NABUCCO in DE BAROK Cappella Mediterranea Chœur De Chambre
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
OM5 oude muziek 2016-2017 56e seizoen NABUCCO IN DE BAROK zaterdag 29 april 2017 14.15-15.40 uur Cappella Mediterranea Chœur de Chambre de Namur Leonardo García Alarcón dirigent Nabucco Fernando Guimarães tenor Daniele Alejandro Meerapfel bariton Arioco Owen Willets countertenor Eufrate Matteo Bellotto bas Azaria/Idolatria Arianna Venditelli sopraan Anania Caroline Weynants sopraan Misaele Lucía Martín Cartón sopraan Superbia Capucine Keller sopraan Michelangelo Falvetti 1642-1692 Il dialogo del Nabucco 1683 nederlandse première libretto Vincenzo Giattini er is géén pauze na het concert blijven de buffetten nog enige tijd geopend Jurjen Stekelenburg boventiteling OM5 2 Matinee Café uitzending NPO Radio 4 56e seizoen 29 april 2017 3 Na afloop van het concert en terugluisteren via het web praten Hans Haffmans Dit concert wordt live uit gezonden via NPO Radio 4. Via en zijn gasten met elkaar de website kunt u de gehele uitzending terug luisteren op EEN NABUCCO UIT DE BAROK na in ‘Matinee Café’. Live radio4.nl. Enkele dagen ná ieder concert kunt u het voor NPO Radio 4 vanuit concert (zonder pauzeprogramma) terugluisteren op het Concertgebouwcafé. radio4.nl/concerten Vrijwel iedereen die de aankondiging van Michelangelo Falvet- Vandaag: Keyvan Chemi- ti’s Nabucco ziet staan, zal even aan Giuseppe Verdi’s gelijkna- nari, slagwerker uit Cap- Oude Muziek mige opera uit 1842 denken. Tussen Verdi’s klassieker en het pella Mediterranea. Leden in 2017-2018 oratorium van de tot enkele jaren geleden volslagen onbekende van het Dudok Kwartet Vijf concerten, met wereld- Falvetti ligt 160 jaar, en het verbaast dan ook niet dat beide schuiven aan om te vertel- namen als het Orkest werken totaal verschillend klinken. Opmerkelijk genoeg ont- len over een nieuwe cd en van de Achttiende Eeuw, stond Falvetti’s Nabucco echter in een politieke context die wél de Nederlandse Strijkkwar- Concerto Köln en La Cetra veel gemeen heeft met die waar de negentiende-eeuwse Verdi tet Academie. Barockorchester & Vokal- mee te maken had. In beide composities fungeert het Bijbelse Geïnteresseerd? ensemble Basel, dirigenten verhaal over de onderdrukking van het volk Israël als allegorie Er zijn koptelefoons voor als Andrea Marcon en voor de eigen strijd tegen buitenlandse tirannie. Nadat Falvet- wie wil meeluisteren. Antonio Florio, en solisten ti’s eerdere oratorium Il diluvio universale in 2015 in de Matinee live op npo radio 4 als Julia Lezhneva. te horen was, keren dirigent Leonardo García Alarcón en zijn radio4.nl/matineecafe Telemann, die in Der Tag ensemble nu terug voor een minstens zo kleurrijk werk. Daar- des Gerichts de natuur mee wordt een nieuw hoofdstuk toegevoegd aan de zegetocht facebook en twitter bestel nu uw nieuwe schildert op een manier van Falvetti, een componist die na ruim drie eeuwen vergetel- Via facebook en twitter abonnement op die Haydn in zijn Schöp- heid nu eindelijk de harten van barokliefhebbers verovert. houdt de Matinee u op concertgebouw .nl/ fung pas zou evenaren. De de hoogte van het laatste series Johannespassie waarmee Toneel van (natuur)geweld nieuws rond de concerten. de onbekend gebleven Michelangelo Falvetti werd in 1642 in Calabrië geboren en trok Volg ons en praat mee! De brochure kunt u inzien Gaetano Veneziano Ales- al spoedig naar Sicilië, waar hij in 1670 tot kapelmeester van de op zaterdagmatinee.nl sandro Scarlatti naar de Dom van Palermo werd benoemd: een prestigieuze functie. Hij zaterdagmatinee.nl of aanvragen per mail: kroon steekt. Het muziek- was behalve priester ook een zeer productief componist van Een compleet overzicht [email protected] theaterstuk La concordia kerkmuziek. Van zijn missen, psalmen, vespers en oratoria is van komende en voorbije de’ Pianeti van Antonio echter slechts weinig bewaard gebleven. Op zich geldt dat voor Mati nee-uitzendingen, Podium Witteman Caldara... veel zeventiende-eeuwse componisten, maar de vele aardbevin- handig bijeengebracht. Zondag 30 april het Zelden gehoorde meester- gen die Sicilië troffen zullen daarbij zeker een rol gespeeld zaterdagmatinee.nl ‘wekelijke muzikale feest’ werken zijn het. Maar wát hebben. Een jaar na Falvetti’s overlijden in 1692 vond op Sicilië van Paul Witteman. Met een internationale pracht! een van de zwaarste aardbevingen ooit plaats, waarbij 60.000 programmaboekjes bijzondere verhalen, jong Voor €200 vijf bijzondere mensen omkwamen. In zulke omstandigheden gingen ook vele Enkele dagen voor ieder talent en topmusici. producties – en er zijn nog geschriften verloren. concert kunt u het pro- live vanuit amsterdam mooie plaatsen. Alsof het natuurgeweld nog niet genoeg was, werd Sicilië in die grammaboekje al inzien. live op npo 2 (18.10 uur) concertgebouw.nl/ jaren ook een politiek strijdtoneel. In 1674 kwam de stad zaterdagmatinee.nl podiumwitteman.nl series Messina, gesteund door Lodewijk XIV, in opstand tegen de 4 Spaanse overheersing en de onderkoning, graaf Santisteban del Nebukadnezar 5 Puerto. Nadat Spanje en Frankrijk in 1678 de Vrede van Nijme- Giattini baseerde het libretto van Nabucco op twee hoofdstuk- gen hadden getekend, werd de Siciliaanse opstand op meedo- ken uit het Oud-Testamentaire boek Daniël. Het ene hoofdstuk genloze wijze bestraft. Santisteban ontnam Messina al zijn gaat over Nebukadnezars onheilspellende droom, die door de titels en privileges en liet het stadhuis neerhalen. De grond Joodse wijze Daniël geduid wordt. Het andere bespreekt de onder het stadhuis werd omgeploegd lotgevallen van drie Joodse en er werd “zout gezaaid op de naakte knapen die niet voor een stand- aarde”. De ultieme symbolische beeld van Nebukadnezar willen revanche betrof de kerkklok van de buigen en daarop in een oven stad. Deze was ooit gebruikt om de worden geworpen. God be- bevolking tot revolutie op te roepen schermt de jongens echter en en werd nu omgesmolten tot een het vuur kan hen niet deren. standbeeld van Karel II, de koning van In enkele opzichten wijkt Spanje, die te paard de opstand Giattini’s tekst af van de Bijbel. neersabelt. Het beeld werd midden in Nebukadnezars droom passeert het centrum van Messina geplaatst, wel de revue, maar de episode om de bevolking dagelijks met haar rond Daniëls uitleg is weggela- neus op de feiten te drukken. ten. Daarnaast worden de De stad Messina, kaart knapen in de oven niet verge- Nebukadnezar en de door Placido Donia, Politieke betekenis zeld en beschermd door een engel, maar door Christus zelf. drie jongelingen in 1642 de oven, houtsnede/ Na de opstand werd Falvetti, vermoedelijk op instigatie van Tot slot heeft Giattini Nebukadnezars conversie tot het geloof boekillustratie (1538) Santisteban, in 1682 naar Messina overgeplaatst. Falvetti’s Israëls weggelaten, wellicht omdat dat te gewaagd was. In plaats van Hans Holbein de Jonge (1497-1543) houding ten opzichte van het regime is ietwat dubbelzinnig. daarvan sluit het stuk af met een koor, waarin geconcludeerd Luca Giordano (1634- Het lijkt erop dat Santisteban de kerkmusicus als een vrome en wordt dat kinderlijke onschuld het altijd wint van hoogmoed en 1705): Karel II van loyale onderdaan beschouwde, terwijl Falvetti heimelijk wel afgoderij. Die motto-achtige afsluiting met de moraal van het Spanje, 1694 degelijk kritiek had op de Spaanse overheersing. In de twee verhaal past bij de esthetiek van de dialoog, een oratorium- oratoria die hij voor Messina schreef – Il diluvio universale (1682) achtig genre dat in de zeventiende eeuw geen vastomlijnde en Il dialogo del Nabucco (1683) – lijken Falvetti en zijn librettist vorm had, maar wel altijd een instructief karakter. Vincenzo Giattini (1630-1697) op de politieke actualiteit te reageren. Il diluvio gaat over de zondvloed en vormt een allegorie De muziek voor een nieuw begin na de vernietigende wraak van de Spaanse Het is duidelijk dat Giattini’s tekst de muzikale verbeeldings- overheerser. Het gouden beeld dat de titelheld in Nabucco van kracht van Falvetti prikkelde. Zo opent het stuk met een zichzelf laat maken, verwijst op zijn beurt overduidelijk naar evocatie van de Eufraat die niet onderdoet voor latere klank- het gehate standbeeld van Karel II. Het past in de tendens dat schilderingen zoals Wagners Rheingold-voorspel of Smetana’s oratoria in de loop van de zeventiende eeuw steeds vaker quasi- Moldau. Het gebruik van oriëntaalse houtblazers voegt een seculiere functies vervulden. Hoewel onduidelijk is waar Nabucco aangename kleur aan dit tableau toe. Na de zonnige proloog in première ging, kunnen we er zeker van zijn dat het niet biedt Nabucco’s duistere droomscène een mooi contrast. binnen een reguliere kerkdienst was, omdat daar slechts mu- Hoewel Nabucco in veel opzichten de slechterik van het ver- ziek met Latijnse teksten klonk. Gezien de subversieve toon van haal is, tonen Giattini en Falvetti wel een rijkgeschakeerd het stuk was een private uitvoering bovendien veiliger. beeld van zijn karakter. Het ene moment is hij geïrriteerd, in 6 zijn aria ‘Per vivere non Instrumentatie 7 felice’ melancholisch en De herontdekte partituur van Il dialogo del Nabucco toont de twijfelend, in zijn publieke melodieën en instructies voor de harmonische begeleiding, optredens steevast dominant maar het instrumentarium is niet gespecificeerd. Daarom is de en hoogmoedig. huidige bezetting en orkestratie in grote mate door dirigent In vergelijking met de getor- Leonardo García Alarcón bepaald. Daarbij valt allereerst op dat menteerde muziek van Alarcón een flink koor gebruikt, terwijl koorpassages in orato- Nabucco zingen de Joodse ria uit de late zeventiende eeuw vaak gezamenlijk door de knapen Anania, Azaria en solisten werden gezongen. Het meest opvallende aan Alarcóns Misaele in een resolute, veelal bezetting is echter het veelvuldige gebruik van oriëntaalse opgewekte stijl. De hoge instrumenten. In Nabucco benut hij onder andere een ney sopraanstemmen van de (Perzische fluit), een doedoek (Armeense dubbelrietsfluit), een knapen benadrukken hun kaval (Turkse fluit) en Iraanse slagwerkinstrumenten. De engelachtige karakter. In hun dirigent heeft enkele argumenten voor zijn keuze. Allereerst gebedsdienst worden ze blijkt uit historische documenten dat Falvetti vaak een uitge- ondersteund door de bas van breid instrumentarium gebruikte, onder andere in zijn vespers.