertemperaturar.
Området har verdifullt kulturlandskap og myrvegetasjon prega av beiting frå storfe, geiter og sau.
På elveslettene ved elveutlaupet er vegetasjonen fuktig og fattigmyr er dominerande vegetasjonstype. Men myrområda er sterkt mosaikkprega. Myrer dominert av gras og storrartar, samt urterike myrer, er registrerte innanfor det avgrensa området.
I følgje Samla plan for vassdrag (1984) har det tidlegare vore registrert fleire sårbare og/eller direkte trua fugleartar her. Men det er ikkje kontinuitet i desse opplysningane, og dei kan difor ikkje tilleggjast særleg vekt ved verdivurderinga. Likevel er fuglelivet ved Anestølsvatnet rikt, og området har liknande funksjon som lokalitet nr. 51 Selseng–Søylane i nordenden av Dalavatnet, men i mindre omfang.
Særskilde artar: Feltsjiktet har eit trivielt artsinventar og er i hovudsak dominert av storrartar som stjernestorr, flaskestorr og slåttestorr. Men karakteristiske artar i beitemarker som til dømes finnskjegg og harerug er vanlege, i tillegg til karakteristiske engartar som tepperot, smyle og engkvein.
Den raudlista arten bergand er nyleg registrert i lokaliteten. Området er elles kjent som ein god biotop for lirype.
141 Naturtypar i Sogndal kommune – Deltaområde
Truslar/konfliktar: Opphøyrd beite i området vil føra til gjengroing, sannsynlegvis ved tett oppslag av bjørk.
Forvaltning/tiltak: Det er ønskjeleg å halda området slik det er i dag. Stølsdrift i same omfang, og med dei same dyrerasane er naudsynt. Ei årsak til den opne vegetasjonen er nettopp den omfattande geitebeitinga og kombinasjon av fleire dyreslag.
Figur 19. Ferskvassdeltaet i Nordenden av Anestølsvatnet er eit viktig funksjonsområdet for mellom anna våtmarksfugl.
Grunngjeving: Deltaområdet på Anestølen er ikkje blant dei største, men har stor grad av naturtilstand. Vegetasjonen er relativt artsfattig, men Anestølen er det einaste stølsområdet i kommunen med så sterkt beitepress. Området har stor verdi som referanseområde for landskapet. Anestølen kan fungera som referanseområde både med tanke på tidlegare tiders sterke utnytting av naturgrunnlaget, samt som vegetasjonsøkologisk referanseområde for studiar av arts-samansetnad og dynamikk i kulturpåverka vegetasjonstypar. Deltaområdet er dessutan eit viktig funksjonsområde både som beite- og rasteplass, samt hekkeplass for ulike fugleartar. Bergand er observert i området, og dette er ein art som bør overvakast (DM). Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Garseg & Myrholt (1981), Godø (1983), Samla plan for vassdrag (1984), Berget (1989), Helle & Austad (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Munnlege kjelder: Knut Gunvordal
142 Naturtypar i Sogndal kommune – Fossesprøytsoner
1420 10053 Fardalsfossen
Naturtype: Fossesprøytsoner Areal: 10,5 daa Vegetasjonstype: Q4a Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 937 858 Kartblad M711: 1417 III Hoh: 40-100 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 27.06.00 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Fardalsfossen ligg i nedre del av Fardalsvelvi, nær elveutlaupet i Norafjorden i Fardal. Lokaliteten er eksponert i søraustleg retning. Grunnen i området er av fattige gneisartar.
Fardalsfossen og gjelet her er eit godt eksempel på ein foss ved utlaupet av ein hengande dal. Trass i noko ustabil vassføring i Fardalselvi utetter sommaren, har det utvikla seg ei fossesprøytsone. Sona nærast fossen inneheld særleg fuktkrevjande artar som elles er knytte til bekkar og bekkekantar som sjeldan eller aldri turkar ut.
Særskilde artar: Bekkeblom er mest dominerande i fossesprøytsona, og stjernesildre veks i fuktige bergsprekker. Lokaliteten kan elles vera interessant med omsyn til moseartane som opptrer i fossesprøytsona.
Truslar/konfliktar: Utbygging kan vera ein potensiell trussel i området.
Forvaltning/tiltak: Mosefloraen i fossesprøytsona er ikkje kjend, og bør undersøkast nærare.
Grunngjeving: Vegetasjonssona nær fossen er karakterisert av mosevegetasjon på stein og berg som truleg krev relativt jamn tilførsel av fukt, trass i at vassføringa i fossen til tider er noko ustabil. Naturtypen er ikkje vanleg i Sogndal, og lokaliteten får difor verdi C som lokalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
143 Naturtypar i Sogndal kommune – Fossesprøytsoner
1420 10054 Svedalsfossen
Naturtype: Fossesprøytsoner Areal: 8,5 daa Vegetasjonstype: Q4b, Q4c Kartutsnitt (ØK): AV 78-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 922 009 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 445-575 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 08.08.00 Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Svedalsfossen ligg ved Svedal på nordsida av Dalavatnet i Sogndalsdalen, om lag 14 km frå Sogndal sentrum. Lokaliteten er eksponert i sørvestleg retning, og ligg på grunnfjell av granittisk gneis.
Naturtypen utgjer dei opne kantsonene kring fossen. Svedalsfossen har ei så høg vassføring at det vert danna ei sone med stabil fossesprøyt og fosserøyk kring nedre del av fossen. Men fossespruten varierer gjennom året og døgnet, avhengig av mellom anna nedbør og snøsmelting.
Naturtypen er naturleg trelaus med tett vegetasjon av mosar, gras og urter. I sjølve fossen veks karakteristiske fuktkrevjande artar. Dessutan opptrer fargerike høgstauder på berghyllene i fossen og langs kantane nedanfor. Bergveggen og bergsprekkene i fossesprøytsona kan dessutan husa interessante, fuktkrevjande moseartar.
Særskilde artar: Fjellsyre, stjernesildre, snøsildre og rosenrot er karakteristiske artar i fossesprøytsona. Artar som mjødurt, vendelrot, skogstorkenebb, smørtelg, raud jonsokblom, skogstjerneblom og marikåpe dominerer i høgstaudeengene.
Truslar/konfliktar: Ingen kjende.
Forvaltning/tiltak: Mosefloraen i området er ikkje kjend, og bør undersøkast nærare.
144 Naturtypar i Sogndal kommune – Erstatningsbiotopar
Figur 20. Relativt jamn vassføring i Svedalsfossen gir ei stabil fossesprøytsone.
Grunngjeving: Fossesprøytsoner er ein sjeldan naturtype i Sogndal. Utforminga er velutvikla med ei stabil fossesprøytsone og tett vegetasjon av mosar, gras og urter, men ho er ikkje særleg stor. Lokaliteten får verdi C som lokalt viktig.
Avgrensing: Dei små engene er skarpt avgrensa mot tilgrensande skog av osp, bjørk og gran. Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Henry (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
145 Naturtypar i Sogndal kommune – Viktige bekkedrag
1420 10055 Svartaholsgrovi
Naturtype: Viktige bekkedrag Areal: 34,5 daa Vegetasjonstype: C3a, D6 Kartutsnitt (ØK): BD 74-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 069 837 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 0-75 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 03.08.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Området er i nedste del av Svartaholsgrovi som renn ut i Amla. Grunnen i området er fattig, og består av anorthositt og lys gneis med innslag av granodiorittiske gangar.
Svartaholsgrovi har ein frodig kantvegetasjon av edle lauvtre og ligg som ein korridor i det elles einsarta kultur- og barskoglandskapet i Amla. Lokaliteten har vestleg halling. Einskilde stader skjer elva seg ned i grunnen og dannar juv. Nokre stader har berget rasa litt ut og det fører til opphoping av død ved. Nøkkelelement som fuktige, mosekledde bergvegger, blokksteinar, gamle, grove tre og død ved, kan husa interessante artar. Elvi har i tillegg ein viktig funksjon som gytebekk for aure.
Særskilde artar: Edellauvtre som hassel, ask, alm, spisslønn og platanlønn, samt gråor og hegg, er dominerande treslag langs elvi. I feltsjiktet dominerer artar som gaukesyre og firblad, samt bregner som fugletelg, hengjeveng, og skogburkne.
Truslar/konfliktar: Kanalisering, steinsetting, utbygging, hogst av kantskog, øydelegging av kantsoner, forsøpling og anna ureining kan, vera aktuelle trusselfaktorar i området.
Forvaltning/tiltak: Kantsoner og skogen langs elva må ikkje hoggast. Lokaliteten bør dessutan undersøkast nærare med omsyn til interessante sopp-, lav- og moseartar.
Grunngjeving: Lokaliteten ligg i eit intensivt drive jordbruks- og skogsområde. Området er difor som ein oase i landskapet med spesielle naturmiljø og nøkkelelement som elles manglar i kulturlandskapet. Sjeldne sopp- og insektartar kan ha gode levekår i død ved, og ei rekkje sjeldne moseartar førekjem i- og langs bekkar (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Lauvskog og kantsoner langs bekken indikerer at området har verdifulle kvalitetar, til dømes for fuglar og insekt. Vegetasjonsbelta som
146 Naturtypar i Sogndal kommune – Viktige bekkedrag følgjer bekkedraget gjer dessutan at lokaliteten kan fungera som viktig spreiingskorridor for ulike artar. I tillegg har grovi funksjon som viktig gyteplass for anadrom laksefisk, som aure.
Det nedste partiet av Svartaholsgrovi har såleis ein viktig landskapsøkologisk funksjon, og etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: I nord følgjer grenselinja markslagsgrensene mot dyrka mark, og i sør grensar området til anleggsvegen som fører gjennom Amladalen. Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
147 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10056 Meisauri
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 71 daa Vegetasjonstype: D4 Kartutsnitt (ØK): AV 73-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 889 799 Kartblad M711: 1317 II Hoh: Ca. 50–350 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: Datakvalitet: God
.
Skildring: Lokaliteten ligg i ei vestvendt li like utanfor Fimreite, om lag 1 km søraust for Meisen. Bergrunnen består av gabbro, amfibolitt og basiske djupbergartar med innslag av anorthositt.
Det er ein alm-lindeskog som veks i ei smal sone mellom fjellveggen og ei stor ur. I tillegg til alm og lind er ask, osp, hegg og bjørk også vanglege artar i tresjiktet, medan busksjiktet er særleg rikt på hassel. Trea er relativt kortvaksne, 5-10 m.
Førekomstar av ulike signalartar vitnar om eit svært rikt feltsjikt. Men somme stader, i storsteina ur og på stader med ustabile tilhøve, kan dette sjiktet mangla heilt.
Særskilde artar: Det er registrert fleire artar som indikerer høge naturverdiar i området, til dømes signalartar som krossved i busksjiktet, samt bergmynte, svarterteknapp, vårerteknapp, raudflangre, breiflangre, kantkonvall og skogfaks (Haugset et al. 1996) i feltsjiktet.
Av raudlisteartar er dei sjeldne (R) artane sølvasal og takfaks registrerte i Meisauri.
Truslar/konfliktar: Ingen kjende
Forvaltning/tiltak: Ingen spesielle. Området bør få stå urørt slik som i dag.
Grunngjeving: Føremålet er å ta vare på ein klassisk lokalitet med rik og interessant urvegetasjon, og Meisauri er ein velutvikla bestand i rasmark. I følgje DN-handbok 13-1999 skal alle skogar med førekomst av lind kartleggjast, og dette er eit vanleg edellauvtre i Meisauri. Dessutan er det tidlegare
148 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog funne to sjeldne (R) karplanter i området. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Bestanden grensar til fjellveggen i aust og er elles omgitt av ur. Kartavgrensinga følgjer Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1979).
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1979), Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), herbariebelegg UB Munnlege kjelder:
149 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10057 Fagersand
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 507 daa Vegetasjonstype: D4c Kartutsnitt (ØK): AW 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 939 831 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 30-425 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 23.06.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg ved Fimreitevegen, om lag to km nordaust for Fimreite. Det er ein rik edellauvskog av alm-linde- typen, knytt til lett forvitrande, basiske bergartar som amfibolitt og forgneisa bergartar.
Bestanden ligg i ei bratt, nordvestvendt fjellside, og er sterkt utsett for steinsprang. Lind dominerer i tresjiktet, men alm, ask, og osp er også vanlege. Hasselkratt er framtredande element i busksjiktet saman med rogn.
Skogen er urørd, open og variert. Trea er av store dimensjonar. Dei er høge med grove, mosekledde stammar, og på både levande og døde almetre, veks det rikeleg med kjuker. Tilgangen på nøkkelelement som død ved i form av gadd og læger, samt grove steinblokker, er dessutan stor. Samstundes som skogen er prega av høg alder, er tilveksten av unge tre god. Vegetasjonen er særleg rik og frodig langs bekkefara som framstår som viktige småbiotopar i området.
Særskilde artar: I feltsjiktet dominerer myske som er ein signalart i edellauvskog (Haugset et al. 1996). Dessutan er Fagersand den einaste staden det er observert vaniljerot i kommunen (Knut Kay Berget pers. medd.). Furuvintergrøn og vårmarihand som også er sjeldne artar i Sogndal (Berget 1989), vart registrerte her.
Truslar/konfliktar: Eventuelle inngrep som vegbygging og rasførebygging bør utførast slik at kvalitetane i området ikkje vert påverka. Hogst kan vera ein potensiell trussel.
150 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
Figur 21. Lind er dominerande treslag i den rike Figur 22. Vårmarihand er ein sjeldan art i Sogndal edellauvskogen ved Fagersand, og opptrer i ulike og veks i lindeskogen ved Fagersand. dimensjonar. Forvaltning/tiltak: Skogen bør få stå urørd slik han er i dag. Sauer beitar i området, og beitetrykket bør haldast oppe. Lokaliteten er truleg levestad for fleire interessante artar, både for sopp, lav og mosar, og floraen bør difor undersøkast nærare.
Grunngjeving: I fylgje DN-handbok 13-1999 skal alle skogar med innslag av lind kartleggjast. Alm- lindeskogen er velutvikla og relativt stor med lind som dominerande treslag. Lokaliteten får verdi A, som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Lokaliteten grensar til fattigare furuskog i aust og søraust, medan osp er meir framtredande i sør. Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Ve (1968), Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Geir Gaarder, Knut Kay Berget.
151 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10058 Fatlaberget
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 900 daa Vegetasjonstype: D4, C3a Kartutsnitt (ØK): AV 74-5-1/3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 868 838 Kartblad M711: 1317 II Hoh: Ca. 20–250 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 29.06.99 og 05.08.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Edellauvskogen ligg i ei bratt sørvendt til sørvestvendt fjellside aust for Hermansverk. Sol- innstrålinga er god, og dette gir eit gunstig lokalklima. Grunnen i området er fattig, og består av bandgneis og skifrig gneis.
Edellauvskogen høyrer til alm–lindetypen, men langs bekkefar finst mindre areal med gråor- heggeskog. I tresjiktet dominerer alm og lind, med innslag av ask og vanleg bjørk øvst i bestanden. Nokre av trea har spor etter styving. I busksjiktet er ask, hassel, lind og krossved jamt fordelte.
Særskilde artar: I feltsjiktet er signalartane (Haugset et al. 1996) vårerteknapp, bergmynte, raudflangre og myske vanlege, myske somme stader nesten einerådande. Dette er artar som kan indikera høge naturverdiar i skogen. I tillegg er varmekjære artar som lundrapp, skogfaks, lundgrønaks, gullkløver, lakrismjelt, skogpersille, skogfaks, bergperikum, vill-lin, åkermåne, vivendel, kung og norsk asal særskilde artar i området.
Av raudlista soppartar er den sårbare (V) arten pelskjuke registrert på 52 askar og 2 almar i Fatlaberget og på Ytre Slinde. Arten har tettast førekomst i grunnlendte, bratte sørskråningar og på tre som er svekka eller tre som har vore styva. Dessutan er ein sjeldan (R) art karminslørsopp registrert i tillegg til fleire omsynskrevjande (DC) artar som sølvslørsopp og narrepiggsopp. Dei omsynskrevjande artane (DC) rustkjuke og indigobarksopp er registrerte på ask på Fiksnes.
Lokaliteten har i tillegg ein viktig funksjon for insektfaunaen. Ein sårbar- (V) og tre omsynskrevjande (DC) billeartar er registrerte i området. Den sårbare (V) løpebilla Panagaeus bipustulatus er registrert ved Fiksnes (Anonby 1992). Diplocoelus fagi lever på sopp som veks på lind og vart fanga i vindaugsfelle i 1988. Conopalpus testaceus er relativt vanleg i Fatlaberget og er avhengig av morken
152 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog ved. Cionus alauda tidlegare kjend nord til Holstein i Vest Tyskland, er no registrert i Fatlaberget der billa lever på brunrot (Hanssen 1989).
Truslar/konfliktar: Ytterlegare utbetring av vegen og fjellreinsking er potensielle truslar i området. Det er dessutan planlagt tunnellinnslag i området.
Forvaltning/tiltak: Tilgang på svekka tre samt god tilgang på daudt trevirke, er føresetnader for at bl. a. raudlisteartane skal klara seg i området. Hogst må ikkje førekoma. Eventuelle inngrep i området bør skje slik at dei biologiske verdiane vert ivaretekne på best mogleg måte.
Grunngjeving: Naturtypen er sjeldan og blant dei mest artsrike biotopane i Norge (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). I følgje DN-handbok 13-1999 skal alle skogar med innslag av lind kartleggjast. Fatlaberget er dessutan ei velutvikla, relativ stor utforming. Det er ein rik edellauvskog med varmekjær flora og fauna som er sjeldan så vel regionalt som nasjonalt. Både sårbare og omsynskrevjande sopp- og insektartar er registrerte i området. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Lokaliteten grensar til Fatlaelvi i vest, fjellskogen i nord og busetnad på Slinde samt lokalitet nr. 73 i aust. Kartavgrensinga følgjer Korsmo (1975), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1979) og Gaarder (1993) med nokre justeringar etter besøk i felt.
Skriftlege kjelder: Ve (1968), Heiberg (1974), Korsmo (1975), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1979), Bryhni et al. (1986), Berget (1989), Aas & Gaarder (1993), Gaarder (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Soppdatabasen (2001), herbariebelegg UB Munnlege kjelder: Tor Erik Brandrud
153 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10059 Ylvisåker
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 159 daa Vegetasjonstype: D6a Kartutsnitt (ØK): AW 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 928 843 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 10–300 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 27.07.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg i den søraustvendte fjellsida aust for Ylvisåkerneset, mellom Fardal i nord og Nornes i sør. Grunnen i området er fattig og består av gneis, ofte massiv og mangerittisk til diorittisk.
Lokaliteten ligg i ulendt og noko rasutsett terreng. Området har stor solinnstråling og lite snø om vinteren. Samstundes kjem sommaren tidleg, og edellauvskog og varmekjære artar dominerer såleis vegetasjonen. Ask og bjørk er dominerande treslag, men lind, alm, spisslønn og gråor er også vanlege. Spreidde førekomstar av planta gran førekjem, og i grensesona ned mot vegen veks ein del selje. Hassel dominerer i busksjiktet.
Nøkkelelement som bergvegger med underliggjande rasmark, underbyggjer verdiane i området. Steinsprang gjer at der er relativt jamn tilførsel av død ved, særleg i form av læger.
Særskilde artar: Signalarten myske (Haugset et al. 1996) er dominerande art i feltsjiktet i tillegg til kransmynte og hengjeaks, og kan indikera høge naturverdiar i skogen. I busksjiktet opptrer dessutan signalarten krossved.
Den sårbare (V) sopparten pelskjuke, er funnen på 25 asketre innanfor det avgrensa området, og arten er hovudsakleg registrert på levande stammar av ask. Soppen veks vanlegvis på tre som av ulike årsaker er svekka, og i dei bratte liene er det relativt mange funn på vertstre som har sårskader på grunn av steinsprang (Aas & Gaarder 1993). Den omsynskrevjande (DC) arten rustkjuke er også registrert på ask her, men er meir fåtallig enn pelskjuka.
Også vegkanten langs lokaliteten har innslag av tørketolande, varmekjære artar som bergmynte (signalart), gulkløver, lintorskemunn, tiriltunge og skogvikke.
154 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
Området fungerer som viktig levestad for hjort om vinteren.
Truslar/konfliktar: Den rike edellauvskogen ligg i bratt og ulendt terreng, og er i liten grad trua av større inngrep.
Forvaltning/tiltak: Området bør få stå urørd som i dag.
Grunngjeving: Området består av fleiraldra skog med varmekjære lauvtre som ask, alm, hassel, lind og spisslønn, og det er ein artsrik lokalitet. I følgje DN-handbok 13-1999 skal alle skogar med innslag av lind kartleggjast.
Fleire av dei tidlegare kjende lokalitetane til pelskjuke er i dag øydelagde på grunn av jordbruk og av prioriterte utbyggingsføremål som bustadfelt og veganlegg (Aas & Gaarder 1993). Men i dette området er det gjort fleire funn av denne sårbare (V) sopparten. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt. I sør grensar området til ein bekk og i nordaust er grensa trekt der bjørka vert meir dominerande innover mot Fardal. I aust grensar lokaliteten til berghamrar.
Skriftlege kjelder: Ve (1968), Aas og Gaarder (1993), Gaarder (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996a), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Jørn Erik Bjørndalen
155 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10060 Bondeviki
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 268 daa Vegetasjonstype: D2a, D4, B1 Kartutsnitt (ØK): AW 74-5-3/1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 953 870 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 10-225 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 28.07.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Lokaliteten ligg om lag 5 km sørvest for Sogndal sentrum, nord for Rv 5, i ei søraustvendt fjellside med god solinnstråling. Grunnen i området er fattig og består av massive gneisartar. Marka er fuktig, jordsmonnet næringsrikt, og vegetasjonen er frodig. Klimaet er gunstig og lokaliteten ligg fordelaktig til for kalde vintrar frå nord og vest.
Det er ein rik edellauvskog, men bjørk er dominerande treslag. Hassel er svært framtredande i busksjiktet og i tillegg opptrer noko lind. Hasselkratt med stadvis rikt feltsjikt er svært karakteristisk for lokaliteten. Ein del gamle bjørker har tydelege spor etter styving. Elles er gamle, store og grove lindetre særeigne element i lokaliteten.
Særskilde artar: Myske er ein signalart (Haugset et al. 1996) som er svært framtredande i feltsjiktet, og kan indikera høge naturverdiar i området.
Truslar/konfliktar: Gjengroing, utbygging, hogst og treslagskifte er aktuelle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: Området bør skjøttast, til dømes ved å ta opp att styving av trea. Nokre sauer beitar i området, og beitetrykket bør haldast oppe, eventuelt aukast.
Lokaliteten kan husa interessante artar sopp, mose, lav og insekt. Den raudlista pelskjuka er til dømes registrert like sørvest for det avgrensa området. Bondeviki bør difor undersøkast nærare, særleg med omsyn til slik flora og fauna.
Grunngjeving: Det er ein kontinuitetsprega, relativt stor hasselskog med innslag av store, grove, gamle bjørker og lindetre. I følgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) skal alle skogar med
156 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog innslag av lind prioriterast som svært viktige. Men lind er ikkje dominerande treslag i lokaliteten, og andre prioriterte område har meir velutvikla lindeskogar. Bondeviki er dessutan prega av attgroing. Men skogen har eit varmekjært artsinventar, og han er prega av høg alder. Det er ein sjeldan og trua naturtype, og området får difor verdi B som viktig/lokalt til regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Ve (1968), Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Einar Hamre
157 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10061 Stedjeberget
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 296 daa Vegetasjonstype: D4 Kartutsnitt (ØK): AW 74-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 971 878 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 10–425 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 28.07.01 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Lokaliteten ligg i ei sørvendt til søraustvendt fjellside, på ur og skredjord, om lag 1,5 km sørvest for Sogndalsfjøra. Berggrunnen i området består av bandgneis eller skifrig gneis. Vekstvilkåra er svært gunstige som følgje av sterk solinnstråling og rask snøsmelting. Dette gjenspeglar seg i vegetasjonssamansetjinga som er rik på blant anna sørlege, og varmekjære artar.
Det er ein rik edellauvskog av alm-lindetypen. Tresjiktet er sterkt dominert av lind som førekjem både i fine bestandar og som krattskog. I øvre del av lokaliteten, mot fjellveggen, er det meir innslag av bjørk, ask, alm, hassel, osp og furu. Tredimensjonane er svært varierande. Busksjiktet er dominert av lind, men øvst i lokaliteten er også hassel og signalarten (Haugset et al. 1996) krossved svært vanlege.
Stedjeberga er eit rasutsett område, og på ustabile stader førekjem opne parti. Tresjiktet er meir usamanhengande nær riksveg 5 på grunn av ur og blokkmark.
Lokaliteten har rikeleg tilgang på nøkkelelement som bergvegger, steinblokker, nokre gamle styvingstre og gamle, grove, skada tre. Men også død ved i form av gadd og læger i ulike dimensjonar, frå tynne greiner til store grove stammar, er karakteristiske element. Stedjeberget er levestad for mange raudlista soppartar som blant anna er avhengige av tilgang på substrat i form av død ved.
Særskilde artar: Feltsjiktet er heller dårleg utvikla, men signalartane myske, bergmynte og kransmynte (Haugset et al. 1996) samt, hengjeaks er karakteristiske artar. Det rikaste partiet er nær fjellveggen der ein også finn tørketolande og lyselskande artar som hårsvæve, gjeldkarve og skogskolm.
158 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
Av raudlista sopp er følgjande artar registrerte i området; pelskjuke (V), Bulgariella pulla (R), safranslørsopp (R), oliven kanelslørsopp (DC), svovelslørsopp (DC), sølvslørsopp (DC), grånande seigsopp (V) og svartspetta musserong (DC).
Truslar/konfliktar: Det har vore ein del vedhogst i området, og dette kan vera ein trussel mot det biologiske mangfaldet. Uttak av massar i samband med utviding av riksvegen kan også vera potensielle truslar i så måte, det same vil eit tunnelinnslag som er under planlegging i området verta.
Forvaltning/tiltak: Edellauvskogen bør helst få utvikla seg fritt i retning av urskog. Hogst bør ikkje førekoma. Eventuelle inngrep som må gjerast, bør vera godt planlagde, slik at dei verkar minst mogleg øydeleggjande for det biologiske mangfaldet.
Grunngjeving: Stedjeberget er ei velutvikla, relativ stor edellauvskogutforming. Området var føreslege verna som naturreservat i verneplan for edellauvskog i 1979. Lokaliteten representerer ein alm–lindeskog med rik og variert vegetasjon, og det ekstreme vekstsubstratet i form av skredjord og ur gir gode føresetnader for eit klimakssamfunn. I følgje DN-handbok 13-1999 skal alle skogar med førekomst av lind kartleggjast. Lokaliteten fungerer dessutan som viktig levestad for ei rekkje raudlista soppartar. To sårbare- (V), to sjeldne- (R) og fire omsynskrevjande (DC) soppartar er registrerte i området. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Korsmo (1975) og Tor Erik Brandrud (pers. medd.).
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1979), Aas & Gaarder (1993), Gaarder (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Soppdatabasen (2001), Munnlege kjelder: Tor Erik Brandrud
159 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10062 Loftesnes aust
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 384 daa Vegetasjonstype: D4a, D5 og C3d Kartutsnitt (ØK): AX 75-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 996 895 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 20–370 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 12.08.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Området ligg på austsida av Sogndalsfjorden i den bratte, vestvendte fjellsida under Loftesnesfjellet. Grunnen i området er fattig og består av gneis, ofte sterkt banda mylonittgneis og massiv syenittisk gneis.
Det er ein frodig, fleiraldra, gamal blandingslauvskog som ligg lunt til i frisk til tørr rasmark. Lind dominerer i tresjiktet, men andre edle lauvtre som alm og ask, samt osp er vanlege, i tillegg til gråor, svartor, vanleg bjørk og hengjebjørk. Hassel og lind dominerer i busksjiktet, men hegg førekjem òg. Området ligg i rasmark/blokkmark med mykje stein og ur, og feltsjiktet er såleis relativt ope og somme stader dårleg utvikla.
Lindetrea er jamt fordelte i lokaliteten. Dei er store, grove og prega av høg alder. Særleg bjørk og osp viser tilsvarande dimensjonar. Dei gamle trea er sopp-, lav- og mosedekte. Lungenever, som kan ha ein signalverdi, er registrert på osp. Produksjonen er tilsynelatande høg også i botnsjiktet. Rasmarka har rik førekomst av andre nøkkelelement som bergvegger, store, mosedekte steinblokker, død ved i form av læger, og gadd som fungerer som reirtre for holerugarar. Skogen er i stor grad urørd, men det er tidlegare planta noko gran på Hagalandet.
Særskilde artar: Myske er ein signalart (Haugset et al. 1996) som er klumpvis fordelt, og stadvis dominerande. Arten kan indikera høge naturverdiar i skogen.
Området fungerer som ein viktig levestad for raudlistearten skogdue (V). Sporvehauk er ein annan art som hekkar her. Kvitryggspett er observert, men statusen til denne arten er noko uviss.
160 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
Truslar/konfliktar: Ei høgspentlinje går langs nedre grenselinje i lokaliteten, og kan vera ein trussel for fuglefaunaen i området. Hogst og treslagskifte kan vera andre trusselfaktorar.
Forvaltning/tiltak: Hogst må ikkje skje, og området bør få stå urørt.
Grunngjeving: I fylgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) skal alle utformingar med innslag av lind kartleggjast. Lokaliteten er velutvikla, og han har ein viktig funksjon mellom anna for ein sårbar (V) fugleart. Området får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifullt.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder:
161 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10063 Steig
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 52 daa Vegetasjonstype: D4a, D5 Kartutsnitt (ØK): AX 75-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 010 953 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 100-275 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 21.07.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Steig ligg nordvest for Årøy inst i Barsnesfjorden, og er eksponert i søraustleg retning. Grunnen i området er fattig og består av gneis og granitt.
Det er ein gamal, frodig alm-lindeskog, tettvaksen og med relativt låg lysinnstråling. Alm, og svartor er dominerande artar i tresjiktet, og i busksjiktet er hassel og lind særleg framtredande.
Lokaliteten har nøkkelelement som kan ha stor verdi for artsmangfaldet i området, til dømes overrisla bergvegger, store mosedekte tre og steinar, blokkrik mark med humuslag over, samt ein del læger i ulike nedbrytingsstadium.
Særskilde artar: Det er registrert nokre signalartar, dvs. artar som indikerer høge naturverdiar i skogen (Haugset et al. 1996). Dette er artar som stankstorkenebb, bergmynte og glattvrenge.
Truslar/konfliktar: Ingen kjende
Forvaltning/tiltak: Skogen bør få stå urørd som i dag.
Lokaliteten kan vera levestad for raudlista sopp-, lav-, mose- og insektartar, og han bør difor undersøkast nærare med omsyn til slik flora og fauna.
Grunngjeving: Lokaliteten er vurdert som verneverdig i førearbeida til verneplan for edellauvskog i Norge. Området er ikkje stort, men det er ein sjeldan naturtype som er viktig i biologisk mangfald- samanheng uansett storleik (Direktoratet for naturforvaltning 1999a), og i følgje DN-handbok 13-1999 skal alle skogar med innslag av lind kartleggjast. Samanlikna med dei andre rike edellauvskogane i
162 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
Sogndal er området lite, mindre velutvikla, og her er ikkje registrert raudlisteartar. Lokaliteten får difor verdi B som viktig/regionalt verdifull. Dersom det ved seinare høve vert funne til dømes sjeldne (R) og sårbare (V) artar her, bør verdien oppjusterast.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer dels Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1992) med justeringar etter synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Ve (1968), Korsmo (1975), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1979), Henry (1989), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
163 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10064 Bjåstad - Lidal
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 2008 daa Vegetasjonstype: D4 Kartutsnitt (ØK): AT 07-9-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 796 045 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 0-400 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: Datakvalitet: Mindre god
.
Skildring: Bjåstad-Lidal ligg i den vestvendte fjellsida på austsida av Fjærlandsfjorden, om lag 4 km sør for Bøyaøyri. Grunnen i området er fattig og består av gneisaktige bergartar, men jord og steinras er nokså vanleg i den bratte fjellsida som følgje av is og soleksponering. Rasmaterialet vitrar lett og gir eit næringsrikt jordsmonn.
Innan området finst store lindeskogar knytte til rasmarker med dels ustabile urer. Området er ikkje undersøkt i detalj, men det er kjent at det inneheld ein god del plantegeografisk interessante artar, særleg av nemoral og termofil karakter.
Særskilde artar: Ingen kjende
Truslar/konfliktar: Hogst kan vera ein potensiell trussel i området. Ei kraftlinje går gjennom lokaliteten langs stranda, og forringar heilskapsinntrykket noko.
Forvaltning/tiltak: I følgje Skogen og Bjørndalen (1986) vil eit edellauvskogsreservat her dekka eit viktig område i Sogn med omsyn til regionalgeografisk (klimatisk) variasjon. Men flora og fauna, samt dimensjonar, er ikkje kjende. Området bør difor undersøkast nærare i felt, også for å kunna avgrensa bevaringsverdige område nærare. Hogst må ikkje førekoma.
Grunngjeving: Det er ein rik edellauvskog dominert av lind. I følgje Direktoratet for naturforvaltning skal alle skogar med innslag av lind kartleggjast. Tredimensjonar og velutviklaheit er ikkje kjende. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
164 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1999a), og er svært skjønnsmessig. Ved Bjåstad og Lidal følgjer avgrensinga markslagsgrensene mot dyrka mark.
Skriftlege kjelder: Skogen & Bjørndalen (1986), Hauge et al. (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
165 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
1420 10065 Mundalsdalen
Naturtype: Rik edellauvskog Areal: 202 daa Vegetasjonstype: D5, A5, C2a Kartutsnitt (ØK): AT 08-0-3 UTM-ref (EUREF 89): A; 32V LP 768 107 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 80-275 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: Datakvalitet: Mindre god
.
Skildring: Det er ein sørvendt gråor-almeskog som ligg om lag 3,5 km fram i Mundalsdalen. Lokaliteten ligg på nordsida av Mundalselvi som renn gjennom dalen. Grunnen i området er relativt fattig og består av gneisaktige bergartar.
Skogen i området husar ein del artar som er av plantegeografisk interesse, til dømes svært isolerte førekomstar av eit lite tal oseaniske-nemorale artar saman med termofile og kontinentale innslag. Dette gjeld så vel karplanter som mosar og lav. Styvingstrea har ein rik mose- og lavflora på stammen, men artane er ikkje kjende.
Delar av skogen ligg i utmarka som er knytt til Heimastølen, og det er såleis ein tidlegare sterkt kulturpåverka lauvskog. Alm dominerer i tresjiktet. Dette treslaget vart lauva og nytta som for til husdyra. Kring hundre almetre vart nytta som fôrtre. Men lauvinga tok slutt etter siste verdskrig. Andre treslag er rogn, vanleg bjørk, gråor og hegg. Skogen er velutvikla og prega av høg kontinuitet med eit frodig feltsjikt.
Lenger sør i området er det ein frodig gråor-almeskog med utprega oreskogsflora, småbregner og høgstauder. Også her opptrer talrike, store, gamle styvingstre av alm som forsvinn i mengda mellom andre yngre og eldre tre, til dømes gråor. Dei gamle styvingstrea kan ha ein viktig funksjon som reirtre for holerugarar. I nordre del av området er det innslag av noko lind, og skogen ber meir preg av å vera av alm-lindetypen.
Særskilde artar: Her veks typiske edellauvskogsartar som falkbregne, taggbregne, trollbær, vårerteknapp, myske og krossved. Dette er signalartar i rasmarker og edellauvskogar (Haugset et al. 1996).
166 Naturtypar i Sogndal kommune – Rik edellauvskog
Dessutan veks tyrihjelm i området. Dette er ein kontinental art som har si vestgrense i Fjærland (Fremstad & Moe 1982).
Truslar/konfliktar: Bygging av skogsveg, hogst og planting av gran er potensielle truslar mot det biologiske mangfaldet i området. Dessutan er gjengroing ein trussel mot dei gamle styvingstrea i området.
Forvaltning/tiltak: I følgje Skogen og Bjørndalen (1986) er lokaliteten relativt stabil og han kan truleg overlatast til fri utvikling. Men dei gamle syvingstrea krev skjøtsel, og bør skjerast attende.
Almelia representerer ein rik naturtype som ikkje er uvanleg i midtre del av Sogn, men som er sterkt utsett for ulik utnytting, mellom anna hogst, og særleg tilplanting av gran. I følgje Skogen & Bjørndalen (1986) vil det difor vera av verdi å verna dei beste delane av lia, og lokaliteten bør såleis avgrensast meir nøyaktig etter synfaring i felt.
Kryptogamfloraen i området er ikkje kjend, og området bør difor undersøkast, særleg med omsyn til viktige indikatorartar eller raudlisteartar.
Grunngjeving: Det er ein trua naturtype med innslag av noko lind og førekomst av fleire signalartar som indikerer høge naturverdiar i området (Haugset et al. 1996). Almeskogen er stadvis velutvikla. Lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull, men verdien bør vurderast nærare og eventuelt justerast etter synfaring i felt.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Hauge et al. (1992) og Anonby (1989) med justeringar ut frå litterære kjelder. Kartavgrensinga er mindre god, og det må gjerast ei meir nøyaktig avgrensing ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Skogen & Bjørndalen (1986), Anonby (1989), Hauge et al. (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
167 Naturtypar i Sogndal kommune – Kalkskog
1420 10066 Kaupanger sentrum
Naturtype: Kalkskog Areal: 120 daa Vegetasjonstype: B1, B2 Kartutsnitt (ØK): BD 75-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 047 853 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 145-170 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg på austsida av hovudvegen som går gjennom Kaupanger, like ved Kaupanger-senteret. Dei rikaste områda er ved eit par småbekkar, og er påverka av kalkrikt sigevatn. Lokaliteten ligg på steinete morenemateriale ned mot elva.
Skogen består av tette plantefelt av gran og douglasgran. Kjerneområda med den rikaste soppfloraen ligg i granplantefelta. Undervegetasjonen er prega av barnålteppe og stadvis tepper av etasjemose og andre skuggetolande moseartar. Einskilde lågurter førekjem langs bekkane, og funn av orkideen breiflangre indikerer at dei bekkenære områda stadvis kan vera svært kalkrike. Tidlegare har vegetasjonen langs bekkane sannsynlegvis vore prega av meir eller mindre kulturpåverka kalkfuruskog.
Lokaliteten er svært sopprik. Fleire soppartar er kalkkrevjande, og mange av dei er vanlege i lågurtgranskog. Nokre artar er avhengige av tilgang på død ved. Sjeldne lågurt-indikatorar som den kalkkrevjande arten duftvokssopp, høyrer til blant dei heimlege artane. Det er registrert heile 18 raudlisteartar i lokaliteten. Dei fleste som vart funne høyrer til eit element av sterkt søraustlege-, kalkkrevjande slørsoppar (mykorrhizasoppar), som er sjeldne på Vestlandet. Blant desse kan ein nemna fiolett knollslørsopp, som sannsynlegvis har sin største, norske førekomst her. Denne arten er elles berre kjend frå tre lokalitetar på Austlandet.
Det er sannsynleg at dei fleste artane fanst her i kalkfuruskog tidlegare, før området vart planta til med gran og andre bartre.
Særskilde artar: Følgjande raudlista soppartar er registrerte i området: fiolett knollslørsopp (E), slirevæpnarhatt (E), lappslørsopp (V), rosenfotkremle (V), jodoformkremle (R), Leucopaxillus
168 Naturtypar i Sogndal kommune – Kalkskog alboalutaceus (R), navlevæpnerhatt (R), pukkelkremle (R), røsslyngbarksopp (R), stålblå slørsopp (R), barstrøslørsopp (DC), beisk slørsopp (DC), Cortinarius corrosus (DC), glatt storpigg (DC), gullrandslørsopp (DC), slank bananslørsopp (DC), svovelslørsopp (DC) og syltejordstjerne (DC).
Truslar/konfliktar: Hogst, rydding av død ved og treslagskifte kan trua det biologiske mangfaldet i området.
Forvaltning/tiltak: Bør vurderast ut frå dagens tilstand.
Grunngjeving: Området har ein uvanleg produktiv og artsrik flora av kalkkrevjande, søraustlege mykorhizzasoppar, så langt kjent, den rikaste lokaliteten av dette elementet på Vestlandet. Det er ein sjeldan naturtype med mange artar som høyrer til ulike truakategoriar. Det er registrert to direkte trua artar (E), to sårbare artar (V), seks sjeldne artar (R) og åtte omsynskrevjande artar (DC), i tillegg til ein signalart i området. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer XV Nordic Mycological Congress Sogndal (2000), med justeringar etter Tor Erik Brandrud (pers. medd.).
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1998), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), XV Nordic Mycological Congress Sogndal (2000), Soppdatabasen (2001) Munnlege kjelder: Tor Erik Brandrud
169 Naturtypar i Sogndal kommune – Kalkskog
1420 10067 Vikane - Valeberg
Naturtype: Kalkskog Areal: 269 daa Vegetasjonstype: B2a/B2b, F1b, A4a, C3 Kartutsnitt (ØK): AX 75-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 008 874 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 0-125 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 20.06.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg på sørsida av Rv 5 mellom Vikane og Valeberg, om lag 1,5 km aust for Kjørnes i ei bratt og sørvendt skråning. Her er god lysinnstråling og gunstige lokalklimatiske tilhøve. Grunnen i området er fattig og består av anorthositt og lys gneis, men kalkkrevjande karplanter indikerer rikare drag innimellom.
Det er ein relativt småvoksen, lysopen og fattig furuskog. Vegetasjonen verkar einsarta, men i tillegg til furu er det òg innslag av lauvtre som hassel, hegg, rogn, gråor og svartor i fuktige bekkedrag. Busksjiktet er lite utvikla og feltsjiktet er dominert av lyng som blåbær, røsslyng, tytebær og stadvis mjølbær. Botnsjiktet er dominert av lav og mosar.
Men området er særprega ved at det innimellom den skrinne og fattige vegetasjonen opptrer små oasar med artar som er sjeldne i Sogndal.
Den gamle ferdselsvegen mellom Sogndal og Kaupanger går gjennom området, og den er mykje nytta til tur og rekreasjonsområde.
Særskilde artar: Raudflangre, vårmarihand, hjartegras, bergmynte, kantkonvall, kransmynte og stankstorkenebb er signalartar (Haugset et al.1996) som kan indikera høge naturverdiar i skogen. Dei fire førstnemnde er dessutan kalkkrevjande (Lid & Lid 1994). Eit anna interessant funn i området er førekomsten av ei sjeldan form av skogfiol med kvite blomar (Berget & Losvik 1993).
Kvitryggspett (V) er registrert i området.
170 Naturtypar i Sogndal kommune – Kalkskog
Truslar/konfliktar: Signalartane vårmarihand, raudflangre, hjartegras, samt den kvite varianten av skogfiol er sjeldne i Sogndal, og dei er trua av å verta plukka av turgåarar i området.
Hogst er ein annan potensiell trussel mot det biologiske mangfaldet i området.
Forvaltning/tiltak: Dei siste åra har ”Gamlevegen” vorte rydda og det er sett opp informasjonstavler om karakteristiske artar, samt sjeldne artar som veks i området. Men samstundes bør det også informerast om at artar som er sjeldne i kommunen, t.d. raudflangre og vårmarihand, ikkje bør plukkast.
I Skogbruksplan for Sogndal kommune er området omtala blant dei mest sårbare og verdifulle skogsområda for biologisk mangfald i kommunen, og det er tilrådd at inngrep/hogst vert unngått.
Faunaen i lokaliteten er ikkje godt kjend, og bør såleis undersøkast nærare. Område nær dei fuktige bekkedraga kan til dømes vera viktige levestader for spesielle insektartar (Geir Gaarder pers. medd.). Men også funksjonen området har for fuglefaunaen bør undersøkast nærare.
Grunngjeving: Det er ein sjeldan naturtype med førekomst av fleire signalartar som er sjeldne i Sogndal. I følgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) skal alle kalkskogar registrerast. Forutan kvitryggspett er det ikkje registrert raudlisteartar mellom Vikane og Valeberg, og statusen til denne arten er ukjend i området. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull. Men ved funn av raudlisteartar må ei eventuell oppjustering av verdien til området vurderast.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av Figur 24. OrkideaneFigur 23.raudflangre Vårmarihand og vårmarihand er ein veks klumpvis i underteikna ved synfaring i felt. området. kalkkrevjande art som veks i Vikane.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Drangfelt & Berget (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
171 Naturtypar i Sogndal kommune – Bjørkeskog med høgstauder
1420 10068 Hangsetedalen
Naturtype: Bjørkeskog med høgstauder Areal: 1281 daa Vegetasjonstype: C2a, C1c, A5c Kartutsnitt (ØK): AV 74-5-1/3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 875 848 Kartblad M711: 1372 II Hoh: Ca. 500–700 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 28.07.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Elvi Fatla renn gjennom Hangsetedalen og er kommunegrensa mellom Sogndal og Leikanger. Hangsetedalen ligg aust for Hermansverk og hallar i sørvestleg retning. Området ligg i skuvesona og grunnen består av fattige, gneisaktige bergartar som nokre stader ligg under ei tynn skifersone eller oppknuste, skifrige bergartar.
Hangsetedalen er eit av få naturområde i kommunen som er utan menneskeleg påverknad i form av tekniske anlegg. Lokaliteten er ein mosaikk av fleire naturtypar som bekkekløfter, myr, høgstaudeskog og skogsbeite. Tresjiktet er dominert av fjellbjørk, stort sett gamle, lågvaksne tre. På trea veks ulike lavartar, kjuker samt mosar. Men innimellom opptrer store, gamle bjørker og furer. Dessutan veks her noko gran. Trass relativt sterkt beitetrykk av sau og kyr, er skogen stadvis tett, men opnare parti førekjem kring myrane og ned mot elva. I busksjiktet rår vier og einer. Hangsetedalen er også interessant på grunn av stor artsrikdom i felt- og botnsjiktet, og artssamansetjinga varierer alt etter vegetasjonstype.
Særskilde artar: I den frodige bjørkeskogen pregar skogstorkenebb, skogburkne, tyrihjelm, sølvbunke og marikåpe feltsjiktet, dvs. artar som kjenneteiknar ein artsrik bjørkeskog med høgstauder. Bregner er stadvis svært dominerande.
Av viltartar er kvitryggspett (V), flaggspett, grønspett og kattugle observerte i området.
Truslar/konfliktar: Nedgang i beitetrykket, bygging av skogsveg og hogst kan vera potensielle truslar i området.
172 Naturtypar i Sogndal kommune – Bjørkeskog med høgstauder
Figur 25. Hangsetedalen er eit urørt Figur 26. Heile dalen har eit sterkt naturpreg. område, og skogen er prega av høg alder og kontinuitet.
Forvaltning/tiltak: I Skogbruksplan for Sogndal kommune er Hangsetedalen trekt fram som eit av dei mest verdifulle områda i kommunen, og i tråd med ønskt forvaltning av området stiller ein seg restriktive til inngrep her. Området bør få stå urørt som i dag, og det er ønskjeleg at beitetrykket vert halde oppe. Forvaltning av området bør skje i samråd med Leikanger kommune sidan området på nordsida av Fatlaelvi ligg i Leikanger.
Grunngjeving: Høgstaudeskogar er artsrike og produktive, og dette er ei velutvikla utforming, prega av høg kontinuitet. Naturtypen dannar viktige kontinuitetsmiljø i Hangsetedalen og kan vera eit viktig leveområde for spesielle plantar og dyr, t.d. raudlisteartar som kvitryggspett. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer hovudsakleg skoggrensa på austsida av Fatlaelvi, i Sogndal kommune. På vestsida av Fatlaelvi er kartavgrensinga skjønnsmessig, og Leikanger kommune bør syta for ei meir nøyaktig avgrensing av området her. Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Sogndal kommune (1991), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996b) Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Karin Gates, Eli Heiberg, Edvin Njøs
173 Naturtypar i Sogndal kommune – Bjørkeskog med høgstauder
1420 10069 Togga
Naturtype: Bjørkeskog med høgstauder Areal: 1696 daa Vegetasjonstype: C2a og C1c Kartutsnitt (ØK): AV 78-5-3/1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 886 017 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 430-800 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 30.06.99 og 04.09.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Lokaliteten ligg på moreneavsetjingar i fjellsida under Togga, ved Vatnasete i Sogndalsdalen. Berggrunnen i området er grunnfjell av granittisk gneis. Området er eksponert i nordaustleg retning på Vatnasete-sida, og i sørleg til søraustleg retning i Laugadalen.
Det er ein artsrik bjørkeskog i fuktige, delvis nordvendte lier. Vegetasjonen kring Togga er i stor grad ein mosaikk av storbregneskog, småbregneskog og høgstaudeskog. Vegetasjonen er påverka av sigevatn og prega av ei relativt samanhengande, frodig og velutvikla bregneli, frå Laugabakken i Laugadalen til Nysete ved inngangen til Frudalen. Vanleg bjørk dominerer i tresjiktet, medan gråor dominerer busksjiktet i dei nedste delane av lokaliteten. På dei gamle bjørkene veks rikeleg med lav. Lokaliteten ligg delvis i rasmark/blokkmark, skog og myr. I rasmarka er også store blokksteinar dekte med lav og mose. Området er elles beitepåverka, og ved Nysete er bjørkeskogen difor noko parkaktig.
Særskilde artar: Smørtelg og tyrihjelm, samt mjødurt er vanlege artar langs bekkedraga og i snøskredviftene. Kombinasjonen av desse artane er noko spesiell, fordi tyrihjelm er eit austleg floraelement og smørtelg er ein vestleg art.
Elles er skogsnelle og skogstorkenebb stadvis dominerande artar i feltsjiktet. Kvitlyng og flekkmarihand dominerer på myrane i området, medan bladfaks og strandrøyr førekjem med høg frekvens i fuktige sig ved Vatnasete.
Laugadalen og området ved Nysete er viktige sommar- og vinterbiotopar for lirype, og eit hjortetrekk går gjennom lokaliteten.
174 Naturtypar i Sogndal kommune – Bjørkeskog med høgstauder
Figur 27. Innimellom er storbregner fullstendig dominerande i feltsjiktet.
Truslar/konfliktar: Bygging av nye skogsvegar, hogst, og planting av gran er potensielle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: Middels rike høgstaudeskogar tåler relativt sterk trakkslitasje (Austad 1984a), men vil vera utsette for raske endringar (gjengroing) ved opphøyr av beite. Det krevst skjøtselstiltak i form av krattrydding eller beite.
Grunngjeving: Lokaliteten er prega av relativt stor artsrikdom og produktivitet. Området er elles særprega ved at oseaniske og kontinentale element som smørtelg og tyrihjelm møtest her. Det er ein sjeldan naturtype, her presentert ved ei velutvikla og stor utforming. Etter ei samla vurdering får området verdi A svært viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Ve (1968), Heiberg (1974), Heiberg (1975), Moe (1983), Bryhni et al. (1986), Berget (1989), Austad & Heiberg (1990), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996a), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Knut Gunvordal, Eli Heiberg
175 Naturtypar i Sogndal kommune – Gråor-heggeskog
1420 10070 Brannholten
Naturtype: Gråor–heggeskog Areal: 1723 daa Vegetasjonstype: A4b, C3a, B1b, A5a, A2b Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 970 855 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 100-450 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 09.06.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg vest for Eide, sør for Fimreitevegen ved Meisterplass, og strekkjer seg utover mot Venesåsen. Lokaliteten er eksponert i nordleg til nordvestleg retning, og vegetasjonen er påverka av sigevatn. Boniteten er stadvis høg, og den rike lauvskogen er knytt til lett forvitrande basiske bergartar som amfibolitt og glimmergneis.
Skogen i området har vore nytta i minst 300 år, men dei siste 40-50 åra har drifta vore lita, bortsett frå dei siste to-tre åra etter at det vart bygd skogsveg i området.
Lokaliteten er ein mosaikk av fleire naturtypar, mellom anna gråor-heggeskog, rik edellauvskog med innslag av lind og kjelde-kjeldebekk, men gamal lauvskog er den mest dominerande typen. Bjørk, osp, og gråor er dominerande artar i tresjiktet. Feltsjiktet og botnsjiktet er artsrikt og både høgstauder, låge urter og mosar, så vel kystartar som innlandsartar, førekjem.
Trass vegbygging og uttak av tømmer den siste tida, er skogen prega av lang kontinuitet. Særleg i ospeholta vart det registrert storvaksne, grove tre, og på grunn av den korte omløpstida har ospeskogen lokalt preg av å vera i hogstklasse VI. I desse områda er førekomsten av nøkkelelement som gadd og læger relativ høg. Trass i auka aktivitet av skogsmaskiner verkar det som området framleis har eit rikt fugleliv, med god tilgang på reirtre for holerugarar.
Særskilde artar: Den kalkkrevjande signalarten (Haugset et al. 1996) gulsildre veks i kjeldeframspring i området og er ein interessant førekomst i tillegg til signalartane knerot og olavsstake, som også kan indikera kontinuitet i området. Kystfiltlav, kystdoggnål og kvithovudnål er andre registrerte signalartar. Kystfiltlav har dessutan status som norsk ansvarsart (AF).
176 Naturtypar i Sogndal kommune – Gråor-heggeskog
Av raudlisteartar er den omsynskrevjande (DC) sopparten rustkjuke funne på hassel ovanfor Meisterplass. Området er dessutan ein viktig biotop for ulike hakkespettar: I tillegg til tretåspett og flaggspett er den sårbare (V) arten kvitryggspett og den omsynskrevjande (DC) arten dvergspett observerte i området. Lokaliteten har dessutan ein viktig funksjon som tilhaldsstad for hjort om vinteren (viltvekt 2).
Truslar/konfliktar: Ytterlegare skogshogst er eit trugsmål mot naturtypen, og vil dessutan forringa verdien området har som viltbiotop. Planting av gran er ein trussel mot floraen i området. Dette kan medføra endra lys- og fukttilhøve for mosar, lav, samt sopp og høgareståande planter, i tillegg til at næringsforholda vert endra. Utviding av skogsvegane bør ikkje skje.
Forvaltning/tiltak: I fylgje Skogbruksplan for Sogndal kommune er Brannholtvegen eit
Figur 28. Innimellom finst det rikare lommer i verdifullt- og sårbart område. I samsvar med grunnen. På slike stader er det funne kalkkrevjande denne planen kan likevel avgrensa hogst artar som gulsildre. førekoma fordi tilpassingar er moglege (Sogndal kommune 1991). Men etter synfaring i felt i samband med kartlegging av biologsk mangfald, ser ein at hogst ikkje må førekoma, og lokaliteten bør få stå urørd.
Grunngjeving: Lokaliteten består av lauvskog i sein suksesjonsfase og er leveområde for artar som er avhengige av gamal skog og død ved, til dømes kvitryggspett. Det er eit hekkeområde for fleire holerugarar. Dessutan er den omsynskrevjande arten rustkjuke registrert i tillegg til lavartar som kan signalisera høge naturverdiar i området (Haugset et al. 1996). Mosefloraen er variert og dei oseaniske artane som er registrerte er ikkje vanlege i Indre Sogn. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Byrkjeland & Osland (1996) med justeringar etter synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Gaarder (1989), Byrkjeland & Osland (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Gaarder (1996), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996a), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1998), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Munnlege kjelder: Johannes Anonby, Dag Endre Stedje
177 Naturtypar i Sogndal kommune – Gråor-heggeskog
1420 10071 Supphelledalen aust
Naturtype: Gråor–heggeskog Areal: 124 daa Vegetasjonstype: C3d, E1, C2a, T10 Kartutsnitt (ØK): AU 08-1-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 840 160 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 40–80 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: Datakvalitet: God
.
Skildring: Lokaliteten ligg nær Jostedalsbreen i Supphelledalen, dalføret nordaust for Fjærland. Det er ein rik gråor flaummarkskog som ligg på breavsetjingar langs sørsida av Supphelleelvi.
Flaummarkskogen er intakt, stor og moden, med tilgang på død ved, og unge suksesjonsstadium opptrer særleg i endepunktet ved brua på tidlegare grasmark. Men området er ein mosaikk av fleire naturtypar som dalsider med (sub) alpine grasmarker, samt høgstaudelier og snøleier.
Soppfloraen i området er lite kjent, men slik gråor sumpskog representerer habitat med lang skogkontinuitet og ein velutvikla skog- og mykorhiza soppflora. Gråor-spesialistar som lillariske og Russula pumila (Ryman & Holmåsen 1998) er registrerte innanfor det avgrensa området. I tillegg er dei nærliggjande engareala sannsynlegvis levestad for beitemarkssopp (XV Nordic Mycological Congress Sogndal 2000), dvs. soppartar som tåler lite gjødsling og lite attgroing (Jordal & Gaarder 1995).
Særskilde artar: Følgjande raudlisteartar er registrerte i området: jodoformhette (V), kvit åmeklubbe (R), skarp orekremle (R), kalkrøyksopp (DC) og glassblå raudskivesopp (DC).
Truslar/konfliktar: Hogst, rydding av død ved, treslagskifte, oppdyrking, samt alle typar tekniske inngrep som vegar, hus, vassdragsregulering er aktuelle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: Bør vurderast ut frå dagens tilstand, men forvaltning av området bør sjåast i samanheng med naturbeitemarka i lokalitet nr. 34 Supphelledalen vest. Nabohabitata bør dessutan undersøkast nærare med omsyn til interessante artar beitemarkssopp, og dette kan opna for ny og utvida kartavgrensing i området.
178 Naturtypar i Sogndal kommune – Gråor-heggeskog
Grunngjeving: Det er ein flaummarkskog på attgroande kulturmark. Naturtypen er karakterisert av høg biologisk produksjon og eit artsrikt miljø, og kan fungera som ein spreiingskorridor for mange artar i eit fragmentert miljø (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Ein sårbar (V), to sjeldne (R) og to omsynskrevjande (DC) soppartar er registrerte i området. På grunnlag av dette får lokaliteten verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer XV Nordic Mycological Congress Sogndal (2000).
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Hauge et al. (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), XV Nordic Mycological Congress Sogndal (2000), Soppdatabasen 2001.
Munnlege kjelder:
179 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
1420 10072 Søredemma
Naturtype: Gamal lauvskog Areal: Ca. 193 daa Vegetasjonstype: A4b Kartutsnitt (ØK): BD 75-5-2/1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 871 096 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 675-770 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 01.08.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Søredemma ligg nordaust om Amla og søraust for Vardahei, ved grensa til Luster kommune. Lokaliteten er knytt til austenden av vatnet, og er eksponert i nordvestleg til vestleg retning. Grunnen i området er sur, dominert av gneis med hyppige gangar av granodioritt.
Det er ein eldre lauvskogsuksesjon på frisk til fuktig fastmark, somme stader noko tørrare. Lauvskogen er ein beitepåverka og lysopen blandingslauvskog, prega av høg kontinuitet. Vanleg bjørk er dominerande treslag, men gamal osp og furu er òg vanlege. På trestammar og greiner veks rikeleg med lav og kjuker av ulike slag. Av nøkkelelement har læger relativt høg førekomst i bjørkeskogen, og i område med innslag av furu er det noko gadd og rotvelta tre.
Ein del augestikkarar vart observerte i området. Men insektfaunaen er ikkje nærare undersøkt i området, og det er uvisst kva artar som finst. Sopp- og lavfloraen er heller ikkje kjend her.
Særskilde artar: Lokaliteten kan ha ein viktig funksjon for fuglefaunaen i området, mellom anna for den sårbare (V) arten kvitryggspett (Geir Gaarder pers. medd.). Men det vart ikkje registrert spesielle artar ved synfaring i felt.
Truslar/konfliktar: Bygging av skogsveg, hogst, og treslagsskifte er reelle truslar mot naturtypen og det biologiske mangfaldet i området.
Forvaltning/tiltak: Verdiane til lauvskogen vil verta best bevart om han får stå urørd. Skogsbilvegen som er planlagt inn til Søredemma bør helst ikkje byggast. Beitetrykket frå sau bør oppretthaldast for å motverka attgroing. Fugle- og insektfaunaen, samt sopp- og lavfloraen i området, er ikkje kjende, og bør undersøkjast nærare.
180 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
Området strekkjer seg over grensa til Luster, og forvaltning av området bør skje i samråd med Luster kommune.
Grunngjeving: Skogen er interessant fordi trea er vortne gamle og nokre grove. Dessutan kan dei vera viktige levestader først og fremst for sopp, lav, mosar og insekt. Bjørka kan huse mange insektartar (Haugset et al. 1996). Sjølv om ein stor del av desse artane også utnyttar andre treslag, er mange av dei overvegande knytte til bjørkeskog, særleg i område med rikelege mengder død ved (Haugset et al. 1996). Gamle bjørker kan også vera ettertrakta av gamle holerugarar. Biotopen kan vera ein viktig levestad for raudlista fugleartar. Geir Gaarder meiner å ha observert slike artar i området, men stadfestinga er noko uviss, og det er manglande kontinuitet i opplysningane. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi C som lokalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Geir Gaarder, Gjert Heiberg
181 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
1420 10073 Skorsflatane
Naturtype: Gamal lauvskog Areal: 623 daa Vegetasjonstype: A5a, B1b og C2 Kartutsnitt (ØK): AV 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 887 832 Kartblad M711: 1317 II Hoh: 177–600 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 05.08.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg i den sørvendte fjellsida sør for Melåsstølen, over Ytre Slinde. Grunnen består av bandgneis, skifrig gneis. Fukttilhøva er noko varierande avhengig av lystilgangen.
Det er ein gamal lauvskog dominert av osp. Lokaliteten er svært artsrik. Han er ikkje utsett for menneskeleg påverknad, og er såleis heilt urørd. Skogen er prega av høg kontinuitet i alle sjikt, og førekomst av store, grove, gamle ospetre karakteriserer Skorsflatane. Her er mykje død ved i form av gadd og læger i alle nedbrytingsstadium, samt mange reirtre for holerugarar. I tillegg til osp er ask vanleg i området, og hassel dominerer i busksjiktet. Lokaliteten tenderer såleis mot edellauvskogspreg. I dei nedste partia av området førekjem dessutan gamle asketre med spor etter styving. Lokaliteten er såleis ein mosaikk av fleire naturtypar.
Særskilde artar: Myske, bergmynte, kransmynte, stankstorkenebb, storklokke, trollbær og trollurt, samt krossved, er signalartar som er stadvis dominerande i området. Desse edellauvskogsartane veks saman med artar som er vanlege i høgstaudeskog (Fremstad 1997), til dømes skogstorkenebb og tyrihjelm. Signalartar er artar som kan indikera at skogen har høge naturverdiar (Haugset et al. 1996). Kystkransemose og lungenever er andre signalartar som opptrer i området. Sølvnever, ein europeisk ansvarsart (AE) veks òg i området.
Lokaliteten er dessutan levestad for fleire raudlista soppartar som den sårbare (V) arten pelskjuke, den sjeldne arten (R) Hyphodermella corrugata, samt omsynskrevjande (DC) artar som begerfingersopp og narrepiggsopp.
Skorsflatane viser også verdifulle kvalitetar for viltet, og fungerer som hekkestad mellom anna for raudlistearten kvitryggspett.
182 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
Figur 29. Den gamle lauvskogen på Skorsflatane er prega av høg kontinuitet, og både levande og død ved, så vel ståande som liggjande, har stor verdi for det biologiske mangfaldet i området.
Truslar/konfliktar: Skogshogst
Forvaltning/tiltak: Det må ikkje førekoma inngrep i området.
Grunngjeving: Skorsflatane er eit stort kontinuitetsprega område i sein suksesjonsfase med mykje levande og død ved. Naturtypen er svært viktig levestad mellom anna for fleire raudlisteartar: ein sårbar, ein sjeldan, samt to omsynskrevjande soppartar, og kvitryggspett. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Aas & Gaarder (1993), Gaarder (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Soppdatabasen (2001). Munnlege kjelder: Johannes Anonby, Knut Kay Berget
183 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
1420 10074 Amla sør
Naturtype: Gamal lauvskog Areal: 130 daa Vegetasjonstype: B1, A5a, A4a Kartutsnitt (ØK): BD 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 054 836 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 25–275 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 20.06.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg i den nordaustvendte fjellsida sørvest om Amlabukti. Grunnen i området er noko varierande. Delar av lokaliteten ligg på israndavsetjingar, men også på gneis med granodiorittiske gangar. Vegetasjonen er frisk til fuktig.
Det er ein relativt lysopen, gamal lauvsuksesjon med vanleg bjørk, og området er prega av høg kontinuitet. Innimellom opptrer gråor, men furu og osp førekjem òg. I busksjiktet dominerer hassel, einer og rogn. Det er ikkje registrert spesielle planteartar i feltsjiktet, men innimellom finst det frodige parti med lågurtvegetasjon. I botnsjiktet er det høg dekningsgrad av ulike slag mosar.
Lokaliteten ligg i ulendt og bratt terreng, og er utsett for steinsprang. Nokre bjørketre rotnar på grunn av høg alder, og dei er dekte med lav og mose. Vegetasjonen er etablert på store, mosedekte blokksteinar (nøkkelelement).
Gamle bjørker er gjerne ettertrakta av holerugarar (Haugset et al. 1996), og det er observert potensielle reirtre i området, sjølv om tilgangen på død ved ikkje er spesielt stor.
Særskilde artar: Av raudlisteartar er kvitryggspett registrert hekkande i ei gamal osp. Området har dessutan funksjon som hekkestad for gråhegre (viltvekt 2), og det er ein viktig tilhaldsstad for hjort om vinteren (viltvekt 2).
Truslar/konfliktar: Vedhogst og treslagskifte til gran, eventuelt ekspansjon av granplantefeltet som ligg like nord for lokaliteten, er aktuelle truslar mot naturtypen og tilhøyrande biologisk mangfald i området.
184 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
Forvaltning/tiltak: Lokaliteten bør få stå urørd.
Grunngjeving: Bjørka kan vera vert for mange insektartar, og ein stor del av insektartane er utelukkande knytte til bjørkeskog. Død bjørk kan dessutan husa interessante artar knappenålslav.
Manglande kontinuitet i registrering av fugleartar som kvitryggspett, gjer at opplysninga om eit hekkefunn av den nemnde arten ikkje kan tilleggjast særleg stor vekt. Men på bakgrunn av høg kontinuitet i området, og sannsynet for at ulike fugleartar hekkar i området, får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull. Dersom det kan dokumenterast at t.d. sårbare (V) artar som kvitryggspett hekkar her, bør ei eventuell oppjustering av verdien vurderast.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Dale & Hovgaard (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996a), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Dag Endre Stedje
185 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
1420 10075 Bjørk
Naturtype: Gamal lauvskog Areal: 198 daa Vegetasjonstype: A4a, B1 Kartutsnitt (ØK): AX 75-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 037 859 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 175-320 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 20.06.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Lokaliteten ligg på Kaupanger like nord for Kaupang-senteret, ved den gamle hoppbakken. Lauvskogen ligg i ei nordaustvendt skråning og har frisk gras- og lyngdominert lågurtvegetasjon. Grunnen i området er fattig og består i hovudsak av anorthositt og lys gneis med granodiorittiske gangar.
Det er ein sein lauvsuksesjon med osp. Skogen er stadvis tett, og prega av attgroing. Han er fleirsjikta, men har stor konsentrasjon av gamle, grove pionertre, og tilgangen på død ved er stor i form av både gadd og læger.
Gamle ospeholt er artsrike, og dei gamle trea ser ut til å vera viktig levestad for vedbuande sopp. Lokaliteten har dessutan ein viktig økologisk funksjon for fuglelivet i området. Grove, ståande ospetre er nytta av ulike artar holerugarar.
Særskilde artar: Det er eit viktig funksjonsområde for hakkespettar. Raudlisteartar som kvitryggspett, dvergspett og gråspett er registrerte i lokaliteten i tillegg til grønspett og flaggspett.
Av andre raudlisteartar er korallpiggsopp registrert nær skibakken.
Truslar/konfliktar: Lokaliteten er sterkt pressa av utbygging men eksisterer som ei grøn lomme nær bustadfeltet på Bjørk. Stor friluftsaktivitet og ferdsel kan vera ein trussel mot viltartane, særleg i hekketida. Uttak av skog vil hindra den naturlege suksesjonen i området som er viktig for tilføring av død ved og tilgang på reirtre.
186 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
Figur 30. Ospeskogen på Bjørk er prega av høg kontinuitet, og er mellom anna eit viktig funksjonsområde for hakkespettar.
Forvaltning/tiltak: Lokaliteten bør få stå mest mogleg urørd. Men området har verdi for friluftslivet (rekreasjonsverdi) og kan vera eit aktuelt ekskursjonsområde i undervisningssamanheng i grunnskulen.
Grunngjeving: Det vesle ospeholtet er prega av lang kontinuitet med god tilgang på død ved og klimakstre som gjer at fleire hakkespettartar er aktive, blant anna den sårbare (V) kvitryggspetten. Også omsynskrevjande (DC) hakkespettar som dvergspett, samt gråspett og ein omsynskrevjande (DC) soppart, er registrerte i området. Lokaliteten får verdi A som svært viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), XV Nordic Mycological Congress Sogndal (2000), Soppdatabasen (2001) Munnlege kjelder: Johannes Anonby, Knut Kay Berget, Dag Endre Stedje
187 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
1420 10076 Industrifeltet
Naturtype: Gamal lauvskog Areal: 56,5 daa Vegetasjonstype: B1, A5a, A4a, C1b Kartutsnitt (ØK): BD 75-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 046 865 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 170 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 08.08.00 Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Området ligg ved Kaupanger sentrum, nordaust for Industrifeltet, men på vestsida av Kaupangselvi. Den gamle lauvskogen ligg på rike, steinete glasifluviale avsetningar langs elvi, og hallar i sørleg retning.
Det er ein gamal og fleiraldra, tidlegare beita blandingslauvskog av rik lågurt type. Osp dominerer i tresjiktet med førekomst av både unge og store, grove, gamle tre. Busksjiktet er tettvakse og dominert av hassel, medan feltsjiktet er svært variert og er ein mosaikk av fleire vegetasjonstypar.
Lokaliteten er prega av høg kontinuitet i alle sjikt, og her er rikeleg med nøkkelelement (Haugset et al. 1996) i form av død ved, både gadd og læger, samt reirtre for holerugarar og store mosedekte steinar. Det veks dessutan rikeleg med sopp og lav på gadd og læger, og flatkjuke er ein svært karakteristisk art.
Særskilde artar: Soppfloraen i området er svært rik, men det er ikkje registrert funn av raudlisteartar her enno. Området kan dessutan vera ein viktig levestad for insekt.
Truslar/konfliktar: Utbygging av industriområdet, vegbygging, hogst og treslagskifte er potensielle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: Lokaliteten bør stå urørd og hogst må ikkje førekoma. Men det er ein fordel om beitetrykket vert gjenoppretta i området.
188 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
Figur 31. Flatkjuke er ein karakteristisk art som veks på døde tre i ulike nedbrytingsstadium.
Grunngjeving: Det er ein eldre, sterkt kontinuitetsprega lauvskogsuksesjon som ser ut til å fungera som levestad for artar som er avhengige av gamal skog og død ved. Lokaliteten ligg som ei ”grøn lunge” i eit elles sterkt pressa område. Det er eit lite område med høg konsentrasjon av artar, men det er ikkje registrert raudlisteartar innan det avgrensa arealet. Området får difor verdi C som lokalt viktig.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt, med små justeringar etter Tor Erik Brandrud (pers. medd).
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), XV Nordic Mycological Congress Sogndal (2000) Munnlege kjelder: Knut Kay Berget, Tor Erik Brandrud
189 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
1420 10077 Stedjeåsen
Naturtype: Gamal lauvskog Areal: 197 daa Vegetasjonstype: C1b, C2a, C3, G4a Kartutsnitt (ØK): AW 75-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 972 888 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 215-465 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 12.07.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg i fjellsida under Stedjeåsen, sørvest for Sogndal sentrum. Den gamle ospeskogen er eksponert i nordaustleg- til søraustleg retning og veks på frisk mark. Grunnen i området er fattig og består av massiv syenittisk- til skifrig gneis.
Lokaliteten er ein mosaikk av gamal lauvskog og gamle slåtte- og beitemarker. I den nordlege delen av lokaliteten førekjem noko blandingsskog med innslag av planta gran. Men vegetasjonen i området er likevel sterkt prega av gamal ospeskog. Osp dominerer i tresjiktet, men bjørk og gåror er òg vanlege artar. Det er god foryngring i skogen, og såleis dominerer osp og gråor også i busksjiktet. Feltsjiktet har noko varierande samansetjing avhengig av lystilgangen. Men i lauvskogen dominerer ulike bregner, særleg skogburkne i tillegg til strutseveng og fugletelg.
Skogen er prega av høg alder med førekomst av store, gamle, grove tre. Nokre av dei er døande osper som vert nytta av hakkespettar til matsøk og reirtre. Nøkkelelement som læger (Haugset et al. 1996) er òg viktig inventar.
Delar av området har tidlegare vore sterkt kulturpåverka, og innimellom finst enno restar etter gamle slåtte- og beitemarker.
Særskilde artar: Trass i sterke tendensar til gjengroing indikert av artar som t.d. mjødurt, einstape, firkantperikum og bringebær, har dei gamle engareala eit artsinventar som karakteriserer gamle driftsformer. Dette er artar som ryllik, tepperot, prestekrage, tiriltunge, blåklokke, kvitmaure, lækjeveronika, gjeldkarve og gulaks (Losvik 1996).
190 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
Fleire hakkespettartar er registrerte i området: raudlistearten kvitryggspett (V), svartspett, grønspett og flaggspett.
Truslar/konfliktar: Området er i sterk grad prega av attgroing. Om ikkje noko vert gjort aktivt, vil dei gamle slåtteteigane etterkvart forsvinna. Opphøyrd hevd ved slutt på beitepåverknad vil føra til at suksesjonen går enno raskare. Planting av gran, hogst og eventuell bygging av skogsveg er potensielle truslar mot det biologiske mangfaldet i området.
Forvaltning/tiltak: Ospeskogen bør få stå urørd. Beitetrykket må oppretthaldast, og helst aukast. Hogst i lauvskogen må ikkje skje, og gran kan med fordel fjernast.
Grunngjeving: Det er ein kontinuitetsprega gamal lauvskog. Skogen er stadvis velutvikla og det er observert artar som er avhengige av gamal skog og død ved i området, til dømes hakkespettar. Men det er uvisst om lokaliteten fungerer som leveområde for slike raudlisteartar. Området får verdi C som lokalt viktig. Dersom det kan dokumenterast at området er eit viktig funksjonsområde for raudlisteartar ved seinare høve, bør ei oppjustering av verdien vurderast.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996b), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Grove & Knutsen (1999) Munnlege kjelder:
191 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
1420 10078 Lereim
Naturtype: Gamal lauvskog Areal: 1257 daa Vegetasjonstype: B1 med A4 artar, C2a Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 937 915 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 210–420 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 17.06.00 (ElN) Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Det er ein gamal ospeskog som ligg mellom Ospesete i nord og Lereim i sør. Lokaliteten ligg i hallande terreng, og vender i austleg retning. Ei stripe glimmerskifer går gjennom området. I den sørlegaste delen av lokaliteten er fylonitt mest dominerande, og elles er her grunnfjell av gneis og granitt.
Skogen er prega og dominert av gamle, høge og grove ospetre. Læger og gadd i ulike dimensjonar, frå små til store og grove, er generelt karakteristiske element i skogbiletet. Særleg på gadd og læger veks ein del sopp og lav. Andre viktige nøkkelelement er reirtre for holerugarar.
Lokaliteten har også element av andre naturtypar. Ein bekk renn gjennom lokaliteten, og innimellom er der fuktigare myrområde. Desse naturtypane kan t.d. vera viktige funksjonsområde for ulike insektartar i området. Kring myrane er også furu og bjørk vanlege artar i tresjiktet. Fleire av dei gamle bjørkene har velta på rot, og er såleis viktige nøkkelelement i skogen (Haugset et al. 1996).
Særskilde artar: Ospeskogen har ein viktig funksjon som leveområde for raudlista fugleartar. Hybrid av flaggspett x kvitryggspett (V) er observert (Mjøs & Overvoll 1999). Men i følgje Dag Endre Stedje (pers. medd.) er både dvergspett (DC) og kvitryggspett (V) registrerte innanfor det avgrensa området, og det er grunn til å tru at iallfall nokre av dei hekkar her på grunn av førekomsten av dei karakteristiske reirtrea.
Truslar/konfliktar: Skogshogst og bustadbygging er potensielle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: Skogen må ikkje hoggast, og området bør elles stå urørd.
192 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
Figur 32. Nøkkelelement som gadd og læger kan vera Figur 33. Lokaliteten har element av fleire naturtypar. levestad for ei rekkje artar. Bekken er t.d. eit viktig landskapselement i området, og kan ha ein viktig funksjon for insekt.
Grunngjeving: Osp er eit rikbarkstre og er difor viktig for førekomsten av lav og mosar, særleg når barken er gamal og grov. Skogen er fleirsjikta og prega av høg kontinuitet. Det er eit større område med lauvskog i sein suksesjonsfase med god førekomst av død ved. Lokaliteten er dessutan levestad for sårbare (V) og omsynskrevjande (DC) fugleartar. På dette grunnlaget får lokaliteten verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Mjøs & Overvoll (1999) Munnlege kjelder: Dag Endre Stedje
193 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
1420 10079 Skogasetdalen
Naturtype: Gamal lauvskog Areal: 918 daa Vegetasjonstype: C2a, D5 Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 033 920 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 200-845 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 02.08.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg på austsida av Barsnesfjorden, nord for Hesteggi. Berggrunnen består av mangeritt, jotunitt og granitt som i store område er deformert til gneis.
Lokaliteten er ein frodig, godt utvikla gamal blandingsskog, hovudsakleg dominert av osp. Men i dei øvste partia er gamal bjørkeskog med høgstauder mest dominerande. Her veks det rikeleg med lav og mose på trea.
Det er førekomst av gadd og læger i ospeskogen. Dei er i ulike nedbrytingsstadium med relativt store dimensjonar, og det veks ein del sopp og kjuker på den døde veden. Slike nøkkelelement understrekar kontinuiteten i området (Haugset et al. 1996). Det er dessutan observert fleire reirtre for holerugarar i lokaliteten.
Innimellom, særleg i dei midtre og nedre partia av lokaliteten er det innslag av gamal furuskog. Fleirsjikta skog med høg grad av kontinuitet, og tre med store dimensjonar, er karakteristiske i desse områda. Nedst i dalen tek gråor-almeskog overhand, og noko planta gran førekjem.
Særskilde artar: I dei nedste delane av området er det innslag av lind i lauvskogen. Langs med Skoddøla veks også andre sortar edellauvtre som; alm og hassel. I fuktige sig veks særleg høgstauder. Den austlege arten tyrihjelm er ein dominerande art i feltsjiktet. Signalarten (Haugset et al. 1996) myske er òg vanleg, og kan vera med å indikera naturverdiane i området.
Lokaliteten er levestad for holerugarar, sannsynlegvis kvitryggspett, og dei nedre delane av dalen fungerer som viktig levestad for hjort om vinteren (viltvekt 2).
194 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
Truslar/konfliktar: Bygging av skogsveg, hogst, og treslagskifte er potensielle truslar i området.
Forvaltning/tiltak: Verdiane i lauvskogen vert tekne best vare på ved at området får stå urørd som i dag. Sauer beitar i området, og beitepåverknaden bør oppretthaldast for å hindra attgroing. Tilplanting av gran og/eller bygging av skogsveg kan ikkje tillatast.
Grunngjeving: Området er eit av svært få i kommunen som ikkje er påverka av tekniske inngrep. Det er heilt urørd. Lokaliteten har eit større område lauvskog i sein suksesjonsfase med mykje død ved, og er prega av høg kontinuitet. Trea er gamle og grove, og kan vera viktige levestader særleg for sopp og lav, men også for mosar, insekt og andre dyreartar. Vidare er området sannsynlegvis levestad for den sårbare (V) arten kvitryggspett. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Henry (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Einar Nedrelo
195 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
1420 10080 Drivdalsgrovi
Naturtype: Gamal lauvskog Areal: 43,5 daa Vegetasjonstype: A4a, D2a Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 937 928 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 240–260 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 30.06.99 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Lokaliteten ligg ved utlaupet av Drivdalsgrovi i Sogndalselvi sør for Reppen i Sogndalsdalen. Grunnen i området består av fattige bergartar som bandgneis og augegneis, og marka er frisk til fuktig.
Det er eit søraustvendt lite skogholt med osp og bjørk som dominerande treslag i seine suksesjonsstadium der ospa har tilsvarande nøkkelfunksjon som eika lenger sør i landet. Ospeholtet er gjennomgåande prega av høg alder. Ospetrea er grove og tilgangen på død ved, både gadd og læger, er stor. Skogen er fleirsjikta med god foryngring i feltsjiktet. Lauvskogen er frodig, med eit rikt feltsjikt.
Den gamle lauvskogen er vurdert som ein svært rik kjuke lokalitet, og verdien ligg i den store artsrikdomen som er konsentrert i eit lite område. Trass i at fleire reirtre for holerugarar vart observerte, er verdien som hekkestad for mellom anna spettartar noko uviss, fordi lauvskogsarealet er relativt lite.
Kyr og sauer beitar i området.
Særskilde artar: Brun ospekjuke er ein signalart med austleg og sørleg utbreiing (Haugset et al. 1996) som er registrert på grov hassel i lokaliteten. Arten er også nyleg funnen i Jostedalen, men er elles ikkje registrert andre stader i fylket. Området husar truleg fleire interessante soppartar, men denne informasjonen er ikkje tilgjengeleg enno. Lokaliteten har i tillegg eit rikt fugleliv. Grønspett og den omsynskrevjande (DC) arten gråspett er observerte i området.
196 Naturtypar i Sogndal kommune – Gamal lauvskog
Figur 34. Ospeholtet er prega av høg kontinuitet, og Figur 35. Drivdalsgrovi er ein rik og spennande det er god tilgang på død ved i form av både gadd og kjukelokalitet. læger.
Truslar/konfliktar: Det er registrert nokre granplanter i området, og lokaliteten grensar til eit større granplantefelt i sør og sørvest. Hogst og nyplanting av gran er ein potensiell trussel mot det biologiske mangfaldet i området. Forvaltning/tiltak: Verdiane i lauvskogen vert truleg tekne best vare på ved å lata han stå urørd. Beiting har sannsynlegvis ein positiv verdi for mangfaldet i området og held feltsjiktet relativt ope.
Grunngjeving: Lokaliteten er velutvikla med eit artsinventar som indikerer lang kontinuitet og som er avhengig av gamal skog med død ved. Nøkkelelement som gadd og læger kan ha viktige funksjonar for interessante sopp- og eventuelt insektartar i området. Stor artsrikdom er konsentrert i eit lite område. Den omsynskrevjande (DC) arten gråspett er registrert beitande i lokaliteten. Området får verdi B som viktig/regionalt verdifullt.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Henry (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Johannes Anonby, Tor Erik Brandrud, Erik Solheim
197 Naturtypar i Sogndal kommune – Urskog/gamalskog
1420 10081 Fimreiteåsen
Naturtype: Urskog/gamalskog Areal: Ca. 4858 daa Vegetasjonstype: A4, A3, A2 Kartutsnitt (ØK): AV 73-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 907 792 Kartblad M711: 1417 III/1317 II Hoh: Ca. 250-770 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 25.07.00 Datakvalitet: God
.
Skildring: Fimreiteåsen ligg ytst på halvøya der Sognefjorden greinar seg i Norafjorden, om lag 9 km søraust for Sogndal lufthamn. Grunnen i området er fattig og består av anorthositt og lys gneis.
Fimreiteåsen er eit skog- og myrområde med mykje gamal, relativt lysopen furuskog som har vorte ståande etter eldre hogst. Det er ikkje registrert spesielle førekomstar av læger i området, men gamle, grovvaksne og forvridde tørrfurer, beitefurer og gadd samt tre i ulike aldersgrupper gir området eit preg av urørt naturskog. Både skogen og myrtypane har eit svakt innlandspreg, og blåbærskog er den dominerande vegetasjonstypen i området. Det er innslag av noko furu, bjørk og einer i det relativt sparsamt utvikla busksjiktet, og i feltsjiktet dominerer blåbær, røsslyng og tytebær.
Særskilde artar: Det er observert fleire raudlisteartar i området, mellom anna kvitryggspett, dvergspett og gråspett, i tillegg til flaggspett, tretåspett og grønspett.
Truslar/konfliktar: Det vart bygd skogsveg opp på Fimreiteåsen for nokre år sidan, og i ettertid har det vore drive skogsdrift i området. Ei hogstflate i aust- og søraustgrensa til området er eit resultat av dette, og moderne skogbruk har her forringa det som for nokre år tilbake var eit stort uutnytta naturskogområde. Hogst og utviding av skogsvegen er såleis aktuelle truslar i området. Ei kraftlinje kryssar lokaliteten.
Forvaltning/tiltak: Skogen må ikkje hoggast, og utviding av vegen må ikkje skje. I følgje skogbruksplan for Sogndal kommune stiller ein seg restriktive til inngrep i området, og det er mogleg å gjera tilpassingar.
198 Naturtypar i Sogndal kommune – Urskog/gamalskog
Grunngjeving: Det er eit stort, fleiraldra og fleirsjikta kontinuitetsprega naturskogområde. Men ei relativ ny hogstflate i området senkar verdien noko. Lokaliteten fungerer likevel som viktig levestad for den sårbare (V) arten kvitryggspett, samt for omsynskrevjande (DC) artar som gråspett og dvergspett. I verneplan for barskog (Moe et al. 1992) er Fimreiteåsen prioritert som eit regionalt verneverdig område. Men sidan lokaliteten fungerer som hekkestad for mellom anna kvitryggspett får området likevel verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Området er avgrensa mot dei bratte liene mellom skogplatået og fjorden i sør. Men mot aust og søraust går grensa langs ei stor hogstflate. Kartavgrensinga følgjer Moe et al. (1992) og Mjøs & Overvoll (1999) med små justeringar av underteikna i felt.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Gaarder (1990), Gaarder (1991a), Moe et al. (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Mjøs & Overvoll (1999) Munnlege kjelder:
199 Naturtypar i Sogndal kommune – Urskog/gamalskog
1420 10082 Kyndilstjødni
Naturtype: Urskog/gamalskog Areal: Ca. 249 daa Vegetasjonstype: A1a, A2c, ogA3 Kartutsnitt (ØK): BE 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 118 839 Kartblad M711: 1417 II Hoh: Ca. 670 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 01.08.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området er eksponert i sørvestleg retning, og ligg like ved grensa til Luster kommune, aust for Turlifjell på Kaupangerhalvøyi. Grunnen er av næringsfattige, sure og harde granodiorittiske bergartar.
Det er ein tørr og lysopen, gamal blåbærskog. Furu dominerer i tresjiktet, men fjellbjørk førekjem innimellom. Feltsjiktet er relativt artsfattig, dominert av blåbær, røsslyng, krekling, tytebær samt blokkebær, og botnsjiktet er stadvis dekka av lav. Men gamalskogen er lite påverka av menneskeleg aktivitet gjennom tidene. Her er fåe/ingen spor etter skogsdrift, skogen er fleiraldra og eldre enn vanleg hogstmoden skog. Store, gamle furer som kan vera potensielle reirtre, ein del gadd, grovvaksne og forvridde furer, samt noko læger, er viktige nøkkelelement i skogen, og på trea veks fleire lavartar. Dette er element som indikerer høg kontinuitet i området.
Midt i lokaliteten ligg Kyndilstjødni, eit lite, grunt og naturleg fisketomt tjern. Bukkeblad, gulstorr og flaskestorr, samt torvmosar er dominerande i myrkanten ved tjernet som ser ut til å ha ein viktig funksjon for insektfaunaen, særleg augestikkarar.
Særskilde artar: Kyndilstjødni har ein viktig funksjon som hekkestad for stokkand. Dessutan er det eit viktig leveområde for orrfugl og storfugl (viltvekt 2).
Truslar/konfliktar: Skogsdrift
Forvaltning/tiltak: Det må ikkje førekoma hogst i området.
200 Naturtypar i Sogndal kommune – Urskog/gamalskog
Figur 36. Kyndilstjødni er eit naturleg fisketomt tjørn Figur 37. Førekomst av nøkkelelement som gadd og og det er eit viktig funksjonsområde for ulike læger gir gamalskogen eit spesielt kontinuitetspreg. fugleartar.
Grunngjeving: Det er ein velutvikla, kontinuitetsprega naturskog med tre i fleire dimensjonar. Slik naturtype er relativt sjeldan i regionen. Dessutan er Kyndilstjødni eit viktig leveområde for skogsfugl (viltvekt 2). Etter ei samla vurdering er området vurdert som viktig/regionalt verdifullt, og får såleis verdi B.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt på bakgrunn av opplysningar frå grunneigar Gjert Heiberg (pers. medd.).
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Sogndal kommune (1996b), Sogndal kommune (1998b), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b) Munnlege kjelder: Gjert Heiberg
201 Naturtypar i Sogndal kommune – Urskog/gamalskog
1420 10083 Rudsstølen
Naturtype: Urskog/gammalskog Areal: 2769 daa Vegetasjonstype: A4a, A3a, K3 Kartutsnitt (ØK): AX 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 008 840 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 380–900 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 07.09.00. (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg i den søraustvendte fjellsida under Storehaugfjellet, nordaust for Sogndal lufthamn, Haukåsen. Grunnen er i hovudsak fattig, og består av harde bergartar som høyrer til ”Jotun skyvedekket” med anorthositt og gabbro, men rikare område førekjem i forseinkingar påverka av sigevatn.
Det er eit relativt stort område med gamal, lysopen, fleiraldra og fleirsjikta blandingsskog. Men skogen er noko yngre i det nedste området nærast Rudsstølen. Furu og bjørk er dominerande treslag og blåbærskog er den mest dominerande vegetasjonstypen. Fukttilhøva varierer frå frisk til fuktig. Nokre småfragment med sesongfuktig kalkfuruskog finst i einskilde lommer. Sjølv om desse kalkrike områda ikkje har verneverdi i seg sjølv, er dei likevel med å auka det biologiske mangfaldet i området (Jørn Erik Bjørndalen pers. medd.).
Gamle stubbar førekjem spreidde i skogen, og det er ikkje spor etter hogst i nyare tid, med unntak av eit lite område ved Rudsstølen. Det førekjem læger i ulike nedbrytingsstadium i tillegg til andre nøkkelelement som gadd og høgstubbar, samt tre som har velta på rot. Store, gamle, grove og forvridde tørrfurer, dei eldste trea bortimot 400 år gamle (Jomar Haukås pers. medd.), gir skogen eit karakteristisk urskogpreg. Trea er dessutan sopp-, lav- og mosedekte.
Fleire raudlista soppartar er registrerte sørvest i området, ved Rudsstølen. Men området har dei beste kvalitetane frå 600 moh. og opp til tregrensa (eldre skog, fleire og betre nøkkelement, preg av urskog osv.) der lokaliteten sannsynlegvis er endå meir artsrik. Dessutan kan denne delen av området fungera som tilfluktsområde for dei særskilde artane som er registrerte i yngre og noko hogstpåverka skog.
202 Naturtypar i Sogndal kommune – Urskog/gamalskog
Figur 38. Død ved i form av nedfalne furer er karakteristiske nøkkelelement i lokaliteten.
Soppfloraen er representativ for den gamle vestnorske blåbærskogen som er godt utvikla i Kaupanger regionen, men som er lite studert. Dei registrerte artane har barskogen som sin naturlege veksestad, ofte under magrare forhold (Ryman & Holmåsen 1998).
Særskilde artar: Følgjande raudlisteartar er registrerte ved Rudsstølen: den sårbare (V) sopparten Cortinarius violaceocinereus , dei sjeldne (R) artane lurvesøtpigg, liten sotgråhatt samt pukkelkremle, og den omsynskrevjande (DC) arten svartkvit sølvpigg.
Lokaliteten er også viktig levestad for skogsfugl, både orrfugl og storfugl.
Truslar/konfliktar: Området ved Rudsstølen er noko påverka av hogst. Ytterlegare skogshogst og ekspansjon av skogsbilvegnettet vil trua verdiane i området.
Forvaltning/tiltak: Skogen må ikkje hoggast. Området som heilskap bør undersøkast nærare med omsyn til soppfloraen.
Grunngjeving: Høgareliggjande område i lokaliteten er prega av høg kontinuitet og er utan tvil eldre enn vanleg hogstmoden skog. Naturtypen er sjeldan i regionen. Utforminga har dessutan eit artsinventar som tyder på lang kontinuitet. Fleire raudlista soppartar er registrerte, og området er relativt stort. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Den vestlege grenselina følgjer kraftlinja i fjellsida og skoggrensa. Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt med justeringar etter Eli Heiberg (pers. medd.).
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Statens kartverk Sogn og Fjordane (1996a), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Soppdatabasen (2001), XV Nordic Mycological Congress Sogndal (2000) Munnlege kjelder: Jomar Haukås
203 Naturtypar i Sogndal kommune – Urskog/gamalskog
1420 10084 Middagshaugen
Naturtype: Urskog/gammalskog Areal: 55,5 daa Vegetasjonstype: A4 Kartutsnitt (ØK): AW 73-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 793 930 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 450-630 moh. Prioritet: A Undersøkt i felt: 25.07.00 (ElN) Datakvalitet: God
.
Skildring: Middagshaugen ligg på Kaupangerhalvøyi, søraust for Fimreite. Grunnen i området er av fattige bergartar som anorthositt og lys gneis, med innslag av granodioritt.
Det er ein fleirsjikta, open og velutvikla blandingsskog av gammal furu med innslag av mykje grov og død osp. Vegetasjonen er særleg frodig langs bekkefaret som går gjennom lokaliteten, og nøkkelelement som gadd og læger opptrer i relativt store dimensjonar her. Av desse er gadd særleg framtredande, og dei har viktig funksjon som reirtre for holerugarar. Ringbarka tre viser spor etter hakkespettar. Dei gamle ospetrea er dessutan ein viktig levestad for kjuker.
Særskilde artar: Fleire raudlista gamalskogsartar førekjem, til dels i gode bestandar. Dette gjeld mellom anna den sårbare (V) arten kvitryggspett og omsynskrevjande (DC) artar som gråspett og dvergspett.
I tillegg er følgjande fugleartar registrerte i området: orrfugl, rugde, perleugle, grønspett, flaggspett, tretåspett, hornugle, sporveugle, haukugle og kjernebitar. Førekomsten av tretåspett er spesiell. Arten har vore sjeldan å observera på Vestlandet i hekketida (Gaarder 1990).
Truslar/konfliktar: Lokaliteten grensar til ei hogstflate i vest, og han er truga av hogst og treslagskifte.
Forvaltning/tiltak: Hogsten i området kan ikkje halda fram. Lokaliteten kan t.d. husa interessante soppartar, og kryptogamfloraen i området bør undersøkast nærare.
204 Naturtypar i Sogndal kommune – Urskog/gamalskog
Figur 39. Nøkkelelement som reirtre for holerugarar har stor verdi i området.
Grunngjeving: Naturtypen er relativ sjeldan i regionen, og trass i den store hogstflata sentralt på Fimreiteåsen er området framleis dominert av furuskog med innslag av ein del lauvskog. Lokaliteten har eit artsinventar som indikerer lang kontinuitet, og innslaget av austlege karplanter er svært høgt til å vera på Vestlandet (Gaarder pers. medd). Området har dessutan eit uvanleg høgt innslag av raudlista fugleartar med svært gode bestandar av spettar og ugler (Geir Gaarder pers. medd.). Bestanden av spettar i den urskogsarta ospe- og furuskogen kan i følgje Gaarder vera unik i Norge. Lokaliteten får verdi A som svært viktig/nasjonalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt, og følgjer dels Geir Gaarder pers. medd.
Skriftlege kjelder: Bryhni et al. (1986), Gaarder (1990), Gaarder (1991a), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1992), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Gaarder (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Mjøs & Overvoll (1999) Munnlege kjelder: Geir Gaarder
205 Naturtypar i Sogndal kommune – Bekkekløfter
1420 10085 Hølsete
Naturtype: Bekkekløfter Areal: 10,5 daa Vegetasjonstype: A4a Kartutsnitt (ØK): AW 76-5-2 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 979 927 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 580-480 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 09.08.00 Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg om lag 2 km nord for Åberge, i fjellsida på vestsida av Barsnesfjorden. Hølsete ligg på morenejord, men grunnen i området er elles varierande og består av gneis og glimmerskifer.
Det er ei sørvendt til austvendt bekkekløft. Elva som renn frå Hølsete skjer seg ned i stadvis laus berggrunn i den bratte lesida, og dannar ei v-forma profil. Det øvste partiet er prega av ein nokså stor, overhengande bergvegg på vestsida. Djupna i kløfta varierer, men på det høgste er ho omlag 5 m. Det er ein variert naturtype, med skiftande topografi og berggrunnsforhold. Drenering, lys, fukt og jordsmonn vekslar over korte avstandar, og dannar ein mosaikk av ulike miljø. I botnen av kløfta fører elvi til eit fuktig miljø, samtidig som lystilgangen er svært variabel, frå skuggefull skog med mosekledde bergvegger til meir lysopne og tørrare parti.
Vegetasjonen er vekslande, men blåbærskog er dominerande vegetasjonstype med overgangar frå tørre til fuktige typar. Miljøvariasjonen gir ein stor artsrikdom. Særleg bjørkene er prega av høg alder og dei er dekte med lav. Som følgje av høg luft og god lystilgang, kan også bergvegger, særleg på skuggefulle, våte eller overrisla stader langs elva, vera viktige biotopar for trua lav- og moseartar. Her er spreidd førekomst av død ved, element som kan vera viktig levestad for sjeldne sopp- og insektartar (Haugset et al. 1996).
Særskilde artar: Ingen kjende
Truslar/konfliktar: Hogst
Forvaltning/tiltak: Hogst ved bekkekløfta må ikkje førekoma.
206 Naturtypar i Sogndal kommune – Bekkekløfter
Figur 40. Lav og mosedekte nøkkelelement som døde bjørker og overhengande bergvegger er karakteristisk i området.
Kryptogamfloraen i området er ikkje kjend, og lokaliteten bør såleis undersøkjast nærare sidan han kan vera viktig levestad for mellom anna raudlista sopp-, lav og moseartar.
Grunngjeving: Det er ein sjeldan naturtype. Lokaliteten er prega av høg kontinuitet blant anna med gamle tre som det veks mykje lav på. Særleg lav- og mosefloraen i området verkar variert, men artsinventaret er ikkje kjent. Lokaliteten får verdi C som lokalt viktig, med opning for ei eventuell oppjustering etter nærare undersøking og vurderingar av området.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Henry (1989), Farestveit (1998), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
207 Naturtypar i Sogndal kommune – Strandeng og strandsump
1420 10086 Fimreiteholmane naturreservat
Naturtype: Strandeng og strandsump Areal: Ca. 21 daa landareal Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): AV 74-5-4 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 917 813 Kartblad M711: 1417 III Hoh: 0-10 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: Datakvalitet: Meget god
.
Skildring: Fimreiteholmane ligg aust i Norafjorden ved Fimreite. Grunnen er fattig og består av anorthositt.
Lokaliteten består av to holmar, Storeholmen (ca. 18 daa) og Vetleholmen (ca. 3 daa), samt nokre mindre skjer. Begge holmane er låglendte. Vegetasjonen er prega av strandeng, men det er ikkje gjort nærare artsregistreringar av karplanter i området.
Særskilde artar: Fimreiteholmane er av særleg verdi som hekkeplass for fleire artar måsefuglar. Dei mest talrike artane er fiskemåse, hettemåse, svartbak og makrellterne. Andre artar som er funne hekkande i området er tjeld, vipe, raudstilk, strandsnipe og småspove, samt fleire artar sporvefuglar.
Truslar/konfliktar: Forstyrring i samband med båtutfart i området kan vera eit problem.
Forvaltning/tiltak: I medhald av lov om naturvern av 19. juni 1970 nr. 63, § 8, jfr. § 10 og § 21, § 22 og § 23 er holmane Storeholmen og Vetleholmen, delar av eit nærliggjande skjer til Storeholmen, og omliggjande sjøareal i Sogndal kommune, verna som naturreservat ved kgl. res. av 28. mai 1993. Som følgje av vernevedtaket er det mellom anna restriksjonar for utfart i området. Desse bør vera godt skilta.
Sjøfuglregistreringane som ligg til grunn for utarbeidinga av verneplan for sjøfugl er mange år gamle. Førekomst og tal hekkande sjøfugl i ulike område, kan variera mykje, både ved at hekkekoloniane flyttar seg og ved at sjølve bestandane varierer i storleik. For å kunna forvalta både verneområda og fuglebestandane på ein god og framsynt måte, er det difor behov for oppdateringar. Det bør såleis gjennomførast regelmessige artsteljingar i området.
208 Naturtypar i Sogndal kommune – Strandeng og strandsump
Holmane vert nytta til sauebeite, og det er ønskjeleg at denne forma for skjøtsel held fram for å hindra attgroing i området.
Figur 41. Storeholmen og Vetleholmen har ein viktig funksjon for ulike fugleartar, særleg for sjøfugl i Indre delar av Sognefjorden. Vetleholmen ligg utanfor biletet.
Grunngjeving: Området er av spesiell verdi som den største hekkelokaliteten for sjøfugl i dei indre delane av Sognefjorden. To norske ansvarsartar (AF) er registrerte i området, svartbak og raudstilk. Med omsyn til desse, samt andre artar som hekkar her, får området viltvekt 2 (Direktoratet for naturforvaltning 1996). Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1991),
Skriftlege kjelder: Bryhni (1979), Godø (1984), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1991), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
209 Naturtypar i Sogndal kommune – Strandeng og strandsump
1420 10087 Leirviki
Naturtype: Strandeng og strandsump Areal: 22,5 daa Vegetasjonstype: U8d, V2a, V2b, G7b Kartutsnitt (ØK): AV 74-54 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 921 824 Kartblad M711: 1417 III Hoh: 0-10 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 28.06.99 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Leirviki ligg nedanfor riksveg 13 på Nornes, omlag 15 km sørvest for Sogndal sentrum. Lokaliteten er eksponert i nordleg retning. Substratet er for det meste fin sand og leire, med grov sand og grus innimellom.
Leirviki er einaste veksestaden for takrøyr og kvass-storr i kommunen. I fylgje Fremstad (1997) opptrer denne vegetasjonstypen, U8d Brakkvass-sump, Takrøyr-utforming, berre fragmentarisk frå Hordaland og nordover. Konsentrasjonen av takrøyr er størst i det sørvestlege hjørnet av det avgrensa området der arten veks i saltvatn. Like innanfor takrøyrbeltet dominerer artar som mjødurt, vendelrot og gåsemure i feltsjiktet. I busksjiktet dominerer steinnype.
I det avgrensa området førekjem også små område med naturtypen tangvollar. Vegetasjonstypane fordeler seg som soner innover lokaliteten. I austre delar av lokaliteten er vegetasjonen mindre sumpaktig, og strandengsamfunnet vert meir framtredande. Gåsemure, dunhavre og gulmaure dominerer feltsjiktet her.
Særskilde artar: Leirviki ser ut til å ha funksjon som beite- og hekkeområde for våtmarksfugl. Måsar og tjeld vart observerte, men fuglefaunaen bør undersøkast nærare. Takrøyr er som nemnt også ein særskild art i området.
Truslar/konfliktar: Leirviki fungerer som offentleg badestrand, og plassen har såleis stor verdi for friluftslivet, særleg i sommarhalvåret. Friluftsinteressene kan føra til ureining av området, samt vera ein trussel for faunaen.
210 Naturtypar i Sogndal kommune – Strandeng og strandsump
Figur 42. Takrøyr er ein sjeldan art i Sogndal som veks i Leirviki.
Forvaltning/tiltak: Skjøtsel og omsyn bør vurderast ut frå funksjonen området har for våtmarksartane i området.
Grunngjeving: Det avgrensa arealet er ikkje stort. Men lokaliteten er ein mosaikk av naturtypane strandeng og strandsump. Området er relativt velutvikla og intakt. Med tilhøyrande grunnvassområde, er Leirviki eit viktig funksjonsområde for fleire fugleartar. Dessutan er takrøyr ein sjeldan art i regionen med næraste veksestad i Ytre Sogn. Lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Området grensar til lokalitet nr. 3, Nornes, i aust, og til innmark i sør. Kartavgrensinga følgjer Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1994) med endring etter justering i felt.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Bryhni et al. (1986), Berget (1989), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1994), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), herbariebelegg UB. Munnlege kjelder:
211 Naturtypar i Sogndal kommune – Strandeng og strandsump
1420 10088 Vandanes
Naturtype: Strandeng og strandsump Areal: 27,5 daa Vegetasjonstype: U9a Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-3 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 001 915 Kartblad M711: 1417 III Hoh: 0-5 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 04.08.00 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Strandenga/strandsumpen ligg mellom Vandaneset og Barsnes i Barsnesfjorden. Området er særs grunt og vert i stor grad tørrlagt ved fjøre sjø. Substratet er stort sett leire som ligg bar.
Ferskvasspåverknaden i Barsnesfjorden er sterk, og saliniteten såleis låg. Det er ei estetisk vakker, fargerik kattehaleeng som strekker seg i eit belte med varierande breidd i strandsona.
Lokaliteten har ein viktig funksjon som næringshabitat, særleg for ande-, vade-, og måsefuglar etter at isen har gått av Barsnesfjorden om våren og om sommaren.
Særskilde artar: Kattehale er den rådande karplantearten i lokaliteten.
Av viltartar er mellom anna grågås registrert, og området kan ha funksjon som mellomlandingsstad for denne arten. I tillegg er stokkand, laksand, siland, tjeld og gråmåse registrerte hekkande i området, medan raudstilk og gråhegre er funne beitande (viltvekt 2). Raudstilk og siland er norske ansvarsartar (AF). Om raudstilk hekkar her, er uvisst. Til tider har det vorte observert 40-tals ender på ein gong i Vandanesbukta.
Truslar/konfliktar: Forsøpling er eit problem i området, særleg frå land. Dessutan er nedbygging ein potensiell trussel.
Forvaltning/tiltak: Forsøpling langs strandlina eller i vegkanten bør ikkje førekoma. Plan- og bygningslova §17-2 gir forbod mot bygging og frådeling i 100-metersbeltet ved sjøen. Fuglefaunaen i området er ikkje tilstrekkeleg kjend, og bør undersøkast nærare.
212 Naturtypar i Sogndal kommune – Strandeng og strandsump
Figur 43. Det er ei velutvikla kattehaleeng, og lokaliteten er eit viktig funksjonsområde for ande-, vade-, og måsefuglar.
Grunngjeving: Det er få slike lokalitetar i Sogn der kattehale nærast er einerådande art i feltsjiktet. Lokaliteten er truleg den største og mest velutvikla av dette slaget i kommunen. I tillegg er Vandanes eit viktig funksjonsområde for ande-, vade-, og måsefuglar. Lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Området grensar dels til dyrka mark og dels til Barsnesvegen. Grenselina i sjøen er trekt noko ut fordi leirgrunnene i området har ein viktig funksjon for fuglefaunaen. Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Direktoratet for naturforvaltning (1996), Sogndal kommune (1997), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Munnlege kjelder: Liv Byrkjeland, Eli Heiberg, Jon Navarsete, Einar Nedrelo
213 Naturtypar i Sogndal kommune – Brakkvassdelta
1420 10089 Nagløyri
Naturtype: Brakkvassdelta Areal: 245 daa Vegetasjonstype: U8e, U9a, V2a Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V MN 016 941 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: Ca. 0–20 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: 19.07.99 (ElN) Datakvalitet: Særs god
.
Skildring: Nagløyri ligg inst i Barsnesfjorden, sør for Årøy, og er eksponert i sørleg retning. Fukt- tilhøva er noko varierande frå frisk til fuktig.
Det er eit mosaikkprega deltaområde. Ved overgangen frå elveutlaupet til fjorden er ei dyrka elveslette.
Det store ferskvasstilsiget i Barsnesfjorden gjer at vegetasjonen ved utlaupet av Årøyelvi er fattig på saltvassartar. I tillegg til ei lita bord med strandrøyr finst her sumpmaure, sylblad og småvasshår i strandsona. I den søraustlege enden av lokaliteten ligg ei lita urterik strandeng.
Reguleringa av vassdraget har truleg endra vegetasjonstilhøva nedanfor kraftstasjonen noko, og den indre deltaflata er for det meste fulldyrka. Men som økosystem er lokaliteten likevel variert og produktivt. Grunnområda kring utlaupet av Årøyelvi fungerer enno som rasteplass for ender og vadefugl på trekk, samt at det er overvintringsstad for laksand. Dessutan hekkar eit stort tal måker i området.
Årøyelvi er i tillegg ei av to lakseelvar i kommunen og eit viktig oppvekstområde for fisken.
Særskilde artar: Sjå ovanfor.
Truslar/konfliktar: Friluftsaktivitetar kan vera ein trussel mot fuglefaunaen i området. Vidare kan jordbruksdrift ha innverknad på naturtypen, og funksjonen som naturtypen har for viltverdiane. Utbygging og utfylling er andre truslar. Vassføringa og fordelinga av denne, er til tider sterkt prega av at vassdraget er regulert. Dette påverkar også floraen og faunaen i området.
214 Naturtypar i Sogndal kommune – Brakkvassdelta
Figur 44. Brakkvassdeltaet i Nagløyri representerer ein sjeldan naturtype i regionen, og eit viktig funksjonsområde for ulike artar våtmarksfugl.
Forvaltning/tiltak: I kommuneplanen for Sogndal frå 1987 vart området bandlagt med tanke på vern, men bandlegginga vart ikkje følgd opp av reguleringsplan i løpet av fireårsperioden bandlegginga varde. Området er såleis ikkje verna mot inngrep i dag. Området har no status som LNF område. Av omsyn til faunaen ser ein helst at området igjen vert regulert til ”spesialområde naturvern” etter pbl. §25.
Grunngjeving: Brakkvassdelta er eit av dei mest høgproduktive områda i landet samt ein av dei mest trua naturtypane. Kartleggingseininga utgjer eit heilskapleg område i landskapsøkologisk og forvaltningsmessig perspektiv. Trass regulering er Nagløyri det einaste gjenverande naturlege elvedeltaet i sjøen i Sogndal. Lokaliteten har dessutan ein viktig nøkkelfunksjon for sjeldne fugleartar, særleg under trekket, og i tillegg er det eit viktig leveområde for oter, ein art som i følgje den norske raudlista bør overvakast (DM). Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Årøyelvi er ei svært god lakseelv, og området vil etter alt å døma også bli innlemma i kartlegging av ferskvasslokalitetar etter DN-handbok 15 (Direktoratet for naturforvaltning 2000a). Ei eventuell oppjustering av verdien må då vurderast.
Avgrensing: Området grensar til lokalitet nr. 31 Bjørgi, i søraust. Avgrensinga er gjort med omsyn til sjølve naturtypen og viltverdiane i området. Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
For nærare illustrasjon av brakkvassdeltaet i Årøy, sjå bilete på nettsidene til Direktoratet for naturforvaltning, Elvedelta – status og overvaking. Tilgjengeleg frå: URL http://www.statkart.no/skme/produkt/delta/delta-93.htm.
Skriftlege kjelder: Heiberg (1974), Jaren (1979), Godø (1980), Evensen (1981), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1985), Berget (1989), Henry (1989), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Sogndal kommune (1997), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Statens kartverk (2001a) Munnlege kjelder: Arne Lerum, Einar Nedrelo
215 Naturtypar i Sogndal kommune – Brakkvassdelta
1420 10090 Bøyaøyri naturreservat
Naturtype: Brakkvassdelta Areal: 397 daa Vegetasjonstype: U2, U4, U5b/U5c, U9 Kartutsnitt (ØK): UTM-ref (EUREF 89): 32V LP 803 116 Kartblad M711: 1317 I Hoh: Ca. 0-15 moh. Prioritet: B Undersøkt i felt: Datakvalitet: God
.
Skildring: Området ligg inst i Fjærlandsfjorden, ein sidearm til Sognefjorden, ved utløpet av Storelvi. Storelvi har eit stort nedbørsfelt med fleire sideelvar som har tilsig frå brearmar til Jostedalsbreen. Deltaet er bygd opp av lausmassar som er tilført området via elvevatnet. Det føregår ei kontinuerleg utbygging av landområdet.
Etter utført elveforbygging vart vatnet leia unna den gamle deltaflata. Dermed kan ein her snakke om relikte former av eit daudt delta (Statens kartverk 2001b). Likevel har store delar av land-delen til deltaet framleis formene (gamle elvefar og kilar) intakt, og elva legg opp avsetningar lenger ute, som i framtida vil danne grunnlag for nye deltaformer.
Sjølv om området ikkje lenger fungerer som eit "levande" delta, har ein att store strandenger, kilar og grunnområde som ikkje er vesentleg endra dei siste 25åra. Øyra har fleire nokså klart avgrensa vegetasjonssoner frå sjøen og inn på land. I kantsonene er det lite trevegetasjon unnateke på dei to forbyggingsarmane. Ytre delar av deltaet har naturleg strandeng langs vasskantane, og lenger inne går dyrka mark dels heilt fram til vassfara.
Det er til saman registrert 92 fugleartar i Bøyaøyri, av desse om lag 40 våtmarksfugl. Området har ein særleg viktig funksjon for ande- og vadefuglar.
Særskilde artar: Nedst er ei sone der fjøresivaks og krypkvein er einerådande. Innanfor veks ei sone med saltsiv, og førekomst av strandkjempe, strandkryp og gåsemure. Raudsvingel markerer overgangen til neste sone, med jåblom, pølstorr og rustsivaks. Innanfor dette er to ulike engsamfunn, truleg avhengig av kor fuktig jorda er. Den eine er representert med tiriltunge, engsoleie og hanekam.
216 Naturtypar i Sogndal kommune – Brakkvassdelta
Karakteristiske artar i den andre er mjødurt, blåtopp, småengkall, slåttestorr og følblom. I ein liten ferskvassump finst store mengder klovasshår.
Registrerte viltartar: Stokkand, vipe, fiskemåse og gråmåse kan opptre i store flokkar, medan kvitkinngås og taffeland er av dei mange sjeldsynte gjestane. Både stokkand, krikkand, siland, vipe, tjeld, strandsnipe, raudstilk, enkeltbekkasin, hettemåse, fiskemåse og makrellterne hekkar eller har hekka i området.
Truslar/konfliktar: Bygningar førekjem berre i kantane av deltaflata, og innover i dalbotnen. I indre delar av området er det fulldyrka grasareal og beite, i ytre delar ville strandenger. Gjennom tidlegare oppgraving av kilar for å vinne dyrkingsland, går inngrepa nokre stader heilt ut til flomålet.
Det mest markerte tekniske inngrepet er dei kraftige utbyggingane av begge elvebreiddene som strekkjer seg godt ut i fjorden. I tillegg skjer både den gamle vegen til ferjestaden og den nye riksvegen gjennom området.
Når det gjeld ureining gjer gjennomgåande høg vassføring at påverknaden frå landbruket er moderat, men det har tidvis vore problem med landbruksureining.
Forvaltning/tiltak: Bøyaøyri er verna som naturreservat i medhald av Lov om naturvern av 19. juni 1970 nr. 63, § 8, freda som naturreservat ved kgl.res. av 20. desember 1991. Naturreservatet utgjer den nedre, mest intakte delen av deltaområdet.
Grunngjeving: Det er relativt store areal som kan reknast som våtmark i Sogn og Fjordane, men kravet til produktivitet gjer at fåe og småe våtmarksområde kan reknast som verneverdige etter naturvernlova. Trass i at Bøyaøyri er noko råka av inngrep er det eit viktig våtmarksområde med naturleg tilhøyrande vegetasjon og dyreliv. Lokaliteten har ein viktig funksjon for våtmarksfugl i trekktidene og dels som overvintrings- og hekkelokalitet. Siland og raudstilk er norske ansvarsartar (AF) som hekkar i området (viltvekt 2). Lokaliteten får verdi B som viktig/regionalt verdifull.
Avgrensing: Kartavgrensinga følgjer Godø (1982) og Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1985).
For illustrasjon av Bøyaøyri, sjå bilete på nettsidene til Direktoratet for naturforvaltning, Elvedelta – status og overvaking: http://www.statkart.no/skme/produkt/delta/delta-86.htm.
Skriftlege kjelder: Godø (1982), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1985), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a), Direktoratet for naturforvaltning (1999b), Statens kartverk (2001b) Munnlege kjelder:
217 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
1420 10091 Venesholmane
Naturtype: Andre viktige førekomstar Areal: 43 daa Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): AW 74-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN 943 846 Kartblad M711: 1417 III Hoh: Ca. 0-5 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 23.06.00 Datakvalitet: Svært god
.
Skildring: Venesholmane ligg på austsida av Sogndalsfjorden, om lag 5 km nordaust for Fimreite.
Området har ein viktig funksjon for sjøfugl i Sogndalsfjorden. Holmane ligg 10-20 m frå land. Dei er gras- og mosedekte. Små busker og einer har spreidde førekomstar, og på den største holmen står nokre einslege tre.
Særskilde artar: Det førekjem både stokkand, siland, tjeld, måsar og terner ved holmane. Lokaliteten fungerer dessutan som viktig hekkestad for fleire artar, mellom anna måsar og tjeld.
Truslar/konfliktar: Venesholmane er mykje nytta til båtutfart og som badeområde, også i hekketida. Dette kan trua det biologiske mangfaldet i området.
Forvaltning/tiltak: Det bør takast omsyn til viltet, særleg i hekketida. Fuglefaunaen i området er ikkje godt kjend, og bør undersøkast nærare.
Grunngjeving: Holmar/skjer er ikkje vanlege naturelement i Sogndalsfjorden. Området har funksjon som viktig hekkestad for sjøfugl i Sogndal, men tal hekkande fuglar er ukjent, og i følgje Direktoratet for naturforvaltning (1996) har dei observerte artane viltvekt 1. Eit unntak er siland (viltvekt 2) som er ein norsk ansvarsart (AF) (Direktoratet for naturforvaltning 1999b). Men funksjonen området har for arten er ukjend. Dessutan har Fimreitevegen ført til auka aktivitet nær Venesholmane, og dette kan ha påverka faunaen i området. Etter ei samla vurdering får lokaliteten verdi C som lokalt viktig. Men verdien bør vurderast på ny og eventuelt oppjusterast i samsvar med nye funn og seinare registreringar.
218 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
Skriftlege kjelder: Gaarder (1991b), Sogndal kommune (1997), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder:
219 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
1420 10092 Storeøyna-Vetleøyna
Naturtype: Andre viktige førekomstar Areal: 142 daa Vegetasjonstype: Kartutsnitt (ØK): AX 76-5-1 UTM-ref (EUREF 89): 32V LN/MN 997 924 Kartblad M711: 1417 IV Hoh: 0-25 moh. Prioritet: C Undersøkt i felt: 21.07.99 Datakvalitet: Svært god
.
Skildring: Vetleøyna og Storeøyna ligg nordvest i Barsnesfjorden, rett aust for Kvam, og fungerer som viktige hekkeplassar for terne, tjeld og måse. Vetleøyna ligg om lag 50 m frå land og Storeøyna om lag 125 m frå land. På Storeøyna er det noko skog og grasmark, elles svaberg. Vetleøyna har ikkje fast vegetasjonsdekke.
Særskilde artar: Ingen særskilde.
Truslar/konfliktar: Området er mykje nytta til bading og friluftsliv. Denne ferdsla er i konflikt med verdien lokaliteten har som hekkeplass ettersom området vert nytta til slike føremål også i hekketida.
Forvaltning/tiltak: Det bør visast varsemd overfor viltet i området, særleg i hekketida.
Fuglefaunaen i området er ikkje godt kjend og bør undersøkast nærare. Sogndal folkehøgskule har vist interesse til å gjera nærare undersøkingar i området (Niles Pontoppidan pers. medd.).
Grunngjeving: Holmar/skjer er uvanlege element i Sogndalsfjorden. Storeøyna og Vetleøyna har ein viktig funksjon som hekkeområde for sjøfugl. Tal hekkande fuglar er ukjent, og i følgje Direktoratet for naturforvaltning (1996) vert dei observerte artane gitt viltvekt 1. Lokaliteten får difor verdi C som lokalt viktig, men han må vurderast på ny og eventuelt oppjusterast i samsvar med nye funn og registreringar seinare.
Avgrensing: Kartavgrensinga er gjort av underteikna ved synfaring i felt.
220 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
Figur 45. Storeøyna og Vetleøyna er viktige funksjonsområde for sjøfugl i Sogndalsfjorden.
Skriftlege kjelder: Dale & Hovgaard (1993), Direktoratet for naturforvaltning (1996), Sogndal kommune (1997), Direktoratet for naturforvaltning (1999a) Munnlege kjelder: Liv Byrkjeland
221 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
5.1.1 Oppsummering Ved å nytta verdisettingskriteria gitt i DN-handbok 11-1999 (Direktoratet for naturforvaltning 1999a) og DN-handbok 11 (Direktoratet for naturforvaltning 1996), har 26 naturtypeområde fått verdi A som svært viktige (tabell 13), 46 naturtypeområde har fått verdi B som viktige (tabell 14), og 20 naturtypeområde har fått verdi C som lokalt viktige (tabell 15).
Tabell 13. Oversikt over naturtypeområde med verdi A (svært viktig) i Sogndal. Side- Lokalitets- Lokalitetsnamn Hovudnaturtype Naturtype tal nummer 50 5 Reppanipa Fjell Kalkrike område i fjellet 69 15 Lauvhaug Kulturlandskap Slåtteenger 77 19 Rv 5 Fatlaberget Kulturlandskap Artsrike vegkantar 102 32 Dal-Helgasete Kulturlandskap Naturbeitemark 110 36 Eskestrond vest Kulturlandskap Hagemark 128 45 Norum kyrkje Kulturlandskap Erstatningsbiotopar 130 46 Kaupanger stavkyrkje Kulturlandskap Erstatningsbiotopar 148 56 Meisauri Skog Rik edellauvskog 150 57 Fagersand Skog Rik edellauvskog 152 58 Fatlaberget Skog Rik edellauvskog 154 59 Ylvisåker Skog Rik edellauvskog 158 61 Stedjeberget Skog Rik edellauvskog 160 62 Loftesnes aust Skog Rik edellauvskog 164 64 Bjåstad-Lidal Skog Rik edellauvskog 168 66 Kaupanger sentrum Skog Kalkskog 172 68 Hangsetedalen Skog Bjørkeskog med høgstauder 174 69 Togga Skog Bjørkeskog med høgstauder 176 70 Brannholten Skog Gråor-heggeskog 178 71 Supphelledalen aust Skog Gråor-heggeskog 182 73 Skorsflatane Skog Gamal lauvskog 186 75 Bjørk Skog Gamal lauvskog 192 78 Lereim Skog Gamal lauvskog 194 79 Skogasetdalen Skog Gamal lauvskog 198 81 Fimreiteåsen Skog Urskog/gamalskog 202 83 Rudsstølen Skog Urskog/gamalskog 204 84 Middagshaugen Skog Urskog/gamalskog
222 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
Tabell 14. Oversikt over naturtypeområde med verdi B, viktig, i Sogndal. Side- Lokalitets- Lokalitetsnamn Hovudnaturtype Naturtype tal nummer 46 3 Nornes Rasmark, berg og kantkratt Sørvendt berg og rasmark 48 4 Svartaholsberget - Turlifjell Rasmark, berg og kantkratt Sørvendt berg og rasmark 52 6 Tylderingen Fjell Kalkrike område i fjellet 54 7 Holm Kulturlandskap Slåtteenger 56 8 Øvre Haukås Kulturlandskap Slåtteenger 58 9 Rudsvikstølen Kulturlandskap Slåtteenger 60 10 Eskestrond Kulturlandskap Slåtteenger 62 11 Eskestrond aust Kulturlandskap Slåtteenger 66 13 Skarsbø Kulturlandskap Slåtteenger 67 14 Rygg Kulturlandskap Slåtteenger 73 17 Raudboti Kulturlandskap Slåtteenger 75 18 Heimdal Kulturlandskap Slåtteenger 79 20 Øvstedalen - Skarsbø Kulturlandskap Artsrike vegkantar 82 22 Loftesnes Kulturlandskap Artsrike vegkantar 86 24 Stenehjem aust Kulturlandskap Artsrike vegkantar 88 25 Ospesete Kulturlandskap Artsrike vegkantar 90 26 Flugeim Kulturlandskap Naturbeitemark 92 27 Røvhaugane Kulturlandskap Naturbeitemark 94 28 Flotshaugen Kulturlandskap Naturbeitemark 98 30 Krosskleivane Kulturlandskap Naturbeitemark 100 31 Bjørgi Kulturlandskap Naturbeitemark 104 33 Distad Kulturlandskap Naturbeitemark 112 37 Hjellsmyri Kulturlandskap Hagemark 116 39 Vestreim Kulturlandskap Hagemark 118 40 Stenehjem Kulturlandskap Hagemark 120 41 England Kulturlandskap Hagemark 124 43 Anestølen nord Kulturlandskap Skogsbeite 132 47 Stedje kyrkje Kulturlandskap Erstatningsbiotopar 134 48 Loftesneshola Kulturlandskap Erstatningsbiotopar 136 49 Skjeldestad Kulturlandskap Erstatningsbiotopar 137 50 Årøy Kulturlandskap Erstatningsbiotopar 139 51 Selseng - Søylane Ferskvatn/våtmark Deltaområde 141 52 Anestølen Ferskvatn/våtmark Deltaområde 146 55 Svartaholsgrovi Ferskvatn/våtmark Viktige bekkedrag 156 60 Bondeviki Skog Rik edellauvskog 162 63 Steig Skog Rik edellauvskog 166 65 Mundalsdalen Skog Rik edellauvskog 170 67 Vikane-Valeberg Skog Kalkskog 184 74 Amla sør Skog Gamal lauvskog 196 80 Drivdalsgrovi Skog Gamal lauvskog 200 82 Kyndilstjødni Skog Urskog/gamalskog 208 86 Fimreiteholmane naturreservat Havstrand/kyst Strandeng og strandsump 210 87 Leirviki Havstrand/kyst Strandeng og strandsump 212 88 Vandanes Havstrand/kyst Strandeng og strandsump 214 89 Nagløyri Havstrand/kyst Brakkvassdelta 216 90 Bøyaøyri naturreservat Havstrand/kyst Brakkvassdelta
223 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
Tabell 15. Oversikt over lokalt viktige (verdi C) naturtypeområde i Sogndal. Side- Lokalitets- Lokalitetsnamn Hovudnaturtype Naturtype tal nummer 42 1 Vestreimsmyra Myr Intakt låglandsmyr 44 2 Svartaholstjørn Myr Rikmyr 64 12 Haukåsenga Kulturlandskap Slåtteenger 71 16 Drivdal Kulturlandskap Slåtteenger 81 21 Stedjeberget nord Kulturlandskap Artsrike vegkantar 84 23 Kløv Kulturlandskap Artsrike vegkantar 96 29 Vetlestølen Kulturlandskap Naturbeitemark 106 34 Supphelledalen vest Kulturlandskap Naturbeitemark 108 35 Ryssedalen Kulturlandskap Hagemark 114 38 Uglane Kulturlandskap Hagemark 122 42 Bøyadalen Kulturlandskap Hagemark 126 44 Amblegard Kulturlandskap Parklandskap 143 53 Fardalsfossen Ferskvatn/våtmark Fossesprøytsoner 144 54 Svedalsfossen Ferskvatn/våtmark Fossesprøytsoner 180 72 Søredemma Skog Gamal lauvskog 188 76 Industrifeltet Skog Gamal lauvskog 190 77 Stedjeåsen Skog Gamal lauvskog 206 85 Hølsete Skog Bekkekløfter 218 91 Venesholmane Havstrand/kyst Andre viktige førekomstar 220 92 Vetleøyna-Storeøyna Havstrand/kyst Andre viktige førekomstar
5.1.2 Oversikt over registrerte raudlisteartar i naturtypeområda Det har ikkje vorte gjort systematiske registreringar av biologisk mangfald i Sogndal tidlegare. Men i følgje Sogndal kommune (1996d) finst det fleire raudlisteartar: ulike fugleartar som hønsehauk (V), hubro (V), kvitryggspett (V), kongeørn (R), havørn (DC), dvergspett (DC), gråspett (DC), og trane (DM) er lista opp. I tillegg er pattedyr som jerv (R), piggsvin (DM), oter (DM), gaupe (DM) og ulike artar flaggermus nemnde. Men desse artane har ikkje vore nærare stadfesta tidlegare.
Mangfaldet femner også om mange andre dyre- og plantegrupper som sopp, karplanter og insekt mm. I samband med kartlegging og verdisetting av naturtypelokalitetane er det til saman registrert 43 raudlista soppartar, 2 raudlista karplanter, 4 raudlista insektartar, 12 raudlista fugleartar og 3 raudlista pattedyr, dvs. til saman 64 raudlisteartar (tabell 16). Dei fleste soppartane er registrerte i ulike skogstypar, først og fremst rik edellauvskog, kalkskog, gamal lauvskog, og urskog/gamalskog. Dei to karplantene og dei fire insektartane er alle funne i rik edellauvskog. Også fugleartane er registrerte i ulike skogstypar som rik edellauvskog, bjørkeskog med høgstauder, gråor-heggeskog, gamal lauvskog og urskog/gamalskog. Hovudnaturtypen skog husar såleis eit stort tal raudlisteartar i Sogndal. Men det er også funne ulike raudlisteartar (sopp, fugl og pattedyr) i naturtypane kalkrike område i fjellet, hagemark, naturbeitemark, erstatningsbiotopar og deltaområde.
224 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
Tabell 16. Oversikt over raudlisteartar som er registrerte i naturtypeområda. Status viser raudliste-kategorien som arten er klassifisert under: E = direkte trua, V = sårbar, R = sjeldan, DC = omsynskrevjande, DM = bør overvakast (Direktoratet for naturforvaltning 1999b). Artsgruppe Norsk namn Status Sopp Fiolett knollslørsopp E Slirevæpnarhatt E Lappslørsopp V Cortinarius violaceocinereus V Pelskjuke V Jodoformhette V Grånande seigsopp V Rosenfotkremle V Røsslyngbarksopp R Lurvesøtpigg R Bulgariella pulla R Kvit åmeklubbe R Karminslørsopp R Stålblå slørsopp R Safranslørsopp R Hyphodermella corrugata R Fiolettriske R Leucopaxillus alboalutaceus R Liten sotgråhatt R Piggspora gråhatt R Navlevæpnarhatt R Skarp orekremle R Pukkelkremle R Jodoformkremle R Kalkrøyksopp DC Begerfingersopp DC Gullrandslørsopp DC Beisk slørsopp DC Cortinarius corrosus DC Barstrøslørsopp DC Slank bananslørsopp DC Oliven kanelslørsopp DC Svovelslørsopp DC Sølvslørsopp DC Glassblå raudskivesopp DC Syltejordstjerne DC Korallpiggsopp DC Narrepiggsopp DC Rustkjuke DC
225 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
Sopp Svartkvit sølvpigg DC Indigobarksopp DC Glatt storpigg DC Svartspetta musserong DC
Karplanter Takfaks R Sølvasal R
Insekt Panagaeus bipustulatus V Cionus alauda DC Conopalpus testaceus DC Diplocoelus fagi DC
Fuglar Hønsehauk V Jaktfalk V Hubro V Skogdue V Kvitryggspett V Kongeørn R Smålom DC Sædgås DC Dvergspett DC Gråspett DC Bergand DM Svartand DM
Pattedyr Jerv R Oter DM Gaupe DM
5.2 Punktførekomstar av raudlisteartar i Sogndal kommune
I tillegg til raudlisteartane i kap. 5.1.2, er det registrert 19 punktobservasjonar av raudlisteartar som fell utanfor naturtypeområda (tabell 17 og tabell 18). Lokalitet nr. 1-15 femner om sårbare (V), sjeldne (R) og omsynskrevjande (DC) soppartar, og lokalitet nr. 16 representerer ein moseart som bør overvakast (DM). Tabell 18 viser i tillegg tre hekkelokalitetar for den sårbare (V) arten hønsehauk (lokalitet nr. 17-19). Totalt har 14 punktførekomstar fått verdi A som svært viktig, og 5 punktførekomstar har fått verdi B som viktig.
Blant dei nemnde punktregistreringane er det 11 raudlisteartar som ikkje er representerte i naturtypelokalitetane. Til saman er det såleis lokalisert 75 raudlisteartar gjennom kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal. I tillegg til desse er følgjande raudlisteartar tidlegare observerte i kommunen, men dei er ikkje nærare stadfesta: havørn (DC), trane (DM) og piggsvin (DM) (Sogndal kommune 1996d).
226 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
Tabell 17. Punktførekomstar av raudlista sopp- (nr. 1-15) og moseartar (nr. 16) i Sogndal. Status viser raudlistekategorien arten er klassifisert under: V = Sårbar, R = Sjeldan, DC = Omsynskrevjande, DM = Bør overvakast (Direktoratet for naturforvaltning 1999b). Verdi A = svært viktig, verdi B = viktig. Obs. dato = observasjons dato. Nr. Namn Status Verdi Funnstad UTM aust UTM nord Obs. dato Kjelde
1420 20001 Brun engvokssopp V A Notsete 393700 6792700 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1998), Soppdatabasen (2001) 1420 20002 Brun engvokssopp V A Notsete 394400 6792500 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1998), Soppdatabasen (2001) 1420 20003 Pelskjuke V A Sogndal sentrum 398800 6790200 Soppdatabasen (2001) 1420 20004 Blåfotstorpigg V A Amla 409300 6783300 09.2001 Soppdatabasen (2001) 1420 20005 Beisk storpigg V A Amla 406800 6784300 Soppdatabasen (2001) 1420 20006 Ospekvitkjuke R A Reppen 393000 6793000 11.09.00 Soppdatabasen (2001) 1420 20007 Lurvesøtpigg R A Øygardsfeltet 405000 6786500 29.07.98 Soppdatabasen (2001) 1420 20008 Lurvesøtpigg R A Amla 409300 6783300 10.09.00 Soppdatabasen (2001) 1420 20009 Leucopaxillus R A Stedje 398000 6789400 09.2000 Soppdatabasen (2001) alboalutaceus 1420 20010 Skjegghatt R A Stedje 398000 6789400 09.2000 Soppdatabasen (2001) 1420 20011 Vararia investiens R A Reppen 393000 6793000 Soppdatabasen (2001) 1420 20012 furufåresopp DC B Amla 409300 6783300 09.2000 Soppdatabasen (2001) 1420 20013 Furugråkjuke DC B Amla 409300 6783300 10.09.00 Soppdatabasen (2001) 1420 20014 Lauvpiggbevre DC B Reppen 393000 6793000 11.09.00 Soppdatabasen (2001) 1420 20015 Trechispora lunata DC B Amla 407800 6783400 Soppdatabasen (2001) 1420 20016 Fjordknausing DM B Amla 406400 6783200 1967 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1998)
227 Tabell 18. Punktførekomstar av hekkelokalitetar til raudlista fugleartar i Sogndal. Status viser raudlistekategorien arten er klassifisert under: V = Sårbar (Direktoratet for naturforvaltning 1999b). Verdi A = svært viktig. Sensitive opplysningar om trua og sårbare viltartar er unnateke offentlegheita med heimel i Lov om offentlighet i forvaltningen” av 19. juni 1970 nr. 69. Nr Namn Status Verdi Funnstad UTM aust UTM nord Obs. år Kjelde
1420 20017 Hønsehauk V A Sensitiv Sensitiv Sensitiv 1989 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1999b) 1420 20018 Hønsehauk V A Sensitiv Sensitiv Sensitiv 1998 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1999b) 1420 20019 Hønsehauk V A Sensitiv Sensitiv Sensitiv 1998 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1999b)
228 Biologisk mangfald i Sogndal kommune
5.3 Natur2000
Som eit resultat av kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal er dei 92 naturtypelokalitetane med tilhøyrande lokalitetsskildringar registrerte i Natur2000. Til lokalitetsskildringane er det lagt inn ei eiga litteraturliste og ei observatør liste. Observatørlista gir informasjon om kven som har gitt opplysningar, og kven som har gjort spesielle observasjonar i eit område.
Vidare er det registrert 182 viltførekomstar, det er gjort 2657 registreringar i karplantebasen, og 95 registreringar av spesielle artar (dvs. mosar, sopp, lav og insekt).
I viltregisteret er det ført opp kva funksjon området har for viltet, og for kvar einskild viltregistrering er det gjort ei vurdering av kjelde og datagrunnlag.
Karplanteregistreringane viser først og fremst karakteristiske og dominerande artar som vart registrerte i lokalitetane ved synfaring i felt. Artsregistreringane er kobla til tilhøyrande naturtypelokalitet. For artane er det mellom anna ført opp vitskaplege namn, raudlistestatus og levestad.
229 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
6 Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Sogndal kommune har ein variert natur og ein mosaikk av naturtypar som er viktige for biologisk mangfald. Ein av dei viktigaste hovudnaturtypane er kulturlandskapet. Det tradisjonelle kulturlandskapet førekjem i dag som restar etter lange jordbrukstradisjonar i jordbrukslandskapet. Under hovudnaturtypen kulturlandskap i DN-handbok 13-1999 er vegkantar framheva som ein viktig naturtype for biologisk mangfald, jfr. kap. 5.1.
6.1 Innleiing og problemstilling
Vegar har generelt vorte vurderte som ein trussel mot biologisk mangfald blant anna på grunn av påkøyrsler, fragmentering av habitat, som barrierar for dyretrekk (Bennett 1991, Forman & Alexander 1998), og som spreiingsveg for introduserte, aggressive artar (Ullmann et al. 1998, Parendes & Jones 2000). Men dei kan også ha ein positiv verdi til dømes som spreiings- korridorar for artar mellom fragmenterte naturlege område (Cilliers & Bredenkamp 1998). Sjølv om ein har kjent til botaniske verdiar i vegkanten i lengre tid (Bates 1935, Bates 1937), var det først i 1960-70 åra at artsrike vegkantar og deira verdi for biologisk mangfald, fekk merksemd i mange europeiske land som England (Way 1969, Way 1977), Nederland (Forman & Alexander 1998) og Tyskland (Ullmann & Heindl 1989). Danmark var eit av føregangslanda i tillegg til England, der ein mellom anna studerte ulike soner i vegkanten, samt samanhengen mellom førekomst av artar og edafiske faktorar (Hansen & Jensen 1972, Bates 1935). I Sverige har vegkanten som miljø for biologisk mangfald vore i fokus særleg det siste tiåret (Vägverket 1996). Svensson (1988) understrekar mellom anna at vegkantane kan vera svært artsrike, og at dei er viktige element for biologisk mangfald sidan dei har betre sjanse for å vare ved i landskapet enn mange andre habitat. Elles har det også her vore fokusert på økologien til, og skjøtsel av vegkantar.
Gjærevoll (1990, 1991, 1992) skildra vegetasjonen langs norske vegkantar meir generelt, og han la dermed grunnlag for vidare undersøkingar av biologisk mangfald i vegkantar i Norge (Auestad et al. 2000). Gjennom Riokonvensjonen har samferdslesektoren eit ansvar for biologisk mangfald i si verksemd. Såleis har det vorte forska på mangfaldet i vegkantane også her til lands, til dømes gjennom prosjektet ”Vegkanten – ein artsrik biotop” som vart gjennomført i Sogn og Fjordane. Det har vore hevda at artssamansetjinga i vegkantane kan vera lik den ein finn i slåtteenger (Direktoratet for naturforvaltning 1999a), og at desse såleis kan fungera som erstatningsbiotopar for kulturlandskapsartar/lyselskande artar med få andre veksestader i det moderne landskapet. Vegkantane kan med andre ord ha ein viktig funksjon for det biologiske mangfaldet.
I og med at vegar finst over heile landet, speglar dei den store geografiske og topografiske variasjonen som finst i Norge (Auestad et al. 1999). For å undersøkja kva for variasjon som elles er viktig i vegkantane, vart det gjort eit studium av vegkantar i eit avgrensa geografisk område i Sogndal kommune, langs Fv 211 og Fv 212 i Sogndalsdalen.
Målet med undersøkinga var å greie ut om artsrikdom på lokalt og mikronivå (innanfor vegkanten), og vurdere om skildringane av verdifulle vegkantar i DN-handbok 13-1999 høver med røynda i ein vestlandskommune som Sogndal, med stort innslag av tilsynelatande artsrike vegkantar. I undersøkinga vert det freista å finne svar på følgjande spørsmål: Er vegkantane i Sogndalsdalen artsrike? Kva artar er vanlege?
230 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Er det samanheng mellom tal artar i vegkantstrekningane og lengda til strekningane? Kva for økologiske artsgrupper finst i vegkantane i Sogndalsdalen, og kva grupper er best representerte? Er den fysiske variasjonen innanfor vegkantane reflektert i vegetasjonen? Kva for økologiske gradientar forklarer mest av artsvariasjonen i vegkantane? Kva tyding har den menneskelege påverknaden på artsvariasjonen i vegkantane?
Med bakgrunn i dette, vert det søkt å svara på desse forvaltningsrelaterte problemstillingane: Kva vegkanttypar har størst verdi med omsyn til bevaring av biologisk mangfald? Samsvarer funna i undersøkinga med vurderingane i DN-handbok 13-1999?
231 Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
6.1.1 Områdeskildring Dei nærare undersøkingane av vegkantvegetasjonen i kommunen er gjort i eit avgrensa område i Sogndalsdalen (figur 46 kap. 6.2.1). Sogndalsdalen er hovuddalføret i Sogndal, og strekker seg frå Sogndalsfjøra, i nordvestleg retning til fremste enden av Dalavatnet, Selseng, der dalføret deler seg i to.
Topografi, geologi og lausmassar Nedre del av Sogndalsdalen er orientert aust – vest, og er relativt open med størst vidd på austsida av elva. Store delar av dalen vender såleis mot sør. Like vest for Stenehjem gjer dalen ein skarp sving, og han går i nordvestleg lei til Selseng, om lag 20 km frå Sogndalsfjøra. Sogndalsdalen er ein typisk U-dal, men mellom Sogndalsfjøra og Dalavatnet er han meir eller mindre V-forma. Dalbotnen stig frå havnivå og opp til Dalavatnet (395 moh.). Nord i dalen er fjellpartia svært markerte. Elles er midtpartia i dalen meir småkuperte, medan nedre del av dalen har relativt store, flate parti. Saman med slakke og jamt stigande dalsider opp mot avrunda fjell, gir dette Sogndalsdalen eit ope preg. Mot dalbotnen der elva har erodert i berget, og dermed gitt eit meir markert relieff, er landskapet meir skogkledt. Fjella vest for Sogndalselvi stengjer noko for sola i vinterhalvåret - grendene på denne sida vert difor gjerne kalla Avsøla (Sandal 1986b).
Gneis dominerer berggrunnen i Sogndalsdalen (figur 2 kap. 2.3). I Middalen er det hovudsakleg augegneisar. Den fremste delen av studieområdet er mellom Middalen og Fremstedalen der glimmerskifer dekker nokså store areal. Tilsvarande går eit smalt band glimmerskifer tvers over dalen ved Lereim og Hausa. Sør for dette området i dei nedste delane av Sogndalsdalen, ved Skjeldestad og Kvåle, er feltspatrike kvartsittar og kvartsskifrar dominerande bergartar.
Under den marine grensa, ved Skjeldestad, ligg store lausmasseavsetjingar, vesentleg grovare glasifluvialt materiale som gir god drenering (Moe 1983). Sogndalsdalen er ein typisk breerodert dal. Frå den marine grensa og opp til Dalavatnet, vekslar såleis dei lause jordlaga mellom forvitringsjord og tynn, hardpakka botnmorene med berg i dagen innimellom (Moe 1983).
Klima Geografisk høyrer Sogndalsdalen til ytre del av Indre Sogn (Moe 1983). Klimaet her er innlandsprega (Moen 1998), men det er store skilnader innan Sogndalsvassdraget. Temperaturen fell fram gjennom dalen, og det er observert ein relativt sterk nedbørgradient frå Sogndalsfjøra til Selseng (Moe 1983).
Sogndalsdalen, eit sterkt kulturpåverka dalføre Hovudtrekka i flora og vegetasjon er karakteristiske for regionen. Store gradientar i geologiske og klimatiske tilhøve gir Sogndalsdalen nokså varierte forhold frå dei nedre til dei øvre områda. Dette gir seg særleg utslag i den varmekjære floraen og i fjellfloraen.
Kulturlandskapet er forma gjennom ein vekselverknad mellom natur og kultur. Dei dyrka områda er nærast samanhengande frå Sogndalsfjøra fram til nordenden av Dalavatnet. Utnyttinga av jorda og beiteintensiteten i Sogndalsdalen har såleis vore stor opp gjennom tidene, og er det framleis, særleg i nedre del av dalføret. Naturtypane som er skapte av den tradisjonelle haustinga er også svært gamle. Den einsidige haustinga, utan tilførsel av gjødsel gjennom århundre, har resultert i svært urterike engareal i området. Dette har vidare gitt eit
232 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen mangfald planteartar, også langs vegkantane i Sogndalsdalen. Men tørrbakkevegetasjonen i Sogn er heilt avhengig av kraftig beite og/eller slått (Moe 1983). Som følgje av opphøyrd hevd, er delareal i Sogndalsdalen no i ferd med å gro att.
Hovudtrekk i vegetasjonen Sogndalsdalen er dominert av blandingslauvskogskog, hovudsakleg av bjørk (Betula pubescens ssp. pubescens) og gråor (Alnus incana), unnateke på vestsida i Middalen der furu (Pinus sylvestris) dominerer. Men store areal er skoglause på grunn av kulturpåverknaden, enten som slåtte- og beitemark eller som oppdyrka mark. Dyrka areal ligg for det meste litt opp i dalsidene. Blåbær-furu-/bjørkeskog går ned til dalbotnen, men frisk gråor-heggeskog førekjem nedst ved elva.
Varmekjære edellauvtre har ei svært avgrensa utbreiing nedst i Sogndalsdalen, sør for Middalen (Ve 1968). Særleg i kanten av desse skogane er hasselkratt relativt vanleg. Artar som raud jonsokblom (Melandrium rubrum), skogsvinerot (Stachys sylvatica) og stornesle (Urtica dioica) dominerer i feltsjiktet, medan bringebær (Rubus idaeus) dominerer i busksjiktet. Dei nemnde artane vitnar om at delar av skogen har vokse att frå tidlegare kulturmark (Moe 1983). Dalsidene er elles prega av ur og kratt der alm (Ulmus glabra) er vanleg i tresjiktet, medan stankstorkenebb (Geranium robertianum), kratthumleblom (Geum urbanum) og stornesle (Urtica dioica) dominerer i feltsjiktet. I dei rikaste partia inngår piggstorr (Carex pairaei), myske (Galium odoratum) og brunrot (Scrophularia nodosa).
Gråor (Alnus incana) er vanleg på vestsida av Sogndalsdalen der klimaet er fuktig. Arten veks særleg i område knytt til beitemark og langs Sogndalselvi. Strutseveng (Matteuccia struthiopteris) og skogstjerneblom (Stellaria nemorum) er dominerande artar i feltsjiktet. På austsida av Sogndalsdalen er klimaet tørrare, og hengjebjørk (Betula pendula) er dominerande treslag. På hyller og i små parti i vegskjeringane finn ein her den mest varmekjære floraen i Sogndalsdalen. Tørrberga dannar ei overgangssone mellom vegen og edellauvskogen. Typiske artar her er kvitbergknapp (Sedum album), småbergknapp (Sedum annuum), bitterbergknapp (Sedum acre), bakkemynte (Satureia acinos), og sølvmure (Potentilla argentea). Der det er litt jordsmonn vert feltsjiktet tettare, og meir grasdominert. Engkvein (Agrostis tenuis) og gulaks (Anthoxanthum odoratum) er mest vanlege, men sauesvingel (Fesuca ovina) førekjem òg. Engtjæreblom (Lychnis viscaria), gulmaure (Galium verum), fagerknoppurt (Centaurea scabiosa), stemorsblom (Viola tricolor) og gjeldkarve (Pimpinella saxifraga) er karakteristiske urter. Vidare er søyleeiner (Juniperus communis) særprega element i tørrengene frametter dalen til Dalavatnet.
233 Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
6.2 Materiale og metode
6.2.1 Studieområde Dei undersøkte vegseksjonane ligg i nedre del av Sogndalsdalen, vest og nordvest for kommunesenteret Sogndalsfjøra (figur 46). Studiane har vorte gjort i veletablerte vegkantar langs to fylkesvegar, Fv211 og Fv212, høvesvis på austsida og vestsida av Sogndalsdalen, perioden 28. juni – 24. juli 2000. I M-711-serien er området dekka av kartblad 1317 I Fjærland, 1417 III Sogndal, og 1417 IV Solvorn.
Fylkesveg 212 Stedje-Reppen på vestsida av Sogndalsdalen vart bygd tidleg på 1800 talet, og er delvis lagt om fleire gonger på 1950- og 1960-talet. Vegen er ca 3 m brei, kupert, svingete og bratt. Strekninga Stedje-Skjeldestad vart bygd noko breiare, 4,25 m, i 1951 (Per Birger Lomheim pers. medd.). Dei aktuelle lokalitetane i området er mellom Skjeldestad-dalen og Tylden.
Gamle Dalavegen, Fv211 på austsida av Sogndalsdalen, vart etablert tidleg på 1800-talet fram til Dalavatnet, men har på 1900-talet vorte utbetra og ombygd. Området mellom Sogndal og Hundere (Middalen) vart ombygd åra 1917- 26 (Per Birger Lomheim pers. medd.). Den undersøkte vegstrekninga på austsida er mellom Kvåle og Orrestad.
Orrestad #
#
#
# Reppen # Hundere # #
# Austsida
Tylden # # # #
## # # Fv212 Fv211 Gamle Dalavegen # Stedje-Reppen # Hausa #
# # Stenehjem Lereim # # # # # # # # Vestsida Kvåle ## # # N ## Sogndals- 0 300 600 900 m fjøra Skjeldestad Skjeldestaddalen
Figur 46. I dei avgrensa seksjonane på vestsida og austsida i Sogndalsdalen vart det gjort eit tilfeldig utval av 20 homogene strekningar langs Fv211 og 16 langs Fv212. = lokaliseringa til den einskilde vegstrekninga innan studieområdet.
234 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
6.2.2 Metodar
Definisjon av vegkanten Omgrepet ”vegkant” kan definerast på ulike måtar avhengig av konteksten. I følgje Gjærevoll (1990) er vegkanten ein økoton, ei overgangssone, først og fremst frå skog og dyrka mark, men òg frå myr, fjellvidde og andre naturtypar. I denne undersøkinga er vegkanten definert som rommet mellom kanten til vegoverflata og kanten til naboarealet som er utnytta på annan måte eller har naturleg vegetasjon (Ullmann & Heindl 1989, Bennett 1991). Ei ideell, fullt utvikla vegkantprofil kan delast i fire soner (Hansen og Jensen 1972) med tilhøyrande botaniske soner (Auestad et al. 2000) (tabell 19).
Tabell 19. Ei idealisert framstilling av fysiske og botaniske soner som kan opptre i ei godt utvikla vegkantprofil. Fysiske/tekniske soner (Hansen & Jensen 1972) Botaniske soner (Auestad et al. 2000)
Forkant (Border zone) Asfaltkantsona, vanlegvis ei smal, tørr og ofte slitt vegetasjonssone
Midtsone (Verge) Innanfor asfaltkantsona, ei tørr og engprega sone.
Midtsona går over i ei grøft. Grøft (Ditch) Bakkantsona er innanfor grøfta. Her kan vegetasjonen Bakkantsone (Slope) vera svært varierande, alt etter omgjevnadene vegkanten grensar til. I engvegkantar vil bakkantsona ha tydeleg engpreg. Men i andre vegkanttypar vil ho vanlegvis representera ein overgang mellom engprega vegetasjon og vegetasjonen i tilgrensande areal/naboområde.
I transektanalysene (sjå nedanfor) representerer ”rute 1” asfaltkantsona, ”midt-ruter” representerer midtsona og dei ”to inste rutene” representerer bakkantsona.
Avgrensing av strekningar og registrering av artar Undersøkingsområdet er avgrensa med vekt på at start- og endepunktet til dei to studerte vegseksjonane, Fv211 og Fv212, skulle ha mest mogleg lik høgd over havet. Det avgrensa området på austsida, 120-400 moh., ligg likevel noko høgre enn på vestsida av dalen der høgdegradienten varierer mellom 80 og 220 moh. Innanfor desse seksjonane vart det gjort eit tilfeldig utval av homogene strekningar, dvs. at strekningane hadde mest mogleg einsarta/homogen fysisk struktur og vegetasjon. Såleis vart vegetasjonen i totalt 36 eigna strekningar, 16 på vestsida og 20 på austsida i Sogndalsdalen analysert (figur 46). Lengda til strekningane varierer frå 204,5 m til den kortaste som måler 12 m (vedlegg 7). Breidda varierer frå 1 m til 4 m. I vedlegg 7 er stadfestinga til kvar strekning innanfor hovudparsell 1 (HP01) gitt ved lokaliseringssystemet til Statens Vegvesen.
Totalt artsinnhald av karplanter i dei 36 vegkantstrekningane vart registrert ved hjelp av krysslister. Fysiske forhold vart skildra, og type tilgrensande areal er notert for kvar av strekningane. Lokalitetsskildringane dannar grunnlag for den økologiske klassifiseringa av vegkantane.
Transektanalyser Det vart gjort eit tilfeldig utval av 5 strekningar på vestsida og 6 strekningar på austsida, til saman 11 strekningar. Minst tre tilfeldig utvalde, parallelle transekt vart analyserte for kvar
235 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen homogene strekning. Det vart nytta lukka transekt som vart lagt vinkelrett frå vegbana og fram til tilgrensande areal, med småruter, 0,50 m x 0,25 m. For strekningar lengre enn 50 m vart minimum 4 transekt analyserte. Totalt vart 34 transekt undersøkte. På vestsida vart 15 transekt med 123 småruter analyserte, og på austsida 19 transekt med 129 småruter, totalt 34 transekt og 252 småruter.
Klassifisering av vegkanttypar og økologisk gruppering av artar Dei 36 strekningane er klassifiserte i ulike vegkanttypar som er namngitt etter Auestad et al. (2000).
Talet på artar vert nytta for å illustrera den totale artsrikdomen kvantitativt, men ein kan ikkje utan vidare setja likskapsteikn mellom kvantitet og kvalitet. Dei registrerte artane vart difor klassifiserte i økologiske artsgrupper for å sjå kva type artar som finst i vegkantane (vedlegg 8). Artane som vart funne langs dei to vegseksjonane er klassifiserte etter veksestad, etter mønster frå Auestad et al. (2000). Dei er delte inn i 11 ulike grupper i høve til den viktigaste veksestaden for artane i dag. Dei fleste artane kan veksa i fleire naturtypar, men klassifiseringa gjenspeglar veksestaden som ein reknar er den kvantitativt viktigaste for arten i dagens landskap. Det er òg teke omsyn til kva veksestad som mest sannsynleg har vore kjelde til den observerte vegkantfloraen.
Nomenklatur Norske og latinsk namn følgjer Lid & Lid (1994). Plantane vart bestemt til art så langt det var mogleg. Engreverumpe (Alopecurus pratensis ssp. pratensis), fjellkvann (Angelica archangelica ssp. archangelica), vanleg bjørk (Betula pubescens ssp. pubescens), buskfuru (Pinus mugo ssp. mugo), åkerkål (Brassica rapa ssp. campestris), klubbestorr (Carex buxbaumii ssp. buxbaumii), skogarve (Cerastium fontanum ssp. fontanum), krekling (Empetrum nigrum ssp. nigrum), åkersnelle (Equisetum arvense ssp. arvense), sauesvingel (Festuca ovina ssp. ovina), paddesiv (Juncus bufonius ssp. bufonius), engfrytle-gruppa (Luzula multiflora ssp. multiflora), engrapp (Poa pratensis ssp. pratensis), trådrapp (Poa pratensis ssp. angustifolia), smalsyre (Rumex acetocella ssp. tenuifolius), kvit jonsokblom (Silene latifolia ssp. alba), åkerdylle (Sonchus arvensis ssp. arvensis) og engfiol (Viola canina ssp. canina) er bestemt til underart. Marikåpe (Alchemilla sp.), storr (Carex sp.), augnetrøst (Euphrasia sp.), maure (Galium sp.), svæve (Hieracium sp.), minneblom (Myosotis sp.), rapp (Poa sp.), nype (Rosa sp.), hyll (Sambucus sp.) og løvetann (Taraxacum sp.) er berre bestemt til slekt. Ei fullstendig artsliste med norske og vitskaplege namn over dei registrerte artane er gitt i vedlegg 9.
Regresjon og numeriske metodar, ordinasjon Datamaterialet vart lest inn Microsoft® Excel 2000 og regresjonsanalyse vart også utført i dette programmet for å sjå om tal artar varierer med lengda til vegkanten.
Indirekte gradientanalyse ved hjelp av Detrended Correspondence Analysis (DCA) (Hill & Gauch 1980) med ”detrending by segments” og ”nonlinear rescaling” vart brukt for å finna hovudmønstera i floristisk variasjon, dvs. viktige økologiske gradientar i vegdatasettet (Hill & Gauch 1980). Totaldatasettet vart analysert først, men dette gav ingen tydelege trendar, og det vart difor gjort separate analysar for aust- og vestsida i Sogndalsdalen.
236 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Sjeldne artar er vega ned i alle analysane. Det vart òg gjort forsøk med å sletta ruter som skil seg ut i det totale datasettet. Men sidan desse rutene ikkje hadde nokon vesentleg innverknad på resultatet, er dei likevel med i analysane. DCA estimerer lengda av aksane i standardavvik (sd). Aksane i DCA er konstruerte slik at spreiinga i artane sine responskurver langs ordinasjonsaksane vert størst mogleg. Førsteaksen i datasettet for vestsida er lang (4,461 sd), men noko kortare for austsida (3,391 sd). Ein reknar med at ruter i kvar ende av gradientar på over fire standardavvik ikkje har nokon artar felles, og at det er ein fullstendig ”turnover” av artar mellom desse. Det vart difor nytta DCA, som er basert på unimodale artsresponsar.
For å utføre ordinasjonen vart CANOCO for Windows 4.0 (ter Braak & Smilauer 1998) nytta.
Simpsons diversitetsindeks (Simpson 1949) vart rekna ut for å sjå kva vegkanttypar som hadde høgst artsdiversitet.
237 Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
6.3 Resultat
6.3.1 Artsmangfald og vanlege artar Totalt er det funne 213 ulike artar i dei 36 undersøkte vegkantstrekningane i Sogndalsdalen. Det er registrert 189 artar på austsida og 167 artar på vestsida. Blant desse er 48 av artane funne på austsida, men ikkje på vestsida, og 26 av dei registrerte artane på vestsida er ikkje observerte på austsida.
Regresjonsanalyse viste at det ikkje er nokon signifikant samanheng mellom tal artar og lengda til vegstrekningane (r = 0,3, p = 0,074) (figur 47).
90 80 70 60 50 40 Tal artar 30 20 10 0 0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 Lengd vegstrekning
Figur 47. Tal artar i dei ulike vegkantstrekningane er ikkje korrelert med lengda til vegstrekningane.
Eit høgt tal artar førekjem i få lokalitetar, men ingen artar finst i alle lokalitetane, og få artar veks i mange lokalitetar (figur 48).
50
40
30
Tal artar 20
10
0 1 5 9 13 17 21 25 29 35 Tal lokalitetar
Figur 48. Frekvensen av artar i dei 35 undersøkte vegkantstrekningane. Mange artar er registrerte i få vegkantstrekningar, og eit fåtal er funne i eit stort tal vegkantstrekningar.
238 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Førtifire artar er observerte i berre ein lokalitet (figur 48), og tre av artane er alle funne i trettifem lokalitetar (tabell 20). Tretten artar eller færre er registrerte i fem-trettifem vegkant strekningar.
Dei tre vanlegaste artane i vegkantane i Sogndalsdalen, smyle (Deschampsia flexuosa), bringebær (Rubus idaeus) og engsyre (Rumex acetosa), er funne i 35 av dei 36 undersøkte strekningane (tabell 20). Deretter følgjer løvetann (Taraxacum sp.), raudkløver (Trifolium pratense), engsoleie (Ranunculus acris), hundegras (Dactylis glomerata), engreverumpe (Alopecurus pratensis ssp. pratensis), ryllik (Achillea millefolium) og engkvein (Agrostis capillaris) som opptrer i 33 og 34 lokalitetar. I tillegg til desse vart fire friskengartar, gulaks (Anthoxantum odoratum), raudsvingel (Fesuca rubra), prestekrage (Leucanthemum vulgaris) og kvitkløver (Trifolium repens), samt stornesle (Urtica dioica) funne i opptil 31 strekningar.
Tabell 20. Førekomsten til dei 15 vanlegaste artane langs vegkantane i Sogndalsdalen inkluderer åtte friskengartar. Artar merka med er friskengartar (jfr. kap. 6.3.2) Art Frekvens smyle Deschampsia flexuosa 35 bringebær Rubus idaeus 35 engsyre Rumex acetosa 35 løvetann Taraxacum sp. 34 raudkløver * Trifolium pratense 34 engsoleie * Ranunculus acris 34 hundegras Dactylis glomerata 33 engreverumpe Alopecurus pratensis ssp. pratensis 33 ryllik * Achillea millefolium 33 engkvein * Agrostis capillaris 33 prestekrage * Leucanthemum vulgaris 31 kvitkløver * Trifolium repens 31 gulaks * Anthoxantum odoratum 30 raudsvingel * Fesuca rubra 30 stornesle Urtica dioica 30
6.3.2 Økologisk klassifisering av planteartar Karplantene som vart registrerte er klassifiserte i 11 artsklassar etter viktigaste veksestad (tabell 21). Auestad et al. (2000) skil ut enno ein primær veksestad for artar, artsklasse g) fjell (over tregrensa). Men artar frå denne gruppa er ikkje registrerte i studieområdet i Sogndalsdalen.
Den vanlegaste artsklassen i studieområdet er friskengartar (artsklasse b), jfr. tabell 21. Denne artsklassen utgjer om lag 32% av artsmangfaldet både på austsida og på vestsida. Friskengartane er dessutan godt representerte blant dei mest frekvente artane i dei undersøkte vegkantane. Av dei 15 vanlegaste artane fanst åtte friskengartar (tabell 20).
Det er ikkje observert vesentlege skilnader i fordeling av artsklassar mellom dei to vegseksjonane, men skogsartar (artsklasse d) utgjer ein større prosentdel av artsmangfaldet på vestsida i høve til austsida. På vestsida er 16,2% av artane skogsartar, medan tilsvarande artsklasse på austsida utgjer 11,3% av artsmangfaldet.
239 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Tabell 21. Primære kategoriar av veksestader identifiserte på austsida og vestsida i Sogndalsdalen, og tilhøyrande prosentvise fordeling av artsklassar. % artsklasse
Artsklasse Veksestad austsida vestsida a Tørrbakke, knaus, grusbakke; Opne, tørre, noko forstyrra 8,5 6,3 veksestader. a1 Tørreng; Liknar a, men er meir stabil og litt mindre 10,2 9,3 forstyrra enn denne. Open og med grunt jordsmonn, lågvakse feltsjikt. b Friskeng; Fuktigare enn a1, open og med noko tjukkare 32,2 32,9 jordsmonn, lågvakse feltsjikt. c Kunsteng/nitrogenrik eng; Mykje nitrogen i jorda, 12,1 12,7 høgvakse og gjerne litt friskt/frodig feltsjikt. d Skog; Relativt lukka samfunn med lite sol i feltsjiktet. 11,3 16,2 e Kant; Femner om ulike typar kant som skogkant, vegkant, 7,5 7,7 åkerkant m.m. f Fukteng, grøft, myr; Fuktige – våte område med relativt 9,2 8,1 lågt næringsinnhald. h Tun, åker, skrotemark; Kulturpåverka, forstyrra område, 6,4 4,5 gjerne med ein del trakkslitasje. i Hage; Kulturplanter som normalt ikkje veks vilt, men som 0 0,1 i enkelte tilfelle kan forvilla seg. k Lynghei, hei; ikkje tresette veksestader i låglandet. 0,1 0 x Bestemt berre til slektsnivå, og difor ikkje klassifisert til 2,5 2,2 nokon primær veksestad.
Motsett er artsklassane med tørrbakke (artsklasse a) og tørrengartar (artsklasse a1) noko betre representerte på austsida enn på vestsida. Desse to artsklassane representerer totalt 18,7% av artane på austsida, medan 15,6% av artane på vestsida høyrer til dei same artsklassane. Til saman utgjer dei naturlege engartane som høyrer til klassane tørrbakkeartar (artsklasse a), tørrengartar (artsklasse a1), friskengartar (artsklasse b) og fuktengartar (artsklasse f) nær 60% av dei registrerte artane både på austsida og på vestsida i Sogndalsdalen (tabell 21).
6.3.3 Sonering Vegkantane i Sogndalsdalen kan generelt karakteriserast ved tre tekniske soner sidan grøfta ofte manglar (jfr. tabell 19 kap. 6.2.2). Såleis eksisterer det i utgangspunktet tre botaniske soner, asfaltkantsone, midtsone og bakkantsone. Likevel er nokre artar gjennomgåande i alle soner, t.d. sølvbunke (Deschampsia cespitosa) og engsyre (Rumex acetosa) (tabell 22). Også mindre frekvente artar som prestekrage (Leucanthemum vulgare) og lintorskemunn (Linaria vulgaris) viser jamn førekomst i samtlege soner med gjennomsnittsfrekvensar på høvesvis 0,23 og 0,12.
Ved transektanalysene vart det til saman funne 66 artar i ruta nærast vegbana, rute 1. Sølvbunke (Deschampsia cespitosa) og raudkløver (Trifolium pratense) er dei vanlegaste
240 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen artane i asfaltkantsona, med frekvensar lik 0,59 (tabell 22). I tillegg førekjem engsoleie (Ranunculus acris) og kvitkløver (Trifolium repens) i over halvparten av dei analyserte rutene.
Tabell 22. Førekomst av dei vanlegaste artane i heile vegkanten og i kvar av dei respektive sonene langs vegkantane i Sogndalsdalen, samt artar som først og fremst førekjem i ei av tre soner. (Gjennomsnittsfrekvensen til dei vanlegaste artane i heile vegkanten og frekvensen til artar som særleg førekjem i ei av tre soner er utheva). Frekvens Art Gjennomsnitt Rute 1 Midt ruter To inste ruter Agrostis capillaris Engkvein 0,42 0,47 0,46 0,32 Alopecurus pratensis ssp. pratensis Engreverumpe 0,30 0,35 0,17 0,38 Dactylis glomerata Hundegras 0,46 0,32 0,53 0,53 Deschampsia cespitosa Sølvbunke 0,53 0,59 0,57 0,44 Geranium sylvaticum Skogstorkenebb 0,33 0,24 0,37 0,37 Ranunculus acris Engsoleie 0,42 0,53 0,45 0,27 Rumex acetosa Engsyre 0,58 0,41 0,69 0,63 Trifolium pratense Raudkløver 0,40 0,59 0,37 0,25 Trifolium repens Kvitkløver 0,32 0,53 0,27 0,15 Leucanthemum vulgare Prestekrage 0,23 0,21 0,23 0,25 Linaria vulgaris Lintorskemunn 0,12 0,12 0,12 0,12 Plantago major Groblad 0,03 0,09 0,01 0 Poa annua Tunrapp 0,10 0,27 0,05 0 Stellaria media Vassarve 0,13 0,18 0,07 0 Epilobium montanum Krattmjølke 0,14 0,09 0,23 0,09 Oxalis acetosella Gaukesyre 0,20 0,09 0,28 0,22 Campanula rotundifolia Blåklokke 0,09 0 0,07 0,21 Galium boreale Kvitmaure 0,12 0,03 0,08 0,25
Midtsona har varierande breidd avhengig av type vegkant, og dei fysiske tilhøva varierer. Men vegetasjonen er gjerne frisk og engprega. Det er totalt registrert 120 artar i midtrutene. Engsyre (Rumex acetosa), sølvbunke (Deschampsia cespitosa) og hundegras (Dactylis glomerata) er dei vanlegaste artane i denne sona (tabell 22). Men også engkvein (Agrostis capillaris) og engsoleie (Ranunculus acris) er karakteristiske artar for denne sona, og dei er begge registrerte i over ein fjerdedel av dei analyserte midtrutene.
Bakkantsona er gjerne fargerik, og her er det til saman registrert 92 artar. Denne sona kan dekke store areal, og vegetasjonen er svært varierande avhengig av dei tilgrensande areala. I somme vegkanttypar, som skogsvegkantar er vegetasjonen i denne sona gjerne høgare enn i dei andre, og ofte dominert av høgstauder. Engsyre (Rumex acetosa) er den vanlegaste arten i bakkantsona i vegkantane i Sogndalsdalen. Også i denne sona finn vi hundegras (Dactylis glomerata) og sølvbunke (Deschampsia cespitosa). Dessutan er skogstorkenebb (Geranium sylvaticum) og engreverumpe (Alopecurus pratensis ssp. pratensis) dominerande artar som er registrerte i over ein tredjedel av dei to inste rutene.
Nokre artar er mindre frekvente, men likevel karakteristiske i ulike soner. Tunrapp (Poa annua), vassarve (Stellaria media) og groblad (Plantago major) er nesten utelukkande knytte til asfaltkantsona, og opptrer med frekvensar på høvesvis 0,27, 0,18 og 0,09 i det undersøkte området. Vi finn tilsvarande tendensar i midtsona der gaukesyre (Oxalis acetosella) og krattmjølke (Epilobium montanum) har sitt tyngdepunkt og førekjem med frekvensar på høvesvis 0,28 og 0,23. Kvitmaure (Galium boreale) og blåklokke (Campanula rotundifolia) viser størst førekomst i bakkantsona der dei opptrer med frekvensar på høvesvis 0,25 og 0,21.
241 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
6.3.4 DCA-ordinasjon: hovudgradientar Artane frå vestsida i Sogndalsdalen viste større spreiing langs første DCA-akse enn artar som er registrerte på austsida. Førsteaksen er kompleks. Men det ser ut til at ein lys- skugge gradient som også er korrelert med tørke og fukt, samt tilgang på nitrogen, kan forklara fordelinga av artar langs denne aksen som forklarer nær halvparten av variasjonen på vestsida (eigenverdi 0,479) og austsida (eigenverdi 0,436), sjå tabell 23.
Tabell 23. Eigenskapar ved DCA-ordinasjonsaksane: Total inertia (TotI), eigenverdi (EigV), gradient lengd (GraL) og % variasjon forklart (VarF) for dei to datasetta (Austsida og Vestsida). Data sett TotI Akse EigV GraL VarF Austsida 4.317 1 0.436 3.391 10.1 2 0.245 3.244 5.7 Vestsida 4.416 1 0.479 4.461 10.8 2 0.262 2.953 4.0
DCA-analyse Vestsida Artsplott: Lys – skugge Fuktkrevjande skogs- og kantartar som hengjeveng (Phegopteris connectilis), skogstjerneblom (Stellaria nemorum), og springfrø (Impatiens noli-tangere) er lokaliserte i høgre ende av aksen (figur 49). Lyselskande og tørketolande artar som skjermsvæve (Hieracium umbellatum), tiriltunge (Lotus corniculatus), vårpengeurt (Thlaspi caerulescens), og småsmelle (Silene rupestris) opptrer derimot i venstre ende av førsteaksen. Første DCA- akse ser også ut til å vera assosiert med næringstilhøve, fordi ein finn høgvaksne nitrofile artar som vanleg høymole (Rumex longifolius) og krypsoleie (Ranunculus repens) i høgre halvdel, medan artane i den venstre enden er meir lågvaksne og mindre tolerante for tilføring av nitrogen, til dømes blåklokke (Campanula rotundifolia) og gjeldkarve (Pimpinella saxifraga).
Mellom dei nemnde artane i høgre og venstre ende, opptrer friskengartar som ryllik (Achillea millefolium), kvitkløver (Trifolium repens), engfiol (Viola canina ssp. canina), gjerdevikke (Vicia sepium), raudkløver (Trifolium pratense), fuglevikke (Vicia cracca), og gulaks (Anthoxanthum odoratum) spreidd langs store delar av gradienten (figur 49).
242 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Hyp mac Vio tri +5.0 Vic cra Thl cae Gal apa Lot cor Fil ulm Ely rep DCA-akse 2 Pot ere Geu riv Fra ves Ant odo Vic sep Tri eur Sal myr Ach mil Poa pra Ran aur Luz cam Ang syl Cam rot Luz pil Car pil Sal cap Leu vul Bis viv Ger syl Lat pra Fes rub Agr gig Tri rep Des fle Alo pra Equ arv Val sam Leo aut Alc col Oxa ace Ste nem Ver off Ran acr Car ova Phl pra Bet pub Tar spp. Agr can Poa nem Pru pad Equ syl Ran rep Pic abi Imp nol Tri pra Poa tri Phe con Rum ten Car fle Agr cap Cer arv Vio pal Gym dry Sol vir Cir hel Epi mon Vio riv Rub ida Hie umb Poa ann Urt dio Sil vul Cor ave Rum lon Myo arv Dac glo Equ pra Rum aca DCA-akse 1 -3.0 Sil rup Hie spp. +7.0 Geu urb Vio can Pla maj Ste med Ant syl Cha sua Lin vul Pop tre Tan vul Aln inc -2.5 Gal tet
Figur 49. DCA-ordinasjon av artane i vegkantane på vestsida av Sogndalsdalen. Forkortinga av artsnamn er forklart i vedlegg 9.
Ruteplott: Forstyrring – lys/skugge Ei klassifisering av transektrutene i tre ruteklassar, ruta nærast vegbanen, ruter frå midtre del av transektet og dei to inste rutene i transektet, viser tilsvarande tendensar som artsplottet. DCA-ordinasjon av ruteklassar frå vestsida viser at dei ulike klassane delvis overlappar kvarandre (figur 50). +3.0 DCA-akse 2 DCA-akse
DCA-akse 1 -0.0 +0.0 +5.0
Figur 50. DCA-ordinasjon av vegkantruter frå transekt på vestsida av Sogndalsdalen. = ruta nærast vegbana, = ruter frå midtre del av transekta, = dei to inste rutene i transektet.
243 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Asfaltkantrutene, dvs. rute 1 frå transektanalysene, samlar seg i venstre del av diagrammet. I slike ruter er det registrert lyselskande og slitesterke artar som tunrapp (Poa annua) og groblad (Plantago major). Dei midtre rutene opptrer langs heile gradienten i diagrammet, men viser størst konsentrasjon kring midten av førsteaksen. Artar med ulike økologiske krav og forstyrringstoleranse, som ryllik (Achillea millefolium), raudkløver (Trifolium pratense), kvitkløver (Trifolium repens), lækjeveronika (Veronica officinalis) og engsyre (Rumex acetosa) er registrerte i desse rutene. Dei to inste rutene viser også ei relativ jamn fordeling langs heile gradienten, men dei opptrer dessutan lengst til høgre på første DCA-akse. I desse rutene er det i tillegg til vanlege engartar lokalisert mindre forstyrringstolerante artar som tepperot (Potentilla erecta), samt fuktelskande og skuggetolande artar som mjødurt (Filipendula ulmaria) og enghumleblom (Geum rivale).
DCA-analyse Austsida Artsplott: Lys – skugge Også på austsida er skogs- og fuktengartar som skogsnelle (Equisetum sylvaticum), gaukesyre (Oxalis acetocella), myskegras (Milium effusum), mjødurt (Filipendula ulmaria) og krattmjølke (Epilobium montanum) lokaliserte i høgre ende av første DCA-akse (figur 51).
Poa ann +7.0 DCA-akse 2
Car pal Pol avi Vio pal Lin bor Vic sep Bis viv Ara tha Ros spp. Equ arv Cha sua Hyp rad Bet pub Pot arg Car pil Sal cap Val samGeu riv Sal myr Pic abi Equ syl Vio can Luz cam Cer arv Car ova Phe con Pru vul Tri rep Phl pra Leo aut Mil eff Pot ere Vic cra Poa pra Eup spp. Lot cor Des ces Lin vul Rum aca Agr cap Ang syl Fil ulm Tri pra Ran acr Ran rep Des fle Sil vul Vio riv Rub ida Sam rac Gal tet Rum ten Agr can Cir hel Ver off Ach mil Pla maj Rum ace Fes ovi Leu vul Vio tri Ant odo Dac glo Ger syl Cam rot Kna arv Hie umb Lyc vis Thl cae Pim sax Pin mug Hyp mac Alc col Car nig Ver cha Sed ann Ste med Ros can Car car Poa tri Aeg pod Myo arv Alo pra Gal borAnt syl Fes rub Hie pil Pru pad DCA-akse 1
-2.0 Ste gra Tri med Sor auc +5.0 Tri eur Fra ves Dia del Fes pra Lat lin Urt dio Epi mon Geu urb Ely can Sil dio
-2.0 Oxa ace
Figur 51. DCA-ordinasjon av artane i vegkantane på austsida av Sogndalsdalen. Forkortinga av artsnamn er forklart i vedlegg 9.
Saman med desse artane er det dessutan registrert nitrogenkrevjande artar som stornesle (Urtica dioica), hundekjeks (Anthriscus sylvestris) og hundekveke (Elymus caninus). Nitrogenskyande og lyselskande artar som sølvmure (Potentilla argentea), vårskrinneblom (Arabis thaliana), engnellik (Dianthus deltoides), engtjæreblom (Lychnis viscaria) og blåklokke (Campanula rotundifolia) opptrer vanlegvis i tørrare vegetasjonstypar, og dei er lokaliserte i venstre del av aksen. Såleis ser det ut til at første ordinasjonsakse er ein kompleks
244 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen gradient frå lyselskande og tørketolande artar som toler lite/ikkje toler nitrogen, mot meir skuggetolande, samt fukt- og nitrogenkrevjande artar.
Friskengartar som ryllik (Achillea millefolium), gulaks (Anthoxanthum odoratum), engfiol (Viola canina ssp. canina), prestekrage (Leucanthemum vulgare), kvitkløver (Trifolium repens), raudkløver (Trifolium pratense), tviskjeggveronika (Veronica chamaedrys), kvitmaure (Galium boreale), gjerdevikke (Vicia sepium), fuglevikke (Vicia cracca) og firkantperikum (Hypericum maculatum) fordeler seg over store delar av gradienten mellom høgre og venstre ende av første ordinasjonsakse (figur 51).
Ruteplott: Forstyrring – lys/skugge Det er gjort ei klassifisering av transektrutene på austsida i ruteklassar tilsvarande som det vart gjort for transektrutene på vestsida (sjå ovanfor under ”DCA-analyse Vestsida”). Også på austsida gjenspeglar denne klassifiseringa av transektruter i ruteklassar, mønsteret i artsplottet. Trass i at ruteklassane overlappar kvarandre noko, viser dei likevel ei gruppering i ordinasjonsdiagrammet. Asfaltkantrutene er samla midt på førsteaksen (figur 52). +3.0 DCA-akse 2
DCA-akse 1 +0.0 +0.0 +4.0
Figur 52. DCA-ordinasjon av vegkantruter frå transekt på austsida av Sogndalsdalen. = ruta nærast vegbana = ruter frå midtre del av transekta, = dei to inste rutene i transektet. I desse rutene er det registrert trakktolerante asfaltkantartar som tunrapp (Poa annua), tungras (Polygonum aviculare) og tunbalderbrå (Chamomilla suaveolens). Elles er både dei midtre og dei inste rutene relativt jamt fordelte langs førsteaksen, men dei inste rutene i transektet har likevel størst konsentrasjon i høgre halvdel av aksen. I dei midtre rutene er det også her registrert friskengartar, tilsvarande trenden i diagrammet for vestsida, og i dei to inste rutene er det funne meir skuggetolande artar som kratthumleblom (Geum urbanum) og hundekveke (Elymus repens). Såleis kan første DCA-akse vurderast som ein lys/skugge- gradient. Sidan asfaltkantrutene er meir samla kring midten av gradienten er ikkje forstyrring direkte korrelert med lys/skugge- gradienten her.
245 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Fem artsklassar skil seg dermed ut, og saman dannar dei eit hovudmønster i DCA-diagramma på austsida og vestsida i Sogndalsdalen. Dette er lyselskande engartar, dvs. tørrbakke og tørrengartar (artsklasse a og a1), friskengartar (artsklasse b), samt skogsartar (artsklasse d) og nitrogenelskande engartar (artsklasse c), jfr. tabell 21 kap. 6.3.2. Vi observerer ei todeling av artsklassane langs førsteaksane. Tørrbakke- og tørrengartar ligg i venstre del av førsteaksane, frå den negative enden og inn mot midten, medan skogsartane og dei nitrogenelskande engartane ligg til høgre i diagramma. Samstundes opptrer friskengartar langs heile gradienten mellom ytterpunkta.
Andreaksane i ordinasjonsdiagramma er uklåre (figur 50 og 52). Eigenverdiar på 0,262 for vestsida og 0,245 for austsida (tabell 23) er låge og forklarer lite av variasjonen. Det er mogleg at det er ein forstyrringsgradient langs andreaksen på austsida, men det er vanskeleg å sjå tilsvarande tendensar på vestsida. Det er difor ikkje gjort forsøk på å tolke samanhengar eller gradientar langs andreaksane.
6.3.5 Klassifisering av vegkanttypar Totalt vart det registrert seks vegkanttypar langs dei to vegseksjonane i Sogndalsdalen (tabell 24 kap. 6.3.6). Nedanfor følgjer ei kort skildring av typane som vart funne, nemleg skogsvegkantar, tørrengvegkantar, friskengvegkantar, fyllingsvegkantar, fjellskjeringsvegkantar og nitrogenrike engvegkantar.
Skogsvegkantane er vanlege, totalt vart 14 skogsvegkantar registrerte i Sogndalsdalen, men utformingane er variable. Dei er knytte til ulike økologiske forhold og skogtypar. Næringstilhøva varierer, og nokre skogsvegkantar er næringsrike (figur 53), medan andre er fattigare. Ulike skogsartar karakteriserer skogsvegkantane avhengig av kva skogtype dei grensar opp mot. Vendelrot (Valeriana sambucifolia), skogstorkenebb (Geranium sylvaticum), firkantperikum (Hypericum maculatum), skogstjerneblom (Stellaria nemorum), krattmjølke (Epilobium montanum), bringebær (Rubus idaeus) og mjødurt (Filipendula ulmaria) er typiske innslag i lokalitetar som grensar til rikare høgstaudeskogar. Kulturpåverka skogar har gjerne større innslag av engartar, som smyle (Deschampsia flexuosa), gulaks (Anthoxanthum odoratum), kvitmaure (Galium boreale), blåklokke (Campanula rotundifolia), engsoleie (Ranunculus acris) og svæver (Hieracium sp.), samt skogfiol (Viola riviniana) og marimjelle (Melampyrum sp.) slik at vegetasjonen er meir lågvaksen.
Tørrengvegkantane opptrer på substrat av varierande korningsgrad og dei er alle godt drenerte. Næringstilgangen er gjerne låg, og dei er oftast eksponerte i sørleg eller vestleg retning. Til saman vart det funne ni slike vegkantar der vegetasjonen er open og tilpassa tørre forhold. Tørrengvegkantane grensar til slåtte- eller beitemark, gjerne eldre kulturmarker, og areala ser ut til å ha vore skjøtta over lang tid. Dei er urterike, og dominert av relativt varmekrevjande vegetasjon. Lyselskande engartar som engtjæreblom (Lychnis viscaria), markjordbær (Fragaria vesca), blåklokke (Campanula rotundifolia), smyle (Deschampsia flexuosa), hårsvæve (Hieracium pilosella), prestekrage (Leucanthemum vulgare), engsmelle (Silene vulgaris) og gulaks (Anthoxanthum odoratum) er karakteristiske artar. (Jfr. figur 54 og lokalitet nr. 24 og 25 kap. 5.1).
Friskengvegkantane opptrer på næringsfattig til middels næringsrik mark, og tilhøva er alt frå fuktige til friske. Det er registrert seks slike vegkantar i Sogndalsdalen, og dei grensar til ulike typar kulturmark som hagar, gamle, samt moderne slåtteenger og lauvskog. Friskengvegkantane er prega av nokså høg alder, og har truleg vore skjøtta. Det veks eit stort tal urter og gras i friskengvegkantane, men vegetasjonen er vanlegvis høgre, tettare, noko
246 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen friskare og frodigare enn i tørrengvegkantane. Engartar som kvitkløver (Trifolium repens), raudkløver (Trifolium pratense), fuglevikke (Vicia cracca), engsoleie (Ranunculus acris), prestekrage (Leucanthemum vulgare) og kvitmaure (Galium boreale) er karakteristiske i friskengvegkantane (figur 55).
Fyllingsvegkantane har skrint jordsmonn, gjerne av grus og sand, og næringstilhøva varierer hovudsakleg avhengig av massen dei er bygde opp av. Nokre fyllingar ligg i relativt flatt terreng, og grensar til tett lauvskog, medan andre ligg i svakt til sterkt hallande terreng og grensar til open innmark (figur 56). Såleis vil fyllingsvegkantane variera avhengig av omgjevnaden. Nokre av dei er relativt unge og nyetablerte etter utbetring av vegen, og vegetasjonen er gjerne glissen, open og noko usamanhengande. Tørketolande artar som toler forstyrring er typiske i desse vegkantane, til dømes prestekrage (Leucanthemum vulgare), markjordbær (Fragaria vesca), tiriltunge (Lotus corniculatus) og lintorskemunn (Linaria vulgaris). Små planter av til dømes vanleg bjørk (Betula pubescens ssp. pubescens) og furu (Pinus sylvestris) veks ofte mellom stein og blokker, og innslag av nitrogenelskande artar som bringebær (Rubus idaeus) og hundegras (Dactylis glomerata) førekjem. Det er registrert fem slike vegkantar i Sogndalsdalen.
Det er funne ein fjellskjeringsvegkant innan studieområdet på vestsida i Sogndalsdalen (figur 57). Slike typar førekjem der vegen skjer gjennom fjellet, og vegkanten er såleis ofte smal. Jordsmonnet er tynt, og grunnen påverkar såleis næringstilhøva og utforminga av vegetasjonen sterkt. Skjeringane i Sogndalsdalen er relativt låge, og artar frå tilgrensande skogareal førekjem. Raudkløver (Trifolium pratense) og kvitkløver (Trifolium repens) dominerer i midtsona, men i grøfta eller inntil bergveggen veks gjerne skogstorkenebb (Geranium sylvaticum) og marikåpe (Alchemilla sp.). I berghyllene opptrer meir tørketolande artar som svæver (Hieracium sp.) og blåklokke (Campanula rotundifolia). I område med tilsig av næring veks også bringebær (Rubus idaeus).
Ein nitrogenrik engvegkant er registrert i intensivt drive jordbrukslandskap i Sogndalsdalen (figur 58). Fuktinnhaldet er høgt. Karakteristisk for vegkanttypen er at han er dominert av nokre få, kraftige, høgvaksne, nitrogenkrevjande artar, som til dømes sølvbunke (Deschampsia cespitosa), hundekjeks (Anthriscus sylvestris), hundegras (Dactylis glomerata), stornesle (Urtica dioica), mjødurt (Filipendula ulmaria) og vanleg høymole (Rumex longifolius).
247 Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Figur 53. Næringsrik skogsvegkant med Figur 54. Typisk tørrengvegkant med lyselskande skogstorkenebb og engsoleie. artar som prestekrage og blåklokke.
Figur 55. Urterik friskengvegkant som er Figur 56. Glissen fyllingsvegkant dominert av dominert av raudkløver, fuglevikke og kvitmaure. prestekrage.
Figur 57. Fjellskjeringsvegkant dominert av Figur 58. Karakteristisk nitrogenrik engvegkant skogstorkenebb og engsoleie. dominert av hundegras og mjødurt.
248 Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
6.3.6 Artsdiversitet i ulike vegkanttypar Av dei nemnde vegkantklassane er skogsvegkantar, tørrengvegkantar, friskengvegkantar og fyllingsvegkantar observerte både på austsida og vestsida av dalen (tabell 24).
Tabell 24. Fordelinga av vegkanttypar som er registrerte på høvesvis austsida og vestsida i Sogndalsdalen. Tal lokalitetar Type vegkant Austsida Vestsida Total Skogsvegkant 8 6 14 Tørrengvegkant 6 3 9 Friskengvegkant 2 4 6 Fyllingsvegkant 3 2 5 Fjellskjeringsvegkant 0 1 1 Nitrogenrik engvegkant 1 0 1
Skogsvegkantar er dominerande vegkanttype både på austsida og på vestsida i Sogndalsdalen. Men engvegkantane er også vanlege. Av dei lågvaksne engvegkant-typane (tørrengvegkantar og friskengvegkantar) ser vi at tørrengvegkantane er i fleirtal på austsida, medan friskengvegkantane er mest talrike på vestsida. Til saman åtte av tjue lokalitetar er bestemde som lågvaksne engvegkantar på austsida, og sju av seksten lokalitetar er slike engvegkantar på vestsida. Totalt er såleis femten av trettiseks vegkantar lågvaksne engvegkantar.
Skogsvegkantane viser størst artsdiversitet (tabell 25). Strekning 4 på vestsida viser høgst diversitet, med Simpsons diversitets indeks lik 0,38. Like etter følgjer strekning 10 på austsida, med ein diversitets indeks på 0,32. Nitrogenrike engvegkantar, tørrengvegkantar, friskengvegkantar og fyllingsvegkantar skårar lågare på diversitets indeksen.
Tabell 25. Diversitetsmål for dei 11 strekningane det er gjort transektanalyser i på austsida og vestsida i Sogndalsdalen, rekna ut frå Simpsons diversitetsindeks. Vegkanttype Strekning Simpsons diversitets indeks Skogsvegkant Vestsida 4 0,38 Skogsvegkant Austsida 10 0,32 Skogsvegkant Vestsida 2 0,25 Nitrogenrik engvegkant Austsida 15 0,25 Tørrengvegkant Austsida 5 0,24 Skogsvegkant Vestsida 8 0,20 Friskengvegkant Vestsida 1 0,18 Fyllingsvegkant Austsida 17 0,18 Skogsvegkant Austsida 19 0,17 Fyllingsvegkant Vestsida 11 0,16 Tørrengvegkant Austsida 8 0,15
Diversitets indeksane viser ei relativt jamn fordeling, og indikerer elles liten skilnad mellom vegstrekningane på austsida og vestsida i Sogndalsdalen.
249 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
6.4 Diskusjon
6.4.1 Vegkantar, artsrike og mangfaldige biotopar Vegkantane i Sogndalsdalen er artsrike og dette stemmer med det m.a. Auestad et al. (2000) og Svensson (1988) har funne tidlegare. Om lag to tredelar av alle registrerte karplanter i vegkantane i Sogn og Fjordane, dvs. nær ein åttedel av alle norske ville karplanter (Lid & Lid 1994), vart funne langs dei to undersøkte vegstrekningane i Sogndalsdalen.
Det er ikkje funne samanheng mellom lengda til homogene vegkantstrekningar og tal artar. Artsrikdomen i eit område/engsamfunn er mellom anna avhengig av økologisk heterogenitet (Tilman 1982, Willems et al. 1993). Ein homogen vegkantstrekning vil altså ikkje nødvendigvis husa fleire artar sjølv om lengda aukar. Men på grunn av ulike fysiske/tekniske soner i vegkanten (jfr. kap 6.3.3 ) kan heterogeniteten i miljøet vera like stor på tvers av vegkanten som på langs av han. Det viser seg at tal artar heller er korrelert med breidda til vegkanten (Bennet 1991), og dermed den fysiske strukturen og miljøtilhøva i vegkanten.
Vegkantane viser eit stort artsmangfald. Dei består av ei blanding artar frå fleire vegetasjonstypar, og artane som er registrerte i vegkantane representerer ulike økologiske krav (sjå kap. 6.3.2). At ulike artar er knytte til slike naturtypar er eit kjent økologisk fenomen (Hansen & Jensen 1972, Way 1977, Ullmann & Heindl 1989, Szwed & Sykora 1996, Ullmann et al. 1998). Mange artar kan lett plasserast i høvande økologiske artsgrupper, samstundes som det alltid vil vera diskusjon rundt einskilde artar sin preferanse for veksestad, og ein del artar kan også plasserast i fleire artsgrupper. Men utan omsyn til kva plassering einskilde artar har, understrekar førekomsten av ulike artsklassar både på aust- og vestsida i Sogndalsdalen heterogeniteten og særpreget i vegkantane.
6.4.2 Økologiske og antropogene faktorar påverkar vegetasjonen i vegkantane I tråd med resultata til ei rekkje forfattarar (Bates 1935, Suominen 1969, Tilman 1988, Ullman & Heindl 1989, Cilliers & Bredenkamp 2000) finn vi at vegetasjonssamansetjinga i vegkantane mellom anna kan relaterast til lysinnstråling. Ein gradient av lys og skugge viser seg å vera hovudgradienten i begge datasetta. Denne gradienten ser vidare ut til å vera korrelert med fukt i substratet, noko også Buckland et al. (1997) har funne gjennom analysar av engsamfunn i England, samt næring i form av nitrogen og forstyrring/slitasje, slik Tilman (1988) og Grime (2001) har funne i liknande undersøkingar.
Første DCA-akse viser ein gradient frå vegkantruter som er heilt lysopne til vegkantruter med skuggetolande artar både på vestsida og austsida i Sogndalsdalen. I DCA-diagramma (figur 49 og 51 kap. 6.3.4) ser vi denne gradienten ved at lyselskande, tørketolande engartar legg seg i venstre halvdel av førsteaksen. I høgre halvdel finst meir fuktkrevjande skogsartar. I og med vegkanten er ein økoton, til dømes ei overgangssone frå skog (Gjærevoll 1990), og det er mange skogsvegkantar i datamaterialet både på austsida og vestsida (jfr. tabell 24), kan det i tråd med funna til Way (1977) og Harris (1988) vera sannsynleg at lys og skugge opptrer som den viktigaste gradienten. Næringsgradienten viser seg ved at artane i venstre halvdel av første DCA-akse, både på vestsida og austsida, er nitrogenskyande, medan det i høgre enden er lokalisert meir nitrogenkrevjande artar. Dette er hovudsakleg høgvaksne, konkurransesterke artar som høymole (Rumex longifolius), stornesle (Urtica dioica) og hundekjeks (Anthriscus sylvestris). Desse artane er tilpassa produktive habitat (Grime et al. 1988, Lid & Lid 1994, Grime 2001), og konkurrerer ut meir lyskrevjande og kortvaksne planteartar som har lågare tolegrense for nitrogen (Losvik 1996, Wilson & Tilman 1993).
250 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen
Identifisering av økologiske gradientar i dei undersøkte vegkantane er komplisert, fordi dei ulike vegkantsonene har mange felles artar, og trendane dermed er komplekse. Likevel kan ein identifisere ulike grupper av artsklassar langs første DCA-akse. Det er såleis grunnlag for å påstå ei endring i floristisk samansetjing, ei sonering frå asfaltkant til bakkant. I DCA- plottet klumpar forstyrrings-tolerante asfaltkantartar seg saman medan mindre forstyrringstolerante artar som veks i midtsona og bakkantsona opptrer langs heile gradienten på førsteaksen, ein trend som stemmer overeins med resultata til Bates (1935, 1937), Ullmann et al. (1988), Auerbach et al. (1997), Ullmann et al. (1998) og Auestad et al. (1999).
Soneringa kan mellom anna forklarast ut frå ein samanheng mellom gradienten av forstyrring–ikkje forstyrring og gradienten av lys–skugge. Forstyrring som trakk og brøyting medfører slitasje på vegetasjonen eller at substratet vert fjerna. Dette gir ustabile veksetilhøve, særleg nærast vegbana, og lystilgangen vert betre i og med at forstyrring hindrar dominans av høgvaksne artar. Dette resulterer i endra konkurransetilhøve for lågvaksne artar. Generelt er til dømes dominans av høgvaksne urter assosiert med område der vegetasjonen i liten grad er utsett for forstyrring (Grime 2001). Verknaden av dei ulike forstyrringsfaktorane er altså lågare dekningsgrad nær asfaltkanten, og dermed vert det rom for eittårige forstyrrings- tolerante artar. Men i midtsona og bakkantsona der forstyrringa er mindre, er vegetasjonen tettare og meir engprega. Variasjonen i forstyrring gir såleis ei sonering, og ein variert vegetasjon innan vegkanten.
6.4.3 Engprega vegkantar Friskengartar er artar med vid økologisk toleranse, og dette er ei dominerande gruppe artar i vegkantane i Sogndalsdalen. Men med tanke på variasjon i tilgang på lys ser det også ut til å vera ein skilnad mellom vestsida og austsida i Sogndalsdalen. På vestsida opptrer friskeng- og tørrbakkeartar som til dømes følblom (Leontodon autumnalis), lækjeveronika (Veronica officinalis), og smalsyre (Rumex acetocella ssp. tenuifolius) hovudsakleg nær asfaltkanten i rute 1, dvs. i venstre ende av ordinasjonsdiagrammet. Trenden kan forklarast med at slike artar opptrer der dei får nok lys. Lysinnstrålinga er generelt dårlegare på vestsida som vender mot nordaust (Avsølesida) enn på austsida som hallar i sørleg retning. Og i dei mange skogsvegkantane på vestsida er det forstyrringa nær vegbanen som gir best lysopning og dermed levekår for slike artar.
I vegkantane på austsida kan det derimot sjå ut som slått er den viktigaste forstyrrings- faktoren. Lyselskande og tørketolande engartar som vårskrinneblom (Arabis thaliana), lintorskemunn (Linaria vulgaris) og gjeldkarve (Pimpinella saxifraga) opptrer utanfor asfaltkantsona/rute 1 (figur 51, jfr. figur 52), og veks såleis også lenger inn i vegkanten, der slitasjen er mindre. I motsetning til vestsida er dessutan meir sårbare, meir spesialiserte, lyselskande og tørketolande artar som var vanlege i gamle slåtteenger på Vestlandet tidlegare, registrerte i heile breidda av vegkanten på austsida. Dette er artar som blåklokke (Campanula rotundifolia), engnellik (Dianthus deltoides) og gulmaure (Galium verum) (Losvik 1993, Losvik 1996) eller nitrogenskyande artar som tepperot (Potentilla erecta) og prestekrage (Leucantemum vulgare) (Hæggström 1987). Trass i at desse artane veks i ulike vegetasjonstypar (Norderhaug et al. 2000), er fleire av dei definerte som indikatorartar for tradisjonelle slåtteenger (Losvik 1996).
Førekomsten til dei nemnde artane kan forklarast ved at slåtten gir lys og luft ned til bakken, og dette gir gunstige levekår for engartar i desse vegkantane. Samstundes held slåtten nede høgvaksne og konkurransesterke artar, som elles ville skugga ut småvaksne og lyskrevjande
251 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen engartar (Losvik 1996, Norderhaug et al. 1997). Ut frå dette kan forstyrring og lysopning i form av slått hevdast å vera ei viktig årsak til at engartar overlever i vegkantane på austsida. Ved sidan av forstyrring er førekomsten av slike artar sannsynlegvis også eit utfall av at vegkantvegetasjonen i stor grad er påverka av floraen i tilgrensande areal (Fremstad 1997, Cilliers & Bredenkamp 2000). Tidlegare var slåtteenger ein svært karakteristisk naturtype i det aktuelle området på austsida av Sogndalsdalen, og den relativt sterke førekomsten av engartar i bakkantsona kan difor vera restar etter, eller eit resultat av frøspreiing frå desse areala. Ut frå dette kan det hevdast at vegkantane har ein viktig verdi for det biologiske mangfaldet i Sogndalsdalen, fordi dei medverkar til å oppretthalda eksistensen til artar som ein assosierer med tradisjonelle slåtteenger, og som før var vanlege i Sogndalsdalen. Den relativt sterke førekomsten av tørrbakkeartar som er funnen på austsida i høve til vestsida, jfr. tabell 21 kap. 6.3.2, understrekar verdien som denne naturtypen kan ha for det biologiske mangfaldet.
6.4.4 Kva vegkanttypar er viktigast for biologisk mangfald? Skogsvegkantar er den vanlegaste vegkanttypen både på vestsida og austsida i Sogndalsdalen. Samstundes viser desse vegkantane høgst diversitet blant dei undersøkte vegkanttypane i studieområdet (tabell 25 kap. 6.3.6). Dette samsvarer med det som er funne i andre undersøkingar av vegkantvegetasjonen i fylket (Inger Auestad pers. medd.). I tillegg til eit stort tal skogsartar er nemleg slike vegkantstrekningar også viktige veksestader for lyskrevjande urter, t.d. blåklokke (Campanula rotundifolia) og prestekrage (Leucanthemum vulgaris). Dette er artar som finst i tradisjonelle slåtteenger (Losvik 1996). Førekomst av ulike økologiske artsgrupper gjer såleis at skogsvegkantane er mangfaldige. Sogndalsdalen er i ein gjengroingsfase (Bjørndal 1986), og prosessane i skogsvegkantane her kan difor samanliknast med prosessane i ei eng som gror att. I utgangspunktet var truleg tradisjonelle engartar vanlege i vegkantane. Når vegkantane no er i ferd med å gro att, kjem det inn nye artar, gjerne større og meir nitrogenkrevjande urter og gras, samstundes som naturlege slåtteengartar framleis er til stades. Dette samsvarer med registreringane til Norderhaug et al. (1997). På grunn av gjengroinga vil det enno vera varierande lystilhøve i feltsjiktet. Ryllik (Achillea millefolium) og blåklokke (Campanula rotundifolia) er mellom anna observerte innan same ruta som meir skuggetolande og fuktkrevjande artar som skogstorkenebb (Geranium sylvaticum). Resultatet samsvarer med funna til Willems et al. (1993) som peikar på at vekslande lystilgang gjer at fleire artar kan eksistere saman. Gjennom førekomsten av artar med ulike økologiske krav aukar såleis artsdiversiteten i midlare suksesjonsfasar (Tilman 1987, 1988). Dette forklarer den høge artsdiversiteten i skogsvegkantane i Sogndalsdalen no.
I følgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) vil artsrike vegkantar vera viktige med omsyn til kartlegging av biologisk mangfald i kommunen. Sidan skogsvegkantane viser høgst artsdiversitet, kan det difor hevdast at førekomstar av denne vegkanttypen bør vurderast i kartleggingsprosjektet. Det overordna prinsippet om at biologisk mangfald også femner om variasjon innan naturtypar, underbyggjer dette. Men dersom suksesjonen i skogsvegkantane får halda fram, aukar konkurransen mellom artsgruppene, og tal artar går ned (Grime 1979). Dermed vil diversiteten vanlegvis minka att når gjengroinga når klimaks (Tilman 1988). For at slike vegkantar skal ha ein verdi for biologisk mangfald, er det difor ein føresetnad at suksesjonen ikkje har gått for langt, og at dei mellom anna husar engartar.
Eit stort artsmangfald er ikkje nødvendigvis synonymt med regional eller nasjonal verdi for biologisk mangfald. For å kasta lys over verdien som vegkantar har for biologisk mangfald i regional og nasjonal samanheng, er det viktig ikkje berre å registrera tal artar, men også å
252 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Artsrike vegkantar i Sogndalsdalen understreka kva for artar som finst i vegkanten. I Sogndalsdalen er ikkje dei sjeldnaste og gjerne mest sårbare naturengartane som engnellik (Dianthus deltoides), engtjæreblom (Lychnis viscaria), gulmaure (Galium verum) og karve (Carum carvi) registrerte i skogsvegkantar, men i tørrengvegkantar. Desse vegkantane har også stort artsmangfald, jfr. strekning nr. 5 på austsida (tabell 25 kap. 6.3.6) og Svensson (1988). Samla sett framstår tørrengvegkantane difor som spesielt viktige biotopar for biologisk mangfald på regionalt og nasjonalt nivå. Det vil seie at dersom ein skal kartleggja vegkantar som har spesielt stor tyding for det biologiske mangfaldet i Norge, bør tørrengvegkantar prioriterast. For ved å ivareta tørrengvegkantar, vil vegkantane kunna fungera som refugium for sjeldne engartar. Lokalitet nr. 24 Stenehjem aust og lokalitet nr. 25 Ospesete (kap. 5.1) er eksempel på dette. I DN-handbok 13-1999 vert vegkantar med høgt innslag av slåttemarksartar, og generelt stabile artsrike vegkantar framheva som viktige lokalitetar for biologisk mangfald. Det syner seg dermed at skildringa av verdifulle vegkantar i DN-handbok 13-1999 stemmer overeins med resultata av undersøkingane i Sogndalsdalen.
6.5 Konklusjon
Det er stor variasjon av artar på lokal- og mikronivå i vegkantane i Sogndalsdalen. Vegkantane i Sogndalsdalen har ein variert vegetasjon på grunn av førekomstar av ulike økologiske artsgrupper, og dei har difor ein høg artsdiversitet. Fleire vegkantstrekningar har dessutan verdi for biologisk mangfald, fordi dei medverkar til å oppretthalda eksistensen av naturengartar, samt sjeldne og trua artar som tidlegare var vanlege i kulturlandskapet.
Skogsvegkantar har størst artsdiversitet og er difor viktige for biologisk mangfald på lokalt nivå. På regionalt og nasjonalt nivå er tørrengvegkanten likevel den viktigaste vegkanttypen for biologisk mangfald. No som Sogndalsdalen er i ferd med å gro igjen, kan ein tydeleg sjå at slike vegkantar har ein viktig funksjon som erstatningsbiotopar, spesielt for engartar. Ei prioritering av tørrengvegkantar er såleis i samsvar med vurderingane i DN-handbok 13-1999. Ved kartlegging og verdisetting av vegkantar som er viktige for biologisk mangfald bør det først og fremst fokuserast på artsrike lokalitetar med førekomst av slåttemarksartar.
253 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
7 Generell diskusjon
7.1 DN-handbok 13-1999 vurdert i høve til andre kartleggingsmetodar
I det følgjande vert DN sin metode for kartlegging av biologisk mangfald vurdert mot andre metodar med tilsvarande føremål.
I DN-handbok 13-1999 vert ikkje eit enkelt- men fleire kriterium nytta for å prioritera område som kan vera viktige for biologisk mangfald. Førekomst av raudlisteartar, kontinuitetsområde, artsrike naturtypar, sjeldne naturtypar, område med viktig biologisk funksjon, spesialiserte artar og samfunn (spesielle økologiske krav) og naturtypar med høg produksjon og sterk tilbakegang, er kriterium som skal vurderast ved prioritering av naturtypeområde. Ulike kriterium har varierande relevans for ulike naturtypar. For nokre naturtypar er eit kriterium dominerande, men for prioritering av andre naturtypar er det fleire kriterium som ligg til grunn.
Kriteria for kartlegging av biologisk mangfald etter DN-handbok 13-1999 har element frå andre metodar som er nytta til å identifisera område med høge naturverdiar. Ulike målestokkar vert nytta, fordi biologisk mangfald femner om mangfald både innan- (genetisk variasjon) og mellom artar i eit økosystem. Biologisk mangfald handlar t.d. ikkje berre om artsdiversitet, men også økologiske strukturar, funksjonar og prosessar. Erasmus et al. (1999) har mellom anna vist at val av skala kan ha tyding for prioritering av ulike område. Sjeldanheit er t.d. eit relativt omgrep som er knytt til skala. Val av lokalitetar på ein stor geografisk skala (t.d. på økosystemsnivå) kan føra til at lokalt sjeldne artar ikkje vert innlemma i kartlagde område, medan prioritering på ein mindre skala t.d. artsnivå, derimot kan føra til at perifere bestandar vert overrepresenterte. Ut frå dette kan det hevdast å vera ei god tilnærming at Direktoratet for naturforvaltning tek i bruk fleire romlege målestokkar, så vel artar som økosystem, for å velja ut viktige område for biologisk mangfald.
7.1.1 Landskapsnivå; fjernanalyse Satellittbilete (fjernanalyse) er framheva som ei av fleire moglege kjelder for å identifisera aktuelle område for kartlegging av naturtypar etter DN-handbok 13-1999. Det er ein føresetnad for metoden at det er ein samanheng mellom strukturen i landskapet, elementa og mangfaldet i økosystemet, artar, samt genotypar (Innes & Koch 1998, McCormick & Folving 1998).
Trass i at satellittbilete har ulik nytteverdi avhengig av kva naturtype ein ønskjer å kartleggja, kan fleire naturtypar som er definerte i DN-handbok 13-1999 identifiserast ved hjelp av dette verktøyet, t.d. myrar, lauvskogar og barskogar. Ved hjelp av tilleggsopplysningar om topografi, struktur og berggrunnstilhøve kan ein vidare plukka ut t.d. rikmyrar, edellauvskogsområde og kalkskogar. På denne måten kan feltarbeid for kartlegging av slike naturtypar avgrensast til prioriterte område. Det er viktig at slike data vert kvalitetssikra gjennom feltarbeid, mellom anna fordi det kan vera vanskeleg å skilja t.d. rikare granskog frå edellauvskog. Dette har vore eit problem mellom anna i Grenlandsområdet (Jørn Erik Bjørndalen pers. medd.).
Direktoratet for naturforvaltning nemner også flyfoto som ei mogleg kjelde til å identifisera område som kan ha ein verdi for biologisk mangfald. Dei har tilsvarande fordeler som
254 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon satellittdata, samtidig som dei er meir detaljerte, fordi dei har høgare romleg oppløysning og finare skala (Innes & Koch 1998).
7.1.2 Økosystemnivå Naturtype som eining for kartlegging av biologisk mangfald, knyter biologisk mangfald til variasjon på økosystemnivå. Med dette er merksemda retta mot økologiske prosessar som kontinuitet, skogbranndynamikk, klima og skjøtsel, i større grad enn mot individuelle artar. Likevel kan det hevdast at vern av naturtypar automatisk vil sikra vern av biologisk mangfald, også på lågare nivå som artar.
Ved bevaring av økosystem (naturtypar) kan ein unngå problem som kanskje oppstår gjennom bevaring på lågare organisasjonsnivå, t.d. bevaring av einskildartar (Simberloff 1998), jfr. kap. 7.1.3 om indikatorartar. På ei anna side kan det vera ein fare at vurdering av trua artar vert ignorert til fordel for å halda oppe ein sannsynleg økosystemprosess, som har- eller ikkje har verdi for biologisk mangfald. Ein kan ikkje stola på at organismar vert tekne vare på ved å kopla deira behov til prosessar og funksjonar (Goldstein 1999).
Likevel er bevaring av livsmiljø rekna å vera det viktigaste tiltaket for å ivareta artar. Bevaring av livsmiljø er særleg viktig for sjeldne og spesialiserte artar som er avhengige av sjeldne naturtypar. Dei fleste artar som er knytte til skog er avhengige av skog med lang kontinuitet og stabile fukttilhøve, eller skog med stort innslag av daudt trevirke (Miljøverndepartementet 1997b, Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Ut frå dette kan det verka like føremålstenleg å bevara skogøkosystemet som det ville vera å ta vare på einskildartar. Men for at ein skal ta vare på funksjonen til heile økosystemet, er det likevel nødvendig å fokusera på den funksjonelle rolla som artane har i systemet, inkludert sårbare artar (Walker 1992). Dette samsvarer med Goldstein (1999) som konkluderer med at økosystemsforvaltninga lukkast berre dersom artar får forrang. Med dette som utgangspunkt kan DN-handbok 13-1999 i stor grad fungera etter intensjonane, ettersom det vert fokusert på naturtypar (økosystem) samstundes som førekomst av særskilde artar (indikatorartar, raudlisteartar og andre karakteristiske artar) også er ein viktig del av vurderingane i denne metoden.
Naturlegheit femner om alder og historie, og er eit kriterium som er innlemma i bl.a. nokre engelske metodar for å måla landskap. Heilt naturlege habitat, dvs. område som ikkje er påverka av menneske, har høg verdi (Nature Conservancy Council 1989). Der det framleis finst slike område, t.d. gamle skogar, er dei ofte veldig småe, og dei er dermed sjeldne. Gamle skogar er sårbare fordi dei ikkje kan gjenskapast. Naturlegheit er ikkje fremja som eit eige kriterium i DN-handbok 13-1999. Men Direktoratet for naturforvaltning omtalar kontinuitetsområde og sjeldne naturtypar som viktige lokalitetar for biologisk mangfald. I nokre tilfelle, som t.d. med urskog/gamalskog, kan det såleis hevdast at naturlegheit er innlemma i kriteria for den aktuelle naturtypen. I følgje Tait et al. (1988), er naturlegheit eit av dei mest nyttige kriteria til å bestemma verdien i eit område. Ut frå dette kan DN-handbok 13-1999 vera godt eigna for kartlegging av biologisk mangfald, mellom anna i skogsmiljø.
7.1.3 Artsnivå Vern av biologisk mangfald handlar om fleire ulike nivå som gen, artar og samfunn. Nedanfor følgjer ein vidare gjennomgang av ulike metodar for bevaring av biologisk mangfald på artsnivå, med utgangspunkt i kriteria i DN-handbok 13-1999.
255 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
Artsrikdom Omgrepet artsrikdom (tal artar) er vurdert som eit mål på biologisk mangfald ved fleire høve (Baltanàs 1992). Det er mellom anna eit av kriteria DN-handbok 13-1999 nyttar for å prioritera område som er viktige for biologisk mangfald i kulturlandskapet, jfr. t.d. naturtypane slåtteenger og artsrike vegkantar.
Det verkar sannsynleg at det er eit høgare biologisk mangfald i område med mange artar enn med fåe artar. Å måla biologisk mangfald er ikkje alltid like lett, og det kan vera ei komplisert oppgåve å kartleggja artsrikdomen i eit område. For det første kan det vera vanskeleg å definera kva ein art verkeleg er og å kjenna han att (Rojas 1922, Otte & Endler 1989, Barrowclough 1992). For det andre vil artstalet lett svinga med tida, og absoluttverdien kan gi indikasjonar på biologisk mangfald først i eit lengre tidsperspektiv (Grinell 1922). Ein måte å måla artsrikdom kan likevel vera å nytta samanhengar mellom tal artar i eit taxon/taxa som er av interesse i eit område, og ulike miljøfaktorar (Currie & Paquin 1987). Men den potensielle verdien i denne metoden er redusert fordi forholdet mellom artsrikdom og miljøvariablar er komplekst og vil variera i ulike tilfelle/område (Gaston 1994). Dessutan er t.d. endemisme utelukka som faktor i omgrepet, og det vert diskutert om artsrikdom i det heile gir eit godt mål på biologisk mangfald.
For at artsrikdom-kriteriet skal ha særleg verdi, må det gjerast grundige undersøkingar i aktuelle område. Metoden vil vera både tidkrevjande og kostbar, og han vil ikkje kunna gi kvalitativ informasjon, om t.d. sjeldanheit (jfr. kap. 6.4). Fordeling av sjeldne artar viser nemleg svak samanheng med fordeling av meir utbreidde og vanlege artar (Williams et al. 1996, Reyers et al. 2000). For å ta vare på størst mogleg del av artsmangfaldet, kan ei mogleg løysing væra å nytta komplementær utveljing.
Komplementær utveljing Ved komplementær utveljing vel ein ut område som gir størst kombinert artsrikdom (Williams et al. 1996). Komplementær utveljing er altså i kva grad eit nytt område representerer artar som ikkje finst i fleire område. Kartlegging av biologisk mangfald kan t.d. gjerast ved å sjå på område i ulike høgdelag. Ulike høgder over havet stiller ulike krav til artane, mellom anna verkar temperatur og fukt inn. Artar som lever i ulike miljø på denne måten har forskjellig genetisk samansetjing, fordi dei er tilpassa sine respektive miljø. Lågareliggjande område på god bonitet vil gjerne ha eit stort tal artar. Men om kartlegging av biologisk mangfald ikkje samtidig femner om høgareliggjande område, kan noko av artsmangfaldet gå tapt. Det kan hevdast at DN-handbok 13-1999 til ein viss grad også femner om desse kriteria sidan naturtypar i ulike høgdelag har vorte prioriterte, t.d. havstrand/kyst, skog og kalkrike område i fjellet. Ved å samanlikna metodar basert på artsrikdom, sjeldanheit eller komplementaritet har Williams et al. (1996) funne at den siste metoden fangar opp flest artar. Såleis verkar det som kartlegging av biologisk mangfald etter metoden til Direktoratet for naturforvaltning vil ivareta artsrikdomen på ein forsvarleg måte.
Indikatorartar og nøkkelelement
Den vanlegaste metoden til å plukka ut område som er viktige for biologisk mangfald, er registrering av indikatorartar. I den svenske nøkkelbiotopsregistreringa vert omgrepet signalart nytta i staden for indikatorart (Nitare & Norèn 1992). Dette er artar med kjende (vanlegvis snevre) tolegrenser for ein bestemt miljøfaktor (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Det vert hevda at ein nyttar indikatorartar av to ulike grunnar: fordi førekomst av slike artar gjenspeglar førekomsten til andre artar i samfunnet, og fordi dei gjenspeglar
256 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon kjemiske og/eller fysiske endringar i miljøet (Landres et al. 1988, Larsson et al. 1999). Indikatorartane skal helst danna eit system som viser alle viktige aspekt ved mangfaldet i landskapet (Sjögren & Gulve 1999). Bestemte lavartar kan til dømes fungera som indikatorartar på lang skogkontinuitet, eller dei kan visa til høg luftfukt. Men visse artar mosar, sopp, insekt og fuglar kan også fungera som inkatorar (Larsson et al. 1999). Hakkespettar kan til dømes indikera førekomst av død ved (Haugset et al. 1996) og dermed førekomst av gamalskog.
Å nytta indikatorartar er likevel ikkje heilt uproblematisk. I følgje Simberloff et al. (1998) kan ein stilla spørsmål ved kva det eigentleg er indikatorartane indikerer. Og når ein vert einige om kva dei skal indikera, er det vanskeleg å vita kva artar som er dei beste indikatorane. I seinare år har bruk av indikatorartar også vorte kritisert, fordi artane har bestemte krav til levestader, og dermed vil dei ikkje kunna gjenspegla heile spekteret av biotopar eller ein større del av det biologiske mangfaldet. Men fuglar er hevda å vera gode indikatorartar, fordi dei er spesialistar, og dei er vare for endringar (Angelstam & Holmer 1993). Dessutan er dei nokså greie å registrera. I følgje DN-handbok 13-1999 kan til dømes kvitryggspett nyttast til å identifisera viktige naturtypeområde i gamal lauvskog.
I tillegg kan indikatorartane nyttast for å skilja ulike vegetasjonstypar. I følgje DN-handbok 13-1999 fungerer til dømes myske som skiljeart mot ”blåbær edellauvskog” (D1). Ein går ut frå at indikatoren på biologisk mangfald er direkte, dvs. at indikatoren er representert ved denne arten, myske.
I Sverige har ein også nytta indikatorar indirekte, dvs. at indikatorane er representerte ved føresetnader for floraen og faunaen (Larsson et al. 1999). Indikatorar kan vera biotiske, t.d. gamle, grove tre, hole tre, høgstubbar, død ved i ulike nedbrytingsfasar, både ståande og liggjande. Eller dei kan vera abiotiske, som bergvegger og store steinar. I Norge kallar vi slike indikatorar for nøkkelelement. Nøkkelelement er element i skoglandskapet som kan ha stor tyding for artsmangfaldet (Haugset et al. 1996). Dette er ofte naturlege element som er i ferd med å bli sjeldne, element som artane krev, og som difor kan vera viktige for biologisk mangfald (Hågvar 1993, Haugset et al. 1996). Nøkkelelement kan også ha verdi for førekomsten av visse sårbare artar (Nitare & Norén 1992). Fordelen med desse strukturane i samband med kartlegging av biologisk mangfald, er at dei ikkje flytter seg, og dei er lette å inventera. Såleis er DN-handbok 13-1999 nokså brukarvennleg for kartlegging av biologisk mangfald i og med nøkkelelement er nemnt til å identifisera dei ulike skogtypane. Ein ulempe med å nytta nøkkelelement som indikatorar, er at ein kan finne dei att lenge etter at artane ein ønskjer å ta vare på har forsvunne. Det kan difor hevdast at bruk av nøkkelelement i kombinasjon med indikatorartar er den beste metoden til å kartleggja biologisk mangfald (Svensson 1996).
Raudlisteartar Ved sidan av reine artstal i eit område og grad av eigenart eller endemisme, har også truaheit og evne til å overleva innverknad på verdien i eit område med omsyn til biologisk mangfald (Williams et al. 1996). Føremålet med raudlista er å fokusera på trua artar for å hindra at dei vert utrydda. Kartlegging og prioritering av leveområda til desse artane kan difor hevdast å vera ein eigna metode for bevaring av biologisk mangfald. Men dersom ein fokuserer på areal med høg konsentrasjon av raudlisteartar kan det vera at ein misser spesielle artar som finst i andre miljø, og gjerne ikkje opptrer i så store konsentrasjonar.
257 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
Det kan reisast invendingar mot utarbeiding og bruk av raudlister. Ein av dei går på manglande kunnskap og dokumentasjon av tilbakegang. Raudlistene viser korleis kunnskapsnivået for ulike artsgrupper er i dag. Raudlister vil berre vera gyldige i eit avgrensa tidsrom før dei bør takast opp til ny revidering, fordi floraen, faunaen og kunnskapen om artane endrar seg. For grupper som ikkje er vurderte, er kunnskapsstatusen enno mangelfull (Direktoratet for naturforvaltning 1999b). Dette overfører på ein måte manglar til sjølve metoden, og det kan vera at han ikkje er god nok til å velja ut område som bør takast vare på med omsyn til biologisk mangfald.
Verdien av raudlista er også redusert i einskilde regionar eller fylke der det ikkje er gjort funn av raudlisteartar. Ein kan vel ikkje hevda at slike område ”manglar” lokalitetar som er viktige for biologisk mangfald? Funn av raudlisteartar er gjerne avhengig av at kompetente fagfolk har vore ute i felt. Såleis kan langt fleire lokalitetar vera viktige levestader for raudlisteartar enn det som faktisk er registrert. Dessutan kan det innvendast at ein fokuserer på einskildartar i for sterk grad. For sterk fokusering på raudlisteartar kan føra til eit skeivt utval av lokalitetar med omsyn til det biologiske mangfaldet elles. På grunn av dei nemnde ulemper kan det vera naudsynt at det ligg fleire kriterium til grunn for utveljing av område som er viktige for biologisk mangfald, mellom anna slik vi finn i DN-handbok 13-1999.
Trass i at metoden for kartlegging av biologisk mangfald i DN-handbok 13-1999 tek utgangspunkt i naturtypar, kan det likevel vera for sterk fokus spesielt på raudlisteartar (Ola Wergeland Krogh pers. medd.). Og då kan det verka som om utgangspunktet på ein måte forsvinn. Storleik, form og nabohabitat (Meffe & Carroll 1997) vil også ha tyding for biologisk mangfald. Nabohabitat gjenspeglar til dømes den økologiske posisjonen til skogen, og kan påverka artsdiversiteten. Fragmenterte område husar gjerne færre artar enn store samanhengande område med liten grad av inngrep, og småe, avlange område har mindre biologisk mangfald enn store runde (Meffe & Carroll 1997). I ein slik samanheng kan det hevdast at også forvaltning av raudlisteartar bør vurderast i eit større landskapsøkologisk perspektiv. Områda bør gjerne vurderast som ”Stepping stones” eller ”Source-sink” område. Så lenge det føregår utveksling av slike artar mellom område, kan eit område ha stor verdi for biologisk mangfald sjølv om det ikkje er registrert raudlisteartar der. Men det er også positive sider ved bruk av raudlisteartar. Dei er t.d. eitt av fåe objektive verktøy til å velja ut og verdiklassifisera område som er viktige for biologisk mangfald (Ola Wergeland Krogh pers. medd.).
DN-handbok 13-1999 femner altså om ulike metodar for kartlegging av biologisk mangfald. Fleire av desse har vorte kritiserte for å vera både utilstrekkelege og unøyaktige. Dette gjeld til dømes vektlegging av raudlisteartar, bruk av indikatorartar, og fokusering på samfunn eller økosystem. I lys av det ovannemnde er erfaringa frå kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal at DN-handbok 13-1999 likevel kan vera både føremålstenleg og brukarvennleg, nettopp fordi den kombinerer kriterium frå ulike metodar.
7.2 Erfaringar frå kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal kommune
7.2.1 Vurdering av datagrunnlag og status På eit tidleg stadium i kartleggingsfasen fekk Sogndal kommune oversendt ein startpakke frå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Startpakken inneheldt informasjon som kunne stadfestast. Men informasjonen var av varierande kvalitet og fleire opplysningar bygde på gamle registreringar. Delar av datamaterialet i startpakken er såleis vurdert forelda (t.d. funn frå
258 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
1920-åra) og vanskeleg å bruka. Kjeldene som ligg til grunn for kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal er difor først og fremst ulike fagrapportar og utgreiingar, samt spreidde opplysningar frå andre skriftlege kjelder, fagpersonar og lokalkjende. I tillegg har nokre kandidatoppgåver som handlar om vegetasjonen eller biologisk mangfald i Sogndal vorte nytta. Kandidatoppgåvene er av varierande kvalitet, og i denne litteraturen er det primærkjeldene som har vore det viktigaste og mest pålitelege grunnlagsmaterialet ved skildring og vurdering av dei aktuelle lokalitetane.
Eit 20-tals fagrapportar og andre litterære kjelder er mellom 20 og 30 år gamle. I mellomtida kan det ha føregått endringar i miljøet slik at opplysningane i desse fagrapportane ikkje stemmer med tilstanden slik han er i dag. Sjølv om kartlegging av biologisk mangfald i kommunane først og fremst er lagt opp som ei systematisering og innsamling av eksisterande datamateriale (Direktoratet for naturforvaltning 1999a), har det difor vore naudsynt med ei vurdering av statusen til lokalitetane ved synfaring i felt. Dessutan kan det også vera behov for kvalitetssikring av nyare informasjon, både fordi det skjer raske endringar i naturen, og fordi det kan ha vorte gjort menneskelege inngrep i seinare tid som har påverka naturverdiane i eit område. Lokalitetsskildringane, samt verdisetting og avgrensing av naturtypeområde, byggjer difor i stor grad på eigne vurderingar etter synfaring i felt.
Feltarbeid Feltarbeidet har synt at kontroll av opplysningar er naudsynt. Ved fleire høve vart det funne at røynda ikkje lenger samsvarer med opplysningane i litteraturen. Dette gjeld særleg det gamle kulturlandskapet som er i forfall fleire stader i kommunen, hovudsakleg på grunn av opphøyrd hevd med påfølgjande gjengroing. Feltbesøket har difor hatt stor tyding for skildringa og spesielt verdisettinga av lokalitetane.
Feltarbeidet har likevel ført til at berre eit potensielt naturtypeområde vart forkasta. Dette var ei myr ved sørenden av Anestølsvatnet som tidlegare hadde funksjonell verdi, særleg for våtmarksfugl. Men synfaringa viste at verdiane i området var borte på grunn av gjenfylling og oppdyrking. I andre tilfelle, t.d. lokalitet nr. 70 Brannholten og lokalitet nr. 84 Middagshaugen, viste det seg at områda var forringa på grunn av skogsvegar og hogst. I desse tilfella var feltundersøkinga spesielt nyttig for avgrensing og vurdering av lokalitetane.
Synfaring i felt er altså ein viktig del av kartlegging av naturtypar i kommunen. Innsamling og systematisering av eksisterande data kan vera eit bra utgangspunkt for kartlegging av biologisk mangfald. Men erfaringane frå kartleggingsarbeidet i Sogndal er at eit slikt litterært grunnlag ikkje er godt nok til å gjennomføra ei føremålstenleg og truverdig kartlegging. I tillegg til oppdatert kunnskap om eksisterande biotopar, har feltarbeidet dessutan gitt nyregistrering av lokalitetar.
Med omsyn til tid og andre ressursavgrensingar kunne ikkje alle opplysningar etterprovast ved synfaring i felt. Dette gjeld til dømes informasjon om førekomst og lokalisering av ulike raudlisteartar. Det har difor vorte lagt vekt på at slike data skal vera mest mogleg oppdaterte og godt stadfesta. Dermed er opplysningar om raudlista floristiske artar hovudsakleg henta frå herbaria ved Universitetet i Oslo, Universitetet i Bergen og soppdatabasen (2001). Også ved kartlegging av viltartar er det lagt vekt på å nytta truverdige og oppdaterte kjelder som samstundes gir ei god stadfesting av opplysningane. Det finst ein vernekatalog frå 1976, mellom anna med opplysningar om trua- og sårbare viltartar i kommunen. Men på grunn manglande opplysningar om artar og stadfesting av dei, er kjelda vurdert som utilstrekkeleg og forelda. Vernekatalogen for Sogndal kommune er difor ikkje nytta i kartleggingsarbeidet.
259 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
Data om raudlista viltartar er dermed i stor grad henta får Mjøs & Overvoll (1999), Fylkesmannen i Sogn og Fjordane (1999b) samt munnlege kjelder.
Rett klassifisering krev identifikasjon av naturtypane ved synfaring i felt. Faktaarka i DN- handbok 13-1999 gir ei temmeleg kortfatta og generell skildring av naturtypane. Typiske utformingar av dei skildra naturtypane kan vera lette å kjenna att. Men erfaringane frå feltarbeidet er at det finst overgangsformer av naturtypar og regionale utformingar som er mangelfullt skildra i DN-handbok 13-1999. I nokre tilfelle kan det difor vera vanskeleg å klassifisera eit område under ein bestemt naturtype. Ved slike høve har identifisering av karakteristiske artar og dominerande vegetasjonstypar vore til hjelp under naturtype- klassifiseringa. Realiteten er at ein støyter på mange utformingar som krev skjønnsmessige vurderingar med støtte i biologisk kunnskap, økologisk forståing, og felterfaring ut over det handboka formidlar.
7.2.2 Viktige naturtypar og førekomstar i Sogndal kommune Naturen i Sogndal er variert, og førekomsten av til saman 24 naturtypar, både vanlege og meir sjeldne, gjenspeglar dette. Blant dei kartlagde naturtypeområda i kommunen er flest lokalitetar klassifiserte under hovudnaturtypane kulturlandskap og skog.
Den dominerande førekomsten av kulturmarkstypar har truleg samanheng med at Sogndal var ei typisk jordbruksbygd frå gamalt av, og dei mest produktive og artsrike områda vart rydda til åker og eng. Artsrike slåtteenger er avhengige av gamle skjøtselsmetodar, og omlegging til moderne driftsformer har gjort dette til ein trua naturtype også i Sogndal. Likevel finn vi enno restar av naturtypen, hovudsakleg i bratte og ulendte skråningar der ein ikkje kjem til med moderne landbruks-maskiner, og der det såleis ikkje vert gjødsla (figur 59).
Figur 59. I dag førekjem gamle, urterike slåtteenger først og fremst i bratt terreng der moderne landbruksmaskiner ikkje kan nyttast. Her illustrert ved lokalitet nr. 15 Lauvhaug.
Fleire naturbeitemarker er registrerte, trass i at dette er ein naturtype i sterk tilbakegang både nasjonalt og lokalt på grunn av effektivisering og mekanisering. Dei fleste lokalitetane finst difor i kantsoner mot skog og strand. Nokså typisk finst dei i kupert terreng på grunnlendt
260 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon mark, der det er tørrbakkeparti, bergframspring og einer. Slike ugjødsla, varierte miljø gir gunstige levekår for mange artar. Det er til dømes 140 kjende artar beitemarkssoppar i Norge, og dei avgrensa lokalitetane kan såleis vera viktige funksjonsområde for slike artar.
Førekomsten av dei ulike naturtypane har også samanheng med topografiske og klimatiske tilhøve i kommunen. Topografien i Sogndal er variert, og det varierte landskapet med sørvendte fjellsider gir opphav til dei rike edellauvskogane og den varmekjære floraen som særleg finst langs fjorden. Rike edellauvskogar er ein viktig naturtype i kommunen med fleire svært viktige lokalitetar (verdi A), der dei fleste er levestad for raudlisteartar. Tidlegare fanst det lommer med slik vegetasjon også i Sogndalsfjøra (Ve 1968). Men desse områda har måtta vika for ei sterk sentrumsutbygging siste tiåret, og i dag finn vi dei såleis hovudsakleg i bratte fjellsider ved Sognefjorden.
Naturtypen gamal lauvskog er først og fremst lokalisert i nordaustvendte lesider som gir grunnlag for meir skuggetolande og fuktkrevjande artar. Slike område har vorte sjeldnare også i Sogndal. Dei største utformingane førekjem i område som det enno ikkje er bygd skogsvegar i, og som moderne skogsmaskiner dermed ikkje kjem til i. Desse lokalitetane er ofte avsidesliggjande, og fleire av dei er viktige levestader for ulike hakkespettartar, mellom anna kvitryggspett. Dette er ein sårbar (V) art (Direktoratet for naturforvaltning 1999b) som no har si hovudutbreiing i Norden, hjå oss i vestnorske lauvskogslier (Carlson & Stenberg 1995, Gjerde 1995). Vi har såleis eit spesielt ansvar for å bevara desse områda.
Fleire naturtypar er representerte berre med ein eller to lokalitetar i denne oppgåva. Grunnen til dette kan vera at dei er spesielt sjeldne naturtypar i kommunen, regionalt eller nasjonalt. Låglandsmyrar og rikmyrar er til dømes to regionalt sjeldne naturtypar. Vestreimsmyra (lokalitet nr. 1) er difor vurdert som eit lokalt viktig naturtypeområde trass i at lokaliteten er liten og at det har vore grøfta i området. Myra er dessutan eit viktig funksjonsområde for våtmarksfugl. Rikmyrar er heller ikkje vanlege i Sogn og Fjordane, men Svartaholstjørn (lokalitet nr. 2) er vurdert å høyra til denne naturtypen sidan det er registrert kalkkrevjande artar i området. Både Vestreimsmyra og Svartaholstjørn er vurderte i samband med verneplan for myr. Likevel manglar det oppdaterte opplysningar om til dømes fuglefaunaen og insektfaunaen i dei to lokalitetane. Områda er dermed evaluerte som lokalt viktige ut frå eksisterande- og relativt gamle opplysningar.
Alle utformingar av skog med lang beitekontinuitet er viktige. Men naturtypen skogsbeite har dårleg kartleggingsstatus, og det kan vera ein av grunnane til at det er kartlagt berre eit skogsbeite i Sogndal. Den aktuelle lokaliteten er registrert først og fremst på grunn av aktiv hevd av stølsbeitet på Anestølen nord (jfr. lokalitet nr. 43), den einaste geitestølen i Sogndalsdistriktet. Arealet av naturtypen har generelt gått sterkt tilbake som følgje av opphøyrd stølsdrift, og skogsbeite ser ut til å vera ein sjeldan naturtype i Sogndal. Under feltarbeidet vart det rett nok registrert to andre skogsbeite der storfe framleis beitar (lokalitet nr. 32 Dal-Helgasete og nr. 41 England), men Dal-Helgasete er eit mosaikkprega område der skogsbeitet utgjer ein mindre del av totalarealet, og lokaliteten vart då heller klassifisert som naturbeitemark. England vart klassifisert som hagemark på grunn av dei mange gamle styvingstrea i lokaliteten. Det er likevel mogleg at naturtypen framleis eksisterer i Fjærland, og mellom anna av den grunn, er det viktig at kartleggingsprosjektet vert følgt vidare i denne utvida delen av kommunen.
261 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
Parklandskap kan ha ein viktig funksjon for både sopp-, mose-, lav- og insektartar, alle artsgrupper som er lite kjende i Sogndal. Det er registrert berre ein lokalitet av den aktuelle naturtypen. Trass i mangel på denne typen gamle, kontinuitetsprega område, treng ikkje årsaka nødvendigvis vera at det finst få slike lokalitetar i kommunen. Kartleggingsstatusen er nemleg dårleg også for parklandskap. Ei anna årsak til at ikkje fleire lokalitetar av naturtypen er registrerte, kan vera kravet om at trea skal vera gamle. Somme parklandskap, eventuelt gamle tre, kan nemleg ha ein høg alder sjølv om dei ikkje har så store dimensjonar. Såleis kan det vera vanskeleg å identifisera denne naturtypen. Og på grunn av manglande kjelder som omhandlar parklandskap eller store, gamle tre, kan det hende at aktuelle område ikkje har vorte oppdaga ved synfaring i felt. For den aktuelle lokaliteten (figur 60) vart alder og kontinuitet kartlagt ved kontakt med grunneigaren. Figur 60. Store, gamle tre som er dekka av mose Viktige bekkedrag er også ein sjeldan og lav, indikerer kontinuitet i parklandskap. naturtype i kommunen, og kunnskapsnivået Naturtypen har dårleg kartleggingsstatus, og er om naturtypen er dårleg i Sogndal. Den lite kjend i Sogndal. Her lokalitet nr. 44, Amblegard. eine lokaliteten som er med i oppgåva, Svartaholsgrovi (lokalitet nr. 55), er registrert og skildra på grunnlag av feltarbeid. Naturtypen ser ut til å vera regionalt sjeldan, noko som for så vidt gjeld heile landsdelen, sannsynlegvis fordi kulturlandskapet ikkje er så intensivt drive i Sogn og på Vestlandet generelt. Truleg kan dette igjen forklarast ut frå dei topografiske tilhøva – at det ikkje er lett å driva intensivt i det bratte terrenget i regionen. Trass i at naturtypen er sjeldan, er sjølv denne eine førekomsten av naturtypen med på å auka det totale mangfaldet av naturtypar, og det biologiske mangfaldet i kommunen generelt. Slike område kan t.d. vera viktige levestader for ei rekkje interessante kryptogam- og evertebratartar. Kryptogamfloraen og evertebrat faunaen er lite kjende i Sogndal, og potensielle levestader for slike raudlista artar, t.d. viktige bekkedrag som Svartaholsgrovi, bør undersøkast nærare.
Naturtypen strandeng og strandsump er representert ved tre lokalitetar i oppgåva. Strandvegetasjonen i Sogndal er undersøkt, jfr. Dahle et al. (1990), og ut frå den nemnde undersøkinga, samt erfaringar frå feltarbeidet, er naturtypen lokalt til regionalt sjeldan. Dette verkar å vera ei følgje av mindre lausmassar og skarpare topografi i indre fjordstrøk i høve til det som er i kyststrøka. Den einaste utforminga med takrøyr i kommunen er omtala i litteraturen, og er funnen i ein av dei tre lokalitetane, nr. 87 Leirviki. I tillegg er to strandenger som kunne vore aktuelle kartleggingseiningar, klassifiserte som brakkvassdelta, jfr. lokalitet nr. 89 Nagløyri og lokalitet nr. 90 Bøyaøyri naturreservat.
Naturen i Sogndal er karakterisert av stor variasjon over korte avstandar, og denne variasjonen er igjen reflektert i plante- og dyrelivet. Dei kartlagde naturtypeområda i Sogndal,
262 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon både nasjonalt, regionalt, samt lokalt vanlege, og uvanlege naturtypar, gjenspeglar variasjonen i naturtilhøva, og understrekar førekomsten av eit rikt biologisk mangfald. Ved å bevara eit slikt representativt utval av naturtypar som fangar opp variasjonen, vil også mykje av variasjonen innan artsgrupper, og dessutan den genetiske variasjonen innan artane bli fanga opp.
7.2.3 Kommentarar til klassifikasjon og kartlegging Klassifikasjonssystemet i DN-handbok 13-1999 er nyleg utarbeidd og difor lite nytta i praktisk naturtypekartlegging. Nokre av dei skildra typane er likevel godt kjende gjennom andre klassifikasjonssystem, til dømes vegetasjonskartlegging etter Fremstad (1997), samt gjennom ulike utgreiingar og naturfaglege undersøkingar. Bruk av eit nytt system kan avdekka manglar og inkonsistensar, samt problem med praktisk gjennomføring. Rom for skjønnsmessige vurderingar, utprøving og tilpassing, har difor vore naudsynt i samband med kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal, og vil verta omtala nedanfor.
Holmar og skjer Ei erfaring er at naturtypar på djupare vatn eller ope hav ikkje er godt dekka i DN-handbok 13-1999. Kategorien andre viktige førekomstar vart difor nytta for to lokalitetar skjer og holmar, som er viktige hekkeplassar for sjøfugl. I utgangspunktet er også lokalitet nr. 86 Fimreiteholmane naturreservat ei aktuell kartleggingseining under andre viktige førekomstar, men førekomsten av ei strandeng på Storeholmen gjorde at denne lokaliteten likevel vart klassifisert under naturtypen strandeng og strandsump.
Men kva hovudnaturtype skal andre viktige førekomstar førast under? Dette bør vurderast i kvart einskild tilfelle, avhengig av kva naturtype det gjeld. For holmar og skjer i Sogndal var det naturleg å føra desse andre viktige førekomstane under hovudnaturtypen havstrand/kyst. Det kan diskuterast om slike lokalitetar, holmar og skjer, heller høyrer med i ei eventuell viltkartlegging på grunn av førekomsten av sjøfugl i områda. Men erfaringa frå kartleggingsarbeidet i Sogndal er at dei aktuelle lokalitetane er viktige funksjonsområde for sjøfugl, og dei er difor ein del av naturtypekartlegginga her.
Rasmarker Somme gonger har det vore spesielt vanskeleg å tilordna eit område til ein spesiell naturtype. Naturen er ikkje eintydig og han kan ikkje puttast i ”bås”. For lokalitet nr. 4 Svartaholsberget- Turlifjell var det ingen naturtypar som høvde akkurat. I følgje Bryhni (1979) og Bryhni et al. (1986) er ikkje grunnen i området kalkrik, men fleire registrerte artar er baseelskande. Såleis kunne lokaliteten eventuelt førast under naturtypen kalkskog sidan lokaliteten også ligg i relativt ung furuskog. Men vegetasjonen i området er sterkt prega av steinsprang frå den bratte fjellveggen i Svartaholsberget. I følgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) er hovudnaturtypen rasmark, berg og kantkratt i utgangspunktet mynta på naturtypar som først og fremst er vendt mot sør, søraust eller vest, og som såleis har eit varmare lokalklima enn det omkringliggjande miljøet. Svartaholsberget vender mot nordaust og har venteleg ikkje særleg gunstig lokalklima. Men det skal likevel leggjast vekt på å kartleggja førekomstar med kalk-/baserik grunn (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Underteikna finn det difor mest naturleg å skildra lokaliteten som ”berg og rasmark”, under naturtypen sørvendt berg og rasmark, sidan spesielle artar (jfr. lokalitet nr. 4 kap. 5.1) indikerer rikare område i grunnen. For å unngå tvilstilfelle burde det kanskje opprettast ein eigen naturtype for slike ”berg og rasmarker” som ikkje er sørvendte!
263 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
Rik edellauvskog Generelt førekjem ein del edellauvskog i rasmarker, og omvendt kan ein seia at nokre edellauvskogar har lommer av rasmark. Difor oppstod somme gonger tvil om kva naturtype ein lokalitet skulle tilhøyra. Etter skjønnsmessige vurderingar har alle slike tilfelle vorte kartlagde som rike edellauvskogar ut frå kontinuitet i tresjikt og feltsjikt i kvar einskild lokalitet. Direktoratet for naturforvaltning gjer merksam på at ein skal vera klar over avgrensing og eventuelt overlapp mot ”sørvendte berg og rasmark”, men det vert vidare presisert at det er opp til kartleggaren si skjønnsmessige vurdering kva naturtype lokaliteten skal førast til.
Tilsvarande tvilstilfelle oppstod når hagemarker med edellauvtre skulle kartleggjast. Var det ei hagemark eller ein rik edellauvskog, eller begge deler? Eg ville gjerne sagt det siste. Men sidan kvar lokalitet berre kan tilordnast ein naturtype, vart det i desse tilfella lagt vekt på at dei gamle styvingstrea faktisk har eit restaureringspotensiale og at feltsjiktet kunne karakteriserast som kulturbetinga engvegetasjon. Gamle styva tre er livsmiljø for spesielt mange artar, mellom anna ei rekkje trua artar. Dersom lokalitetane hadde vorte kartlagde som edellauvskog, kan det vera at skjøtselen og verdien til dei gamle styva trea ikkje hadde vorte vektlagt. Og ein av intensjonane med naturtypen er å bevara artar som er knytte nettopp til slike skjøtselsavhengige kontinuitetsmiljø. For at det biologiske mangfaldet skal bevarast etter føremålet, bør kanskje Direktoratet for naturforvaltning presisera nærare kva omsyn som skal takast i slike tvilstilfelle, i staden for å overlata det til den einskilde kartleggar si skjønnsmessige vurdering. Dette ville venteleg gi ei meir einsarta naturtypekartlegging på landsbasis.
Slåtteenger og hagemarker Nokre gonger oppstod spørsmål om skilje mellom slåtteenger og naturbeitemark, til dømes i lokalitet nr. 7 Holm og nr. 9 Rudsvikstølen. I desse tilfella vart det etter anbefaling i DN- handbok 13-1999 lagt vekt på brukshistoria i området saman med artssamansetjinga i lokalitetane. Skjøtselen av areala har hatt tyding for artssamansetjinga i områda, og ein kan på mange måtar hevda at areala er eit kulturprodukt av tidlegare tiders driftsformer. Engene på Holm og i Rudsviki vart oftast beita haust og vår, og slått ein gong om sommaren (Heiberg 1974). Mange villengartar skildra av Heiberg (1974), veks framleis i dei avgrensa områda. Og trass i at det no er beite og ikkje slått som held arealet såpass ope vart områda difor klassifiserte som slåtteenger.
Ved kartlegging av biologisk mangfald skal ein under naturtypen slåtteenger først og fremst fokusera på gamle slåtteenger som har vore i langvarig hevd (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Men i eit tilfelle var det etter mitt skjønn meir føremålstenleg å vika frå retningslinjene gitt i DN-handbok 13-1999. Dette gjeld prioritering av lokalitet nr. 12 Haukåsenga. Denne enga er etablert relativt nyleg, og har altså ikkje vore i langvarig hevd. Likevel har ho/kan ho koma til å få ei tyding for biologisk mangfald, mellom anna fordi frøbanken stammar frå ei eldre slåtteeng som har vore i langvarig hevd og som har eit spesielt artsinventar. Såleis har denne enga potensiale til å verta ein viktig biotop for særskilde og sjeldne engartar i Sogndal. Dessutan kan slike artsrike engareal ha ein økologisk funksjon, mellom anna som spreiingskorridor for engartar og som viktige leveområde for eit mangfald artar insekt (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). På denne måten kan prioriteringa av Haukåsenga forsvarast med utgangspunkt i føre- var prinsippet framfor kriteriet om at arealet skal ha vore i langvarig hevd.
264 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
Naturtypemosaikkar og kartavgrensing Eit negativt trekk ved metoden for kartlegging av biologisk mangfald i DN-handbok 13-1999 er at vi på ein måte puttar naturen i bås, noko som ikkje er naturleg. I mosaikkprega område er det gjerne vanskeleg å plukka ut ein dominerande naturtype. Dessutan kan lokalitetar som er ein variasjon av biotopar samstundes vera levestad for eit større tal artar innan området, og dermed kan ein påstå at mosaikken understrekar verdien (auka diversitet). Med dette som utgangspunkt er det viktig å framheva førekomst av ulike naturtypar i eit område. Resultata frå kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal viser at fleire avgrensa område er mosaikkprega. Kulturlandskap er eit typisk eksempel. I slike tilfelle har det ikkje vore naturleg t.d. å skilja ut småbiotopar (som steingjerde), fordi dei gjerne er naturlege element kring slåtteenga i eit område.
I Sogndal peikar særleg eit mosaikkprega kulturlandskapsområde seg ut, nemleg Barsnes– Dal–Helgasete. Her ser vi ein heilskapleg ressursutnyttingsprofil frå fjord til fjell. I følgje Direktoratet for naturforvaltning (1999a) bør til dømes naturtypen skogsbeite sjåast i samanheng med oppretthald og hevd av setervollar, stølsbeite, samt anna kulturmark. Og mellom anna av den grunn var det naturleg å vurdera dei gamle stølsområda Dal og Helgasete under eitt (jfr. lokalitet nr. 32). Også skogsområda kring stølane er sterkt prega av tidlegare driftsformer, t.d. ved førekomst av gamle, styva tre. I følgje Ola Wergeland Krogh (pers. medd.) kan samanslåing av areal føra til degradering av informasjon. Men ei kartavgrensing av dei to stølane for seg med eit skogsbeite i mellom, samt skogen som ei sjølvstendig eining kring det heile, ville føra til ei oppsplitting av eit samansett område der delane er avhengige av kvarandre. Saman dannar naturtypane eit heilskapleg kulturlandskap, og det er heilskapen som gir området verdi. Diversiteten av naturtypar gir rom for mange artar som krev ulike biotopar. Og for å framheva kvalitetane kan det altså vera vel så nyttig å fokusera på mosaikken i området, som det er å peika på ein bestemt naturtype.
Lokaliteten Dal-Helgasete er kartlagt som naturbeitemark fordi dette er den mest karakteristiske naturtypen i området, trass i innslaget av fleire andre naturtypar. Men for å bevara delelementa her, er det altså naudsynt å vurdera området i eit landskapsøkologisk perspektiv. Det er viktig å sjå området som ei forvaltningseining, som eit landskap av fleire, sjeldne, og verdifulle naturtypar. Eit alternativ til naturtypekartlegging i tilfelle som dette, kunne vera å oppretta såkalla mosaikklandskap.
Lokalitet nr. 58 Fatlaberget og nr. 73 Skorsflatane grensar til kvarandre. Områda er skildra og avgrensa kvar for seg fordi dei femner om ulike naturtypar, rik edellauvskog og gamal lauvskog. For desse skogsområda fell naturtypeklassifiseringa og områdeavgrensinga naturleg. Det ville difor vera degradering av informasjon å slå desse naboområda saman til eit naturtypeområde. I forvaltningssamanheng er det likevel viktig at områda vert vurderte som ei eining, mellom anna av omsyn til arealkrevjande viltartar (jfr. lokalitet nr. 73 Skorsflatane).
Noko av det same gjeld to lokalitetar på Nornes, lokalitet nr. 3 Nornes og lokalitet nr. 87 Leirviki. Områda grensar til kvarandre, men også desse områda skildra og avgrensa kvar for seg fordi dei utgjer to vidt forskjellige naturtypar. Ei eventuell samanslåing av dei to lokalitetane kan føra til degradering av informasjon. Men det er viktig at Leirviki og Nornes vert vurderte som ei forvaltningseining. Saman har dei to lokalitetane sannsynlegvis ein viktig funksjon for sjøfugl kring Norafjorden. Det er ikkje nok at artane til dømes finn hekkeplass på Nornes, dei er også avhengige av å kunna gjera matsøk i Leirviki. Eventuelle inngrep i det eine området kan få ringverknader for biologisk mangfald også i det andre området. Ein
265 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon variasjon av naturtypar (figur 61) gir levestad for fleire artar og dermed større variasjon av artar i til dømes Leirviki. Mosaikken i området er difor med å understreka verdien.
Figur 61. Området på Nornes er ein mosaikk av naturtypane strandeng og strandsump (lokalitet nr. 87 Leirviki), samt rasmark, berg og kantkratt (lokalitet nr. 3).
7.2.4 Naturtypekartlegging supplert med viltkartlegging Sikring av biologisk mangfald og viltbiotopar skjer gjennom arealplanlegging, og nokre gonger ved freding av spesielle område (Direktoratet for naturforvaltning 1996). Av forvaltningsmessige omsyn har det vore naturleg å innlemma spesielle viltartar som rovfugl, hakkespettar, sjøfugl og andre artar i dei avgrensa naturtypeområda. Viltet lever i større eller mindre område, og opptrer ikkje naturleg i isolerte punkt. Dette bør det takast omsyn til i forvaltninga.
Erfaringa frå kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal er at om ikkje naturtype- kartlegginga hadde vorte supplert med viltkartlegging, ville klart verdifulle område for det biologiske mangfaldet falla utanfor prioriterte område. Førekomst av vilt framhevar mellom anna viktige funksjonsverdiar i naturtypeområda, og viltførekomstar er såleis med å indikera verdiane i eit område. Dette understrekar verdien av å sjå ulike sider av det biologiske mangfaldet i samanheng. Det kan kanskje vera uheldig at viltkartlegging generelt ikkje er ein integrert del av kartlegging av biologisk mangfald!
Ved kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal har viltet vorte integrert i naturtypeområde i størst mogleg grad. Erfaringa frå kartleggingsarbeidet er at dette gir ei meir heilskapleg avgrensing av område, ei meir grunngitt prioritering, og eit betre grunnlag for forvaltning og skjøtsel av dei avgrensa områda.
266 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
7.3 Ulike metodar for verdisetting av naturtypelokalitetar i Norge
Naturtypeområda vert gitt ein verdi, først og fremst for å kunna samanlikna ulike areal av same naturtype (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Dei 92 kartlagde naturtypelokalitetane (kap. 5.1) har vorte verdisette hovudsakleg etter retningslinjer gitt i DN- handbok 13-1999 og Direktoratet for naturforvaltning (1999c, 1999d), dvs. ut frå ein tredelt verdiskala.
Med tida har det utvikla seg ulike metodar for verdisetting av biologisk mangfald. Fleire av dei har visse fellestrekk, t.d. verdisetting etter DN-handbok 13-1999, verdisettingssystemet i Natur2000, og verdisetting etter kriterium i Siste Sjanse. Verdisettingssystemet i Natur2000 er eit oppsett med støttekriterium i databasen Natur2000. Systemet er omtala og delvis utvikla i samband med rapporten ”Kartlegging av biologisk mangfold. Sammenstilling av kommunal erfaring og anbefalinger for videre arbeid” (Krogh 1998). (Eit av fleire førearbeid til DN- handbok 13-1999). Kriteria som ligg til grunn for verdiane A, svært viktig og B, viktig i DN- handbok 13-1999 er vist i tabell 26.
Kriteria i verdisettingssystemet til Natur2000 er valde ut på grunnlag av kriteria som vart lagt til grunn i forsøkskommunane. Det er berre naturfaglege kriterium som er plukka ut, dvs. kriterium som ” Viktig ekskursjonsområde” og ”viktig rekreasjonsområde” er ikkje vurderte i samband med verdisettinga av lokalitetane (Krogh 1998). Verdisetting etter Natur2000- systemet er såleis støtta på sju kriterium (tabell 26). Tilsvarande A-, B- og C- verdiar, symboliserer ein her verdisettinga ved ein- to- og trestjerners lokalitetar. *** = svært viktig, ** = viktig og * = lokalt viktig. Bak stjernesettinga ligg ein gjennomsnittleg talverdi. For nærare opplysningar om korleis denne verdien er rekna ut, jfr. Krogh (1998).
Raudlisteartar er vurderte ut frå kor utsette dei er for å bli utrydda (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Det burde kanskje vera eit generelt prinsipp at jo sjeldnare artar, jo større del av populasjonen kvalifiserer for seleksjon, slik som det gjeld habitat (jfr. Nature Conservancy Council 1989). Men det verkar som Direktoratet for naturforvaltning (1999a) ikkje tek omsyn til ulike grader av sjeldanheit for artar ved verdisetting av naturtypar etter DN-handbok 13-1999. Unnateke for tre av 156 naturtypar (grunne straumar, slåttemyrar og slåtteenger) er førekomst av raudlisteartar, dvs. alle kategoriar av raudlisteartar, nok til at ein lokalitet kan få verdi A.
267 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
Tabell 26. Samanstilling av kriteria for verdisetting av naturtypelokalitetar som vert nytta i DN-handbok 13- 1999 og Natur2000-metoden. Kriterium for verdisetting etter Kriterium for verdisetting etter Natur2000- DN-handbok 13-1999 metoden Storleik og kor velutvikla området er Relativ storleik (i høve andre lokalitetar av same type).
Grad av tekniske inngrep Påverknad (Eit område som er utsett for ein negativ påverknad har ofte mindre verdi enn eit område som er urørt/rett skjøtta).
Førekomst av raudlisteartar Raudlisteartar, ein skil her mellom artar som tilhøyrer truakategoriane Ex, E, V, og dei resterande, dvs. DC, DM.
Kontinuitetspreg Kontinuitet (bør også vurderast som ein relativ storleik.
Sjeldne utformingar (nasjonalt og regionalt) Sjeldanheit (regionalt)
Relativ biodiversitet (Artsrikdomen i lokaliteten vurdert i høve til det potensielle maksimale artstalet i lokaliteten).
Viktig biologisk funksjon (t.d. bekk i jordbrukslandskapet).
I Natur2000-metoden får derimot raudlisteartar i kategoriane trua (E), sårbar (V) og sjeldan (R) større vekt enn artar som høyrer til dei respektive raudlistekategoriane, omsynskrevjande (DC) og bør overvakast (DM). Kanskje Direktoratet for naturforvaltning også burde leggja opp til at berre raudlisteartar i dei tre førstnemnde kategoriane automatisk kvalifiserer til verdi A.
Verdisetting av nøkkelbiotopar i skog etter Siste Sjanse sin metode tilsvarer i stor grad verdisettingssystemet til Direktoratet for naturforvaltning. Siste Sjanse har tilnærma seg systemet til DN, mellom anna for å få eit meir einsarta verdisettingssystem på landsbasis (Terje Blindheim pers. medd.). Ein liten skilnad er likevel at Siste Sjanse opererer med trestjernes B-verdiar (B *** ** *). Dette er ein konsekvens av at fleirtalet av dei prioriterte biotopane har verdi B (Terje Blindheim pers. medd.). I følgje Blindheim kan spranget frå dei beste til dei dårlegaste lokalitetane vera stort. Siste Sjanse markerer difor verdien av desse lokalitetane meir detaljert. Ei anna årsak til stjernesettinga er at biotopane gjennomgår ein silingsprosess før det endelege utvalet skjer. Trestjerners B-biotopar vert gjerne opphøga til A-område i ein sluttprosess, medan einsstjerners biotopar kan verta nedjusterte dersom det t.d. er knytt konfliktar til dei. Stjernesettinga skjer på grunnlag av artsmangfald (gjerne indikatorartar), raudlisteartar, generell utforming, påverknad, topografi, variasjon m.m.
7.3.1 Verdisetting av naturtypelokalitetar i Sogndal
Ulike kriterium for verdisetting Gjennom DN-handbok 13-1999 vert raudlisteartar nytta både til å identifisera område som er viktige for biologisk mangfald, og som eit kriterium for verdisetting av slike område. Når det gjeld verdisetting på grunnlag av førekomst av raudlisteartar kan DN-handbok 13-1999 vera noko tvitydig. Ved kartlegging av raudlisteartar skil Direktoratet for naturforvaltning mellom ulike truarkategoriar, tilsvarande som Natur2000 gjer for naturtypelokalitetar. Sjølv om
268 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon førekomst av raudlisteartar i ein naturtypelokalitet er nok til at eit område kvalifiserer til verdi A svært viktig/nasjonalt verdifullt etter Direktoratet for naturforvaltning (1999a kap. 5, jfr. kap. 6.2), har det i tråd med retningslinjene gitt i Direktoratet for naturforvaltning (1999a kap. 6.3 ) likevel vorte skilt mellom truarkategoriane ved verdisetting av naturtypar i Sogndal (jfr. kap. 5.1). Verdisetting av naturtypelokalitetar med førekomst av raudlisteartar i Sogndal er likevel i tråd med intensjonane i metoden til Direktoratet for naturforvaltning, trass i at det ikkje går klart nok fram av DN-handbok 13-1999 (Terje Klokk pers. medd.). Verdisetting av biologisk mangfald i Sogndal samsvarar såleis også med verdisetting etter Natur2000- metoden.
Av tabell 26 kan det sjå ut som Natur2000-systemet har to kriterium for verdisetting som ikkje er i DN-handbok 13-1999: relativ biodiversitet og viktig biologisk funksjon. Men sjølv om desse kriteria ikkje er lista opp under kriteria for verdisetting i DN-handbok 13-1999, er dei likevel del av verdivurderinga under bestemde naturtypar. Relativ biodiversitet (artsrikdom) er t.d. eit kriterium for at utvalde vegkantar skal få verdi B som viktig/regionalt verdifulle. Dette kriteriet er difor vurdert i samband med verdisetting av t.d. lokalitetane som er klassifiserte under naturtypen artsrike vegkantar i Sogndal, lokalitet nr. 19-25, (jfr. Direktoratet for naturforvaltning 1999a kap. 6.4.4). Viktig biologisk funksjon er eit kriterium for at t.d. viktige bekkedrag i kulturlandskapet i det heile skal vurderast i samband med kartleggingsarbeidet. Såleis er også dette kriteriet ein del av verdivurderinga etter DN- handbok 13-1999. Ved kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal vart mellom anna dette kriteriet vurdert ved prioriteringa av lokalitet nr. 55 Svartaholsgrovi. Ut frå dette ser vi at alle verdisettingskriteria i Natur2000-metoden likevel er innlemma i verdisettingskriteria i DN- handbok 13-1999.
Fokus på raudlisteartar Det er ein bakdel ved verdisettingssystemet at verdisetting med utgangspunkt i førekomst av raudlisteartar føregår berre på ein geografisk skala, nasjonalt nivå. Nokre raudlisteartar, t.d. karplanter, kan vera vanlege på lokalt nivå. Innanfor eit slikt område kan det hevdast at det ikkje er føremålstenleg å verdisettja alle lokalitetane med dei aktuelle planteartane ut frå gitte retningslinjer.
Motsett kan ein art vera sjeldan på regionalt eller lokalt nivå, sjølv om han ikkje er ført opp på den nasjonale raudlista. Etter DN-handbok 13-1999 får ikkje slike regionalt- eller lokalt sjeldne artar innverknad på verdisettinga av eit område, med mindre dei er raudlista. Men også desse artane kan hevdast å ha ein verdi for biologisk mangfald i regionen eller i lokalmiljøet. Ved verdisetting av einskilde lokalitetar i Sogndal har det difor vorte fokusert på mellom anna vårmarihand, fordi det er ein art som er rekna å vera lokalt-regionalt sjeldan, jfr. lokalitet nr. 10 Eskestrond, nr. 19 Rv 5 Fatlaberget, nr. 21 Stedjeberget nord, nr. 57 Fagersand og nr. 67 Vikane-Valeberg. Arten er representert med få individ i kvar av lokalitetane, unnateke i lokalitet nr. 10. Dessutan kan slike regionall-lokalt sjeldne artar hevdast å ha ein spesiell status i kommunar som Sogndal der det er registrert få raudlista karplanter. I nokre tilfelle er det difor ønskjeleg at kriteria for verdisetting også vert tilpassa om ikkje lokale, så iallfall regionale tilhøve. Kunne det i denne samanheng vera nyttig å t.d. etablera ”regionale raudlister”? Mange artar ser ut til å verta sjeldnare i det ein nærmar seg grensene for deira geografiske utbreiing. Desse utbreiingsgrensene kan vera interessante fordi ein ofte får best innsikt i avgrensande forhold for ein art i denne utbreiingsgrensa. Spesielle austlege og oseaniske element er eksempel på slike artar som opptrer i utkanten av utbreiingsområdet sitt i Sogndal (jfr. kap. 2.7), gjerne fordi Sogndal er ein kommune med stor lokal geografisk- og klimatisk
269 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon variasjon. ( jfr. Moen 1998). DN-handbok 13-1999 tek ikkje omsyn til slike førekomstar i retningslinjene for verdisetting på dei einskilde faktaarka. Men under naturtypen ”andre viktige førekomstar” vert det presisert at det er særleg viktig å få kartlagt og stadfesta artar og naturtypar i utkanten av deira naturlege utbreiingsområde. Dermed er det lagt opp til at slike lokalitetar kvalifiserer til verdi C som lokalt viktige, og førekomsten av slike særskilde artar har difor vore ein del av verdivurderinga i nokre av dei kartlagde lokalitetane (jfr. lokalitet nr. 43 Anestølen nord, nr. 65 Mundalsdalen og nr. 69 Togga).
Tal raudlisteartar I verdisettingssystemet til DN-handbok 13-1999 vert det ikkje teke omsyn til tal raudlisteartar som er registrerte i ein lokalitet. Dersom det er registrert ein art frå dei tre strengaste raudlistekategoriane (E, V, R), er dette nok til at lokaliteten automatisk får verdi A som ”svært viktig/nasjonalt verdifull”. Men om ein lokalitet husar t.d. 15 raudlisteartar som høyrer til dei to resterande truakategoriane, omsynskrevjande artar (DC) eller artar som bør overvakast (DM), vil han likevel ikkje nå høgare verdi enn B som viktig/regionalt verdifull etter dette verdisettingssystemet. Kanskje det ville vera like føremålstenleg å verdisetja ein lokalitet ut frå ei vurdering av ein kombinasjon mellom truakategori, tal raudlisteartar og førekomst av kvar art? Det kan hevdast at eit slikt system kan gjera verdisetting av lokalitetar med førekomst av raudlista artar meir presis.
Relative omgrep Det er ei erfaring at verdisetting av biologisk mangfald krev ein god porsjon skjønn. I samband med verdisetting av dei ulike naturtypelokalitetane etter DN-handbok 13-1999 har det vore naudsynt å tolka relative omgrep som ”storleik, velutvikla og artsrik”. Det kan vera eit problem at det ikkje er nærare spesifisert kva som t.d. er stort eller velutvikla. Kvar går t.d. grensa mellom ”stor” og ”middels” på ein kommunal skala? Endå vanskelegare er det når ein skal angi storleik, velutviklaheit og artsrikdom etter regional eller nasjonal skala. Dette krev lang felterfaring frå ulike delar av landet. Utan erfaring kan ein stå i fare for å tolka kriteria vidt, og dette kan gi for mange A- eller B-område. For å få ei mest mogleg einsarta kartlegging på landsbasis burde desse omgrepa presiserast og kvantifiserast nærare.
Prioritering av naturbeitemark, hagemark og edellauvskog Naturbeitemarker som t.d. er ”velutviklete arealer i fortsatt hevd med stort innslag av beiteindikatorer” skal i følgje DN-handbok 13-1999 prioriterast som svært viktige/nasjonalt verdifulle, verdi A. For det første er som nemnt ”velutviklet” eit relativt omgrep. Men kva er eigentleg ein beiteindikator? Det finst ikkje ei fullgod forklaring i DN-handbok 13-1999, og ”beiteindikator” er blant omgrepa som bør presiserast og definerast nærare, helst på det aktuelle faktaarket. For at område som er klassifiserte under denne naturtypen skal tilfredstilla verdi B, er det eit kriterium at det for meir kalkfattige utformingar vert nytta beitemarkssopp som indikator på verdi. Det har ikkje vore mogleg å ta omsyn til dette kriteriet ved verdisetting av naturbeitemarker i Sogndal, fordi denne typen flora er lite/ikkje kjend i kommunen. For å få ei fullgod verdisetting av dei kartlagde naturbeitemarkene, bør dei difor undersøkast nærare i felt med omsyn til beitemarkssopp.
Ved prioritering av naturtypar i kulturlandskapet kan det vera vel så føremålstenleg å ta omsyn til kriterium som lang hevd og skjøtsel, i staden for å fokusera på førekomst av raudlisteartar. I slike menneskeskapte og skjøtselsavhengige miljø kan viktige element og verdiar gå tapt om ein utelukkande fokuserer på raudlisteartar. Ved å fokusera på førekomst av raudlisteartar kan ein kanskje koma i fare for å venda merksemda bort frå tydinga som
270 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon sjølve naturtypen har for det biologiske mangfaldet. Hagemarker er ein slik naturtype der DN-handbok 13-1999 heller fokuserer på område som framleis er intakte og i hevd. I tillegg vert hagemarker som har restaureringspotensiale også rekna som viktige med omsyn til biologisk mangfald. Naturtypen er sjeldsynt i Sogndal. Dei fleste kartlagde hagemarkene er trua av gjengroing, og alle manglar nydanning av styvingstre. I utgangspunktet kan desse lokalitetane som er prega av forfall, vera i fare for å bli nedprioriterte til fordel for andre intakte naturtypeområde i forvaltningssamanheng. Men samtlege av dei kartlagde områda i Sogndal kan ha restaureringspotensiale. Og for at naturtypen i seg sjølv, samt dei tilhøyrande naturverdiane i desse områda ikkje skal gå tapt, er det viktig at det vert sett i gang tiltak straks.
Rik edellauvskog er ein godt representert naturtype i Sogndal, og i følgje DN-handbok 13- 1999 skal alle skogar med innslag av lind prioriterast som svært viktige/nasjonalt verdifulle, verdi A. Samtlege lokalitetar som er kartlagde under denne naturtypen har innslag av lind. Men dei ulike lokalitetane har likevel ulik storleik, og førekomsten av lind kan vera svært varierande frå bestand til bestand. Om alle ti lokalitetane hadde vorte tilordna verdi A, ville det kanskje gi seg utslag i ei noko tilfeldig forvaltning av verdifulle areal. Dei mest velutvikla utformingane kunne vera i fare for å bli nedprioriterte til fordel for mindre verdifulle område. Dessutan har fem av lokalitetane tidlegare vore omtala i førearbeida til verneplan for edellauvskog, og det er lite tvil om at somme område er meir verdifulle med omsyn til biologisk mangfald. Også andre har funne at verdisettingssystemet i DN-handbok 13-1999 kan gi for høge verdiar i nokre tilfelle, jfr. Hagen (2000).
Trass i retningslinjene for verdisetting i DN-handbok 13-1999, såg underteikna det såleis naudsynt å gjera ei innbyrdes prioritering mellom dei aktuelle områda under naturtypen rik edellauvskog. Denne rangeringa kunne ikkje gjerast etter verdisettingssystemet til Direktoratet for naturforvaltning. Såleis kan det hevdast å vera behov for t.d. eit tostjernes verdisettingssystem for A-område, i allfall i skog, tilsvarande slik Siste Sjanse nyttar trestjernes B-verdiar! Ved prioritering mellom dei ti ”lindeskogane” vart det først og fremst lagt vekt på kriteria: storleik til lokalitetane, om lind var dominerande treslag i bestanden, førekomst av raudlisteartar og om området var vurdert i samband med verneplan for edellauvskog.
Verdisetting av vilt Slik verdisettingssystemet fungerer i dag, kan ein vurdera viltområde med vektsum 1 som lokalt viktige område for biologisk mangfald, verdi C (jfr. tabell 4 kap. 3.4.3). I så fall kan alle viltartar som er lista opp i vekttabellen i DN-handbok 11 (Direktoratet for naturforvaltning 1996) vera lokalt viktige.
Ved verdivurderinga av naturtypelokalitetar med førekomst av særskilde viltartar i Sogndal, har underteikna i utgangspunktet følgt retningslinjene for vektsum 2-5, dvs. verdiane A og B, der det har verka føremålstenleg. Ut frå dette vil ein naturtypelokalitet der det er innlemma eit viltområde med vektsum 2, i utgangspunktet tilfredsstilla naturtypeverdi B i denne oppgåva. Men verdisettingssystema i DN-handbok 11 og DN-handbok 13-1999 gir rom for skjønnsmessige vurderingar, og i spesielle tilfelle har ein måtta vika frå dei fastsette retningslinjene.
Det kan hevdast at eit slikt system der registrerte viltområde med vektsum 1 eventuelt vert vurderte som lokalt viktige for biologisk mangfald, vil skapa mistillit til verdisettingssystemet. For at kartlegging av biologisk mangfald skal vera føremålstenleg og
271 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon verka truverdig, bør kanskje vektsummane med tilhøyrande vektsumklassar i DN-handbok 11 og DN-handbok 13-1999 takast opp til revidering. Ein kan til dømes føreslå følgjande prioritering: lokalitetar med vektsum 4-5 tilsvarer verdi A, svært viktige/nasjonalt verdifulle område for biologisk mangfald (tabell 27). Lokalitetar med vektsum 3 tilsvarer verdi B, viktige/regionalt verdifulle område for biologisk mangfald, og lokalitetar med vektsum 2 tilfredstiller verdi C, lokalt verdifulle område.
Tabell 27. Forslag til revidering av vektsumsystemet i DN-handbok 11 (Direktoratet for naturforvaltning 1996) med tilhøyrande naturtypeverdiar (Direktoratet for naturforvaltning 1999a). Vektsummar Vektsumklassar Naturtypekategori 4-5 Svært viktige viltområde A 3 Viktige viltområde B 2 Lokalt viktige viltområde C 1 Registrete viltområde
7.4 Forvaltning av biologisk mangfald i Sogndal
Det er viktig at kunnskapen om det biologiske mangfaldet i kommunen når fram til alle som på ein eller annan måte kan koma til å påverka naturen. Det kan vera kommunen sjølv, i rolla som planleggar, utbyggjar og som styresmakt til å ivareta areala, eller andre aktørar i kommunen som entreprenørar, grunneigarar eller turgåarar.
7.4.1 Informasjon Tidlegare har det vore vanleg å halda opplysningar om sårbare artar hemmelege for å verna desse mot t.d. plukking (særleg orkidear) og faunakriminalitet. Men hemmeleghald av opplysningar kan i verste fall føra til at lokalitetar med spesielle kvalitetar for biologisk mangfald vert øydelagde på grunn av at ein ikkje var klar over verdiane i området. Trass i innvendingar, er det hevda at tida er moden for ein atskilleg opnare praksis når det gjeld offentleggjering av spesielle lokalitetar, også spelplassar for skogshøns (Høiland & Wergeland Krogh 1999).
Det er ingen klåre retningslinjer for kva kommunen bør gjera med slik informasjon, unnateke for nokre sårbare viltartar der opplysningar skal ha avgrensa offentlegheit (Direktoratet for naturforvaltning 1996). Men for å vekkja interesse til å bevara det biologiske mangfaldet, kan det hevdast å vera ein føresetnad at ein kjenner til verdiane i nærmiljøet, så vel som trusselfaktorane. I lokalitet nr. 67 Vikane-Valeberg er det sett opp informasjonstavler om førekomst av særskilde artar. Dette kan vera eit positivt tiltak (jfr. Høiland & Wergeland Krogh 1999) først og fremst fordi ein på denne måten formidlar viktig informasjon til brukarane av området. Om ein t.d. engasjerer skuleklassar til å utforma informasjonstavlene, kan det samstundes vera eit viktig ledd i det haldningsskapande arbeidet for å bevara biologisk mangfald.
Dei fleste lokalitetane som er avgrensa på biologisk mangfald- kartet vedlagt denne oppgåva, ligg på privat grunn. Det er spesielt viktig at informasjonen om dei biologiske verdiane på eigedomen når fram til grunneigaren, særleg i skog- og jordbruksområde. Slik kunnskap kan gi grunneigaren auka interesse og ansvarskjensle for verdiane han forvaltar. Som ein del av sikringa av det biologiske mangfaldet, kan kommunen i slike høve oppnå frivillige avtalar mellom kommunen og grunneigar (jfr. kap. 1.3).
272 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
7.4.2 Kommunalt ansvar å ta vare på og forvalta biologisk mangfald For å redusera splittinga mellom vern og bruk av areala i kommunen, er det viktig med god kunnskap om det biologiske mangfaldet i samband med utbyggingssaker. Fokusering på naturtypar ser ut til å vera eit godt utgangspunkt for å ta vare på verdifullt biologisk mangfald på kommunalt nivå. Likevel kan ein ikkje hindra einskilde konfliktar mellom arealutnytting og øydelegging av naturområde. Vegbygging, husbygging, skogbruk og annan arealbruk kjem ofte i konflikt med naturvern, og kan føra til øydelegging av leveområde for mange artar. Det er særleg viktig at kommunen viser ekstra restriktiv haldning til utbygging i område som grensar nært til, eller ligg i verdifulle naturtypar.
7.4.3 Bruk av GIS i kommunen Kunnskap om førekomst av artar og deira bruk av areal er nøkkelen til ei arealmessig forsvarleg forvaltning av biologisk mangfald. For at kartlegging av biologisk mangfald skal vera føremålstenleg, er det såleis svært viktig at datafangsten vert kvalitetssikra. Dette gjeld ikkje berre korleis data vert lagra, men også kva opplysningar som vert samla inn, og korleis dei i framtida skal presenterast.
Gjennom Natur2000 er artsregistreringar og lokalitetar kopla saman. På denne måten kan ein til kvar tid ha oversikt over alle artar/naturtypeområde som er registrerte. Eigne artslister kan i tillegg importerast og genererast dersom det er behov for det. Dette gir ein lett oversikt over kvifor eit område er verdisett som det er, og om det bør utførast skjøtsel eller tiltak frå forvaltninga si side, for å bevara førekomsten. Vidare gir registreringane i Natur2000 grunnlag for arealvurderingar i arealplansamanheng. Fleire lokalitetar kan t.d. koplast saman i større område, og det kan opprettast eigne forvaltningseiningar for utvalde lokalitetar som igjen kan knytast til avgjerder i kommuneplanen.
Ulikt ”område” som er eit geografisk omgrep, treng ikkje forvaltningseiningane nødvendigvis hengja saman eller oppfattast som ei naturleg avgrensing. Ei forvaltningseining består av eit utval lokalitetar som det er praktisk å forvalta som ei eining, t.d. alle naturvernområda i kommunen. Oppretting av forvaltningseining gjer det lettare å halda oversikt over alle tilhøyrande lokalitetar, og gjer det t.d. lettare å søka fram alle tilhøyrande lokalitetar. Andre eksempel på forvaltningseiningar er alle lokalitetar som ligg langs ein planlagd vegtrasé, alle viktige hekkeholmar i kommunen osv.
NATUR2000 kan også eksportere data til Fylkesmannen og Naturbasen.
Ved bruk av GIS til å systematisera, lagra og presentera innsamla data i samband med kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald i Sogndal, skulle forholda vera tilrettelagt for ei god og føremålstenleg forvaltning. Men det vidare arbeidet med biologisk mangfald er avhengig av at kommunen føl opp med å implementera denne informasjonen i sitt digitale kartsystem. På denne måten vil den innsamla naturinformasjonen bli lettare tilgjengeleg, og kan nyttast som eit verkty i den kommunale sakshandsaminga. Det vert t.d. lettare for kommunen å dokumentera verdien til område som er trua av inngrep. GIS vil dessutan vera mogleg medium til å formidla informasjon om naturverdiane i kommunen til innbyggjarane. Venteleg vil dette verktyet med tilhøyrande informasjon om biologisk mangfald i Sogndal, letta arealforvaltninga i kommunen fordi naturverdiane er betre dokumenterte og dei er gjort synlege.
273 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
7.4.4 Kva kan Sogndal kommune gjera for å ta vare på det biologiske mangfaldet? Det er eit overordna mål i Miljøplan–LA-21 at kommunen skal søkje å avgrense eller hindre naturinngrep og utbygging som kjem i konflikt med bevaring av biologisk mangfald (Sogndal kommune 1998a). For å nå dette målet må kunnskap om biologisk mangfald innarbeidast i kommuneplanlegginga, føreliggja som retningslinjer for arealdelen i kommunen, og gi grunnlag for politiske vedtak. Vidare må det setjast av ressursar til å handla rett ut frå dei kunnskapane vi har med bakgrunn i denne oppgåva – vern av biologisk mangfald er også ein del av økonomiplanlegginga i kommunen.
Kommunen må dessutan ta ansvar for biologisk mangfald i jordbruks- og skogbruksplanlegginga. Erfaringar frå feltarbeidet jfr. kap. 5.1, viser at trusselfaktorane mot det biologiske mangfaldet særleg er knytte til skogbruket på grunn av bygging av skogsvegar, hogst og/eller treslagskifte. I jordbrukslandskapet verkar den største trusselen mot biologisk mangfald å vera gjødsling og opphøyrd skjøtsel. Såleis vil skogbruks- og landbruksetaten ha eit spesielt ansvar i forvaltninga av biologisk mangfald. Skog- og jordbrukarar har eit klart sjølvstendig ansvar, men det er dei kommunale planleggarane og politikarane med ansvar for den samla arealdisponeringa som er dei mest sentrale aktørane (Hågvar 1995b).
Resultata av kartleggingsarbeidet kan innarbeidast i den kommunale forvaltninga på ulike måtar (Direktoratet for naturforvaltning 1999a): Resultata kan nyttast direkte i plan- og byggjesakshandsaminga, ein kan utarbeida ein eigen handlingsplan for biologisk mangfald, ein kan innarbeida biologisk mangfald i ein ”grøn plan” der også friluftsliv og landskap er ein del (figur 62).
Plan og byggjesakshandsaming Vilt- kartlegging
Naturtype- kartlegging Handlingsplan for Fersk- Biologisk mangfald vatn
Raudliste Grøn plan
Figur 62. Ei skjematisk framstilling av korleis opplysningar om biologisk mangfald i kommunen kan innarbeidast i den kommunale forvaltninga.
Såleis kan naturkvalitetar inngå som eit overordna planelement i den langsiktige arealplanlegginga.
274 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon
Same kva plantype ein vel, er det ein føresetnad at kartleggingsresultata vert innarbeidde i kommuneplanen. Kommuneplanen vert følgt opp av etatane i kommunen, og ved forvaltning av biologisk mangfald vil dei ulike sektorane og tilhøyrande politiske utval ha ulikt ansvar. Kommuneplanen legg føringar for korleis arealet i kommunen skal nyttast, og vert revidert kvart fjerde år. Ein god arealplan vil sikra ei langsiktig og framsynt arealutnytting, og kan hindra at område som er viktige for biologisk mangfald vert bygde ned. Vidare er det t.d. landbrukssektoren si oppgåve å innarbeida viktige område for biologisk mangfald i driftsplanar i skogbruket og i landbruksplanane. Undervisningsetaten kan ha interesse av å nytta resultata i si verksemd knytt til natur- og miljøfag i skulane.
Endeleg kan kommunen som tidlegare nemnt, sikra område som er viktige for biologisk mangfald gjennom aktiv sikring, frivillige avtalar eller passiv sikring (jfr. kap 1.3).
7.5 Oppfølging, oppdatering og vidare kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal
Denne kartlegginga av naturtypelokalitetar med førekomst av raudlisteartar, samt andre særskilde viltartar, og punktførekomstar av raudlisteartar, er første ledd i kartlegging av biologisk mangfald i Sogndal kommune. For at kartlegging av biologisk mangfald skal verka føremålstenleg er det ein føresetnad at prosjektet vert følgt opp, først og fremst frå kommunen si side.
Nedanfor følgjer ei oversikt over naturtypar og organismegrupper som er trua/lite undersøkte i Sogndal, og som difor bør prioriterast spesielt i oppfølginga av kartleggingsarbeidet. Nokre av dei bør også undersøkast nærare. Men dette er på ingen måte ei endeleg liste over alt som ikkje er undersøkt. Til slutt vert det gjort ei kort oppsummering av tilstanden for kartleggingsarbeidet. Opplysningane nedanfor byggjer på erfaringar frå heile prosessen med kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald i Sogndal, mellom anna frå feltarbeidet, frå samtalar med grunneigarar, samt fagkunnige på ulike naturfaglege område, og frå arbeidet med bearbeiding av data.
7.5.1 Naturtypar og organismegrupper Som dei fleste stader elles i landsdelen, er kulturlandskapet i kommunen generelt trua på grunn av opphøyrd hevd med påfølgjande gjengroing. Denne hovudnaturtypen representerer ei rekkje naturtypar som har høg verdi for biologisk mangfald. For at ikkje desse verdiane skal gå tapt, eller naturtypane forsvinna heilt, krevst det spesielle tiltak, jfr. avsnitta om forvaltning/tiltak i kap. 5.1.
I alt er åtte lokalitetar kartlade som hagemark. Prioritering av slike område kan bli kritisert, mellom anna fordi hagemarkene er i sterkt forfall, og dei må restaurerast for å bevara biologisk mangfald. Såleis kan det i tillegg verta kostbart å gjennomføra nødvendige bevaringstiltak i denne naturtypen. Likevel er det viktig å bevara desse områda, både fordi naturtypen i seg sjølv er trua, og fordi hagemarkene er levestad for ei rekkje artar. For at tiltak skal setjast i verk, kan det såleis verta naudsynt at kommunen yter økonomisk støtte til grunneigarane, t.d. ved tildeling av STILK-midlar. Havstrand/kyst er ein hovudnaturtype som er dårleg undersøkt i Sogndal, og mykje av strandsona er allereie påverka av t.d. vegbygging. Naturtypar under denne hovudtypen er difor representerte ved relativt få lokalitetar i oppgåva. Dessutan er dei aktuelle naturtypane i seg sjølve lokalt sjeldne. Men områda langs strendene kan generelt vera viktige
275 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon funksjonsområde for ulike viltartar, og i følgje Geir Gaarder (pers. medd.) kan t.d. strandberga i kommunen vera interessante biotopar med omsyn til biologisk mangfald. Mellom anna av den grunn vil det vera viktig å unngå dispensasjon til utbygging i strandsona i Sogndal.
I samband med den nordiske soppkonferansen i Sogndal hausten 2000 vart soppfloraen nøye undersøkt i nokre utvalde område i kommunen, først og fremst i skog. Beitemarkssopp er ei organismegruppe som bør undersøkast nærare, særleg med omsyn til verdisetting av biologisk mangfald i kulturlandskapet med vekt på naturtypen naturbeitemark.
Insektfaunaen er heller ikkje systematisk undersøkt i Sogndal. Tilføring av kunnskap på dette området vil auka kvaliteten på informasjonen om biologisk mangfald i kommunen. Fleire nye lokalitetar kan verta prioriterte, og ein vil få ei kvalitetssikring av verdisetting i allereie kartlagde naturtypeområde. Følgjande kartlagde område bør undersøkast nærare med omsyn til insektfaunaen: lokalitet nr. 1 Vestreimsmyra, nr 2. Svartaholstjørn, nr. 55 Svartaholsgrovi og nr. 67 Vikane-Valeberg. Kunnskap om biologisk mangfald kan mellom anna formidlast gjennom positive tiltak som skuleprosjekt og kurs. På denne måten kan t.d. insektfaunaen undersøkast nærare som del i eit samarbeidsprosjekt mellom Sogndal kommune og naturfagavdelinga ved Høgskulen i Sogn og Fjordane.
Som tidlegare nemnt har det ikkje vore mogleg å gjennomføra ei sjølvstendig viltkartlegging i Sogndal i denne delen av kartleggingsprosessen på grunn av manglande tilgang på oppdatert informasjon. Likevel er hjortevilt og trua/sårbare viltartar del av naturtypekartlegginga ved hjelp av tilgang på truverdige og oppdaterte opplysningar om desse artsgruppene. Men informasjon om viktige småviltbiotopar har ikkje vore tilfredsstillande, og småvilt er difor ei artsgruppe som er utilstrekkeleg representert så langt. Det er difor særleg viktig at eksisterande data om biologisk mangfald vert supplert med oppdatert informasjon om viktige småviltførekomstar.
7.5.2 Status Førutsett målsetnadene i oppgåva, er ”gamle Sogndal kommune” godt undersøkt med omsyn til kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald. Dei fleste lokalitetane er kvalitetssikra ved synfaring i felt, og oppgåva vil difor gi ei representativ oversikt over område som er viktige for biologisk mangfald i denne delen av kommunen. Naturtypeområda som representerer Fjærland i oppgåva, kan derimot reknast som starten på kartleggingsarbeidet i denne utvida delen av kommunen. For å få ei heilskapleg og representativ oversikt over biologisk mangfald i heile Sogndal kommune, er det difor særleg viktig at kartlegging av biologisk mangfald held fram i Fjærland med det første.
7.5.3 Vegen vidare I det vidare arbeidet med kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald i Sogndal, bør det føregå ei kontinuerleg oppdatering av det systematiserte datamaterialet i kap. 5.1, kap. 5.2. Statusen til lokalitetane bør overvakast, og kunnskap om nye område eller nye punktførekomstar som er viktige for biologisk mangfald, må innlemmast i det føreliggjande datamaterialet, samt i kommunen sitt GIS. Naturen er ikkje statisk, og fleire naturtypar og artar vert gjerne sjeldnare på grunn av ulike påverknader. Naturen er i endring, og arbeidet med kartlegging av biologisk mangfald tek difor aldri slutt! Arbeidet med kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald i Sogndal har gitt opplysningar om område som kan ha verdi for biologisk mangfald, men som på grunn av ressursavgrensingar ikkje har vorte nærare vurderte i denne oppgåva. Nedanfor følgjer ei kort
276 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon oversikt over desse områda (tabell 28). Lokalitetane bør undersøkast nærare i felt, både med omsyn til verdisetting og avgrensing av områda.
Tabell 28. Ikkje undersøkte område som kan ha verdi for biologisk mangfald i Sogndal, sorterte etter naturtypar i DN-handbok 13-1999. Lokalitetsnamn Naturtype UTM-ref Referanse (EUREF 89)
Breisetemyrane Intakt låglandsmyr 32V MN 065 909 Aspesæter & Heggelund (1982)
Fimreite Sørvendt berg og rasmark 32V LN 898 813 Geir Gaarder pers. medd. Skarsbø skardet Sørvendt berg og rasmark 32V LN 958 887 Grove & Knutsen (1999), Knut Kay Berget pers. medd
Melås Slåtteenger? 32V LN 888 838 Sogndal kommune (1996b) Stenehjem Slåtteenger 32V LN 957 905 Bjørndal (1986)
Pallaneset Naturbeitemark 32V LN 968 862 Feltobservasjon (ElN)
Tingastad Hagemark 32V LN 972 794 Helle & Austad (1989) Flatane Hagemark 32V LN 948 901 Helle & Austad (1989)
Hølsete vest Skogsbeite 32V LN 977 930 Feltobservasjon (ElN)
Gunvordalsstølen Kroksjøar, flaumdammar og 32V LP 887 006 Feltobservasjon (ElN) meandrerande elveparti
Åberge Rik edellauvskog 32V LN 979 907 Helle et al. (1989) Stølaholmen Rik edellauvskog 32V LP 837 112 Johannes Anonby pers. medd. Skeie Rik edellauvskog 32V LP 808 138 Johannes Anonby pers. medd.
Stepinsli Gråor-heggeskog 32V LN 937 978 Feltobservasjon (ElN)
Laugadalen Gamal lauvskog 32V LN 883 007 Austad & Heiberg (1990), Feltobservasjon (ElN) Årøyelvi nord Bekkekløfter 32V MN 017 953 Feltobservasjon (ElN) Gunvordalselvi Bekkekløfter 32V LN 892 007 Austad & Heiberg (1990)
Kaupangerelvi Brakkvassdelta 32V MN 053 844 Feltobservasjon (ElN)
Etter at arbeidet med kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald i Sogndal var godt i gang, kom den tredje handboka med tema kartlegging av biologisk mangfald, DN-handbok nr. 15, ”Kartlegging av ferskvannslokaliteter”. Som dei to føregåande handbøkene, DN- handbok 11 (”Viltkartlegging”) og DN-handbok 13-1999 (”Kartlegging av naturtyper – Verdisetting av biologisk mangfold”), er denne ei direkte oppfølging av St. meld. 58 (1996- 1997).
DN-handbok 15 er tilgjengeleg som Internett-versjon. Målet er at også ferskvasslokalitetar i kommunen som har verdi for biologisk mangfald, skal kartleggjast innan 2003. Kartlegging av biologisk mangfald i ferskvatn er som tidlegare nemnt, ikkje del av denne oppgåva. Men gjennom feltarbeidet, samt innsamling og systematisering av data for kartlegging av
277 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Generell diskusjon naturtypeområda, har det kome til informasjon som er aktuell i samband med ei slik føreståande kartlegging. Nedanfor følgjer såleis ei oversikt over ferskvasslokalitetar som i følgje Direktoratet for naturforvaltning (2000a) kan ha verdi for biologisk mangfald (tabell 29), og som kan vera til nytte i samband med ei slik kartlegging.
Tabell 29. Potensielle kartleggingseiningar i den føreståande kartlegginga av ferskvasslokalitetar. Lokalitetsnamn Naturtype UTM-ref Referanse (EUREF 89) Amlaelvi Gytebekkar 32V MN 068 838 Miljøstatus i Norge (2000) Fardalsfossen Gytebekkar 32V LN 937 857 Feltobservasjon (ElN) Skoddøla Gytebekkar 32V MN 018 926 Feltobservasjon (ElN) Sagelvi Gytebekkar 32V MN 021 929 Feltobservasjon (ElN) Årøyelvi Lakseførande elv 32V MN 014 932 Einar Nedrelo pers. medd. Sogndalselvi Lakseførande elv 32V LN 960 900 Einar Nedrelo pers. medd.
278 Biologisk mangfald i Sogndal kommune Omgrep og definisjonar
8 Omgrep og definisjonar
Abiotisk: Ikkje levande: dei fysiske og kjemiske til å bevara det spesielle miljøet i aspekta ved miljøet til ein organisme. nøkkelbiotopen. Alpin: Nemning på noko (t.d. art, Busksjikt: Vegetasjonssjikt av forveda planter vegetasjonstype, areal) som har med fjellet å på 0,3-2,0 m. gjera. Alpine vegetasjonssoner ligg over den Edafiske faktorar: Jordbotnen sin kjemiske og alpine skoggrensa. Det vert skilt mellom fysiske natur, fukt, næringsrikdom osv. som lågalpin, mellomalpin og høgalpin verkar inn på plantane si fordeling og utbreiing. vegetasjonssone. Edellauvskog: Skog av varmekjære, breiblada Anadrom: Om fisk som har oppvekst i saltvatn lauvtre i nemoral og boreonemoral sone, og på og gyter i ferskvatn spesielt gunstige stader i sørboreal sone. Viktige Ansvarsartar: Ansvarsartar er ingen treslag er spisslønn, svartor, hassel, bøk, ask, truakategori, men er meint som eit supplement til vintereik, sommareik, lind og alm. raudlista. Lista over ansvarsartar skal dekka artar Eksposisjon: Nemning på hallingsretning. som mellom anna har ein relativt stor del av Elveavsetning/sediment: Lausmateriale som er totalbestanden innanfor landets grenser, og som transportert og avsett av vatn. Norge difor har eit spesielt stort Endemisme: Vert nytta om ei plante som berre forvaltningsansvar for. er utbreidd i eit mindre område. Austleg art: Karplante som er utbreidd i Eng: Ein stad der fleirårige plantar vert dyrka til austlege delar av Sør-Norge og i indre strøk i fôr. Nord-Norge, i område med eit kontinentalt Erstatningsbiotopar: Samlenemning på klima. menneskeskapte biotopar som erstattar eller Beitemarkssopp: Er grasmarksoppar som er supplerer naturlege leveområde for sjeldne artar. knytte til gamle beite- og slåttemarker med låg Europeiske ansvarsartar: Artar som ikkje jordbearbeidingsgrad, langvarig hevd, og låg førekjem, er utrydda eller trua i Sverige, Finland gjødslingsintensitet. og EU-området og som er vurderte som mindre Biologisk mangfald: Uttrykket femner om heile trua i Norge enn i desse landa. variasjonsbreidda av levande organismar i alle Eutrofiering: Tilføring av plantenæring. miljø, og dei økologiske relasjonar og prosessar Evertebratar: Virvellause dyr. som dei er ein del av. I høve Riokonvensjonen er Feltsjikt: Vegetasjonssjikt av urter og gras, og det vanleg å dela mangfaldet i tre nivå, genetisk forveda artar som er lågare enn 30 cm. mangfald innan arten, mangfaldet av artar i Fleirsjikta/einsjikta: Omgrep nytta for å økosystemet, og mangfaldet av økosystem i karakterisera skogens utsjånad. Angir om det er landskapet. fleire høgdenivå som tre- (og busk-) kronene er Biotisk: Levande biologiske aspekt ved miljøet på. Når skogen er fleirsjikta tyder det at det er til ein organisme; påverknad frå andre stor skilnad på trea, frå låge (gjerne unge tre), via organismar. middels store til høge (og gamle) tre. Biotop: Området der ein bestemt dyre- eller Forvaltningseining: Ei forvaltningseining består planteart får tilfredsstilt sine livsvilkår; skjul, av eit utval lokalitetar som det er praktisk å næring, vatn. forvalta som ei eining, t.d. alle naturvernområda Boreal sone: Nordleg sone. Nemning på i kommunen. hovudsone av vegetasjon, ofte kalla Funksjonsområde: Leveområde, t.d. barskogsone. Vidare delt i: sørboreal, beiteområde, yngleområde, rasteplass, spelplass mellomboreal og nordboreal. og trekkveg. Boreonemoral sone: Overgangssone mellom Gadd: Ståande, døde tre. edellauvskog-sona og barskog-sona. Her finn ein GIS: Geografisk Informasjons System. Eit ofte edellauvskog på dei klimatisk beste stadene, system med hardware, software, data, personar, barskog på meir karrige stader. Austlandet inn til organisasjonar, institusjonelle rutinar for Romerike og Hadeland, dalføre på Sørlandet, innsamling, lagring, analysering og spreiing av fjordstrøk på Vestlandet og på informasjon om område på jorda. dei varmaste stadene kring Trondheimsfjorden. Glasifluvial avsetnad: Istidsavsetnad. Breelveavsetning: Lausmateriale som er frakta Hagemark: Lysopen, tresett av smeltevatn og flaumar. kulturlandskapstype. Tradisjonelt brukt til beite Buffersone: For vern mot ytre påverknader og og hausting av lauv frå tre. endringar i t.d. lokalklimatiske tilhøve, som Heilskapleg kulturlandskap: Kulturlandskap redusert luftfukt, kan det vera naudsynt å setja av der kulturmarkstypar, bygningsmiljø og tekniske ei sone kring dei avgrensa områda der det vert anlegg utdjupar kvarandre. teke spesielle omsyn. Ei slik buffersone vil bidra Hydrologi: Om vassførekomstar, avrenning.
279 Omgrep og definisjonar
Indikatorartar: Artar som med sikkerheit stiller halvkula, og som dekker størstedelen av Vest- spesielle krav til miljøet. Dei ha kjende Europa. Karakterisert av lauvfellande temperert tolegrenser for ein bestemt miljøfaktor. Gode skog; eikeskog og annan edellauvskog i Norge. indikatorartar bør vera lette å finne og kjenna att. Den nordlegaste utposten av dei Dei vert m.a. nytta for å skilja mellomeuropeiske lauvskogane, i Norge berre på vegetasjonstypane. Agder-kysten. Kalkrik: Om substrat med høgt innhald av Nedbørhyppigheit: Tal dagar med 0,1 mm kalsiumkarbonat. nedbør eller meir. Karplanter: Planter med karsystem (årer) til å Nitrofil: Nitrogenelskande leia plantevæske. Femner om blomsterplanter og Norsk ansvarsart: Artar som førekjem med karsporeplanter (kråkefotplanter, sneller, bregner minst 25% av den europeiske bestanden i Norge. mfl.). Nøkkelelement: Nøkkelelement er element i Kjuker: Fruktlekamar av trebuande soppar. skogen som har stor tyding for artsmangfaldet. Klimakssamfunn: Slutten av ein Ombrotrof myr: Myr som berre får tilført næring suksesjonsfase: eit samfunn som har nådd ein frå nedbøren. stabil tilstand. Oseanisk område: Nemning på eit område med eit Kontinentalt klima: Tørt, og gjerne med stor planteliv prega av vestlege artar/vegetasjonstypar. temperaturskilnad mellom årstidene. Dette gjeld hav- eller kystnære område med eit Kontinuitet: Område som er stabile og har dei oseanisk klima; dvs. klima med mykje nedbør, same økologiske eigenskapane (nøkkelelementa) relativt milde vintrar og kjølege somrar. over lang tid. Oseanisk art: Karplante som er knytt til hav- eller Kryptogam: Fellesnemning for planter utan rot, kystområde med eit oseanisk klima. stengel og blad, t.d. mosar, lav og sopp. Parklandskap: Parkar, kyrkjegardar og allèar med Lauving: Hausting av kvistar med lauv for å lang kontinuitet. skaffa fôr til husdyr. Tradisjonelt var lauving av Punktførekomst: Lokalitetar utan utstrekning. større tre (styving) vanleg; dei fleste lauvtre vart Raudliste: Ei raudliste er ei oversikt over plante- nytta. og dyreartar som på ein eller annan måte er trua av Læger: Liggjande, døde trestammar. utrydding eller er utsette for sterk tilbakegang. Minerotrof myr: Myr som i tillegg til Raudlisteart: Art som høyrer til ein av trua- nedbørsvatn også får tilført vatn som har vore i kategoriane i den norske raudlista. kontakt med mineraljord, også kalla Relikte førekomstar: Her om planteartar som jordvassmyr. tidlegare var vanlege i dei gamle slåtteengene på Morene: Lausmateriale som er frakta og forma Vestlandet. Somme av dei er i ferd med å bli av breisen. utrydda i regionen. Myr: Plantesamfunn på fuktige lokalitetar der Rising: Samla kvistar av lauvtre om vinteren eller døde plantedelar ikkje vert omsette fullstendig, tidleg om våren, både før og under lauvsprett. Gitt og vert avsette som torv. som fôr til storfe. Naturbeitemark: Gamle beite- og slåttemarker Sekundær effekt: Tapet av ein art fører til tap av med låg grad av jordbearbeiding, langvarig hevd fleire artar. og låg gjødslingsintensitet, og som framleis vert Signalart: Art som vert nytta til å identifisera skog hevda med slått eller beiting. med høg naturverdi. Ei liste over slike artar følgjer i Naturengplanter: engplanter med relativt låg Haugset et al. (1996). toleranse for attgroing og gjødsling. Sink: Habitat der den lokale dødsraten er større enn Naturgeografisk region: Eit landareal med reproduksjonen for ein art. likearta naturtilhøve, skilt ut ved å nytta mange Skala: Målestokken på ein region eller eit område. naturkomponentar: vegetasjon, landform, Refererer til romleg storleik og tid. dyreliv, klima o.a. Skogsbeite: Skog som vert beita eller som har eit Naturskog: Med naturskog meinar ein skog som artsmangfald som er prega av denne typen hevd. er fleiraldra og som har vakse fram ved naturleg Skredjord: Lausmateriale som er danna ved foryngring frå stadeigne treslag. Det kan ha forvitring og erosjon i bratte berg- og dalsider. førekome avgrensa menneskelege inngrep i Source: Habitat der den lokale reproduksjonen er form av plukkhogst og liknande, men ikkje i ei større enn dødsraten til ein art. slik grad at det har verka forstyrrande på dei Spreiingskorridor: Spreiingsveg, opphavlege skogøkologiske prosessane. vegetasjonselement som gjer utveksling av Naturtype: Ei einsarta, avgrensa eining i organismar mogleg. naturen, som femner om plante- og dyreliv og STILK-midlar: Tilskot til spesielle tiltak i miljøfaktorar. Nytta som ei praktisk eining på jordbrukslandskapet. økosystemtypar, t.d. skog, myr, kystlynghei. Styvingstre: Tre der toppar og greiner har vorte Nemoral sone: Nemning på vegetasjonssone kutta av til husdyrfôr eller garving. som går tvers over kontinenta på den nordlege
280 Omgrep og definisjonar
Styving: Bevisst hausting av trea. Toppen av trea Vegetasjon: Plantedekket, eller heilskapen av vert kutta ved ein viss alder (10-15 år), noko som vegetasjonstypar med overgangstypar, innan eit resulterer i nye skot. Etter 3-7 år vert desse kvistane område. kutta. Slik held det fram med 3-7 års mellomrom. Vegetasjonsseksjon: Vegetasjonsregion som viser Stammen får ei karakteristisk form. variasjon i vegetasjonen mellom kyst og innland. Suksesjon: Ei langsiktig endring i naturen skapt av Variasjonen har samanheng med skilnader i endringar i artssamansetjinga. Suksesjonen er ein oseanitet- kontinentalitet, og vintertemperatur og prosess der eit plantesamfunn vert endra til eit anna. luftfukt er viktige klimafaktorar. Synergisk interaksjon: To faktorar verkar saman Vegetasjonssone: Vegetasjonsregion som viser og får større effekt enn summen av kvar einskild variasjon i vegetasjonen frå sør til nord og frå faktor åleine. lågland til fjell. Skiljet mellom vegetasjonssonene Søraustleg art: Art med utbreiing i søraustre har først og fremst samanheng med variasjon i Norge, i område med eit noko kontinentalt klima og varmemengda i vekstsesongen. varme somrar. Vegetasjonstype: Klassifiseringseining for skilde Sørboreal sone: Sørleg barskogsone. Mest berre plantebestandar som oppfyller visse fellestrekk. barskog austpå og i Trøndelag, men der ein finn Vegetasjonstypane (t.d. blåbærskog, alm-lindeskog, nokre fragment av edellauvskog og andre og frisk fattigeng) er karakteriserte av fysisk varmekrevjande vegetasjonstypar og artar på varme utforming (vegetasjonssjikt og annan struktur), stader. Vestpå oftast furu- og bjørkeskog i blanding artssamansetnad, mengdefordeling mellom artane med edellauvskog. Midtvegs opp i dalføra på og fellestrekk i miljøforhold. Austlandet, kyst, fjord- og nedre dalstrøk på Vektsum: Verdisettingssystem for å vurdera Vestlandet og i Trøndelag, nokre stader på kysten funksjonsområde til ulike viltartar, der dei ulike nord til Bodø (isolerte flekker lenger nord i talverdiane samsvarer med den verbale Nordland). verdiskalaen som også vert nytta i andre delar av Sørleg art: Art som er utbreidd i sørlege delar av naturforvaltninga: lokal, regional og nasjonal verdi. Sør-Norge, i område med rimeleg milde vintrar og Villenger: Nemning på plantesamfunn som ikkje rimeleg varme somrar. var sådd, men besto av ville gras og urter. I høgste Taxon/taxa pl: Ei gruppe organismar som er grad eit kulturprodukt, og overlatne til seg sjølve vil vitskapleg klassifiserte; familie, slekt eller artar. dei gå over til lauvkratt og skog. Termofil planteart: Varmekjær planteart. Viltvekt: Viltverdi etter verdisettingssystem for Topografi: Områdeskildring vilt. Tresjikt: Vegetasjonssjikt av tre (forveda planter) Økologi: Læra om samspelet i naturen; mellom høgre enn 2 m. organismane og det miljøet dei lever i. UNEP: United Nations Environment Programme. Økosystem: Eit område av einsarta natur. UNEP har som oppgåve å registrera og overvaka Økosystemet inkluderer alle samfunn av planter og den globale miljøtilstanden, føreslå tiltak og dyr i tillegg til det ikkje levande miljøet (jord, luft, vidareutvikla internasjonal miljørett. vatn, mineral osv.) desse samfunna lever i. Urskog: Naturskog (sjå ovanfor) som ikkje er Naturtype vert nytta for bestemde økosystemtypar, synleg kulturpåverka. t.d. ein skog eller ei myr. Økoton: Ei overgangssone.
281 Litteratur
9 Litteratur
Aas, O. & Gaarder, G. 1993. Pelskjuke; Inonotus hispidus, i Norge. Blyttia 51: 171-173.
Alm, T. & Often, A. 1998. Hva er biologisk mangfold? Ottar nr. 222: 3-12.
Angelstam, P. & Holmer, M. 1993. Vårda hela landskapet! Skog & Forskning nr. 1: 4-12.
Anonby, J. 1989. Synfaring av edellauvskog i Mundalen, Fjærland 9. juni 1989. Upublisert notat. 2 s.
Anonby, J. 1992. Ny billeart for Norge funnen i Sogn og Fjordane sommaren 1991. Miljøstatus 1991 Sogn og Fjordane. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Miljøvernavdelinga. Rapport Nr. 2-1992: 89-90.
Anonby, J. 1997. Fugletur med NOF-lokallag til Vatnasete i Sogndalsdalen onsdag 21. mai kl 1700. Upublisert notat.
Aspesæter, R. & Heggelund, A. E. 1982. Myrundersøkelser i Breisetedalen. Fordypningsoppgave i vegetasjon, skoleåret 1981/82. 2. Natur og Ressursforvaltning, Sogn og Fjordane Distriktshøgskule. 72 s.
Auerbach, N. A., Walker, M. D. & Walker, D. A. 1997. Effects of roadside disturbance on substrate and vegetation properties in arctic tundra. Ecological Applications 7: 218-235.
Auestad, I., Norderhaug, A. & Austad, I. 1999. Road verges – species-rich habitats. Aspects of Applied Biology 54: 269-274.
Auestad, I., Norderhaug, A., Hamre, L. N. & Austad, I. 2000. Vegkanten – variert og verdifull. Hovudrapport frå prosjektet ”Vegkanten – ein artsrik biotop”. Statens Vegvesen Sogn og Fjordane, Vegdirektoratet og Høgskulen i Sogn og Fjordane. 81 s.
Austad, I. 1984a. Vegetasjon i kulturlandskapet. Bjørkehager og einerbakker. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter 1985:1. 36 s.
Austad, I. 1984b. Vegetasjon i kulturlandskapet. Lauvingstrær. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter 1985:2. 43 s.
Austad, I. 1994a. Eskestrond. Upublisert notat. Datert 02.08.1994. 5 s.
Austad, I. 1994b. Befaring Eskestrond – gjengroende kulturlandskap (slåtteenger og utslåtter/naturenger) ovenfor vegen. Upublisert notat. Datert 16. 10. 1994. 6 s.
Austad, I. 1995. Eskestrond. Upublisert notat. Datert 09.02.1995. 3 s.
Austad, I. & Aaraas, O. 1990. De Heibergske Samlinger – Sogn Folkemuseum. Landskaps- og driftsplan for friluftsmuseet. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter 1990:1. 92 s.
Austad, I., Brinkmann, K., Fremstad, E., Hauge, L. & Skogen, A. 1985. Vegetasjon i kulturlandskapet. Lauvingstre, bjørkehagar, einerbakkar og urterike slåtteenger. Vern, bruk og skjøtsel. Økoforsk program for anvendt økologisk forskning. 27 s.
Austad, I. & Hauge, L. 1990. Juniper fields in Sogn, Western Norway, a man-made vegetation type. Nordic Journal of Botany 9: 665-583.
Austad, I., Hauge, L. & Helle, T. 1993. Verdifulle kulturlandskap og kulturmarkstyper i Sogn og Fjordane. Prioriterte områder. Sogn og Fjordane distriktshøgskule, Avdeling for landskapsøkologi. 131 s.
Austad, I. & Heiberg, E. 1990. Fjærlandsvegen. Landskapsøkologiske vurderinger og tilrådninger i tilknytning til detaljplaner for Berge, Frudalen, Gunvordalen og Dalavatnet. Foreløpig oppdragsrapport. Sogn og Fjordane distriktshøgskule, Avdeling for landskapsøkologi. 93 s.
282 Litteratur
Baltanàs, A. 1992. On the use of some methods for the estimation of species richness. Oikos 65: 484-492.
Barrowclough, G. F. 1992. Systematics, biodiversity, and conservation biology. In: Eldrege, N. (ed.). Systematics, ecology, and the biodiversity crisis. New York, Columbia University Press: 121-143.
Bates, G. H. 1935. The vegetation of footpaths, sidewalks, cart-tracks and gateways. – Journal of Ecology 23: 470-487.
Bates, G. H. 1937. The vegetation of wayside and hedgerows. Journal of Ecology 25: 469-481.
Begon, M., Harper, J.L. & Townsend, C.R. 1996. Ecology: Individuals, populations and communities. Third edition. Blackwell Science Ltd. 1068 pp.
Bennett, A. F. 1991. Roads, roadsides and wildlife conservation: a review. In: Saunders, D. A. & R. J. Hobbs (eds.). Nature Conservation 2: The role of Corridors. Surrey Beatty & Sons, Chippiy Northern, Australia. Pp. 99-118.
Berget, K. K. K. 1989. Planteliste for Sogndal kommune. En oversikt. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter 1989:7. 84 s.
Berget, K. K. & Losvik, M. H. 1993. Førekomst av sjeldne blomar i Vikane. Brev til miljøvernleiaren i Sogndal kommune, datert 25.05.93. 1 s.
Bjørndal, J. E. 1986. Vegetasjonsøkologi og –utvikling på urterike slåtteenger i Sogndalsdalen, Indre Sogn. Cand. scient. oppgave i botanisk økologi til Matematisk-naturvitenskapelig embetseksamen ved Botanisk institutt, Universitetet i Bergen. 109 s.
Brady, N. C. & Weil, R. R. 1996. The nature and properties of soils. Eleventh edition, Prentice-Hall, Inc. 740 pp.
Bryhni, I. 1979. KAUPANGER. Berggrunnskart 1417 III 1:50 000. Foreløpig utgave.
Bryhni, I., Amundsen, K., Aa, A. R. & Sønstegaard, E. 1986. Geologien i Sogndal. I: Sandal, P. Sogndal Bygdebok, band 1: 79 – 117.
Buckland, S. M., Grime, J. P., Hodgson, J. G. & Thompson, K. 1997. A comparison of plant responses to the extreme drought of 1995 in northern England. Journal of Ecology 85: 875-882.
Byrkjeland, M. 1991. Kvifor står du her? Køyre og parkeringsmønster i Sogndal sentrum. Vestlandsforsking, arbeidsdokument nr. 18/91. 38 s.
Byrkjeland, L. & Osland, L. T. L. 1996. Kartlegging av Miljøkonsekvensar i samband med bygging av Brannholtvegane til Venesåsen i Sogndal kommune. Upublisert. 18 s. + vedlegg.
Carlson, A. & Stenberg, I. 1995. Vitryggig hackspett (Dendrocopos leucotos). Biotopval och sårbarhetsanalys. Sveriges Lantbruksuniversitet, Institutionen för Viltekologi. Rapport 27. 34 s.
Cilliers, S. S. & Bredenkamp, G. J. 1998. Vegetation analysis of railway reserves in the Potchefstroom Municipal Area, North West Province. South African Journal of Botany 64: 271-280.
Cilliers, S. S. & Bredenkamp, G. J. 2000. Vegetation of road verges on an urbanization gradient in Potchefstroom, South Africa. Landscape and Urban Planning 46: 217-239.
Convention on Biological Diversity 2001. Sustaining life on earth. How the Convention on Biological Diversity promotes nature and human well-being. Tilgjengeleg frå: URL http://www.biodiv.org/doc/publications/guide.asp?lg=0. [Nedlasta 19.03.01]
Currie, D. J. & Paquin, V. 1987. Large scale biogeographical patterns of species richness of trees. Nature 329: 326-327.
283 Litteratur
Dahle, E., Eriksen, S. G., Flåten, I. E., Haslemo, B. J., Johnskareng, A., Jonstad, T., Lidal, J., Maurset, I. M., Mittet, M., Oklevik, O., Stenseth, H. G., Westbye, S. O., Vatn, M., Haugen, H., Kallekleiv, T. 1990. Strandvegetasjonen i Sogndalsfjøra. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter 1990:7. 36 s.
Dahle, O. & Jacobsen, E. 1998. Sikring av biologisk mangfold og friluftsinteresser på Kaupangerskogen. Kandidatoppgåve, Landskapsforvaltning og –planlegging ved Høgskulen i Sogn og Fjordane. 64 s.
Dale, T. 1995. Framdriftsrapport angående prosjektoppgaven ”Ureining i Amlabukta”. Rapport til Sogndal kommune. 6 s.
Dale, T. & Hovgaard, P. 1993. En undersøkelse av resipientforholdene i Sogndalsfjorden, Barsnesfjorden og Kaupangerbukten i perioden 1991–1993. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter nr. 3/113. 118 s.
Direktoratet for naturforvaltning 1996. Viltkartlegging. DN-håndbok 11. 112 s.
Direktoratet for naturforvaltning 1999a. Kartlegging av naturtyper – verdisetting av biologisk mangfold. DN- håndbok 13-1999. 238 s.
Direktoratet for naturforvaltning 1999b. Nasjonal rødliste for truete arter i Norge 1998. Norwegian Red List 1998. DN-rapport 3. 162.
Direktoratet for naturforvaltning 1999c. Kommunenes kartlegging av biologisk mangfold. Forekomster av lokal verdi – hvordan registrere? Brev av 03.06.99 til Fylkesmennene. 3s.
Direktoratet for naturforvaltning 1999d. Kartlegging av biologisk mangfold – noen avklaringer rundt verdisetting. Brev av 12.11.99 til Fylkesmennene. 2s.
Direktoratet for naturforvaltning 2000a. Biologisk mangfold. Kartlegging av ferskvannslokaliteter DN-håndbok 15. Tilgjengeleg frå: URL http://www.kkits.no/dn15/frameset.htm. [Nedlasta 01.12.00]
Direktoratet for naturforvaltning 2000b. Veileder for kartproduksjon – tema biologisk mangfold. DN-notat 2000- 5. 67 s.
Direktoratet for naturforvaltning 2001a. Dyr og planter. Biologi og virkning. Lakseparasitten Gyrodactylus salaris. Tilgjengeleg frå: URL http://www.naturforvaltning.no/wbch3.exe?p=1905. [Nedlasta 20.03.01]
Direktoratet for naturforvaltning 2001b. Marine introduserte arter. Liste over introduserte marine arter, 04.04.01. Tilgjengeleg frå: URL http://www.naturforvaltning.no/wbch3.exe?p=1848. [Nedlasta 20.03.01]
Direktoratet for naturforvaltning 2001c. Verna vassdrag, Sogn og Fjordane. Tilgjengeleg frå: URL http://www.naturforvaltning.no/wbch3.exe?p=1763. [Nedlasta 20.03.01]
Drangfelt, L. & Berget, K. K. 1996. Gamlevegen Kaupanger – Sogndal. Flora-vegetasjon og tips om bruk av vegen i undervisningssamanheng. Undervisningskompendium ANF 22/96. Høgskulen i Sogn og Fjordane. Avdeling for naturfag. 101 s.
Erasmus, B. N. F., Freitag, S., Gaston, K. J., Erasmus, B. H. & van Jaharsveld, A. S. 1999. Scale and conservation planning in the real world. Proceedings of The Royal Society of London. Biological Sciences 266: 315-319.
Evensen, A. 1981. Botaniske undersøkingar i Årøyvassdraget Sogn og Fjordane. Botanisk institutt. Rapport 19. Universitetet i Bergen. 23 s.
Farestveit, J. 1987. Sogndal–natur og landformer. Skrifter frå Sogndal lærarhøgskule nr. 9. 41 s.
Farestveit, J. (red.) 1998. På tur i Indre Sogn. Omtale av turruter i Sogndal, Luster, Fjærland og Årdal. Skald. 61s.
Feyling, M. & Gjelland, Å. 1998. Barsnes–Dal–Helgasete. Eit verdifullt natur- og kulturlandskap. Kandidatoppgåve i landskapsforvaltning og planlegging. Høgskulen i Sogn og Fjordane 1998. 86 s.
284 Litteratur
Flåten, I. E. 2001. Gamle slåtteenger ved Eskestrond. Brev til Eldrid Nedrelo, datert 17.03.01. 1 s. + vedlegg.
Forman, R. T. T. & Alexander, L. E. 1998. Roads and their major ecological effects. Annual Review of Ecology and Systematics 29: 207-231.
Fremstad, E. 1997. Vegetasjonstyper i Norge. - NINA Temahefte 12. 279 s.
Fremstad, E. & Moe, B. 1982. Botaniske undersøkelser i Vetlefjordvassdraget. Botanisk institutt. Rapport 25. Universitetet i Bergen. 73 s.
Fylkesmannen i Møre og Romsdal 2001. Kartlegging av naturtyper. Fylkestilpassede faktaark for Møre og Romsdal. Miljøvernavdelinga. Rapport 2001:02. 62 s.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1979. Utkast til verneplan for edellauvskog i Sogn og Fjordane fylke. 77 s.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1985. Utkast til verneplan for våtmark i Sogn og Fjordane fylke. 124 s.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1991. Verneplan for sjøfugl. Delplan 5: Sogn og Fjordane. Miljøverndepartementet. 143 s.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1992. EDNA. Registrerte område av naturverninteresse i Sogndal kommune. Miljøvernavdelinga. 41 s + vedlegg.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1994. FRIDA. Registrerte område av friluftsinteresse i Sogndal kommune. Miljøvernavdelinga. 63 s.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1998. Startpakke – Biologisk mangfald, Sogndal kommune. Diskett, 21 filer.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1999a. Miljøtilstanden 1998 i Sogn og Fjordane. Biologisk mangfald i Sogn og Fjordane. Tematiske verneplanar–status. Tilgjengeleg frå: URL http://map.vestforsk.no/default.asp?p_meny_inc=MILSTAT&p_meny=http://titan.vestforsk.no/miljostatu s/. [Nedlasta 21.06.01]
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1999b. Eksisterande data som førearbeid til bestandsundersøkingar av Storfugl Tetrao urogallus og Hønsehauk Accipiter gentilis i to område i Sogn og Fjordane i 1999. Upublisert. 10 s.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 2000. Område med spesielle naturkvalitetar i Sogn og Fjordane. Sogndal kommune. Tilgjengeleg frå: URL http://titan.vestforsk.no/teneste.asp?p_url=http://titan.vestforsk.no/kart/temakart.asp?TEMAKARTID=2& p_param=Nei&p_meny=titanmeny.asp&p_meny_id=160&p_brukar=&p_code= . [Nedlasta 30.05.00]
Førland, E. J. 1993. Nedbørnormaler normalperiode 1961–1990. DNMI, Det Norske Metrologiske Institutt. Rapport nr. 39/93. Klima. 63 s.
Gaarder, G. 1989. Sporadiske registreringer av fuglefauna og skogtilstand. Upublisert notat. 1s.
Gaarder, G. 1990. Naturregistreringar i Sogn og Fjordane 1988 og 1989, med hovudvekt på ornitologi. Upublisert notat. 4 s.
Gaarder, G. 1991a. Naturregistreringar i Sogn og Fjordane 1991, med hovudvekt på lav og sopp. Upublisert notat. 1s.
Gaarder, G. 1991b. Fimreitevegen – linjeføring ved Venesholmane. Synfaringsrapport av 21.03.91. Upublisert notat. 1s.
Gaarder, G. 1993. Forekomst av pelskjuke i Sogn og Fjordane. Upublisert notat. 2 s. + vedlegg.
Gaarder, G. 1996. Biologisk mangfald på Venesåsen i Sogndal kommune. Upublisert notat. 1s.
285 Litteratur
Gaarder, G., Holtan, D. & Jordal, J. B. 2001. Kartlegging av naturtyper. Fylkestilpassede faktaark for Møre og Romsdal. Fylkesmannen i Møre og Romsdal, Miljøvernavdelinga. Rapport 2001:02. 62 s.
Garseg, H. G. & Myrholt, M. B. 1981. Kulturlandskapet i Sogndalsdalen med hovudvekt på vegetasjonen. Vegetasjonskart over Anestølen. Fordjupingsoppgåve ved Sogn og Fjordane distriktshøgskule 1980-1981. 48 s.
Gaston, K. J. 1994. Biodiversity–measurements. Progress in Physical Geography 18: 565-574.
Gjerde, I. 1995. Faunaen i kystnære skoglandskap. I: Skogbruk i kyststrøk. Særttrykk til Norsk Skogbruk 41: 15- 17.
Gjerde, L. & Fuszara, E. 1995. Notes on the distribution of bats (Chiroptera) in Sogn og Fjordane county, Norway. NØBI Report 23. Nordre Øyeren Biological station. 37 s.
Gjærevoll, O. 1990. Vegetasjon langs veger: Rapport fra befaring på Vestlandet sommeren 1990. Trondheim: Statens vegvesen. 21 s.
Gjærevoll, O. 1991. Vegetasjon langs veger i Nord-Norge. Trondheim: Statens vegvesen. 28 s.
Gjærevoll, O. 1992. Vegetasjon langs veger i Sør-Norge. Trondheim: Statens vegvesen. 25 s.
Global Environment Outlook 2000. The State of the Environment – Regional synthesis. Biodiversity. Tilgjengeleg frå: URL http://www.grida.no/geo2000/english/0045.htm. [Nedlasta 20.06.01]
Godø, G. 1980. Liste over våtmarksområde i Sogn og Fjordane fylke. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Hermansverk. 3 s.
Godø, G. 1982. Naturvernverdiar i Bøyaøyra: Balestrand kommune–Sogn og Fjordane. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. 30 s. + vedlegg.
Godø, G. 1983. Ornitologiske registreringar i samband med samla plan for forvaltning av vassressursane i Sogn og Fjordane sommaren 1983. 313 Sogndalselva – Sogndal. Miljøvernavdelinga, Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. 88 s.
Godø, G. 1984. Rapport fra Sjøfuglregistreringane i Sogn og Fjordane. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Miljøvernavdelinga. 82 s.
Godø, G. & Bjordal, H. 1975. Fuglefaunaen i Sogn og Sunnfjord. Fauna 28: 230-239.
Goldstein, Z. P. 1999. Functional ecosystem and biodiversity buzzwords. Conservation Biology 13: 247-255.
Grime, J. P. 1979. Plant strategies & vegetation processes. John Wiley & Sons, Chiester. 222 pp.
Grime, J. P. 2001. Plant strategies, vegetation processes, and ecosystem properties. Second edition. Willey, Chichester. 417 pp.
Grime, J. P., Hodgson, J. & Hunt, R. 1988. Comparative plant ecology: A functional approach to common British species. Unwin Hyman, London. 742 pp.
Grinell, J. 1922. The role of the “accidental”. The Auk 39: 373-380.
Grove, T. & Knutsen, T. R. 1999. Stedjeåsen – eit natur- og kulturlandskap i Sogndal kommune. Kandidatoppgåve. Høgskulen i Sogn og Fjordane. 74 s.
Hagen, G. 2000. Kartlegging og verdisetting av naturtypar i Tingvoll kommune etter DN-handbok 13-1999. Hovudfagsoppgåve i naturvern, Institutt for biologi og naturforvaltning, NLH, Ås. 216 s.
286 Litteratur
Hanssen, O. 1989. Undersøkelse av billefaunaen på noen utvalgte lokaliteter i Indre Sogn (SFI) 1988/89. Notat til Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Miljøvernavdelinga. 10 s.
Hansen, S. R. (red.) 1998. Fredrikstaderklæringen – en utfordring til alle kommuner. I: Storelv, S.K. (red.) 1998. Lokal Agenda 21 – tidsskrift for lokalt miljøvern og bærekraftig utvikling, Kommunenes sentralforbund, nr. 1/98: 12-13.
Hansen, K. & Jensen, J. 1972. The vegetation on roadsides in Denmark. Qualitative and quantitative composition. Dansk Botanisk arkiv 28: 7-59.
Harris, L. D. 1988. Edge effects and conservation of biotic diversity. Conservation Biology 2: 330-332.
Hauge, L. & Austad, I. 1988. Modellområde for grunneigarsamarbeid i Sogn. Kulturlandskap i Sogn og Fjordane. Bruk og vern. Rapport nr. 1. Sogn og Fjordane Distriktshøgskule. 99 s.
Hauge, L., Hatling, A. K., Haugen, H. & Lidal, J. 1992. Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Balestrand kommune. Kulturlandskap i Sogn og Fjordane. Bruk og vern. Rapport nr. 25. Sogn og Fjordane Distriktshøgskule, Avdeling for landskapsøkologi. 85 s.
Haugset, T., Alfredsen, G. & Lie M. H. 1996. Nøkkelbiotoper og artsmangfold i skog. Siste Sjanse, Naturvernforbundet i Oslo og Akershus. 110 s.
Heiberg, G. 2001. Store tre i Amla. Brev til Eldrid Nedrelo datert 03.05.01. 2 s. + vedlegg.
Heiberg, H. H. H. 1974. Vegetasjonen i Sogndal. Blyttia 32: 85-101.
Heiberg, H. H. H. 1975. Vegetasjonen i Sogndal – II. Blyttia 33: 7-8.
Helle, T. & Austad, I. 1989. Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune. Kulturlandskap i Sogn og Fjordane. Bruk og vern. Rapport nr. 3. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter 1989:4. 112 s.
Helle, T., Austad, I. & Losvik, M. H. 1989. Naturressursar og andre miljøkvalitetar i Sogndal tettstad. Natur- og miljøvenleg tettstadutvikling. NAMIT-rapport nr. 2. SFDH. Sogn og Fjordane distriktshøgskule Skrifter 3. 69 s.
Henry, A. 1989. Solvorn, berggrunnsgeologisk kart 1417 IV, M 1: 50.000. Norges geologiske undersøkelse, foreløpig utgave.
Hill, M. O. & Gauch, H. G. jr. 1980. Detrended Correspondence Analysis: An improved ordination technique. Vegetatio 42: 47-52.
Hæggström, C. A. 1987. Löväng (Änge). I: Emanuelsson U & Johansson, C. E (red.). Biotoper i det nordiska kulturlandskapet. Naturvårdsverket Rapport 3556: 70-88.
Høiland, K. & Wergeland Krogh, O. 1999. Hemmelighetskremmeri eller ansvarliggjøring? Blyttia 57: 10-12.
Höjer, J. (red). 1995. Hotade djur och växter i Norden. Nordisk ministerråd. TemaNord 520: 1-142 + tabeller.
Hågvar, S. 1993. Sentrale begreper i flerbruket; Nøkkelbiotoper, kontinuitet og ikke hogst. Norsk Skogbruk 39: 20-21.
Hågvar, S. 1995a. Naturvernets verdigrunnlag og dagens utfordringer. Grunnkurs i naturvern, NV10. Institutt for biologi og naturforvaltning, Norges Landbrukshøgskole. 2. reviderte utg. 134 s.
Hågvar, S. 1995b. La naturen gå i arv. Veileder for bevaring av biologisk mangfold i kommunene. Naturvernforbundet. 22 s.
Hågvar, S. 1998. Det glemte miljøproblemet. Kronikk i Dagbladet 11. juni 1998.
287 Litteratur
Hågvar, S. & Berntsen, B. (red.) 2001. Norsk naturarv: våre naturverdier i internasjonalt lys. Forlaget Andresen og Butenschøn. 254 s.
Innes, J. & Koch, B. 1998. Forest biodiversity and its assessment by remote sensing. Global Ecology and Biogeography Letters 7: 397-419.
Isaksen, K., Syvertsen, P. O., Kooji, J. Van der & Rinden, H. (red.) 1998. Truete pattedyr i Norge: faktaark og forslag til rødliste. Norsk Zoologisk Forening, Rapport 5: 182 s.
IUCN 1988. IUCN red list of threatened animals. Cambridge. 154 pp.
IUCN 2000. 2000 IUCN red list of threatened species – Confirming the global extinction crisis. Tilgjengeleg frå: URL http://iucn.org/redlist/2000/news.html. [Nedlasta 21.03.01]
Jaren, V. 1979. Årøy kraftverk. Viltbiologiske undersøkelser. Norges Landbrukshøgskole. Institutt for naturforvaltning. 35 s.
Jonsson, L. 1996. Fugler, Europa – Nord Afrika – Midtøsten. Norsk utgave: Olav Hogstad og Øystein R. Størkersen. Cappelens felthåndbøker. 559 s.
Jonsson, B. & Semb-Johansson, A. 1992. Norges Dyr, Fiskene 1. Krypdyr, amfibier, ferskvannsfisker. Cappelens Forlag. 199 s.
Jordal, J. B. 1997. Sopp i naturbeitemarker i Norge. En kunnskapsstatus over utbredelse, økologi, indikatorverdi og trusler i et europeisk perspektiv, og en generell omtale av sopp i kulturlandskapet. Utredning for DN. Nr.6-1997. 112s.
Jordal, J. B. & Gaarder, G. 1995. Biologiske undersøkingar i kulturlandskapet i Møre og Romsdal i 1994. Planter og sopp i naturbeitemarker og naturenger. Rapport nr. 2–95. Fylkesmannen i Møre og Romsdal. Landbruksavdelinga. 95 s.
Korsmo, H. 1975. Naturvernrådets landsplan for edellauvskogreservater i Norge. Rapport utarbeidet på grunnlag av plantesosiologiske undersøkelser i edellauvskog etter oppdrag fra Avdelingen for naturvern og friluftsliv, Miljøverndepartementet. IV. Hordaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal. Botanisk institutt, 1432 Ås – NLH. 204 s.
Krogh, O. M. W. 1998. Kartlegging av biologisk mangfold. Sammenstilling av kommunal erfaring og anbefalinger for videre arbeid. (Intern DN rapport) NATB 18-/97. 50 s. + vedlegg.
Lamont, B. B. 1995. Testing the effect of ecosystem composition structure on its functioning. Oikos 74: 283- 295.
Landres, P. B., Verner, J. & Thomas, J. W. 1988. Ecological uses of vertebrate indicator species: a critique. Conservation Biology 2: 316-328.
Larsson, T. B., Gustafsson, L., Hansson, L., Ihse, M., Inghe, O., Pettersson, B. & Sjögren, G. P. 1999. Indikatorsystem och mätmetoder för biologisk mångfald i skoglandskapet. Skog & Forskning nr. 2: 7- 17.
Lavherbariet 1998. Norwegian vernacular names for lichens. Tilgjengeleg frå: URL http://www.toyen.uio.no/botanisk/lavherb.htm. [Nedlasta 21.03.01]
Lid, J. & Lid, D. T. 1994. Norsk flora. 6. utgåve ved Reidar Elven. Det norske samlaget. 1014 s.
Losvik, M. H. 1988. Phytosociology and ecology of old hay meadows in Hordaland, western Norway in relation to management. Vegetatio 78: 157-187.
Losvik, M. H. 1993. Total species number as a criterion for conservation of hay meadows. In: Bunce, R. G. H., Rysckowski, L. & Paoletti M. G. (eds.). Landscape ecology and agro ecosystems. Lewis Publishers, Boca Raton: 105-111.
288 Litteratur
Losvik, M. H. 1996. Gjenfunn av engarter i Hordaland og Sogn. Blyttia 54: 47-59.
McCormick, N. & Folving, S. 1998. Monitoring European forest biodiversity at regional scales using satellite remote sensing. In: Forestry sciences, assessment of biodiversity for improved forest planning. Kluwer Academic Publishers: 383-389.
Meffe, G. K. & Carroll, C. R. 1997. Principles of conservation biology. Second edition. Sinauer Associates, Inc., Sunderland, Massachusetts. 729 pp.
Miljøfaglig Utredning 1999. Botaniske undersøkelser av 4 edellauvskoger i Sogn og Fjordane. Miljøfaglig Utredning, rapport 1999/26. Miljøfaglig Utredning ans. 28 s.
Miljøstatus i Norge 2000. Tilgjengeleg frå: URL http://www.mistin.dep.no/Tema/biologisk_mangfold/biologisk_mangfold.stm. [Nedlasta 19.03.01]
Miljøverndepartementet 1978. Fylkesvis oversikt over ornitologisk viktige våtmarksområder. Sogn og Fjordane fylke. Rapport. 35 s.
Miljøverndepartementet 1996. Miljøpolitisk redegjørelse 1996. Miljøvernminister Thorbjørn Berntsens redegjørelse i Stortinget april 1996. 113 s.
Miljøverndepartementet 1997a. Miljøvernpolitikk for en bærekraftig utvikling – Dugnad for framtida. St. meld. nr. 58 (1996-97). 224 s.
Miljøverndepartementet 1997b. Regional planlegging og arealpolitikk. St. meld. nr. 29 (1996-97). 139 s.
Miljøverndepartementet 1999a. Regjeringens miljøvernpolitikk og rikets miljøtilstand. St. meld. nr. 8 (1999- 2000). 157 s.
Miljøverndepartementet 1999b. Tilleggsmelding til St.meld. nr. 8 (1999-2000) Regjeringens miljøvernpolitikk og rikets miljøtilstand. St. meld. nr. 33 (1999-2000). 10 s.
Mjøs, A. T. & Overvoll, O. 1999. Bestandsundersøkelser av storfugl Tetrao urogallus og hønsehauk Accipiter genitilis i to områder i Sogn og Fjordane i 1999. NNI-Rapport nr. 47. 11 s. + vedlegg.
Moe, B. 1983. Flora og vegetasjon i Sogndalsdalen, Sogn og Fjordane. Botanisk institutt, rapport 30. Universitetet i Bergen. 42 s.
Moe, B., Korsmo, H. & Svalastog, D. 1992. Verneplan for barskog. Regionrapport for Vest-Norge. Norsk Institutt for Naturforskning. NINA Utredning 31: 114 s.
Moen, A. 1998. Nasjonalatlas for Norge. Vegetasjon. Statens kartverk, Hønefoss. 199 s.
Moen, A. & Olsen, T. Ø. 1983. Myrundersøkelser i Sogn og Fjordane i forbindelse med den norske myrreservatplanen. Det Kgl. Norske Videnskabers Selskab, Museet Rapport, Botanisk Serie 1983-5. Universitetet i Trondheim. 37 s.
Moseherbariet 2000. The Bryophyte Herbarium. The Natural History Museums and Botanical Garden, University of Oslo. Norske mosenavn. Tilgjengeleg frå: URL http://www.nhm.uio.no/botanisk/mose/mosnavn2.htm. [ Nedlasta 21.03.01]
Nature Conservancy Council 1989. Guidelines for selection of biological SSSIs. Sites of Special Scientific Interest. Copyright Nature Conservancy Council 1989.
Naturkart DA 2000. Natur2000. Databasesystem for naturregistrering, versjon 1.2.
Nitare, J. & Norèn, M. 1992. Nyckelbiotoper kartläggs i nytt projekt vid Skogsstyrelsen. Svensk Botanisk Tidsskrift 86: 219-226.
289 Litteratur
Norderhaug, A., Bakkevik, B. & Skogen, A. 1997. Søstermarihånd, Dactylorhiza sambucina, en truet art i Norge? Blyttia 55: 73-86.
Norderhaug, A., Ihse, M. & Pedersen, O. 2000. Biotope patterns and abundance of meadow plant species in a Norwegian rural landscape. Landscape Ecology 15: 201-218.
Norges forskningsråd 1996. Regional og kommunal forvaltning av biologisk mangfold. Rapport fra prosjektet ”Agenda 21”. Biologisk mangfold – handlingsplan for Sør Trøndelag. 50 s.
Norges vassdrags- og energidirektorat 2001. Oversikt over verna vassdrag. Sogn og Fjordane. Tilgjengeleg frå: URL h|ttp://map.vestforsk.no/default.asp?p_meny_inc=MILSTAT&p_meny=http://titan.vestforsk.no/miljostatu s/. [Nedlasta 21.06.01]
Noss, R. F. 1990. Indicators for monitoring biodiversity – A hierarchical approach. Conservation Biology 4: 355-364.
Odland, A. 1991. On the ecology of Thelypteris limbosperma – a synecological investigation of T. limbosperma- dominated stands in W Norway. Nordic Journal of Botany 10: 637-659.
Otte, D. & Endler, J. A. 1989. Speciations and its consequences. Sunderland Massachussetts, Sinauer. 679 pp.
Parendes, L. A. & Jones, J. 2000. Role of light availability and dispersal in exotic plant invasion along roads and streams in the H. J. Andrews experimental forest, Oregon. Conservation Biology 14: 64-75.
Reyers, B., van Jaarsveld, A. S. & Krüger, M. 2000. Complementarity as a biodiversity indicator strategy. Proceedings of The Royal Society of London. Biological Sciences 267: 505-513.
Rojas, M. 1992. The species problem and conservation: What are we protecting? Conservation Biology 6: 170- 178.
Rydell, J. 1987. Fladdermössen behöver kyrkorna. Fauna och flora 82: 88-90.
Ryman, S. & Holmåsen, I. 1998. Svampar. En fälthandbok. Stenströms Bokförlag AB/Interpublishing Stockholm. 718 s.
Samarbeidsrådet for bevaring av biologisk mangfold (SABIMA) 1998. Artsmangfold i Norge. Status–trusler– tiltak. SABIMA-rapport nr. 1. 94 s.
Samla plan for vassdrag 1984. 313 Sogndalselvi, Stigen–Tverrli. Vassdragsrapport Sogn og Fjordane fylke, Sogndal kommune. Miljøverndepartementet. S 1-1 – 5-10.
Sandal, P. 1986a. Opp av bølgjedalen. Tida 1520-åra til 1660-åra. I: Sandal, P. 1986. Sogndal Bygdebok, band 1: 461-556.
Sandal, P. 1986b. Sogndal kommune. I: Sandal, P. 1986. Sogndal Bygdebok, band 1: 3-37.
Sandhall, Å. 1992. Småkryp. Bestemmelseshåndbok for 445 arter. Cappelens Forlag. 286 s.
Secretariat of the Convention on Biological Diversity 2000. Sustaining life on Earth. How the Convention on Biological Diversity promotes nature and human well-being. Secretariat of the Convention on Biological Diversity. 21 pp.
Simberloff, D. 1998. Flagships, umbrellas, and keystones: Is single-species management passé in the landscape area? Biological Conservation 83: 247-257.
Simpson, E. H. 1949. Measurement of diversity. Nature 163: 668.
Singsaas, S. & Moen, A. 1985. Regionale studier og vern av myr i Sogn og Fjordane. Det Kgl. Norske Videnskabers Selskab, Museet, Rapport Botanisk serie 1985–1. 74 s.
290 Litteratur
Sjögren, G. P. & Gulve, P. 1999. Indikatormetodik för biologisk mångfald. Skog & Forskning nr. 2: 18-20.
Skogen, A. & Bjørndalen, J. E. 1986. Edelløvskog og lignende i Sogn og Fjordane. Vurdering og prioritering av aktuelle verneområder.
Sogndal kommune 1991. Skogbruksplan for Sogndal kommune. 41 s.
Sogndal kommune 1996a. Kommunedelplan Miljø: Kommunen sin del av Lokal Agenda–21. Status– Målsetjingar – Handlingsplan. 77 s.
Sogndal kommune 1996b. Registreringar kommunedelplan for utmark. 107 s.
Sogndal kommune 1996c. Reguleringsplan for Eskestrond: 17-21.
Sogndal kommune 1996d. Kommunedelplan for utmark. Temaplan. 66 s.
Sogndal kommune 1997. Strandsone- og sjøarealanalyse for Sogndal kommune. I. bakgrunn, II. registreringar, III. analyse av framtidig arealbruk. 51 s.
Sogndal kommune 1998a. Kommuneplan Sogndal kommune 1999-2011. Del 1 Mål og strategiar. 30 s.
Sogndal kommune 1998b. Fisketiltaksplan for innlandsfiske i Sogndal kommune. 60 s.
Soppdatabasen 2001. Botanisk museum, Tøyen. Rødlistearter i Sogndal. Tilgjengeleg frå: URL http://www.nhm.uio.no/botanisk/bot-mus/sopp/soppdb.htm. [Nedlasta 30.03.01].
Soppherbariet 1999. The Mycological Herbarium. The Natural History Museums and Botanical Garden, University of Oslo. Norske soppnavn. Tilgjengeleg frå: URL http://www.nhm.uio.no/botanisk/bot- mus/sopp/vernacu3.htm. [Nedlasta 21.03.01]
Statens kartverk Sogn og Fjordane 1996a. Utmarksplan for Sogndal kommune. Temakart vilt.
Statens kartverk Sogn og Fjordane 1996b. Utmarksplan for Sogndal kommune. Temakart beite, stølar, skogsvegar.
Statens kartverk 2001a. Miljøenheten. Tilgjengeleg frå: URL http://www.statkart.no/skme/produkt/delta/delta-93.htm. [Nedlasta 23.05.01]
Statens kartverk 2001b. Miljøenheten. Tilgjengeleg frå: URL http://www.statkart.no/skme/produkt/delta/delta- 86.htm. [Nedlasta 23.05.01]
Statistisk sentralbyrå 2000. Jordbrukstelling 1999 – Tall for kommunene. Tilgjengeleg frå: URL http://www.ssb.no/kommuner/jordbruk/. [Nedlasta 14.12.00]
St. prp. nr. 12. 1985-1986. Om samtykke til ratifikasjon av 19. september 1979 vedrørende vern av alle europeiske planter og dyr og deres naturlige leveområder (Bernkonvensjonen), med visse forbehold, og under angivelse av erklæring av 25. oktober 1985. I Trandem, N. 1999. Kompendium for forberedelse til seminarene i NF 210 våren 1999. IBN, NLH. 4 s.
St. prp. nr. 118. 1991-1992. Verneplan IV for vassdrag. Olje- og energidepartementet. 128 s.
St. prp. nr. 56. 1992–1993. Om samtykke til ratifikasjon av en konvensjon om biologisk mangfold av 22. mai 1992. Utenriksdepartementet. 46 s.
Suominen, J. 1969. The plant cover of Finnish railway embankments and the ecology of their species. Annales Botanici Fennici 6: 183-235.
Svensson, L. 1996. Biologisk mångfald i skogslandskapet. Naturvårdsverket Rapport 4644: 1-37 s.
291 Litteratur
Svensson, R. 1988. Floravård i jordbrukslandskapet. Svensk Botanisk Tidsskrift 82: 458-465.
Szwed, W. & Sykora, K. V. 1996. The vegetation of road verges in the coastal dunes of the Netherlands. Folia Geobotanica Phytotaxonomica 31: 433-451.
Tait, J., Lane, A. & Carr, S. 1988. Practical conservation. Site assessment and management planning. Printed in Great Britain for Hodder and Stoughton Educational, a division of Mill Hodder and Stougton, Ltd, Road. 177 pp. ter Braak, C. J. F. & Smilauer, P. 1998. CANOCO Reference manual and user’s guide to Canoco for Windows. Software for canonical community ordination (version 4). Centre for Biometry Wageningen. 351 pp.
Tilman, D. 1982. Resource competition and community structure. Princeton University Press, Princeton, New Jersey. 296 pp.
Tilman, D. 1987. Secondary succession and the pattern of plant dominance along experimental nitrogen gradients. Ecological Monographs 57: 1989-214.
Tilman, D. 1988. Plant strategies and the dynamics and structure of plant communities. Princeton University Press, Princeton, NJ. 360 pp.
Ullmann, I., Bannister, P. & Wilson, B. 1998. Lateral differentiation and the role of exotic species in roadside vegetation in southern New Zealand. Flora 193: 149-164.
Ullmann, I. & Heindl, B. 1989. Geographical and ecological differentiation of roadside vegetation in temperate Europe. Review. Botanica Acta 102: 261-269.
Ullmann, I., Heindl, B., Fleckenstein, M. & Mengling, I. 1988. Die strassenbegleitende Vegetation des Mainfränkischen Wärmegebietes. Berichte der Bayerische Akademie für Naturschutz und Landschaftspflege 12: 141-187.
Vägverket. 1996. Artrikare vägkanter – en idèskrift. Borlänge: Svenska Vägverket. 48 s.
Ve, S. 1968. Utbreidsla og høgdegrensor til skog-, tre- og buskeslag i Sogndal og Hafslo. Norges allmenvitenskapelige forskningsråd. 108 s.
Walker, B. H. 1992. Biodiversity and ecological redundancy. Conservation Biology 6: 18-23.
Way, J. M. 1969. Road verges. Their function and management. Symposium Proceedings. The Commonwealth Hall. 93 pp.
Way, J. M. 1977. Roadside verges and conservation in Britain: A review. Biological Conservation 12: 65-74.
Willems, J. H., Peet, R. H. & Bik, L. 1993. Changes in chalk-grassland structure and species richness resulting from selective nutrient additions. Journal of Vegetation Science 4: 203-212.
Williams, P., Gibbons, D., Margules, C., Rebelo, A. Humphries, C. & Pressey, R. 1996. A comparison of richness hotspots, rarity hotspots, and complementary areas for conserving diversity of British Birds. Conservation Biology 10: 155-174.
Wilson, E. D. (ed.) 1988. Biodiversity National academy press. Washington, D. C. 521 pp.
Wilson, S. D. & Tilman, D. 1993. Plant competition and resource availability in response to disturbance and fertilization. Ecology 74: 599-611.
XV Nordic Mycological Congress Sogndal 2000. Excursion descriptions. Tilgjengeleg frå: URL http://www.nhm.uio.no/botanisk/sopp/nmc15/. [Nedlasta 21.03.01]
292 VEDLEGG 1
VEDLEGG 1
Område med verdi for biologisk mangfald i Sogndal som er omfatta av nasjonalt vern
Område verna etter Naturvernlova Vern av spesielle naturvernområde eller førekomstar av natur skjer først og fremst i medhald av Naturvernlova (”Lov om naturvern” av 19.juni 1970, nr.63). I område som er verna etter naturvernlova er det ikkje tillate med tiltak som i vesentleg grad påverkar eller endrar naturen. Følgjande område i Songdal er verna etter Naturvernlova (Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 1999a):
Jostedalen nasjonalpark: Jostedalsbreen er den største isbreen på fastlandet i Europa. Breen er omgitt av eit mektig landskap med store kontrastar innafor korte avstandar. Området utgjer eit naturlaboratorium av høgste interesse, fordi bresituasjonen er dynamisk alt etter klima- svingingane. Området inneheld fleire verneverdige førekomstar (m.a. geomorfologi, kvartærgeologi, vegetasjon/botanikk, limnologi, typevassdrag). Totalt omfattar nasjonalparken omlag 1310 km2.
Fimreiteholmane naturreservat: Området utgjer ein av naturtypane i DN-handbok 13-1999, jfr. lokalitet nr. 86 s. 205 kap. 5.1 for nærare opplysningar.
Bøyaøyri naturreservat: Området utgjer ein av naturtypane i DN-handbok 13-1999, jfr. lokalitet nr. 90 s. 213 kap. 5.1 for nærare opplysningar.
Vassdrag verna etter vassdragslova Dette er vern etter vedtak i Stortinget og ikkje etter lov. I Sogndal er Sogndalselvi verna i Verneplan IV (Direktoratet for naturforvaltning 2001c) mellom anna på grunn av store naturfaglege verdiar og spennvidda av naturtypar (St. prp. nr. 118).
Formelt er vassdraga berre verna mot kraftutbygging. Det er såleis viktig at naturtypekartlegginga femner naturtypelokalitetar som er knytt til Sogndalselvi for å ivareta viktige naturkvalitetar med omsyn til biologisk mangfald, t.d. lokalitet nr. 51 Selseng-Søylane og lokalitet nr. 52 Anestølen (kap 5.1).
293 VEDLEGG 2
VEDLEGG 2
Dei sju hovudnaturtypane med tilhøyrande 56 naturtypar, som er viktige for biologisk mangfald (Direktoratet for naturforvaltning 1999a).
Myr Rasmark, Fjell Kulturlandskap Ferskvatn/ Skog Kyst og berg og våtmark havstrand kantkratt Intakt Sørvendte Kalkrike Slåtteenger Deltaområde Rik Grunne låglands berg og område edellauvskog straumar myr rasmarker i fjellet Slåttemyr Mudderbankar Gamal Undervasseng Høgmyr Kantkratt Artsrike Kroksjøar, edellauvskog vegkantar flaumdammar og Sanddyner Terreng- meandrerande Kalkskog dekkande Naturbeitemark elveparti Sandstrender myr Bjørkeskog Hagemark Større elveører med Strandeng og Palsmyr høgstauder strandsump Skogsbeite Fossesprøyt- Tangvollar Rikmyr Kystlynghei soner Gråor- heggeskog Brakkvass- Kjelde og Kalkrike enger Viktige kjeldebekk bekkedrag Rikare delta Fuktenger sumpskog Kalksjøar Brakkvasspollar Småbiotopar Gamal Kalkrike Rike kultur- lauvskog Store, gamle landskapssjøar strandberg tre Urskog/ Dammar Parklandskap gamalskog Naturleg Bekkekløfter Erstatnings- fisketomme biotopar innsjøar og Brannfelt tjørn Skrotemark Kystgranskog Grotter/gruver Ikkje forsura restområde Kystfuruskog
294 VEDLEGG 3
VEDLEGG 3
Liste over alle artar som er nemnde i oppgåva, sorterte etter artsgrupper og deretter alfabetisk etter norsk namn med tilhøyrande vitskapleg namn. Status viser eventuell raudlistekategori eller om det er ein ansvarsart. E = Direkte trua, V = Sårbar, R = Sjeldan, DC = Omsynskrevjande, DM = Bør overvakast, AE = europeisk ansvarsart, AF = norsk ansvarsart.
Artsgruppe Norsk namn Vitskapleg namn Status
Sopp Barstrøslørsopp Cortinarius fraudulosus DC Begerfingersopp Clavicorona pyxidata DC Beisk slørsopp Cortinarius caesiostramineus DC Beisk storpigg Sarcodon scabrosus V Blåfotstorpigg Sarcodon glaucopus V Brun engvokssopp Hygrocybe colemanniana V Brun ospekjuke Inonotus rheades Duftvokssopp Hygrophorus agathosmus Fiolett knollslørsopp Cortinarius pseudoglaucopus E Fiolettriske Lactarius violascens Flatkjuke Ganoderma applanatum Furufåresopp Albatrellus subrubescens DC Furugråkjuke Boletopsis grisea DC Glassblå raudskivesopp Entoloma caeruleopolitum DC Glatt storpigg Sarcodon leucopus DC Grånande seigsopp Marasmius wynnei V Gullrandslørsopp Cortinarius aureopulverulentus DC Indigobarksopp Pulcherricium caeruleum DC Jodoformhette Mycena arcangeliana V Jodoformkremle Russula turci R Kalkrøyksopp Bovista tomentosa DC Karminslørsopp Cortinarius anthracinus R Korallpiggsopp Hericium Coralloides DC Kvit åmeklubbe Cordyceps bifusispora R Lappslørsopp Cortinarius lapponicus V Lauvpiggbevre Protodontia subgelatinosa DC Lillariske Lactarius lilacinus Liten sotgråhatt Lyophyllum semitale R Lurvesøtpigg Bankera fuligineoalba R Narrepiggsopp Kavinia himantia DC Navlevæpnarhatt Rhodocybe hirneola R Oliven kanelslørsopp Cortinarius olivaceofuscus DC Ospekvitkjuke Antrodia pulvinascens R Pelskjuke Inonotus hispidus V Piggspora gråhatt Lyophyllum tylicolor R Pukkelkremle Russula coerulea R Rosenfotkremle Russula roseipes V Rustkjuke Phellinus ferruginosus DC Røsslyngbarksopp Aleurodiscus norvegicus R Safranslørsopp Cortinarius fulmineus R
295 VEDLEGG 3
Artsgruppe Norsk navn Vitskapleg namn Status
Sopp Skarp orekremle Russula alnetorum R Skjegghatt Ripartites tricholoma R Skrukkeøre Auricularia mesentrica Skumkjuke Spongipellis spumeus Slank bananslørsopp Cortinarius mussivus DC Slirevæpnarhatt Rhodocybe stangliana E Stålblå slørsopp Cortinarius emunctus R Svartkvit sølvpigg Phellodon melaleucus DC Svartspetta musserong Tricholoma atrosquamosum DC Svovelslørsopp Cortinarius sulfurinus DC Syltejordstjerne Geastrum quadrifidum DC Sølvslørsopp Cortinarius urbicus DC Bulgariella pulla R Cortinarius corrosus DC Cortinarius violaceocinereus V Hyphodermella corrugata R Leucopaxillus alboalutaceus R Russula pumila Trechispora lunata DC Vararia investiens R
Lav Bleikdoggnål Sclerophora nivea Blådoggnål Sclerophora farinacea Glattvrenge Nephroma bellum Kvithovudnål Cybebe gracilenta Kvitkrull Cladonia stellaris Kystdoggnål Sclerophora peronella Kystfiltlav Pannaria rubiginosa AF Lungenever Lobaria pulmonaria Snøskjerpe Cetraria delisei AF Sølvnever Lobaria amplissima
Mose Brunklomose Drepanocladus revolvens Engkransmose Rhytiadiadelphus squarrosus Fjordknausing Grimmia laevigata DM Kystkransemose Rhytidiadelphus loreus Myrstjernemose Campylium stellatum Rusttorvmose Sphagnum fuscum Torvmose Spagnum sp.
Karplanter Alm Ulmus glabra Ask Fraxinus excelsior Augnetrøst sp. Euphrasia sp. Bakkemynte Acinos arvensis Bakkesøte Gentianèlla campèstris Beitestorr Carex serotina ssp. serotina
296 VEDLEGG 3
Artsgruppe Norsk namn Vitskapleg namn Status
Karplanter Bekkeblom Caltha palustris Bekkekarse Cardamine amara Bekkesildre Saxifraga rivularis Bergfrue Saxifraga cotyledon Bergmynte Origanum vulgare Bergperikum Hypericum montanum Bitterbergknapp Sedum acre Bjønnbrodd Tofieldia pusilla Bjønnkam Blechnum spicant Bjønnskjegg Trichophorum cespitosum Bladfaks Bromus inermis Bleikstorr Carex pallescens Bleikvier Salix hastata Blokkebær Vaccinium uliginosum Blystorr Carex livida Blåbær Vaccinium myrtillus Blåklokke Campanula rotundifolia Blåknapp Succisa pratensis Blåkoll Prunella vulgaris Blåtopp Molinia caerulea Breiflangre Epipactis hellerborine Breiull Eriophorum latifolium Bringebær Rubus idaeus Brudespore Gymnadenia conopsea Brunrot Scorphularia nodosa Bukkeblad Menyanthes trifoliata Buskfuru Pinus mugo ssp.mugo Douglasgran Pseudotsuga menziesii Dunhavre Avenula pubescens Duskull Eriophorum angustifolium ssp. angustifolium Dvergsmyle Aira praecox Eik sp. Quercus sp. Einer Juniperus communis Einstape Pteridium aquilinum Engfiol Viola canina ssp. canina Engfrytle-gruppa Luzula multiflora ssp. multiflora Enghumleblom Geum rivale Engkarse Cardamine pratensis Engknoppurt Centaurea jacea Engkvein Agrostis capillaris Engnellik Dianthus deltoides Engrapp Poa pratensis ssp. pratensis Engreverumpe Alopecurus pratensis ssp. pratensis Engsmelle Silene vulgaris Engsnelle Equisetum pratense Engsoleie Ranunculus acris
297 VEDLEGG 3
Artsgruppe Norsk namn Vitskapleg namn Status
Karplanter Engsvingel Festuca pratensis Engsyre Rumex acetosa Engtjæreblom Lychnis viscaria Evjesoleie Ranunculus reptans Fagerknoppurt Centaurea scabiosa Falkbregne Polystichum aculeatum Finnskjegg Nardus stricta Firblad Paris quadrifolia Firkantperikum Hypericum maculatum Fjellbakkestjerne Erigeron borealis Fjellfiol Viola biflora Fjellkvann Angelica archangelica ssp. archangelica Fjellmarikåpe Alchemilla alpina Fjellsyre Oxyria digyna Fjelltistel Saussurea alpina Fjelltjæreblom Lychnis alpina Fjøresivaks Eleocharis uniglumis Flaskestorr Carex rostrata Flekkmarihand Dactylorhiza maculata Flekkmure Potentilla cranzii Fugletelg Gymnocarpium dryopteris Fuglevikke Vicia cracca Furu Pinus sylvestris Følblom Leontodon autumnalis Gaukesyre Oxalis acetocella Geitrams Epilobium angustifolium Gjeldkarve Pimpinella saxifraga Gjerdevikke Vicia sepium Gjetartaske Capsella bursa-pastoris Gran Picea abies Groblad Plantago major Grønstorr Carex demissa Grønvier Salix phylicifolia Gråor Alnus incana Gråstorr Carex canescens Gulaks Anthoxanthum odoratum Gullkløver Trifolium aureum Gulmaure Galium verum Gulsildre Saxifraga aizoides Gulskolm Lathyrus pratensis Gulstorr Carex flava Gåsemure Potentilla anserina Hanekam Lychnis flos-cuculi Harerug Bistorta vivipara Harestorr Carex ovinalis Hassel Corylus avellana Hegg Prunus padus
298 VEDLEGG 3
Artsgruppe Norsk namn Vitskapleg namn Status
Karplanter Hengjeaks Melica nutans Hengjebjørk Betula pendula Hengjeveng Phegopteris connectilis Hestehov Tussilago farfara Hjartegras Briza media Hundegras Dactylis glomerata Hundekjeks Anthriscus sylvestris Hundekvein Agrostis canina Hundekveke Elymus caninus Hyll sp. Sambucus sp. Hårfrytle Luzula pilosa Hårsvæve Hieracium pilosella Jonsokkoll Ajuga pyrimidalis Jåblom Parnassia palustris Kantkonvall Polygonatum odoratum Karve Carum carvi Kattefot Antennaria dioica Kattehale Lythraceae salicaria Klokkelyng Erica tetralix Klovasshår Callitriche hamulata Klubbestorr Carex buxbaumii ssp. buxbaumii Knegras Danthonia decumbens Knerot Goodyera repens Knollerteknapp Lathyrus linifolius Kransmynte Clinopodium vulgare Kratthumleblom Geum urbanum Krattlodnegras Holcus mollis Krattmjølke Epilobium montanum Krekling Empetrum nigrum ssp. nigrum Krossknapp Glechoma hederacea Krossved Viburnum opulus Krushøymole Rumex crispus Krypkvein Agrostis stolonifera Krypsoleie Ranunculus repens Kvann Angelica archangelica Kvass-storr Carex acuta Kvit jonsokblom Silene latifolia ssp. alba Kvitbergknapp Sedum album Kvitbladtistel Cirsium helenioides Kvitkløver Trifolium repens Kvitlyng Andromeda polifolia Kvitmaure Galium boreale Kvitmyrak Rhynchospora alba Lakrismjelt Astragalus glycyphyllos Lind Tilia cordata Linnea Linnaea borealis Lintorskemunn Linaria vulgaris
299 VEDLEGG 3
Artsgruppe Norsk namn Vitskapleg namn Status
Karplanter Lundgrønaks Brachypodium sylvaticum Lundrapp Poa nemoralis Lækjeveronika Veronica officinalis Lønn sp. Acer sp. Løvetann Taraxacum sp. Marikåpe sp. Alchemilla coll. Marimjelle Melampyrum sp. Markjordbær Fragaria vesca Markrapp Poa trivialis Maure sp. Galium sp. Minneblom Myosotis sp. Mjødurt Filipendula ulmaria Mjølbær Arctostaphylos uva-ursi Molte Rubus chamaemorus Myrfiol Viola palustris Myrhatt Potentilla palustris Myrkråkefot Lycopodiella inundata Myrtistel Cirsium palustre Myske Galium odoratum Myskegras Milium effusum Nikkevintergrøn Orthilia secunda Norsk asal Sorbus norvegica Norsk vintergrøn Pyrola norvegica Nype Rosa sp. Nyseryllik Achillea ptarmica Olavsstake Moneses uniflora Osp Populus tremula Paddesiv Juncus bufonius ssp. bufonius Perlevintergrøn Pyrola minor Piggstorr Carex pairaei Platanlønn Acer pseudoplat Pors Myrica gale Prestekrage Leucanthemum vulgare Prikkperikum Hypericum perforatum Pølstorr Carex mackenziei Rabbesiv Juncaceae trifidus Rabbestorr Carex glacialis Rapp sp. Poa sp. Raud jonsokblom Silene dioica Raudflangre Epipactis atrorubens Raudkløver Trifolium pratense Raudknapp Knautia arvensis Raudsildre Saxifraga oppositifolia Raudsvingel Festuca rubra Reinrose Dryas octopetala Revebjølle Digitalis purpurea Rogn Sorbus aucuparia
300 VEDLEGG 3
Artsgruppe Norsk namn Vitskapleg namn Status
Karplanter Rome Narthecium ossifragum Rosenrot Rhodiola rosea Rundskolm Anthyllis vulneraria Rustsivaks Blysmus rufus Ryllik Achillea millefolium Røsslyng Calluna vulgaris Saltsiv Juncus gerardii Sauesvingel Festuca ovina ssp. ovina Selje Salix caprea Sevblom Scheuchzeriaceae palustris Skjermsvæve Hieracium umbellatum Skogarve Cerastium fontanum ssp. fontanum Skogburkne Athyrium filix-femina Skogfaks Bromus benekenii Skogfiol Viola riviniana Skogpersille Aethusa cynapium ssp. cynapioides Skogrøyrkvein Calamagrostis purpurea Skogskolm Lathyrus sylvestris Skogsnelle Equisetum sylvaticum Skogstjerneblom Stellaria nemorum Skogstorkenebb Geranium sylvaticum Skogsvinerot Stachys sylvatica Skogvikke Vicia sylvatica Skoresildre Saxifraga adscendens Sløkje Angelica sylvestris Slåttestorr Carex nigra Smalkjempe Plantago lanceolata Smalsyre Rumex acetocella ssp. tenuifolius Smyle Deschampsia flexuosa Smørbukk Sedum telephium Smørtelg Oreopteris limbosperma Småbergknapp Sedum annuum Småbjønnskjegg Trichophorum cespitosum Småblærerot Utricularia minor Småengkall Rhinanthus minor Småsivaks Eleocharis quinqueflora Småsmelle Silene rupestris Småtviblad Listera cordata Småvasshår Callitriche palustris Snauveronika Veronica serpyllifolia Snøsildre Saxifraga nivalis Snøsøte Gentania nivalis Spisslønn Acer platanoides Springfrø Impatiens noli-tangere Stankstorkenebb Geranium robertianum Steinnype Rosa canina Stemorsblom Viola tricolor
301 VEDLEGG 3
Artsgruppe Norsk namn Vitskapleg namn Status
Karplanter Stjernesildre Saxifraga stellaris Stjernestorr Carex echinta Storblåfjør Polygala vulgaris Storklokke Campanula latifolia Storkvein Agrostis gigantea Stornesle Urtica dioica Storr Carex sp. Strandkjempe Plantago maritima Strandkryp Glaux maritima Strandrøyr Phalaris arundinaceae Strengstorr Carex chordorrhiza Strutseveng Matteuccia struthiopteris Sumphaukeskjegg Crepis paludosa Sumpmaure Galium uliginosum Svallerkål Aegopodium podagraria Svarterteknapp Lathyrus niger Svartor Alnus glutinosa Svartstorr Carex atrata Svarttopp Bartsia alpina Svartvier Salix myrsinifolia Sveltull Trichophorum alpinum Svæve sp. Hieracium sp. Sylblad Subularia aquatica Sølvasal Sorbus aria R Sølvbunke Deschampsia cespitosa Sølvmure Potentilla argentea Sølvvier Salix glauca ssp. Glauca Taggbregne Polystichum lonchitis Takfaks Bromus tectorum R Takrøyr Phragmites australis Tepperot Potentilla erecta Tiriltunge Lotus corniculatus Torvull Eriophorum vaginatum Tranebær Vaccinium oxycoccus Trollbær Actaea spicata Trollurt Circaea alpina Trådrapp Poa pratensis ssp. angustifolia Tunbalderbrå Chamomilla suaveolens Tungras Polygonum aviculare Tunrapp Poa annua Turt Cicerbita alpina Tuvesildre Saxifraga cespitosa Tviskjeggveronika Veronica chamaedrys Tyrihjelm Aconitum septentrionale Tytebær Vaccinium vitis-idaea Tågebær Rubus saxatilis Ullvier Salix lanata
302 VEDLEGG 3
Artsgruppe Norsk namn Vitskapleg namn Status
Karpanter Vaniljerot Monotropa hypopitys Vanleg bjørk Betula pubescens ssp. pubescens Vanleg høymole Rumex longifolius Vassarve Stellaria media Veikveronika Veronica scutellata Vendelrot Valeriana sambucifolia Vier Salix sp. Vill-lin Linum catharticum Vivendel Lonicera periclymenum Vårarve Cerastium semidecandrum Vårerteknapp Lathyrus vernus Vårmarihand Orchis mascula Vårpengeurt Thlaspi caerulescens Vårskrinneblom Arabis thaliana Åkerdylle Sonchus arvensis Åkerkål Brassica rapa ssp. campestris Åkermåne Agrimonia eupatoria Åkersnelle Equisetum arvense ssp. arvense
Insekt Husbukk Hylotrupes bajulus Cionus alauda DC Conopalpus testaceus DC Diplocoelus fagi DC Panagaeus bipustulatus V
Fisk Laks Salmo salar Aure Salmo trutta
Fugl Bergand Aythya marila DM Dvergspett Dendrocopos minor DC Enkeltbekkasin Gallinago gallinago Fiskemåse Larus canus Fjellvåk Buteo lagopus Flaggspett Dendrocopos major Grønspett Picus viridis Grågås Anser anser Gråhegre Ardea cinerea Gråspett Picus canus DC Gråmåse Larus argentatus Haukugle Surnia ulula Havørn Hailaeetus albicilla DC Hettemåse Larus ridibundus Hornugle Asio otus Hubro Bubo Bubo V Hønsehauk Accipiter gentilis V Jaktfalk Falco rusticolus V Kattugle Strix aluco
303 VEDLEGG 3
Artsgruppe Norsk namn Vitskapleg namn Status
Fugl Kjernebitar Coccothraustes coccothraustes Kongeørn Aquila chrysaetos R Krikkand Anas crecca Kvitkinngås Branta leucopsis Kvitryggspett Dendrocopos leucotos V Laksand Mergus merganser Lirype Lagopus lagopus Makrellterne Sterna hirundo Måse sp. Laridae sp. Orrfugl Tetrao tetrix Perleugle Aegolius funereus Raudstilk Tringa totanus AF Rugde Scolopax rusticola Sandsvale Riparia riparia Siland Mergus serrator AF Skogdue Columba oenas V Skogsnipe Tringa ochropus Smålom Gavia stellata DC Småspove Numenius phaeopus Snøugle Nyctea scandiaca V Sporvehauk Accipiter nisus Sporveugle Glaucidium passerinum Stokkand Anas platyrhynchos Storfugl Tetrao urogallus Strandsnipe Actitis hypoleucos Svartand Melanitta nigra DM Svartbak Larus marinus Svartspett Dryocopus martius Symjesnipe Phalaropus lobatus Sædgås Anser fabalis DC Taffeland Aythya ferina Terne sp. Sternidae sp. Tjeld Haematopodidae Trane Grus grus DM Trekrypar Certhia familiaris Tretåspett Picoides tridactylus Vipe Vanellus vanellus
Pattedyr Brandtflaggermus Myotis brandtii DM Gaupe Lynx lynx DM Hjort Cervus elaphus Jerv Gulo gulo R Langøyreflaggermus Plecotus auritus DM Nordisk flaggermus Eptesicus nilssonii Oter Lutra lutra DM Piggsvin Erinaceus europaeus DM Skjeggflaggermus Myotis mystacinus DM
304 VEDLEGG 4
VEDLEGG 4
Oversikt over vegetasjonstypar og undertypar som er nemnde på faktaarka for dei ulike naturtypelokalitetane i kap. 5.1. Presentasjonen av vegetasjonstypane og undertypane med namn og kodar følgjer klassifikasjonssystemet i Fremstad (1997).
A1a Lavskog D2a Lågurt-edellauvskog Lav-furu-utforming Lågurt-eikeskog A2 Bærlyngskog D2c Lågurt-edellauvskog A2a Bærlyngskog Rike kyst-hasselkratt Tytebær- utforming D2d Lågurt-edellauvskog A2b Bærlyngskog Rike kyst-hasselkratt, Austleg utforming Krekling-sauesvingel-utforming D4 Alm-lindeskog A2c Bærlyngskog D4a Alm-lindeskog Tytebær-krekling-utforming Austleg utforming A3 Røsslyng-blokkbærfuruskog D4c Alm-lindeskog A3a Røsslyng-blokkebærfuruskog Vestleg utforming Innland-utforming D5 Gråor-almeskog A4 Blåbærskog D6 Or-askeskog A4a Blåbærskog D6a Or-askeskog Blåbær-utforming Or-ask-utforming A4b Blåbærskog E1 Fattig sumpskog Blåbær-skrubbær-utforming E3b Gråor-bjørk-viersump og –kratt A5 Småbregneskog Svartvier-grønvier-utforming A5a Småbregneskog F1b Rasmark Småbregne-lågland-utforming Gras-urt-utforming med fuktartar A5c Småbregneskog F3b Bergknaus og bergflate Småbregne-fjellskog-utforming Bakkemynte-kvitbergknapp-utforming A7b Grasdominert fattigskog F4 Urterik kant Smyle-utforming G1 Fuktig fattigeng B1 Lågurtskogvegetasjon G4 Frisk fattigeng B1b Lågurtskogvegetasjon Engkvein-raudsvingel-gulaks-eng Oseanisk lågland-utforming G4a Frisk fattigeng B2 Kalklågurtskog Engkvein-raudsvingel-gulaks-eng Vanleg utforming B2a Kalklågurtskog Xerofil furu-utforming G7 Frisk/tørr middels baserik eng, helst i låglandet, B2b Kalklågurtskog Tørreng, tjæreblom-eng, dunhavre-eng Mesofil furu-utforming (frisk furuskog) C1b Storbregneskog G7a Frisk/tørr middels baserik eng, Storbregne-bjørk-utforming helst i låglandet, Tørreng, tjæreblom-eng, dunhavre-eng C1c Storbregneskog Engtjæreblom-utforming Smørtelg-bjørk-utforming G7b Frisk/tørr middels baserik eng, C2 Høgstaudebjørkeskog og helst i låglandet, Høgstaudegranskog Tørreng, tjæreblom-eng, dunhavre-eng C2a Høgstaudebjørkeskog og Dunhavre-dunkjempe-utforming Høgstaudegranskog, Høgstaude-bjørk-utforming G12 Våt/fuktig, middels næringsrik eng G12c Våt/fuktig, middels næringsrik eng C3 Gråor-heggeskog Mjødurt-utforming C3a Gråor-heggeskog Høgstaude-strutseveng-utforming G13 Frisk, næringsrik "natureng" Skogstorkenebb-eng, ballblom-eng C3d Gråor-heggeskog Sølvbunke-utforming J1 Tre-/skogvokst ombrotrof myr J2 Ombrotrof tuemyr
305 VEDLEGG 4
J3 Ombrotrof fastmattemyr K1a Skog-/krattvokst fattigmyr Skogmyr-utforming K1c Skog-/krattvokst fattigmyr Pors-utforming K2 Fattig tuemyr K3 Fattig fastmattemyr K3a Fattig fastmattemyr Klokkelyng-rome-utforming K4 Fattig mjukmatte/lausbotnmyr K4a Fattig mjukmatte/lausbotnmyr, Mjukmatte- utforming K4b Fattig mjukmatte/lausbotnmyr Lausbotn-utforming K4c Fattig mjukmatte/lausbotnmyr Høgstorr-utforming L2 Intermediær fastmattemyr L3 Intermediær mjukmatte/lausbotnmyr M2 Middelsrik fastmattemyr M4 Rik mjukmatte/lausbotnmyr Q3 Elveøyrkratt Q4a Fosse-eng Mose-utforming Q4c Fosse-eng Høgstaude-utforming R4a Reinrose-kantlyng-moserabb Reinrose-mose-utforming S3a Blåbær-blålynghei og kreklinghei Tørr utforming S4 Flekkmure-harerugeng T1b Grassnøleie Smyle-fjellgulask-utforming T2 Fattig engsnøleie T6a Rynkevier-polarvier-snøleie Rynkevier-utforming T9a Rikt våtsnøleie Sildre-snøarve-utforming T10 Bregnesnøleie U2 Havgras/tjønnaks-undervasseng U4 Nedre og midtre salteng Saltgras/ishavsstarr-salteng U8d Brakkvass-sump Takrøyr-utforming U8e Brakkvass-sump Strandrøyr-utforming U9 Sumpstrand U9a Sumpstrand Mjødurt-utforming V2a Fleirårig gras/urte-tangvoll Lågurt-utforming V2b Fleirårig gras/urte-tangvoll Høgurt-utforming X1b Strandberg Rik utforming
306 VEDLEGG 5
VEDLEGG 5
Skjermbilde Natur2000
307 VEDLEGG 6
VEDLEGG 6
Kartlagde naturtypelokalitetar som er viktige for biologisk mangfald i Sogndal kommune. Lokalitetsnummeret (Nr.) tilsvarer det siste eller dei to siste siffera i lokalitetsnummeret på faktaarka i kap. 5.1.
Hovudnaturtype Naturtype Nr. Namn Verdi Side
Myr Intakt låglandsmyr 1 Vestreimsmyra C 42 Rikmyr 2 Svartaholstjørn C 44 Rasmark, berg Sørvendt berg og rasmark 3 Nornes B 46 og kantkratt Sørvendt berg og rasmark 4 Svartaholsberget - Turlifjell B 48 Fjell Kalkrike område i fjellet 5 Reppanipa A 50 Kalkrike område i fjellet 6 Tylderingen B 52 Kulturlandskap Slåtteenger 7 Holm B 54 Slåtteenger 8 Øvre Haukås B 56 Slåtteenger 9 Rudsvikstølen B 58 Slåtteenger 10 Eskestrond B 60 Slåtteenger 11 Eskestrond aust B 62 Slåtteenger 12 Haukåsenga C 64 Slåtteenger 13 Skarsbø B 66 Slåtteenger 14 Rygg B 67 Slåtteenger 15 Lauvhaug A 69 Slåtteenger 16 Drivdal C 71 Slåtteenger 17 Raudboti B 73 Slåtteenger 18 Heimdal B 75 Artsrike vegkantar 19 Rv 5 Fatlaberget A 77 Artsrike vegkantar 20 Øvstedalen - Skarsbø B 79 Artsrike vegkantar 21 Stedjeberget nord C 81 Artsrike vegkantar 22 Loftesnes B 82 Artsrike vegkantar 23 Kløv C 84 Artsrike vegkantar 24 Stenehjem aust B 86 Artsrike vegkantar 25 Ospesete B 88 Naturbeitemark 26 Flugeim B 90 Naturbeitemark 27 Røvhaugane B 92 Naturbeitemark 28 Flotshaugen B 94 Naturbeitemark 29 Vetlestølen C 96 Naturbeitemark 30 Krosskleivane B 98 Naturbeitemark 31 Bjørgi B 100 Naturbeitemark 32 Dal-Helgasete A 102 Naturbeitemark 33 Distad B 104 Naturbeitemark 34 Supphelledalen vest C 106 Hagemark 35 Ryssedalen C 108 Hagemark 36 Eskestrond vest A 110 Hagemark 37 Hjellsmyri B 112 Hagemark 38 Uglane C 114 Hagemark 39 Vestreim B 116 Hagemark 40 Stenehjem B 118 Hagemark 41 England B 120 Hagemark 42 Bøyadalen C 122 Skogsbeite 43 Anestølen nord B 124
308 VEDLEGG 6
Hovudnaturtype Naturtype Nr. Namn Verdi Side Parklandskap 44 Amblegard C 126 Erstatningsbiotopar 45 Norum kyrkje A 128 Erstatningsbiotopar 46 Kaupanger stavkyrkje A 130 Erstatningsbiotopar 47 Stedje kyrkje B 132 Erstatningsbiotopar 48 Loftesneshola B 134 Erstatningsbiotopar 49 Skjeldestad B 136 Erstatningsbiotopar 50 Årøy B 137 Ferskvatn/ Deltaområde 51 Selseng - Søylane B 139 våtmark Deltaområde 52 Anestølen B 141 Fossesprøytsoner 53 Fardalsfossen C 143 Fossesprøytsoner 54 Svedalsfossen C 144 Viktige bekkedrag 55 Svartaholsgrovi B 146 Skog Rik edellauvskog 56 Meisauri A 148 Rik edellauvskog 57 Fagersand A 150 Rik edellauvskog 58 Fatlaberget A 152 Rik edellauvskog 59 Ylvisåker A 154 Rik edellauvskog 60 Bondeviki B 156 Rik edellauvskog 61 Stedjeberget A 158 Rik edellauvskog 62 Loftesnes aust A 160 Rik edellauvskog 63 Steig B 162 Rik edellauvskog 64 Bjåstad-Lidal A 164 Rik edellauvskog 65 Mundalsdalen B 166 Kalkskog 66 Kaupanger sentrum A 168 Kalkskog 67 Vikane-Valeberg B 170 Bjørkeskog med høgstauder 68 Hangsetedalen A 172 Bjørkeskog med høgstauder 69 Togga A 174 Gråor-heggeskog 70 Brannholten A 176 Gråor-heggeskog 71 Supphelledalen aust A 178 Gamal lauvskog 72 Søredemma C 180 Gamal lauvskog 73 Skorsflatane A 182 Gamal lauvskog 74 Amla sør B 184 Gamal lauvskog 75 Bjørk A 186 Gamal lauvskog 76 Industrifeltet C 188 Gamal lauvskog 77 Stedjeåsen C 190 Gamal lauvskog 78 Lereim A 192 Gamal lauvskog 79 Skogasetdalen A 194 Gamal lauvskog 80 Drivdalsgrovi B 196 Urskog/gamalskog 81 Fimreiteåsen A 198 Urskog/gamalskog 82 Kyndilstjødni B 200 Urskog/gamalskog 83 Rudsstølen A 202 Urskog/gamalskog 84 Middagshaugen A 204 Bekkekløfter 85 Hølsete C 206 Havstrand/kyst Strandeng og strandsump 86 Fimreiteholmane naturreservat B 208 Strandeng og strandsump 87 Leirviki B 210 Strandeng og strandsump 88 Vandanes B 212 Brakkvassdelta 89 Nagløyri B 214 Brakkvassdelta 90 Bøyaøyri naturreservat B 216 Andre viktige førekomstar 91 Venesholmane C 218 Andre viktige førekomstar 92 Vetleøyna-Storeøyna C 220
309 VEDLEGG 7
Stadfestinga til dei undersøkte vegstrekningane i Sogndalsdalen er gitt i tabellen nedanfor. Innanfor hovudparsell 1 (HP01) er kvar lokalitet stadfesta med nemninga Fv211HP01 for austsida og Fv212HP01 for vestsida. Avstanden til eit bestemt område frå startpunktet på fylkesvegen er gitt i km og m, målt etter skilt som er sette opp for kvar halve km langs fylkesvegane. Stadfestinga for den første lokaliteten på austsida som ligg på venstre (V) side ved vegen vert til dømes Fv211.HP01KM15 01V.
Tabellen viser lokalisering av 16 undersøkte vegkantstrekningar (Vks) på vestsida og 20 vegkantstrekningar på austsida i Sogndalsdalen, med tilhøyrande vegkanttype. (HP=hovudparsell, V=venstre side av vegkanten, H=høgre side av vegkanten).
Sek Lokalisering Vegkanttype Lengd Vks Lokalisering Vegkanttype Lengd
V1 Fv212HP01KM01 01V Friskengvegkant 25 A1 Fv211HP01KM15 01V Fyllingsvegkant 64
V2 Fv212HP01KM01 03V Skogvegkant 36 A2 Fv211HP01KM15 02H Fyllingsvegkant 62
V3 Fv212HP01KM1 03H Friskengvegkant 204,5 A3 Fv211HP01KM2 04H Tørrengvegkant 49
V4 Fv212HP01KM15 01V Skogvegkant 50 A4 Fv211HP01KM25 00H Skogvegkant 44
V5 Fv212HP01KM2 00H Tørrengvegkant 25,5 A5 Fv211HP01KM25 02H Tørrengvegkant 31
V6 Fv212HP01KM2 01V Skogvegkant 35,5 A6 Fv211HP01KM3 04H Skogvegkant 47
V7 Fv212HP01KM25 01V Fjellskjeringsvegkant 43 A7 Fv211HP01KM35 02H Skogvegkant 55
V8 Fv212HP01KM3 00V Skogvegkant 19 A8 Fv211HP01KM4 02V Tørrengvegkant 12
V9 Fv212HP01KM3 01V Friskengvegkant 16 A9 Fv211HP01KM4 03V Tørrengvegkant 30
V10 Fv212HP01 KM3 03V Skogvegkant 29 A10 Fv211HP01KM45 02H Skogvegkant 16,5
V11 Fv212HP01KM35 01H Fyllingsvegkant 28,5 A11 Fv211HP01KM5 03V Tørrengvegkant 28,5
310 Sek Lokalisering Vegkanttype Lengd Vks Lokalisering Vegkanttype Lengd
V13 Fv212HP01KM4 03H Friskengvegkant 60 A13 Fv211HP01KM65 00H Skogvegkant 27,5
V14 Fv212HP01KM45 00H Tørrengvegkant 36 A14 Fv211HP01KM65 02H Skogvegkant 23
V15 Fv212HP01KM45 02V Skogvegkant 46,5 A15 Fv211HP01KM65 03V Nitrogenrik 90 engvegkant
V16 Fv212HP01KM45 03H Fyllingsvegkant 30,5 A16 Fv211HP01KM7 01V Tørrengvegkant 37,7
A17 Fv211HP01KM75 03V Fyllingsvegkant 22
A18 Fv211HP01KM8 02V Friskengvegkant 117
A19 Fv211HP01KM9 02H Skogvegkant 22
A20 Fv211HP01KM5 02V Skogvegkant 43
311 VEDLEGG 8
VEDLEGG 8
Inndeling av artane i økologiske artsgrupper, ordna i alfabetisk rekkefølgje etter vitskaplege namn. Gruppene viser til den økologiske artsgruppa arten høyrer til i (sjå definisjon nedanfor).
(a) Tørrbakke, knaus, grusbakke (opne, tørre, noko forstyrra veksestader). (a1) Tørreng (liknar a, men er meir stabil og litt mindre forstyrra enn denne, open og med grunt jordsmonn, lågvakse feltsjikt). (b) Friskeng (fuktigare enn a1, open og med noko tjukkare jordsmonn, lågvakse feltsjikt). (c) Kunsteng/nitrogenrik eng (mykje nitrogen i jorda, høgvakse og gjerne litt friskt/frodig feltsjikt). (d) Skog (relativt lukka samfunn med lite sol i feltsjiktet). (e) Kant (femner om ulike typar kant som skogkant, vegkant, åkerkant m.m.). (f) Fukteng, grøft, myr (fuktige – våte område med relativt lågt næringsinnhald). (h) Tun, åker, skrotemark (kulturpåverka, forstyrra område, gjerne med ein del trakkslitasje). (i) Hage (kulturplanter som normalt ikkje veks vilt, men som i enkelte tilfelle kan forvilla seg). (k) Lynghei, hei (ikkje tresette veksestader i låglandet). (x) Bestemt berre til slektsnivå, og difor ikkje klassifisert til nokon primær veksestad.
Vitskapleg namn Norsk namn Gruppe Acer platanoides spisslønn d Achillea millefolium ryllik b Achillea ptarmica nyseryllik b Aconitum septentrionale tyrihjelm d Aegopodium podagraria svallerkål h Agrostis canina hundekvein f Agrostis capillaris engkvein b Agrostis gigantea storkvein h Agrostis stolonifera krypkvein f Ajuga pyrimidalis jonsokkoll b Alchemilla coll. marikåpe sp. x Alnus incana gråor d Alopecurus pratensis ssp. pratensis engreverumpe c Angelica archangelica ssp. archangelica fjellkvann f Angelica sylvestris sløkje f Antennaria dioica kattefot a1 Anthoxanthum odoratum gulaks b Anthriscus sylvestris hundekjeks c Anthyllis vulneraria rundskolm a Arabis thaliana vårskrinneblom a Artemisia vulgaris burot e Athyrium filix-femina skogburkne d Betula pubescens ssp. pubescens vanleg bjørk d Bistorta vivipara harerug b Brassica rapa ssp. campestris åkerkål h Bromus inermis bladfaks c Calluna vulgaris røsslyng k Caltha palustris bekkeblom f Campanula rotundifolia blåklokke a1 Capsella bursa-pastoris gjetartaske e Cardamine flexuosa skogkarse d Cardamine pratensis engkarse f Carex buxbaumii ssp. buxbaumii klubbestorr f Carex canescens gråstorr f Carex lasiocarpa trådstorr f
312 VEDLEGG 8
Vitskapleg namn Norsk namn Gruppe
Carex nigra slåttestorr f Carex ovalis harestorr b Carex pallescens bleikstorr b Carex paupercula frynsestorr f Carex pilulifera bråtestorr b Carex rostrata flaskestorr f Carex sp. storr sp. x Carum carvi karve b Centaurea jacea engknoppurt b Centaurea scabiosa fagerknoppurt a1 Cerastium arvense vanleg arve b Cerastium fontanum ssp. fontanum skogarve d Chamomilla suaveolens tunbalderbrå h Circaea alpina trollurt d Cirsium helenioides kvitbladtistel b Cirsium palustre myrtistel f Cirsium vulgare vegtistel e Corylus avellana hassel d Crepis paludosa sumphaukeskjegg f Dactylis glomerata hundegras c Deschampsia cespitosa sølvbunke f Deschampsia flexuosa smyle a1 Dianthus caryophyllus hagenellik i Dianthus deltoides engnellik a1 Dryopteris dilatata geittelg d Dryopteris filix-mas ormetelg e Elymus caninus hundekveke d Elymus repens kveke c Empetrum nigrum ssp. nigrum krekling f Epilobium angustifolium geitrams d Epilobium montanum krattmjølke e Equisetum arvense ssp. arvense åkersnelle e Equisetum pratense engsnelle d Equisetum sylvaticum skogsnelle d Euphrasia sp. augnetrøst sp. b Festuca ovina ssp. ovina sauesvingel a1 Festuca pratensis engsvingel c Festuca rubra raudsvingel b Filipendula ulmaria mjødurt f Fragaria vesca markjordbær a1 Fraxinus excelsior ask d Galeopsis bifida vrangdå d Galeopsis tetrahit kvassdå h Galium album stormaure c Galium aparine klengemaure c Galium boreale kvitmaure b Galium palustre myrmaure f Galium saxatile kystmaure b Galium verum gulmaure a1 Galium sp. maure sp. x Geranium sylvaticum skogstorkenebb b Geum rivale enghumleblom b Geum urbanum kratthumleblom d
313 VEDLEGG 8
Vitskapleg namn Norsk namn Gruppe
Glechoma hederacea krossknapp d Gymnocarpium dryopteris fugletelg d Hieracium pilosella hårsvæve a1 Hieracium sect. Foliosa bladsvæve b Hieracium sect. Sylvatica skogsvæve d Hieracium sect. Vulgata beitesvæve b Hieracium umbellatum skjermsvæve a1 Hieracium sp. svæve sp. x Hypericum perforatum prikkperikum a Hypericum maculatum firkantperikum b Hypochoeris radicata kystgrisøyre a Impatiens noli-tangere springfrø e Juncus articulatus ryllsiv f Juncus bufonius ssp. bufonius paddesiv h Juncus filiformis trådsiv f Juniperus communis einer a Knautia arvensis raudknapp a1 Lathyrus linifolius knollerteknapp b Lathyrus pratensis gulskolm b Leontodon autumnalis følblom b Leucanthemum vulgare prestekrage b Linaria vulgaris lintorskemunn e Linnaea borealis linnea d Lotus corniculatus tiriltunge a Luzula campestris markfrytle b Luzula multiflora ssp. multiflora engfrytle-gruppa b Luzula pilosa hårfrytle e Lychnis viscaria engtjæreblom a1 Maianthemum bifolium maiblom d Matricaria perforata ugrasbalderbrå h Matteuccia struthiopteris strutseveng d Melampyrum pratense stormarimjelle d Melampyrum sylvaticum småmarimjelle d Melica nutans hengjeaks d Milium effusum myskegras d Molinia caerulea blåtopp f Montia fontana kjeldeurt f Mycelis muralis skogsalat d Myosotis arvensis åkerminneblom h Myosotis scorpioides engminneblom f Myosotis sp. minneblom sp. x Omalotheca sylvatica skoggråurt d Orthilia secunda nikkevintergrøn d Oxalis acetocella gaukesyre d Phegopteris connectilis hengjeveng d Phleum pratense timotei c Picea abies gran d Pimpinella saxifraga gjeldkarve a1 Pinus mugo ssp.mugo buskfuru i Pinus sylvestris furu d Plantago lanceolata smalkjempe b Plantago major groblad h Poa annua tunrapp h
314 VEDLEGG 8
Vitskapleg namn Norsk namn Gruppe
Poa nemoralis lundrapp d Poa pratensis ssp. pratensis engrapp b Poa pratensis ssp. angustifolia trådrapp a Poa trivialis markrapp f Poa sp. rapp sp. x Polygonum aviculare tungras h Polypodium vulgare sisselrot a1 Populus tremula osp d Potentilla argentea sølvmure a Potentilla erecta tepperot b Potentilla thuringiaca tysk mure a Prunella vulgaris blåkoll b Prunus padus hegg d Pyrola minor perlevintergrøn d Ranunculus acris engsoleie b Ranunculus auricomus nyresoleie-gruppa b Ranunculus flammula grøftesoleie f Ranunculus repens krypsoleie c Rhinanthus minor småengkall b Rosa canina steinnype a Rosa sp. nype sp. x Rubus idaeus bringebær e Rubus saxatilis tågebær a Rumex acetosa engsyre c Rumex acetosella småsyre a Rumex acetocella ssp. tenuifolius smalsyre a Rumex crispus krushøymole c Rumex longifolius vanleg høymole c Sagina procumbens tunarve h Salix caprea selje d Salix myrsinifolia svartvier f Salix phylicifolia grønvier f Sambucus racemosa raudhyll e Sambucus sp. hyll sp. x Sedum acre bitter bergknapp a Sedum annuum småbergknapp a Sedum telephium smørbukk a Silene dioica raud jonsokblom b Silene latifolia ssp. alba kvit jonsokblom e Silene rupestris småsmelle a Silene vulgaris engsmelle a1 Solidago virgaurea gullris a1 Sonchus arvensis ssp. arvensis åkerdylle e Sorbus aucuparia rogn d Spergula arvensis linbendel h Stachys palustris åkersvinerot f Stachys sylvatica skogsvinerot d Stellaria graminea grasstjerneblom b Stellaria media vassarve h Stellaria nemorum skogstjerneblom d Succisa pratensis blåknapp b Tanacetum vulgare reinfann e Taraxacum sp. løvetann c
315 VEDLEGG 8
Vitskapleg namn Norsk namn Gruppe
Thlaspi caerulescens vårpengeurt a Trientalis europaea skogstjerne d Trifolium medium skogkløver e Trifolium pratense raudkløver b Trifolium repens kvitkløver b Urtica dioica stornesle c Vaccinium myrtillus blåbær d Valeriana sambucifolia vendelrot e Veronica chamaedrys tviskjeggveronika b Veronica officinalis lækjeveronika a Veronica scutellata veikveronika f Veronica serpyllifolia snauveronika h Vicia cracca fuglevikke b Vicia sepium gjerdevikke b Vicia sylvatica skogvikke e Viola canina ssp. canina engfiol b Viola palustris myrfiol f Viola riviniana skogfiol d Viola tricolor stemorsblom a
316 VEDLEGG 9
VEDLEGG 9
Total artsliste med forkorta vitskaplege namn, fullstendige vitskapelege namn og norske namn. Lista femner totalt om 213 artar som er registrerte i dei utvalde vegkantstrekningane i Sogndalsdalen.
Forkorting Vitskapleg namn Norsk namn
Ace pla Acer platanoides spisslønn Ach mil Achillea millefolium ryllik Ach pta Achillea ptarmica nyseryllik Aco sep Aconitum septentrionale tyrihjelm Aeg pod Aegopodium podagraria svallerkål Agr can Agrostis canina hundekvein Agr cap Agrostis capillaris engkvein Agr gig Agrostis gigantea storkvein Agr stol Agrostis stolonifera krypkvein Aju pyr Ajuga pyrimidalis jonsokkoll Alc col Alchemilla coll. marikåpe sp. Aln inc Alnus incana gråor Alo pra Alopecurus pratensis ssp. pratensis engreverumpe Ang arc Angelica archangelica ssp. archangelica fjellkvann Ang syl Angelica sylvestris sløkje Ant dio Antennaria dioica kattefot Ant odo Anthoxanthum odoratum gulaks Ant syl Anthriscus sylvestris hundekjeks Ant vul Anthyllis vulneraria rundskolm Ara tha Arabis thaliana vårskrinneblom Art vul Artemisia vulgaris burot Ath fil Athyrium filix-femina skogburkne Bet pub Betula pubescens ssp. pubescens vanleg bjørk Bis viv Bistorta vivipara harerug Bra rap Brassica rapa ssp. campestris åkerkål Bro ine Bromus inermis bladfaks Cal vul Calluna vulgaris røsslyng Cal pal Caltha palustris bekkeblom Cam rot Campanula rotundifolia blåklokke Cap bur Capsella bursa-pastoris gjetartaske Car fle Cardamine flexuosa skogkarse Car pra Cardamine pratensis engkarse Car bux Carex buxbaumii ssp. buxbaumii klubbestorr Car can Carex canescens gråstorr Car las Carex lasiocarpa trådstorr Car nig Carex nigra slåttestorr Car ova Carex ovalis harestorr Car pal Carex pallescens bleikstorr Car pau Carex paupercula frynsestorr Car pil Carex pilulifera bråtestorr Car ros Carex rostrata flaskestorr Car spp. Carex sp. storr Car car Carum carvi karve Cen jac Centaurea jacea engknoppurt Cen sca Centaurea scabiosa fagerknoppurt
317 VEDLEGG 9
Forkorting Vitskapleg namn Norsk namn Cer arv Cerastium arvense vanleg arve Cer fon Cerastium fontanum ssp. fontanum skogarve Cha sua Chamomilla suaveolens tunbalderbrå Cir alp Circaea alpina trollurt Cir hel Cirsium helenioides kvitbladtistel Cir pal Cirsium palustre myrtistel Cir vul Cirsium vulgare vegtistel Cor ave Corylus avellana hassel Cre pal Crepis paludosa sumphaukeskjegg Dac glo Dactylis glomerata hundegras Des ces Deschampsia cespitosa sølvbunke Des fle Deschampsia flexuosa smyle Dia car Dianthus caryophyllus hagenellik Dia del Dianthus deltoides engnellik Dry dil Dryopteris dilatata geittelg Dry fil Dryopteris filix-mas ormetelg Ely can Elymus caninus hundekveke Ely rep Elymus repens kveke Emp nig Empetrum nigrum ssp. nigrum krekling Epi ang Epilobium angustifolium geitrams Epi mon Epilobium montanum krattmjølke Equ arv Equisetum arvense ssp. arvense åkersnelle Equ pra Equisetum pratense engsnelle Equ syl Equisetum sylvaticum skogsnelle Eup spp. Euphrasia sp. augnetrøst Fes ovi Festuca ovina ssp. ovina sauesvingel Fes pra Festuca pratensis engsvingel Fes rub Festuca rubra raudsvingel Fil ulm Filipendula ulmaria mjødurt Fra ves Fragaria vesca markjordbær Fra exc Fraxinus excelsior ask Gal bif Galeopsis bifida vrangdå Gal tet Galeopsis tetrahit kvassdå Gal alb Galium album stormaure Gal apa Galium aparine klengemaure Gal bor Galium boreale kvitmaure Gal pal Galium palustre myrmaure Gal sax Galium saxatile kystmaure Gal ver Galium verum gulmaure Gal sp. Galium sp. maure sp. Ger syl Geranium sylvaticum skogstorkenebb Geu riv Geum rivale enghumleblom Geu urb Geum urbanum kratthumleblom Gle hed Glechoma hederacea krossknapp Gym dry Gymnocarpium dryopteris fugletelg Hie pil Hieracium pilosella hårsvæve Hie fil Hieracium sect. Foliosa bladsvæve Hie syl Hieracium sect. Sylvatica skogsvæve Hie vul Hieracium sect. Vulgata beitesvæve Hie umb Hieracium umbellatum skjermsvæve Hie spp. Hieracium sp. svæve sp. Hyp per Hypericum perforatum prikkperikum Hyp mac Hypericum maculatum firkantperikum
318 VEDLEGG 9
Forkorting Vitskapleg namn Norsk namn Hyp rad Hypochoeris radicata kystgrisøyre Imp nol Impatiens noli-tangere springfrø Jun art Juncus articulatus ryllsiv Jun buf Juncus bufonius ssp. bufonius paddesiv Jun fil Juncus filiformis trådsiv Jun com Juniperus communis einer Kna arv Knautia arvensis raudknapp Lat lin Lathyrus linifolius knollerteknapp Lat pra Lathyrus pratensis gulskolm Leo aut Leontodon autumnalis følblom Leu vul Leucanthemum vulgare prestekrage Lin vul Linaria vulgaris lintorskemunn Lin bor Linnaea borealis linnea Lot cor Lotus corniculatus tiriltunge Luz cam Luzula campestris markfrytle Luz mul Luzula multiflora ssp. multiflora engfrytle-gruppa Luz pil Luzula pilosa hårfrytle Lyc vis Lychnis viscaria engtjæreblom Mai bif Maianthemum bifolium maiblom Mat per Matricaria perforata ugrasbalderbrå Mat str Matteuccia struthiopteris strutseveng Mel pra Melampyrum pratense stormarimjelle Mel syl Melampyrum sylvaticum småmarimjelle Mel nut Melica nutans hengjeaks Mil eff Milium effusum myskegras Mol cae Molinia caerulea blåtopp Mon fon Montia fontana kjeldeurt Myc mur Mycelis muralis skogsalat Myo arv Myosotis arvensis åkerminneblom Myo sco Myosotis scorpioides engminneblom Myo spp. Myosotis sp. minneblom Oma syl Omalotheca sylvatica skoggråurt Ort sec Orthilia secunda nikkevintergrøn Oxa ace Oxalis acetocella gaukesyre Phe con Phegopteris connectilis hengjeveng Phl pra Phleum pratense timotei Pic abi Picea abies gran Pim sax Pimpinella saxifraga gjeldkarve Pin mug Pinus mugo ssp.mugo buskfuru Pin syl Pinus sylvestris furu Pla lan Plantago lanceolata smalkjempe Pla maj Plantago major groblad Poa ann Poa annua tunrapp Poa nem Poa nemoralis lundrapp Poa ang Poa pratensis ssp. angustifolia trådrapp Poa pra Poa pratensis ssp. pratensis engrapp Poa tri Poa trivialis markrapp Poa spp. Poa sp. rapp sp. Pol avi Polygonum aviculare tungras Pol vul Polypodium vulgare sisselrot Pop tre Populus tremula osp Pot arg Potentilla argentea sølvmure Pot ere Potentilla erecta tepperot
319 VEDLEGG 9
Forkorting Vitskapleg namn Norsk namn Pot thu Potentilla thuringiaca tysk mure Pru vul Prunella vulgaris blåkoll Pru pad Prunus padus hegg Pyr min Pyrola minor perlevintergrøn Ran acr Ranunculus acris engsoleie Ran aur Ranunculus auricomus nyresoleie-gruppa Ran fla Ranunculus flammula grøftesoleie Ran rep Ranunculus repens krypsoleie Rhi min Rhinanthus minor småengkall Ros can Rosa canina steinnype Ros spp. Rosa sp. nype Rub ida Rubus idaeus bringebær Rub sax Rubus saxatilis tågebær Rum ace Rumex acetosa engsyre Rum aca Rumex acetosella småsyre Rum ten Rumex acetocella ssp. tenuifolius smalsyre Rum cri Rumex crispus krushøymole Rum lon Rumex longifolius vanleg høymole Sag pro Sagina procumbens tunarve Sal cap Salix caprea selje Sal myr Salix myrsinifolia svartvier Sal phy Salix phylicifolia grønvier Sam rac Sambucus racemosa raudhyll Sam spp. Sambucus sp. hyll Sed acr Sedum acre bitter bergknapp Sed ann Sedum annuum småbergknapp Sed tel Sedum telephium smørbukk Sil dio Silene dioica raud jonsokblom Sil lat Silene latifolia ssp. alba kvit jonsokblom Sil rup Silene rupestris småsmelle Sil vul Silene vulgaris engsmelle Sol vir Solidago virgaurea gullris Son arv Sonchus arvensis ssp. arvensis åkerdylle Sor auc Sorbus aucuparia rogn Spe arv Spergula arvensis linbendel Sta pal Stachys palustris åkersvinerot Sta syl Stachys sylvatica skogsvinerot Ste gra Stellaria graminea grasstjerneblom Ste med Stellaria media vassarve Ste nem Stellaria nemorum skogstjerneblom Suc pra Succisa pratensis blåknapp Tan vul Tanacetum vulgare reinfann Tar spp. Taraxacum sp. løvetann Thl cae Thlaspi caerulescens vårpengeurt Tri eur Trientalis europaea skogstjerne Tri med Trifolium medium skogkløver Tri pra Trifolium pratense raudkløver Tri rep Trifolium repens kvitkløver Urt dio Urtica dioica stornesle Vac myr Vaccinium myrtillus blåbær Val sam Valeriana sambucifolia vendelrot Ver cha Veronica chamaedrys tviskjeggveronika Ver off Veronica officinalis lækjeveronika
320 VEDLEGG 9
Forkorting Vitskapleg namn Norsk namn Ver scu Veronica scutellata veikveronika Ver ser Veronica serpyllifolia snauveronika Vic cra Vicia cracca fuglevikke Vic sep Vicia sepium gjerdevikke Vic syl Vicia sylvatica skogvikke Vio can Viola canina ssp. canina engfiol Vio pal Viola palustris myrfiol Vio riv Viola riviniana skogfiol Vio tri Viola tricolor stemorsblom
321 VEDLEGG 10
VEDLEGG 10
Munnlege kjelder:
Anonby, Johannes. Førstekonsulent. Eikeland, Inger Flåten. Grunneigar Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Adresse: 6856 Sogndal Miljøvernavdelinga. Tlf. 57 67 17 39 Internett-adresse: [email protected] Tlf. 57 65 51 48 Gaarder, Geir. Naturforvaltarkandidat, NLH Miljøfaglig Utredning ans. Auestad, Inger. Cand.scient. Botanisk økologi, Internett-adresse: [email protected] Prosjektmedarbeidar, Tlf. 71 53 17 50 Høgskulen i Sogn og Fjordane, Seksjon for landskapsøkologi. Gates, Karin. Student, Internett-adresse: [email protected] Høgskulen i Sogn og Fjordane Tlf. 57 67 62 22 Internett-adresse: [email protected]
Austad, Ingvild. Professor, dr. scient. Gunvordal, Knut. Gardbrukar Landskapsøkologi. Adresse: 6856 Sogndal Høgskulen i Sogn og Fjordane, Tlf. 57 67 99 35 Seksjon for landskapsøkologi. Internett-adresse: [email protected] Hamre, Einar. Fagkonsulent. Tlf. 57 67 62 30 Internett-adresse: [email protected] Tlf. 57 67 11 75 Berget, Knut Kay. Høgskulelektor, cand. real. Botanikk. Hamre, Liv Norunn. Høgskulelektor. Høgskulen i Sogn og Fjordane. Botanisk økologi. Seksjon for naturfag i lærarutdanning. Høgskulen i Sogn og Fjordane, Internett-adresse: [email protected] Seksjon for landskapsøkologi. Tlf. 57 67 62 40 Internett-adresse: [email protected] Tlf. 57 67 62 29 Berkvam, Pernille. Grunneigar. Adresse: 6858 Sogndal Hauge, Leif. 1. amanuensis, cand. real. Tlf. 57 67 93 55 Botanisk økologi, Dekanus ANF 2000-2003 Høgskulen i Sogn og Fjordane, Bjerk, Kjetil. Det Norske Metrologiske Institutt, Seksjon for landskapsøkologi. klimaavdelinga. Internett-adresse: [email protected] Internett-adresse: [email protected]. Tlf. 57 67 62 11 Tlf. 22 96 30 08 Haukås, Jomar. Jakt og Fiske, grunneigar. Bjørndalen, Jørn Erik. Førsteamanuensis. Adresse: 6854 Kaupanger Institutt for Biologi og Naturforvaltning, NLH, Ås. Tlf. 57 67 88 12 Internett-adresse: [email protected] Mobiltlf. 900 21 777 Tlf. 64 94 84 52 Heiberg, Eli. Amanuensis, cand. agric. Blindheim, Terje. Hovudfag i Botanisk økologi. Naturforvaltning Dagleg leiar Siste Sjanse. Internett-adresse: [email protected] Internett-adresse: [email protected] Høgskulen i Sogn og Fjordane, Tlf. 99 55 02 57 Seksjon for landskapsøkologi. Tlf. 57 67 62 34 Brandrud, Tor Erik. Forskar/botanikar NINA. Internett-adresse: [email protected] Heiberg, Gjert. Skogbrukssjef, Tlf. 23 35 51 20 Sogndal kommune. Grunneigar. Internett-adresse: [email protected] Byrkjeland, Liv. Miljøvernleiar Sogndal Kommune, Tlf. 57 62 96 00 Prosjektleiar: Naturhistoriske museumstilbod i Sogn og Fjordane Hove, Nils Arne. Grunneigar Internett-adresse: [email protected] Adresse: 6856 Sogndal Tlf. 57 67 82 06 Tlf. 57 67 28 58
322 VEDLEGG 10
Hågvar, Sigmund. Professor Njøs, Edvin. Avdelingsingeniør, Institutt for Biologi og Naturforvaltning, NLH, Ås. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Grunneigar. Internett-adresse: [email protected] Kommunalavdelinga. Tlf. 64 94 84 51 Internett-adresse: [email protected] Tlf. 57 65 51 14 Klokk, Terje. Prosjektleiar, Naturinformasjonsavdelinga Norderhaug, Ann. Forskar Direktoratet for naturforvaltning Internett-adresse: [email protected] Internett-adresse: [email protected] Tlf. 74 82 96 68 Tlf. 73 580 636 Pontoppidan, Niels. Krogh, Ola Wergeland. Naturkart DA. Degernes. Adresse: 6856 Sogndal Internett-adresse: [email protected] Tlf. 57679384 Tlf. 69 19 39 81 Skarsbø, Anna. Grunneigar. Lereim, Leif. Grunneigar. Adresse: 6858 Sogndal Adresse: 6856 Sogndal Tlf. 57679141 Tlf. 57 67 14 90 Skjerdal, Svein. Pensjonert vaktmeister Lerum, Arne. Planleggjar. Dei Heibergske Samlingar - Sogn Folkemuseum. Sogndal kommune Adresse: 6856 Sogndal Internett-adresse: [email protected] Tlf. 57 67 45 92 Tlf. 57 62 96 00 Solheim, Erik. Sivilagronom. Lomheim, Per Birger. Ingeniør. Leiar Norges Naturvernforbund Statens Vegvesen Sogn og Fjordane Internett-adresse: [email protected] Internett-adresse: [email protected] Tlf. 57 72 45 31 Tlf. 57 65 57 00 Stedje, Dag Endre. Naturforvaltarkandidat, NLH Moen, Asbjørn. Professor Adresse: 6856 Sogndal Naturhistorisk institutt, Botanisk avdeling, NTNU Tlf. 57 67 22 82 Internett-adresse: [email protected] Tlf. 73 59 22 55 Vestreim, Judit. Grunneigar. Adresse: 6854 Kaupanger Navarsete, Jon. Lærar. Tlf. 57 67 49 84 Medlem i ”Barsnes ornitologiske foreining”. Adresse: 6856 Sogndal Yttri, Jostein. Pensjonert kyrkjetenar. Tlf. 57 67 13 48 Adresse: 6865 Sogndal Tlf. 57 67 25 49 Nedrelo, Einar. Avdelingsleiar Teknisk Etat, Sogndal kommune. Grunneigar Internett-adresse: [email protected] Tlf. 57 62 96 00
323 VEDLEGG 11
VEDLEGG 11
Vedlegg 11 består av to oversiktskart som ligg ved sist i oppgåva.
Vedlegg 11a: Biologisk mangfald, Sogndal kommune, tema naturtypar. Vedlegg 11b: Biologisk mangfald, Sogndal kommune, tema raudlisteartar.
324