Praktisch visieblad voor hoger onderwijs jaargang 6 | oktober 2012 | 8

Marjon Aker over Academische Vrijheid

Arne Horst over EduGroepen

Thema: De toekomstige minister van Onderwijs

1 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

In dit nummer Colofon Voorwoord

Over Expertise Uitgever Pagina 4 Al jaren horen we geluiden uit het hoger- Mathieu Moons De academische vrijheid onderwijsveld dat er behoefte is aan één [email protected] platform voor uitwisseling van kennis, ervaring, Wat wil je bereiken en het Almensch kerkje ideeën en methodieken. Die functie gaan we Vormgeving met Expertise, praktisch visieblad voor hoger Mevrouw Lynch, Eindhoven Pagina 9 onderwijs, vervullen. We willen een mooi blad De kop eraf... maken dat er toe doet door mensen aan het Druk met je boodschap? woord te laten die met belangrijke initiatieven puntscherp, Eindhoven Pagina 14 bezig zijn, die ergens over nagedacht hebben en met hun inzichten de wereld verder helpen. Abonnementen Monitor Vrouwelijke Hoogleraren Met ander nieuws dan het gangbare, met U kunt zich op Expertise abonneren door te Afgelopen zomer heb ik me vaak verbaasd over de boodschap Ik vraag me af welk effect de besluitvorming rondom de 2012 interesante visies, filosofisch getinte artikelen mailen naar [email protected]. die mensen uitspreken, zonder dat ze zich bewust zijn van het langstudeerdersboete op de ontwikkeling van studenten zal en inspirerende verhalen van mensen die het Prijzen: printversie: € 179,- excl. btw per jaar. effect van die boodschap. Een moeder in een speelgoedwinkel hebben. Welke boodschap ontvangen zij door het slingerbeleid Pagina 15 hoger onderwijs kennen en met commentaren Hiervoor ontvangt u: tien nummers in print, zegt tegen haar zoontje: ‘Alleen maar kijken met oogjes, niet met tijdens de politieke crisis? En is dat wel het effect dat politici willen Thema: de toekomstige minister op actuele ontwikkelingen. Een blad met de maandelijkse e-zines, voordelige aanbiedingen handjes!’ Ik zie een klein waas voor zijn oogjes verschijnen. Wat bereiken? eigen wijsheid van de doelgroep: iedereen die en kortingen op evenementen en studiedagen. van Onderwijs betrokken is bij hoger onderwijs. Dat blad willen Pdf-versie: € 139,- excl. btw per jaar. Hier- zegt mama nou? Met je handjes kun je toch niet kijken? En terwijl we graag verder vormgeven. Want per slot van voor ontvangt u: tien nummers in pdf op uw hij nog piekert, pakt mama een kleurig speeltje op om te kijken Daarom ben ik ook zo blij dat Pieter Mostert en Ine van Emmerik Pagina 15 rekening zijn de ‘klanten en resultaten’ van het mailadres, maandelijkse e-zines, voordelige hoeveel het kost. Maar je mocht toch niet met je handjes kijken? hun suggesties doen aan onze toekomstige minister van Weet u het nog allemaal? hoger onderwijs de toekomst van ons allemaal! aanbiedingen en kortingen op evenementen en Een restaurant met saladebuffet deelt de gasten via een bordje Onderwijs. Duidelijk, klip en klaar. En met het verslag van Marjon studiedagen. Combinatieabonnement print en mee dat ze zoveel mogen opscheppen als er in 1x op het bordje Aker over de bijeenkomst van de NVOR. Ook daar speelt de vraag Als abonnee ontvangt u Expertise iedere maand pdf: € 199,- excl. btw. Studentenabonnement Pagina 18 (behalve in juli en augustus) in druk. Daarnaast in pdf: € 79,- excl. btw. Opgave van student- past. Iedere gast gaat met veel plezier de uitdaging aan en tast het naar duidelijkheid: hoe leg je de academische vrijheid uit? De Mijn Regeerakkoord Onderwijs 2012 kunt u zich abonneren op de digitale nieuwsbrief nummer vereist. Abonnementen kunnen op elk bord zo hoog mogelijk op. En even volle borden verdwijnen even bijdrage van Arne Horst biedt eveneens helderheid, over SURF en en op www.expertisevisieblad.nl blogs en andere gewenst tijdstip ingaan. Opzegging kan uitslui- later naar de keuken. Het ging er toch om om zoveel mogelijk op Edugroepen. Pagina 22 bijdragen lezen. Via Twitter volgt u ons onder tend schriftelijk en minimaal één maand voor te scheppen? Over de relatie tussen onderwijs ExpertiseHO. verstrijken van de abonnementsperiode. En terwijl ik deze column schrijf, vraag ik me af: welke suggesties Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement en tuinieren Hoofdredactie automatisch voor een jaar verlengd. Terwijl ik deze column voor u schrijf is net het herfst akkoord zou ù doen aan onze toekomstige minister van Onderwijs? Wat Mr. Francine ten Hoedt-van Rintel MA bekend geworden, waarin forensentaks en langstudeerdersboete zou u haar (want ik blijf aandringen op meer feminiene kracht in Pagina 24 [email protected] Advertenties zijn teruggedraaid. Ik ben heel benieuwd wat de toekomstige het komende kabinet) aanraden om de kwaliteit van het hoger En dan nog dit... Reserveren via [email protected]. regeringspartijen nog meer hebben besloten, als u deze Expertise onderwijs te versterken? Natuurlijk helder, duidelijk en praktisch Webredactie Aanleveren uiterlijk op de laatste vrijdag van de leest. geformuleerd, zodat er geen twijfel mogelijk is aan uw intentie. Laura ten Hoedt MA BMT maand voor plaatsing in Expertise halverwege [email protected] de maand erna, behalve in juli en augustus. Ik vind het tempo waarin Rutte en Samsom ideologische Zoals altijd horen we graag wat u bezig houdt via Redactie Aanlevering kopij verschillen weten te overbruggen adembenemend en inspirerend. [email protected] • Prof. dr. Theo Bastiaens, hoogleraar Aanleveren via [email protected]. Niet om de uitkomsten, maar omdat het blijkbaar mogelijk is om Open Universiteit en directeur Institut für Wij kunnen niet garanderen dat ieder idee of snelle beslissingen te nemen en te effectueren, terwijl we gewend Francine ten Hoedt Mediëndidaktiek artikel wordt geplaatst. U ontvangt daarover zo • Pim Breebaart, zelfstandig adviseur en snel mogelijk bericht. zijn aan slepende polderonderhandelingen die weinig tot geen Hoofdredacteur interimbestuurder, www.pimbreebaart.nl resultaten hebben. Hier kun je zien welke positieve gevolgen een [email protected] • Dr. Ton Bruining, adviseur KPC groep Expertise, praktisch visieblad voor hoger crisis kan hebben. Geen traditionele oeverloze discussies om een • Mr. Ine van Emmerik MA, Extravaleren onderwijs is een uitgave van dichtgetimmerd regeerakkoord tot stand te brengen, dat alleen • Prof. dr. Willem Gijselaers, Department of maar kan leiden tot het sneuvelen van weer een kabinet. Educational Research and Development, Expertise HO Universiteit Maastricht Dirk Heziuslaan 3 De vraag is alleen welke kwaliteit deze beslissingen en beloftes • Arne Horst, consultant bij 2AT 5591 AA Heeze hebben. Kwaliteit is immers afhankelijk van middelen, tijd en • Mr. Peter Kwikkers, TriasNet consultants stabiliteit en geen van deze drie factoren is op dit moment stabiel • Dr. F. Meijers, Haagse Hogeschool [email protected] in zichzelf. • Dr. Pieter Mostert, BEAS BV pers@expertisevisieblad • Prof. dr. Mien Segers, Universiteit Maastricht www.expertisevisieblad.nl • Drs. Theodor van der Velde, directeur Twitter: @ExpertiseHO Moeten we hopen dat deze politici hun dadendrang en Saxion Kenniscentrum Innovatie en resultaatgerichtheid weten over te brengen aan de toekomstige Ondernemerschap ISSN 1874-5415 ministers en, misschien nog wel belangrijker, aan hun ambtenaren • Martin Wiersma MA, www.expho.nl op alle ministeries?

©ExpertiseHO. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerlei wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftgelijke toestemming van de uitgever. Uitgever en redactie verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samen- gesteld; uitgever en redactie kunnen echter op geen enkele wijze aansprakelijkheid aanvaarden voor de juistheid of www.expertisevisieblad.nl volledigheid van de informatie.

2 3 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

De academische vrijheid en het Almensch kerkje

Onderstaande bijdrage is voor een belangrijk deel ontleend aan de maar in de praktijk bijna altijd wel beperkt, al was het maar door presentaties en de discussie tijdens de vijfde bijeenkomst van de andermans rechten of door eigen plichten. Werkgroep Hogeronderwijsrecht van de NVOR op 20 september 2012 aan Hogeschool Inholland in Rotterdam. Voor volgende Dit perspectief biedt een interessant spanningsveld tussen de discussiebijeenkomsten: zie www.nvor.nl of de LinkedIn-groep verantwoordelijkheid voor de academische vrijheid en bijvoorbeeld hogeronderwijsrecht. De auteur dankt de werkgroepvoorzitter voor de actualiteit van prestatieafspraken die de instellingen met zijn opmerkingen en aanvullingen op eerdere versies. de overheid maken. Ook striktere criteria die hogescholen en universiteiten zullen gaan hanteren bij de selectie van Hollen prestatieafspraken, dwingende profilering en meer aankomende studenten, kunnen academische vrijheid onder druk overheidsbemoeienis de academische vrijheid in het hoger zetten.2 onderwijs uit? Weerhouden onwetendheid, angst of zelfs peer pressure voor financiële gevolgen de instellingen ervan om hun Breed grondrecht Werkgroep NVOR met Lieteke van Vucht Tijssen (midden) wetenschappers, studenten en docenten te beschermen tegen Academische vrijheid is rechtstreeks verbonden aan artikel de inperkingen van dat recht? Academische vrijheid geldt niet 23 Grondwet, waarin de vrijheid van onderwijs is vastgelegd. beschreven in de sectorale onderwijswetten. Instellingen moeten Academische vrijheid is veel meer dan publicatievrijheid. Er is als de student of docent alleen staat. Bovendien zijn niet alleen Er kan gesproken worden van een drietrapsraket waarmee daarom misschien worden aangespoord om hun studenten, ook een direct verband met de kwaliteit van het onderwijs, het meer kennis en inzicht nodig om op terug te kunnen vallen de verschillende onderdelen van artikel 23 kunnen worden docenten en onderzoekers te beschermen tegen ongewenste belangrijkste issue in het hbo de afgelopen jaren. Lieteke van wanneer het nodig is, maar ook betere, onpartijdige, interne gecategoriseerd, respectievelijk vrijheid van richting, vrijheid van krachten die op de academische vrijheid in werken, zoals politieke Vucht Tijssen schetste verschillende bestuurlijke en sociologische beschermingsmechanismen. inrichting en gelijk recht op bekostiging. Academische vrijheid belangen en prestatieafspraken over bijvoorbeeld rendement aspecten van de relatie tussen kwaliteit en vrijheid. Toch is haar hoort grotendeels thuis in de eerste en tweede trap: de brede en profilering. De verantwoordelijkheid kan mijns inziens ervaring dat academische vrijheid als zodanig, zeer zelden ter Academische vrijheid is een recht. In de Wet op Hoger onderwijs dragende basis van de wet waarin de vrijheid van richting en bijvoorbeeld expliciet worden gemaakt in een Gedragscode sprake komt in een bestuurskamer. Een van haar slechts twee en Wetenschappelijk onderzoek (WHW) staat in artikel 1.6: ´Aan inrichting wordt verwoord. In lid 2 staat onder meer ‘Het geven van Academische Vrijheid. Controle op naleving kan dan onder meer eigen voorbeelden betrof een docent die iets anders wilde de instellingen wordt de academische vrijheid in acht genomen.´ onderwijs is vrij (…)’. worden ondergebracht bij opleidingscommissies. Kwikkers doceren dan wat de universiteit voorstond. De docent werd Peter Kwikkers, hogeronderwijsexpert, onderwijsjurist en onder refereerde in dat verband aan de interessante Verklaring van de weliswaar door de rechter in het gelijk gesteld, maar daarna andere auteur van de toelichtend commentaren bij de WHW1, licht Hoewel in de pacificatie van 1917 het recht op vrijheid van Canadese universiteiten van 25 oktober 2011, die in hoge mate ontstond op de werkvloer een geïsoleerde situatie waardoor in de vijfde bijeenkomst van de werkgroep hogeronderwijsrecht onderwijs vooral is gedoeld op de vrijheid om een ‘eigen’ school overeenkomt met de idee van Academische vrijheid zoals die de kwaliteit van het onderwijs onder druk kwam te staan en van de Nederlandse Vereniging voor Onderwijsrecht toe dat op te richten, is er een verschuiving merkbaar in de interpretatie begin jaren ’90 opnieuw in de ontwerp-WHW werd opgenomen de relevantie van het onderwijs op die plek verviel, zodat de academische vrijheid nauw samenhangt met vrijheid van van dit recht. Tegenwoordig vinden steeds meer mensen en via de vierde nota van wijziging.3 docent uiteindelijk alsnog uit eigen beweging vertrok. Los van meningsuiting, dat enerzijds een breder grondrecht is, maar partijen dat artikel 23 Grondwet ook inhoudt dat leerlingen, de menselijke en professionele eenzaamheid die de gegeven ook weer niet alle componenten van de academische vrijheid studenten, deelnemers van het onderwijs recht hebben op vrijheid Zelfbeperking van academische vrijheid situatie voor de betreffende docent moet hebben opgeleverd, omvat. De minister is volgens Peter Kwikkers op basis van in hun keuze. Dit beeld komt veel dichter in de buurt van de veel De strijd om academische vrijheid is - zo begon Lieteke van Vucht is de kwestie interessant om te analyseren in het kader van artikel 1.6 WHW niét zelf gehouden tot het in acht nemen van oudere academische vrijheid. De Onderwijsraad adviseerde in Tijssen, bekend hoger onderwijs bestuurder en gastspreker bij academische vrijheid. In een conflict met het bestuur over de academische vrijheid. Hij moet zich richten op het controleren april van dit jaar het ministerie dat de huidige interpretatie ‘moet de NVOR-werkgroep hogeronderwijsrecht - minstens zo oud als inhoud van het onderwijs, wordt een wetenschapper in het van de kwaliteit (de grondwettelijke deugdelijkheid) en op ‘de tegemoetkomen aan het recht van individuen op goed onderwijs.’2 de wetenschap dat de zon niet om de aarde draait. Vierhonderd gelijk gesteld door de rechter. Dit zou doen vermoeden dat alle bekostiging op gelijke voet’. Nooit op de inhoud van het onderwijs. jaar geleden werd Galileo Galilei door de Inquisitie schuldig betrokken partijen zich houden aan de uitspraak van de rechter Via de Inspectie dient hij te controleren of de instellingen artikel Academische vrijheid in het hoger onderwijs vindt ook een bevonden aan ketterij. De praktijk van de wetenschap en de en het conflict zou zijn opgelost. Er werd immers ook geen 1.6 wel eerbiedigen. Echter: dat laatste gebeurt niet en in de grondslag in een ander lid van artikel 23 Grondwet. In lid 6 macht van de katholieke kerk in Italië beschermden hem niet. hoger beroep ingesteld. Helaas kwam de docent ondanks haar beleidsvorming wordt maar al te vaak genegeerd dat de wetgever staat onder meer dat de vrijheid ‘(…) betreffende de keuze Ook Descartes kende zijn problemen op dit terrein; ook na zijn bevestigde academische vrijheid in een isolement, het onderwijs de instellingen wel in staat dient te stellen om aan deze wettelijke der leermiddelen en de aanstelling der onderwijzers (wordt) uitwijk naar Nederland. De recente geschiedenis kent eveneens en onderzoek kwijnden weg en er kwam geen adequate hulp verplichting te voldoen. Hier liggen volgens Kwikkers ten minste geëerbiedigd.’ En in de WHW bijvoorbeeld staat over de vrijheid genoeg voorbeelden waarin wetenschappers gehinderd zijn hun of steun vanuit de organisatie. Je kunt dus niet in je eentje twee dringende onderzoeksvragen. van keuze in artikel 7.3d: ‘Een student die is ingeschreven voor inzichten te delen met de rest van de wereld, onder druk van een academische vrijheid in de praktijk bedrijven. Men heeft daarvoor een opleiding in het wetenschappelijk onderwijs, kan zelf uit opdrachtgever/financier, politieke of religieuze verhoudingen ook de collega’s en de bescherming van de instelling nodig. Dat is Volgens Kwikkers dicteert artikel 1.6 WHW de opdracht aan de onderwijseenheden die door een instelling worden verzorgd, een in de wereld, ethische opvattingen of mogelijke medische en lastig als de opponent ook de beschermer moet zijn. instellingen om de academische vrijheid in acht te nemen, dat programma samenstellen waaraan een examen is verbonden.’ maatschappelijke consequenties van hun bevindingen. Zo biedt de wil zeggen: de vrijheid te garanderen van het geven, kiezen en kwestie Buikhuizen, midden jaren ’70, een uitstekend voorbeeld Beperking van bovenaf ontvangen van onderwijs, vrijheid van het doen van onderzoek In de dagelijkse praktijk van het hoger onderwijs worden dat helpt om tot het wezen van de academische vrijheid door te Een ander aspect dat ter sprake kwam in de NVOR-bijeenkomst door docenten, studenten en wetenschappers. Echter: vrijheid bovenstaande rechten echter regelmatig met voeten getreden. dringen. met Lieteke van Vucht Tijssen, is de sturing die een bestuur is weliswaar in beginsel onbeperkt, anders is het geen vrijheid, De betekenis en wijze van waarborgen van het recht zijn niet kan geven aan de inhoudelijke richting van een curriculum.

4 5 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

Bestuursbesluiten over onderwijsbudgetten worden genomen is studeerbaar’ en ‘de opleiding beschikt over een doeltreffend Kunnen docenten de druk weerstaan? Kunnen wetenschappers zaken halen de rechter ook niet. Toenemende bemoeienis van op basis van opleidingsprofielen en prestatieafspraken met personeelsbeleid’ standaarden, maar in feite is het niet duidelijk nog binnen een instelling soleren? Docenten en wetenschappers de overheid kalft stukje bij beetje onderdelen van de vrijheid de overheid. Als die afspraken niet worden nagekomen, zegt wanneer er aan welke eisen is voldaan. Om academische vrijheid kunnen elkaars vrijheid gemakkelijk ondermijnen. Ik herinner aan, terwijl instellingen door diezelfde bemoeienis en de dubbele staatssecretaris Zijlstra in de NRC, raken instellingen dat geld - te kunnen waarborgen in (of door) de kwaliteit van het onderwijs, me een docent die een boek had geschreven en eiste dat het belangen die hierdoor ontstaan, steeds minder genegen zijn nu nog maar 7% van de Rijksbijdrage of ongeveer 143 miljoen zijn dus beter overdachte beoordelingscriteria nodig die tevens – ongelezen door collega’s, want nog niet gepubliceerd – op om de academische vrijheid te beschermen. Een Gedragscode euro - weer kwijt.4 Budgetten die al zijn besteed om doelstellingen houvast geven in standaarden van professionaliteit. de verplichte literatuurlijst van studenten werd gezet, ook op Academische Vrijheid kan voor studenten, docenten en te behalen en bij onvoldoende resultaat achteraf weer moeten andere locaties van dezelfde opleiding. Een commerciële deal wetenschappers het houvast bieden om in de praktijk adequaat worden opgehoest, vormen een vervelend risico voor de besturen. Alledaagse academische onvrijheden met de uitgever over gegarandeerde afname was de reden om gebruik te maken van die vrijheid, zonder om te slaan in dure en Er wordt strak, risico-luw, op deze doelen afgestevend; linksom Terug naar academische vrijheid in de dagelijkse praktijk. Er zeggenschap van collega’s over de inhoud van het onderwijs improductieve wanorde. Het ontwikkelen ervan scherpt in ieder of rechtsom. Er wordt inhoudelijk gestuurd op invulling van zijn veel alledaagse situaties waarin vrijheden onder druk staan. aan de kant te willen schuiven. Nog enkele academische geval het denken weer aan en daarvoor is de tijd wel rijp. de formatie die tot projectsuccessen moet leiden. De plekken Door tegengestelde belangen van betrokkenen is explicitering vrijheidsdilemma’s; wat doet een organisatie: worden ingevuld door (bij voorkeur nieuwe) docenten die aan het van de interne bescherming op zijn plaats. De WHW bepaalt dat • wanneer een derdejaars Pabo-student tijdens colleges bekend Marjon Aker MEM, onderwijsmanager specifieke profiel voldoen en in tijdelijke dienst de doelen van de instelling ervoor moet zorgen dat de academische vrijheid in maakt dat hij een pedo-seksuele voorkeur heeft? http://maakermedia.wordpress.com/ het college van bestuur proberen te behalen. Een beslissing van acht wordt genomen. In de praktijk gaat het juist vaak om een • wanneer een gedetineerde zich wil inschrijven voor de opleiding een college van bestuur heeft in de onderwijspraktijk meestal tegenstelling tussen organisatie enerzijds en student of docent rechten via afstandsonderwijs; een domino-effect. Eén steentje valt en er volgt een reeks aan de andere kant. • een frauderend fraudeofficier van Justitie nog een extra aan onvermijdelijke veranderingen door de hele organisatie. cursusje belastingrecht wil doen? Dit is natuurlijk ook de bedoeling van een centraal bestuurde Om te beginnen een universitaire masterstudent. Hij of zij wil organisatie. De macht van een bestuursapparaat die daaruit graag een paar vakken tegelijk volgen en zelf de keuze maken Gedragscode academische vrijheid voortvloeit, is te groot om academische onvrijheden op de welke. De colleges van verschillende vakken worden gelijktijdig Er is zeer weinig jurisprudentie over academische vrijheid die werkvloer effectief te kunnen bevechten. geroosterd en de opleiding hanteert een aanwezigheidsplicht. uitleg geeft in specifieke problematiek, terwijl er veel actuele Afwezigheid kost punten bij de toekenning van het cijfer na een vraagstukken zijn in de praktijk van het hoger onderwijs, waarbij Volgens Lieteke van Vucht Tijssen gebeurt de afstemming over tentamen. En als de student niet bij de colleges is geweest, vervalt de academische vrijheid onder druk staat. Er wordt soms een prestatieafspraken en toekenning van onderwijsbudgetten altijd in het recht op een herkansing. Voor een onderwijsjurist bepaald niet onzinnig beroep op de academische vrijheid gedaan, maar reële nauwe samenwerking met faculteiten en opleidingen. Het echte per definitie een wettige situatie, maar herkenbaar voor studenten probleem is volgens haar niet het sturen op onderwijsbudgetten, en docenten. Het is zelfs te begrijpen dat de opleiding naar 1 mr. P.C. Kwikkers. WHW. Tekst en toelichtend commentaar. Editie 2012, SDU uitgevers, Den Haag, p. 33/34; en in de online editie ho-management SDU. maar het ontbreken van goede kwaliteitszorgsystemen. Er zijn manieren zoekt om studenten te bewegen naar college te komen. 2 mr. P.C. Kwikkers. Academische vrijheid in gevaar? www.triasnet.nl/publicaties/academische-kwartiertjes-of-sporen-door-het-hoger-onderwijs/aanbiedingsspeech geen heldere professionele ankers om de kwaliteit van onderwijs Dit deed niettemin werkgroepvoorzitter Peter Kwikkers verzuchten 3 Onderwijsraad, Den Haag 2012: Artikel 23 Grondwet in maatschappelijk perspectief. Bbegeleidende brief van de voorzitter. 4 aan te toetsen. Ook een doorgeslagen onderwijsmodel, zoals dat het oude artikel 26 Academisch Statuut - in feite een verbod NRC - Handelsblad 26/9/2012: ‘Hoger onderwijs belooft meer les.’ competentiegericht onderwijs, waarin docenten geen directe op het instellen van een verschijningsplicht - achteraf gezien toch zeggenschap hebben over het onderwijs, kan de academische ook maar expliciet in de WHW had moeten worden opgenomen. vrijheid van docenten ernstige schade toe brengen, aldus Lieteke Ander voorbeeld, zelfde student. Gemotiveerd om eigen onderzoek van Vucht Tijssen. te gaan doen, schrijft deze zich in voor een onderzoeksmaster. Windesheim organiseert eerlijk en gevarieerd beeld van ervaringsdeskundigheid Al in de eerste weken blijkt dat de onderwerpen en in de verslavingszorg. Zowel het perspectief van cliënten, Het ontbreken van een deugdelijk kwaliteitszorgsysteem is onderzoeksmethoden door de opleiding worden bepaald. Het minisymposium rond zorgverleners, verslavingsinstellingen en opleidingen komt herkenbaar in de uitvoeringspraktijk van het onderwijs. De NVAO, zal zeker de bedoeling zijn dat deze aanpak de effectiviteit en boek ‘Deskundig door de uitgebreid aan bod. Het boek signaleert alle mogelijke voor- die de kwaliteit van het hoger onderwijs waarborgt, kent sinds 1 efficiëntie van het onderwijs vergroot, maar het staat haaks op het en nadelen van de rol van de ervaringsdeskundige binnen januari 2011 vijf typen toetsen, van globale instellingstoets tot grondbeginsel van academische vrijheid. verslaving’ de professionele verslavingszorg zonder daar direct een gedetailleerdere beoordeling van een opleiding. Echter: vier van de waardeoordeel aan te verbinden. In die zin is ‘Deskundig door vijf toetsen kunnen door een instelling met voldoende schrijf- en ‘Weet elk waar 't Almensch kerkje staat, en kent den weg, Geen aspect van ervaringsdeskundigheid over verslaving blijft de verslaving’ in de eerste plaats een kennisbron en belicht het gespreksvaardigheden al snel worden doorstaan. Als instrument die derwaarts gaat?’ (vrij naar Staring) onbesproken in het boek ‘Deskundig door de verslaving’ van uiteenlopende en contrasterende perspectieven en meningen. om de kwaliteit van het onderwijs in de praktijk te beoordelen zijn De vraag rijst of studenten en docenten weten wat academische Windesheimdocent en -onderzoeker Alie Weerman. Rondom het Uitgangspunt is dat persoonlijke ervaring een bron van kennis de NVAO-toetsingscriteria onvoldoende geschikt omdat ze niet tot vrijheid is en hoe ze gebruik kunnen maken van dat recht. Mag boek dat in opdracht van het lectoraat Verslavingskunde werd vormt bij de begeleiding van cliënten. de kern van onderwijs doordringen en niet in kaart brengen wat de van studenten worden verwachten dat zij tijdens hun studie gemaakt, programmeert Windesheim op 12 november een mini- kwaliteit van de interacties tussen docent, curriculum en student voldoende overzicht hebben om uit eigen beweging op het juiste symposium. Deelnemers krijgen het door SWP uitgegeven boek Naast de presentatie van het boek en de dvd ‘Deskundig is. De enige toets die in de buurt komt van de onderwijspraktijk is moment een onvrijheid aan te vechten? Om gebruik te kunnen en de bijhorende dvd en kunnen lezingen bijwonen over het door de verslaving’ op 12 november, kunnen bezoekers de uitgebreide opleidingstoets. Die wordt echter alleen afgenomen maken van hun vrijheid moeten studenten daarom vroegtijdig centrale thema van het boek - de rol van ex-verslaafden binnen lezingen bijwonen met thema’s die een relatie hebben met als een algemene instellingstoets onvoldoende is. Dat betekent worden geïnformeerd over de inhoud uitwerking van het recht opleidingen en de verslavingszorg. het onderwerp. Het volledige programma van het symposium dus dat bij een instelling die regelgeving, beleid en cijfers goed in de praktijk van hun studieloopbaan. De onvrijheden die een is terug te vinden op de website van Windesheim, www. op papier heeft staan, er nauwelijks meer kan worden gekeken aankomende student zal moeten ondergaan door selectiecriteria Voor de totstandkoming van het boek en de dvd voerde windesheim.nl/agenda. Deelnemers kunnen zich via deze naar de dagelijkse praktijk op de werkvloer. Bovendien, als men van de onderwijsinstelling, in gang gezet door vergaande een projectgroep onder leiding van Alie Weerman meer pagina ook aanmelden. beter naar de uitgebreide instellingstoets kijkt, blijkt dat ook dit bemoeienis van de overheid, beseft hij waarschijnlijk pas als hij dan honderd gesprekken met alle mogelijke betrokkenen instrument blijft hangen in kaders, in plaats van het benoemen een paar jaar verder is. Wanneer iemand ergens graag wil worden binnen de verslavingszorg. Dit leverde een bijzonder rijk, Bron: Windesheim van de standaarden waar Lieteke van Vucht Tijssen om vraagt. geaccepteerd, is men geneigd meer te slikken dan hem bij nader De NVAO noemt bijvoorbeeld uitspraken als ‘het programma inzien lief is.

6 7 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

NIOO voegt groot Om dit te realiseren, werkt het NIOO nauw samen met verschillende partners. Zo heeft Stichting Zonne-energie De kop eraf... zonnestroomsysteem toe aan Wageningen het instituut voor de installatie van dit Wageningse ‘proeftuin’ zonnestroomsysteem van advies gediend. ‘Er zijn zoveel De eerste weken in mijn nieuwe rol zitten er op. Het lijkt al weer lang geleden dat ik voor het eerst kennismaakte met het team verschillende panelen op de markt en zaken waar je rekening van 2AT. Het heeft welgeteld een minuut geduurd voor de handen uit de mouwen werden gestoken. Lekker binnenkomen heet mee moet houden, dus het was erg prettig dat een partij als dat – en dat bedoel ik niet met een dubbele ondertoon. Erg prettig om direct concreet aan de slag te kunnen. Het heeft erin Met de installatie van 118 zonnepanelen zet het Nederlands Stichting Zonne-energie Wageningen ons kon helpen bij de geresulteerd dat ik na twee keer knipperen met de ogen mezelf productmanager (of producteigenaar, zo u wilt) van EDUgroepen Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) een volgende stap om beoordeling van wat er in de markt mogelijk is,’ geeft Louise mag noemen. Een dankbare taak, want EDUgroepen (www.EDUgroepen.nl) is nu al een mooi en vooral sympathiek product dat, zoveel mogelijk op energie van de zon te draaien. De panelen Vet aan. De Stichting heeft als doel om een doorbraak van de zoveel is al snel duidelijk, voorziet in een grote behoefte. gaan ongeveer 25.000 kWh per jaar opleveren, en vormen toepassing van zonne-energie in Wageningen te realiseren. daarmee één van Wageningens grootste zonnestroomsystemen. Op dit moment loopt dan ook de actie Zonnig Wageningen Daarnaast gebruikt het instituut al op diverse andere manieren waarbij bedrijven en instellingen voordelig zonnepanelen EDUgroepen houdt er rekening mee het oude weblog uit SURFgroepen te de energie van de zon. De installatie van het nieuwe systeem kunnen aanschaffen. Rogier Coenraads van Stichting Zonne- De afgelopen weken is er kwartier gemaakt. De teamsite gebruiken als archief en met een nieuw weblog in EDUgroepen vormde voor wethouder Lex Hoefsloot aanleiding om directeur energie Wageningen licht toe: ‘Voor veel bedrijven vormt de voor EDUgroepengebruikers (www.edugroepen.nl/sites/ te starten. Maar ondanks dit lijkt bovenstaande ons een welkome Louise Vet te feliciteren met deze stap en hij overhandigde haar investering die zonnepanelen met zich meebrengen, net als EDUgroepengebruikers) heeft meer vorm gekregen en een aanvulling op bestaande keuzes van een zip-file voor documenten, gisteren een bos zonnebloemen. het uitzoekwerk, nog een belemmering. Met de actie Zonnig gebruikershandleiding is onderweg. Verwachting is dat deze zelf migreren van documenten en sharepointlijsten of bijvoorbeeld Wageningen willen wij deze drempels verlagen door een handleiding dit najaar gereed is. de Colligo Reader om webcontent uit SharePoint lijsten veilig te ‘Er gebeurt veel in Wageningen op het gebied van zonne- concreet, voordelig aanbod te doen waarbij alles geregeld stellen voor lokaal gebruik. energie. We zien dat steeds meer particulieren kiezen voor wordt. De installatie van het zonnestroomsysteem bij het NIOO Aanvankelijk was het plan dat in maart 2012 zou worden gestart EDUgroepen is te zien als hét alternatief voor SURFgroepen voor zonnepanelen op het dak, en langzaam maar zeker maken ook juichen wij van harte toe als inspirerend voorbeeld en we hopen met EDUgroepen, maar het duurde langer om noodzakelijke wie meer wil dan samenwerken en delen van documenten. Hét bedrijven en instellingen de overstap naar duurzame, schone dat andere instellingen en bedrijven volgen.’ licenties tussen de partijen rond te krijgen. Uiteindelijk is alternatief voor, maar geen vervanging van SURFgroepen. energie. De installatie van dit zonnestroomsysteem past EDUgroepen in mei 2012 gestart en die twee maanden verschil, uiteraard geheel binnen de filosofie van het NIOO als duurzame Ingenieursbureau Wepro heeft het instituut technisch- in combinatie met zomerperiode, worden nu ingehaald. Hoewel Wat is het verschil? kennisgenerator, en we hopen dat het ook een inspiratie zal zijn inhoudelijk geadviseerd en het zonnestroomsysteem inhalen eigenlijk het verkeerde woord is; op basis van startdatum EDUgroepen is volledig gratis en zal voor de eindgebruiker voor andere instellingen en bedrijven in Wageningen. Daarmee geïnstalleerd. Arno Albers geeft toelichting op het loopt het op schema. Het knelpunt voor sommigen is dat de dezelfde voorwaarden en garanties bieden als SURF deed met werken we met ons allen aan een klimaatneutraal Wageningen,” gebouwbeheersysteem (GBS) van het NIOO, waaraan de einddatum van SURFgroepen niet mee opschuift. SURFgroepen. EDUgroepen is (en wordt verder) opgericht om aldus Lex Hoefsloot. nieuwe zonnepanelen zijn gekoppeld: ‘Via het GBS zijn de de individuele eindgebruiker van SURFgroepen een volwaardig prestaties van de zonnepanelen exact te volgen. Er liggen Nu hoeft dit allemaal niet onoverkomelijk te zijn; de omgeving (SharePoint) alternatief te bieden voor huidige activiteiten, sites Het gebouw van het Nederlands Instituut voor Ecologie plannen om de diversiteit aan duurzame energieopwekking EDUgroepen staat al goed in de steigers en er worden flinke en content, met de nieuwste beschikbare versie van SharePoint (NIOO-KNAW) is volgens het Cradle to Cradle principe die het NIOO in huis heeft te kunnen volgen in één overzicht, slagen gemaakt. De komende weken zijn developers ingeroosterd die meer mogelijkheden biedt dan voorheen. Normaal gesproken ontworpen en mag zich met recht één van de meest duurzame weergegeven op bijvoorbeeld een scherm in de ontvangsthal. om reeds bekende issues op te lossen en de tweedelijns kost deze omgeving goud geld; u krijgt het geheel gratis. Met de gebouwen van Nederland noemen. Directeur Louise Vet: Op deze manier ziet iedere bezoeker van het NIOO direct wat supportafdeling begint op stoom te raken. Dit resulteert in een creativiteit en het arbeidspotentieel van het hoger onderwijs zijn “Gebruik van zonne-energie, op wat voor manier dan ook, is zonne-energie kan opleveren. Dit zal wellicht andere bedrijven migratietool die komend najaar als dienst gratis beschikbaar de mogelijkheden met deze omgeving te over. één van de basisprincipes van Cradle to Cradle. De stap die en instellingen aansporen om ook gebruik te gaan maken van zal worden gesteld voor individuele SURFgroepen-gebruikers. wij met deze installatie zetten is dan ook een logische, maar deze prachtige, schone energiebron.’ De migratietool stelt gebruikers in staat om op aanvraag zijn of Er wordt wel beroep gedaan op enige zelfredzaamheid van ook vanuit investeringsoverwegingen is dit interessant voor haar SURFgroepensite te kunnen kopiëren naar EDUgroepen. de eindgebruiker. Over SURFgroepen bestond het beeld dat het NIOO. We wekken met deze installatie een aardig deel van Het NIOO heeft niet alleen een van de grootste Dus behalve de export van documenten als zipfile wordt ook de deze dienst volledig gratis was, maar dat was natuurlijk niet zo. onze eigen energie op en dat betekent simpelweg een lagere zonnestroomsystemen van Wageningen op het terrein, maar ook gehele teamsite als raamwerk, inclusief de webteksten in lijsten SURFgroepen was geïnitieerd onder de vlag van SURF en werd energierekening.’ een diverse serie andere systemen om de energie van de zon te (bijvoorbeeld wiki’s) en de documenten, voor u gekopieerd naar daarmee indirect gefinancierd door alle aangesloten instellingen. benutten. Zo zijn er thermische zonnecollectoren (die voorzien een nieuwe site op EDUgroepen. Daarmee was er ook budget voor eerstelijnsondersteuning. Het NIOO is ook de ‘duurzame proeftuin’ van Nederland. in zo’n 70% van de gebouwgebonden energiebehoefte), een Dit is een prachtige service natuurlijk, maar ik waarschuw alvast In tegenstelling tot SURFgroepen is EDUgroepen echter wél Het instituut test regelmatig in samenwerking met bedrijven, zonneboiler, planten die stroom opwekken op het dak, een wel dat niet alles honderd procent overgezet kan worden en zal geheel gratis. Er wordt bij EDUgroepen ondersteuning geboden stichtingen en overheden nieuwe ecotechnologie uit, om proef met PV-folie en zelfs een bijenhotel met avondverlichting functioneren. SURFgroepen met (maatwerk) SharePoint 2007 in de vorm van een op te zetten infobase en handleiding die vervolgens de ‘Lessons Learned’ door te geven aan de op zonne-energie aanwezig. En er komt in 2013 nog een gedraagt zich namelijk anders dan EDUgroepen met SharePoint uitgebreider zullen zijn dan wat u bij SURFgroepen gewend maatschappij. Het gebouw en het terrein zijn dan ook nooit af. experimenteel type zonnecollectoren bij. 2010. Het zal kenners niet verbazen dat specifieke webparts was, maar qua doelstelling vergelijkbaar. Een handig naslagwerk ‘Naast het testen van de allernieuwste technieken, vinden we van SURFgroepen (zoals Adobe Connect) niet zal werken in voor wie wil starten en voor wie meer wilt weten, maar geen het ook belangrijk om te zien hoe zaken als zonne-energie in de Bron: NIOO EDUgroepen. alomvattend naslagwerk. Noch zal de infobase, hoe omvangrijk praktijk werken. Met deze Lessons Learned willen we drempels misschien ook, een gratis online cursus SharePoint worden. Wie voor andere instellingen en bedrijven wegnemen en hen zo Maar ook directe hyperlinks die ‘hard’ verwijzen naar alles wil weten over SharePoint 2010 adviseren we dan ook een helpen om over te gaan op duurzame energie,’ aldus Louise Vet. SURFgroepen, dient men handmatig aan te passen. Look-up boek te kopen over SharePoint 2010 in de boekhandel of een fields in SharePoint 2007 hebben de neiging naar absolute ID- cursus SharePoint af te nemen bij een trainingsbureau. nummers op het SURFgroependomein te zoeken. De weblog van Want ondanks dit alles, omdat we een volledig gratis dienst in SharePoint 2007 in SURFgroepen heeft ook eigenschappen in de lucht brengen onder de zelfde voorwaarden en garanties zich die anders zijn dan SharePoint 2010 in EDUgroepen. Dus als SURF deed met SURFgroepen, bevinden we ons soms in

8 9 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

een bijzondere situatie. We begrijpen dat eindgebruikers en Brussel vooral voor onderwijs interessant is, zoveel is duidelijk. Ook instellingen soms wat omhoog zitten, nu het eind van het jaar Behalve dat ik me bezig hou met EDUgroepen ben ik nu vanwege het feit dat er als Educational Partner ruimte was om (en het einde van SURFgroepen) nadert. En zelf hadden we werkzaam bij een zogeheten ‘Microsoft-partner’. Dit houdt in dat hoge directeuren te interviewen. Ik had voor nu genoeg informatie, op sommige fronten verder willen zijn dan we nu staan, maar Microsoft me als bedrijf direct op de hoogte houdt van de laatste wordt wellicht vervolgd op een later moment. nogmaals: hier speelden ook factoren mee die men zelf niet in ontwikkelingen en ik van tijd tot tijd wordt uitgenodigd voor een de hand heeft. Voor instellingen echter die SURFgroepen in het informatiebijeenkomst. De dagen in Brussel waren intensief. Het viel me op dat er louter primaire bedrijfsproces gebruiken, is dat knelpunt natuurlijk nog enthousiaste en bevlogen mensen werken voor Microsoft. Jong, meer voelbaar. Maar dit knelpunt mag mijns inziens niet op het erf Deze eerste bijeenkomst voor mij in Brussel was direct een dynamisch, creatief, gedreven. Misschien is het de Amerikaanse gegooid worden van een derde partij die een gratis platform in de bijzondere. Zoals bekend zijn het roerige tijden, alles is aan het benadering of de lange dagen (Death by PowerPoint) maar er lucht aan het brengen is. verschuiven in techniek en maatschappij. Was de wereld in het ontstond zelfs een soort ‘wij-gevoel’. Ik vroeg me af waar dat verleden relatief eenvoudig, nu zijn er keuzes te maken: wat zelf vandaan kwam. Uiteraard, je wordt in de watten gelegd, maar het Het optuigen van een nieuw en gratis platform dat in te beheren en wat over te laten aan de cloud, al dan niet tegen was vooral de bevlogenheid van de betrokken mensen waar je functionaliteit verreweg het meest veelzijdige alternatief voor de betaling en onder verschillende voorwaarden. Ook bij Microsoft mee in gesprek raakt. individuele eindgebruiker van SURFgroepen is, moet los gezien is die boodschap maar al te helder doorgekomen. Google en worden van andere processen in deze zelfde periode. Zoals Apple zijn inmiddels minstens zo groot als Microsoft geworden. Tijdens een gesprek werd me een aantal dingen gevraagd over algemene leervragen over het gebruik van SharePoint 2010 of Toenemend marktaandeel is allang geen vanzelfsprekendheid Microsoft. Ik antwoordde dat een bedrijf dat zoveel mooie dingen het knelpunt dat men in huidige bedrijfsprocessen kampt met het meer. Foto: www.microsoft.com/surface/en/us/gallery.aspx doet (bijvoorbeeld veruit het meest investeren in onderzoek probleem dat bij SURFgroepen geen nieuwe sites aangemaakt en goede doelen), mooie producten maakt, toch nog steeds kunnen worden. Dat is vervelend natuurlijk, maar het is niet onze Deze bijeenkomst van twee dagen bevestigde dat beeld. We Shape the Future argwanend wordt aangekeken in vergelijking met andere keuze geweest die dienst te gaan beëindigen. Het kan daarmee waren met een relatief klein gezelschap, maar werden begeleid Een meerjarig programma waarmee Microsoft een bijdrage wil multinationals als Google en Apple. ‘Dus een imagoprobleem?’ niet tot het probleem van een derde gemaakt worden. Noch van door grote vertegenwoordiging van hoge functionarissen binnen leveren aan onder meer de digitale agenda van de EU. Wie de ‘Dat denk ik wel’, antwoordde ik. Mijn vrijblijvende advies ter Google, van Microsoft of welke aanbieder van een platform met het concern. Ome Bill was er nog net niet zelf bij, maar er jeugd heeft, heeft de toekomst. Zoals McDonalds investeert in plekke: dat het raadzaam is om naar buiten herkenbaar en mogelijke koppeling via SURFconext dan ook. Dat is toch wel de staat dus veel te gebeuren. Een nadeel is dat een deel van de de Happy Meal misschien. Hoe dan ook, men adviseert sinds authentiek te zijn, door het bedrijf een gezicht te geven achter wereld op zijn kop. informatie onder embargo was. Ik meld daarom alleen datgene dat 2007 vrijblijvend overheden bij het moeilijke thema hoe het dat logo. De boodschap uitdragen zonder te hoog van de toren te ik heb gehoord en wat met zoeken op Google is te achterhalen. onderwijs aan te passen aan de wensen van vandaag en morgen blazen, niet al te Amerikaans graag (zei ik tegen een Amerikaan, EDUgroepen wordt aangeboden door dezelfde partij die op de Dan is het al openbaar en breek ik als columnist geen embargo. als het gaat om ICT-vaardigheden en hoe het in te passen binnen dus dat vergde uitleg), stop met de hoeveelheid gebruik van achtergrond jarenlang SURFgroepen in de lucht heeft gehouden. Want mijn hemel, wat hebben we veel gehoord! Niet alleen aan curriculum. Lees er meer over op: afkortingen in communicatie en vooral: stop met voor alle Onder dzelfde voorwaarden als SURFgroepen, als het gaat om feiten, maar vooral aan de hoeveelheid. Death by PowerPoint over • www.microsoft.eu/skills-and-education/posts/shape-the- producten prominent Microsoft te zetten. Dat mag ook wel ergens beschikbaarheid, veiligheid en garantie van de dienst. Niet voor twee volle dagen; hoe mooi de beelden ook: na de vijfhonderdste future-%E2%80%93-an-exciting-model-for-reforming- klein in een hoek geplaatst worden. De XBOX en Kinect zijn in een dubbeltje op de eerste rang, nee geheel gratis. Dat laatste dia gaat een mens toch visioenen krijgen van koffie. education.aspx naam misschien bij toeval een eigen leven gaan leiden zonder heeft nu zijn prijs... • www.microsoft.com/publicsector/ww/programs/shape-the- de naam Microsoft. Zie dat als voorbeeld, mensen weten echt Office365 future/Pages/index.aspx wel de fabrikant te vinden achter het product. En zo verder. De Hoe dan ook: de komende periode geven we de prioriteit aan het Uiteraard werd er veel gesproken over Office365. Een mooie en gesprekspartner kreeg waarschijnlijk spijt de vraag ooit gesteld te finetunen van de migratietool, aan het zetten van puntjes op de gratis omgeving voor onderwijs waar ik zelf van ben gecharmeerd, IT-Acadamy Program hebben... 'i' in EDUgroepen door onze ontwikkelaars en aan het realiseren maar ook nog steeds een gevoel van onbehagen bij heb. Ik weet Concreet op hoger onderwijs gericht is de Microsoft IT- van een adequate gebruikershandleiding. De belangrijkste de vinger er nog niet op te leggen. Maar goed, dat heb ik met Academy, in naam binnen Nederland al langer bekend dankzij Toch bleef het knagen. Het was een goede vraag en even later aandachtspunten voor iedereen. De komende tien weken worden, Google Apps ook. Zie ook mijn eerdere reviews in Expertise. Meer onderwijscollega Peter Criellaard. Het IT-Academy Program gaat kwam tijdens de volgende PowerPoint bij mij de ingeving die met het aanstaande beëindigen van SURFgroepen, voor iedereen over Office365: www.microsoft.com/nl-nl/office365/education/ vol vooruit. Voor onderwijs zijn hier interessante dingen te vinden. echter niemand binnen het concern zou durven uitspreken. Bij spannende weken. We geven daarom de komende periode school-services.aspx Ik kan nu nog niet teveel melden, maar houd dit programma een inzet verscheen een foto van de ‘nieuwe’ grote baas na Bill prioriteit aan bovenstaande aandachtspunten om zoveel mogelijk in de gaten, hier valt wat te halen: www.microsoft.com/en-us/ Gates, die in 2008 afscheid heeft genomen. Zijn naam luidt Steve eindgebruikers in het najaar te kunnen verwelkomen op een Surface – de nieuwe tablet naast iPad itacademy/default.aspx Ballmer. Los van de kwaliteiten van deze man, heeft hij niet het prachtig platform, de meest veelzijdige gratis omgeving voor de Ik ben niet gauw onder de indruk van een device. Mijn echtgenote charisma dat zijn naamgenoot Steve van Apple had. Noch toont individuele eindgebruiker in hoger onderwijs en onderzoek. Het is heeft de laatste iPad in huis, mijn schoonmoeder de nieuwste Windows to Go - USB Stick hij een gezicht dat reflecteert met een bedrijf dat juist zo jong, nu al mooi en het wordt alleen maar mooier. De herfst moet nog variant van Android op een tablet van Samsung. Maar de Terug naar handige middelen om direct je werk mee te kunnen dynamisch en vooruitstrevend is. Dynamisch misschien wel, zijn beginnen maar 2013 belooft nu al een prachtig jaar te worden! Surface, daar loop ik warm voor. Wat een geweldig apparaat! doen. Dit is toch wel een vondst. Een USB-stick die zowel je hele manier van presenteren, maar dat is soms bijna angstaanjagend. De ‘klep’ is met een magneet aan te klikken en vormt daarmee besturingssysteem Windows 8, als alle data in zich heeft. Ofwel: Het beeld dat van Microsoft leeft, is nog altijd Bill Gates (te laat uit Microsoft een toetsenbord. Het is zowel een tablet, maar met de klep in je hoeft hiermee niet per se je notebook of tablet mee te nemen. beeld verdwenen om ooit nog te doen vergeten) en Steve Ballmer. Deze column schrijf ik overigens een dag later dan gepland; niet ‘toetsenbordstand’ ook te gebruiken als volwaardige notebook. Met de USB-stick ‘prik’ je gewoon ergens in. (Voor een volledig Dit is overigens een hele goede foto van deze man (bron: omdat ik het te druk had vanwege mijn nieuwe werkzaamheden De klep is ook te gebruiken als beschermkap voor het scherm om technisch productreview, zie: www.itworld.com/software/288904/ en.wikipedia.org/wiki/Steve_Ballmer ), kan hij ook verder weinig (ja, dat misschien ook), of mijn meerdaags bezoek aan Microsoft in de tas te stoppen. En het is nog steeds een dunne handzame hands-windows-go-good-bad-bootable?page=0,0; waarschuwing: aan doen. Misschien is het onder die omstandigheden dan ook Europa in Brussel (op zichzelf een goede reden). Nee, het komt tablet. Ik weet wat ik wil hebben van Sinterklaas! dit artikel betreft voer voor uw techneuten...) de enige optie om juist de merknaam hoog te houden. En ingaan vooral omdat ik de column als allereerste tekst op een nieuwe tegen je grote baas? (Deze meneer wil je denk ik echt niet boos computer met Windows 8 aan het schrijven ben. Het systeem dat Verder komt de Windows 8 Phone er aan, en nog veel meer. meemaken). Dan kan ik de marketingstrategie om de merknaam later deze maand officieel uit komt. Allemaal dit najaar. Het gaat te ver om het allemaal te benoemen, vooral hoog te houden en hoe goed het bedrijf wel niet is voor de dan wordt het product-placing. Er staat veel te gebeuren, wat mensheid nog begrijpen ook!

10 11 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

Advertentie Advertentie Niet dat Steve Ballmer van mij zou moeten aftreden. Plaastnemen naast het bankje van Ome Bill achter de schermen, een adviseursrol, of welke rol dan ook is prima. Zolang er maar Nieuw! 18 oktober 2012 22 november 2012 plaats komt om het concern naar buiten toe letterlijk een nieuw gezicht te geven. Of meerdere jongere gezichten. Liefst jong en Presentatie 101 Vuistregels - Onderwijs Topbeleid dynamisch, van deze tijd, waar ook de doelgroep zich meer mee als voorbereiding op het onverwachte voor toptalent kan identificeren. Presidenten in Amerika stappen ook na vier tot acht jaar van het podium. En niet zonder reden: om te voorkomen “Dit boek is een eerbetoon aan al mijn leermeesters. Van hen heb ik geleerd Waarom haken zoveel jongeren af? De dat men als persoon teveel onderdeel wordt van het ‘systeem’. waar het in het onderwijs om draait, waar je aan vast moet houden en waar de omgeving blijkt een belangrijke factor Ik denk niet dat ik na deze woorden snel zal worden uitgenodigd verleiding zit om je in de war te laten brengen. Veel van wat over en voor het te zijn. Dus u hebt de sleutel in handen! voor een interview. Dat is dan maar zo. onderwijs wordt geschreven is verleidelijk, verwarrend verleidelijk, maar daarmee Ontdek de vele mogelijkheden om nog niet verstandig. Over dat onderscheid gaat dit boek met 101 vuistregels.” jongeren te helpen “er voor te gaan”. Windows 8 Neem deel aan de bijeenkomst met Zoals gezegd ben ik een dag te laat voor de deadline van dit Pieter Mostert geeft in heldere taal zijn kijk op onderwijsvakmanschap. Dat Yvonne van Sark (YoungWorks), co-auteur artikel. Een nieuwe pc met Windows 8. Dat is wennen, het resulteert in 101 goed overdachte tips voor evenzoveel onderwijssituaties. Als van het succesvolle boek ‘Over de top - concept is totaal anders dan voorgaande Windows versies. Maar filosoof staat Pieter Mostert garant voor diepgang, scherpzinnigheid en een haal het allerbeste uit jongeren’. Leer van na een dag moet ik bekennen dat ik niet meer terug wil. Hoe knipoog voor de humor. Bereid u voor op het onverwachte. Want de auteur cases van andere hogescholen en werk dan ook. Over een paar weken is het officieel gelanceerd (met Afbeelding: met kunst en vliegwerk het bureaublad en taakbalk geeft op deze dag de eerste les zelf. Verder leveren René van Kralingen en Lisa aan een praktisch plan voor uw eigen heel veel meer, zoals Market Place). Hou het in de gaten, want zelf opgetuigd met wat icoontjes. Wat opvalt is dat Menu Start er Westerveld (voorheen LSVB) een bijdrage. Een boeiende bijeenkomst die u niet instelling. YoungWorks, - voor onderwijs komen er interessante dingen aan. Hieronder mijn niet meer is via de Desktop. Dat is vervangen door het scherm met mag missen! van 10.00 tot 16.30 uur. eerste bevindingen. de interactieve tegels, ‘tiles’ geheten. Fulcotheater IJsselstein - van 16.00 tot 19.00 uur Inschrijven: www.expertisevisieblad.nl - Het duurde bij mij een dag voor het besef kwam dat het In het Startscherm heb ik vervolgens aan rechterzijde ook Inschrijven: www.expertisevisieblad.nl - bijeenkomsten bijeenkomsten startscherm van de tegeltjes (tiles) met de apps op de volledige een aantal programma’s een directe koppeling gegeven. Een computer, zoals pc of notebook, gezien moet worden als gulden middenweg voor nu. Naarmate ik meer eraan gewend vervanging van het vertrouwde startmenu in de voorgaande raak, begin ik het startscherm wel meer te waarderen en zal ik versies van Windows. Dat klinkt logisch, maar het nieuwe scherm het steeds meer gebruiken, merk ik. Maar vermoedelijk is het is een schil om de vertrouwde desktop heen en maakt er geen op een smartphone of tablet met touchscreen een natuurlijker Automobilisten schatten onderdeel van uit. omgeving dan op de pc. Dat is ook de opzet van Windows risico’s verkeerd in 8: hetzelfde besturingssysteem voor alle soorten apparaten: desktop, notebook, tablet of telefoon. Ik beken: de eerste vijf die uitgaan van constante monitoring van de rij-taak zoals de minuten ging ik op mijn notebook automatisch met mijn handen Task Difficulty Homeostasis theorie, de Risk Allostasis theorie naar het scherm om met de vingers te swipen. Het scherm als en het Risk Monitor model. Deze zijn bestudeerd in vergelijking een touchscreen willen gebruiken op een notebook: afgezien met drempel-reactie theorieën zoals de Zero-Risk theorie en het van vingerafdrukken op het scherm gebeurt er verder niet veel... Multiple Comfort Zone model. Misschien is dit tegelijk een goede tip voor een nieuwe device als Windows 8 en opvolgers een succes worden. Pc’s met De resultaten van Lewis-Evans zet vraagtekens bij het touchscreen? Voor mij nu al een succes! idee dat bestuurders van motorvoertuigen constant risico’s waarnemen en bewust risico’s nemen. Eigenlijk blijkt dat zij in Arne Horst hun taakuitvoering gewoontedieren zijn, meestal rijden op de Consultant bij 2AT automatische piloot, soms onbewust de regels overtredend en www.ArneHorst.nl misschien zelfs beïnvloed door emoties zonder dat ze het in de gaten hebben. In het kort komt auto leren rijden neer op leren niet bang te zijn, en om een bekende uitspraak van Wagenaar Iedereen heeft een eigen mening over het hoe en (1992) te parafraseren: mensen lopen wel risico’s maar nemen waarom mensen zich in het verkeer gedragen en zelfs de of voelen ze niet. Dat verkeersdeelnemers uiteindelijk lang verkeerspsychologie, een vakgebied dat zich bij uitstek hiermee niet altijd, of zelfs zelden, risiconemers zijn zet vraagtekens bij bezig houdt, kent modellen en theorieën die uiteenlopen of zelfs de cultuur van de beschuldigende vinger en nodigt uit tot een Toen ik dat eenmaal doorhad, heb ik de koppeling naar het tegenstrijdig zijn. Meestal worden dergelijke modellen eenmalig meer methodische en complexe systeembenadering van de bureaublad een prominente plek in Start gegeven, het scherm gepubliceerd maar zelfs de wat meer gevestigde theorieën verkeersveiligheid. met de tegels. Op het bureaublad en in de taakbalk vervolgens zo zijn vaak gebrekkig empirisch onderbouwd. Het proefschrift snel mogelijk Deze Computer en koppelingen naar mijn favoriete van Ben Lewis-Evans omvat een poging om dit gebrek te Ben Lewis-Evans - Testing models of driver behaviour programma’s toegevoegd waardoor het zoveel mogelijk werkt als herstellen door de belangrijkste assumpties van een aantal Windows 7 en eerdere edities. vooraanstaande modellen te toetsen. In het bijzonder theorieën Bron: RUG

12 13 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

Monitor Vrouwelijke Thema: de toekomstige minister van Onderwijs Hoogleraren 2012 Weet u het nog allemaal? Maak kans op het nieuwste boek van Pieter Mostert! Op 11 oktober is de Monitor Vrouwelijke Hoogleraren 2012 gepresenteerd. Dit driejaarlijkse rapport laat met behulp van heldere cijfers, grafieken en tabellen zien hoe het gesteld is met de positie van vrouwen in de Nederlandse academische wereld. Zo aan de vooravond van de kabinetsformatie zijn we benieuwd naar de nieuwe minister van Onderwijs. Maar weer u alle illustere voorgangers nog? Wikipedia biedt het volgend overzicht van ministers (http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_Nederlandse_ ministers_van_Onderwijs,_Cultuur_en_Wetenschap ) en staatssecretarissen (http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_Nederlandse_ De monitor bevat actuele cijfers over het percentage vrouwen is het percentage vrouwen dat in deeltijd werkt hoger dan het staatssecretarissen_van_Onderwijs,_Cultuur_en_Wetenschap). in diverse wetenschappelijke en leidinggevende functies aan percentage mannen dat in deeltijd werkt. Tussen mannelijke en de universiteiten, bij de universitair medische centra en in vrouwelijke hoogleraren is geen verschil in deeltijdfactor. Weet u nog welke maatregelen zij voor het hoger onderwijs hebben uitgevaardigd? Stuur uw lijstje voor 1 november 2012 naar wetenschappelijke kennisorganisaties als NWO en KNAW. Ook [email protected] en u wint een exemplaar van het nieuwste boek van Pieter Mostert: 101 Vuistregels voor onderwijs. verschillen tussen vrouwelijke en mannelijke wetenschappers Vrouwelijke wetenschappers verdienen minder dan in beloning, in doorstroom naar hogere functies en in mannelijke aanstellingsomvang komen aan bod. Tot slot geeft de monitor Voor alle universitaire functiecategorieën geldt dat een veel Kabinet Periode Onderwijs, Cultuur en Hogeronderwijsmaatregel inzicht in de carrièremogelijkheden die voor vrouwen ontstaan groter deel van de vrouwen dan van de mannen in de lagere Wetenschap doordat de babyboomgeneratie met emeritaat gaat. salarisschalen behorende bij de functie zit.

Samenvatting van de belangrijkste uitkomsten Vrouwen ondervertegenwoordigd in academisch bestuur kabinet-Rutte 2010- heden en Het aantal vrouwen in academisch management (decanen, Hoe hoger de functie des te lager het aandeel vrouwen onderwijs- en onderzoeksdirecteuren), colleges van bestuur en kabinet-Balkenende IV 2007 - 2010 / André Rouvoet Aan Nederlandse universiteiten studeren meer vrouwen dan raden van bestuur van universiteiten en management en raden en en Marja van mannen af - 53,6% van de afgestudeerden is vrouw -, maar van bestuur van universitair medische centra is laag (tussen 7 Bijsterveldt universitaire functies worden vaker door mannen dan door en 19%). In de raden van toezicht is het relatief hoog (37%) als vrouwen bekleed. Naarmate de functie hoger is, daalt het aandeel gevolg van artikel 9.7, lid 2 van de Wet op het Hoger onderwijs, kabinet-Balkenende III 2006 - 2007 en Bruno vrouwen: van de promovendi is 44,7% vrouw, van de universitair waarin staat: “Bij de benoeming wordt zoveel mogelijk rekening Bruins docenten 33,2%, van de universitair hoofddocenten 21,5% en van gehouden met een evenwichtige verdeling van de zetels over de hoogleraren slechts14,8%. mannen en vrouwen.” kabinet-Balkenende II 2003 - 2006 Maria van der Hoeven en , , en In Europees perspectief is het percentage vrouwelijke De Monitor Vrouwelijke Hoogleraren is een initiatief van hoogleraren laag in Nederland Stichting de Beauvoir, die sinds 2002 elke drie jaar een monitor België, Cyprus en Luxemburg zijn de enige EU-landen die een publiceert. Deze vierde monitor is opgesteld in samenwerking kabinet-Balkenende I 2002 - 2003 Maria van der Hoeven en Cees van lager percentage vrouwelijke hoogleraren hebben dan Nederland. met het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH), Leeuwen en Annette Nijs de Vereniging van Universiteiten (VSNU) en de Nederlandse Pas in 2060 evenveel vrouwelijke als mannelijke Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). Stichting kabinet-Kok II 1998 - 2002 en hoogleraren De Beauvoir beoogt met het uitbrengen van deze cijfers de en Rick van der Ploeg Als het percentage vrouwelijke hoogleraren de komende jaren doorstroom van vrouwen in de wetenschap te bevorderen. in hetzelfde tempo blijft doorgroeien als de afgelopen tien jaar, kabinet-Kok I 1994 - 1998 en en duurt het nog tot 2060 totdat we een gelijke man-vrouwverdeling hebben. kabinet-Lubbers III 1989 - 1994 Jo Ritzen en , Roel Kansen voor vrouwen door vertrek babyboomers in ’t Veld en Een groot deel van de hoogleraren die de komende vijf jaar met emeritaat gaat, kan door vrouwelijke universitair hoofddocenten kabinet-Lubbers II 1986 - 1989 / en worden opgevolgd, al varieert het potentieel van vrouwelijke Nelly Ginjaar-Maas opvolgers sterk per wetenschapsgebied, van 117% bij Gedrag & Maatschappij tot 34% bij Techniek. kabinet-Lubbers I 1982 - 1986 Wim Deetman en Nelly Ginjaar-Maas

In lagere universitaire functies werken meer vrouwen dan mannen in deeltijd In functies als universitair docent en universitair hoofddocent Bron: RUG

14 15 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

Kabinet Periode Onderwijs, Cultuur en Hogeronderwijsmaatregel Wetenschap Met het juiste Digitale tijd dwingt onderwijs zichzelf kabinet-Van Agt III 1982 Wim Deetman en Ad Hermes gezicht win je de opnieuw uit te vinden

kabinet-Van Agt II 1981 - 1982 en Wim Deetman verkiezingen We leven in een digitale wereld en om in deze wereld te en Ad Hermes kunnen functioneren, moeten we digitaal vaardig zijn. Dat Door te letten op het prototype van het uiterlijk van een leider en stelt het onderwijs voor de uitdaging om digitaal vaardige kabinet-Van Agt I 1977 - 1981 en Klaas de Jong Ozn en deze te koppelen aan een bijpassende situatie met een passende leerlingen af te leveren. Het onderwijs moet zichzelf daarom Ad Hermes boodschap, kan de leider zijn kansen vergoten om te worden opnieuw uitvinden, zowel ten aanzien van de visie op verkozen door volgers. Daar zouden zelfs verkiezingen mee onderwijs, het curriculum als de didactiek. Dat stelt prof. dr. kabinet-Den Uyl 1973 - 1977 Jos van Kemenade en Ger Klein, gewonnen kunnen worden volgens promovendus Brian Spisak. Saskia Brand-Gruwel in haar oratie Leren in een digitale Klaas de Jong Ozn en Antoon Spisak beschrijft een model hoe wij psychologisch geëvolueerd wereld: uitdagingen voor het onderwijs. Zij sprak haar oratie Veerman zijn om bepaalde prototypen van leiders aan bepaalde situaties te uit op 5 oktober 2012 als hoogleraar Learning Sciences van koppelen en hoe politici die deze koppeling waarmaken succesvol de Open Universiteit. kabinet-Biesheuvel II 1972 - 1973 en Cees Schelfhout zijn tijdens verkiezingen. Zijn resultaten laten zien dat wij liever Dankzij de opkomst van internet hebben we toegang tot een mannelijk uitziende mensen (zowel mannen als vrouwen) hebben immense hoeveelheid informatie. Via sociale media kunnen als leider in een conflict en dat we juist liever leiders met een we gemakkelijk met elkaar communiceren. Met mobieltjes en kabinet-Biesheuvel I 1971 - 1972 Chris van Veen en Cees Schelfhout vrouwelijk gezicht zien (ook zowel mannen als vrouwen) wanneer tablets zijn die kennis en communicatiekanalen altijd en overal samenwerking belangrijk is. binnen handbereik. Maar om in deze kennismaatschappij goed te kunnen functioneren, moet je wel digitaal vaardig zijn. kabinet-De Jong 1967 - 1971 en Hans Een mannelijk uitziende leider is succesvol als hij de nadruk Hier ligt een belangrijke taak en tegelijk een grote uitdaging Grosheide legt op eventuele bedreigingen voor de groep. Een voorbeeld voor het onderwijs. Binnen het onderwijs heeft zich dat de van een actuele potentiële bedreiging voor de groep kunnen de laatste jaren vertaald in talloze projecten en experimenten, kabinet-Zijlstra 1966 - 1967 Isaac Arend Diepenhorst en Hans multinational corporaties en grote banken zijn, in het licht van de vaak getrokken door bevlogen docenten. Daarbij wordt heel Grosheide economische crisis; de mannelijke leider kan ze voor presenteren veel nuttige ervaring opgedaan. Maar het is nu tijd om een als de ‘bad guys’. Als de stemmers dit als een oprechte bedreiging stap verder te gaan. Projecten en experimenten moeten kabinet-Cals 1965 - 1966 Isaac Arend Diepenhorst en Hans zien, helpt dit de kansen van de mannelijke leider om stemmen geïntegreerd worden in visie, curriculum en didactiek. Grosheide te krijgen. Aan de andere kant kan een politieke kandidaat die Op managementniveau moeten scholen een eigentijdse er vrouwelijker uitziet beter een coöperatieve kijk op een situatie visie op onderwijs formuleren, waarin technologie op een kabinet-Marijnen 1963 - 1965 en en Hans Grosheide en geven, bijvoorbeeld door voor te stellen dat samenwerking de natuurlijke wijze is geïntegreerd. Die visie moet gedragen Louis van der Laar oplossing is voor de economische crisis; “we moeten nu allemaal worden door de hele organisatie. Docententeams moeten het misschien offers maken, maar als we blijven samenwerken, komt curriculum onder de loep nemen en digitale vaardigheden kabinet-De Quay 1959 - 1963 en , Gerard iedereen er uiteindelijk beter uit”. verwerken in leerlijnen. En de individuele docenten moeten Strubenrouch en Henk Jansen technologie op een natuurlijke wijze in hun didactische Andere bevindingen van Spisak zijn dat leiders die er jonger aanpak meenemen. Dit alles in onderlinge samenhang en kabinet-Beel II 1958 - 1959 Jo Cals en René Höppener uitzien vooral verkozen worden als ze een boodschap overbrengen vanuit de centrale vraag: wat heeft de lerende nodig om die verandering en vooruitgang benadrukt. In het voorbeeld van goed te kunnen functioneren in de huidige digitale wereld? de economische crisis zou de jonge leider het beste kunnen Onderwijskundig onderzoek kan een bijdrage leveren aan dit kabinet-Drees III 1956 - 1958 Jo Cals en René Höppener en Anna benadrukken dat we nu vooruit moeten en niet moeten blijven proces om zo samen met het veld te komen tot ‘evidence- de Waal hangen in een tijd van strenge bezuinigingen. Dit type leider based’ oplossingen. moet juist een progressieve toekomstvisie aanbieden. Ook krijgt Prof. dr. Saskia Brand-Gruwel (1964) studeerde en kabinet-Drees II 1952 - 1956 Jo Cals en Anna de Waal het prototype van een oudere leider meer stemmen als volgers promoveerde aan de Radboud Universiteit Nijmegen, behoefte hebben aan stabiliteit in de huidige situatie. Deze leider faculteit Onderwijskunde. Sinds 1999 is ze werkzaam kabinet-Drees I 1951 - 1952 en Jo Cals zou het best problemen kunnen benadrukken die nú aangepakt bij het Centre for Learning Sciences and Technologies moeten worden en benadrukken dat dit nodig is om stabiliteit te (CELSTEC) van de Open Universiteit. Haar onderzoek is handhaven. gefocust op informatievaardigheden en instructieontwerp. kabinet-Drees- 1948 - 1951 Theo Rutten en Jo Cals Daarnaast is ze verantwoordelijk voor de masteropleiding Van Schaik Titel proefschrift: How to Win Elections: An Evolved Psychological Onderwijswetenschappen. Sinds 1 januari 2012 is Saskia Model of Context, Facial Cues, and Message Predicts Leadership Brand-Gruwel hoogleraar Learning Sciences aan de Open Emergence Universiteit.

Bron: VU Bron: OU

16 17 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

Pieter Mostert: de huidige ruimte voor scholing en overleg omgevormd tot Voortgezet onderwijs ruimte voor intensieve samenwerking tussen docenten bij de • De verregaande fragmentering van het voortgezet onderwijs voorbereiding en uitvoering van concrete onderwijsactiviteiten. is niet meer van deze tijd. In een wereld waarin leerlingen met groot gemak over grenzen heen reiken, ervaren zij de Mijn Regeerakkoord Docenten worden beter als hun leidinggevenden samen met gemiddelde schooldag als een die alleen maar uit grenzen hen bezig zijn aan het verbeteren van de onderwijskwaliteit. en onderbrekingen bestaat. Daarom worden alle regelingen Ook schoolleiders worden beter door van elkaar te leren. Beide voor het voortgezet onderwijs doorgelicht op de aanname dat Onderwijs 2012 competenties ontbreken in het huidige profiel ‘Basiscompetentie het curriculum bestaat uit losse vakken die in de vorm van schoolleider VO’ (VO-raad, jan 2007). De VO-raad wordt gevraagd enkele uren per week in jaarklassen worden onderwezen. Deze dit profiel bij te stellen, zodat wat de kern van het vak (van regelingen worden zodanig aangepast dat scholen worden Motto schoolleider) is, ook de kern van het competentieprofiel vormt. gestimuleerd andere, meer aan deze tijd aangepaste modellen ‘The eagle never lost so much time, as when he submitted to learn De regering richt de begroting van onderwijs zodanig in dat vanaf voor het inrichten van het onderwijs te ontwikkelen. of the crow.’ 2015 jaarlijks 10% vrij te besteden is aan het verwezenlijken van Toezicht William Blake, The Marriage of Heaven and Hell, 1790 nieuw beleid. Het toezicht van de overheid zal zich vooral richten op het • De regering bereidt de invoering van een 6-jarige havo voor. Dit behalen van de beoogde resultaten. Daarbij wordt als vuistregel is nodig gezien de doorstroom naar hbo en de internationale Constatering Concreet durven zijn gehanteerd: ‘wie uitstekende resultaten behaalt mag vrijer te werk onderwijsontwikkelingen. Er is heel veel onderwijs dat leren in de weg staat. Er zijn heel De regering ontwikkelt een set van kengetallen per gaan’. veel onderwijssituaties waarin leerlingen en studenten niet krijgen onderwijssoort. Deze kengetallen zijn gericht op die elementen die • De regering draagt scholen op hun onderwijs zo te organiseren waar ze recht op hebben, namelijk dat ze heel veel leren. Hoe - op grond van onderzoek - een indicatie zijn gebleken van goed Primair onderwijs dat leerlingen per vak kunnen aangeven of zij dit vak op havo- dat komt? William Blake zegt dat in de taal van de dichter heel onderwijs. • De regering versterkt de vroeg- en voorschoolse educatie. dan wel vwo-niveau volgen en er eindexamen in afleggen. treffend: een adelaar verknoeit zijn tijd als hij iets van een kraai De nadruk hierbij ligt op individuele en sociale ontwikkeling, moet leren. Daarom gaat dit regeerakkoord over de kern van het Kwaliteit van leerkrachten (gebaseerd op: McKinsey&Company, inclusief taalvaardigheid. Er komt een voorschool voor alle • De regering staat scholen de mogelijkheid toe om een onderwijs: dat leerlingen en studenten leren. ‘Het Nederlandse onderwijs: beter dan we denken, maar niet zo leerlingen van 1 ½ tot 6. Deze scholen hebben een omvattend International Baccalaureateprogramma aan te bieden. goed als we willen’, september 2012) en integraal aanbod. Peuterspeelzaal en kinderdagverblijf Wetgeving verdwijnen. Hoge eisen worden gesteld aan de kwaliteit en • De huidige norm van lesuren blijft gehandhaafd. De regering Er komt één algemene wet op het onderwijs. In deze wet worden Dé bepalende factor voor de prestaties van leerlingen en het opleidingsniveau van degenen die werkzaam zijn in de ontwikkelt een passende beloning voor scholen die hun de rechten van ‘lerenden’ vastgelegd. Tevens wordt vastgelegd wat studenten is de kwaliteit van de leerkracht. De beste leerkrachten voorschool. Hiervoor worden specifieke programma’s op hbo- onderwijs zo weten in te richten dat leerlingen meer dan 20 de verantwoordelijkheid is van de overheid, zowel de landelijke als krijgen we door hen op de beste plekken op te leiden door de bachelor niveau ontwikkeld. procent boven deze norm aan onderwijs volgen. de gemeentelijke: wat vraagt ze en wat biedt ze? Tevens wordt in beste docenten. De daartoe ingezette weg van de afgelopen de algemene wet vastgelegd hoe het onderwijs wordt bestuurd. jaren - zoals breedsprakige competentieprofielen en irreële • De regering laat alle wettelijke regelingen screenen op • Scholen krijgen de wettelijke ruimte om vmbo-tl (theoretische De regering vindt dit een veel constructievere benadering dan het afspraken over de kennisbasis - zal ons daar niet brengen, omdat aannames over hoe een school en het onderwijs georganiseerd leerweg, v/h mavo) te positioneren als algemeen vormend periodiek herhalen van de discussie of artikel 23 van de Grondwet dergelijke afspraken de indruk wekken dat iedereen de beste is - dient te zijn, aannames die innovatie in de weg staan, onderwijs (onder de naam mavo) óf beroepsgericht in te vullen dient te worden gewijzigd of zelfs geschrapt. wij allemaal, de hele sector - wat evident niet het geval is. Daarom zoals onderwijs in de vorm van een jaarklassensysteem, als een van de leerwegen binnen het vmbo. is het beleid van de regering de komende jaren gericht op drie ouderparticipatie die geen betrekking heeft op wat hun Nieuw beleid speerpunten: kinderen leren, leerkrachten die ‘op een groep staan’, scholen Mbo De regering zorgt voor nieuw beleid. Het zijn de betrokken partijen • hervorming van de lerarenopleidingen naar het model van de die minimaal twaalf weken dicht zijn, omdat het dan nu eenmaal • De regering houdt vast aan de beslissing om de in het onderwijs die de maatregelen nemen. De regering stelt kunstsector: opleidingen profileren zich op hun sterkste kant, vakantie is, etc. Hierna komt de regering met een coherent eindkwalificaties vast te leggen in de vorm van competenties die vooraf vast welke resultaten zij van deze maatregelen verwacht werken met de beste docenten uit het vak en werven studenten plan om dergelijke regelingen stapsgewijs aan te passen, ter aan de beroepspraktijk zijn ontleend. en hoeveel tijd en geld zij daarvoor beschikbaar stelt; tevens op talent en ambitie; vergroting van de ruimte voor innovatie. beargumenteert zij waarom zij meent dat deze hoeveel tijd en geld • ook de 2e graads lerarenopleidingen gaan een nauwe • De mbo-scholen zijn vrij in de keuze van een didactische toereikend is. Daarbij baseert ze zich op een inhoudelijke analyse verbondenheid aan met expertisecentra op het desbetreffende • Elke school dient de leerprestaties periodiek in kaart te brengen aanpak. Er zijn immers vele manieren om competenties te van de bestaande problematiek. Beleid heeft al te lang bestaan vakgebied, zoals de 1e graads lerarenopleidingen zijn ingebed en hieruit conclusies te trekken voor het onderwijs, in het verwerven. De regering verwacht van de schoolbesturen dat uit het zo maar noemen van getallen (‘we dringen X met zoveel % in de academische studie van dat vakgebied; algemeen en aan leerlingen individueel. Hoe een school dat zij nauwgezet bijhouden wat de effectiviteit van het door hen terug’). • academische pabo’s onderscheiden zich van ‘gewone’ pabo’s doet behoort tot de vrijheid van de school. gekozen model is en hierover verantwoording afleggen. niet langer door hun verbinding met de universitaire studie De te nemen maatregelen vertonen samenhang. Losse pedagogiek / onderwijskunde, maar met de studie van een • De regering maakt vormen van thuisonderwijs mogelijk, zoals dit • De verkorting van de duur van MBO niveau 4-opleidingen van maatregelen (2M € voor X, 3M € voor Y) behoren tot het verleden. of meer vakgebieden op universitair niveau. Voorbeeld: in veel andere landen al is geregeld. vier tot drie jaar wordt ongedaan gemaakt. Zulke opleidingen Zulk geld leidt niet tot enige duurzame verandering of verbetering. een academische pabo heeft als speerpunt natuur en duren nominaal vier jaar, wat maatschappelijk verantwoord is techniek en werkt daarom nauw samen met de faculteit • Het streven van de regering blijft onverminderd om meer gezien het hoge niveau dat in de eindkwalificaties is vastgelegd. Investering in onderwijs natuurwetenschappen van een universiteit. kinderen aan het gewone onderwijs te laten deelnemen. Binnen dit kader maken instellingen concrete afspraken met De regering zal een vast percentage van het bruto nationaal Daartoe stimuleert de regering scholen om hun onderwijs in enerzijds de beroepspraktijk en anderzijds het hbo over een product aan onderwijs besteden. Vanaf 2015 bedraagt dit Eenmaal docent is het voor de kwaliteit van diens bijdrage van te richten vanuit individuele leerplannen, en niet langer vanuit goede aansluiting. Onderdeel van de afspraken is de benodigde percentage het gemiddelde van de top 10 landen met een essentieel belang dat een docent in de vorm van intensieve jaarklassen. programmaduur met het oog op een goede doorstroming. kenniseconomie. en frequente samenwerking leert van collega’s. Daartoe wordt

18 19 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

Hoger onderwijs Wetenschapsbeleid • De regering maakt zich grote zorgen over de interne, zelf De regering plaatst - in lijn met een lange traditie - de Onderwijsmanifest 2012 opgelegde bureaucratie binnen het hoger onderwijs. Zij wil verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van het op de kortst mogelijke termijn met de koepelorganisaties een wetenschapsbeleid bij het ministerie van OCW. De andere 1. Er is een oude en een nieuwe onderwijspraktijk. 6. Daarom roepen de grondleggers van de nieuwe actieplan opstellen om deze bureaucratie terug te dringen. vakdepartementen expliciteren in hun beleid wat zij verwachten De oude praktijk ziet onderwijs als een systeem. onderwijspraktijk allen die in de hervorming van het van wetenschappelijk onderzoek als aanjager van innovatie op hun De nieuwe praktijk denkt vanuit het individu. onderwijs geloven op deze hinderpalen van de ontwikkeling • De regering maakt nadere afspraken met de NVAO om de nog vakterrein, de mate waarin en de wijze waarop zij dit onderzoek De strijd tussen het individu en het systeem openbaart zich teniet te doen, omdat deze de zelfbepaling van het leren - steeds sterk procesgerichte accreditatie op opleidingsniveau te met financiële middelen sturen en bevorderen. in een permanente stroom van extra maatregelen om het de uiterste consequentie van alle begrip van wat het is om herzien. individu in het systeem te houden. iets te leren - belemmert. Op het gebied van onderwijsonderzoek maakt de regering • In ruil voor bekostiging door de overheid garanderen een duidelijk onderscheid tussen fundamenteel en toegepast 2. Het onderwijs destructiveert het oude ideaal van scholè, een 7. De vernieuwers van nu hebben, gedreven door opleidingen bachelorstudenten een studierooster waarin veertig onderzoek. Ook op het complexe terrein van onderwijs is behoefte vrije ruimte om je samen met anderen te ontwikkelen. Er is eenzelfde bewustzijn, deelgenomen aan initiatieven en uur studie per week is gespecificeerd. aan fundamenteel onderzoek, onderzoek dat er niet is om een programmatische overheersing op elk gebied. experimenten die zich verzetten tegen de willekeur die in in de praktijk voorkomend probleem op te lossen, maar om een elk onderwijssysteem tot dogma is verheven en aldus wordt • De regering schaft het onderscheid in bekostiging tussen de fundament te leggen voor ander onderzoek dat zich daar wel op 3. De School1 heeft getoond wat de nieuwe onderwijspraktijk gesanctioneerd. Het is tijd voor een internationale beweging geaccrediteerde hbo- en wo-masteropleiding af. richt. Dit onderzoek blijft momenteel achter en dient te worden inhoudt: evenwichtige verhouding van het individuele en het die het onderwijs weer licht, lucht en ruimte geeft. gestimuleerd. collectieve. • De overheid bekostigt het studeren gedurende vijf studiejaren. Toelichting Daarna zijn de kosten voor rekening van de student. De Het toegepaste onderzoek wordt, om de toepasbaarheid van 4. De nieuwe onderwijspraktijk van De School staat klaar voor Dit manifest is een voor het onderwijs bewerkte versie van het overheid stelt hiervoor een leenstelsel ter beschikking. de uitkomsten te bevorderen, gefinancierd via crowdfunding: er realisering in het gehele onderwijs. legendarische manifest van kunstbeweging De Stijl uit 1918. komt een markt waarop aanbieders (van onderzoeksvoorstellen) Waar is de tijd dat we meenden dat we met een manifest • Het deeltijdonderwijs in zijn huidige vorm wordt afgeschaft. Er instanties (van klein tot groot, van lokaal tot nationaal) ontmoeten 5. Traditie, dogma’s en de overheersing van het systeem (de de wereld konden veranderen? Af en toe verschijnt er nog komt een fiscaal arrangement om werkgevers en werknemers en hen proberen over te halen een deel van hun onderzoeksgeld schoolsoort, de jaarklas, het vak, het lokaal) staan deze een, maar meestal in kromme taal, met veel geloof en weinig te stimuleren tot permanente bij- en omscholing. aan hun voorstel te besteden. De metafoor van de markt is realisering in den weg. daadkracht. Na korte tijd verdwijnt het in de vergetelheid. Het productiever en innovatiever dan die van ‘regie’. Het initiatief manifest van De Stijl niet; dat heeft de beeldende kunst sterk • Naast de gangbare kwaliteitseisen voldoet elke opleiding aan tot een ‘nationaal regie-orgaan onderwijsonderzoek’ wordt niet beïnvloed en blijvend veranderd. Zo’n manifest verdient het vier moderne eisen vanuit het oogpunt van de student: het gecontinueerd. 1 Over De School, zie www.deschool.nl onderwijs. programma dient flexibel te zijn, bevat de mogelijkheid tot versnelling, biedt ruimte om te excelleren en om te profileren. Pieter Mostert Studenten wordt periodiek bevraagd of zij menen dat de Beas bv opleidingen hierin slagen. [email protected] twitter: @visitandum Dialoog basis samenwerking • De regering keert terug naar een eenvoudig en aan duurzame wereld Tijdens de Week van de Dialoog van 1-10 november zullen integraal bekostigingsmodel. De regering ziet af van de World=U jongeren zich op verschillende plaatsen mengen gecompartimenteerde prestatieafspraken in ruil voor een Onder begeleiding van 10 dialoogadviseurs van Nederland in onder de dialoogdeelnemers zoals bijvoorbeeld in Tilburg, klein percentage van de bekostiging. De bekostiging blijft Dialoog hebben 250 jongeren tussen de 16 en 24 jaar in kleine Eindhoven, Almere, Amersfoort en op Goeree Overflakkee. gebaseerd op generieke regels, uitgaande van de verdeling groepen intensief met elkaar gesproken over de effecten van De Week van de Dialoog is een initiatief van de Stichting van de bestuurlijke verantwoordelijkheden, zoals geldend klimaatverandering, duurzame voedselketens en de ongelijke Nederland in Dialoog en wordt landelijk ondersteund door in het hoger onderwijs. Uiteraard verwacht de regering van verdeling in de wereld. De centrale vraag was: waarvoor kan en Albert Heijn, Brahma Kumaris, COC Nederland, Oranje Fonds, de instellingsbesturen dat zij er een ambitieus beleid op wil jij in actie komen? Door in dialoog naar elkaars ervaringen Rabobank, Resto Van Harte, Seats2Meet, en Woningcorporatie nahouden en dat ook waarmaken, gezien hun maatschappelijke te luisteren en dromen te delen, werden de aanvankelijk Ymere. verantwoordelijkheid. De instellingen leggen daarover jaarlijks ongrijpbare wereldproblemen tastbaar en ontstonden concrete verantwoording af. ideeën voor lokale acties. World=U is een samenwerking tussen Rabobank Foundation, Wereld Natuur Fonds (WNF) en Nederland in Dialoog (NID), • Mochten de instellingen toch de voorkeur geven aan Een kleine greep uit de vele acties waarmee de jongeren waarbij door de inzet van dialoog jongeren actief worden prestatieafspraken in ruil voor geld, dan is dat voor de ook anderen bewust willen maken van de urgentie om iets betrokken bij de aanpak van wereldvraagstukken. regering alleen denkbaar in een model waarin het geld van Met dank aan Marjolein Ploegman, oprichter en bestuurder van te veranderen: een groen popfestival, energieopwekkende de bekostiging naar de student gaat en deze een prestatie- De School in Zandvoort aan Zee. www.deschool.nl fitnessapparaten, lichtgevende stoeptegels, een fair trade Wilt u zelf meedoen aan een dialoog of een dialoogtafel overeenkomst sluit met de instelling van zijn keuze, zoals ook creditcard en een duurzaam Experience House. Deze acties en organiseren in uw instituut? Kijk dan op www. elders in het maatschappelijk verkeer gangbaar is. de ervaringen die de jongeren het afgelopen jaar met elkaar nederlandindialoog.nl. Daar vindt u een overzicht van alle hebben opgedaan vormen de boodschap die een team van 19 activiteiten in Week van de Dialoog. jongeren (uit alle groepen 1) medio november aan de VN gaan overbrengen.

20 21 jaargang 6 | oktober 2012 | 8 jaargang 6 | oktober 2012 | 8

bestaande kennis en informatie, ze scheppen nieuwe (denk aan bijvoorbeeld jonge internet-ondernemers) en ze vormen binnen die Over de relatie tussen context, meer dan vaak wordt gedacht, hun sociale vaardigheden.

Ik wil er bij u voor pleiten dat u over uw onderwijsbeleid gaat onderwijs en tuinieren denken in termen van het scheppen van een voedingsbodem, in plaats van de gebruikelijke reflex te volgen en te grijpen naar instrumenten van ordening en regelgeving. Het lopen van een leerloopbaan verloopt vele malen prettiger over gras dan over een Geachte toekomstige minister van Onderwijs, onderwijssectoren zou getoetst moeten worden op de mate hard raster van regels en speerpunten. waarin dit ruimte laat voor vorming. Uitgangspunt daarbij is dat Het is mij een eer en een genoegen om u van advies te dienen vorming niet los staat van of tegengesteld is aan het werken Beste minister van onderwijs, denk als een tuinman. Leg tuintjes over een thema dat naar mijn mening in uw beleid als nieuwe aan goede leerprestaties. Vorming zal in de praktijk juist vaak aan waarin de komende jaren kan worden nagedacht over het minister de hoogste aandacht verdient. Onderwijs en educatie plaatsvinden in de overdracht van vakkennis. Een leraar of docent stimuleren van vorming in het onderwijs. We hebben het hard Ine van Emmerik is jurist en psycholoog. Sinds 2000 heeft zij haar zijn een rode draad in mijn leven, de naam van mijn bedrijf geeft die met passie zijn vak geeft, die de wereld voor zijn leerlingen/ nodig. eigen bedrijf, Extravaleren (www.extravaleren.nl), dat zich richt op daar dan ook uitdrukking aan. Ik studeerde overdag en ’s avonds, studenten verbreedt en hoge verwachtingen van hen koestert, kan de ontwikkeling van eigen wijsheid in mensenwerk, via advies, in en buiten mijn werk en het leren en ontwikkelen van werkende leerlingen/studenten tot hoge prestaties brengen en tegelijkertijd Het geluk van een parallellogram, A. Grunberg, VN 22-9-2012 coaching, schrijven en onderzoek. mensen is mijn voornaamste werkterrein. Als ik het heb over een belangrijke vormende rol vervullen.’ Onderwijs vormt, maart 2011, www.onderwijsraad.nl onderwijs en educatie bedoel ik zowel het reguliere onderwijs, het hoger onderwijs, bedrijfsopleidingen en allerlei niet-formele Je zou kunnen zeggen dat Grunberg langs een andere weg vormen van volwasseneneducatie. beschrijft wat de Onderwijsraad adviseert. Onderwijs moet doordrenkt zijn van gerichtheid op vorming. Ik neem aan dat onderwijs in dit kabinet ook een belangrijk aandachtsterrein zal zijn, uw minister-president was tenslotte ook In onze huidige snelle netwerksamenleving is het essentieel om Daarnaast testen een aantal studenten hun slaappatroon ooit staatssecretaris op uw beleidsterrein en heeft in zijn tijd nog levenslang een leerloopbaan te onderhouden. Dat vergroot de Lancering eerste nadat ze vlak voor het slapengaan hebben gesport, alcohol aan de basis gestaan van de zogenaamde Rutte-route. weerbaarheid op de arbeidsmarkt, maar draagt vooral ook bij aan internationale Quantified gedronken of geluisterd naar muziek. Ook wordt door studenten volwassen burgerschap. Om die leerhouding te kweken, om vorm een nieuwe (oor)sensor ontwikkeld die de hartslagvariabiliteit Arnon Grunberg ziet het in een recent essay in Vrij Nederland wat te kunnen geven aan Life Long Learning is het nodig om breed Self Institute meet en is een T-shirt in de maak waar meetsensoren in de stof somberder in. Hij stelt dat onderwijs toenemend de rol krijgt van te leren kijken en je wereld groter te durven maken. Dan gaat verwerkt zijn. een investering tegen armoede, dat we leven in een meritocratie het om meer dan leerprocessen die qua resultaat harde feiten Op vrijdag 28 september jl. is het eerste internationale die wordt bepaald door opleidingsniveau. De overheid heeft het opleveren. Dan is een houding nodig van willen ‘leren leren’, van Quantified Self Institute (QSI) gelanceerd binnen de muren Uiteraard biedt QS inzichten die kunnen worden geïntegreerd ideaal van sociale mobiliteit en verheffing van de arbeider laten nieuwsgierigheid. Vorming richt zich dan op het ontwikkelen van van het Instituut voor Sportstudies van de Hanzehogeschool in het dagelijkse onderwijs. Zo wordt bijvoorbeeld al e-coaching varen. Het draait in het hedendaagse onderwijs om presteren, de kunst van het vragen stellen en daar vervolgens je antwoorden . Quantified Self is een wereldwijde community, ingezet voor de opleiding Sportgezondheid. om in het gareel lopen en het je eigen maken van vaardigheden. op zoeken, totdat een volgende vraag zich weer aandient. Vorming gericht op het vergroten van zelfkennis door eetpatroon, De ontwikkeling van het kind dient gestaafd met harde feiten, gaat over leren leren, zonder CITO-gps. bewegen, bloeddruk, hartslag etc. te meten. Vervolgens Buiten de Hanzehogeschool zijn inmiddels de CITO-toetsen slaan al op jonge leeftijd toe. Hij doet beeldend worden deze gegevens onderling gedeeld, vergeleken en samenwerkingsverbanden aangegaan met verschillende verslag van een bezoek aan een A day a week school, een school U zult onderkennen dat denken in termen van onderwijs en gecombineerd. nationale partijen ( onder andere UMCG, VitalinQ, E-vitality, die zich op een creatieve manier richt op excellente leerlingen. Zijn vorming frictie op kan leveren: onderwijs wordt zoveel mogelijk Heartmath Benelux, Heartlive, Procare BV, Foodzy) en vindt verhaal is als het ware een pleidooi om presteren in het onderwijs gestructureerd (en) georganiseerd, maar de leerloopbanen van Het Quantified Self Institutevan de Hanzehogeschool is er serieuze oriëntatie plaats met verschillende internationale meer te laten zijn dan preventieve armoedebestrijding; dat het de mensen verlopen grillig. Er zijn veel leerprocessen denkbaar wereldwijd het eerste initiatief om een instituut in te richten dat partijen (onder meer University of Washington, Technical frivoliteit krijgt die aan kennisverwerving moet kleven. Met andere met een vormende werking, en niet alleen binnen de formele als doel heeft om kennis en ervaring uit QS community samen University of Denmark, George Mason University, Université de woorden: onderwijs moet je wereld groter maken. geïnstitutionaliseerde vormen van onderwijs, waarvoor deels ook te voegen met toegepaste wetenschap. Het QSI wil buiten de Genève, Empatica, Hexoskin, Lumo Back, Intel, Fujitsu, Wikilife, een leerplicht geldt. Er zijn even zoveel niet-geïnstitutionaliseerde, grenzen van de bestaande beroepsgroepen en instellingen om Lumo, sensebridge, somaxis). Ongetwijfeld zult u ook uw voordeel doen met het advies dat de niet-formele vormen van educatie waar leerplicht veelal niet meer technologie, zorg, sport en gezondheid samenbrengen en op Onderwijsraad in maart van vorig jaar uitbracht aan de Eerste aan de orde is. Ik denk dan bijvoorbeeld aan bedrijfsopleidingen. deze manier bijdragen aan het stimuleren van een gezonde De vraagstukken binnen het domein van Quantified Self bieden Kamer. Dat rapport brengt zoals u weet het belang van vorming, Het rapport van de onderwijsraad noemt ze wel, maar vaak wordt leefstijl. genoeg aanknopingspunten om multidisciplinair samen te over de volle breedte van het onderwijs, hernieuwd onder de de vormende werking daarvan bij beleidsvorming uit het oog werken en onderzoek te doen aan een nieuwe maatschappelijk aandacht. Uit dat rapport wil ik met name aanbeveling 4, die stelt verloren. En wat te denken van de rol van andere vormen van In het QSI werken studenten, docenten en onderzoekers van relevante dimensie; een waarin sensortechnologie mogelijk als dat eigentijdse vorming en kennisoverdracht bij elkaar horen, leren, zoals via de Volksuniversiteit (althans wat daarvan over is), de Hanzehogeschool Groningen samen vanuit verschillende zesde zintuig helpt om te meten en te leren. warm in uw aandacht aanbevelen. Ik citeer: ‘Meer aandacht HOVO, OU, “Libelleacademies” en social media? Met name over disciplines; sportstudies, gezondheidsstudies, ICT, life sciences, hiervoor stelt kinderen en jongeren in staat te komen tot oriëntatie die laatste wordt, anders dan in een paar onderzoeken in het new business development en biomedical engineering. Zo wordt Bron: Hanzehogeschool en zingeving, waardoor zij zich staande kunnen houden in de onderwijsveld, nog maar weinig beleidsmatig nagedacht. Terwijl er op dit ogenblik door Hanzestudenten onderzoek gedaan huidige dynamische en pluriforme samenleving die veel van onderzoek laat zien dat vooral jongeren, maar zij niet alleen, via naar (de stimulatie van het gebruik van) bewegingssensoren. hen vraagt en waarin ze veel keuzes hebben. Beleid voor alle internet en social media veel en snel leren. Ze vinden niet alleen

22 23

jaargang 6 | oktober 2012 | 8

Coaching isbn 978 90 244 01512 nur 014 nur 01512 244 90 978 isbn

boomnelissen.nl

valuebridge.nl valuebridge.nl boers @

coachboulevard.nl marijkelingsma @

gebied van mens, merk en proces. en merk mens, van gebied

bridge en trainer en adviseur op het het op adviseur en trainer en bridge

- Value bij partner 2011 sinds is Boers

boeken op haar naam staan. Aty Aty staan. naam haar op boeken

- coachings succesvolle diverse

van Coachboulevard en heeft heeft en Coachboulevard van

met anderen. met

Marijke Lingsma is directeur directeur is Lingsma Marijke

deel de oneliners oneliners de deel

tale kalender en en kalender tale -

digi de Download

coach meer kan zien. kan meer coach www.scheurjelos.nl

gecoacht wordt of geen geen of wordt gecoacht naar ga of QR-code de Scan

coacht, die iedereen Voor

dia, collegacoaching en jobcrafting. jobcrafting. en collegacoaching dia,

- me social van gebruik het van effecten

actuele trends en fenomenen waaronder waaronder fenomenen en trends actuele

ofie, overtuigen voor leiders en weer veel veel weer en leiders voor overtuigen ofie,

- Los de in inleiding een Losdenken, het van

Dit jaar met de 26 recepten van het Alfabet Alfabet het van recepten 26 de met jaar Dit

wijzen, aanpakken, inzichten of methoden. methoden. of inzichten aanpakken, wijzen, ziens

ging brengt. Op de achterkant vind je verrassende verrassende je vind achterkant de Op brengt. ging

- bewe in je die uitspraak een kalenderblaadje elk

Ook in 2013 biedt de kalender op de voorkant van van voorkant de op kalender de biedt 2013 in Ook

het werk als thuis, serieus én met een knipoog! knipoog! een met én serieus thuis, als werk het

soepel en levert inspiratie en voer voor discussies, zowel op op zowel discussies, voor voer en inspiratie levert en soepel

. Houdt de geest geest de Houdt . Coachingskalender jaar het motto van de de van motto het jaar

Scheur jezelf en anderen los uit denken dat vastzit. Dat is al elf elf al is Dat vastzit. dat denken uit los anderen en jezelf Scheur

Coachingskalender 2013 Coachingskalender

2013 je los in in los je

En dan nog dit… Scheur

2013 Coachingskalender in los je 2013

18 oktober 2012 Scheur Feestelijke presentatie van het nieuwe boek van Pieter Mostert: Scheur jezelf en anderen los Coachingskalender 2013 Al meer dan 101 Vuistregels voor het onderwijs. Bereid u voor op het onverwachte. een bestseller!10 jaar uit denken dat vastzit Met een eerste les van de auteur zelf. Plus een bijdrage van René van Marijke Lingsma en Aty Boers Kralingen en natuurlijk van de studenten zelf. Een boeiende bijeenkomst Scheur die u niet mag missen! De dagelijkse spreuken van de je los in Coachingskalender houden de geest 2013 soepel en leveren inspiratie en voer voor 22 november 2012 discussies. Serieus èn met een knipoog, Inclusief gratis digitale voor zowel op het werk als thuis! kalender Topbeleid voor toptalent Laat uw studenten excelleren in het hoger & App Marijke Lingsma en Aty Boers Voor iedereen die coacht, gecoacht wordt onderwijs. Een bijeenkomst met Yvonne van Sark, co-auteur van het of geen coach meer kan zien. succesvolle boek ‘Over de top - haal het allerbeste uit jongeren’ om een De Coachingskalender is al jaren hét relatiegeschenk. Meer weten praktisch plan voor uw eigen instelling te ontwikkelen. over de aantrekkelijke mogelijkheden van de kalender als relatie- of eindejaarsgeschenk? Bel dan 020 - 5218 933 of mail naar [email protected]. Zie: www.expertisevisieblad.nl/bijeenkomsten 365 blz. | € 16,90 | 978 90 2440 1512 www.boomnelissen.nl

Onderwijs in beweging

Nieuw bij Expertise! Boeken, dvd’s, spellen voor de onderwijsprofessional.

Academische Kwartiertjes - mr. Peter Kwikkers Scherpzinnige analyses van actuele kwesties in het hoger onderwijs

Geen vraag? Geen Les! - dr. Pieter Mostert Aangenaam kritische beschouwingen over de alledaagse onderwijswerkelijkheid

Team in beeld (dvd) Praktische handvatten voor managers om de resultaatgerichtheid van teams te vergroten

De stille kracht van transcendentie Redactie Ine van Emmerik ea. Leer jezelf verstaan om anderen te kunnen verstaan.

Coachingwaaier voor managers Een kleurrijk palet met schema’s, quickscans, oefeningen én spiekbriefjes voor de manager als coach.

Samenspel in teams (spel) Voor begeleiding van competentieontwikkeling, samenwerking en teamopbouw.

Reflectiespel deel 2 Om andere competenties sneller eigen te maken door zelfreflectie en feedback van medespelers.

Kijk voor een uitgebreide omschrijving en bestellen op www.expertisevisieblad.nl - boeken of spellen.

24