JAARVERSLAG INHOUDSOPGAVE 2018

p. 3 INTRODUCTIE

p. 6 PROGRAMMA

p. 10 ZONDER TITEL

p. 46 LANGE TERMIJN PROJECTEN

p. 56 MEERJARIGE PROJECTEN

p. 62 EDUCATIE & TALENTONTWIKKELING

p. 70 PUBLICATIES

p. 76 COMMUNICATIE & CULTUREEL ONDERNEMERSCHAP

p. 86 KWANTITATIEVE GEGEVENS

p. 96 FINANCIEEL VERSLAG

p. 102 ORGANISATIE

Witte de With Center for Contemporary Art INTRODUCTIE

Vanuit de gedachte dat ‘alles op de wereld begon met een ja…’ — Sofía Hernández Chong Cuy

Het is nu ruim een jaar geleden dat ik naar Rotterdam kwam om directeur te worden van Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst. Een bewogen jaar, om het zacht uit te drukken. Het is nu eenmaal geen kleinigheid om te verhuizen naar een nieuwe omgeving, je te begeven in een andere cultuur, in een ander land, op een ander continent. Dat is wat immigratie met je doet. Ik ben hier gekomen om niet alleen met veel enthousiasme te leren van de lokale manier van werken, maar ook met een interesse om een cultureel instituut te transformeren. Ik ben me gaan verdiepen in de taal en in de nationale geschiedenis, een geschiedenis die deels is opgeschreven en deels nog opgetekend moet worden. Ook al werken we in een wereldwijd circuit, toch zijn dit de drijfveren en taken van cultuurprofessionals die het belang van lokaal wortelen hooghouden. Bij mijn aankomst bij Witte de With stond ik voor een uitdaging van andere aard. Na een verhit debat was door de vorige directeur, Defne Ayas, en de raad van toezicht unaniem besloten dat de naam van het instituut ter discussie gesteld moest worden. Mijn voorstel was om hierin geen overhaaste beslissingen te nemen. In andere woor- den, ik stelde voor om de wens om de naam te wijzigen als een gele- genheid te zien om allereerst het karakter van het instituut te veranderen. Want de kritiek had eerder een existentieel dan een situationeel pro- bleem voor ons opgeroepen. De kritieken en gerelateerde debatten over de naam van onze instel- ling in 2017 brachten terechte zorgen over een veranderende context naar de oppervlakte. De culturele sector, en dus ook presentatie-instel- lingen, moet de veelstemmige geschiedenis van een steeds diversere maatschappij gaan erkennen. Witte de With werd bijna 30 jaar geleden opgericht met de missie om artistieke en theoretische ontwikkelingen in actuele cultuur te agen- deren. We zouden deze missie en de oorspronkelijke beweegredenen achter de naamgeving geweld aandoen als we de uitdaging waar we nu voor staan niet met een passende investering in tijd en aandacht tege- moet treden. De eerste stap was om helder te krijgen in welke context het instituut indertijd zijn naam kreeg, met aandacht voor ons culturele werkveld en idioom en de intellectuele, artistieke en discursieve aspecten die daarbij horen. Met tijdlijnen brachten we in kaart hoe, waarom en onder invloed van wie de kritiek en het debat rondom onze naam zich ontwikkelde. Deze tijdlijnen zijn in mei 2018 op de website gepubli- ceerd, en hun ontwikkeling zou voor altijd door kunnen gaan. Er is name- lijk tijd voor nodig om alles boven water te krijgen en op de juiste manier te interpreteren. Tegelijk werd onze tentoonstellingsruimte op de begane grond opnieuw vormgegeven, iets wat hand in hand ging met het creëren van

Pamela Rosenkranz, Amazon (Container of the Substance Anemine) (2018) onderdeel van Een tentoonstelling met installaties door Susana Mejía, Pamela Rosenkranz en Anicka Yi, Witte de With Center for Contemporary Art 2018, 4 fotograaf Kristien Daem. een nieuwe curatorenpositie bij Witte de With: Programmamaker programmeerden we twee groepstentoonstellingen. De eerste Collectief Leren. De typische white cube is veranderd in een multifunc- was sterk gericht op veldonderzoek en verhoogde perceptie. Met het tionele ruimte, die sinds de opening in mei 2018 onder de tijdelijke Amazone-regenwoud als verbindend element werd werk getoond naam Zonder titel plaats biedt aan de boekwinkel en een groot deel van van Susana Mejia, Pamela Rosenkranz en Anicka Yi. De tweede groepsten- ons activiteitenprogramma. Deze ruimte is voor iedereen gratis toe- toonstelling nam ons mee in een visuele geschiedenis van epistolariteit, gankelijk. Gedurende de zomer en winter hebben er al ruim 50 publieks- de term voor de vele verschillende vormen van correspondentie, programma’s plaatsgevonden, van workshops tot lezingen en perfor- en omvatte werk van Dora García, Sharon Hayes, Emily Jacir, Mahmoud mances. De bezoekers kunnen er daarnaast kunstwerken tegenkomen, Khaled, Carlos Motta, Wu Tsang, Akram Zaatari en Quinn Latimer. in opdracht gemaakt speciaal voor deze ruimte. Ook worden er wisse- Daarnaast nam het instituut tijdelijk de identiteit aan van de Kunsthalle lende presentaties getoond, steeds gebaseerd op een thema uit het for Music, een project van Defne Ayas, en werden vijf boeken gepubli- archief. Kunstenaar Federico Herrero maakte een ruimtevullende schil- ceerd die nog onder haar directoraat waren opgestart. Spraakmakende dering. Het meubilair is van Muebles Manuel, een ontwerpbureau momenten en tentoonstellingen van ons instituut kregen media-aandacht dat opereert op het grensvlak van design en beeldende kunst. Kunste- in binnen- en buitenland, van Metropolis M tot The New York Times. naar en schrijver Angie Keefer maakte een audiovisuele vitrine-installa- Dankzij de bezoekers en studenten die via onze educatieprogramma’s tie en curator Mauricio Marcin presenteerde een selectie van nooit bij ons binnenkwamen groeide ons publiek wederom. eerder vertoonde mail art van de overleden kunstenaar Marcos Kurtycz. Dit zijn enkele van de structurele veranderingen die we in 2018 In de vitrines worden tot slot ook projecten uit het archief van Witte hebben doorgevoerd, met het uiteindelijke doel om het karakter van de With getoond die specifiek van doen hebben met betrokkenheid van het instituut te veranderen. Het zijn dingen die ik in deze fase erg lokale gemeenschappen. belangrijk vind om te doen, alvorens we overgaan tot naamswijziging De nieuwe curator kreeg daarbij de taak om een zes maanden van ons instituut. Voor verandering is vanzelfsprekend ruimte nodig. durend werk-leertraject voor jongeren te ontwikkelen, dat plaats moest Om deze ruimte te maken werden we in 2018 voor uitdagingen geplaatst, vinden in Zonder titel. Dit programma was erop gericht nieuwe zeker daar waar het de exploitatie van Witte de With betrof. Het publieksgroepen bij Witte de With te betrekken, passend bij de veran- jaar 2017 overziend bleek dat het instituut kampte met een tekort op de derende samenleving in Rotterdam. Die samenleving kan worden begroting. Om het jaar 2018 positief te eindigen was het noodzakelijk omschreven als veerkrachtig, en doordrongen van een werkersmentali- om te herstructureren, om kosten te besparen en verder vooruit te plan- teit, maar is ook divers van samenstelling, met veel eerste-generatie nen. In het verlengde van deze activiteiten lanceerden we eind 2018 immigranten en internationale bewoners. Het doel was ook om, samen een vernieuwd lidmaatschapsprogramma voor mensen die zich betrok- met de bezoekers, te leren over wat er speelt in de stad. Dit deden ken voelen en onze activiteiten willen steunen. Dit programma groeit we door middel van ontmoetingen waarbij luisteren centraal staat en gestaag en belooft zowel op zowel korte als langere termijn iets moois iedereen zich welkom voelt. De deelnemers van de lichting 2018 op te leveren voor het instituut én de leden. werd gevraagd een betekenisvolle nieuwe naam te geven aan Zonder De hier in het kort beschreven bedrijfsaspecten en activiteiten komen titel, een case-study voor de naamsverandering van het instituut. misschien niet direct op de voorgrond bij het lezen van dit jaarverslag De naam die de deelnemers hebben gekozen wordt in april 2019 of onze website. Het zijn echter precies deze zaken die onze aandacht bekendgemaakt. nodig hadden in het afgelopen jaar en die het instituut goede ontwik- De titel van de nieuwe curatorenpositie behoeft wellicht wat toe- kelingen hebben gebracht. Het zou oneerlijk zijn om hier achterwege lichting: Programmamaker Collectief Leren. Deze naam is voortgekomen te laten dat sommige beslissingen met betrekking tot personeel en uit een interne brainstormsessie bij Witte de With, waaraan leden administratieve veranderingen moeilijk waren; helaas zijn groeipijnen van de curatoren-, educatie- en communicatiestaf deelnamen. Het is een te verwachten bij een instituut in transitie. voorbeeld van hoe we bij Witte de With op dagelijkse basis alle lagen Wat men verder mag verwachten is een programma met een visie van het instituut betrekken bij het doen en laten van de organisatie, die de realiteit, hoe ongemakkelijk ook, niet schuwt. Het gaat de confronta- en niet alleen bij het samenstellen van het programma en het bepalen tie aan, maar houdt daarbij de verschillende perspectieven, erfenissen van de thema’s. De discussie nam het betrekken van gemeenschappen en blinde vlekken in ogenschouw die het instituut inmiddels erkend heeft als uitgangspunt, waarbij centraal bevraagd werd hoe interne en of nog adresseren moet. externe factoren beslissingen binnen een instituut kunnen beïnvloeden. Ik ben het team en de leden van de Raad van Toezicht van Witte de We kwamen tot de conclusie dat leren anno nu, net als het tot stand With dankbaar voor hun niet-aflatende inzet. Het hele team is ook brengen van nieuwe netwerken, platformen en kennis, vooral gekenmerkt dankbaar voor alle deelnemende kunstenaars, sprekers en educatoren wordt door het collectieve karakter van onlinecultuur. De technologi- tijdens het programma in 2018, en voor het publiek dat ons gedurende sche vooruitgang heeft dan wel gezorgd voor sociale bubbels, gesloten het jaar heeft bezocht of vergezeld. Daarnaast bedanken we alle samen- circuits en fake news, maar de voordelen van sociale bewustwording werkingspartners, subsidieverstrekkers, fondsen, stichtingen, compag- en onderlinge verbondenheid zijn vele malen groter. Onze actieve pro- nons, supporters en vrienden die hebben bijgedragen aan de ontwik- grammering in de vorm van offline evenementen brachten daadwerke- keling van onze projecten. We hopen dat het jaarverslag dat u leest lijke ontmoetingen op onze locatie tot stand. een bewijs is van het collectief leren en van datgene wat we samen Het tentoonstellingsprogramma op de twee bovenste verdiepingen bereikt hebben. van Witte de With stond dit jaar in het teken van kunstenaars met een op onderzoek gestoelde praktijk. Het ruimtelijk maken van hun onder- * De titel citeert de openingszin van ‘The Hour of the Star’ (1977) van Clarice Lispector. zoeksuitkomsten hebben zij tot speerpunt gemaakt. We toonden er nieuw werk van Teresa Margolles en Rosalind Nashashibi en soloten- toonstellingen van Irene Kopelman en Ana Maria Millan. Daarnaast

5 6 PROGRAMMA

In januari 2018 startte de nieuwe directeur Sofía Hernández Chong Cuy bij Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst in Rotterdam. Van januari tot april werd Witte de With door Ari Benjamin Meyers getrans­formeerd tot Kunsthalle for Music; dit was het laatste project van Defne Ayas, die directeur was van 2012 tot en met 2017. Op zondag 6 mei 2018 opende bij Witte de With een nieuwe reeks tentoonstel- lingen en meerjarige projecten, het eerste programma van Sofía Hernández Chong Cuy. Eén van haar eerste initiatieven was het gratis toegankelijk maken van het programma in de meest publieke tentoonstellingsruimte van Witte de With, gelegen op de begane grond. Hier is in mei Zonder titel van start gegaan, een meerjarig en gelaagd tentoonstellingscon- cept dat aldoor in beweging is. Deze ruimte is tentoonstellingszaal, klaslokaal en boekhandel ineen, en ook een centrum voor collectief leren. Het programma van Hernández Chong Cuy richt zich op het werk van kunstenaars met een sterk op onderzoek gebaseerde praktijk en een uitgesproken interesse in het zintuiglijk waarneembaar maken van hun bevindingen. Het programma wil het intellectuele aspect van artistieke productie ruimtelijk inzichtelijk maken voor het publiek. Op de tweede verdieping van Witte de With worden per seizoen twee solotentoonstellingen gepresenteerd. De derde verdieping van Witte de With zal elk seizoen het toneel vormen voor een nieuwe groepsten- toonstelling of een retrospectief. FOCUS is een serie die persoonlijke perspectieven biedt door het Witte de With-team of andere gerelateer- de deelnemers te laten vertellen over kunstwerken of projecten die te zien zijn bij Witte de With.

Susana Mejía, Color Amazonia (2013) onderdeel van Een tentoonstelling met installaties door Susana Mejía, Pamela 7 Rosenkranz en Anicka Yi, Witte de With Center for Contemporary Art 2018, fotograaf Kristien Daem. FOCUS met Veronika Babayan: Dump je stoffige logica op vrijdag 29 juni, 17:30–18:30 uur, fotograaf Jeroen Lavèn. ZONDER TITEL

In het project Zonder titel komen programmadoelstellingen op het gebied van tentoonstellingen en educatie samen. Met steeds wisselende kunst- installaties en activiteiten, evenals een boekhandel en een initiatief voor collectief leren, is dit langlopende project voortdurend in beweging. Zonder titel werd in mei 2018 geopend in de zaal op de nu gratis toe- gankelijke begane grond. Het project is als een matroesjka-pop, waarbij het ene werk een ander omvat, met daarbinnen weer een ander werk, enzovoorts. Om deze veelgelaagde ervaring over te dragen, maakt Zonder titel gebruik van verscheidene presentatievormen. De afzonder- lijke tentoonstellingen wisselen elkaar af in verschillend tempo en nodi- gen uit tot diverse vormen van kunstbeleving. Zo kreeg Federico Herrero de opdracht om een ruimtevullende muurschildering te maken. Muebles Manuel werd gevraagd voor het meubilair: tafels en stoelen, boekenplanken en twee vitrinekasten, elk bedoeld voor een project dat wisselt per tentoonstellingsseizoen. De ene vitrine toont een actueel of nieuw project van een kunstenaar of curator, de andere een keuze uit het rijke tentoonstellingsarchief van Witte de With, met de nadruk op sociale kunstprojecten. Iedere maand groeit het aanbod van de boekhandel met een thema- tische selectie, samengesteld door het team van Witte de With of een genodigde. De inventaris omvat daarnaast publicaties over kunstenaars uit het tentoonstellingsprogramma en eigen uitgaven van Witte de With. Ook TENT en CBK Rotterdam selecteren publicaties, steeds met een duidelijke link met de stad Rotterdam. Zonder titel is eveneens de locatie voor evenementen en publieks- programma's, die hoofdzakelijk plaatsvinden in het weekend. Hier wordt de gelegenheid geboden om je op een laagdrempelige manier te verhouden tot hedendaagse kunst en cultuur. Het is een plek om idee- ën uit te wisselen en in gesprek te gaan, waar betekenisvolle ontmoetin- gen plaatsvinden.

Tentoonstellingsoverzicht Zonder titel met muurschildering Open Envelope (2018) door Federico Herrero en meubels door Muebles Manuel, Witte de With Center for Contemporary Art 2018, fotograaf Kristien Daem. Oud deelnemers van het Cool project in 1991 tijdens de opening van de presentatie Over John Ahearn en Rigoberto Torres op zondag 9 september 2018, Witte de With Center for Contemporary Art, fotograaf Aad Hoogendoorn. Tentoonstellingsoverzicht Zonder titel met muurschildering Open Envelope (2018) door Federico Herrero en meubels door Muebles Manuel, Witte de With Center for Contemporary Art 2018, fotograaf Kristien Daem. PUBLIEK PROGRAMMA MUEBLES MANUEL FEDERICO HERRERO 3 mei 2018 6 mei 2018–26 april 2020 OPEN ENVELOPE FEDERICO HERRERO ontmoet 6 mei 2018–31 maart 2019 ROTTERDAMSE KUNSTINITIATIEVEN

Op 3 mei vond een lunch plaats met Federico Herrero en de oprichters en leden van onafhankelijke kunstruimtes in Rotterdam: B.a.d., Gemaal op Zuid, Niffo, Peach, Rib, Shimmer, Upominki en de Kunstblock-partners CBK, MAMA, TENT, V2_ en Worm. Muebles Manuel is opgericht door de in Berlijn wo- bloc-stoel - de goedkoopste stoel die je overal ter Federico Herrero werd in 1978 geboren in San José, nende grafisch ontwerper en uitgever Manuel Raeder. wereld kunt vinden - opnieuw geconfigureerd Costa Rica, waar hij nog altijd woont en werkt. Hij is geboren in 1977, studeerde aan het London en bedekt met geweven riet. Om de ‘Adrian-Chair’ te Herrero is ook de oprichter van Despacio, een onaf- College of Printing en was van 2001 tot 2003 resident produceren, heeft Manuel Raeder samengewerkt hankelijke hedendaagse kunstruimte in zijn geboor- aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht. In 2003 met de Oaxaca-artisan, Adrián Lòpez, die normaal teplaats San José, die een belangrijke kracht is in richtte hij Studio Manuel Raeder op, een interdiscipli- gesproken handgeweven manden van riet produceert. de ontwikkeling van de artistieke stem van Midden- naire ontwerpstudio in Berlijn en Mexico-Stad. Amerika. Hij studeerde schilderkunst aan het Pratt Studio Manuel Raeder construeert verhalen, zowel Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy en Samuel Saelemakers Institute in New York van 1997 tot 1998. In 2001 won Ondersteund door: Goethe-Institut en Mendes Wood DM, in de vorm van boeken, meubels, tentoonstellingen Brussel. Het Mondriaan Fonds droeg middels het experimenteer- hij de Special Prize for Young Artists op de 49ste en communicatieontwerpen. De activiteiten reglement bij aan het honorarium van de kunstenaar. Biënnale van Venetië. Herrero nam ook deel aan de van de studio omvatten een breed scala aan formats, tentoonstelling Fare Mundi/Nuevos Mundos in het waarbij de grenzen tussen tentoonstellingen, boeken, Latijns-Amerikaanse paviljoen van de 53e Biënnale van typografie, materiaalbewerking, publicatie en meubel- Venetië in 2009. Herrero maakt schilderijen op design worden verkend. De meubelstukken zijn doek, muurschilderingen en sculpturale installaties. gemaakt voor specifieke contexten en zijn, net als Zijn werk is tentoongesteld bij onder meer het verschillende tentoonstellingssystemen voor ten- Wattis Institute for Contemporary Arts, San Francisco, toonstellingen, begonnen als vragen over hoe om te VS; Museo de Arte y Diseño Contemporáneo, San gaan met boeken en archieven in de ruimte. José, Costa Rica; Kunstverein Zürich, Zwitserland; Boekenplanken zijn de infrastructuur van de bi- Museu de Arte Moderna de São Paulo, Brazilië; en Para bliotheek, de bruggen van A tot Z op de informatie- Site, Hong Kong. In 2014 nam hij deel aan de ten- wegen. De ‘Z-boekenplank’ is een boekenplank toonstelling Under the Same Sun: Art from Latin America die bestaat uit verschillende stalen ladders die samen Today in het Solomon R. Guggenheim Museum, worden gehouden door kabelbinders. Deze boeken- New York, die in 2016 doorreisde naar South London plank kan heel eenvoudig worden opgebouwd en aan Gallery in Londen. beide kanten worden gebruikt. De verschillende Federico Herrero begon met zijn muurschildering niveaus zijn uitwisselbaar en de plank kan worden bij Witte de With in de vouwen van de architectuur: besteld met een koffer met schuifdeuren en een de hoeken, de randen, de raakvlakken tussen muur V-vormige posterhouder die ook kan worden omge- en vloer. Al snel baanden de kleurvlakken zich draaid en als lessenaar gebruikt kan worden. een weg verder door de ruimte heen, waardoor je Het object ‘Buch Arm’ is speciaal ontworpen als Open Envelope letterlijk binnenstapt met het betre- hulpmiddel voor bibliothecarissen, archieven en den van de tentoonstellingsruimte. boekwinkels om boeken en verborgen schatten uit De kunstenaar gebruikt kleur als geluid, volume hun bibliotheek op een andere manier tentoon en gewicht. Hierbij zijn de verschillende soorten te stellen. ‘Buch Arm’ kan ook dienen als een verleng- energie en bewegingen die kleur kunnen opnemen stuk voor een boekenplanken als kleerhanger. Het of afgeven van groot belang. Open Envelope is te object werd ontwikkeld door Studio Manuel Raeder zien tot de lente van 2019, waarna een nieuw werk in samenwerking met ifau en Jesko Fezer voor de voor de ruimte gemaakt zal worden. bibliotheek van het Goethe-Institut New York. Sinds- dien heeft Studio Manuel Raeder nieuwe variaties Mede mogelijk gemaakt door: James Cohan Gallery, New York Het Mondriaan Fonds droeg middels het experimenteerreglement ontwikkeld, zoals de korte versie en de plankuitbrei- bij aan het honorarium van de kunstenaar. ding, die allemaal zijn gemaakt van staal. Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Samuel Saelemakers De ‘Adrián-Chair’ werd ontwikkeld tijdens het wer- ken aan de tentoonstelling La Letra E esta por Doquier in Oaxaca. Het idee was om objecten die afkomstig zijn van een globaliserende context terug te brengen naar lokale materialen en productie. De vorm van de Adrián-stoel is een mal van de klassieke Mono-

17 18 PUBLIEK PROGRAMMA GESPREK MET YOERI MEESSEN VITRINE-PRESENTATIES IN diepmenselijke verlangen ons te verbinden met onze 3 juli 2018 omgeving. ZONDER TITEL ZONDER TITEL Yoeri Meessen (Associate Director Education & Public Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Samuel Saelemakers Affairs bij Witte de WIth) presenteerde zijn selectie van publicaties die een lijst boeken omvatte over 9 september 2018–20 januari 2019: autonome educatie, anarchistische pedagogiek en radicaal leren. “Kennis is macht” is ongetwijfeld de meest gevleugelde uitspraak in het onderwijs vandaag de dag. Maar in deze posthistorische tijden lijkt er JOHN AHEARN & maar weinig ruimte te bestaan in het huidige onder- RIGOBERTO TORRES GESPREK OVER “POSTKOLONIALE wijssysteem voor de kritische, schijnbaar nutteloze, 6 mei–2 september 2018: INFORMATICA VOOR DE HEIMELIJKE NATIVIST” maar tegelijkertijd democratische vormen van kennis In 1991 kregen de New Yorkse kunstenaars John MET BRIAN KUAN WOOD die de kunst voortbrengt. Het soort kennis dat ons Ahearn en Rigoberto Torres de opdracht om 5 juni 2018 confronteert met onze onuitgesproken aannames, ANGIE KEEFER een publiek kunstproject uit te voeren in Rotterdam, bestaande wereldbeelden doet wankelen en ons kan als onderdeel van hun tentoonstelling South Bronx De New Yorkse schrijver en redacteur Brian Kuan doen reflecteren op onze eigen identiteit. Welke OHRHUT Hall of Fame bij Witte de With. Betrokken bij dit pro- Wood presenteerde zijn selectie van publicaties, die radicale leermethoden kunnen gevonden worden ject waren acht inwoners van Cool, de Rotterdamse nu deel uitmaken van de boekeninventaris in Zonder buiten het heersende onderwijssysteem? Het werk van Angie Keefer beweegt zich tussen ont- wijk waarin ook ons instituut is gelegen. Door de titel. De selectie bracht twee afzonderlijke maar aan werp, publicatie, schrijven, performance, installatie en bewoners in alledaagse situaties te portretteren en elkaar gerelateerde trajecten samen: enerzijds recente lesgeven. De verschillen tussen deze categorieën deze beelden te installeren in de wijk - iets wat zij zorgen over identiteitspolitiek, koloniale geschiede- GESPREK MET JEROEN LAVÈN zijn vaak vervaagd. OHRHUT van Angie Keefer is een eerder deden in The Bronx in New York - wilden de nis en het functioneren van computers; en anderzijds 27 juli 2018 telefoonhoesje dat signalen blokkeert en zo een kunstenaars tegenwicht bieden aan de alomtegen- biopolitiek, waarbij politieke en economische pro- tegengif is voor social media verslaving en ongebreidel- woordigheid van traditionele monumenten en levens- cessen het privéleven in zich opnemen, maar ook Tijdens de rondleiding werd dieper ingegaan op de schendingen van dataprivacy. Wanneer een grote sculpturen van historische helden. Diverse kenmerken aannemen van een lichamelijk organisme sociale media door Jeroen Lavèn (PR & Social Media mobiel apparaat in een OHRHUT geplaatst wordt, leeftijden en levensfases kwamen terug in de portret- of een levenssysteem. Editor bij Witte de With). verdwijnt het van de wereldwijde radar en permanent bustes in Cool: sommige deelnemers waren in 1991 aandacht vragende communicatienetwerken. OHRHUT nog erg jong, andere waren al wat ouder. Enkele is sneller en betrouwbaarder dan het simpelweg van de originele sculpturen zijn nog steeds te zien in FOCUS MET VERONIKA BABAYAN: GESPREK MET TEANA BOSTON-MAMMAH: uitzetten van je telefoon, omdat een batterij zelfs de wijk, sommige zijn verwijderd. DUMP JE STOFFIGE LOGICA LEARNING TO BE ME dan nog informatie over je locatie uitzendt. OHRHUT In 2018 hebben we de oud-deelnemers opnieuw 29 juni 2018 21 augustus 2018 is ontworpen als algemeen beschikbaar luxeproduct, benaderd om te zien waar zij nu staan in het leven. maar omdat het productieproces gekenmerkt wordt Niet allemaal wonen zij nog in Cool, maar Waarom is het zo moeilijk om eenvoudige vragen Socioloog Teana Boston-Mammah presenteerde haar door verticale integratie en duurzaamheid, biedt het op één reeds overledene na zijn alle geportretteer- over kunst te stellen? Die vragen die zo essentieel, persoonlijke boekselectie die boeken omvatte over eveneens een reactie op fundamentele politieke en den nog altijd gevestigd in Rotterdam. In Zonder direct, ongefilterd, voor de hand liggend (of absurd) identiteit, het vinden van jezelf en hoe jezelf te blijven economische ongelijkheid. titel werd een presentatie met archiefbeelden en ande- zijn, die vaak over het hoofd worden gezien. Met in het krachtenveld van de maatschappij. Met deze re documentatie getoond, waarin ook plaats was behulp van een zorgvuldig samengesteld ondeskun- selectie wees Boston-Mammah op de grote invloed Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Samuel Saelemakers. Het Mondriaan Fonds droeg middels het experimenteerreglement bij voor de herinneringen van de oud-deelnemers aan dig panel van kinderen in het basis- en voortgezet die boeken kunnen hebben op iemands persoonlijke aan het honora­rium van de kunstenaar. het kunstproject in Cool en de samenwerking met onderwijs, werd de bezoeker in deze rondleiding perceptie en inlevingsvermogen. Ahearn en Torres. Tot slot waren nieuwe fotoportret- uitgenodigd om met een schone blik te kijken en ten te zien, in opdracht gemaakt door Bob Goede- stoffige logica te vergeten. waagen, de fotograaf die ook in 1991 het proces in Deze FOCUS-rondleiding is ontwikkeld door Witte GESPREK MET ROBIN VAN DEN AKKER: POPULISME THUIS MET JEF GEYS beeld bracht. Deze presentatie was in een van de de With art mediator Veronika Babayan. EN PARANOIA twee vitrines in Zonder titel te zien en was de tweede 16 oktober 2018 Deze presentatie had als voornaamste thema het editie in een reeks gebaseerd op het rijke tentoon- project Wat eten wij vandaag?, een tentoonstelling stellingsarchief van Witte de With. GESPREK RADIO, TECHNO, FOSSIEL Filosoof Robin van den Akker ging in gesprek over van de Belgische kunstenaar Jef Geys (1934–2018) bij 6 juli 2018 het onderwerp 'Populisme en Paranoia', terwijl hij Witte de With. Voor dit project uit 1993 werkte Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Jessy Koeiman een actuele selectie van publicaties presenteerde Geys samen met negen gezinnen uit de Rotterdamse Experimenteel publicatieplatform oneacre.online die is toegevoegd aan de inventaris van Zonder titel. wijk Alexanderpolder. De verzamelde foto’s, kranten, manifesteerde fysiek in Zonder titel met de presenta- catalogi en tijdschriften illustreerden de werkwijze tie van een nieuwe publicatie van Eline Benjaminsen van de kunstenaar. Wat deze documenten opriepen is en Sophie Dyer. Met een gastbijdrage van Sasha de interesse van Jef Geys in het begrip huis. Van de Engelmann, docent in GeoHumanities aan de Royal Rotterdamse naoorlogse sociale woningen tot de Holloway Universiteit van Londen, die reageerde op Parque Guarani favela in Sao Paulo, Brazilië: het werk het werk van Benjaminsen en Dyer. van Jef Geys nodigde uit om met elkaar in contact te treden, lokaal en globaal, vanuit het gedeelde en

19 20 PUBLIEK PROGRAMMA MAURICIO MARCÍN over FOCUS met Anna Kurtycz MARCOS KURTYCZ 14 december 2018

In de late jaren zestig, toen kunstenaar en grafisch Tijdens deze FOCUS werd een presentatie gegeven door de dochter van Marcos ontwerper Marcos Kurtycz in zijn dertiger jaren Kurtycz (1934–1996), Anna Kurtycz. was, vertrok hij uit Polen om zijn toevlucht te zoeken in Mexico. Daar bleef hij tot zijn dood in 1996. De ‘bommen’ en metaforische ‘bombardementen’ die Kurtycz vanaf 1981 stuurde als een vorm van mail art, zijn het onderwerp van een presentatie die door gast-curator Mauricio Marcín speciaal is samenge- steld voor Zonder titel bij Witte de With. Kurtycz’ zogenaamde bommen – postpakketten die hij stuurde naar kunstinstellingen wereldwijd – bestonden uit tekeningen, brieven en drukwerk waarin hij kritiek uitte op het toen heersende academisme. Kurtycz verzond deze documenten naar instellingen die, in zijn ogen, vanuit een Eurocentrisch perspectief keken naar kunst uit Latijns-Amerika. Voor Marcín tonen de Bombs van Kurtycz dat post meer is dan alleen een manier om te communiceren en gespreks- partners dichter bij elkaar te brengen; voor de kunstenaar is mail art een wapen om de heersende kunstcanon tot explosie te brengen. Het was de eerste keer dat de Bombs in Nederland getoond werden.

Curator: Mauricio Marcín

Presentatie overzicht Mauricio Marcín over Marcos Kurtycz, Witte de With Center for Contemporary Art 2018, fotograaf Kristien Daem. 21 Irene Kopelman, 77 Colors of a Volcanic Landscape (2016) en The Levy´s Flight, Puzzle piece #2 (2012) onderdeel van Irene Kopelman, een solo tentoonstelling, Witte de With Center for Contemporary Art 2018, fotograaf Kristien Daem. Teresa Margolles, Trayecto — Fase 1. La entrega. Fase 2. A través. Fase 3. Inclusión (Traject— Fase 1. De afdracht. Fase 2. Via. Fase 3. Internen) (2018), tentoonstellingsoverzicht Een nieuw werk van Teresa Margolles, Witte de With Center for Contemporary Art 2018, fotograaf Kristien Daem. Ana María Millán, Wanderlust, 2017, animatie, 8:22 minutes; en Trescaras, 2017, animatie, 10:52 minutes, met dank aan de kunstenaar en Instituto de Visión, Witte de With Center for Contemporary Art, 2018, fotograaf Kristien Daem. Rosalind Nashashibi, Audience with the King, 2017; Indifference, 2017 en The Exiled Prime Minister's Pond, 20 17, oliever f op doek, met dank aan de kunstenaar, Witte de With Center for Contemporary Art, 2018, fotograaf Kristien Daem. PUBLIEK PROGRAMMA PUBLIEK PROGRAMMA IRENE KOPELMAN, een solotentoonstelling Een nieuw werk van TERESA MARGOLLES

6 mei–26 augustus 2018 FOCUS MET IRENE KOPELMAN 6 mei–26 augustus 2018 FOCUS MET ROSA DE GRAAF 20 juli 2018 10 augustus 2018

Tijdens de rondleiding sprak Irene Tijdens deze FOCUS besprak Rosa de Kopelman over haar tentoonstelling bij Graaf, Witte de Withs associate curator, de Witte de With. Daarbij vertelde ze ook tentoon­stelling Een nieuw werk van Teresa naar onderwerpen als haar onderzoek Mar­golles. over landschappen en ecosystemen.

FOCUS MET SAMUEL SAELEMAKERS 1 juni 2018 Irene Kopelman, een solotentoonstelling presenteerde een selectie Een nieuw werk van Teresa Margolles was het tastbare resultaat van kunstwerken uit vier verschillende projecten van de kunstenaar uit de Tijdens deze rondleiding nam Witte de het onderzoek van deze Mexicaanse kunstenaar in het conflictueuze periode 2012 - 2016. Elk project is ontstaan tijdens of na afloop van With curator Samuel Saelemakers geïnte- en onstabiele grensgebied tussen Venezuela en Colombia. veldwerk dat Kopelman uitvoerde tijdens haar reizen, met als doel het resseerden mee langs de tentoonstelling. Nog niet zo lang geleden vluchtten Colombianen naar Venezuela en doorgronden en uiteindelijk weergeven van deze omgevingen. Van elders, in een poging te ontsnappen aan het escalerende geweld de vulkanische eilanden van Hawaï in de Stille Oceaan en het bergachtige en de onveilige situatie als gevolg van de drugsoorlogen en guerrillag- binnenland van Borneo in Azië, tot het Peruviaanse regenwoud roeperingen in hun land. En nog steeds steken duizenden mensen in Zuid-Amerika; al bijna twintig jaar analyseert Kopelman met weten- in omgekeerde richting de grens over. Dankzij de hyperinflatie en een schappelijke precisie de landschappen en ecosystemen van moeilijk repressief overheidsbeleid wordt Venezuela geconfronteerd met bereikbare gebieden. Voor elke locatie ontwikkelt ze een specifieke voedseltekorten, een gezondheidscrisis, en andere uitdagingen die de observatiemethode. veiligheid en het sociale klimaat verder in gevaar brengen. Dagelijks Kopelman brengt intensief tijd door met haar studieobjecten, zoals passeren honderden Venezolanen de grens van San Antonio de Táchira het schaduwspel van het bladerdak of de kleuren van de aarde. Haar in Venezuela op weg naar de stad San José de Cúcuta, Colombia. Ze zijn schilderkunstige werk begint allereerst met het maken van tekeningen op zoek naar werk of simpelweg naar veiligheid en verrichten eenvou- en reisverhalen tijdens haar expedities. Later vormen deze de basis dige werkzaamheden om aan basisbehoeften zoals voedsel en medicij- voor uitwerkingen in de Amsterdamse studio van deze van oorsprong nen te komen. Argentijnse kunstenaar. In alle gradaties van afstand, van heel dichtbij tot zeer ver weg, tonen de waargenomen en bestudeerde fenomenen TRAYECTO — FASE 1. LA ENTREGA. FASE hun rijke variëteit aan eigenschappen. Zo brengt het werk van Kopelman, 2. A TRAVÉS. FASE 3. INCLUSIÓN dat niet per se als documentair gezien moet worden, nauwkeurige ob- servaties samen met zinnelijke interpretaties en verbeeldingskracht. (Traject— Fase 1. De afdracht. Fase 2. Via. Fase 3. Internen), het nieuwe De vier levensgrote schilderijen uit de Tree Lines-serie toonden werk van Teresa Margolles, was het resultaat van veldwerk dat de het effect van lawines op het bergachtige landschap van de Zwitserse kunstenaar verrichtte. De eerste van haar drie reizen naar deze locatie Alpen. In de tentoonstelling was ook een van haar kleurenreeksen vond plaats in de zomer van 2017, op uitnodiging van Bienal Sur in opgenomen, Sampling Greens. Deze kwam tot stand na een wetenschap- Colombia. Tijdens haar verblijf in Cúcuta trad Margolles in contact met pelijke expeditie om dieren en planten in kaart te brengen op Mount de slachtoffers van gedwongen migratie. In een van haar verschillende Kinabalu in Borneo, Oost-Maleisië. De resultaten leverden belangrijke acties daar huurde ze Venezolanen in om met stenen het water over informatie op voor natuurbeschermers die zich bezighouden met te steken van de rivier die op geopolitieke wijze de grens verdeelt. In de unieke biodiversiteit van wat wordt beschouwd als het ‘Hart van een andere actie vroeg ze deze mensen hun verhalen te verwerken Borneo’, met slechts 1,5 miljoen jaar oud een jonge regio in geologische in stoffen bevlekt met de lokale aarde. Hun geleverde arbeid werd altijd termen. Tijdens deze expeditie stelde Kopelman zichzelf tot doel gecompenseerd en gedocumenteerd door de kunstenaar, die doorlo- om de enorme variëteit in groentinten van de jungle te doorgronden. pend met de deelnemers in gesprek was. Het werk ging daarmee een relatie aan met het eerdere Forest De tentoonstelling Een nieuw werk van Teresa Margolles bij Witte Windows, dat eveneens deel uitmaakt van de tentoonstelling. Forest de With bestond uit een eenvoudige actie: de zes grote ramen van de Windows was het resultaat van een expeditie in het Reserva Territorial tentoonstellingsruimte werden gewassen -of eerder, besmeurd - met Madre de Dios in Peru. De combinatie van tekeningen gemaakt op de door aarde en zweet doordrenkte shirts van meer dan honderd locatie en aquarellen die de kunstenaar maakte na afloop van veldtrips, Venezolaanse mannen die Margolles inhuurde in Cúcuta. Deze perfor- geeft uitdrukking aan haar gevoel dat: "je niet voelt dat je in een mance werd uitgevoerd gedurende de eerste maand van de tentoon- landschap bent, maar eerder omringd door een continuüm van elemen- stelling. In deze periode werden de gebruikte shirts stuk voor stuk ten.” Bij elke stop tijdens deze expeditie in de Peruviaanse jungle in cementblokken gegoten. In ieder blok werden vervolgens de initialen ging Kopelman zitten en tekende een deel van het dichte bos als gezien gegraveerd van de arbeider die het shirt droeg, om uiteindelijk samen door een venster, een ingebeeld raamkozijn. een installatie te vormen van grenzen en doorgangen. Ook werd er een portretfoto van een van de arbeiders in Cúcuta getoond. Het Mondriaan Fonds droeg middels het experimenteerreglement bij aan het honorari- um van de kunstenaar. Een nieuw werk van Teresa Margolles kwam voort uit de langdurige Mede mogelijk gemaakt door LABOR, Mexico-Stad. en diepgaande betrokkenheid van de kunstenaar bij slachtoffers Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Samuel Saelemakers van gewelddadige misdrijven en locaties waar het herstellen van het verscheurde sociale weefsel aandacht en zorg nodig heeft. In eerdere

31 32 PUBLIEK PROGRAMMA werken van Margolles, zoals haar installatie In the Air (2003) en haar ANA MARÍA MILLÁN, een tentoonstelling What Else Could We Talk About? (2009), heeft de kun- stenaar materialen zoals doeken en water gebruikt die werden toege- solotentoonstelling WORKSHOP: LIVE ACTION ROLE PLAY past om de lichamen van slachtoffers of plaatsdelicten mee te reinigen. (LARP) MET ANA MARÍA MILLÁN 9 september 2018–13 januari 2019 7 september 2018 In andere kunstwerken, zoals Lote Bravo (2005), gebruikte ze grond uit de aarde waar vrouwelijke slachtoffers van moord zijn gevonden om Voor deze workshop zijn LARP-ers, haar sculpturale installaties te maken. Een nieuw werk van Teresa gamers en andere geïnteresseerden uitge- Margolles was het resultaat van veldwerk in een geopolitiek grensgebied nodigd om deel te nemen aan een geza- menlijk spel waarbij de bestaande reali- waar sociale verplaatsing en onzekerheid altijd aanwezig zijn. Haar teit opnieuw werd uitgevonden. Elke werken hebben daarnaast gemeen dat sculptuur wordt aangegrepen deelnemer kreeg een personage toege- om een gelegenheid te creëren voor een semi-menselijke ontmoeting, wezen die geïnspireerd was op albumco- vers van het gabber en hardcore label op een plek waar de daadwerkelijke getuigen afwezig zijn. Het artistieke onderzoek van Ana María Millán, tevens het hoofdon- Rotterdam Records (actief tussen 1992 en derwerp van deze tentoonstelling, richtte zich op de relatie tussen digi- 2012). Het was ook mogelijk om een Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Rosa de Graaf tale culturen, gender en performativiteit. De tentoonstelling vormde eigen avatar voor te dragen. Performers: Pendar Nabipour, Victor Santamarina Met dank aan: Teresa Margolles bedankt Sonia Milena Ballesteros, Rafael Burillo, Anto- de première van drie van haar animaties. Naast Wanderlust (2017), gemaakt nio de la Rosa, Fundación el Pilar in Colombia, DAAD in Duitsland, en de Venezolaanse in opdracht van inSite/Casa Gallina en geproduceerd in Mexico-Stad, LIVE ANIMATIE MET ANA MARÍA MILLÁN gemeenschap met wie zij heeft samengewerkt (mensen die de grens tussen Venezuela betrof het animaties die tot stand kwamen in haar geboorteland Colombia 7 september 2018 en Colombia zijn overgestoken via de Simón Bolívar brug) en iedereen die ze heeft en in Duitsland, waar de kunstenaar momenteel is gevestigd. De ten- ontmoet in de parken en straten van Cúcuta. Mede mogelijk gemaakt door een bijdrage Dansers, performers en andere geïnte- van LABOR, Mexico Stad en Galerie Peter Kilchmann, Zurich. toonstelling toonde daarnaast een nieuwe serie aquarelportretten van resseerden waren welkom tijdens de mensen en hun zelfgecreëerde gaming personages. Deze groep was Live Animatie met Ana María Millán, een nauw betrokken bij de totstandkoming van de animatie en is er uiteinde- gezamenlijke real-time animatie sessie. Deelnemers animeerden digitale lijk ook in opgenomen. Dergelijke samenwerking met video gaming 3D personages via hun bewegingen, die en Live Action Role Playing (LARP) communities ligt altijd ten grondslag geregistreerd werden met live animatie aan het werk van Millán. Animaties stellen haar in staat om een beteke- software. De kunstenaar heeft zes perso- nisvolle plaats te creëren in onze wereld, of die ruimte waar nodig op te nages gecreëerd die geïnspireerd waren op albumcovers van het gabber en eisen. Aquarel is voor haar het materiaal bij uitstek om de fluïde identiteit hardcore label Rotterdam Records. te verkennen van de fantasy-karakters die zo typerend zijn voor de cultuur rondom videogames. FOCUS MET YANA GAPONENKO: PHARMA KOLONIALITEIT Dit was de eerste solotentoonstelling van Ana María Millán in Nederland. 21 september 2018 Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Rosa de Graaf Ondersteund door: AMMODO Tijdens deze FOCUS besprak Yana Gapo- Het Mondriaan Fonds droeg middels het experimenteerreglement bij aan het nenko (curatorial stagiaire bij Witte de honorarium van de kunstenaar. With) de stripfiguur Snowflame, uit New Guardians - # 2 Blow in the Wind. Deze stripfiguur, die Ana María Millán introdu- ceerde in haar tentoonstelling bij Witte de With, is in staat zijn kracht te vergroten en zichzelf in wit vuur te bedekken als hij cocaïne neemt.

FOCUS MET ROSA DE GRAAF 23 november 2018

Rosa de Graaf (associate curator bij Witte de With) gaf een rondleiding door Ana María Millán, een solotentoonstelling, waarbij het werk van de kunstenaar en de samenwerking met de LARP-subgroep werd besproken.

EVENT MET DE AMBASSADE VAN COLOMBIA 18 oktober 2018

De Ambassadeur van Colombia, Mr. Juan José Quintana, ontving gasten van de ambassade voor een persoonlijke rond- leiding door Ana María Millán, voorafge- gaan door een Q&A met Rosa de Graaf, Witte de Withs associate curator.

33 34 CKV PROEFTUIN. 2 november 2018–30 januari 2019

Een tien weken durend traject waarin leerlingen van de Mavo Centraal onder begeleiding van Art Mediator Pleun Peters werkten aan een digitale performance gebaseerd op het werk van kunstenaar Ana María Millán.

Witte de With art mediator Roos Wijma en studenten tijdens een rondleiding door de solotentoonstelling van 35 36Ana María Millán, fotograaf Aad Hoogendoorn. PUBLIEK PROGRAMMA ROSALIND NASHASHIBI, een solotentoonstelling FOCUS MET RAIMUNDAS MALASˇAUSKAS 9 september 2018–6 januari 2019 12 oktober 2018 Raimundas Malasˇauskas was gastcurator van de tentoonstelling Rosalind Nas- hashibi, een solotentoonstelling en gaf hier een rondleiding over. Hij werkt al jaren samen Nashashibi en typeert haar werk als “dat wat het oog onder het lezen steeds naar de onderkant van de pagina trekt, op zoek naar een voetnoot”. Het nieuwe werk van Rosalind Nashashibi omvatte onder meer een serie schilderijen en een driedelige film. Daarvan ging het eerste deel met deze tentoonstelling in première. De film verkende emotionele relaties rosalind film room en het ontstaan van gemeenschappen en volgt daarbij een niet-lineaire verhaallijn. Uiteenlopende intieme scenes, soms binnenshuis gesitueerd, soms in de buitenruimte, raken met elkaar verweven. De film is opgeno- men in Litouwen, Londen en Edinburgh en liet naast de kinderen van de kunstenaar ook haar goede vrienden zien, die zij beschouwt als een verlengstuk van de familie. Leidraad voor Nashashibi bij het maken van dit nieuwe werk was de vraag hoe een groep mensen bijeenblijft als er geen consensus is over de gemeenschappelijke ervaring en het lineair verstrijken van de tijd. In de film voeren de aanwezigen een onbesliste discussie over ruimte- en tijdreizen, losjes gebaseerd op groepsrelaties en het uiteenvallen daarvan in Ursula Le Guins korte sciencefiction verhaal The Shobies’ Story (1990). Nashashibi onderzocht met dit werk nieuwe manieren van gemoedelijk samenleven, manieren die afwijken van het kerngezin bestaande uit een ouderpaar en hun kinderen.

Gastcurator: Raimundas Malasˇauskas Ondersteund door: AMMODO Het Mondriaan Fonds droeg middels het experimenteerreglement bij aan het honorari- um van de kunstenaar.

Rosalind Nashashibi, Part One: Where there is a joyous mood, there a comrade will appear to share a glass of wine, 37 2018, 16mm gedigitaliseerde film, in opdracht van Edinburgh Art Festival, Vienna Secession, Foksal Gallery Founda- tion en Witte de With Center for Contemporary Art, Witte de With Center for Contemporary Art, 2018, fotograaf Kristien Daem. Susana Mejía, Color Amazonia (2013) onderdeel van Een tentoonstelling met installaties door Susana Mejía, Pamela Rosenkranz en Anicka Yi, Witte de With Center for Contemporary Art 2018, fotograaf Kristien Daem. Tentoonstellingsoverzicht Een tentoonstelling met werken van Dora García, Sharon Hayes, Emily Jacir, Mahmoud Khaled, Carlos Motta, Wu Tsang, en Akram Zaatari, en een brief van Quinn Latimer, Witte de With Center for Contemporary Art, 2018, fotograaf Kristien Daem. PUBLIEK PROGRAMMA GESPREK OVER GENDER EN Een tentoonstelling met installaties van SUSANA HET LICHAAM IN DE KUNST MET ANDREA VALENCIA MEJÍA, PAMELA ROSENKRANZ en ANICKA YI COLOR AMAZONIA IN NEDERLAND 13 juli 2018 WORKSHOP DOOR SUSANA MEJÍA 6 mei–19 augustus 2018 5 mei 2018 In de context van Een tentoonstelling met installaties door Susana Mejía, Pamela In deze workshop van Susana Mejía Rosenkranz en Anicka Yi, keek dit pro- werden de deelnemers door Mejía gramma nauwgezet naar de feministische ingewijd in haar onderzoeksproject naar tekst Throwing Like a Girl (1980) van Iris de kleurstoffen afkomstig uit de Amazone. Marion Young. In een lezing en workshop nodigde Andrea Valencia, Witte de Withs curatorial stagiaire, kunstenaars Shraddha FOCUS MET SOFÍA HERNÁNDEZ Borawake, Maja Bekan en Larisa David CHONG CUY uit om te bespreken hoe beweging in het Deze tentoonstelling, met werken van Pamela Rosenkranz (Zwitserland), 11 mei 2018 vrouwelijk lichaam een fundamenteel Susana Mejía (Colombia) en Anicka Yi (Verenigde Staten), nodigde instrument is voor emancipatie, het begrij- ons uit om nader kennis te maken met een zelden bezocht deel van de Tijdens deze FOCUS kon men meedoen pen van de wereld en het creëren van wereld: de Amazone. De kunstwerken in deze tentoonstelling waren aan een rondleiding waarbij de directeur kennis. vertelde over de totstandkoming van de niet eenduidig; ze waren niet enkel een document of een afbeelding nieuwe tentoonstellingen: Een tentoon- met duidelijke parameters. Het waren eerder ruimtelijk en zintuiglijk stelling met installaties door Susana Mejía, GESPREK MET AGUSTÍN PÉREZ RUBIO: waarneembaar gemaakte empirische en intellectuele bevindingen van Pamela Rosenkranz en Anicka Yi; Een OVER FOTOGRAAF CLAUDIA ANDUJAR nieuw werk van Teresa Margolles; Irene 25 juli 2018 de kunstenaars. Als esthetische fenomenen getuigden deze werken Kopelman, een solotentoonstelling; van ons vermogen tot waarneming en beleving via meer dan het gezichts- Rotterdam Cultural Histories #14: May Curator Agustín Pérez Rubio gaf een vermogen en de rede alleen. De werken waren het resultaat van artis- 1968 en Zonder Titel. presentatie over het werk van kunstenaar Claudia Andujar, de in Zwitserland tieke bevraging en veldonderzoek, waarbij techniek was ontleend aan geboren Braziliaanse fotograaf en activist wetenschappelijke, digitale en inheemse kennis. Het resultaat was een FOCUS MET EMMELIE MIJS die een groot deel van haar leven wijdde drietal conceptueel en materieel multidimensionale installaties. 8 juni 2018 aan de indianenstammen in het Brazili- Amazon (Container of the Substance Anemine), de licht-, water- en aanse Amazonewoud. Andujar werd in Witte de Withs educatieassistent Emmelie 1931 in Zwitserland geboren en woont geluidsinstallatie van Pamela Rosenkranz, is ontleend uit de vele oerou- Mijs nam geïnteresseerden mee op een en werkt al sinds 1954 in Brazilië. Ze de medicinale substanties die in de Amazone overvloedig aanwezig reis van verhoogde waarneming met begon als fotojournalist en documen- zijn. Om de ervaring compleet te maken was de tentoonstellingsruimte culinaire insectenhapjes en ging dieper in teerde het dagelijks leven van inheemse op het werk van Anicka Yi. gemeenschappen in de Amazone, waar- doordrongen van gesamplede geluiden van het oerwoud, afkomstig Als onderzoek naar de grenzen van je onder de Carajá. uit kunstmatige intelligentie-luidsprekers van e-commercebedrijf Amazon. zintuigen serveerde Emmelie Mijs kleine Het handgemaakte werk van Susana Mejía stond hiermee wat mate- hapjes gemaakt van verschillende insec- ten. Na deze ervaring bekeken zij de film FOCUS MET ROOS WIJMA riaal betreft in sterk contrast. Mejía heeft samen met andere kunstenaars, The Flavour Genome van Anicka Yi. 3 augustus 2018 antropologen, botanici, fotografen en filmmakers de Colombiaanse Amazone onderzocht op zoek naar kleur. Mejía presenteerde het leeu- In deze rondleiding legde art mediator wendeel van de resultaten van dit meer dan tien jaar durende etnisch-bo- GESPREK OVER THEA SEGALL Roos Wijma de focus op het werk van 10 juli 2018 Pamela Rosenkranz, gericht op lichamelij- tanisch onderzoek in de tentoonstelling onder de titel Color Amazonia. ke aspecten van luisteren. Door het Anicka Yi's The Flavour Genome was een techno-sensuele reis dwars Witte de With lanceerde in samenwer- maken van een soundmap probeerden zij door de ongekende mogelijkheden van mutatie, aanpassing en hybridi- king met de Jan van Eyck Academie een in samenwerking met aanwezigen de experimentele publicatie van onbewerkt ervaring van het werk van Rosenkranz in satie van levende organismen. Deze film combineerde de uitkomsten en niet-gepubliceerd materiaal van de kaart te brengen. van veldonderzoek dat de kunstenaar uitvoerde in het Amazonegebied Roemeense fotograaf Thea Segall met inspiratie uit science fiction, cultureel bepaalde ideeën over smaak (Burdujeni, Roemenië, 1929 – Caracas, Venezuela, 2009). FOCUS MET YOERI MEESSEN en wereldbeschouwingen van de inheemse volken uit de Amazone. In relatie tot Een tentoonstelling met 17 augustus 2018 Een centraal onderdeel van deze tentoonstelling was een reeks publie- installaties door Susana Mejía, Pamela ke programma's om andere kunstenaars te introduceren die eveneens Rosenkranz en Anicka Yi, bekijkt de Tijdens deze rondleiding ging Yoeri in de Amazone hebben gewerkt. Hierbij is met name aandacht voor publicatie de reizen van Segall naar de Meessen (Associate Director Education & Amazone in de jaren zestig, waar ze de Public Affairs bij Witte de With) in op documentairepraktijken, met onder meer een presentatie over het werk camera gebruikte als hulpmiddel voor de tentoonstelling. van Claudia Andujar door curator Agustin Pérez-Rubio en een project over een etnografisch onderzoek naar Thea Segall door onderzoekers Sagrario Berti en Aixa Sánchez. socioculturele praktijken en de leefstij- len van inheemse gemeenschappen. GESPREK: AMATEUR FOTOGRAFIE EN Tijdens het programma spraken DE ‘VROUW’ Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Rosa de Graaf Aixa Sánchez en Sagrario Berti over de 7 september 2018 Het Mondriaan Fonds droeg middels het experimenteerreglement bij aan het honorari- erfenis van Segall en het samenwerkings- um van de kunstenaars. proces voor deze publicatie. Huib Haye Sarmad Magazine gaf een lezing waarin van der Werf (Curator Artistiek program- werd onderzocht welke rol gender-aan- ma Jan van Eyck) en Andrea Canepa names historisch gezien hebben ge- (deelnemer InLab Jan Van Eyck) spraken speeld in onderscheid tussen professio- over InLabs en het proces van printen nele en amateur fotografie. Tijdens de lezing en ontwerpen van de publicatie. werd een publicatie gelanceerd met tekst, afbeeldingen en archiefmateriaal over het onderwerp.

43 44 PUBLIEK PROGRAMMA FILMVERTONING CHANTAL AKERMAN, gender, feminisme, Nederlandse identi- Een tentoonstelling met werken van NEWS FROM HOME, 1977 teit en religie te adresseren. Hierna 8 november 2018 besprak Jensen andere 18de-eeuwse DORA GARCÍA, SHARON HAYES, EMILY JACIR, WORKSHOP: BRIEVEN MET Nederlandse revolutionaire romans, QUINN LATIMER Van 1971 tot 1973 verbleef de Belgische waaronder Julia (1783) van Rhijnvis Feith MAHMOUD KHALED, CARLOS MOTTA, 13 september 2018 cineaste en kunstenaar Chantal Akerman en De kleine Grandisson (1782) van (1950–2015) in New York. Daar kwam ze Margaretha de Cambon-van der Werken, WU TSANG, en AKRAM ZAATARI, en een brief Schrijver en redacteur Quinn Latimer in contact met experimentele kunstenaars de eerste briefroman voor kinderen. leidde een workshop over de vorm en als Babette Mangolte, Jonas Mekas en Deze plaatste ze in een internationale van QUINN LATIMER functie van de brief. Hier werd onder- Yvonne Rainer. Tijdens haar tijd in New context, en tenslotte reflecteerde zij op zocht hoe briefwisselingen worden ge- York stuurde haar moeder haar voortdu- de invloed van het verleden op de he- 9 september 2018–6 januari 2019 bruikt in poëzie, fictie en hedendaagse rend brieven waarin ze haar dochter op dendaagse opleving van de briefroman. beeldende kunst. De notie van de brief de hoogte hield van het dagelijkse leven werd ook in bredere zin besproken, en in Brussel: wie er getrouwd was, wie deelnemers kregen de kans om te schrijven overleden, dat ze zich zorgen maakte Deze groepstentoonstelling onderzocht de manieren waarop beeldend en hun werk te bespreken in de workshop. over haar en dat ze hoopte dat alles goed kunstenaars reflecteren op de geschiedenis en hedendaagse uitingen ging ginds. van de brief als communicatievorm. De geselecteerde werken onderzoch- In News from Home (1977) is de stem ten de belangrijkste kenmerken van vroege voorbeelden van briefwisse- GESPREK MET SOFÍA HERNÁNDEZ van Akerman te horen die deze brieven CHONG CUY voorleest, terwijl men beelden ziet van de lingen, zoals de fijne lijn tussen feit en fictie. Briefwisselingen kunnen 18 september 2018 straten en metrostations van New York. daarnaast worden gezien als uiting van culturele verschillen tussen De film is zowel een portret van een mensen en plaatsen, bijvoorbeeld de correspondentie tussen geliefden Voor de boekenwinkelinventaris van vrouw – de moeder van Akerman, maar Zonder titel selecteerde Sofía Hernández misschien ook wel, op indirecte manier, die zijn gescheiden door klasse of oorlog (of beide), zendingen van Chong Cuy epistolaire romans die deel van Akerman zelf – als van een stad. een fortuinlijke reiziger of brieven van een soldaat, een banneling, een uitmaakten van het onderzoek voor Een Na de vertoning deelde kunstenaar immigrant of iemand die is achtergebleven. Gevangen zitten, of je zo tentoonstelling met werken van Dora Manon de Boer haar gedachten over News García, Sharon Hayes, Emily Jacir, Mahmoud from Home en andere films van Chantal voelen, de noodzaak of de wens om gered te worden, geliefd te zijn of Khaled, Carlos Motta, Wu Tsang, en Akram Akerman die belangrijke referenties hebben simpelweg begrepen te worden; dit zijn de grote thema’s waar mensen Zaatari, en een brief van Quinn Latimer. Zij voor haar eigen werk. over schrijven. besprak hun kritische ontvangst ten tijde Deze tentoonstelling omvatte zeven werken die de briefwisseling als van publicatie, alsook hun huidige rele- vantie in een tijd dat elektronische brief- WORKSHOP: LIEFDESBRIEVEN thema en vorm op verschillende manieren onderzocht. Ieder werk wisselingen gebruikelijk zijn. 9 november 2018 fungeerde als micropolitieke verwijzing naar een bepaalde technologie en sociale context. Onderdeel van de tentoonstelling was een speci- Tijdens deze workshop werden de door GESPREK: ON RECONCILIATION het publiek geschreven brieven anoniem aal gemaakt behang. Het toonde afbeeldingen die in herkomst variëren 11 oktober 2018 met elkaar gedeeld, en vond er een van zeventiende-eeuwse schilderijen tot hedendaagse cinema en spoken word performance plaats door bood een inzicht in iets wat gezien zou kunnen worden als een episto- On Reconciliation bestond uit een open- Keisha Boye en Jurgera Hassel, gericht op bare lezing van een selectie van brieven het thema liefde laire beeldcultuur. Complementair aan de tentoonstelling werd een door Duitse filosofen Martin Heidegger reeks programma’s en live evenementen georganiseerd. Hier was het (1889–1976) en Hannah Arendt (1906–1975). mogelijk om op een andere manier in dialoog te treden met kunstpro- Het gesprek volgde uit de gelijknamige FOCUS MET SOFÍA HERNÁNDEZ jecten en het onderzoek van curatoren. De tentoonstelling ging verge- publicatie van kunstenaar Dora García, CHONG CUY bestaand uit een serie reflecties over de 30 november 2018 zeld van een publicatie; een in opdracht geschreven brief van dichter correspondentie tussen Hannah Arendt en redacteur Quinn Latimer. Deze brief werd halverwege de tentoon- en Martin Heidegger, van 1925 tot 1975, Tijdens deze FOCUS nam de directeur stellingsperiode via de post verspreid. als een middel om na te denken over morele van Witte de With geïnteresseerden mee verantwoordelijkheid, ethische schulden- langs Een tentoonstelling met werken van last en de rol van intellectuelen in tijden Dora García, Sharon Hayes, Emily Jacir, Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Samuel Saelemakers van politieke opstand. Het gesprek startte Mahmoud Khaled, Carlos Motta, Wu Sofía Hernández Chong Cuy dankt Laura Braverman en Jovanna Venegas voor hun bijdra- met een introductie door Dr. Tina Rahimy, Tsang, en Akram Zaatari, en een brief van ge aan het onderzoek dat jaren geleden van start ging en nu ten grondslag ligt aan dit politiek-filosoof en lector Sociaal werk in Quinn Latimer. project. Ook dankt zij Andrea Valencia voor haar bijdrage aan de totstandkoming van de de superdiverse stad bij Hogeschool Rotter- tentoonstelling tijdens haar curatorenstage bij Witte de With in de zomer van 2018. dam over het werk van Hannah Arendt en Het Mondriaan Fonds droeg middels het experimenteerreglement bij aan de honoraria Heidegger. GESPREK MET PROF.DR. LOTTE JENSEN: van de kunstenaars. Met een voordracht van de briefwisse- NEDERLANDSE BRIEFROMANS ling door Melissa Mabesoone en Peter Aers. 6 december 2018

Prof. dr. Lotte Jensen, hoogleraar Neder- FOCUS MET SAMUEL SAELEMAKERS landse literatuur en cultuurgeschiedenis, 26 oktober 2018 gaf een lezing over de literaire en histori- sche relevantie van de opkomst van de Witte de With curator Samuel Saelemakers briefroman in Nederland. In haar lezing nam bezoekers mee door Een tentoonstel- vertrok Jensen vanuit de eerste Neder- ling met werken van Dora García, Sharon landse brievenroman, Sara Burgerhart Hayes, Emily Jacir, Mahmoud Khaled, (1782), geschreven door Betje Wolff en Carlos Motta, Wu Tsang, en Akram Zaatari, Aagje Deken. De publicatie, uitgegeven in en een brief van Quinn Latimer. 1782 en bestaand uit 175 fictieve brieven, wordt door sommigen zelfs beschouwd als de eerste Nederlandstalige roman. De twee auteurs introduceerden de briefuit- wisseling als schrijfwijze in ons land, om thema’s als het middenklasse leven,

45 46 LANGETERMIJN- PROJECTEN

De jongeren van het Collectief Leren porogramma, Yoeri Meessen (Associate Director Education & Public Affairs) 47 en Jessy Koeiman (Programmamaker Collectief Leren). PUBLIEK PROGRAMMA ROTTERDAM CULTURAL baar hadden gemaakt. De toewijding van de eerste kranten van mei 1968, en de vraag welke andere ge- groep bewoners heeft ook geleid tot de oprichting beurtenissen hier plaatsvonden die niet in de kran- HISTORIES van de Vereniging Poortgebouw. ten werden vermeld, vormden de basis van een High Noon #15—Rotterdam Cultural Gedurende drie maanden kreeg het publiek reeks publieke programma’s rondom Rotterdam Histories #14: May 1968 toegang tot het gefragmenteerde archief van het Cultural Histories #14: May 1968. In samenwerking met de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam (IABR) Poortgebouw. Tegelijkertijd vormde de geschiede- 28 juni 2018 nis van het Poortgebouw aanleiding om een serie Curatoren: Sofía Hernández Chong Cuy, Wendy van Slagmaat-Bos Met dank aan: het Algemeen Dagblad, De Rotterdammer, Locatie: HAKA-gebouw events te organiseren waarin strategieën voor zelfor- De Tijd–De Maasbode, Het Rotterdams Parool, Het Vrije Volk, ganisatie in Rotterdam in kaart werden gebracht. Nieuwe Rotterdamse Courant, Rotterdamsch Nieuwsblad en Tijdens de Internationale Architectuur The Temporary Autonomous Bureau dient nu als het Gemeentearchief Rotterdam Biënnale Rotterdam (IABR) was er op iedere een ontmoetingsplek waar ervaringen met het weekdag om een High Noon. Op don- derdag 28 juni werd de High Noon verzorgd Gestart in 2014, Rotterdam Cultural Histories is een navigeren tussen autonomie en institutionalisering door Witte de With Centrum voor He- samenwerking tussen Witte de With en TENT, kunnen worden gedeeld. ROTTERDAM CULTURAL HISTORIES #15: PUBLIEKS- dendaagse Kunstt als onderdeel van de waarmee gemeenschappelijke wortels in het recente LIEVELINGEN EN WEESBEELDEN Rotterdam Cultural Histories #14: May culturele verleden van Rotterdam worden verkend. Curated by TENT 19 oktober 2018–17 maart 2019 1968. In 2018 was het vijftig jaar geleden Met dank aan de vroegere en huidige bewoners van het Poortge- dat de studentenprotesten in Parijs in De serie vignetten, kleine presentaties, brengt bijzon- bouw en iedereen die het de afgelopen jaren ondersteund heeft. 1968 de wereld ingrijpend veranderden. dere documenten en materialen die in bibliotheken “Kunst is elitair”, is een veelgehoorde beschuldiging Onder het credo ‘de verbeelding aan en archieven verborgen zijn onder de aandacht tegen de kunst. “Smaakterreur” door “zogenaamde de macht’ ontstond een internationale beweging gericht op emancipatie en en werpt daarmee een blik op het recente culturele deskundigen”, waar niemand op zit te wachten. ROTTERDAM CULTURAL HISTORIES #14: MAY 1968 democratisering, die de politiek en de verleden van Rotterdam. In 2018 werden in totaal Burgers liggen altijd dwars als het om kunst gaat”, is cultuur een nieuwe dynamiek gaf. 6 mei–14 oktober 2018 drie edities gerealiseerd, die elk een uniek kunstpro- een veelgehoord wantrouwen van de andere kant. Samen met Joost Schrijnen en Herman Meijer is tijdens deze High Noon vanuit ject in Rotterdam centraal stelden. Deze presentaties Daarom zouden kunst en inspraak volgens sommigen De veertiende editie van Rotterdam Cultural Histo- het perspectief van de stedenbouw inge- vonden plaats in de gezamenlijke ruimte van Witte “onverenigbaar” zijn. Deze editie van Rotterdam ries ging over hoe de Rotterdamse kranten bericht zoomd op verbeelding en maakbaarheid in de With en TENT op de eerste verdieping van de Witte Cultural Histories vertelde een heel ander verhaal. Aan het Rotterdam van 1968. Joost Schrijnen gaven van internationale en lokale gebeurtenissen de Withstraat 50. de hand van drie voorbeelden liet TENT zien hoe studeerde bouwkunde in 1968 aan de TU die plaatsvonden in mei 1968, een revolutionaire perio- Delft en hij was er van 2003 tot 2012 Rotterdam Cultural Histories is opgezet door Rotterdammers de beelden in hun stad koesteren, de die tot op de dag van vandaag wordt beschouwd hoogleraar Stedenbouwkundig Ontwerpen Defne Ayas (voormalig directeur Witte de With) en ervoor lobbyen en actievoeren, en ze desnoods Stad en Regio. Hij werkte van 1981–2001 als een keerpunt in de geschiedenis. In deze tijd, Mariette Dölle (voormalig artistiek leider TENT). adopteren. Ze zoomden in op ‘Jan Gat’ (de volks- bij de directie Stedenbouw en Volkshuis- vlak voordat de televisie tot de standaard inventaris vesting in Rotterdam, de laatste tien naam voor Ossip Zadkine’s Verwoeste stad), ‘Kabou- van ieder huishouden ging behoren, fungeerden jaar als lid van de directie, Daarna was hij ter Buttplug’ (de geuzennaam voor Paul McCarthy’s directeur Structuurvisie Almere en pro- kranten, evenals de radio, als belangrijkste kanalen Santa Claus) en ‘De Witte Bollen’ (Cellen van grammadirecteur voor de Zuidwestelijke voor het verspreiden van informatie. Destijds waren Delta in het kader van het Deltaprogramma. ROTTERDAM CULTURAL HISTORIES #13: THE Hans van der Plas). Uit de schat aan emoties, menin- er in Rotterdam zeven verschillende kranten, die Herman Meijer is voormalig politicus TEMPORARY AUTONOMOUS BUREAU gen, nieuwsberichten en concrete acties rondom allemaal vertegenwoordigd zijn in deze tentoonstel- en partijvoorzitter voor GroenLinks; van 2 februari–29 april 2018 deze beelden werd een selectie getoond. Voor de 1994 tot 2002 was hij in Rotterdam wethou- ling: Algemeen Dagblad, De Rotterdammer, De verandering is daarbij niet het perspectief van der voor stads- en sociale vernieuwing. Tijd–De Maasbode, Het Rotterdams Parool, Het Vrije Rotterdam Cultural Histories #13: The Temporary de kunstenaars of de beleidsmakers, maar dat van Volk, Nieuwe Rotterdamse Courant en Rotterdamsch Autonomous Bureau was een presentatie waarin de betrokken stadsgenoten als leidraad genomen. Nieuwsblad. De maand mei 1968 wordt meestal verschillende interpretaties van autonomie in culture- geassocieerd met de geruchtmakende studentenbe- le en sociale projecten in Rotterdam werden bespro- Curated by TENT wegingen in Parijs. Deze presentatie kwam tot stand met inbreng van: Peter ken. Dit gebeurde in samenwerking met een groep Deze documentaire tentoonstelling omvatte een Buismann (Stichting De Witte Bollen), Jeanne Hoogendoorn studenten van het Piet Zwart Instituut in Rotterdam, (Vereniging de Binnenweg), Dees Linders en Sannetje van installatie op basis van krantenomslagen van Rotter- die bewoners zijn van het Poortgebouw, een leefge- Haarst (SIR), Caro van der Pluijm en Siebe Thissen (BKOR). damse dagbladen en een evenementenprogramma. meenschap in een historisch pand aan de Maas. De selectie gaf een tijdsgevoel, door uiting te geven TENT bood een tijdelijke werkplek voor een onder- aan onderwerpen en stemmen die van belang zoek naar de geschiedenis van het Poortgebouw, zijn voor Rotterdam. In Nederland vonden in 1968 dat in 2017 al resulteerde in de database 'The Auto- de eerste kleurentelevisie-uitzendingen plaats en nomous Archive' en de publicatie 'A Bed, A Chair werd de anticonceptiepil geïntroduceerd. Een ander and A Table'. belangrijk evenement dat in die tijd in Rotterdam Het Poortgebouw is een 37 jaar oude organisatie plaatsvond, was de installatie van de Rotterdamse Raad die zowel culturele activiteiten host als woonruim- voor Jeugd en Kinderen, opgezet om tegemoet te te biedt aan 30 mensen. Het gebouw heeft als podium komen aan de groeiende behoefte om de jeugd van gefungeerd voor events en projecten, als residentie de stad een stem te geven. Het was ook toen dat gediend voor gasten, kunstenaars en muzikanten, de baanbrekende publicatie De Binnenstadsbeleving en woon- en werkruimte geboden aan diverse gene- in Rotterdam door Prof. Dr. Rob Wentholt de aanzet raties mensen uit de hele wereld. Het gebouw werd gaf tot analyse van de nieuwe stedelijke cultuur en ver- voor het eerst gekraakt in 1980. Vier jaar later werd wachtingen van Rotterdammers na de wederopbouw. het kraakpand gelegaliseerd, nadat de bewoners het Deze en verschillende andere verhalen uit de gebouw eigenhandig hadden gerenoveerd en leef-

49 50 Tentoonstellingsoverzicht Rotterdam Cultural Histories #14: May 1986, Witte de With Center for Contemporary Art 512018, fotograaf Kristien Daem. 52 THE NAME CHANGE ten over de naam van de instelling, meer specifiek vindt regelmatig een reeks openbare programma's WDW25+ vanaf het begin van de discussie in februari 2017 en plaats, vooral in het weekend, met als doel sociale tot op heden. Het doel van deze tijdlijn is om de inclusie en culturele diversiteit te bevorderen door gebeurtenissen te beschrijven zoals ze zich ontvouw- middel van visuele kunstprogrammering. Sinds den; het is in principe een poging om verslag uit te de opening hebben al meer dan vijftig evenementen brengen en van deze gebeurtenissen te leren. De twee- plaatsgevonden en honderden mensen hebben de tijdlijn synthetiseert het leven en werk van Witte hieraan deelgenomen. Samen met reguliere bezoe- Corneliszoon de With in de zeventiende eeuw. Deze kers totaal hebben vele duizenden mensen Zonder tijdlijn is verweven met informatie over de VOC en titel bezocht. de WIC, die de marineofficier tijdens zijn leven heeft gediend. Deze twee tijdlijnen zijn geschreven door INITIATIEF VOOR COLLECTIEF LEREN In 2017 daagde een groep kunstenaars, schrijvers, medewerkers van Witte de With. Aan Çağ lar Köseoğ lu, Zonder titel is ook de plek voor een nieuw educatief Het project WDW25+ is in 2016 ontwikkeld als ver- curatoren en culturele critici de naam van onze een dichter en hoogleraar literatuur, politiek en glo- initiatief gelanceerd in september 2018: Initiatief volg op het vijfentwintigjarige jubileum in 2015 instelling, Witte de With Centrum voor Hedendaagse balisering aan het Erasmus University College, Rotter- voor Collectief Leren. Onderdeel hiervan is een en had tot doel de tentoonstellingsgeschiedenis van Kunst, publiekelijk uit, omdat onuitgesproken ver- dam werd in 2018 opdracht gegeven om een derde fellowshipprogramma voor talentontwikkeling op Witte de With in kaart te brengen. Op de derde banden heeft met het Nederlandse kolonialisme. Na tijdlijn te ontwikkelen. Deze zal worden gepubliceerd lange termijn. In dit een werk-leertraject bieden verdieping van Witte de With is sinds 2017 een per- veel overpeinzingen en intern overleg, besloot de in 2019. De opdracht aan deze auteur bestaat uit we jongeren (van 17 tot 27 jaar) cursussen aan over manente, fysieke ruimte voor het archief, inclusief Raad van Toezicht dat er inderdaad verandering moest het onderzoeken van verschillende hedendaagse zaken kunstgeschiedenis, gastvrijheid en ondernemer- werkplekken. komen, mede vanuit de wens open te staan voor die verband houden met debatten rond de Neder- schap, de drie belangrijkste sectoren die in de Witte In 2016 en 2017 waren we vooral bezig met het onbelichte historische verhalen en de behoeftes van landse geschiedenis, het koloniale erfgoed en openba- de Withstraat samenkomen. Het programma no- ordenen van het materiaal naar de juiste tentoonstel- een meer divers publiek en belanghebbenden in re initiatieven en voorstellen voor dekolonisatie. Zoals digt de deelnemers uit om mee te helpen aan de dage- lingen. In 2018 zijn we begonnen met het archief- de cultuur. Bij haar aanstelling kreeg de nieuwe direc- deze en de andere twee tijdlijnen uitdrukken, zijn lijkse gang van zaken in Zonder titel. Om vanaf het waardig maken van de stukken. Alles is in zuurvrije teur Sofía Hernández Chong Cuy de opdracht om er verschillende tijdsperiodes om te overwegen, begin een gevoel van eigenaarschap en verantwoor- dozen geplaatst. De documenten zijn niet- en een nieuwe naam van de instelling in overweging te omdat er verschillende onderwerpen en geschiede- delijkheid te creëren, hebben de fellows in 2018 paperclipvrij gemaakt en in speciale gecertificeerde nemen. Bij aanvang van haar ambtstermijn in januari nissen een rol spelen binnen de heroverweging van deelgenomen aan workshops gericht op het geza- plastic binders gedaan, omdat metaal het papier 2018 is Hernández Chong Cuy een onderzoek ge- de naam Witte de With Centrum voor Hedendaagse menlijk hernoemen van Zonder titel. Hun naam- aantast. start, waarbij in dit stadium en voor het hele program- Kunst. Het opstellen van deze tijdlijnen en deze online voorstellen zijn begin 2019 voorgelegd aan en be- Daarnaast is voor het digitale archief een back-up ma de politieke lading van benoemen en beschrij- publiceren - wetende dat een dergelijk platform sproken met de directeur en het team van Witte systeem gemaakt. De bestanden zijn op naamfouten ven wordt erkend. Dit komt mede tot uiting in de titels constante beoordeling mogelijk maakt, dat de de With; dit zal worden gevolgd door een identiteits- gecontroleerd, zodat de problemen met back-ups van de tentoonstellingen. informatie daar niet 'in steen gehouwen' is - is een campagne, waarbij twaalf kunstenaars uit de regio en servers geminimaliseerd zijn. Ook lanceerde de instelling in 2018 een speciaal stap in een langer institutioneel leerproces. worden betrokken, die de hernoeming en herope- In 2018 zijn er zeventien verzoeken voor informa- initiatief: The Name Change. De naamsverandering ning van de ruimte onder de aandacht zullen bren- tie gedaan aan het archief van Witte de With. De wordt beschouwd als een kans om te transformeren, KERNACTIE 2: gen, geprogrammeerd in de lente van 2019. verzoeken komen uit verschillende delen van de we- niet alleen de naam op zich, maar de institutionele De tweede actie van deze leerfase (een nieuw Collectief Leren is onderdeel van een nieuwe reld waaronder, New York, Mexico-Stad, Hong Kong, visie en constitutie in het algemeen. Het initiatief is publiek voor de instelling creëren), heeft tot doel een manier van kennisdeling waarbij de standaard manier en Rome. Meestal betreft het onderzoek naar een opgedeeld in vier verschillende fasen of delen, van van de onderliggende institutionele kritieken van van een ‘leraar’ of in dit geval het instituut en de specifieke kunstenaar zoals Hélio Oiticica, Brian Jungen 2017 tot en met 2020, ieder met specifieke doelen het naamdebacle in 2017 aan te pakken: het waarge- rol van de ‘leerling’ wordt opgeheven. Hiërarchie wordt of Julio Galán, maar soms ook naar algemene onder- en acties: nomen gebrek aan sociale inclusiviteit. De bood- doorbroken door de ‘leerling’ zijn/ haar skills te laten werpen, zoals performance in Nederland. (I) Erkennen (2017) schap van dergelijke uitgedrukte gevoelens van ontevre- inbrengen in de gehele educatievorm. De standaard De archiefpresentaties in een van de twee vitrines (II) Leren (2018) denheid en uiteindelijk controversiële debatten kennis die gedeeld wordt vanuit een ‘opgeleid’ in de Zonder titel ruimte op de begane grond zijn (III) Beoordelen (2019) die daarop volgden, was dat kritisch bewustzijn, iemand wordt aangevuld en ook samengevoegd met ook te beschouwen als onderdeel van dit project. (IV) Uiteenzetten (2020) vragen stellen en oplossen moest plaatsvinden bin- de kennis die vanuit de ‘leerling’ komt. Afhankelijk Archeologe Marjolijn Kok werkte ook in 2018 nen de instelling zelf. Daarom werd een nieuwe van deze projecten zal dat vaak betekenen dat Witte (op freelancebasis) door aan WDW25+. Witte de With De plannen voor leren in 2018 bestonden uit twee functie gecreëerd bij Witte de With, met als titel de With zichzelf als instituut openstelt voor invulling curator Samuel Saelemakers gaf in februari 2018 soorten kernacties die parallel liepen en elkaar kruis- Programmamaker Collectief Leren. In mei 2018 werd van buitenaf op het gebied van kennis en educatie. een presentatie over onze archiefprojecten bij de ten op verschillende punten. Beiden zijn onderdeel Jessy Koeiman aangenomen. Tegelijkertijd werd kunstbeurs Zona MACO in Mexico-Stad. van de ontwikkeling van de grotere route naar trans- de meest zichtbare tentoonstellingsruimte van Witte formatieve institutionele verandering die voor ons ligt. de With - gelegen op de begane grond, met zeven grote ramen direct grenzend aan de straatkant - ge- KERNACTIE 1: transformeerd van een traditionele tentoonstellings- In mei 2018 werden twee beknopte tijdlijnen gepu- ruimte naar een ruimte voor publieke programma’s, bliceerd op de website van Witte de With. Deze tijdlij- inclusief een boekhandel en tentoonstellingsvitrines. nen worden als concept-in-uitvoering beschouwd Deze ruimte is tijdelijk Zonder titel genoemd, waar en zijn bedoeld om regelmatig te worden bijgewerkt curatoriële en educatieve doelen met elkaar ver- naarmate de discussie vordert en nieuwe informatie weven zijn. Zonder titel is niet alleen een tentoonstel- verschijnt of wanneer er nieuw bewustzijn of nieuwe lingsruimte, klaslokaal of een boekenwinkel; het kennis wordt geproduceerd. De eerste van deze is ontworpen om ruimtelijk dubbelzinnig te zijn en tijdlijnen verwijst naar de interne en publieke debat- is opgezet als een locatie voor collectief leren. Er

53 54 GESPREK met Teana Boston-Mammah: Learning to be me dinsdag 21 augsutus 2018, 18:00–19:00 uur, fotograaf Jeroen Lavèn. 55 56 PARA | FICTIONS THE TEN MURDERS OF JOSEPHINE 29 januari 2016–8 april 2018 RANA HAMADEH MEERJARIGE 3 november 2016–31 december 2017 PROJECTEN

De Zuid-Afrikaanse kunstenaar Dineo Seshee Bopape Een operaproject dat zich in verschillende opeenvol- verzorgde van 20 oktober 2017 tot 8 april 2018 de gende uitingsvormen manifesteerde. De tentoon- achtste en laatste presentatie in de reeks Para|Fictions, stelling bij Witte de With (8 september–31 december een ruim twee jaar durende serie die ontsproot uit 2017) werd voorafgegaan door een studiegroep en de bijzondere overeenkomsten tussen literatuur en gevolgd door een theaterproductie die in december beeldende kunst in de hedendaagse cultuur. De 2017 in première ging bij Theater Rotterdam (Curato- begeleidende publicatie werd uitgebracht in 2018. ren: Defne Ayas, Natasha Hoare, Patrick C. Haas, Para|Fictions werd gedurende twee jaar ondersteund Rosa de Graaf). Van 20 juni tot 9 september 2018 werd door AMMODO. The Ten Murders of Josephine gepresenteerd bij Lafayette Anticipations in Parijs, Frankrijk, als onder- Curatoren: Defne Ayas, Natasha Hoare, Samuel Saelemakers, deel van de groepstentoonstelling Le centre ne Patrick C. Haas peut tenir. Van 12 september tot 30 december 2018 creëerde Hamadeh een grote site-specific installatie bij SALT Beyoğ lu in Istanbul, Turkije, als onderdeel van de groepstentoonstelling The Universe Flickers, samengesteld door curator Annie Fletcher. In4Art droeg in 2017 bij aan de productie van The Ten Mur- ders of Josephine bij Witte de With. In 2018 heeft Hamadeh gewerkt aan de ontwikkeling van een editie voor de In4Art Collection. De reeds in de begroting voorziene coproductie met Ming Contemporary Art Museum – McaM (Shanghai) is niet doorgegaan. McaM besloot na verdere financiële uitwerking van de productie om zich terug te trekken. De bijbeho- rende film zal worden uitgebracht in samenwerking met Schunck, die de film heeft aangekocht. Er zal op termijn ook een publicatie verschijnen.

57 58 NIEUWE WERKEN IN OPDRACHT PUBLIEK PROGRAMMA KUNSTHALLE FOR MUSIC KUNSTHALLE FOR MUSIC ÖĞ ÜT & MACUGA ARI BENJAMIN MEYERS Het ensemble voerde nieuwe werken uit die in op- 17 juni–31 december 2017 4 november 2016–8 april 2018 dracht geschreven waren door Dominique OPENING KUNSTHALLE FOR MUSIC Gonzalez-Foerster, Jonathan Bepler, Libia Castro 25 januari 2018 & Ólafur Ólafsson en The Residents. Gedurende De opening van de Kunsthalle for Music de tentoonstelling brachten de kunstenaars op locatie werd opgeluisterd door Anthem, een samen met het ensemble hun partituur ten gehore nieuw werk dat was gecomponeerd door Ari Benjamin Meyers voor Kunsthalle for tijdens zowel de repetities als de optredens die open- Music, uitgevoerd door het ensemble, het gesteld waren voor het publiek. Elk werk werd ver- team van Witte de With en het publiek. volgens opgenomen in het groeiende repertoire van Hierna werd een live voorstelling opge- Kunsthalle for Music kwam in 2016 tot stand in op- de Kunsthalle for Music. Voor het educatie pro- voerd met nieuw werk van Dominique Het werk Information Power to the People van Ahmet Gonzalez-Foerster. dracht van Witte de With Centrum voor Hedendaag- gramma componeerde Andre Heuvelman een nieuw Öğ üt kwam tot stand in co-productie met Kunsthal se Kunst (Rotterdam) en Spring Workshop (Hong muziekstuk. Charlottenborg, Kopenhagen. Dit werk was daar te Kong). In de tentoonstelling An exposition, not an ARI BENJAMIN MEYERS IN GESPREK zien van 6 december 2017 tot en met 18 februari 2018. MET HANS ULRICH OBRIST exhibition bij Spring Workshop (11 maart -1 april REPERTOIRE 8 februari 2018 2017) zette Ari Benjamin Meyers de thema’s die het Curatoren: Defne Ayas, Rosa de Graaf, Samuel Saelemakers fundament van Kunsthalle for Music vormen voor Het repertoire van de Kunsthalle for Music was sa- Locatie: Reflections Room, Art Rotterdam Hans Ulrich Obrist (kunsthistoricus, het eerst uiteen. Op 26 en 27 mei 2017 vond Music is mengesteld uit bestaande en aangepaste stukken van curator en artistiek directeur Serpentine Not! A Conference On and Around the Kunsthalle kunstenaars en componisten, waaronder: Bergur Gallery, London) ging in gesprek met for Music plaats bij Witte de With. Dit resulteerde in Thomas Anderson, Ei Arakawa & Christian Naujoks, kunstenaar en componist Ari Benjamin januari 2018 in een inaugurele live-tentoonstelling Cory Arcangel, John Baldessari, Jonathan Bepler, Meyers over Kunsthalle for Music. bij Witte de With, waarvoor nieuwe werken in op- Wojtek Blecharz, Billy Bultheel, Libia Castro & Ólafur dracht werden gemaakt en waarbij Witte de With Ólafsson, Sandhya Daemgen, David Michael MUSEUMNACHT010 2018 getransformeerd werd tot Kunsthalle for Music. DiGregorio & Sung Hwan Kim, Marcel Duchamp, Julius 3 maart 2018 Een ensemble voerde op locatie vier keer per week Eastman, Tim Etchells, Peter Fengler, Philip Glass, Tijdens de Museumnacht konden bezoe- (op donderdagen, zaterdagen en zondagen van Dominique Gonzalez-Foerster, Andreas Greiner & kers samen met de muzikanten van het 13 tot 17 uur, op vrijdagen van 17 tot 21 uur) een vier Tyler Friedman, Sofia Gubaidulina, Charles E. Ives, Hassan Kunsthalle for Music ensemble ervaren hoe muziek opnieuw gedefinieerd kan worden. uur durende muziekpartituur van kunstwerken Khan, Sora Kim, Lea Letzel, Ranjana Leyendecker, Museumnacht was tevens de laatste kans op. De stukken werden geput uit een “repertoire” of Christian Marclay, Jonathan Monk, Jackson Moore, om het Kunsthalle for Music ensemble live collectie die was samengesteld uit bestaande en Pauline Oliveros, Yoko Ono, Laure Prouvost, Steve te ervaren. Performances werden gehou- in opdracht gemaakte solo’s, duetten en groepsstuk- Reich, The Residents, Terry Riley, Anri Sala met Franz den in samenwerking met de gemaskerde band The Residents, het best bewaarde ken. Hoewel de kunstwerken die onderdeel waren Ferdinand, Erik Satie, Superflex, Andre Vida en geheim uit de popgeschiedenis. van de partituur werden aangegeven met tekstbord- Guido van der Werve. jes op de muren in de zalen, was er geen vast- SPOREN VAN KUNSTHALLE FOR MUSIC Artistiek Directeur: Ari Benjamin Meyers staand schema voor wanneer welk stuk werd geacti- 5 maart–8 april 2018 Mede-Oprichter: Ari Benjamin Meyers en Defne Ayas in samen- veerd. Zoals gecomponeerd door Ari Benjamin werking met Van 5 maart tot en met 8 april 2018 Meyers, stond de tentoonstellingspartituur open voor Mimi Brown bleven sporen van het project hoorbaar Productieteam: Sandhya Daemgen, Rosa de Graaf, Patrick C. variaties die op deze manier elke dag een unieke en zichtbaar. Deze sporen omvatten Haas, Christina Li, interpretatie en ervaring bood. audio-opnamen, muziekinstrumenten, Anja Lindner, Samuel Saelemakers experimentele muziekpartituren en Het Kunsthalle for Music ensemble, dat bestond Ondersteund door: Goethe-Institut Nederland, Institut français, de kostuums van het ensemble. Daarnaast uit acht uitvoerende musici, vormde het hart van de Esther Schipper, Berlijn.Het Mondriaan Fonds droeg middels werd een selectie van het bronmateriaal het experimenteerreglement bij aan het honorarium van de Kunsthalle for Music. Uit een open oproep voor gepresenteerd dat aan de tentoonstelling kunstenaar. musici met uiteenlopende achtergronden en speel- ten grondslag lag: de Kunsthalle for niveaus was het volgende ensemble voortgekomen: Music Reader met teksten die verdiepende informatie boden en het Kunsthalle Bergur Thomas Anderson (gitaar), Billy Bultheel for Music Songbook met de 34 muziekpar- (piano), Sandhya Daemgen (viool en vocalen), Sara tituren die door het ensemble werden Hamadeh (viool), Alexander Iezzi (drums en per- opgevoerd tijdens de live-tentoonstelling. cussie), Nanna Ikonen (saxofoon en elektronica), Jackson Moore (saxofoon) en Pau Marquès i Oleo (cello). De tentoonstelling omvatte ook een aantal op performance gebaseerde muziekwerken van Ari Benjamin Meyers.

59 60 Opening Kunsthalle for Music op donderdag 25 januari 2018 bij Witte de With Center for Contemporary Art, 61Rotterdam, fotograaf Nieuwe Beelden Makers. EDUCATIE & TALENTONTWIKKELING

Educatie, talentontwikkeling en collectief leren zijn belangrijke waarden binnen het programma van Witte de With. Voor scholen en universi- teiten bieden we met programma’s zoals 100% Hedendaags en Studium Witte de With mogelijkheden om kunst onderdeel te maken van het curriculum. Voor talentvolle makers bieden we via workshops en master- classes kans tot verdieping en professionalisering. En via ons collectief leren programma brengen we een brede groep Rotterdammers in aanra- king met de wereld van hedendaagse beeldende kunst. De in 2018 geopende ruimte Zonder titel dient hierbij als een klaslokaal, boekhan- del én tentoonstellingszaal.

Performance Fluisteren in Stilte met kunstenaars Alice Fleming en Darren O’Donnell op vrijdag 4 mei 2018 in het 63 Aalsmeersch Bloemenhuis, fotograaf: Hielke Grootendorst. De workshop Color Amazonia door kunstenaar Susana Mejía op zaterdag 5 mei, fotograaf Aad Hoogendoorn. Witte de With art mediator Roos Wijma en studenten tijdens een rondleiding door de solotentoonstelling van Rosalind Nashashibi, fotograaf Aad Hoogendoorn. VOORTGEZET ONDERWIJS One. Acre (alumni KABK Den Haag) hun nieuwste BIJZONDERE directeur van Philadelphia Contemporary. Hij presen- In 2018 hebben wij ons, samen met een divers team interactieve online publicatie Radio, Techno, Fossil. teerde het onderzoek uit zijn recent uitgebrachte van docenten en art mediators, het hoofd gebogen Shraddha Borawake (alumna Piet Zwart Institute) EDUCATIEPROJECTEN boek Culture as Weapon: The Art of Influence in over een doorontwikkeling van 100% Hedendaags. Dit gaf een workshop Social and Artistic Interventions aan Everyday Life. Hij ging in op de groeiende rol van kunsteducatieproject voor leerlingen en studenten een publiek dat jonge kunstenaars met kunsthistorici affect in een verscheidenheid aan industrieën – van uit het voorgezet onderwijs en MBO vormt een aan- en sociologen samenbracht. Voor de zesde keer liefdadigheidsinstellingen tot counterinsurgency-mo- vulling op bestaande lesmethoden. 100% Heden- co-organiseerde Witte de With de Prijs voor de Jonge dellen in het leger tot hedendaags vastgoed. In zijn daags biedt gratis te downloaden lesmateriaal voor in Kunstkritiek, dit jaar uitgereikt bij ons in Rotterdam. keynote besprak hij hoe strategisch ingezette mense- de klas aan en omvat een kunstexcursie waarinleer- lijke emotie directe implicaties heeft voor de prak- lingen actief met hedendaagse kunst aan de slag gaan. tijk van kunstenaars en activisme. Naderhand gingen Hierbij staan creëren, reflecteren, discussiëren en EVALUATIE beeldend kunstenaar Jeanne van Heeswijk en het vormen van een eigen mening centraal. Samen met De effectiviteit en waardering van onze educatieve CLASS OF ’18 componist Merlijn Twaalfhoven in gesprek met Nato onze partners in dit programma, TENT en MAMA, projecten wordt op doorlopende basis zowel intern als Thompson, als respondenten van de keynote. hebben we in 2018 een nieuwe website en lespakketten extern geëvalueerd. Binnen het voortgezet onderwijs Studium Witte de With - Class of '18 is de derde editie gerealiseerd en en een professionaliseringstraject hebben we een groep partner- en focusscholen bij wie van dit peer-to-peer initiatief. Jaarlijks vormt een voor docenten en art mediators opgezet. Kernwaarden schoolbezoeken worden afgelegd door de Associate groep studenten - afkomstig uit verschillende opleidin- LIVE ACTION PERFORMANCE zijn associatief en open zijn, niet moraliseren, maar Director om met docenten de inhoud en opzet van ons gen in het hoger onderwijs - een programmerings- aanzetten tot denken en juist de nuances laten zien. Dit aanbod te bespreken. Daarnaast worden alle scholen team door en voor studenten. De studenten van Class Geïnspireerd door het werk van de Colombiaanse traject is in november afgesloten met een internatio- die via het KCR Cultuurtraject Witte de With bezoeken of '18 organiseerden verschillende programma’s kunstenares Ana María Millán, werkte een groep naal symposium over hedendaagse vormen van kunste- gevraagd om een questionnaire in te vullen. Bij de om publiek en muzikanten van Kunsthalle for Music leerlingen van MAVO Centraal twee maanden aan ducatie voor het voortgezet onderwijs. ontwikkeling van 100% Hedendaags hebben we een op nieuwe wijzen te activeren. En in een dubbelpro- een unieke live animatie performance waarin avatars, groep docenten als officieel klankbord betrokken gramma werd actief geëxperimenteerd met vormen van gaming en fluïde identiteiten centraal stonden. De om de inhoudelijke doorontwikkeling van het program- gezamenlijk lezen, leren en creëren. In Copy This performance is het resultaat van een CKV-proeftuin in HOGER ONDERWIJS ma mede vorm te geven. Zij delen onder meer hun bevroegen de deelnemers de hang naar vernieuwing samenwerking met Digital Playground, Mavo Cen- Studium Witte de With is het hoger onderwijs plat- best practices op de website. En met onze Studium en conventies van creativiteit, en in The Non-reading traal en Witte de With. De leerlingen voerden de perfor- form van Witte de With, gericht op kunst, theorie Witte de With partners uit het hoger onderwijs orga- Reading Group werd geëxperimenteerd met nieuwe mance op bij Witte de With en tijdens de opening en wetenschap. Het is een plek voor studenten, pro- niseren we collectieve bijeenkomsten om met vormen van lezen. van het nieuwe schoolgebouw van MAVO Centraal. fessoren, onderzoekers, kunstenaars en iedereen professoren de inhoud van het aanbod te evalueren die geïnteresseerd is in onafhankelijk denken over en aan te scherpen. kunst en maatschappij. Het aanbod van Studium WHISPERS IN SILENCE Witte de With bestond in 2018 uit activiteiten als lezin- gen, leesgroepen en workshops. Deze werden Samen met kunstenaars Darren O’Donnell en Alice georganiseerd met partners waaronder de Willem de Flemming werkte het educatieteam van Witte de With Kooning Academie, Erasmus School of History, en een groep van zeven kinderen tussen de 9 en 12 Communication & Culture en RASL - Rotterdam Arts jaar oud aan de performance Fluisteren in Stilte. In de and Sciences Lab. Met het programma Witte de aanloop naar de herdenking van vrijdag 4 mei hebben With Class of ’18 droegen studenten actief bij aan de zij met elkaar het Aalsmeersch Bloemenhuis (Witte de samenstelling van het programma van Studium Withstraat 59c) omgetoverd tot een plek waar Witte de With. Deelnemers van onder meer Universi- men kon nadenken over de betekenis van oorlog teit Leiden, Piet Zwart Instituut, De Koninklijke in de wereld en de waarde van herdenken. Fluisteren Academie van Beeldende Kunsten Den Haag en AKV | St. in Stilte was een meerdaags project in de wijk Cool Joost onderzochten samen vormen van experimen- waar de kinderen elke dag ervaringen opdeden. teel leren en co-creëren in een programma door en voor studenten. Het Mondriaan Fonds droeg middels het experimenteerregle- ment bij aan het honorarium van de kunstenaars.

TALENTONTWIKKELING NATO THOMPSON: CULTURE AS A WEAPON Naast educatie- en talentontwikkelingsprojecten bin- 11 september 2018 nen onderwijsverband, bood Witte de With speci- fieke projecten gericht op jonge professionals. In In samenwerking met Rotterdam Arts and Sciences dit kader zijn workshops gegeven door kunstenaars Lab (RASL) en de Master Fine Art van het Piet Zwart waaronder Quinn Latimer en Susana Mejía. De Instituut organiseerden we opnieuw een keynote nieuwe serie ALUMNI PRESENT geeft ruimte aan de lezing voor studenten van de betrokken instellingen expertises en praktijken van recent afgestudeerden, (Erasmus Universiteit Rotterdam, Codarts Rotterdam om studenten van ons Studium Witte de Withpro- en Willem de Kooning Academy Rotterdam). gramma te laten leren van deze nieuwe bevlogen Dit jaar werd hiermee het academisch jaar geopend generatie makers en denkers. Als pilot van de serie door Nato Thompson, curator, schrijver en artistiek presenteerde het experimentele publicatieplatform

69 70 PUBLICATIES

Publicaties zijn een essentieel onderdeel van de artistieke activiteiten van Witte de With. Het uitgangspunt is dat boeken een uniek medium zijn: ze onderscheiden zich van tentoonstellingen en evenementen, kunnen een groot publiek bereiken en bezitten een blijvende waarde als archief van de activiteiten van zowel schrijvers, kunstenaars en curatoren als vormgevers, redacteuren en lezers. De publicaties van Witte de With Publishers worden wereldwijd gedistribueerd door D.A.P. (Distributed Art Publishers Inc.), Cornerhouse en Idea Books.

Drukken van de publicatie THEA SEGALL. (Un)edited bij de Jan van Eyck Academie, fotograaf: Docus van der Made. 71 72 THEA SEGALL. (UN)EDITED dendaagse kunst in China doorheen de lens van het Redactie: Tom Clark Ontwerp: Kristin Metho opmerkelijke leven van Van Dijk. Het boek bevat Printer: Wonderful Books Witte de With lanceerde in samenwerking met de nooit voorheen uitgegeven correspondenties tussen Uitgever: Witte de With Center for Contemporary Art, Rotterdam ÖĞ ÜT & MACUGA Jan van Eyck Academie een experimentele publicatie hem en kunstenaars als Ding Yi en Huang Yong ISBN: 978-94-91435-52-2 van onbewerkt en nooit gepubliceerd materiaal Ping, meer dan twintig interviews met kunstenaars die Prijs: € 20 Deze publicatie documenteert de tentoonstellingen van de Roemeense fotograaf Thea Segall (Burdujeni, goed bevriend waren met Van Dijk zoals Geng Jian- Öğ üt & Macuga, Episode 1 en Episode 2: The Show Is Roemenië, 1929–Caracas, Venezuela, 2009). yi, Wang Xingwei en Zhang Peili, historische foto’s, Over (17 juni–31 december 2017), respectievelijk BLESSING AND TRANSGRESSING: In relatie tot Een tentoonstelling met installaties alsook een academisch essay over de geschiedenis onder leiding van kunstenaars Ahmet Öğ üt en Goshka A LIVE INSTITUTE door Susana Mejía, Pamela Rosenkranz en Anicka Yi, van Chinese moderne en hedendaagse kunst door Macuga. De publicatie, bestaande uit een visuele (6 mei–19 augustus 2018) bekijkt de publicatie de Van Dijk. documentatie van de tentoonstellingen, toont de over- Deze publicatie verscheen aan het einde van het reizen van Segall naar de Amazone in de jaren 60, waar Auteur en onderzoeker Marianne Brouwer is kunst- eenkomsten tussen hun onderwerpen en concepten. directeurschap van Defne Ayas bij Witte de With. ze de camera gebruikte als hulpmiddel voor een historicus, criticus en curator. Als voormalig hoofd Deze hebben te maken met zorgen over de maat- Blessing and Transgressing: A Live Institute is een rijk etnografisch onderzoek naar socioculturele praktijken van de beeldencollectie van het Kröller-Müller Museum schappij en hun ideeën over investeren in samen- geïllustreerde publicatie waarin de sturende ideeën en de leefstijlen van inheemse gemeenschappen. maakte zij veel baanbrekende tentoonstellingen. werking en de representatie van kritische denkers in en processen achter de keuzes die gemaakt zijn van Samen met Chris Driessen cureerde Brouwer Another de actuele beeldcultuur. 2012–2017 worden samengevat, samen met over- Redactie: Sagrario Berti, Aixa Sánchez, Huib Haye van der Werf, Long March: Chinese Conceptual and Installation Paul Bailey, Andrea Valencia, Docus van der Made, Jo Frenken, peinzingen over de onderwerpen en uitdagingen Art in the Nineties (Breda, 1997). Voor de oeuvreca- Concept: Defne Ayas Emma van Roey, Karoline Swiezynski, Andrea Canepa, Aram Lee, binnen de programma's en samenwerkingsverban- Team: Defne Ayas, Samuel Saelemakers, Rosa de Graaf Chen Jhen, Katja Verheul, Dasha Tsapenko, Riksa Afiaty talogus Dan Graham, Works 1965–2000 ontving den van de instelling. Productie coördinatie: Maria-Louiza Ouranou Printer: Charles Nypels Lab, Maastricht zij in 2003 de AICA oorkonde. Brouwer reist sinds Ontwerp: Kristin Metho Het boek is een poging om de geest van Witte de Uitgevers: Witte de With Center for Contemporary Art, Rotter- de jaren tachtig naar China en heeft zowel in China Photografie: Ernie Buts, Kristien Daem en Aad Hoogendoorn dam en Jan van Eyck Academie, Maastricht. With in deze periode te begrijpen en te duiden hoe als daarbuiten met Chinese kunstenaars gewerkt. Printer: Epopee, Meppel ISBN: 9789491435577 debatten over urgente onderwerpen circuleerden Uitgever: Witte de With Center for Contemporary Art Prijs: € 25 en zich ontvouwden. Deze publicatie is deels ondersteund door SAHA Association en Auteur: Marianne Brouwer het Mondriaan Fonds. Hoofdredacteur: Samuel Saelemakers ISBN 978-94-91435-54-6 Redactie: Patrick Rhine Auteur en redactie: Defne Ayas Prijs: € 3 EEN BRIEF VAN QUINN LATIMER Publicatie coördinatie: Maria-Louiza Ouranou Bijdragen van kunstenaars: Eric Baudelaire, AA Bronson, Bik Van Ontwerp: Kristin Metho der Pol, Heman Chong, Douglas Coupland, Rana Hamadeh, Goshka Macuga, Ahmet Ögüt, Michael Portnoy, Alexandre Singh, In het kader van Een tentoonstelling met werken van Printer: Epopee, Meppel ̆ Uitgevers: Witte de With Center for Contemporary Art, Rotter- Wendelien van Oldenborgh Dora García, Sharon Hayes, Emily Jacir, Mahmoud dam, the Netherlands en Ullens Center for Contemporary Art, Bijdragen van curators en andere gesprekspartners: Lucy Cotter, Khaled, Carlos Motta, Wu Tsang, en Akram Zaatari, en Beijing Amira Gad, Natasha Ginwala & Vivian Ziherl, Natasha Hoare, EVENTS / LANCERINGEN / BOEKPRESENTATIES: een brief van Quinn Latimer (9 september 2018–6 ISBN: 978-94-91435-51-5 Adam Kleinman, Yoeri Meessen, Markus Miessen, Davide Prijs: € 30 Quadrio, Domeniek Ruyters, Samuel Saelemakers, Kees Weeda januari 2019) verscheen een in opdracht geschreven Redactie: Maria-Louiza Ouranou Sinds de opening van Zonder titel is het aanbod van brief van dichter en redacteur Quinn Latimer als Redactie-assistent & eindredactie: Tyler Considine · de boekhandel met een thematische selectie ge- publicatie. Deze brief is in een kleine oplage van 500 Ontwerp: Goda Budvytyte PARA | FICTIONS Productie coördinatie: Wendy van Slagmaat-Bos, Maria-Louiza groeid, samengesteld door het team van Witte de With stuks gedrukt en gratis verspreid onder hen die zich Ouranou of een genodigde. Deze ‘curated sections’ gingen registreerden. Fotografie: Kristien Daem, Cassander Eeftinck Schattenkerk, Deze publicatie is het sluitstuk van Para | Fictions Bob Goedewaagen, Sara Hamadeh, Carina Hesper, Aad Hoogen- steeds van start met een kleine presentatie om de start Ontwerp: Studio Laumes (Goda Budvytyte· en Viktorija (29 januari 2016–8 april 2018), een twee jaar durende doorn, Sofie Knijff, Moses Leo, Atilio Maranzano, Sanne Peper, van de verkoop van een nieuwe selectie boeken te Rybakova) serie waarin tien kunstenaars –Dineo Seshee Bopape, Joachim Schulz markeren. In 2018 werd de boekselectie van Brian Kuan Auteur: Quinn Latimer Daniel Dewar & Grégory Gicquel, Mark Geffriaud, Drukker: UNICUM | Giannoten Printed Media, Tilburg Wood, Yoeri Meessen, Boston-Mammah, Teana Printer: UNICUM | Giannoten Printed Media, Tilburg Uitgever: Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst, Uitgever: Witte de With Center for Contemporary Art, Calla Henkel & Max Pitegoff, Laure Prouvost, Oscar Deze publicatie is deels ondersteund door SAHA Association. Boston-Mammah, Sofía Hernández Chong Cuy en Rotterdam, the Netherlands Santillan, Lucy Skaer en Rayyane Tabet– opdracht ISBN 978-94-91435-55-3 Robin van den Akker toegevoegd aan de boekwin- kregen te reageren op literaire fictiewerken. Door Prijs: € 20 kel van Zonder titel. gebruik te maken van strategieën als verwijzingen, HANS VAN DIJK: A LIFE WITH ART IN CHINA vandalisme, onjuiste vertalingen en toe-eigening IN THE BELLY OF THE WHALE benaderden de deelnemende kunstenaars teksten Naar aanleiding van de tentoonstelling Dai Hanzhi: van schrijvers als Bessie Head, Franz Kafka, Jorge Luis Deze e-publicatie geeft een uitgebreid beeld van de 5000 Artists bij Witte de With (4 september 2014–4 Borges en Virginia Woolf. In de publicatie reageren tentoonstelling In the Belly of the Whale, die van 9 januari 2015), volgt deze publicatie over het leven de curatoren en genodigde schrijvers op elk werk. september tot en met 31 december 2016 te zien was en werk van kunsthistoricus, curator en galeriehouder Zo voltooien ze een cirkel tussen tekst en object, bij Witte de With. Hans van Dijk (1946–2002) en zijn belangrijke rol traceren zij de lijnen van literaire verwantschap en in Chinese hedendaagse kunst. Van Dijk – of Dai Han- benadrukken de spanningen die ontstaan tussen Redactie: Natasha Hoare en Adam Kleinman zhi, zoals zijn Chinese vrienden hem noemden – was een bronmateriaal en zijn visuele vertaling. Bijdragen van: Defne Ayas, Patrick Goddard, zowel getuige als baanbreker in de ontwikkeling van Susanne Kriemann, Aaron Peck, Amie Siegel en Ana Teixeira Pinto hedendaagse kunst in China. Van 1986 tot zijn dood Hoofdredacteur: Natasha Hoare Bijdragen van: Robin van den Akker, Defne Ayas, Osei Bonsu, Kopie-editor: Rosa de Graaf in 2002 was hij in China actief als curator, kunsthisto- Jean-Max Colard, Deanna Havas, Productie coördinatie: Maria-Louiza Ouranou ricus en galeriehouder. Natasha Hoare, Aaron Peck, Samuel Saelemakers, Timotheus en Wendy van Slagmaat-Bos Deze rijkelijk geïllustreerde publicatie geeft een Vermeulen, Evan Calder Williams Ontwerp: Jeroen Lavèn Uitgever: Witte de With Center for Contemporary Art overzicht van de recente geschiedenis van de he- Productie coördinatie: Maria-Louiza Ouranou, Wendy van Slagmaat-Bos De PDF is gratis te downloaden via de website van Witte de With

73 74 Bezoekers tijdens de opening van Zonder titel op zondag 6 mei, fotograaf Aad Hoogendoorn. COMMUNICATIE & CULTUREEL ONDERNEMERSCHAP

FOCUS met Irene Kopelman op vrijdag 20 juli 2018, fotograaf: Jeroen Lavèn. Directeur Sofía Hernández Chong Cuy heet iedereen welkom tijdens de VIP lunch op de opening van zondag 9 september 2018, fotograaf Aad Hoogendoorn. COMMUNICATIE DOELGROEPEN EN PUBLIEKSBEREIK source systeem voor bezoekersonderzoek waar in 2019 TENT zich bij zal aansluiten. Andere databron- Witte de With richt zich op een internationaal, natio- nen zijn de bezoekgegevens van Museumkaarthou- naal en regionaal publiek. Deze gedifferentieerde ders en postcodegegevens van bezoekers. Deze groep deelnemers wordt op verschillende manieren laatste worden door alle cultuurpartners in Rotterdam en op diverse wijze bij onze programma’s betrokken. verzameld in opdracht van Rotterdam Festivals, die Onder publieksbereik verstaan wij niet alleen de vanaf 2017 jaarlijks een analyse van deze gegevens bezoekers die wij ontvangen in ons gebouw (in 2018 maakt aan de hand van het Mosaic-doelgroepenmo- 35.823), maar ook het publiek dat onze satellietpro- del om zo de acht belangrijkste Rotterdamse doel- jecten op andere locaties (landelijk en wereldwijd) groepen voor cultuur in kaart te brengen. bezoekt of online via live-streams onze symposia Uit het publieksonderzoek van Hendrik Beerda, Op het gebied van communicatie, marketing en en lezingen volgt. Daarmee genereren wij jaarlijks een en SurveyMonkey blijkt dat het publiek van Witte de verslaglegging door de pers werd 2018 gekenmerkt off- en online publiek van tienduizenden mensen. With als volgt kan worden gekenmerkt (bezoekers door aandacht voor uiteenlopende onderwerpen. Middelbare scholieren en studenten van het in het kader van educatieprogramma’s en rondleidin- Niet alleen omwille van het artistieke programma kwam voortgezet onderwijs uit de regio komen naar Witte gen niet meegenomen): Witte de With veelvuldig in het nieuws, maar ook de With voor speciale rondleidingen, masterclasses vanwege berichtgeving over de directeurswisseling en workshops. Ook betrekken wij nieuwe doelgroe- — relatief jong: 50,28% van de algemene bezoekers is per januari 2018 en het voornemen om een verande- pen bij onze programmering door verbindingen tussen de 18 en 30 jaar oud (vs. 23% en 17% in seg- ring aan te brengen in de naam van het instituut. te leggen met het thema van onze presentaties. Het ment en sector; respectievelijk musea en kunstmusea); Het (leren) kennen van het publiek blijft onvermin- resultaat is een gemêleerd publiek dat niet alleen — waardeert Witte de With met name om het ver- derd belangrijk voor Witte de With, een speerpunt varieert in interesse, maar ook in leeftijd en achter- nieuwende en afwisselende programma, respectie- dat ook in het beleidsplan 2017–2020 is opgenomen. grond. De Code Culturele Diversiteit dient hierbij velijk 70% (vs. 21% en 16% in segment en sector) Structureel publieksonderzoek maakt het mogelijk als uitgangspunt. Hoofddoel is het vergroten van het en 50% (vs. 34% en 29% in segment en sector); om de communicatiestrategie en de service aan onze publieksbereik voor eigentijdse kunst, op basis — vindt dat Witte de With het best omschreven bezoekers te verbeteren. van een (inter)nationale marketingstrategie gericht wordt met de eigenschappen ‘creatief’ en De stad Rotterdam is al enkele jaren bezig aan een op kwaliteit en een lokale strategie gericht op ‘non-conformistisch’, respectievelijk 48% (vs. 43% opmars op de internationale toeristenmarkt. Een gastvrijheid. Twee belangrijke instrumenten om dit en 44% in segment en sector) en 56% (vs. 13% en ontwikkeling waarvan ook Witte de With, gevestigd doel te bereiken zijn de tweetalige onlinecommu- 9% in segment en sector); in de onder zowel inwoners als bezoekers populaire nicatie (Nederlands en Engels) en de doorlopende — vindt in 33% van de gevallen dat Witte de With Witte de Withstraat, de vruchten plukt. Daarnaast zichtbaarheid van het programma in de eigen significant bijdraagt aan het belang voor bezoek gaat het instituut op regelmatige basis samenwerkings- stad Rotterdam. Waar mogelijk wordt ingezet op aan Rotterdam. verbanden aan om het netwerk en bereik te ver- communicatiemiddelen in andere grote steden — komt in 41% van de gevallen specifiek af op het groten. We spelen in een vroeg stadium in op groot- in Nederland en op platforms in het buitenland. actuele aanbod van tentoonstellingen of publiek schalige evenementen die plaatsvinden in de stad, Naast een breder publiek van cultureel geïnteres- programma. zoals het International Film Festival Rotterdam (IFFR) seerden, leerlingen uit het voortgezet en hoger — beoordeelt het publieke programma in 2018 en de Art Rotterdam Week. Daarnaast wordt een onderwijs en (internationale) toeristen, heeft Witte gemiddeld met een 7.5. groeiende groep kunst- en cultuurliefhebbers bereikt de With een groot bereik onder een meer gespecia- via Kunstblock, de samenwerkende cultuurinstellin- liseerde publieksgroep van kunstprofessionals. Zij Op basis van de uitkomsten van het bezoekerson- gen in het kunstkwartier van Rotterdam. Het groeien- zijn als kunstenaar, curator, wetenschapper, theoreti- derzoek in 2018 kan worden gesteld dat de herkomst de persnetwerk wordt actief onderhouden, ook cus of criticus nauw betrokken bij de hedendaagse van het Witte de With-publiek als volgt is samengesteld: met journalisten uit het buitenland die in het kader kunst of volgen een beroepsopleiding in die richting. van citymarketing via Rotterdam Partners naar de Deze groep draagt bij aan de reputatie en kwaliteit stad komen. van het instituut en is één van de krachten achter Witte de Withs programma en publieksbenadering. Om deze groep te informeren en aan ons te binden BUITENLAND worden op relevante websites en in vakliteratuur ROTTERDAM advertenties geplaatst en worden regelmatig e-mailings gestuurd naar ons adressenbestand, dat NEDERLAND groeit naarmate meer bezoekers van de tentoon-

stellingen en activiteiten hun gegevens achterlaten. REGIO

PUBLIEKSONDERZOEK

Sinds september 2015 heeft Witte de With gebruik — publiek woonachtig in Rotterdam: 10.716 (30%) gemaakt van het continu bezoekersondewrzoek — publiek woonachtig in de regio: 10.716 (30%) van Hendrik Beerda. Vanaf midden 2018 maakt Witte — publiek woonachtig overig Nederland: 6.787 (19%) de With gebruik van SurveyMonkey, een open- — publiek woonachtig in het buitenland: 7.502 (21%)

81 82 Na ruim drie jaar publieksonderzoek kan een Fluisteren in Stilte was een performance in samen- COMMUNICATIEMIDDELEN WEBSITE EN SOCIAL MEDIA aantal conclusies worden getrokken. Zo blijkt werking met een groep jongeren uit de wijk Cool, het bezoekersprofiel min of meer ongewijzigd: jong, die plaatsvond bij het Aalsmeersch Bloemenhuis Het publiek van Witte de With wordt regelmatig en De website wdw.nl is niet alleen het platform voor opinieleider en grotendeels afkomstig uit Rotterdam. in de Witte de Withstraat. via verschillende kanalen op de hoogte gehouden informatie en achtergronden bij het actuele program- Het overgrote deel is hoogopgeleid en komt met Vanuit de Hogeschool Rotterdam kwam eind 2017 van het programma. ma, maar ook voor de online verkoop van toe- vrienden of partner. Ook is het Witte de With-publiek het verzoek van studenten om voor een studieop- gangsbewijzen en publicaties. Daarnaast fungeert bijzonder cultureel onderlegd. Deze uitkomsten dracht een publieksonderzoek op te zetten en uit te wdw.nl als online archief van alle tentoonstellingen, worden meer en meer gebruikt om gericht marke- voeren. In samenwerking met Kunstblock hebben DIGITALE NIEUWSBRIEVEN evenementen, langdurige projecten en publicaties ting te bedrijven. Dit doen we niet alleen door juist de studenten aan het begin van 2018 tijdens de Kunst- van Witte de With, verrijkt met aanvullend bronmateri- onze trouwe bezoekers onder de Rotterdammers avond het onderzoek naar de beleving en de Nederlandse en Engelstalige digitale nieuwsbrieven aal (sources). Alle informatie op de website wordt te blijven adresseren; onze ambitie is ook om in an- waardering van bezoekers uitgevoerd. Uit dit onder- werden in totaal 45 keer verzonden naar zowel tweetalig aangeboden. dere steden een vergelijkbare doelgroep aan te zoek bleek dat vooral bezoekers die niet bekend binnen- als buitenlandse abonnees. In 2018 meldden De website werd in 2018 door 127.000 bezoekers spreken. Onder meer door ons promotiemateriaal zijn met Witte de With en de vijf andere kunstinstel- 499 nieuwe mensen zich aan voor onze mailings, bezocht, een daling ten opzichte van 2017. Hier zijn te distribueren wwop steeds meer verschillende lingen in en rondom de Witte de Withstraat, de waarmee wij op een bestand van in totaal 15.655 enkele verklaringen voor. De website bezoekers soorten locaties en door vooral online steeds vaker Kunstavond als zeer prettig ervaren en positief ver- actieve adressen kwamen. waren in 2017 ongebruikelijk hoog vanwege de in dat advertenties te plaatsen die gericht zijn op deze rast zijn na hun bezoek. jaar aangekondigde naamswijziging. Ten tweede doelgroep in steden rondom Rotterdam. Landelijk vervult Witte de With als grootste pre- is de website WdWReview in 2018 als archief overge- sentatieinstelling een schakelfunctie in het culturele DRUKWERK heveld naar onze eigen website. Voorheen telden bestel. Deze functie betreft zowel de hedendaagse de bezoekers aan deze website mee, maar in 2018 niet SAMENWERKINGEN kunst en het (inter)nationale cultuurbeleid, als de ver- In 2018 werd gebruik gemaakt van diverse vormen meer. Tenslotte werden er in 2018 minder nieuws- binding van beeldende kunst en andere domeinen. van drukwerk om het programma toe te lichten brieven verstuurd die naar de website doorlinken. Om het programma onder de aandacht te brengen Witte de With is lid van De Zaak Nu, de belangen- en onder de aandacht te brengen van een breed Opmerkelijk is dat er in 2018 een stijging van 60% was van diverse doelgroepen, op verschillende kennis- vereniging voor presentatieinstellingen. publiek. In mei 2018 werd het eerste programma van website bezoekers uit Spaanstalige landen niveaus en vanuit hun specifieke interesse, werkt Voor masterclasses en lezingen, ook in het kader van tentoonstellingen onder de leiding van Sofía (vanwege de nationaliteit van de nieuwe directeur en Witte de With intensief samen met lokale, nationale van Studium Witte de With, ons platform voor hoger Hernández Chong Cuy gepresenteerd in de vorm een groter aantal deelnemende kunstenaars uit en internationale partners. Conform het beleidsplan onderwijs, werkt Witte de With jaarlijks nauw sa- van een A6-affiche, dat werd verspreid door de stad Latijns-Amerika). 2017–2020 zijn alle activiteiten erop gericht herhaal- men met onder meer de Willem de Kooning Academie, door cultuurkoeriers en werd meegegeven aan De nieuwe directeur richt zich meer op sociale bezoek te stimuleren en bezoekers van andere cultu- het Piet Zwart Instituut, de Hogeschool Rotterdam bezoekers bij binnenkomst. De kaart is een goedko- media. De sociale-mediakanalen van het instituut rele instellingen in Rotterdam ertoe aan te zetten en de Erasmus Universiteit Rotterdam. 100% Heden- pe maar effectieve manier om het programma kenden dan ook een aanzienlijke groei. Zo nam het ook naar Witte de With te komen. daags, het educatieprogramma voor het voortgezet onder de aandacht te brengen. aantal volgers van onze Facebook-pagina met 700 Om bij te dragen aan de culturele infrastructuur en onderwijs, is een samenwerking tussen Witte de With, Voor iedere tentoonstelling werd ook een aparte toe tot ruim 28.700. Twitter kwam met een groei van profilering van de stad Rotterdam als culturele be- TENT en Showroom MAMA. Dit programma is uitnodigingskaart geproduceerd, waarvan 2.500 ruim 200 volgers op een totaal van circa 11.700 stemming werden ook in 2018 lokaal partnerschap- in 2018 volledig vernieuwd en werd op 2 november Nederlandstalig en 2.500 Engelstalig. Daarvan wer- volgers. Ons Instagram-profiel kende met 15.000 pen gesloten met onder meer de kunstbeurs Art gelanceerd tijdens het 100% Hedendaags 2.0 den 3.700 kaarten per post verzonden naar ons volgers aan het einde van 2018 bijna een groei Rotterdam (waar wij wederom zichtbaar waren met symposium. adressenbestand. De rest werd in huis aan de bezoe- van 50% in vergelijking met het jaar daarvoor. Bewe- een stand op de New Art Section), het International Internationaal vervult Witte de With een ambas- kers verstrekt. In tegenstelling tot voorgaande gend beeld is steeds belangrijker geworden om Film Festival Rotterdam (IFFR), het nabij gevestigde sadeursfunctie voor hedendaagse kunst in Rotterdam jaren werken we vanaf 2018 niet meer met een ten- zichtbaarheid op sociale mediakanalen te genereren. NRC Café, Rotterdam Festivals en Rotterdam Part- en Nederland. Dit doen we onder andere door toonstellingsgids. De tentoonstellingen worden sinds Via een koppeling met het YouTube-kanaal van ners. Met de collega’s van TENT in het pand is tentoonstellingen te laten reizen, publicaties interna- mei 2018 voorzien van muurteksten en object labels, Witte de With werd opnieuw een selectie van onze er afstemming over publieksactiviteiten, communi- tionaal te distribueren en onze website tweetalig die respectievelijk een introductie en verdiepende lezingen en symposia live uitgezonden op de catie en educatieve programma’s. aan te bieden. Daarnaast bezoekt onze staf wereldwijd informatie bij de kunstwerken bieden. Bij de presen- homepagina van wdw.nl. Bovendien blijven deze De sinds 2013 in Stichting Kunstblock verenigde tentoonstellingen en ateliers, geeft lezingen en taties in de langlopende serie Rotterdam Cultural digitale registraties te raadplegen via ons YouTu- culturele instellingen MAMA, WORM, V2_, TENT/ colleges, adviseert bij andere culturele instellingen of Histories werden ook dit jaar weer postkaarten met be-kanaal. CBK Rotterdam en Witte de With vergaderen weke- fondsen en neemt deel aan jury’s. Witte de With on- achtergrondinformatie geproduceerd. Voor het lijks om de voortgang van lopende projecten te derhoudt actief contacten en samenwerkingen met vernieuwde 100% Hedendaags educatie programma monitoren en om toekomstige projecten op te tui- buitenlandse kunstcentra, musea, tijdschriften, werd een magazine ontworpen. Deze publicatie is PERS gen. Gezamenlijk wordt gezocht naar mogelijkhe- uitgevers, distributeurs, onderwijsinstellingen, biën- gratis te verkrijgen bij Witte de With, MAMA of TENT, den om de potentie van de Witte de Withstraat nales en festivals. In 2018 werd op het gebied op het vertoon van een docentenpas. De reguliere benadering van alle perscontacten be- als smeltkroes van vele culturen en interesses opti- van marketing en communicatie samengewerkt met Ook zijn we in 2018 gestart met een nieuw lidmaat- stond uit het versturen van een persbericht per sei- maal te benutten en verder te ontwikkelen. Vanaf onder meer: ARCO Lisboa, Lissabon; ARTBO, schapsprogramma. Hiervoor is een document zoen. Per mailing werden ruim 2.000 journalisten en september 2017 tot en met mei 2018 liep het project Bogotá; Chisenhale Gallery, Londen; Jan van Eyck met een uitneembare kaart ontwikkeld die met name critici in binnen- en buitenland bereikt. Daarnaast COOLSTOF: een programma van verrassende per- Academie, Maastricht; KASK Conservatorium, gebruikt wordt voor het werven van nieuwe leden werd een groot aantal van deze geadresseerden formances, optredens, interventies of installaties in Ghent; Spring Workshop, Hong Kong; Ullens Center en voor relatiebeheer. Voor het ontwerp van het druk- proactief en persoonlijk benaderd via telefoon of de wijk Cool. De events vonden plaats op vrijdag- for Contemporary Art, Beijing en Zona Maco, werk werd in 2018 samengewerkt met ontwerpbu- e-mail, afhankelijk van de aard van het specifieke avond, tijdens de wekelijkse Kunstavond wanneer de Mexico-Stad. reau Laumes onder leiding van Goda Budvytyte· en project of evenement, teneinde ook pers te bereiken instellingen gratis toegankelijk zijn van 18 tot 21 uur. Viktorija Rybakova, Brussel, Kristin Metho, Rotterdam die niet eerder over ons berichtte. Geselecteerde pers Witte de With presenteerde in mei 2018 Fluisteren in en Studio De Ronners, Rotterdam. Een deel van het werd de mogelijkheid geboden om de directeur, Stilte, het vijfde en laatste project van COOLSTOF. drukwerk werd in huis geproduceerd. curatoren of kunstenaars te interviewen. Persrelaties

83 84 die Witte de With op eigen gelegenheid bezochten CULTUREEL CUMULI WITTE DE WITH OP ART ROTTERDAM ontvingen bij aankomst een persmap en kregen 7–11 februari 2018 na afloop de link naar onze perspagina met afbeeldin- ONDERNEMERSCHAP Dit is een internationale vriendengroep die onze gen doorgestuurd. De pers die een artikel aan een activiteiten ondersteunt, door middel van een jaarlijk- Ook in 2018 was Witte de With betrokken bij Art van onze projecten wijdde, ontving een persoonlijk se of meerjarige schenking. De geschiedenis van ons Rotterdam. Witte de Withs associate curator Patrick dankbericht. programma en onze huidige projecten inspireren Haas maakte de selectie voor New Art Section. Onze actieve persbenadering genereerde veel posi- deze groeiende gemeenschap van kunstliefhebbers Tevens maakte Witte de With deel uit van het vippro- tieve verslaglegging over Witte de With. Zo werd en mecenassen. Leden ontvangen de COMPAGNON gramma in de vorm van een besloten ochtendopen- de tentoonstelling Kunsthalle for Music op 24 januari privileges. stelling. Ahmet Ög�üt & Goshka Macuga, Eric Baudelaire 2018 vermeld op de voorpagina van The New York en Daniel Dewar & Grégory Gicquel hadden ten Times. Midden september werd een lang artikel Lidmaatschapsprivileges en bedragen hierboven behoeve van verkoop tijdens de beurs kunstwerken geplaatst op ArtAgenda waarin het winterseizoen KING BAUDOUIN FOUNDATION UNITED STATES vermeld zijn per persoon en geldig voor een jaar gedoneerd aan het instituut. Deze werken zijn na van tentoonstellingen positief werd ontvangen en (KBFUS) vanaf de datum van inschrijving. Voor een lidmaat- afloop van de beurs aan de kunstenaars teruggegeven, het programma en de lijn die Sofía Hernández Chong schap voor twee personen verhoogt het bedrag: omdat ze niet waren verkocht. Cuy heeft ingezet verder werd uitgelicht. Lokale Sinds juni 2018 werkt Witte de With samen met de + € 20 (VRIEND), + € 150 (SUPPORTER) of + € 500 televisieomroep OPEN Rotterdam maakte in novem- King Baudouin Foundation United States (KBFUS). (COMPAGNON). ber 208 een item over de archiefpresentatie Over De KBFUS is vrijgesteld van belasting en heeft een WITTE DE WITH ROOFTOP HONEY John Ahearn & Rigoberto Torres, in samenwerking met 501 (c) (3) status. Witte de With staat bij KBFUS gere- Voor onze leden organiseerden we de volgende Witte de With en bewoners uit Rotterdam. gistreerd als “the American Friends of Witte de With activiteiten in 2018: In 2016 plaatste Witte de With twee bijenkasten op In 2018 verschenen onder meer in de volgende Center for Contemporary Art”. Als inwoner van het dak om de achteruitgang van het aantal bijen gedrukte en online media recensies en artikelen over de Verenigde Staten is het mogelijk via KBFUS fiscaal 7 februari 2018 (volken) tegen te gaan. Het onderhoud van de bijen- Witte de With: 360 Magazine, Algemeen Dagblad, voordelig te schenken aan ons instituut. Art Rotterdam: speciale ontvangst tijdens de VIP kasten op het dak van Witte de With door de imker Art Agenda, Art Alert, Art Daily, Art in Culture, World opening in de stand van Witte de With. van It’s from Rotterdam Honey is ook in 2018 moge- Now Art Magazine, Art Review, Art Rotterdam, VERNIEUWD LIDMAATSCHAPSPROGRAMMA lijk gemaakt door de Turing Foundation. Voor de Artforum, International, Artishock, Arts Media, BK-in- 19 april 2018 bijen was het een lastig jaar; door de droogte van formatie bijlage, Brabanste Dagblad, Contemporary In november 2018 hebben we ons nieuwe lidmaat- Bezoek aan atelier van Charlemagne Palestine, alsme- deze zomer was er bijna geen honing te halen, net Lynx, Dagblad 070, E-flux, El Norte Vida, El Sol de schapsprogramma gelanceerd, dat voor een jaarlijkse de aan de Boghossian Foundation (Villa Empain) en genoeg voor de bijen om zelf te consumeren. De Mexico, Elsevier, Form, Fotoexpositie.nl, Gelderlan- donatie de volgende privileges biedt: een bezoek aan Art Brussels. Het vervoer werd aange- opbrengst om potjes mee te vullen was daarom der, Gonzo Circus, De Groene Amsterdammer, boden door Art Brussels. minimaal dit jaar. Het einde van het seizoen heeft H ART, Haarlems Dagblad, HP de Tijd, Hyperallergic, VRIEND (€ 30) het voor de bijen helemaal goed gemaakt, ze hebben Kunstzeitung, De Limburger, Lonely Planet, Metropo- • Lidmaatschapspas die het hele jaar onbeperkt gratis 9 november 2018 nog meer dan voldoende kunnen halen om de lis M, Museumtijdschrift, Nederlands Dagblad, toegang verleent tot onze tentoonstellingen Viptickets voor Independent Brussels en een gesprek winter mee door te komen en de volken waren op New York Times, NRC Handelsblad, NRC NEXT, nrc. • Een tentoonstellingscatalogus of publicatie van Witte tussen Sofía Hernández Chong Cuy, Francois Quin­tin goede sterkte om dit samen te overleven. nl, NU.nl, Open Rotterdam, Het Parool, See All de With Publishers cadeau, en 10% korting op alle (directeur Lafayette Anticipations – Fondation d'entre- This Tabloid, Telegraaf Vrij Magazine, Telegraaf, This overige publicaties prise Galeries Lafayette) en Dirk Snauwaert (directeur is Tomorrow, Trouw, Uitagenda Rotterdam, Vogue, • Uitnodiging voor de VIP Preview van Art Rotterdam WIELS). de Volkskrant, VPRO Gids, Vrij Nederland, W Art, De Witte Raaf. SUPPORTER (€ 250) 18 november 2018 Witte de With genereert met een zekere regelmaat • Uitnodiging voor een dagexcursie met onze direc- Dagtrip naar Krefeld/Düsseldorf: per bus naar het free publicity, wat resulteerde in de vermelding van teur en curatoren naar ateliers, speciale tentoonstel- Kaiser Wilhelm Museum in Krefeld, bezoek aan de tentoonstellingen en publieksactiviteiten in lokale lingen, een tocht langs galerieën of een kunstbeurs tentoonstelling van Bik Van der Pol met een rondlei- kranten als de Metro en de Havenloods, en op diver- in de Benelux ding door de kunstenaars, gevolgd door een bezoek se (inter)nationale online blogs en culturele agenda’s. • Gereserveerde plek in een, alleen voor leden aan Art Düsseldorf. Het vervoer werd aangeboden toegankelijke masterclass, over een actueel onder- door Art Düsseldorf. werp uit de hedendaagse kunst • Plus alle vriend privileges December 2018 Verzending van de jaarlijkse gratis publicatie (brief COMPAGNON (€ 1000) van Quinn Latimer, behorend bij Een tentoonstelling • Uitnodiging voor een unieke ontvangst, meestal met werken van DORA GARCÍA, SHARON HAYES, een besloten lunch, ter ere van onze deelnemende EMILY JACIR, MAHMOUD KHALED, CARLOS MOTTA, kunstenaars WU TSANG, en AKRAM ZAATARI, en een brief van • Toegang tot een exclusieve reis naar het buitenland QUINN LATIMER). in gezelschap van onze directeur • Plus alle supporter privileges

85 86 KWANTITATIEVE GEGEVENS

Artist Teresa Margolles tijdens de opening van haar solotentoonstelling bij Witte de With Center for Contemporary Art op zondag 6 mei 2018, fotograaf Aad Hoogendoorn. KWANTITATIEVE GEGEVENS PRESENTATIES BIJ WITTE DE WITH

VERSLAG 2018 PLAN HET AANTAL GROEPS- EN SOLOTENTOONSTELLINGEN IN 2018 BEDROEG 13: Contacturen boven 25 jaar 1.877 1.100 Contacturen onder 25 jaar 4.571 500 1. Kunsthalle for Music 2. Irene Kopelman, een solotentoonstelling Contacturen Primair Onderwijs 0 0 3. Een nieuw werk van Teresa Margolles Contacturen Voortgezet Onderwijs 3.762 2.600 4. Ana María Millán, een solotentoonstelling Deelnemers boven 25 jaar 1.373 950 5. Rosalind Nashashibi, een solotentoonstelling 6. Een tentoonstelling met installaties van Susana Mejía, Deelnemers onder 25 jaar 3.611 800 Pamela Rosenkranz en Anicka Yi Deelnemers Primair Onderwijs 0 0 7. Een tentoonstelling met werken van Dora García, Sharon Deelnemers Voortgezet Onderwijs 3.147 2.000 Hayes, Emily Jacir, Mahmoud Khaled, Carlos Motta, Wu Tsang, en Akram Zaatari, en een brief van Quinn Latimer Bezoekers per jaar in Rotterdam 35.823 30.000 8. Zonder titel: Muebles Manuel & Federico Herrero – Open Bezoekers per jaar in totaal 159.347 90.000 Envelope Presentaties per jaar in Rotterdam 13 5 9. Zonder titel: Angie Keefer – OHRHUT Presentaties per jaar in totaal 15 5 10. Zonder titel: Mauricio Marcín over Marcos Kurtycz 11. Zonder titel: Thuis met Jef Geys Producties per jaar in Rotterdam 63 35 12. Zonder titel: John Ahearn & Rigoberto Torres Producties per jaar in totaal 74 45 13. Rotterdam Cultural Histories (drie edities waarvan één Aantal uren openstelling per jaar 2.340 2.200 door Witte de With samengesteld) Publicaties 7 7 Bezoekers Witte de With-website 94.623 150.000 LANGETERMIJNPROJECTEN IN 2018: Coproducties 7 5 1. The Name Change 2. WDW25+ 3. Rotterdam Cultural Histories TOTAAL AANTAL BEZOEKERS COPRODUCTIES IN 2018: Witte de Withstraat 50 Rotterdam 35.823 1. Rotterdam Cultural Histories (TENT, Witte de With) 2. 100% Hedendaags (Showroom MAMA, TENT, Witte de With) 3. Kunstblock (TENT, CBK Rotterdam, V2_ instituut voor instabiele media, MAMA, Witte de With en WORM) 4. The Ten Murders of Josephine van Rana Hamadeh, met BEZOEKERS EXTERNE PROGRAMMA’S A.P.E (Art Projects Era) en Productiehuis Theater Rotterdam (in 2018 presentaties bij Lafayette Anticipations – Fondation Nationaal 26.832 d’entreprise Galeries Lafayette, en SALT, Istanbul) Internationaal 96.701 5. Kunsthalle for Music (Spring Workshop, Hong Kong) 6. In samenwerking met de Jan van Eyck Academie lanceerde Witte de With een experimentele publicatie van onbewerkt en nooit gepubliceerd materiaal van de Roemeense foto- graaf Thea Segall (Burdujeni, Roemenië, 1929 - Caracas, Venezuela, 2009) 7. Het werk Information Power to the People van Ahmet Ögüt kwam tot stand in coproductie met Kunsthal Charlottenborg, Kopenhagen 8. Lawrence Abu Hamdan, Earwitness Theatre met Chisenhale Gallery, Londen; Contemporary Art Museum St. Louis; en Institute of Modern Art, Brisbane

89 90 MAART FOCUS met Samuel Saelemakers Eureka Week: Erasmus Universiteit GESPREK: On Reconciliation door Dora AGENDA 2018 1 juni 2018 Rotterdam García SESSIE #3—Een gemeenschappelijke WORKSHOP door Veerle Spronck: GESPREK met Brian Kuan Wood Eerstejaars Kennismakingsactiviteiten 11 oktober 2018 beweging Artistiek Onderzoek op het VO 5 juni 2018 20 augustus 2018 21 december 2018, 21–23 uur 1 maart 2018 FOCUS met Raimundas Malasˇauskas FOCUS met Emmelie Mijs GESPREK met Teana Boston-Mammah: 12 oktober 2018 Coursework Youngsters 2018 Museumnacht010 2018 8 juni 2018 Learning to be me Sessions: 3 maart 2018 21 augustus 2018 GESPREK met Robin van den Akker: #1 met Janpier Brands, Florian Cramer, Class of ’18: Populisme en Paranoia Alia Azzouzi Copy this: a night of un-creativity at an art 16 oktober 2018 14—15 september 2018 APRIL space SEPTEMBER 15 juni 2018 EVENT Ambassade Colombia #2 met Jan van Heemst, Mitchel Esajas, Bezoek aan Art Brussels LUNCH met Mauricio Marcin 18 oktober 2018 Zoë Cochia Membership event High Noon #15 6 september 2018 19—20 oktober 2018 2017–2018 19 april 2018 Rotterdam Cultural Histories #15: Pu- Rotterdam Cultural Histories #14: WORKSHOP: Live Action Role Play (LARP) bliekslievelingen en weesbeelden #3 met Nathalie Cijntje, Krista Jantowski, Rotterdam Cultural Histories #12: Witte May 1968 met Ana María Millán 19 oktober 2018—17 maart 2019 Teana Boston-Mammah de With; What’s in a Name MEI bij Internationale Architectuur Biennale 7 september 2018 23—24 november 2018 Tentoonstelling Rotterdam (IABR) FOCUS met Samuel Saelemakers 8 september 2017—28 januari 2018 Federico Herrero ontmoet Rotterdamse 28 juni 2018 GESPREK: SARMAD Magazine, Amateur 26 oktober 2018 #4 met Odair Pereira, Vincent de Boer Kunstinitiatieven Fotografie en de ‘Vrouw’ 7—8 december 2018 Para|Fictions 3 mei 2018 FOCUS met Veronika Babayan: 7 september 2018 WORKSHOP: Shraddha Borawake — Lerole: footnotes (The struggle of memory Ditch your dusty logic Alumni Present Kunstblock Friday XL 2018 against forgetting) Lunch met Federico Herrero 29 juni 2018 Live Animatie met Ana María Millán bij 30 oktober 2018 (Witte de With bleef open tot 23 uur): Dineo Seshee Bopape 3 mei 2018 Performance Bar 9 februari Tentoonstelling SESSIE #1: A Collective Journey on 7 september 2018 6 juli 20 oktober 2017—8 april 2018 Fluisteren in Stilte (Coolstof) Spoken Word NOVEMBER 7 september 4 mei 2018 30 juni 2018 Open Monumenten Weekend 21 december 8–9 september 2018 Lancering nieuw lidmaatschapsprogram- JANUARI WORKSHOP: ma Color Amazonia in Nederland JULI Ana María Millán, een solotentoonstelling 1 november 2018 Critical Studies (WdKA) 5 mei 2018 9 september 2018—6 januari 2019 9 januari 2018 GESPREK met Yoeri over zijn persoonlijke Symposium: 100% Hedendaags, Kunste- Een tentoonstelling met installaties door boek selectie Rosalind Nashashibi, een solotentoonstel- ducatie voor het voortgezet onderwijs Read-In Symposium: Heart Chambers Susana Mejía, Pamela Rosenkranz en Anic- 3 juli 2018 ling 2 november 2018 The meaning of love in the spheres of life. ka Yi 9 september 2018—6 januari 2019 20 januari 2018 6 mei—19 augustus 2018 Thea Segall workshop bij Jan van Eyck VERTONING Chantal Akerman, News Academ Een tentoonstelling met werken van from Home, 1977 Kunsthalle for Music Een nieuw werk van Teresa Margolles 5–6 juli 2018 Dora García, Sharon Hayes, Emily Jacir, 8 november 2018 26 januari–3 maart 2018 6 mei—26 augustus 2018 Mahmoud Khaled, Carlos Motta, Wu Teresa Margolles GESPREK: RADIO, TECHNIC, FOSSIEL Tsang, en Akram Zaatari, en een brief van WORKSHOP: Liefdesbrieven Traces of Kunsthalle for Music 6 juli 2018 Quinn Latimer 9 november 2018 5 maart–8 april 2018 Irene Kopelman, een solotentoonstelling 9 september 2018—6 januari 2019 Tentoonstelling 6 mei—26 augustus 2018 GESPREK over Thea Segall Bezoek aan Art Düsseldorf en Kaiser Irene Kopelman 10 juli 2018 Vitrine presentatie: John Ahearn & Rigo- Wilhelm Museum Krefeld berto Torres Membership event FEBRUARI Zonder titel FOCUS met Andrea Valencia: over Gen- 9 september 2018—20 januari 2019 18 november 2018 6 mei 2018—31 maart 2019 der en het lichaam in de kunst Rotterdam Cultural Histories #13: The Federico Herrero, Manuel Raeder/Meu- 13 juli 2018 Vitrine presentatie: Mauricio Marcín over FOCUS met Rosa de Graaf Temporary Autonomous Bureau bles MANUEL Marcos Kurtycz 23 november 2018 2 februari—29 april 2018 Jeugd Vakantiepaspoort 2018 9 september 2018—20 januari 2019 Tentoonstelling Vitrine presentatie: Jef Geys 14 juli—26 augustus 2018 Critical Studies WdKA 6 mei 2018—2 september 2018 GESPREK met Nato Thompson: 28 november 2018 Art Rotterdam week FOCUS met Irene Kopelman Culture as Weapon Presentatie op de kunstbeurs Vitrine presentatie: Angie Keefer 20 juli 2018 11 september 2018 ArtTable ontmoeting met Sofía Hernán- 7—11 februari 2018 6 mei 2018—2 september 2018 dez Chong Cuy GESPREK: Agustín Pérez Rubio over WORKSHOP: Brieven met Quinn Latimer 29 november 2018 VIP Programma Art Rotterdam Rotterdam Cultural Histories #14: Claudia Andujar 13 september 2018 Speciale ochtendopenstelling May 1968 25 juli 2018 FOCUS met Sofía Hernández Chong Cuy 8 februari 2018 6 mei—14 oktober 2018 GESPREK met Sofía Hernández Chong Cuy 30 november 2018 FOCUS met Jeroen Lavèn 18 september 2018 Ari Benjamin Meyers in gesprek met FOCUS met Sofía Hernández Chong Cuy 27 juli 2018 Hans Ulrich Obrist op Art Rotterdam 11 mei 2018 FOCUS met Yana Gaponenko DECEMBER 8 februari 2018 21 september 2018 Workshop Art Mediation: AUGUSTUS GESPREK met prof.dr. Lotte Jensen: Masterclass Art Mediation door Sepake FAQ over Q&A met Geert Maarse SESSIE #2: De Verbinding van Geluiden Nederlandse briefromans Angiama & Clare Butcher 17 mei 2018 FOCUS met Roos Wijma: Waar is geluid? 28 september 2018 6 december 2018 15 februari 2018 3 augustus 2018 Class of ’18: GESPREK met curatoren Jose Roca en Class of ‘18 presents: The non-reading reading group: FOCUS met Rosa de Graaf OKTOBER Raphael Chikukwa A Playful Practice Seminar rethinking what it means to read 10 augustus 2018 7 december Instrumental Thoughts On Bodies Performing 18 mei 2018 Speciaal event voor medewerkers van 18 februari 2018 FOCUS met YOERI MEESSEN MVRDV en DVDW Advocaten Prijsuitreiking Prijs voor de Jonge Kunst- 17 augustus 2018 4 oktober 2018 kritiek 2018 JUNI 14 december 2018

91 92 Art Review (PF) 7 februari, Jan Siebeleink, ‘Montmartre APRIL 31 mei, ‘Even binnenstappen bij Witte de Rotterdams Dagblad (NW) PERSOVERZICHT aan de Maas’, HP de Tijd (ALG) (KFM) With’, Uitagenda Rotterdam (AK) 22 januari, ‘Kunsthalle for Music’, Form 4 april, Peter Winterman, ‘Kolonisten’ van 28 augustus, Christoph Heim, ‘Patricias 2018 (Deutschland) (KFM) 8 februari, ‘Stad laat zich van artistieke Catan? Dat mag niet meer’, Leeuwarder 31 mei, ‘Jonge Kunstkritiek 2018’, De und Sols Kinderzoo’, Basler Zeitung (SH) kant zien’, Telegraaf Rotterdam (ALG) Courant (diversen) (NW) Groene Amsterdammer (PJKK) 23 januari, Tonny van der Mee, ‘hoe 31 augustus, ‘Een tentoonstelling met ‘Maurits’ een kleine beeldenstorm ontke- 8 februari, Evelien Baks, ‘Veel kunst zien 6 april, Rutger Pontzen, ‘Kunst Volgens installaties door Susana Mejía, Pamela tende’, AD Algemeen Dagblad, De Twent- voor ‘weinig’’, AD Rivierenland, AD Pontzen’, De Volkskrant (ALG) JUNI Rozenkranz en Anicka Yi’, Gonzo Circus sche Courant, AD Haagsche Courant, AD Dordtenaar, Trouw, AD Rotterdams (AMA) Dordtenaar, AD Utrechts Nieuwsblad en Dagblad (KA) 6 april, Maartje Bakker, ‘Portugal ziet zijn Datum onbekend, ‘Summer’, Art in de Gelderlander, AD Groene Hart (NW) verleden voorzichtig onder ogen’, De Culture World Now (UT) 31 augustus, ‘Es tiempo de conformar una 12 februari, ‘Opnieuw 25.500 bezoekers Volkskrant (NW) politica de adquisicion’, Vivir en el Pobla- 23 januari, ‘Muziek kijken’, Volkskrant voor Art Rotterdam’, Museumactueel 5 juni, Mirthe Berentsen, ‘De Snijtafel’, De do (SH) (KFM) (ALG) 16 april, Juurd Eijsvoogel, ‘Decron na Groene Amsterdammer (PJKK) AMA Amazons protesten weg bij Volksbühne’, NRC AR Art Rotterdam 24 januari, Sigrid Brinkmann, ‘Wie stellt 15 februari, ‘Doop Deltaplein Kijkduin om Handelsblad (ALG) 11 juni, Domeniek Ruyters, ‘Sofía Hernán- SEPTEMBER DA Defne Ayas / Witte de With man Musik aus?’, Deutschlandfunk Kultur in Michiel de Ruyterplein!’, Dagblad 070 dez Chong Cuy van Witte de With’, EDU Witte de With Education (KFM) (NW) 19 april, ‘MOMO prikkelt met contrasten’, Metropolis M (SH) 5 september, Tineke Speksnijder, ‘Hoe EV Events Witte de With Metro Uit in Rotterdam (ALG) bestaat het?’, Havenloods (diversen) (NW) FP Future Projects 24 januari, Nina, ‘These Gallery Walls Are 16 februari, Vanda van der Kooi, ‘Turkse 14 juni, ‘Irene Kopelman, a solo exhibiti- ALG Algemeen Witte de With Empty. Here, You listen to the Art’, the piraat in Eindhoven tussen Nederlandse 30 april, Hans Maarten van den Brink, on’, This Is Tomorrow (IK) 6 september, ‘Over John Ahearn & Rigo- IK Irene Kopelman New York Times (KFM) zeehelden’, www.ed.nl (NW) ‘ROTMOFFEN? En mijn moeder dan?’, berto Torres’, Foto expositie (UT) KA Kunstavond Opzij (ALG) 14 juni, ‘Directeur Weens museum weg KFM Kunsthalle for Music 26 januari, Richtje Reinsma, ‘Kakofonisch 21 februari, ‘Van Deltaplein tot Michiel de om politiek klimaat’, 360 Magazine (ALG) 8 september, Meindert van der Kaaij, NW Naamswijziging Monument’, VPRO Gids (RH) Ruyterplein’, Nieuwe Loosduinse Krant ‘Ook bij nader inzien waren Piet Heins’ PF Para Fictions (NW) MEI 26 juni, John Gayer, ‘Irene Kopelman, a daden best oke’, Trouw (NW) PJKK Prijs voor de jonge kunstkritiek 27 januari, ‘Klassiek – Kunsthalle for solo exhibition’, This Is Tomorrow (IK) RH Rana Hamadeh Music’, Elsevier (KFM) 22 februari, ‘Rien van den Berg, Lef op 1 mei, John Jansen van Galen, ‘Wat nou 8 september, Mirjam de Winter, ‘Vrienden RCH Rotterdam Cultural Histories Urk is wel heel zwart-wit’, Nederlands beeldenstorm?’, Argus (NW) 26 juni, Huib Haye van der Werf, ‘Irene der Negers’, NRC NEXT, NRC Handelsblad SH Sofía Hernández Chong Cuy/ 30 januari, Tom-Jan Meeus, ‘Ons comfor- Dagblad (NW) Kopelman’, Artforum International (IK) (NW) Witte de With tabel eenzijdige debat’, NRC Handelsblad 6 mei, Anna van Leeuwen, ‘De nieuwe TM Teresa Margolles (NW) 23 februari, ‘Een vloeibaar lijf krimpt en directeur van Witte de With weet nu al 28 juni, Pollux & Van de Beek, ‘Woke’, De 9 september, Vivian Sky Rehberg, ‘Ope- UT Untitled dijt uit’, De Volkskrant (KFM) dat ze kritiek gaat krijgen’, De Volkskrant Limburger (diversen) (NW) ning Fall Exhibitions’, Art Agenda (ALG) JR John Ahearn & Rigoberto Torres 31 januari, ‘TXT Nederland’, Collect Kunst (SH) (NW) EP Epistolary Antiek (KFM) 23 februari, ‘Muziek kijken’, De Volkskrant 11 september, ‘Sofía Hernández Promue- ANA Ana Maria Millan (KFM) 7 mei, ‘Witte de With en de naam, direc- JULI ve el arte contemporaneo a nivel mundi- RN Rosalind Nashashibi 31 januari, Joram Kraaijeveld, ‘Defne Ayas teur over netelige kwestie’, De Volskrant al’, El Sol de Mexico (SH) MM Mauricio Marcin neemt afscheid’, Metropolis M (DA) 27 februari, ‘Museumnacht010 – Muziek (NW) (SH) 6 jul, Lucette ter Borg, ‘Margolles laat ABU Lawrence Abu Hamdan en kunst bij Witte de With’, Open Rotter- Witte de With baden in de weeïge geur 12 september, Marijn Lems, ‘Een uitmun- AK Angie Keefer 31 januari, ‘Witte de With, Vernissage’ Art dam (KFM) 8 mei, Herman Fijn Pijnacker, ‘Vergeten van een gymzaal’, nrc.nl (TM) tende beeldenstroom’, NRC Next, NRC Magazine (ALG) Verleden’, De Volkskrant (NW) Handelsblad (EV) 28 februari, ‘Een selfie met een tweekop- 13 juli, ‘Nueva obra de Teresa Margolles 2017 31 januari, ‘Moeder aarde luistert mee’, pig kalf of verkleed als Cleopatra’, Haven- 13 mei, Rutger Pontzen, ‘Goede bedoe- aborda la crisis migratoria venezolana’, 26 september, Rutger Pontzen, ‘Geen Metropolis M (PF) loods (Diversen) (ALG) lingen, maar povere beelden in de eerste Artishock (TM) ontkomen aan’, De Volkskrant (EV) Datum onbekend, ‘Sofía Hernández tentoonstelling van de nieuwe directeur Chong Cuy’, Sightlines (SH) 28 februari, ‘Het viel wel mee met die van Witte de With (**)’, De Volkskrant 17 juli, ‘Witte de With, Irene Kopelman’, 26 september, Alex Brostoff, ‘The Daz- FEBRUARI concurrentie op zee’, Geschiedenis (AMA) (IK) (TM) Metro Uit In Rotterdam (IK) zling and Dooming Art of Cecilia Vicuña’, 28 december, Teresa Martinez, ‘Ex-a- Magazine (NW) Hyperallergic (FP) UDEM Dirigera Museo en Paises Bajos’, El 1 februari, James Gabriel Martin, ‘This 14 mei, Overstromingen,’ treinongeluk- 20 juli, Edo Dijksterhuis, ‘Een tentoonstel- Norte Vida (SH) Rotterdam gallery is filled with musicians 28 februari, ‘Dineo Seshee Bopape: ken en ontploffingen’,De Volkskrant ling met installaties door Susana Mejia, 30 september, ‘Plattegrond Rotterdam’, instead of artwork for the next month’, Lerole: footnotes (the struggle of memory (ALG) Pamela Rozenkranz en Anicka Yi’, De Art Alert (ALG) Lonely Planet (KFM) against forgetting)’, Gonzo Circus (PF) Witte Raaf (AMA) JANUARI 16 mei, Paul Scheffer, ‘Dat waren de 30 september, ‘Buurtbewoners in beeld’, 3 februari, Debbie Broekers, ‘Soundp- namen’, NRC handelsblad, NRC Next 26 juli, ‘Solo van Irene Kopelman in Witte Uitagenda Rotterdam (JR) 16 januari, Inge Lengton, ‘VVD en PVV roof – muziek in tentoonstellingsruimte’, MAART (NW) de With Rotterdam’, H ART (IK) willen opheldering over knieval museum’, Metropolis M (KFM) Telegraaf Landelijk (NW) 8 maart, Roos van der Lint, ‘Alledaagse 16 mei, Vere van Gool, ‘Hier zijn zoveel 27 juli, Michel Krielaars, ‘Nederlandse 3 februari, ‘Beeldende kunst in de Van watertorens, gashouders en hoogovens’, verhalen te vertellen’, Vogue (SH) tolerantie? Noem het liever koele calcula- 16 januari, Chris Klomp, ‘Amsterdamse Nelle’, NRC NEXT (ALG) de Groene Amsterdammer (ALG) tie’, NRC (NW) school zegt besmette naam uit koloniaal 17 mei, Roos van der Lint, ‘Vogels kijken verleden vaarwel’, AD (NW) 5 februari, ‘A subjective guide to Art 8 maart, ‘Kroniek van kunst&cultuur,’ de in het donker,’ De Groene Amsterdammer 27 juli, Michel Krielaars, ‘De historicus die Rotterdam week 2018’, Contemporary Groene Amsterdammer (PF) (FP) enig houvast biedt’, NRC Handelsblad, 16 januari, Inge Lengton, ‘Verbannen Lynx (AR) NRC Next (NW) Maurits is ‘verkeerd signaal’, Telegraaf Lan- 12 maart, M. Reindl, ‘Reiche Erfahrung’, 17 mei, ‘Kaatje’, Metro Uit In Rotterdam delijk (NW) 5 februari, ‘Witte de With turned into a Kunstzeitung (SH) (EV) 31 juli, ‘Ga je lekker naar Rotterdam dan?’, contemporary space for the live exhibiti- Telegraaf (ALG) 17 januari, Lex Boon, ‘J.P Coen, dat kan on of musical works’, Art Daily (KFM) 31 maart, Nienke Zoetbrood, ‘Rokhaya 18 mei, ‘Directeur Witte de With: ’Naams- niet meer’, Het Parool (NW) Seck en Lauren Fabels, Menselijke resten verandering is geen marketingcampagne’, 6 februari, Tara Lewis, ‘100 jaar volksuni- in het museum, kasten vol koloniaal NU.nl (NW) (SH) AUGUSTUS 20 januari, Melle Runderkamp en Simon versiteit’, de Nieuwspeper Rotterdam schuldgevoel’, Vrij Nederland (NW) Hendriksen, ‘Isis en de nazi’s, daar willen (NW) 31 mei, Frank van der Ploeg, ‘Van spaar- 25 augustus, Harriët Salm, ‘Rotterdam we niet bijhoren’, de Volkskrant (NW) 31 maart, Marina de Vries, ‘Graat in de pot tot vaantje’, Museumtijdschrift (SH) onderzoekt eigen koloniale verleden’, 7 februari, Jan Pieter Dekker, ‘Elke dag is keel’, Museumtijdschrift (NW) Harriet Salm, Trouw (NW) 21 januari, Osei Bonsu, ‘Dineo Seshee anders, elk optreden uniek bij Ari Benja- 31 mei, Maria Barnas, ‘Nabijheid’, Muse- 27 augustus, Marcel Potters, ‘Grijze deel Bopape, selected by Osei Bonsu’, min Meyers’, het Parool (KFM) umtijdschrift (KFM) verleden moet goed uitgediept’, AD

93 94 OKTOBER 31 december, ‘Witte de With Center for Contemporary Art’, Art Rotterdam (ABU) 12 oktober, Karolien Knols, ‘Momma I made it’, Volkskrant (AR) 31 december, ‘Ana María Millán’, Gonzo Circus (ANA) 22 oktober, Venetia Rainey, ‘Art scene Rotterdam’, Arts Media (SH) 31 december, ‘Art Rotterdam Week 6-10 februari 2019’, BK-informatie bijlage (AR) 29 oktober, (KA) 29 oktober, Fidan Ekiz, ‘The Simpsons’, AD Rotterdams Dagblad (NW) 31 december, ‘TEC ART Rotterdam: Creative technology festival’, BK-informa- tie bijlage (EV) NOVEMBER 31 december, ‘Lezingenprogramma Art November, Kate Sutton, ‘Irene Kopelman’, Rotterdam’, See All This Tabloid (EV) Artforum (IK) 31 december, ‘Te zien in Witte de With’, 2 november, ‘Wat voeren die Amerikaan- BK-informatie bijlage (ABU) se kunstenaars toch uit in Rotterdam in 1991?’, Open Rotterdam (JR) 31 december, ‘Kunstavond XL in Witte de Withkwartier’, BK-informatie bijlage (KA) 8 november, ‘Steun voor de jonge kunst- criticus’, Het Parool (PJKK) DIVERSEN 8 november, Gerrit van den Hoven, ‘Ronddolen in dichte mist’, Brabants 50 keer genoemd, (wisselende) Dagblad (diversen) (ALG) exposities, Metro uit in Rotterdam 10 keer genoemd, Agenda, Uitagenda 10 november, Bart Dijkstra, ‘Politici zijn Rotterdam vreselijke mensen’, Telegraaf Vrij Maga- 6 keer genoemd, Tentoonstellingsagenda, zine (NW) Museumtijdschrift 1 keer genoemd, Agenda, Tableau fine 11 november, ‘Rosalind Nashashibi, a solo arts magazine exhibition’, Wall Street International 1 keer genoemd, Rotterdam, Vernissage Magazine (RN) Art Magazine

11 november, Ana María Millán’, Wall Street International Magazine (ANA)

11 november, ‘Group exhibition’, Wall Street International Magazine (EP)

11 november, ‘Maurico Marcín on Marcos Kur tycz’, Wall Street International Maga- zine (MM)

13 november, Renske Janssen, ‘Hersteld van de ‘burn-out’’, Gelderlander (diver- sen) (ALG)

30 november, Elena Lombardo, ‘Indepen- dent Brussels’, Collect Kunst Antiek (ALG)

DECEMBER

8 december, Jaap Timmers, ‘Nominatie voor Sarah van Binsbergen’, Haarlems Dagblad (PJKK)

15 december, ‘De Leij en Vriens winnen prijs kunstkritiek’, Het Parool (PJKK)

18 december, ‘International Film Festival’, E-flux (ABU)

31 december, ‘Lezingenprogramma Art Rotterdam’, Art Rotterdam (AR)

31 december, ‘Te zien in Witte de With’, Art Rotterdam (ABU)

31 december, ‘Kunstavond XL in Witte de Withkwartier’, Art Rotterdam KA

Studenten tijdens een rondleiding door de solotentoonstelling van Rosalind Nashashibi, fotograaf Aad Hoogendoorn. 95 FINANCIEEL VERSLAG

Tentoonstellingsoverzicht Zonder titel met presentatie OHRHUT door Angie Keefer, Witte de With Center for Contemporary 98Art 2018, fotograaf Kristien Daem. STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2018 JAARREKENING MET INFORMATIE OVER DE VOOR- ductie met Ming Contemporary Art Museum – McaM NAAMSTE FINANCIËLE RISICO’S (Shanghai) is niet doorgegaan. De transitieperiode tussen de zittingstermijnen In 2017 was er sprake van een exploitatietekort. Om van de aftredende naar de aantredende directeur het jaar 2018 positief te eindigen was het noodzakelijk (om de zes jaar) moet zorgvuldig gepland verlopen, om te herstructureren, om kosten te besparen en in verband met het ontwikkelen van het nieuwe verder vooruit te plannen. De omvang van het perso- tentoonstellingsprogramma en de bijbehorende neelsbestand was in 2017 15.45 FTE. Eind 2018 is het fondsenwervingsdoelen, zodat de aanvullende finan- personeelsbestand ingekrompen tot 13 FTE (waarvan ciering in het eerste jaar van de nieuwe directeur kan 10 FTE in vaste dienst), waarmee besparingen op worden veiliggesteld. personeelslasten zijn bereikt. Het zou oneerlijk zijn In 2018 zijn we gestart met een nieuw lidmaat- BATEN om hier achterwege te laten dat sommige beslissingen schapsprogramma. Hiervoor werd een document met met betrekking tot personeel en administratieve een uitneembare kaart ontwikkeld die gebruikt REALISATIE 2018 BEGROTING 2018 REALISATIE 2017 veranderingen moeilijk waren. wordt voor het werven van nieuwe leden. Dit pro- Het exploitatieresultaat van 2018 bedraagt gramma groeit gestaag en belooft zowel op zowel Directe opbrengsten 66.422 125.000 186.614 een verlies van € 16.682, waar het verlies over 2017 korte als langere termijn Indirecte opbrengsten 106.466 100.000 104.234 € 111.097 was. iets moois op te leveren voor het instituut en de leden. Overige bijdragen 111.918 180.000 178.529 Een bedrag van € 21.374 is toegevoegd vanuit Witte de With onderschrijft de Richtlijn Kunste- Subsidiebaten 1.248.698 1.211.339 1.221.391 de verbouwingsreserve. Het resultaat, een positief naarshonoraria en past deze waar mogelijk voor Overige baten 15.728 50.000 89.850 bedrag van € 4.692, is naar rato verdeeld: een per- tenminste 50% toe. Punt van aandacht is wel, dat dit Som der baten 1.549.232 1.666.339 1.780.618 centage van 36,19% (€ 1.698) is toegevoegd aan het zonder de compensatieregeling van het Mondriaan Bestemmingsfonds OCW. Een bedrag van € 2.994 Fonds (het experimenteerreglement) financieel is toegevoegd aan de algemene reserve. niet haalbaar zou zijn. Deze extra middelen zijn voor Witte de With genereerde afgelopen jaar € 1.549.232 2019 en 2020 gelukkig ook beschikbaar gesteld. LASTEN aan inkomsten, waarvan € 284.806 aan eigen inkom- sten, wat neerkomt op 23,3% van de gezamenlijke STRATEGIE BIJ TEGENVALLENDE INKOMSTEN Personeelslasten 782.795 745.000 817. 355 subsidie van € 1.248.698 van het Ministerie van OCW Met instemming van het ministerie van OCW is door Afschrijvingen 39.479 40.000 39.723 en de Gemeente Rotterdam. De eigen inkomsten van het bestuur van Witte de With in de jaren 1993 tot Kosten activiteiten 445.398 546.339 715.364 Witte de With in 2018 kwamen uit een aantal verschil- en met 1996 een bestemmingsreserve aangelegd voor Huisvestingslasten 156.742 150.000 143.906 lende bronnen: verkoop van toegangskaarten, publi- dekking van de risico’s met betrekking tot internatio- Kantoorlasten 31.212 75.000 52.386 caties en kunstenaarsedities, een groot aantal school- nale coproducties. Daarnaast worden bij tegenvallen- Publiciteitskosten 32.321 25.000 48.472 bezoeken en groepsrondleidingen, de verhuur van de inkomsten op programmaniveau beslissingen Algemene lasten 71.276 75.000 68.350 een gedeelte van de begane grond aan TENT en aangepast: minder ondersteuning door fondsen Som der lasten 1.559.223 1.656.339 1.885.556 een bedrag van bijna € 35.000 aan donaties. resulteert in aangepaste programmering. Financiele baten en lasten -6.691 -10.000 -6.159 De onzekerheid m.b.t. de vierjaarlijkse toekenning Exploitatieresultaat -16.682 0 -111.097 van gevraagde structurele financiering houdt een risico DUBKV in. Fondsenwerving via Nederlandse, Europese De bijdrage uit de geldstroom BKV vormt vanaf de Financiele baten en lasten -6.691 -10.000 -6.159 en andere internationale fondsen - zowel publiek als oprichting een integraal onderdeel van de exploitatie privaat - heeft structureel aandacht binnen onze van Witte de With. De zes Rotterdamse prioriteiten Exploitatieresultaat -16.682 0 -111.097 bedrijfsvoering. De voor Witte de With zo noodza- van het BKV-beleid, waaronder internationalisering, kelijke additionele bijdragen van publieke fondsen kunstenaarsbeleid, opdrachtenbeleid, educatie en zijn onzeker. De voornaamste reden van afwijzing publieksprojecten, sluiten integraal aan bij onze bij publieke fondsen is dat de projecten worden opge- missie en doelstellingen. Witte de With voldoet aan vat als reguliere programmaonderdelen - en dus de voorwaarde dat minstens 70% van de activiteiten niet voor additionele subsidiering in aanmerking inkomensvormend is. komen (Witte de With wordt immers al ondersteund middels publieke gelden van hetMministerie van OCW en van de Gemeente Rotterdam). Projecten die in hun karakter nieuw zijn voor Witte de With kun- nen wel een beroep doen op deze vorm van financi- ële steun, maar wanneer deze projecten wegens succes voortgezet worden, krijgen ze al snel het stempel 'regulier'. Dergelijke projecten lopen om die reden het risico afgewezen te worden voor additione- le publieke financiering. Ook zijn er de risico’s die gelopen worden bij het aangaan van afspraken met internationale coprodu- centen. De reeds in de begroting voorziene copro-

99 100 Witte de With medewerkers en kunstenaars tijdens de opening op zondag 6 mei 2018, fotograaf Aad Hoogendoorn. ORGANISATIE

Bezoekers tijdens de opening van de zomertentoonstellingen op zondag 9 september 2018, fotograaf Aad Hoogendoorn. PROF. IR. NATHALIE DE VRIES benoemd, werd specifiek de wens aange- VERSLAG RAAD Directeur & Founding Partner MVRDV bv, geven om binnen de Raad van Toezicht ROOSTER VAN AAN- EN AFTREDEN: Rotterdam ruimte te bieden aan verschillende VAN TOEZICHT Professor Baukunst Kunstakademie, soorten professionele en culturele achter- Düsseldorf (tot 1 juli 2018) gronden, zodat deze beter weerspiegeld Professor Architectural Design TU Delft worden in de werkcultuur. (vanaf 1 november 2018) Aantreding Tweede termijn Uiterlijke aftreding Voorzitter BNA, brancheorganisatie BEZOLDIGINGSBELEID Nederlandse architecten De toezichtfuncties zijn onbezoldigd. Kees Weeda 18 oktober 2011 14 december 2015 20 juni 2019 *) Lid Raad van Toezicht van de Stichting Nathalie de Vries 01 januari 2013 14 december 2015 20 juni 2019 *) Groninger Museum voor Stad en Lande VERGADERDATA Bestuurslid van de Stichting Kunstbezit en De Raad van Toezicht vergaderde in 2018 Jeroen Princen 28 oktober 2013 14 december 2015 20 juni 2019 *) Oudheden Groninger Museum op de volgende data: Katarina Zdjelar 23 maart 2015 23 maart 2018 23 maart 2021 16 maart, 6 juli, 11 september, 13 december. Gabriel Lester 07 september 2016 07 september 2019 07 september 2022 Witte de With Centrum voor Heden- KATARINA ZDJELAR Stijn Huijts 22 maart 2017 22 maart 2020 22 maart 2023 daagse Kunst, een stichting die in januari Beeldend kunstenaar NAAM 1990 werd geïnitieerd door de Rotter- Bestuurslid Stichting A.P.E De Raad van Toezicht is tijdens de verga- Annet Lekkerkerker 05 september 2017 05 september 2020 05 september 2023 damse Kunststichting, wordt onder- Core tutor Piet Zwart Instituut Rotterdam dering van 5 september 2017 unaniem steund door de Gemeente Rotterdam Core tutor Master Artistic Research, overeengekomen om een wijziging aan en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur Koninklijke Academie van Beeldende te brengen in het deel van de naam van en Wetenschappen. Directeuren waren Kunsten Den Haag het instituut dat refereert aan de marine- achtereenvolgens Chris Dercon (1990– officier Witte Corneliszoon de With * De termijnen van Kees Weeda, Nathalie 1995), Bartomeu Marí (1996–2001), GABRIEL LESTER (1599–1658). In 2018 is het proces om te de Vries en Jeroen Princen zijn met een Catherine David (2002–2004), Hans Beeldend kunstenaar komen tot een passende wijziging aan half jaar verlengd (van 14 december 2018 Maarten van den Brink (interim, 2005), Main tutor fine arts Sandberg/Rietveld de naam voortgezet. tot en met 20 juni 2019). Dit in verband Nicolaus Schafhausen (2006–2011), Academie, Amsterdam met het waarborgen van continuïteit voor Defne Ayas (2012–2017). In januari 2018 Oprichter PolyLester arts and design VASTSTELLING de net aangetreden nieuwe directeur. volgde Sofía Hernández Chong Cuy Oprichter LestarFilm Het jaarverslag 2018 en de jaarrekening Nathalie de Vries en Jeroen Princen hebben Defne Ayas op. Oprichter Stichting Lester Works 2018 zijn vastgesteld in de vergadering allebei zitting in de financiele controle- van de Raad van Toezicht op 21 maart commissie (audit-comité) en het had niet de STIJN HUIJTS 2019. voorkeur om allebei tegelijk af te treden. GOVERNANCE CODE CULTUUR Directeur Bonnefantenmuseum Vacatures voor deze drie posities zullen Bestuurslid Poppodium Muziekgieterij EXTERNE ACCOUNTANT in maart 2019 openbaar worden gemaakt. Witte de With kent de Governance Code Maastricht Berghout+MAS is vanaf 2016 tot externe Cultuur en past deze toe. Witte de With Voorzitter Stichting Behoud Moderne accountant van Stichting Witte de With is een stichting en hanteert het Raad-van- Kunst benoemd door de Raad van Toezicht. Toezicht-model. Het bestuurlijk proces Lid Raad van Commissarissen Parkstad (met uitzondering van het toezicht) was Limburg Theaters N.V. in 2018 in handen van de directeur-be- Gastcurator Mondriaan Fonds Prospects stuurder Sofía Hernández Chong Cuy. & Concepts (Art Rotterdam 2018) Conform de Governance Code Cultuur is er voor de leden van de Raad van Toe- ANNET LEKKERKERKER zicht een schema van aftreden en wordt Algemeen directeur van Stichting deskundigheid, diversiteit en onafhanke- Holland Festival lijkheid van de samenstelling gewaar- Bestuurslid van de Sikkens Foundation borgd. In de samenstelling van de Raad Bestuurslid Stichting Literaire Activiteiten van Toezicht zit een balans tussen kunst- Amsterdam (tot 1 maart 2018) en zakelijke professionals. Bestuurslid Stichting Toneelschuur/ Toneelschuurproducties Zitting in de NTR Adviesraad en de RAAD VAN TOEZICHT IN 2018 commissie van Advies van de Amster- (NAMEN, FUNCTIES EN NEVENFUNCTIES): damse Hogeschool voor de Kunsten Voorzitter ACI (Amsterdams overleg KEES WEEDA Culturele Instellingen) Bestuurslid: Stichting Lantaren Venster Rotterdam; Stichting Conny Janssen TEGENSTRIJDIGE BELANGEN: Danst, Rotterdam; Stichting Rotterdam In 2018 is er geen sprake geweest van Connectie; Stichting AVL-Mundo, Rotter- tegenstrijdige belangen. dam; Stichting Ronde van Katendrecht, Rotterdam. CODE CULTURELE DIVERSITEIT Voorzitter van het bestuur: Stichting Zina, De Code Culturele Diversiteit dient Amsterdam; Stichting Follow-a-Muse, op het gebied van Publiek, Programme- Amsterdam. ring, Personeel en Partners voor Witte Voorzitter Raad van Toezicht: Stichting de With als uitgangspunt. Om het program- Schwalbe, Amsterdam; Stichting Storm - ma onder de aandacht te brengen van Tweetakt/Kaap, Utrecht. diverse doelgroepen, op verschillende kennisniveaus en vanuit hun specifieke JEROEN PRINCEN interesse, werkt Witte de With intensief Partner bij DVDW advocaten samen met partners, lokaal, nationaal Bestuurslid Stichting Beheer Boijmans en internationaal. Een specifiek doel is Van Beuningen het verscherpen en diversifiëren van ons Lid Raad van Toezicht Stedelijk Museum personeel en de Raad van Toezicht. Schiedam Tijdens de opstellen van de vacatures Lid Raad van Commissarissen van Binck- voor de nieuwe leden van de Raad Bank NV van Toezicht die in 2019 zullen worden

105 106 SUZAN VAN HECK REMTY ELENGA STICHTING TOS DIRECTIE EN boekhouder (tot en met 22 februari 2018) GYONNE GOEDHOOP Witte de With werkte in 2018 opnieuw GIJSBERT VAN DER WILT samen met de Stichting Thuis op Straat PERSONEEL IN 2018 RACHEL CAREY ANITA HRNIC (TOS), waarbij Rotterdamse jongeren via boekhouder (vanaf 4 april 2018) JASMIJN KROL een leer- en werktraject werden ingezet MARGUERITE DE GEUS tijdens de diverse events rondom het ERIK VISSER LIZA WOLTERS programma van Witte de With en op die receptionist, bibliotheek medewerker en manier in contact kwamen met de kunst- office assistent Gallery attendants: wereld. Met enkele van deze jongeren GIZEM ADANUR is een langdurigere werkrelatie ontstaan. ERWIN NEDERHOFF MARY BABAYAN receptionist VERONIKA BABAYAN NATHAN BASTIEN ELLA BROEK LAUREN BRAND SOFÍA HERNÁNDEZ CHONG CUY receptionist, office assistant (tot en met 31 WALID EL YAKOUBI directeur-bestuurder december 2018) REMTY ELENGA (vanaf 1 januari 2018) CELINE FARRO FRANCINE VAN BLOKLAND GYONNE GOEDHOOP PAUL VAN GENNIP receptionist (tot 30 april 2018) SELMA HENGEVELD adjunct-directeur RABIN HUISSEN Stagiair(e)s SOFIE MAAS SARAH VAN OVEREEM – LANA KROP, VERONIKA BABAYAN, ANNELOTTE VOS VAN DER THOLEN GABIJA BUBNYTE, ROSA MULDER, GINO VAN WEENEN zakelijk coördinator MAXIME OSSEMAN, TYRONE POULINA, LIZA WOLTERS ANDREA VALENCIA, IANA GAPONENKO, YOERI MEESSEN LOIS BAKKER, CLAIRE VAN WIJK Ondersteuning events en openingen: associate director education & GIZEM ADANUR public affairs VERONIKA BABAYAN EXTERNE MEDEWERKERS LAUREN BRAND SAMUEL SAELEMAKERS GAIL BRONMANS curator Zakelijk advies ULUFER CELIK CHRIS DE JONG CLEMENTINE EDWARDS ROSA DE GRAAF YANA VAN EEKERT assistant curator; vanaf 1 februari 2018: Administratie WALID EL YAKOUBI associate curator FRANK VAN BALEN CELINE FARRO MARGUERITE DE GEUS PATRICK HAAS Fotografie & film ANITA HRNIĆ associate curator KRISTIEN DAEM, AAD HOOGENDOORN, RABIN HUISSEN (tot en met 16 februari 2018) HANNAH KALVERDA, JEROEN LAVÈN, BETINNA KOHRS NIEUWE BEELDEN MAKERS (LOTTE JURANDY KOOTS MILOU VAN LIESHOUT STEKELENBURG) LANA KROP pr, marketing & communicatie associate; FRANKLIN LOPES van 1 mei tot en met 14 augustus 2018: Ontwerpers: JAN VAN DE MERBEL editorial & communications officer JEROEN LAVÈN, STUDIO LAUMES MICHELLE MOOIJ · (GODA BUDVYTYTE EN VIKTORIJA TYRONE POULINA ANGÉLIQUE KOOL RYBAKOVA), KRISTIN METHO, COLETTE RAYNER marketing & communications A PRACTICE FOR EVERYDAY LIFE, ANNELOTTE VOS (MarCom) officer, director’s office; SYSTEMANTICS, REMCO VAN BLADEL HELEN ZERU vanaf 1 mei 2018: Executive Assistant Editor voor Para|Fictions publicatie Art mediators / rondleiders: JEROEN LAVÈN (februari, maart en april 2018) VERONIKA BABAYAN digital communications associate; NATASHA HOARE KATREIN BREUKERS vanaf 1 juni 2018: PR & Social Media Editor FEMKE GERESTEIN HR-consultant FIEN DE GRAAF GERDA BRUST FRANK VAN DOORN ANNA BARBARA KOLBE office manager MAXIME OSSEMAN Installatie tentoonstellingen GERMA ROOS EMMELIE MIJS TIES TEN BOSCH, JONATHAN DEN BRAM VERHOEF events & office assistant / BREEJEN, CARLO VAN DRIEL, GINO VAN WEENEN art mediator; vanaf 1 oktober 2018: CHRIS VAN MULLIGEN, HANS TUTERT. ROOS WIJMA educatie assistent / art mediator LESLEY WIJNANDS Archief / WdW25+ WENDY VAN SLAGMAAT-BOS MARJOLIJN KOK production officer WET DBA Jongeren werk-leertraject: Conform de Wet Deregulering Beoorde- DOCUS VAN DER MADE CHLOE BLANSJAAR, EVA LANGSTRAAT, ling Arbeidsrelaties heeft Witte de With educatie assistent; TAYLER CALISTER, SYTZE VAN DER met de freelance medewerkers (installatie vanaf 1 mei 2018: curator of WOLK, JOY RAVENSWAAIJ, STIJN tentoonstellingen, art mediators en accademic and public programs KEMPER, SJOERD VAN KAMPEN, baliemedewerkers) de door de Belasting- MOHAMED CHAJID, GIZEM ADANUR. dienst goedgekeurde modelovereenkom- MARIA-LOUIZA OURANOU sten afgesloten. Witte de With zal de head of publications Ondersteuning balie en secretariaat wetgeving ten aanzien hiervan blijvend (tot en met 31 januari 2018) ANNELOTTE VOS monitoren en zo nodig marktconform line kramer: senior technical supervisor GINO VAN WEENEN bijstellen. RABIN HUISSEN

107 108 Marianne Brouwer Tyler Friedman EXTRA CURRICULUM SARAH VAN OVEREEM is bestuurslid EMMELIE MIJS is museumdocent bij WITTE DE WITH Mimi Brown Thomas Fuesser van ArtTable Nederland, een netwerkor- Museum Rotterdam, beeldend kunste- Katja de Bruijn Alexandre Furtado ganisatie van vrouwen in de beeldende naar en fooddesigner. DANKT Goda Budvytyte kunst, gericht op het delen van kennis Billy Bultheel G en ervaring. In september 2018 trad zij LINE KRAMER en MARJOLIJN KOK, Clare Butcher Kaoutar Gadir als penningmeester toe tot het bestuur samenwerkend als het collectief THE Ernie Buts Dora García van Stichting Valley of the Possible, een KOKRA FAMILY, publiceerden hun 1e Quinsy Gario Refugio for Art & Research, in La Arau- Inventory, het eindresultaat van een C Gemaal op Zuid canía Andina (Chili). In december heeft residency in Zwitserland, en verbleven C & FE Collection Gemeente Rotterdam ze deelgenomen aan een basiscursus een maand in Finland, als kunstenaars Evan Calder Williams Gemeentearchief Rotterdam personeelszaken bij de HRM Academy. bij KulttuuriKauppila Art Centre in Ii. Andrea Canepa Olivier Gevart Daar creëerden zij Inventory 2, een boek Libia Castro Gheestige Willem DOCUS VAN DE MADE was coördinator dat op dit moment gepubliceerd wordt. CBK Rotterdam Philip Glass SOFÍA HERNÁNDEZ CHONG CUY zit in van de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek A Chen Jhen Hermien Goderie het bestuur van Creative Time (New York) 2018. Daarnaast was hij een van de scouts ERWIN NEDERHOFF is eigenaar van De Aalsmeersch Bloemenhuis, Rotterdam Raphael Chikukwa Bob Goedewaagen en is lid van de Raad van Toezicht van van een afstudeertentoonstelling bij de Molenwinkel van Delfshaven en oprichter Golnar Abbasi Christian Christern Gyonne Goedhoop Kunstverein (Amsterdam). In 2018 is zij lid Melkweg (Arty Party). Bij het Stedelijk van de FRANK Foundation, Rotterdam. Alireza Abbasy Nathalie Cijntje Goethe Institut geworden van de Raad van Toezicht bij Museum Schiedam was hij Programma- Hij realiseert kunstprojecten in de open- Van Abbemuseum, Eindhoven citizenM Dominique Gonzalez-Foerster de afdeling Fine Arts van de Koninklijke maker Talentontwikkelingsprogramma bare ruimte. María Acaso Marie Civikov Google Grants Academie van Beeldende Kunsten (Den voor de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs Riksa Afiaty Tom Clark Andreas Greiner Haag). Zij nam plaats in de jury van de 2018. Bij Artez Arnhem opleiding DBKV RACHEL CAREY nam van 16 december John Ahearn Claudia’s Delight Roland Groenenboom Hugo Boss Prize 2018 voor het Solomon was hij extern gecommitteerde [extern 2017 tot 18 maart 2018 deel aan de AICA Nederland Cobra Museum of Modern Art Albert Groot R. Guggenheim Museum (New York) en lid afstudeerprocedure]. Bij de Bcademie groepstentoonstelling The Trouble with Robin van den Akker Zoe Cochia Sofia Gubaidulina was Curator van de Bachelor en Master was hij gastdocent. Hij zat in de Advies- Value in de Bunkier Sztuki Gallery of Patricia Akoli Codarts Diploma tentoonstelling bij FHNW raad van het tijdschrift Kunstlicht. Voor Contemporary Art in Krakow, die daarna Algemeen Dagblad Jean-Max Colard H Institut of Art (Basel). Zij was spreker bij Tubelight Magazine was hij auteur van (van 22 april tot en met 27 juli 2018) door- Cynthia Almansi Cornerhouse Manchester H ART diverse kunstbeurzen en conferenties, ‘Taalbarrières’ (een interview met Kolbrún reisde naar Onomatopee in Eindhoven. Ghislain Amar Lucy Cotter Rana Hamadeh zoals MiArt (Milaan) en Quadriennale di Inga Söring). Ambassade van de Republiek Colombia Douglas Coupland Sara Hamadeh Roma (Turijn). Tevens was zij adviseur In november 2018 hebben de volgende Ammodo Florian Cramer Jason Hendrik Hansma voor Fundación Alumnos47 (México-Stad). JESSY KOEIMAN zat in de jury van de medewerkers de herhalingscursus Bergur Thomas Anderson Johan den Hartog Zij was auteur voor de publicatie Kunst- drempelprijs van de Willem de Kooning Bedrijfshulpverlener (BHV) gevolgd: Sepake Angiama D Jurgera Hassel stoff van Koenraad den Dobbeleer, uitge- Academie Rotterdam. Ze is als creative PAUL VAN GENNIP Ei Arakawa Kristien Daem Deanna Havas geven door WIELS (Brussel). director verbonden aan het We Are A GERDA BRUST Cory Arcangel Sandhya Daemgen Sharon Hayes Movement Not A Collective en werkt aan ANGELIQUE KOOL Karin Arink DJ Eelco Dane Piet van Hecke PAUL VAN GENNIP is bestuurslid van een documentaire. DOCUS VAN DER MADE Art Brussels D.A.P. New York Jan van Heemst Kunstblock Rotterdam. EMMELIE MIJS Art Düsseldorf Larisa David Jeanne van Heeswijk GERDA BRUST is sinds april 2018 secreta- ERWIN NEDERHOFF Art Rotterdam De Groene Amsterdammer Fabienne Hendriks YOERI MEESEN was in 2018 betrokken als ris van de Nederlandse Vakgroep Kera- ERIK VISSER ARTBO Colombia De Nieuwe Garde Federico Herrero Adviseur ontwikkeling Master of Education misten (NVK) en was in 2018 mede-orga- Atelier van Lieshout Luc Depuydt-Baert Maurits Hertzberger in Arts aan de Universiteit van Valencia nisator van de Keramiek Triënnale 2018 De volgende freelancemedewerkers Defne Ayas Mylène Depuydt-Baert Carina Hesper en was Bestuurslid Advisory Board Master die van mei t/m juni 2018 plaatsvond in hebben in 2018 de herhalingscursus Melanta Ayon Antonio Dias Andre Heuvelman Education in Arts bij het Piet Zwart Instituut, CODA Museum Apeldoorn. Ze is hoofd- Bedrijfshulpverlener gevolgd: Alia Azzouzi Leo van Die Natasha Hoare Rotterdam. Hij trad op als adviseur kunst redacteur van het tijdschrift Vormen REMTY ELENGA Roland van Dierendonck Fons Hof in de openbare ruimte voor de Gemeente uit Vuur, een uitgave van de Vereniging RABIN HUISSEN B David Michael DiGregorio Jannie Hommes Utrecht en was lid van de stuurgroep van van Vrienden van Ceramiek en Glas. Evelyn Bakker Julia van Dijk Hotel Bazar Museumnacht 010 Rotterdam. Hans Bakker Domein voor Kunstkritiek Daan den Houter JEROEN LAVÈN verzorgde in 2018 op Jack Bakker Nicole Donkers SAMUEL SAELEMAKERS was curator van freelancebasis de PR & Communicatie Paul Bailey Nino Doop I We’re this and we’re that, aren’t we?, een voor Stichting Kunstblock. Op 29 maart John Baldessari Victoria Douka-Doukopoulou Idea Books Amsterdam groepstentoonstelling die van 22 septem- 2018 was hij aanwezig bij een cursus Dušan Barok Bob Drake Alexander Iezzi ber tot en met 14 oktober 2018 plaatsvond Fotografie en video voor web bij Digital Katia Baudin Renée Drake IFFR International Film Festival Rotterdam bij Extra City in Antwerpen. Door het jaar playground, Rotterdam. Op 29 mei 2018 Timmeh Beatbox DVDW Advocaten Nanna Ikonen heen was hij docent Curatorial Studies nam hij deel aan een workshop Growth Maja Bekan Sophie Dyer Independent Brussels aan de KASK-Ghent University in Gent en Hacking in Theater Kikker Utrecht. Op 21 Samira Ben Laloua Institut français des Pays-Bas gaf tijdens Zona Maco in Mexico-Stad juni 2018 was hij aanwezig bij een pre- Bregje Benecke E Internationale Architectuur Biënnale (februari 2018) een lezing over de archief- sentatie over Human Rights & Technology Eline Benjaminsen Julius Eastman Rotterdam projecten van Witte de With. in The Boathouse Kralingen, Rotterdam, Jonathan Bepler Sasha Engelmann Ruya Irfan georganiseerd door Human Rights Marjolijn van den Berg Epopee Charles E. Ives ROSA DE GRAAF nam deel aan de Cura- Watch. Op 15 november 2018 ging hij Sagrario Berti Erasmus Universiteit Rotterdam tors Programmes van ARCO Lisboa, naar een Kennisbijeenkomst Publieks- Olga Beumer Mitchel Esajas J Portugal (17–20 mei, 2018), Antwerp Art bereik van Rotterdam Festivals in het Bik Van der Pol Esther Schipper Gallery Berlin Emily Jacir Weekend, België (1–3 september, 2018) Maaspodium, Rotterdam. Op 20 november Liesbeth Bik Tim Etchells Alex Jacobs en ARTBO Bogotá, Colombia (24–28 2018 nam hij deel aan een partnerbijeen- Leendert Bikker Lucas Evers James Cohan Gallery, New York oktober, 2018). Ze was Guest Tutor aan de komst van Rotterdam Partners in Room Bilderberg Parkhotel Gritta Ewald Jan van Eyck Academie Leiden Universiteit (oktober-december, Mate Bruno, Rotterdam. Op 30 november Wojtek Blecharz Krista Jantowski 2018) en aan het Piet Zwart Instituut, 2018 was hij bij een deelnemersbijeen- Manon de Boer F Lotte Jensen Rotterdam (18–19 november, 2018). Van komst Museumnacht010 bij WORM, Vincent de Boer Alex Falk Jeugd Vakantiepaspoort 1–12 oktober 2018 volgde ze een cursus Rotterdam. Op 13 december 2018 nam Mario Boeyen Peter Fengler JOEY RAMONE Nederlandse Onderdompeling (ERK-ni- hij deel aan een workshop georgani- Boghossian Foundation Franz Ferdinand Reuben Johnson veau A1+) bij het taleninstituut TaalTaal in seerd in samenwerking met Rotterdam Osei Bonsu Koenrjbiharnie Firipersad Chris de Jong Den Haag. Partners over de toekomst van het Witte Shraddha Borawake Chris Fitzpatrick Karin de Jong de Withkwartier. Op 17 december 2018 Teana Boston-Mammah Alice Fleming PATRICK C. HAAS was voor Art Rotterdam bezocht hij het Kenniscafé Free Publicity, Keisha Boye Fonds 21 K 2018 de curator van de New Art Section. Natuurhistorisch Museum, Rotterdam. Janpier Brands Jo Frenken Kaiser Wilhelm Museum, Krefeld

109 110 Kate MacGarry Gallery, Londen Carlos Motta Viktorija Rybakova Judith Vorwerk Angie Keefer Esma Moukhtar Nathalie Vrede Simon Kentgens (The Art & Law Office of) Sergio Muñoz S Marloes de Vries Maaike de Keulenaar Sarmiento SAHA Association Sigmar Vriesde Mahmoud Khaled Museumkaart Anri Sala Janneke Vrij Hassan Khan MVRDV Aixa Sanchez Het Vrije Volk Sora Kim Constanca Saraiva Sung Hwan Kim N SARMAD Magazine W Ron Klein Breteler Rosalind Nashashibi Erik Satie Alice Walton Knack Christian Naujoks Esther Schaminée Szu-Yi Wang Titus Knegtel Netwerk Aalst Esther Schipper Kees Weeda Sofie Knijff Nieuwe Rotterdamse Courant Damiët Schneeweisz Florian Weigl Lisa Kolet Niffo Sanne Scholten Huib Haye van der Werf Irene Kopelman Patricia Nijhoff Joost Schrijnen Guido van der Werve Stef Kors Luc Nijs Joachim Schulz Rob Westerink KOW Berlin Tomas Norkunas Iris Segall Marieke Wiegel Brian Kuan Wood Giulia Notarpietro Thea Segall Wiels, Brussel Kunstblock Matthias Nothnagel Dineo Seshee Bopape Yorgo Wieringa Kunsthal Charlottenborg, Kopenhagen Shimmer Ellen Wijnstok Kunstmuseen Krefeld O Showroom MAMA Willem de Kooning Academie Anna Kurtycz Darren O’Donnell Josine Sibum Siderius Wonderful Books Marcos Kurtycz Hans Ulrich Obrist Vivian Sky Rehberg Yin Wong Ahmet Ögüt Jaap Sleper WORM, instituut voor L Ólafur Ólafsson David Smeulders Avantgardistische Recreatie La Loge, Brussel Eva Olde Monnickhof Adelheid Smit LABOR, Mexico Pauline Oliveros Snelle Vliet Y Vanessa Lamounier de Asis Yoko Ono Catherine Somzé Anicka Yi Anno Lampe Open Monumenten Weekend Elena Sorokina June Yu Quinn Latimer Nanda Oudejans Natalia Sorzano Laumes Spring Workshop, Hong Kong Z Phillip Lebedev P Marcel Speet Akram Zaatari Aram Lee Tomas de Paauw Veerle Spronck Weronika Zielinska-Klein Fleur Leendertsen Olga Palacio Renée Staal Vivian Ziherl Wilfried Lentz Charlemagne Palestine Hennie Standaar Moses Leo Peach Rotterdam Stedelijk Museum Amsterdam Lea Letzel Sanne Peper Monica van Steen Ranjana Leyendecker Odair Pereira, DAIR Design Stichting B.a.d Christina Li The Performance Bar Francesco Stocchi Anja Lindner Peter Kilchmann Galerie, Zürich Isabelle Sully Kiki Petratou Superflex M Piet Zwart Instituut Eloise Sweetman M HKA - Museum van Hedendaagse Kunst Lex Plompe Karoline Swiezynski Antwerpen Jos van der Pol M-Museum van Leuven Pepa Pombo T Geert Maarse Arvand Pourabbasi TENT Rotterdam De Maasbode Prix de Rome Nato Thompson Goshka Macuga Laure Prouvost De Tijd Hans van der Made Mirjam van Tilburg Marijke van der Made Q Rigoberto Torres Sophie Mak-Schram Juan José Quintana Maya Trameh Raimundas Malašauskas Wu Tsang Aymeric Mansoux R Dasha Tsapenko Céline Manz Manuel Raeder Tubelight Atilio Maranzano Aaliyah Reding Turing Foundation Mauricio Marcín Joy Yentl Reding Leanne Turvey Christian Marclay Steve Reich Merlijn Twaalfhoven Teresa Margolles Gavin Reijnders Pau Marquès i Oleo Rekto:Verso U Herman Meijer The Residents Ullens Center for Contemporary Art Susana MejíaMendes Wood DM, Brussel Patrick Rhine Beijing Kristin Metho Rib UNICUM | Giannoten Printed Media, Metropolis M Terry Riley Tilburg Meubles MANUEL José Roca Upominki Maurice Meewisse Emma van Roey Ed de Meyer Theo Rooden V Ari Benjamin Meyers Pamela Rosenkranz V2_Instituut voor de Instabiele Media Microsoft Philanthropies Rotterdam Arts and Sciences Lab (RASL) Van Nelle Fabriek Ana María Millán Rotterdam Festivals Reinaart Vanhoe Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Rotterdam Partners Katja Verheul Wetenschap De Rotterdammer Natoucha Verkerk Arjen Moeken Rotterdampas Nelly Verkerk Mondriaan Fonds Het Rotterdams Parool Timotheus Vermeulen Jonathan Monk Rotterdamsch Nieuwsblad Filip Vermeylen Jackson Moore Agustín Pérez Rubio Guy Verstraete Jan Mot Domeniek Ruyters Andre Vida

111 112 Witte de With medewerkers en kunstenaars tijdens de opening op zondag 9 september 2018, fotograaf Aad Hoogendoorn. Eindredactie: Sofía Hernandez Chong Cuy, Sarah van Overeem, Paul van Gennip, Jeroen Lavèn, Adelheid Smit Vertaling introductie: Milou van Lieshout

© Witte de With Center for Contemporary Art; auteurs; fotografen; kunstenaars; deelnemers; bezoekers, 2018.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door foto- kopiën, opnamen, of enige andere manier, zonder vooraf- gaande schriftelijke toe- stemming van de uitgever.

Openbare evenementen georganiseerd door Witte de With Center for Contemporary Art zijn gedocumenteerd voor educatief gebruik en voor in ons archief. U kunt altijd bezwaar maken tegen gebruik van bepaalde afbeeldingen door een e-mail te sturen naar [email protected].