„Rostock Ist Ein Volksaufstand, Eine Kampfansage an Die Regierung in Bonn“.1 Rechts-Extremistische Ontwikkeling in Oost-Duit
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
„Rostock ist ein Volksaufstand, eine Kampfansage an die Regierung in Bonn“.1 Rechts-extremistische ontwikkeling in Oost-Duitsland na de hereniging 1990- 1993; een comparatieve analyse op nationaal en regionaal niveau. David Rieter (10461817) Telefoonnummer: 0657633184 E-Mail: [email protected] Masterscriptie Geschiedenis, Duitslandstudies Universiteit van Amsterdam Dagelijks begeleidster UvA: Dr. C. Morina E-Mail: [email protected] Universiteit van Amsterdam/ Friedrich-Schiller-Universität Jena Tweede lezer: Dr. H.J. Jürgens Universiteit van Amsterdam 18 juli 2018, te Utrecht. 1Rainer Fromm, Rechtsextremismus in Thüringen (Erfurt 1992) 21. 1 Abstract In dit onderzoek staat de ontwikkeling van rechts-extremisme en geweld in Oost- Duitsland in de periode van 1990-1993 centraal. In de eerste jaren na de hereniging was er een explosieve stijging van rechts-extreme moorden en geweld in Duitsland. Dit rechtsgemotiveerd geweld kwam relatief het vaakst in Oost-Duitsland voor. Waar bestond deze geweldsgolf uit? Wat waren de oorzaken en de katalysatoren hiervan in Oost-Duitsland en hoe kwam dit in het medium ‘Der Spiegel’ aan bod? De groei van rechts-extremisme tijdens de politieke en socio-economische ontwikkeling van Oost-Duitsland na de hereniging staan hier centraal. Het begrip rechts-extremisme wordt uitgelegd en gedemarqueerd. De ontwikkeling van rechts-extremisme in de tijd van de ‘Deutsche Demokratische Republik’ (DDR) wordt onderzocht om te verklaren of haar opkomst voortkwam uit het herenigingsproces of de structuren in de communistische staat reeds aanwezig waren. Tot slot wordt rechts-extremisme in de deelstaat Thüringen belicht ten behoeve van een comparatieve analyse op regionaal en nationaal niveau. Uit de resultaten komt naar voren dat er ten tijde van de DDR al rechts-extreme structuren en geweld aanwezig waren in het oosten. Echter, de snelle groei en radicaliteit ervan was voornamelijk afhankelijk van het herenigingsproces en de desintegratie van de DDR-staat. Eveneens dankt rechts-extremisme haar groei aan de politieke en socio-economische ontwikkeling in Oost-Duitsland én de publieke opinie omtrent de asielzoekerscrisis die het democratische midden en het politieke bestel naar rechts heeft gedreven. Hier is de rechts- extreme politieke ontwikkeling in Thüringen afwijkend van de rest van Oost-Duitsland en schetst het een goed beeld van regionale ontwikkelingen van rechts-extreme groeperingen. Uit het onderzoek blijkt dat rechts-extremisme haar groei dankt aan de ontwikkelingen in de DDR, het herenigingsproces en de inmenging van West-Duitse rechts-extremisten in het verenigde Duitsland. Bovenstaande resultaten leveren een belangrijke bijdrage aan het begrip rechts-extremisme, een stroming die heden ten dage nog uiterst gevaarlijk is voor de Duitse democratie. 29 juni 2018, te Utrecht. 2 Dankwoord Ik wens de lezer plezier toe en hoop dat hij of zij net zo geboeid moge zijn omtrent het onderwerp als het mijzelf heeft gegrepen. Daarbij bedank ik mijn scriptiebegeleidster Dr. C. Morina voor haar geduld, sturing, vertrouwen en hulp zowel bij het stuk als mijn semester aan de Friedrich-Schiller-Universität Jena. Ook zou ik mijn vriendin en ouders willen bedanken voor de steun in het proces. Als laatste wil ik deze scriptie opdragen aan mijn oma, Tiny Rieter- de Wit die ondanks haar eeuwige vertrouwen de voltooiing ervan helaas niet meer mee kon maken. 3 Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 6 1.0 Rechts-extremisme of rechts-radicalisme, een veelzijdige definitie. .............................................. 10 1.1 Rechts-extremisme of rechts-radicalisme? ........................................................................ 10 1.2 Kenmerken rechts-extreem denken. ........................................................................................ 12 1.4 Onderscheid rechts-extremistische groeperingen................................................................... 16 1.5 Conclusie. ................................................................................................................................... 17 2.0 De DDR als (anti)fascistische staat? ................................................................................................ 18 2.1 Vervolging en bestraffing van rechts-extremistische uitlatingen. ......................................... 19 2.2 Skinheads, Faschos en Rowdytum, opkomst van rechts-extremisme in de DDR. ............... 22 2.3 De Zionskirche en de openbaarheid van rechtsextremisme. ................................................. 24 2.4 De hereniging en de vorming van een rechtse oppositie. ....................................................... 26 2.5 Xenofobie en antisemitisme in de DDR. .................................................................................. 28 2.6 Conclusie .................................................................................................................................... 29 3.0 De hereniging als startschot van de rechts-extremistische ontwikkeling. ...................................... 31 3.1 Rechts-extremistisch geweld na de hereniging. ..................................................................... 32 Tabel geweld en geweldbereidheid 1990-1995. ............................................................................. 33 3.2 REP, DVU en NPD, continuïteit van succes, of conjuncturele spookpartijen? ................... 36 3.2 a Die Republikaner. ................................................................................................................... 36 3.2 b De DVU. .............................................................................................................................. 38 3.2 c De NPD. ............................................................................................................................... 40 3.2 Conclusie rechts-extreme partijen. .......................................................................................... 42 3.2 Tabellen: Ontwikkeling ledenaantallen rechts-extreme partijen in Oost-Duitsland. ..... 43 3.3 ‘Arbeitsplan Ost’ en de vorming van militante neonazi groeperingen in Oost-Duitsland. 44 3.4 Hoyerswerda en Rostock-Lichtenhagen, racistisch gemotiveerde pogroms, of uitingen van een Oost-Duitse kracht van ontevredenheid? ............................................................................... 52 3.5a Rechts-extremisme in het medialandschap. .......................................................................... 56 3.5a Grafiek: fluctuaties van rechts geweld 1991-1997. ............................................................... 58 3.5b ‘Der Spiegel’ over rechts-extremisme. ............................................................................... 59 3.6 Het asieldebat als brandhaard van het democratische midden............................................ 63 3.6a Duits asielrecht en de stand van zaken in de jaren negentig. .......................................... 63 3.6b Immigranten in Oost-Duitse opiniepeilingen. ................................................................... 66 3.6c Mediaberichtgeving over de asielzoekerscrisis. ................................................................ 67 Tabel 1. Asielaanvragen Duitsland 1987-1994. ............................................................................. 69 Tabel 2. Immigratiecijfers ‘Aussiedlers‘ en ‘Spätaussiedler‘ 1986-1993. .................................. 69 Tabel 3. Immigratie opnamecijfers nieuwe bondslanden 1991-1996. ......................................... 70 4 Grafiek 1. Ontwikkeling mediale berichtgeving over asielzoekers en problematisering. ......... 70 4.0 Rechts-extremisme in Thüringen, het bruine hart van Duitsland? ................................................. 71 4.1 Thürings rechts-extremisme in de DDR. ................................................................................. 72 4.2 De hereniging en de vorming van een militant Thürings rechts-extremisme. ..................... 74 4.3 Politiek rechts-extremisme in Thüringen. ............................................................................... 76 4.4 Rechts-extreem geweld in Thüringen. ..................................................................................... 78 4.4 Tabel 1. Ontwikkeling rechts en links-extremistisch geweld 1993-1997. ............................. 78 4.5 Conclusie rechts-extremistische ontwikkeling in Thüringen. ................................................ 80 Conclusie ............................................................................................................................................... 82 Literatuurlijst ......................................................................................................................................... 85 5 Inleiding “Es schmerzt mich, aber ich will es nicht unerwähnt lassen. Fremdenfeindlichkeit gibt es überall, aber es lässt sich nicht leugnen, dass es uns im Osten leider häufiger begegnet. Gerade wir Ostdeutschen, die wir in lange eingeübter Ohnmacht lebten, blieben anfällig für ein Denken in Schwarz-Weiß-Schemata. Wir lebten in einem Land der strukturellen Rücksichtslosigkeit; alles, was anders war, nicht linientreu war, wurde verdächtigt, denunziert, bekämpft oder ausgegrenzt. Die Kultur der offenen Bürgerdebatte war uns fremd, das Zusammenleben mit Fremden kannten wir fast nicht – auf den Straßen dieser Stadt habe ich gedankenlos und