JAARVERSLAG 2016 JAARVERSLAG 2016 2 BELANGRIJKSTE CIJFERS 2016 JAARVERSLAG 2016 60.992 5.843 8 157. JAN WEISSENBRUCH JAN AANTAL BEZOEKERS RECORDAANTAL BEZOEKERS 28.939 450.265 DEELNEMERS EDUCATIE UNIEKE WEBSITE BEZOEKERS WAARDERINGSCIJFER VOOR MUSEUM VOOR AANTAL VRIJWILLIGERS SUBSIDIE OCW SUBSIDIE EN RONDLEIDERS EN 8,5 INKOMSTEN € 2.866.475 € .1. 4 4 3.118.0 100

3 INLEIDING / INTRODUCTION Museum is Michelangelo én Einstein. én Michelangelo is Museum Teylers gesmeed: elkaar aan hier zijn kennis en Kunst verleden. het naar terugkijken heden het vanuit en nu duiden van vragen we kunnen erfenis deze Met Verlichting. de uit erfenis ke unie een samen vormen gebouw en Collecties stappen. tijd de in terug zij alsof het is bezoekers hedendaagse Voor veranderd. niet inrichting hun met zalen bestaande de Tegelijk werden bergen. te lecties col om groeiende de en activiteiten voor alle toegevoegd Zaal denieuwe Ovale aan ruimten werden eeuw 20ste 19dede en loopvan de In meesters. oude beroemdste de van werk en kunstenaars levende van en schilderijen tekeningen van aankopen het met gestimuleerd werd kunst eigentijdse De buitenland. en binnen- in verspreid kennis opgedane de werd lezingen en demonstraties van geven het Door kennis. nieuwe van opdoen voor het basis de waren doel, voor dit kocht aange speciaal gesteenten, en fossielen naar onderzoek en instrumenten met Experimenten universiteit. zonder stad een in of Staat Kerk van bemoeienis zonder voor burgers en door werd gesticht Teylers Museum dat was Uitzonderlijk wetenschap. en kunst voor eigentijdse stituut kennisin als voor publiek het deuren haar 1784 in opende Teylers Museum van Zaal Ovale De voortzetten. zou idealen zijn die stichting een in ondergebracht worden moest vermogen zijn dat hij bepaalde testament zijn In verrijken. samenleving de zij omdat schap, weten en voor kunst belangstelling grote had Hij aan. Verlichting de van idealen de hij hing tijd zijn van man Als bankier. en zijdefabrikant (1702-1778), Hulst der Haarlemse rijke een van Teyler Pieter naar vernoemd is Teylers Museum - - - - - Michelangelo and Einstein. and Michelangelo both is Teylers one whole Museum here: into forged are science and Art time. own of our questions the address to us helping as well as past the at look back to us enables heritage This heritage. of Enlightenment part a unique stitute con together building the and collections The time. in back stepping like is it visitors, For modern fittings. or their rooms existing the to made were no changes But centuries. twentieth and nineteenth the during Room Oval the to added were galleries new activities, museum’s the all commodate ac to and collections growing To the house artists. living by paintings and drawings purchasing by art contemporary promoted Teylers also Old Masters, famous most the by work buying from Aside lectures. and strations demon in abroad home at and disseminated then was knowledge new This knowledge. new generating for basis the as served goal specific for this purchased minerals and on fossils research and instruments with Experiments auniversity. without acity in or State, Church of the involvement any without Haarlem, of inhabitants for the and by founded was exceptional for the time that Teylers Museum Teylers Museum that time for the exceptional quite was It science. and art for contemporary institute aknowledge as public the to opened of Teylers Room Museum Oval the 1784, In ideals. his promote would that foundation a establish to used be should fortune his that he instructed will his In society. enrich to pacity ca for their he valued which sciences, and arts the in interest a great took He Enlightenment. of the ideals the he espoused Zeitgeist, the with tune In Haarlem. from banker and ufacturer (1702-1778)man silk Hulst der van awealthy Teyler Pieter after named is Teylers museum - - - - -

JAARVERSLAG 2016 MISSIE

Teylers Museum wil de hedendaagse belang- stelling voor kunst en kennis activeren vanuit MINERALEN zijn unieke erfenis uit de Verlichting. TEKENINGEN, PRENTEN EN SCHILDERIJEN Deze erfenis omvat naast uitzonderlijke collecties, een authentiek monumentaal gebouw en een rijke geschiedenis, ook een manier van 1.500 350 denken die zich kenmerkt door een drang naar vernieuwing en ontdekking en het delen van BOEKEN kennis om de wereld te verbeteren.

2.900 MISSION

Teylers Museum seeks to excite the public’s MUNTEN EN PENNINGEN interest in art and knowledge by drawing on its

INVENTARIS unique heritage from the Enlightenment.

700 MISSIE / MISSION INSTRUMENTEN Aside from its remarkable collections, this 9.250 heritage also includes an authentic monumental building, a rich history, and a mindset characterised by the pursuit of renewal and discovery and a desire to share knowledge as 1.200 AANTAL OBJECTEN IN a way of improving the world. DE VASTE OPSTELLING

2.600

FOSSIELEN 5 4 JAARVERSLAG 2016

V NTEN EN BEGUNSTIGERS 8 OORWOORD /Ë PREFACE SUBSIDI 12 V 14 ERSLAG VAN DE RAAD VAN TOEZICHT

16 PUBLIEK 18 BEZOEKERS

INHOUDSOPGAVE 20 ENTOONSTELLINGEN T 26 NLINE O BEZOEKERS 28 DUCATIE E

32 FINANCIEEL VERSLAG 34 TOELICHTING OP DE JAARREKENING 36 LASTEN EN BATEN 38 SAMENVATTING EXPLOITATIEREKENING

40 2016 IN BEELD 53 WERKZAAMHEDEN LORENTZ LAB

57 BIJLAGEN 58 AANWINSTEN 61 BRUIKLENEN 64 STICHTINGEN 72 BEELDREGISTER 6 7 8 VOORWOORD JAARVERSLAG 2016 de toekomstplannen van het museum. In een wereld met steeds meer musea is is musea meer steeds met wereld een In museum. het van toekomstplannen de met beter correspondeert uiterlijk nieuwe Het bent. gewend ons van jaren pen collectie van Bart Spoorenberg kreeg het museum een dertigtal tekeningen van van tekeningen dertigtal een museum het kreeg Spoorenberg Bart van collectie de Uit museum. het van kunstcollectie de van aanvulling indrukwekkende een vormt Clercq de Matthijs door prent één en tekeningen 38 van overdracht officiële De schenkingen. belangrijke aantal groot Teylers een 2016In ontving museum. Nederlands een ooit in eerste de geplaatst, watermistinstallatie op een zolder werd Zaal Ovale de en Huis Teylers Pieter het in brandveiligheid toekomstige de Ten van behoeve aangepakt. 2015 worden in 2016 grond de kon in boven deel het funderingsherstel het Na op 17 2017. mei Lab Lorentz het van de opening aan gewerkt 2016In hard is roltekening. 113 een lange meter aan mee (groot)ouders hun met luchtballon een in rond wereld De Tuinzaalwandproject voor het landschappen van maquettes omgeving en Haarlem uit basisschoolleerlingen 1.700 liefst maar ontwierpen Zo museum. het in collecties de als zijn uiteenlopend zo net die programma’s den volg deelnemers 29.000 bijna De weekenden. en vakanties in familie of de met school binnen volgt programma’s dat bezoekers, jeugdige aantal bij het er is Groei bezocht. werd mensen 45.000 door die Teylers Boerhaave, en van collecties de uit samen Wunderkammer tweede het in Dijkgraaf Robbert stelde Museum Pierson Allard het in En nemen. kwamen kijkje een bezoekers 618.000 waar ingericht, Zaal mini-Ovale een jaar voor vijf is NEMO In vertegenwoordigd. Amsterdam in tegelijkertijd presentaties twee met 2016 museum het In was kwam. schilderijen bijzondere zijn tot kunstenaar de hoe was zien te goed nog daar juist omdat Culemborg in bij en gen bij ijsbanen, de en schaatsclubs winters Echte tentoonstellingen de door geleverd werd succes dit aan bijdrage belangrijke Een voor Teylers. record nieuw een museum, het 157.843 bezoekers bezochten jaar Dit zaak. kostbare een helaas is brengen te niveau vereiste op onderhoud het het in achterstanden grote met monument Een realiteit. de met is congruent niet nog het omdat uit gelukkig moment minder op dit museum voor het valt complex tale monumen het van voor instandhouding de systeem bijbehorende Het collecties. de van behoud en beheer het namelijk taak, wettelijke de nieuwe met gelukkig zich 2016 Teylers op Museum 1juli prijst Erfgoedwet de van instelling de Met voor komendejaren. de museum het van koers voor nieuwe de gelegd mooiebasis een is Daarmee gehonoreerd. blijdschap grote onze tot minister de door werd toekomstplannen ambitieuze de van voor uitvoering de bijdrage extra geadviseerde De voor sector. de voorbeeld voor 2017-2020 een als Activiteitenplan het beoordeelde voor Cultuur Raad De uitdragen. voortaan we zullen zo Verwondering’, de van ‘Museum het is Teylers Museum ontstaat. bezoekers voor potentiële verhaal helder een zodat maken, zichtbaar beter gebouwen en organisatie inrichting, collecties, tussen samenhang historische de we gaan komendejaren De verbonden. zijn collecties de en museum het met die verhalen fantastische vele de over delen thousiasme en ons bezoekers alle met graag We willen is. waard bezoek een van de moeite ervan gehalte authentieke het vanwege al alleen dat gebouw monumentaal Een tonen. te tekeningen om hedendaagse voor terugschrikt niet tegelijkertijd er dat Nederland, van museum oudste Het kunstmuseum. een én wetenschapsmuseum een is het verhaal: bijzonder heel een dat is Teylers Museum van geval het In verwachten. kunnen bezoekers wat communiceren te ooit om zorgvuldig dan belangrijker het afgelo ude dan vormgeving andere een in 2016 over verschijnt jaarverslag Het we graag samen met zoveel mogelijk partijen. Bij partijen. mogelijk zoveel met samen graag we Weissenbruch , Jan en Weissenbruch luchtballon De . In de herfstvakantie van 2016 tekenden 700 kinderen samen samen kinderen 2016 700 van tekenden herfstvakantie de . In werkten we samen met het Elizabeth Weeshuismuseum Weeshuismuseum Elizabeth het met samen we werkten waren dit de ballonvaartverenigin waren luchtballon De . Bij tentoonstellingen werken. Bij tentoonstellingen een een Museum Pop-Up DWDD Echte winters Echte waren dit de dit waren - - - - -

9 VOORWOORD Directeur Marjan Scharloo voor samenleving. de blijft betekenis van voor staat het waar alles en Museum Teylers zodat maken, te moois iets elkaar om met me erop verheug Ik realiseren. dromen alle om samen nodig sponsors en mecenassen fondsen, van bijdragen voldoende financiële er zijn tweede ten En prijzen. gelukkig bijzonder werkelijk zich Teylers Museum mag Daarmee voelen. verbonden museum het met zich die mensen van kring de van en collega’s alle van commitment grote vanzelfsprekende, niet zeker maar gebruikelijke, het Allereerst nodig. dingen twee zijn voeren, te uit mooie plannen alle Om museum. voor het spannend worden komende jaren De tentoonstelling de van opening de bij november in gehouden doop ten feestelijk Plomp, is Michiel en Veltman Ilja door Yvonne Bleyerveld, geschreven deel, Dit bestandscatalogi. de reeks van deel nieuw prachtig een in bijeengebracht werd Teylers Museum in 16de de eeuw uit kunstenaars Nederlandse van tekeningen alle over informatie Wetenschappelijke Foundation. Brook de van steun met aangekocht worden slotte kon ten Moreau Louis-Gabriel van 1783 uit gouache Een kon aankopen. Nuijen Wijnand van schilderij uniek een Teylers dat ervoor zorgde Looy van Roodenburg Stichting de Clercq, de Matthijs Fonds Stichting de door gemaakt 1679 mogelijk uit is Dusart Christiaen van van verwerving de vrienden: belangrijke van steun zonder geweest mogelijk niet waren aankopen (1874 Diverse –1943). Monnickendam Martin van 2schetsboeken en Teylers pastels 25 ontving dam Monnicken Martin van Vrienden De van kunstenaars, Nederlandse hedendaagse Renaissance in Teylers Renaissance Doodsportret van Maria Koeck Claesdr. Claesdr. Koeck Maria van Doodsportret in het Prentenkabinet. Prentenkabinet. het in - 10 PREFACE JAARVERSLAG 2016 for five years at the science museum NEMO and attracted 618,000 visitors. visitors. 618,000 attracted and NEMO museum science the at years for five up set was which Room, Oval of the version aminiature was One exhibitions. simultaneous two with Amsterdam in represented was 2016 museum In the paintings. remarkable his produce to artist the led that factors the demonstrate to place ideal the was that since Culemborg, and for and for rinks, ice and clubs Winters of Real case the In possible. as partners many as work to with like we exhibitions, mounting When respect. this role in bitions exhi The for Teylers. record –anew year 157,843 this reached numbers Visitor business. expensive an is level required the to maintenance overdue substantial with building ahistoric upgrading Unfortunately, reality. today’s to not attuned it is since stand, things as museum for the positive less is however, complex, monumental of the preservation for the system related The collections. of the conservation and 2016 management on 1July –the Act Heritage of the enactment the with it acquired task new the with delighted is Teylers Museum years. few next for out the mapped Teylers has that course new for the foundations the lay will This future. for the plans ambitious our out carry to requested had we contribution extra the proved ap minister the that as a whole. delighted were We sector the to example fine a for 2017-2020 Plan setting as Activities our out singled Council Culture The future. for the slogan our is of Wonder’: this ‘Museum the is Teylers Museum visitors. for potential story a coherent create to visible, more buildings the and structure, the interior, the collections, the between relationships the making be will we years few next the Over collections. its and museum the to linked are that stories fantastic many the about visitors with enthusiasm our sharing We enjoy itself. building monumental of the authenticity the experience to only if avisit Teylers worth is drawings. of contemporary shows from not shy away it does Netherlands, the in museum oldest the it is Although art. and science of both amuseum is this story: unique a truly it is of Teylers Museum, case the In expect. can visitors what carefully communicate to ever than important more is it of museums, number agrowing aworld with In future. for the plans seum’s mu- the to closely more corresponds appearance new Its years. of recent those to compared format adifferent in here for 2016 presented report is annual The extended to a full 113 metres. afull to extended that drawing on ascroll or grandparents parents their with worked children project Wall Garden for the models designed area surrounding the and Haarlem from pupils school primary 1,700 astonishing an instance, For collections. um’s own muse the as diverse as were which programmes, in participated 29.000 Almost holidays. and weekends in relatives with come others while curriculum, school of their part as coming some visitors, of young numbers growing We seen have people. 45,000 by visited was hibition Museum second for the or Wunderkammer of curiosities acabinet compiled Dijkgraaf Robbert Museum, Pierson Allard the at Meanwhile, , Winters Real Around the world in an air balloon air an in world the Around Weissenbruch , for which he drew on the Teylers and Boerhaave collections. This ex This collections. Boerhaave Teylers and on the he drew , for which and Jan Weissenbruch and Balloon Air The we teamed up with the Elizabeth Weeshuis Museum in in Museum Weeshuis Elizabeth the up with teamed we we worked with hot air balloon societies, societies, balloon hot air with worked we Balloon Air The . In the 2016 autumn holiday, 700 holiday, 700 2016 the autumn . In De Wereld Draait Door Pop-Up Pop-Up Door Draait Wereld De we collaborated with skating skating with collaborated we played an important important an played - - - -

11 PREFACE Director Marjan Scharloo society. in role asignificant play to continue can it represents everything and Teylers Museum that so result, afantastic produce to partners our all with joining to Ilook forward true. come dreams these make can we together, that so sponsors and donors, funds, from contributions financial sufficient need will we Second, support. and commitment precious unremitting, such enjoying in fortunate truly is Teylers Museum museum. the with of abond friendship who feel those of all and team entire –of the for granted take never we –which commitment customary the need we First, materialise. to are plans wonderful the all if ed, need are Two things museum. for the time exciting an be will years coming The Room. Print the Teylers in in Renaissance exhibition of the opening the at November in launch afestive given Plomp, was Michiel and Veltman, Ilja Yvonne by Bleyerveld, written volume, This catalogues. tion of collec series of the volume new asuperb in compiled was Teylers Museum in artists Dutch by drawings sixteenth-century the all about information Scholarly Foundation. Brook the of support the with purchased was 1783, from dating Moreau, Louis-Gabriel by a gouache Finally, Nuijen. Wijnand by painting a unique purchase to us enabled that funds the provided Foundation Looy van Roodenburg the and Fund, Clercq Claesdr Koeck 1679 painting the buy to able Teylers donors: was inent of prom support the without possible been not have would acquisitions Several (1874–1943). Monnickendam Martin painter Dutch the by sketchbooks two and paintings twenty-five donated Monnickendam of Martin Friends the and collection, Spoorenberg Bart the from artists Dutch contemporary by drawings thirty over with presented was Teylers Museum collection. art museum’s the to addition impressive an represents Clercq de Matthijs by one print and drawings 38 of transfer official The gifts. of important 2016 anumber In Teylers received museum. Dutch in a ever first the attic: the in installed was system mist a water Room, Oval the and House Pieter Teylers the in safety fire necessary the achieve To ground. above is that building of the part the tackle to 2016 time in so it was 2015, in repaired been of 17 2017. had May date foundations scheduled The the on open it could ensure to Lab Lorentz on the hard worked 2016 people In many . by Christiaen Dusart thanks to the support of the Matthijs de Matthijs of the support the to thanks Dusart Christiaen . by Death Portrait of Maria Maria of Portrait Death - - - 12 SUBSIDIËNTEN EN BEGUNSTIGERS JAARVERSLAG 2016 De heer en mevrouw Wafelman-Morpurgo mevrouw en heer De (legaat) J.C. Vlotman heer De J.B.E. Stokhuizen Mevrouw De heer B. Spoorenberg W.O. heer De Russel De heer C.H.M. Peeperkorn Osieck-Winkelman De heer en mevrouw Mosler-Reiss mevrouw en heer De G.E.Jonkheer Loudon Kroese-Duijsters mevrouw en heer De Korthouwer De heer en mevrouw Hoeven der Van Vrede-van mevrouw en heer De Gerner H. van heer De De heer T. Gerber Van Diggelen mevrouw en heer De W.H.K. heer De Dam van De heer M. de Clercq D. Blau heer De Nierop Bergen-van De heer en mevrouw J. Baars Mevrouw Arens MevrouM. Monnickendam Martin schilder de van Vrienden Stichting Geldmuseum het van Vrienden Stichting Looy van Roodenburg Stichting Foundation Brook collecties de Ten van behoeve blijven wil anoniem liever dat fonds een en VSBfonds Stichting Van Toorn Scholten Stichting Teylers Teylers Museum Vrienden Fonds Noord-Holland Provincie FondsMondriaan Fonds Strijbis Gieskes Kring Lorentz Lab Lorentz het van heropening de Ten van behoeve en instellingen particulieren en overige Fundatie TBI Stichting Haarlem Monumentenbehoud Stichting Noord-Holland Provincie BankGiro Loterij Huis Teylers Pieter Masterplan het Ten van behoeve Museum Teylers of Friends American Teylers Museum Vrienden Fonds Stichting Teylers begunstigers Structurele Erfgoed Cultureel voorhet Rijksdienst en Wetenschap Cultuur Onderwijs, van Ministerie Subsidiënten

mevrouw Korthouwer-Broekkamp, de heer drs. Korthouwer-Broekkamp, mevrouw en heer de Keppel, N. van heer de M. Pubben, mevr. en A.P. prof. heer de IJzerman Van Bergen, Hubrecht- mevrouw en heer de Eijsden, Hovinga-Van mevrouw en heer de Klinkenberg, Van Hoeken- mevrouw en heer de Heringa-Brave, mevrouw en heer de H. Heringa, heer de J. Hennephof, drs. heer de Hendrix-Alessie, mevrouw en heer de Helmig, de heer en mevrouw Thijssen-Schölvinck, Heerkens P.A.T. mevrouw en heer de Hazen, mevrouw H.G. Gramberg, drs. heer de Kronig, Laer Geus-de De mevrouw en heer de Van Geen-Gratama, mevrouw en heer de Van Es, mevrouw en heer de de heer M. Renswoude, Enschedé, van Amerongen J.B.M. Enschedé-Taets mevrouw Eenhoorn, van Cadée-Coenen, de heer H.de heer en mevrouw Wolf, Broek, D. Van den heer de Borghouts-de mevrouw en heer de Boogaarts, mevrouw en H.W. drs. heer Water,de toe heer de Bierman, Bierman-Beukema Lazonder, de heer en mevrouw Besnard-Ten Beyer- de heer Cate, en mevrouw mevrouw en heer de Oyen, van Berckel-Smits E.M.H. mevrouw en heer Mesker, de mevrouw Ankersmit-Taminiau, ir. heer de en J.M. Baumann mevrouw en heer de mr. Andel, R.D. van Mevrouw Sterrenwachters Ittersum. van Van Wijk- mevrouw en heer de Voogt, De mevrouw de heer en Veth-Gomperts, heer en mevrouw de Vermeulen-Haanappel, de heer en mevrouw Van Straalen-Sanderse, mevrouw en heer de Storm, mevrouw en heer de Reesink, mevrouw en heer ir. heer de F.C. de Marckmann, Lindenbergh-Sluis, mevrouw en heer de Kroese-Duijsters, mevrouw en heer de Groot, De mevrouw en heer de Erb, A. Th. heer de Berg-Diamant, Van den mevrouw en heer De Lorentz Kring Lorentz Westerink mevrouw en heer De Kring Teyler Pieter Teylers Museum Vrienden Fonds Stichting Nolte De projecten educatieve Ten van behoeve W.E. Jansenfonds Stichting Zabawas Fonds) Orges (Marten Cultuurfonds Bernhard Prins FondsMondriaan stichting J.C. Ruigrok Haarlem Gemeente BankGiro Loterij tentoonstellingen Ten van behoeve anonieme schenkers en overige BV Venrooy firma De Kennemerland Kring Numismatische De M. Warshaw heer De

13 SUBSIDIËNTEN EN BEGUNSTIGERS te blijven. Het museum eert alle schenkers graag op deze wijze. deze op graag schenkers alle eert museum Het blijven. te die anoniem wensen en instellingen particulieren van schenkingen ook Fonds Vrienden Museum Teylers het ontvangt Jaarlijks Verschoor, DeMunthandel Spiegel. Schoonmaakbedrijf Stichting, Weldam BV, Maarten Holland IMBEMA J.J. Sijbesma, heer de Verschuijl-van Aardenne, de heer en mevrouw Serooskerken, van Tuyll van J. barones ir.Schaper, heer de Schrieck, der G.L.M. van A.A.J.M. heer de C.H.M. heer de Peeperkorn, Pas-Dignum, mevrouw Paardekooper, de de heer heer en en mevrouw der Meulen-Stefels, Van mevrouw en heer de Leemreize, J.H.A. heer de Altes, Korthals de heer M.D.J.W.M.Hoogland-Snackers, de heer en mevrouw Karel, Feiner-Valkier, mevrouw en heer de mevrouw en heer de Adam, Ellis- mevrouw en heer de Boersma-Hulshoff, mevrouw en heer De Vrienden Bijzondere G.M. Zondervan-Hop. mevrouw Westerink, mevrouw en heer de Bok, Wagenaar- mevrouw en heer de W.C.G. drs. Voûte-Droste, mevrouw de Veldmaat-Wansink,Visser-Lubbers, de heer en mevrouw mevrouw Veenendaal-Hilbers,mr. de de heer heer en en mevrouw Stuijt, A. heer de M. Scharloo, drs. mevrouw Holte, Sanders-ten mevrouw en heer de Rogaar-Burlage, mevrouw en heer de A.M.H.G. Rijssel, van Mevrouw Reijnders, mevrouw en heer de Michon, mevrouw en heer de Loudon, mevrouw en heer de Loglijn, Stichting Lindeman, mevrouw en heer de Leij-Lokker, Van der mevrouw en heer de W.G.E. Kuyck, 14 VERSLAG VAN DE RAAD VAN TOEZICHT JAARVERSLAG 2016 de uitstekende resultaten van het afgelopen jaar. afgelopen het van resultaten uitstekende de voor geven medewerkers alle aan compliment groot zeer een Raad de wil Graag expertise. en kennis aan in deskundigheid specifieke brengt Raad de van lid elk en onbezoldigd werken Raad de van leden De vastgelegd. is Raad de en Bestuur het tussen werkwijze de en organisatie de voor verantwoordelijk is Bestuur Het plaats. Bestuurder de met ringsgesprek functione een vindt Jaarlijks besturingsmodel. het jaar twee per eens evalueert Raad De nageleefd. worden aanbevelingen negen de en genomen acht in Raad de wordt door Governance Cultural Code De keer. 2016 in drie vergaderde Raad De en positief beoordeeld. nuttig als jaargesprek wordt dit weer en Over hebben. OR de van aandacht de die zaken de over en museum het van koers over Ondernemingsraad de met ook overleg voorzitter de had gebruikelijk Zoals overleg. geregeld hadden Bestuurder de en Raad de van voorzitter De gemist. worden node zal museum het van zeilen en bijreilen het betrokkenheid grote Zijn 2012 was. lid sinds Trip op, die John volgde Hij Raad. de in genomen zitting Teylers Stichting Teves N. namens heer de heeft 1januari Per plaats. wisseling vond een Raad de van samenstelling de Binnen tegen dit in beroepMuseum subsidiebesluit. gegaan Teylers is Daarom zijn. 1981 gemaakt in die zoals afspraken de met breuk een is beëindigen te Fundatiehuis, het Museum, het van hart het van onderhoud het en 2017 restauratie de 1januari om per ministerie het van plan Het meegekregen. heeft onvoldoende financiering gebouw voor het Onderhoudsplan Meerjaren de opgestel ministerie het van opdracht in het omdat problemen serieuze toekomst de in Raad de voorziet bij huisvestingscomponent de Vooral situatie. werkelijke de conform niet is bijdragen toegekende de van omvang De ook zorgen. vreugde naast Raad de geeft monument het van voor instandhouding de bijdragen van systeem horende daarbij het en collecties van behoud en beheer het inzake opgedragen is museum het aan Erfgoedwet de van komst de met die taak wettelijke nieuwe De worden. moet geworven bedrag aanzienlijk een nog waarmee opgesteld pagne - fondsenwervingscam een is behouden te en herstellen te erfgoed unieke dit Om verhaal. dit in onderdeel essentieel een is Fundatiehuis het en Verlichting de uit erfenis unieke zijn met activeren kennis en voor kunst belangstelling hedendaagse de wil Teylers Museum is. beurt de aan eerste 2017 mei in als Lab Lorentz het waarbij publiek, voor het opengesteld fases wordt in Dit belangstelling. grote met Fundatiehuiscomplex het van restauratieproject omvangrijke het volgt Raad De af. vruchten hun werpen marketing (online) de in investeringen de en gerealiseerd samenwerkingen internationale zijn er gebleken, succesvol is tentoonstellingsprogramma Het Teyler het team. van inzet tomeloze de van taat resul het zijn mooie resultaten De OCW. van ministerie het jegens verplichtingen de aan voldaan ruimschoots is geleverd heeft museum het die prestaties de Met leveren. blijven kan prestaties grootse deze formatie bescheiden relatief de met of museum en het worden kunnen gevonden komsten in extra of noodzakelijke de spannend altijd blijft Het blijven. kan gehandhaafd toekomst de in koers goede deze dat harte hooptvan Raad De cultuurperiode. deze tijdens investeringen alle van oogst prachtige een rug, de in wind de heeft Teylers Museum waarderen. te en vinden te museum het weten mensen meer Steeds ooit. jaar 2016 bezochte was best het 157.843 Met bezoekers geboekt. resultaten voortreffelijke zijn er jaar, uitstekend op een terug kijkt Raad De - - - -

15 DE RAAD VAN TOEZICHT MEMBER EXECUTIVE BOARD AGICOA DIRECTEUR TEYLERS STICHTING NAMENS TEYLERS STICHTING [1-1-2015 / 31-12-2018] DRS. P.C.DRS. DAMS SENIOR PARTNER PWC PARTNER SENIOR [1-1-2016 / 31-12-2019] CO-CEO FINTAGE HOUSE FINTAGE CO-CEO PENNINGMEESTER MR. N.MR. TEVES HOOGLERAAR ECONOMICS OF CENTRAL BANKING, VOORZITTER STICHTING MR N.G. PIERSON FONDS FONDS PIERSON N.G. MR STICHTING VOORZITTER VOORZITTER RAAD VAN TOEZICHT CLINICLOWNS TOEZICHT VAN RAAD VOORZITTER VICE-VOORZITTER [28-6-2012 /VICE-VOORZITTER 26-6-2020] VOORZITTER KONING WILLEM I STICHTING ISTICHTING WILLEM KONING VOORZITTER BESTUURSLID TONEELSCHUUR HAARLEM TONEELSCHUUR BESTUURSLID HOOGLERAAR MONETAIRE STABILITEIT, MONETAIRE HOOGLERAAR PRESIDENT DE NEDERLANDSCHE BANK DENEDERLANDSCHE PRESIDENT VOORZITTER [6-3-2012 / 4-3-2020]VOORZITTER PROF. K.H.W. DR. KNOT STEDELIJK GYMNASIUM HAARLEM RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN RIJKSUNIVERSITEIT UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM MEVR. DRS. Z. KWINT Z. DRS. MEVR. RECTOR /BESTUURDER, RECTOR PENNINGMEESTER WEESHUIS DER DOOPSGEZINDEN VOORZITTER ROODENBURG VAN LOOY STICHTING LOOY VAN ROODENBURG VOORZITTER VICE-PRESIDENT KONINKLIJKE NEDERLANDSE HOOGENDOORN & WIERINGA NOTARISSEN & WIERINGA HOOGENDOORN BESTUURSLID J.C. RUIGROK STICHTING RUIGROK J.C. BESTUURSLID DR. IR. W. IR. DR. SAARLOOS VAN DIRECTEUR TEYLERS STICHTING LID RAAD VAN TOEZICHT VAN DE VAN TOEZICHT VAN RAAD LID NAMENS TEYLERS STICHTING ACADEMIE VAN WETENSCHAPPEN MR. E.H. HUISMAN E.H. MR. LID [21-9-2012 / 19-9-2020] [1-1-2015 / 31-12-2018] NOTARIS BIJ HUISMAN, HUISMAN, BIJ NOTARIS UNIVERSITEIT LEIDEN TITEL VERWERVING 2016 AANWINST JAARVERSLAG 2016 MONTGOLFIER HETELUCHTBALLON BOVEN SAINT-GERMAIN

AANGEKOCHT MET STEUN VAN DE BROOK FOUNDATION

KUNSTENAAR

LOUIS-GABRIEL MOREAU (1740 – 1806)

PUBLIEK DATERING

CA.1783 16 17 18 BEZOEKERS JAARVERSLAG 2016 museum als geheel met een 8,5. een met geheel als museum het waardeerde publiek Het jaar. het van einde het aan bezoekers Weissenbruch, publiek. veel verwachting boven trok ging, start 2015 van van najaar het in die winterlandschappen 19de-eeuwse met winters Echte tentoonstellingen de waren jaar het van helft eerste de In reren. gene te om herhaalbezoeken en trekken te museum het naar ken bezoe om nieuwe belangrijk blijven tentoonstellingen Tijdelijke en Rafaël. Michelangelo over sterkunstenaars tentoonstellingen uitzonderlijke museum het programmeerde jaren die In bezoekers. 140.000 dan meer eerder Teylers 2012 en al trok 2005 in Alleen ooit. jaar bezochte best het 2016 2012. daarmee is van record het dan meer 10.000 en jaar vorig dan meer 20.000 2016.in Ruim Teylers Museum 157.843, bezochten mensen, veel Onverwacht te beleven. De tentoonstelling tentoonstelling De beleven. te luchtballon De en die tot in januari 2017 doorliep, zorgde voor veel voor veel 2017 zorgde doorliep, januari in tot die Jan Jan - -

BEZOEKSCIJFERS 2016

19 PUBLIEK

157. 8 43

14.969 TOTAAL 14.280 14.735 DEC NOV 12.007 OKT 11.337 9.333 SEP AUG 8.413 JUL 9.672 JUN MEI

8.282

APR 15.851

MAA 20.451 18.513 FEB JAN DE LUCHTBALLON 30 APRIL – 28 AUGUSTUS PUBLIEK ‘Niet voor niets speciaal uit

JAARVERSLAG 2016 Groningen overgekomen voor de AANTAL BRUIKLENEN 107 expositie over de ballonvaart. AANTAL OBJECTEN 125 Ik heb genoten!’

AANTAL BEZOEKERS 38.873

JOLIEN BERENDSEN-PRINS HAREN, 20 MEI 2016

WAARDERINGSCIJFER In 1783 – één jaar voordat Teylers Museum zijn deuren open- de – werd een eeuwenoude droom werkelijkheid: vliegen. De uitvinding van de luchtballon inspireerde wetenschappers, avonturiers, en kunstenaars en veroorzaakte in de 19de eeuw een ware ballonrage.

In deze familietentoonstelling waren zeldzame en kostbare ob- jecten te zien uit internationale collecties. Met foto’s en filmpjes kwam de hedendaagse fascinatie voor de ballonvaart ruim aan 8 bod. Door middel van virtual reality konden bezoekers zelf het spannende gevoel ervaren hoe het is om het aardoppervlak te verlaten, net als de pioniers van toen.

1.700 leerlingen van 16 basisscholen werkten mee aan het project De wereld rond in een luchtballon. Ze versierden het plafond in de Tuinzaal met zelfgemaakte luchtballonnen en de wand met landschappen waarover de ballonnen konden varen.

Experts Geert-Jan Janse, Han Nabben en Robert Verhoogt waren als extern adviseur betrokken bij de tentoonstelling. TENTOONSTELLINGEN 21 20 JAN WEISSENBRUCH 10 SEPTEMBER 2016 - 8 JANUARI 2017 PUBLIEK ‘Als een goede fictieschrijver stileerde hij in dienst van de levensechtheid: JAARVERSLAG 2016 AANTAL BRUIKLENEN 64 zijn werk is niet waar, maar waarachtig. Juist met kunstgrepen wist hij de werkelijkheid AANTAL OBJECTEN 78 in haar overdonderende rijkdom te benaderen.’

AANTAL BEZOEKERS 60.992

GIJSBERT VAN DER WAL NRC HANDELSBLAD, 15 SEPTEMBER 2016 WAARDERINGSCIJFER

Met zijn heldere licht en realistische stijl wordt Jan Weissenbruch (1822-1880) ‘de Vermeer van de 19de eeuw’ genoemd. Op deze overzichtstentoonstelling bracht Teylers topstukken samen uit museale en particuliere collecties. Heel bijzonder waren de bruiklenen uit Osborne House, het voormalig zomerhuis van koningin Victoria en prins Albert. De twee schilderijen die de prins vlak voor zijn dood voor de koningin kocht, waren voor 8,2 het eerst sinds hun aankoop buiten Engeland te zien.

Weissenbruch schilderde het allerliefst de verstilde kleine ste- den in het rivierengebied. Vooral in Culemborg was hij vaak. In samenwerking met het Elisabeth Weeshuis Museum was daarom een speciale wandeling uitgezet langs de plekken waar Weissenbruch geschilderd heeft. TENTOONSTELLINGEN TENTOONSTELLINGEN 22 23 BEZOEKERSSAMENSTELLING TENTOONSTELLING JAN WEISSENBRUCH JAARVERSLAG 2016 VAN DE 60.992 BEZOEKERS IS: 51% 49%

22% 34% 44% VROUW MAN

ALLEEN ALS ZIJ HET IN HET GEZELSCHAP VAN IN HET GEZELSCHAP VAN MUSEUM BEZOEKT FAMILIE OF VRIENDEN ZIJN OF HAAR PARTNER TENTOONSTELLINGEN 24 De stijgende lijn in online bezoekers die vorig jaar begon met de lancering van de nieuwe website, heeft zich in 2016 verder

voortgezet. Mede dankzij de inzet van advertenties op Google PUBLIEK steeg het aantal online bezoeken met 23,4%.

Via Facebook, Twitter, Instagram en Pinterest deelt het muse-

JAARVERSLAG 2016 um verrassende verhalen en wordt de veelzijdige collectie uit- gelicht. Op Twitter bereikte het museum aan het einde van het jaar bijna 50.000 bezoekers, waardoor @teylers nog steeds in de top 7 van Nederlandse musea op Twitter staat. In januari 2016 is Teylers begonnen op Instagram om de bijzondere sfeer van het geheel van collecties en gebouwen beter voor het voetlicht 2016 te brengen en een relatief jonge doelgroep te bereiken. In 12 maanden groeide het aantal volgers van 4 naar bijna 1.000.

Het afgelopen jaar zette Teylers voor het eerst advertenties op social media in om tentoonstellingen bij een breder publiek be- 49.949 kend te maken. De beste advertentie bereikte op Facebook in één keer 21.600 potentiële bezoekers, in tegenstelling tot regu- VOLGERS liere posts, waarbij de beste berichten per maand gemiddeld een bereik van 7.400 genereren. 10.258 NIEUWE VOLGERS

39.691 ONLINE BEZOEKERS VOLGERS

WEBSITE 2016 2015 TWITTERVOLGERS AANTAL 20.856 AANTAL BEZOEKEN [SESSIES] 589.133 477.590 NIEUWE HERHAALBEZOEKEN 145.650 129.248 VOLGERS UNIEKE BEZOEKERS [GEBRUIKERS] 450.265 351.193 NIEUWE SESSIES 443.483 348.342

TWITTER 2016 2015 VOLGERS 49.949 39.691 2015 NIEUWE VOLGERS 10.258 20.856

FACEBOOK 2016 2015 FANS 9.059 6.176 NIEUWE FANS 2.883 1.863

INSTAGRAM 2016 2015 VOLGERS 984 4 NIEUWE VOLGERS 980 0 26 27 BREED EN SUCCESVOL AANBOD PUBLIEK TWEEHOORNIG MONSTER VAN FAYUM PARABOLISCHE SPIEGELS PREHISTORISCHE HOLENBEER JAARVERSLAG 2016 GROTE ELECTRISEER- MACHINE Teylers Museum had ook in 2016 een breed en succesvol programma-aanbod van workshops, lezingen, rondleidingen en evenementen voor diverse soorten bezoek, van jong tot oud. Opvallend is dat scholen Teylers steeds beter weten DE TUIN JACOBUS VAN LOOY te vinden; het aantal scholieren groeide met ruim 10% tot bijna 10.000. Ook de deelname aan buitenschoolse edu- catie, waaronder de vakantieactiviteiten en workshops in de weekenden, groeide. Ruim 2.600 kinderen volgden buiten school een workshop in het museum.

Primair onderwijs Aan het project De wereld rond in een luchtballon deden maar liefst 1.700 leerlingen van 16 basisscholen mee. Ze ontwierpen voor de Tuinzaal luchtballonnen en verbeeldden de soorten land- schappen waarover een luchtballon kan vliegen. Scholenbezoek is belangrijk, want het leidt tot herhaalbezoek met bijvoorbeeld familie. Het nieuwe programma Etsen als Rembrandt is zoals verwacht een topper geworden met ruim 700 leerlingen. Het aantal leerlingen dat via het Haarlemse Cultuurmenu het museum bezocht, is redelijk constant gebleven. Echter, vanaf september 2016 (schooljaar 2016-2017) wordt daar een nieuw verdelings- systeem gehanteerd van culturele programma’s, leerjaren en stadswijken. Het langetermijneffect hiervan voor de bezetting van de programma’s is nog onduidelijk. De twee nieuwe pro- gramma’s over natuurkunde en techniek voor groepen 5 en 6 zijn mede ingegeven door dit nieuwe systeem. EDUCATIE Voortgezet onderwijs Het aantal VO-leerlingen is met bijna 1.000 toegenomen tot 4.294. Oorzaken zijn de spectaculaire groei van Etsen als Rem- brandt, een verdubbeling van afgenomen kijkwijzers Tastbare Verlichting en de constante groei van het vmbo-natuurkunde- programma de Wow-factor. Teylers deed mee met Girlsday op 14 april; de (vrouwelijke) conservator Wetenschap vertelde de meisjes over haar beroep en de wetenschappelijke collectie. Met leerlingen van College Hageveld uit Heemstede en het Ichthus Lyceum uit Driehuis zijn opstellingen voor het Lorentz Lab getest. In september vond de docentendag van Dunamare in Teylers plaats, met workshops voor diverse vakgroepen: natuurkunde (Lorentz Lab), geschiedenis (Verlichting) en CKV/Kunstvakken (etsen). Sinds 2015 is de Verlichting een verplicht onderdeel voor het VWO-eindexamen geschiedenis. Voor het nieuwe boven- bouwprogramma Wikipedia van de Verlichting is nauw samen- gewerkt met het Lyceum Sancta Maria uit Haarlem. Dit wierp onmiddellijk zijn vruchten af, want nog tijdens de ontwikkeling

meldde zich hiervoor een school uit Leek, Noordoost-Groningen. NAAR KIJKEN LANGST HET BEZOEKERS WAAR OBJECTEN 28 29 Publieksactiviteiten Met Atheneum Boekhandel vonden zeven geslaagde bijeenkom-

sten plaats van Teylers Ontmoet waarin auteurs van recent ver- PUBLIEK schenen boeken over geschiedenis, reizen en natuurwetenschap werden geïnterviewd. Op uiteenlopende lezingen, inleidingen en evenementen kwamen bijna 2.000 belangstellenden af. JAARVERSLAG 2016 In de Kinderboekenweek werd met Uitgeverij Gottmer de Voor altijd jong-dag georganiseerd; 874 ouders met kinderen volgden lezingen, workshops, signeer- en voorleessessies. Het Weekend van de Wetenschap kende een opkomst van bijna 250 kinderen. In de herfstvakantie was de Campaign for drawing weer een door- slaand succes: ruim 700 mensen tekenden mee aan de roltekening, die een lengte van 113 meter bereikte. Bijna 2.700 kinderen en hun ouders deden mee aan de Kunst & Vliegwerkworkshops op zondagen of in de vakanties. Bijna 6.000 speurtochten werden door het jaar heen uitgedeeld: 1.000 meer dan in 2015. Al deze

activiteiten dragen bij aan het stimuleren van de creativiteit en 5.091 het verdiepen van de kennis over uiteenlopende aspecten van RONDLEIDINGEN BEZOEKERS GROEPS- IN kunst en wetenschap. DIVERSE VOOR VERBAND 2.146 BEZOEKERS MUSEUMWEEK 1.988 EVENEMENTEN LEZINGEN, INLEIDINGEN, TOTAAL 28.939 EDUCATIE 5.302 EDUCATIE IN 2016 BASISSCHOOLLEERLINGEN

EDUCATIE 2016 2015

SCHOLEN 5.920 KINDEREN BASISSCHOOLLEERLINGEN 5.302 5.308

KINDEREN KUNST & VLIEGWERK REGULIER & 1.550

VERJAARSPARTIJTJES 951 1.004 EDUCATIEVE SPEURTOCHTEN KINDEREN VAKANTIEWORKSHOPS 1.697 1.123 EN VOLWASSENONDERWIJS EN STUDENTEN ONDERWIJS HOGER

KINDEREN EDUCATIEVE SPEURTOCHTEN 5.920 5.000 1.697 KINDEREN LEERLINGEN VOORTGEZET ONDERWIJS 4.294 3.392

STUDENTEN HOGER ONDERWIJS EN VAKANTIEWORKSHOPS 4.294 LEERLINGEN VOLWASSENONDERWIJS 1.550 935 951 SUBTOTAAL 19.714 16.762 PARTIJTJES VOORTGEZET ONDERWIJS REGULIER & VERJAARDAGS-

OVERIGE ACTIVITEITEN KINDEREN KUNST & VLIEGWERK LEZINGEN, INLEIDINGEN, EVENEMENTEN 1.988 2.627 BEZOEKERS MUSEUMWEEK 2.146 3.627 BEZOEKERS IN GROEPSVERBAND VOOR DIVERSE RONDLEIDINGEN 5.091 4.393 TOTAAL 28.939 27.409 30 31 2016 AANWINST JAARVERSLAG 2016

TITEL

GEZICHT OP EEN LAAN LEIDEND NAAR EEN LANDHUIS

VERWERVING KUNSTENAAR

GERRIT BATTEM (1636 – 1684) SCHENKING MATTHIJS DE CLERCQ

FINANCIEEL VERSLAGFINANCIEEL DATERING

ONGEDATEERD 32 33 JAARVERSLAG 2016 FINANCIEEL VERSLAGFINANCIEEL

2016 is het vierde en laatste jaar van de subsidieperiode 2013-2016 en toont €3.118.044 een negatief resultaat van €126.352, ondanks de ‘meevaller’ van extra inkom- sten door het grote aantal bezoekers. De vanaf 2013 ingestelde bezuinigingen INKOMSTEN van bijna 12% blijven zwaar drukken op de exploitatie van het museum. Het negatieve resultaat is te wijten aan onvoorziene noodzakelijke uitgaven aan het onderhoud van het monument, de opbouw van de voorziening groot onderhoud en het aantrekken van tijdelijk extra personeel. Door de bezuinigingen is de flexibiliteit van de exploitatie verminderd, waardoor het museum bij plotselinge tegenvallers meer risico loopt.

In totaal werd er voor €3.118.044 aan inkomsten gegenereerd dankzij bijdragen van een reeks van fondsen voor speciale projecten, de entreegelden en andere inkomsten bovenop de subsidie van het ministerie van OCW van €2.866.475. €2.866.475 Het percentage van de eigen inkomsten komt hiermee op 52,1%. SUBSIDIE MINISTERIE OCW Het negatieve exploitatieresultaat zal volgens de subsidievoorwaarden naar rato worden verdeeld over het Bestemmingsfonds OCW en de Algemene Reserve. Het eigen vermogen had per 31 december 2016 een omvang van €723.821, opgebouwd uit een Algemene Reserve van €517.705, een Bestemmingsreserve Nalatenschappen van €204.713 en een Bestemmingsfonds OCW van €1.403. Op termijn blijft het streven de Algemene Reserve te laten groeien naar €800.000. Dit bedrag is gebaseerd op het verlies aan inkomsten uit entreegelden wanneer het museum gedurende één jaar gesloten zou zijn. Daarbij wordt uitgegaan van het doorlopen van de subsidie, zodat het museum gedurende die periode aan al zijn lopende verplichtingen zou kunnen voldoen. Door het negatieve resultaat is het dit jaar niet mogelijk om de Algemene Reserve te verhogen.

Bij de jaarrekening 2016 is een goedkeurende verklaring van de accountant verstrekt. De door het ministerie van OCW geëiste presentatieverplichtingen inzake de bezoekersaantallen, educatieve activiteiten, digitale registratiegraad, websitebezoek en collectie- en veiligheidsplannen zijn alle nagekomen en veelal 52,1% sterk overtroffen.

EIGEN INKOMSTEN De afdeling fondsenwerving heeft samen met andere betrokken collega’s zeer goede resultaten weten te bereiken. De verwachting is dat additionele financiering via de bekende fondsen voor projectbijdragen in de toekomst lastiger wordt vanwege de toegenomen concurrentie. Desondanks gaat het museum vol vertrouwen de uitdaging aan om de ambitieuze plannen voor de komende jaren te realiseren. TOELICHTING OP DE JAARREKENING 2016 34 35 LASTEN NAAR CATEGORIE 2016 BATEN NAAR CATEGORIE 2016 FINANCIEEL VERSLAGFINANCIEEL JAARVERSLAG 2016

6,8% EDUCATIE EN COMMUNICATIE 8,1% ALGEMEEN BEHEER 26,4% 25,3% 15,7% OVERIGE BIJDRAGEN DIRECTE OPBRENSTEN TENTOONSTELLINGEN LASTEN BATEN EN

27,8% 0,4% BEHEER EN BEHOUD SUBSIDIE GEMEENTE HAARLEM COLLECTIE 47,9% SUBSIDIE MINISTERIE OCW 41,6% BEHEER EN BEHOUD GEBOUW 36 37 38 SAMENVATTING EXPLOITATIEREKENING JAARVERSLAG 2016 TOTAAL SCHULDEN KORTLOPENDE LANGLOPENDE SCHULDEN SCHULDEN LANGLOPENDE VOORZIENINGEN RESTAURATIE/AANKOOPFONDSEN OCW BESTEMMINGSFONDS BESTEMMINGSRESERVE NALATENSCHAPPEN ALGEMENE RESERVE CREDIT TOTAAL MIDDELEN LIQUIDE VORDERINGEN VLOTTENDE ACTIVA ACTIVA VASTE DEBET BALANS PER OCW BESTEMMINGSFONDS INSTORTING ALGEMENEEN RESERVE RESULTAAT STORTING RESERVE NALATENSCHAPPEN AANKOOPFONDSEN DIVERSE BATEN/LASTEN TOTAAL LASTEN OVERIGE AANKOPEN HUUR/BEVEILIGING AFSCHRIJVINGEN PERSONEELSKOSTEN LASTEN TOTAAL INKOMSTEN EIGEN OVERIGE SUBSIDIES OCW SUBSIDIES BATEN EXPLOITATIEREKENING 6 5 4 3 2 1 gelijk aangelijk de afschrijvingslasten. vrij investeringssubsidie de van deel een valt jaar Elk museum. het van nieuwbouw en verbouwing afgeronde 1996 in o.a. de tot betrekking met investeringssubsidiesDit bedrag betreft opgenomen. aankoopfondsen en restauratie- diverse in stortingen en onttrekkingen zijn post deze In opgenomen. rentebaten de zijn post deze In opgenomen. van tentoonstellingen kosten en de gebouw het van en restauratie onderhoud van kosten o.a. de zijn lasten overige de In projecten. specifieke voor fondsen private enzaalverhuur, van bijdragen vriendenfondsen uit entreegelden, bestaan De eigen inkomsten Fundatiehuis. het van funderingsherstel het voor Noord-Holland provincie de van subsidie een waaronder middelen; publieke uit subsidies zijn Dit 3 2 5 1 4 6

€ € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € 2.092.600 6.408.044 3.268.495 3.603.763 2.866.475 5.984.519 2.478.847 3.315.255 2.772.262 2.798.789 7.467.980 7.467.980 – 126.352 – 126.352 373.555 – 83.648 – 809.224 929.923 949.374 319.255 106.798 204.713 144.371 517.705 75.006 74.265 7.266 1.403 2016 2016 € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € € 5.940.825 3.075.329 2.329.064 2.862.563 3.609.153 6.374.697 7.899.245 7.899.245 2.961.922 2.470.101 3.145.816 3.573.141 – 121.065 – 377.247 – 583.538 – 42.426 – 42.426 827.860 329.707 550.212 688.941 142.959 121.065 617.255 22.014 99.696 63.766 61.924 2015 2015

39 ENERGIEKOSTEN FINANCIEEL VERSLAG €78.600 2014 €109.600 2013

2015 €85.700 €116.400 2012

2016 €95.500 2016 AANWINST

JAARVERSLAG 2016 TITEL

BLOSSOM / BIRTHDAYPARTY

KUNSTENAAR

RINKE NIJBURG (1964) 2016 BEELD IN

VERWERVING

DATERING

2002 SCHENKING BART SPOORENBERG 40 41 Teylers Museum ontving het zilveren Green Key Certificaatin het Patronaat

Tijdens het Goed Geld Gala werd er 235.000 2016 IN BEELD 2016 IN € toegekend aan Teylers Museum JAARVERSLAG 2016

Opening van het DWDD Pop-Up Museum

Johan Barthold Jongkind, Wintergezicht, 1864 2016 IN BEELD2016 IN

Januari Februari

Uit handen van de Haarlemse wethouder duur- en Museum Boerhaave en toverde daarmee de Tijdens het Goed Geld Gala van de BankGiro In Echte winters werd ook aandacht besteed aan zaamheid Cora-Yfke Sikkema en Erik van Dijk, Senaatskamer van het Amsterdamse museum Loterij werd op 3 februari een bedrag van het klimaat. Worden onze winters nu echt steeds directeur van Green Key, ontvingen Teylers om tot een ware Wunderkammer. De tentoon- €200.000 toegekend aan Teylers Museum. Hier- minder winters? Geoloog Salomon Kroonenberg Museum en zeven andere Haarlemse culturele stelling was tot en met 22 mei te zien en trok mee kan het museum bijzondere aankopen voor gaf op 21 februari zijn visie op de klimaatveran- instellingen op dinsdag 26 januari 2016 in het 45.397 mensen. de collectie doen en de presentatie verbeteren. deringen in een lezing. Patronaat het felbegeerde Green Key Certificaat Daarnaast mocht Teylers Museum een cheque van voor duurzame bedrijfsvoering. Teylers kreeg De afgetreden Teylers Stichting Directeuren €35.019 in ontvangst nemen. Dit is de opbrengst Van 27 februari t/m 6 maart vierde Teylers de zilver, het een na beste resultaat. John Trip en Cees van Wijk namen op 28 januari van de zogenoemde geoormerkte loten die het voorjaarsvakantie in het museum met extra veel afscheid van de medewerkers van het museum afgelopen jaar voor het eerst in de Entreehal zijn leuke activiteiten voor kinderen. Op 28 januari 2016 openden minister Jet en andere relaties. verkocht aan deelnemers die specifiek Teylers Bussemaker (OCW), prof. dr. Dymph van Museum willen steunen. Niek van Sas, emeritus hoogleraar Geschiede- den Boom (UvA) en Matthijs van Nieuw- Op 31 januari werd de Winterlezing De brief nis na 1750 en voorzitter van Teylers Tweede kerk (DWDD) in het Allard Pierson Muse- van Barnabas gegeven. Hoogleraar Maarten Op 7 februari gaf Cees Eysberg de lezing Genootschap, gaf op 28 februari een Winter- um de tweede editie van het DWDD Pop- Menken, lid van Teylers Godgeleerd Genoot- Nederland schaatsland bij de tentoonstelling lezing over het Verenigd Koninkrijk van Willem I. Up Museum. Robbert Dijkgraaf verzamelde schap, vertelt hierin over het Oude Testament. Echte winters. schatten uit de collecties van Teylers Museum Menken overleed in maart na een kort ziekbed. 42 43 2016 IN BEELD 2016 IN JAARVERSLAG 2016

Tweede Kamerlid Eppo Bruins opende De luchtballon

Bart Spoorenberg

Bezoekers aan de tentoonstelling De luchtballon 2016 IN BEELD2016 IN

Maart April

De barre winter van 1890-91 was op 6 maart Rinke Nijburg, Emo Verkerk, Arno Kramer, Paul Op 1 april ging de productie van de werkende De Museumweek startte op 16 april. Ter het onderwerp van de lezing door kunsthis- Klemann, Hans de Wit en Wouter van Riessen, replica van de Grote Elektriseermachine offi- gelegenheid daarvan gaf Teylers iedere dag toricus en schaatser Michiel Kersten. Met zijn was van 18 maart t/m 12 juni te zien in Teylers cieel van start in Duitsland. Vanaf mei 2017 rondleidingen langs de hoogtepunten uit het presentatie gaf hij de bezoekers van de ten- Prentenkabinet. De opening van de tentoonstel- zal de replica te zien zijn in het Lorentz Lab. museum. toonstelling Echte winters een extra winters ling was meteen de start van het hedendaagse gevoel. cultuurfestival De Haarlemse Lente. Het College van Burgemeester en Wethouders Op 23 april werden de Vrienden uitgenodigd van Haarlem bracht op 12 april een bezoek aan voor de Voorjaars Vriendendag, die dit keer in Van 7 maart t/m 11 september was de presen- Op 20 maart eindigde de verlengde tentoon- Pieter Teylers Huis en het Lorentz Lab. het teken stond van kunst verzamelen. tatie Munten van Holland in de Penningvitrine stelling Echte winters met 78.438 bezoekers. te zien. Munten uit het graafschap en de pro- De expositie met 19de-eeuwse ijsgezichten Op 15 april vond het Symposium van de Chemie Op 29 april openden Eppo Bruins, lid van een vincie Holland uit de collectie van de Stichting werd daarmee één van de best bezochte ten- Historische Groep plaats in Teylers Museum. Jan ballonteam, natuurkundige en Tweede Ka- Roodenburg van Looy waren te bewonderen. toonstellingen ooit. Stobbe, vrijwilliger van Teylers Museum, vertelde merlid voor de ChristenUnie, en burgemeester over de classificatie van mineralen. Marieke Hen- Bernt Schneiders samen de tentoonstelling De Bart Spoorenberg, verzamelaar én buurman Nieuwe Vrienden en Sterrenwachters werden driksen van de Universiteit Utrecht vertelde over luchtballon. van Teylers Museum schonk het museum in de op 24 maart uitgenodigd om kennis te maken de toepassing van mineralen in de 18de-eeuwse afgelopen jaren een groot aantal hedendaagse met het bestuur van Teylers Museum Vrienden chemische geneeskunde. Ad Maas van tekeningen. Een selectie van deze tekenin- Fonds en de medewerkers van het museum. Museum Boerhaave sprak over de bijdragen gen, waaronder werk van Rosemin Hendriks, van de Nederlandse scheikundigen in deze tijd. 44 45 2016 IN BEELD 2016 IN JAARVERSLAG 2016

Arthur Japin gaf een lezing over luchtvaartpionier Santos-Dumont

Martin Monnickendam, Ponte Vecchio te Florence, 1932

Daphne Deckers leest voor uit haar kinderboek 2016 IN BEELD2016 IN Mei Juni & Juli

Schrijver Arthur Japin pakte op 1 mei het publiek Daphne Deckers las op 22 mei voor uit haar In het Lorentz Lab kunnen leerlingen straks Meer dan 100 paleontologen uit Europa verza- in met een lezing over zijn boek De gevleugelde kinderboek Het vliegende schaap waarin het experimenteren met replica’s van verschillende melden zich van 7 t/m 10 juli in het museum waarin de Braziliaanse luchtvaartpionier Al- verhaal van de eerste bemande ballonvlucht apparaten uit het museum. Op 1 juni ging de voor het congres van de European Association berto Santos-Dumont ervan droomt te kunnen verteld wordt. productie van deze replica’s van start. of Vertebrate Palaeontologists. Naast lezingen vliegen zoals de helden van Jules Verne. en presentaties werd er ook onderzoek gedaan De Stichting Roodenburg van Looy verwierf op Van 10 tot 14 en 24 tot 28 juni werden Sterren- naar een aantal fossielen uit Teylers collectie. Vrienden werden op 3 mei uitgenodigd voor 26 mei een uiterst zeldzame Hollandse munt. wachtleden mee naar Parijs genomen om in een private view van De luchtballon. Op 19 mei Van deze penning van graaf Dirk IV (1039- de voetsporen te treden van Teylers Muse- In het kader van De luchtballon las Simon van adviseerde de Raad voor Cultuur positief over 1049) zijn er maar enkele bewaard gebleven. ums eerste directeur Martinus van Marum. der Geest op 10 juli voor uit zijn Kinderboeken- de plannen van het museum. De Raad is zeer Op zoek naar het 18de- en 19de-eeuwse weekgeschenk Per ongelukt!. Het verhaal over positief over de ideeën om de komende jaren De tentoonstelling Mark Smeets. De triomf van Parijs werden o.a. het Muséum national de rampzalige Noordpoolexpeditie van Zweedse het verhaal over de collecties, gebouwen en ge- het tekenen in het Boekenkabinet werd op 27 mei d’Histoire Naturelle in de Jardin des Plan- ballonvaarder Salomon Andrée werd natuurlijk schiedenis in hun samenhang te gaan vertellen. geopend door Piet Schreuders, Luuk Smeets en tes, het Musée des Arts et Métiers en het niet overgeslagen. Violet Bakker. De tentoonstelling maakte deel Prentenkabinet van het Louvre bezocht. Op 15 mei en 12 juni werden twee bijzondere uit van de Haarlemse Stripdagen. pianoconcerten gegeven in de Gehoorzaal. De Van 24 juni t/m 23 oktober was de tentoon- concerten werden gegeven op de piano van stelling Groeten uit Italië. Pastels van Martin verzamelaar Bart Spoorenberg en vormden een Monnickendam te zien in het Prentenkabinet. muzikale verdieping op zijn tentoonstelling in De tekeningen waren eerder dit jaar door de het Prentenkabinet. Stichting Vrienden van de schilder Martin Monnickendam geschonken aan het museum. 46 47 48 2016 IN BEELD JAARVERSLAG 2016 Negen stellen gaven elkaar het Ja-woord in de Gehoorzaal de in Ja-woord het elkaar gaven stellen Negen in de Gehoorzaal. de in ja-woord het gaven 2016 in die elkaar koppels negen de van één waren Ze Teylers Museum. in op 26 augustus trouwden Ras Suzanne en Steven houden.’ te vast zomergevoel het even naar Anita kwam Homan Thea moeder haar met Samen Museum. 2016 Teylers van in bezoeker 100.000ste de op 24 augustus was Zaandam uit Homan Anita hele familie. voor de museum het in beleven te veel extra weer er was Natuurlijk in. zomer-vakantie de van week laatste de ging 16Op augustus Augustus De luchtballon luchtballon De kijken. ‘Om nog ‘Om kijken.

Opening van het academisch jaar met de de met jaar academisch het van Opening 49 (midden) MeisjeDjamila vlogger 2016 IN BEELD Culemborg de tentoonstelling tentoonstelling de Culemborg van oud-burgemeester en Monumentendag Open Stichting Landelijke de van Voorzitter Schelven, van Roland opende 9september Op penningkunst. hedendaagse van gebied op het wordt verricht dat werk voorhet erkenning een is en vakgenoten door wordt uitgereikt ding Distinction of Award Cuhaj de op 6september Pelsdonk Jan conservator ontving Gent in penningkunst moderne over FIDEM-congres internationale het Tijdens September Brinckmann, Kees Dekker, Frieda van Essen, Essen, van Frieda Dekker, Kees Brinckmann, Eric Peeters, Norbert 2016 in wijk de schrijvers Reeu Alexander publicist interviewde gasten eeuw negentiende de in roem literaire boek zijn over Honings Jan Weissenbruch bij tentoonstelling de catalogus de over Druten van Terry conservator Teylers Ontmoet boekenmiddag de van seizoen nieuwe Het toegankelijk. gratis museum het was september op 10 11 en Monumentenweekend Open het In overslaan. mocht kunstenaar de van werk het niemand waarom vertelde Rossem van Maarten en Weissenbruchliefhebber Historicus

opende op 11 september met op 11 opende september MuseumJeugdUniversiteit MuseumJeugdUniversiteit De dichter als idool als dichter De . Deze onderschei . Deze Jan Weissenbruch . Naast deze deze . Naast en en en Rick Rick en

- - - .

Jan Weissenbruch tentoonstelling de opent Schelven van Roland MuseumJeugdUniversiteit deMuseumJeugdUniversiteit met jaar academisch het van opening de 21 september op vierden kinderen dolenthousiaste 100 Bijna eeuw zestiende de in Penningkunst tentoonstelling de museum het presenteerde 13 september Vanaf Baaijens. Arita en Depoorter Matthias Grégoire, Jacques huis, KoosDijkster Beintema, Albert Freriks, Kester Weissenbruchwandeling gelopen. gelopen. Weissenbruchwandeling ook de werd Uiteraard Weissenbruch. Jan van wereld 19de-eeuwse de was thema Het Zuilen. Oud- en Culemborg in excursie bijzondere een september op 30 beleefden Vrienden De getest. alvast hen door werden Lab, Lorentz het in scholieren aan worden aangeboden straks die experimenten De Teylers Museum. in samen Kring Lorentz de van leden de kwamen 27 september Op MeisjeDjamila. vlogger populaire de met kennismaken kinderen de konden presentaties, leerzame en leuke veel heel Naast Museum. Gronden, Reinier Spreen, Dik van der Meulen, Meulen, der van Dik Spreen, Reinier Gronden, de van Johan Kluyver, de Adwin Beyens, Louis in de Penningvitrine. de in in Teylers

-

Yvonne Bleyerveld was een van de schrijvers van de bestandscatalogus van Teylers’ 16de-eeuwse Nederlandse tekeningen

2016 IN BEELD 2016 IN Night at the museum met 100 deelnemers van de BankGiro Loterij JAARVERSLAG 2016

Prinses Irene was te gast in Teylers Ontmoet De museumbeveiligers in hun nieuwe outfits

Oktober November

Op 3 oktober droegen Teylers Museum en de Vanaf 8 oktober schitterden de museumbevei- WireWeaving in Dinxperlo begon op 1 novem- november de jaarlijkse Van Gelderlezing van de Stichting Circusarchief Jaap Best samen de ligers in hun nieuwe outfits. ber met de bouw van de Kooi van Faraday voor Stichting Nederlandse Penningkabinetten in collectie van deze stichting in eigendom over het Lorentz Lab. Met deze imposante kooi kan de Teylers Museum. aan de Bijzondere Collecties van de UvA. De Bezoekers van het Geschiedenisfestival konden replica van de Grote Elektriseermachine straks Collectie Best werd toegevoegd aan de reeds op 8 oktober een spannende zaklantaarnrond- veilig aan het publiek gedemonstreerd worden. Op 22 november werden de Sterrenwachtleden bij de UvA aanwezige collectie Hartmans, de leiding volgen in het museum. ’s avonds ontvangen in het museum. Rieks circuscollectie van het voormalige Theater Op 4 november was de feestelijke presentatie van Swarte vertelde over zijn theatrale tour De Instituut Nederland (TIN) en de collectie van Op 9 oktober waren Gottmer Kinderboeken- de bestandscatalogus van Teylers’ 16de-eeuwse Lorentz Formule, Directeur Teylers Stichting Herman Linssen. Hierdoor is een van de grootste schrijvers en illustratoren Jan Paul Schutten, Nederlandse tekeningen die door kunsthis- Niels Teves en directeur Marjan Scharloo circuscollecties ter wereld ontstaan, die voor Floor Rieder, Lydia Rood, Sylvia Weve, Marc ter torici Ilja Veldman en Yvonne Bleyerveld is spraken over de doelen van Pieter Teyler, kunst- onderzoek en onderwijs beschikbaar wordt Horst, Eliane Gerrits, Geert-Jan Roebers, Bette geschreven. Tegelijkertijd ging de bijbehorende historicus Yvonne Bleyerveld en conservator gesteld en wordt ontsloten. Westera, Tamara Bos en de mensen van Lottaland tentoonstelling Renaissance in Teylers open in Michiel Plomp vertelden over de tentoonstelling in het museum voor presentaties en workshops. het Prentenkabinet. Naast veel andere pareltjes Renaissance in Teylers, wiskunde professor Tijdens het Weekend van de Wetenschap op was er een aantal schitterende tekeningen van Sjoerd Verduyn Lunel gaf een techtalk over com-

2016 IN BEELD2016 IN 1 oktober was er van alles te doen in Teylers. Herfstvakantie betekent in Teylers Museum Goltzius te zien. plexe systemen en museumdocent Annemarie Kinderen maakten hun eigen Marslander, deden tekenen. Van 17 t/m 23 oktober kon jong en Nibbering liet de gasten tekenen als Watteau. spannende proeven met kracht, licht, geluid en oud weer werken aan de langste roltekening ooit. Night at the museum, wie is daar niet nieuws- elektriciteit en konden verder kennismaken met Dit jaar mocht iedereen prachtige paleizen of gierig naar? Deze filmtitel werd op 5 november Teylers Museum kreeg een aquarel van Jan de wereld van licht tijdens de Mad Science Show. andere wonderlijke gebouwen op papier zetten. voor 100 deelnemers van de BankGiro Loterij Weissenbruch (1822-1880) geschonken door werkelijkheid. Met spannende zaklantaarn- de heer en mevrouw E.R. Osieck-Winkelman Op 8 oktober was er een speciale editie van De tentoonstelling Watteau werd op 18 oktober rondleidingen en live muziek werd het een uit de nalatenschap van E.A. Veltman (1878- Teylers Ontmoet. Prinses Irene vertelde deze in het Städel Museum in Frankfurt geopend. onvergetelijke avond. 1964), de grootvader van de heer Osieck. Op middag over het natuurgebied in het midden van Vanaf februari 2017 is de tentoonstelling in 22 november werd de schenking toegevoegd Zuid-Afrika dat zij vijftien jaar terug kocht om Teylers te zien. Elke vijf jaar wordt in Teylers Museum de ‘van aan de tentoonstelling Jan Weissenbruch. onder andere de oorspronkelijke flora en fauna der Veen/Teylers Museum Prize for the Contem- te herstellen. Nooit eerder was Teylers Ontmoet Nieuwsgierige Vrienden konden op 29 oktober porary Art Medal’ uitgereikt. Op 8 november In samenwerking met de Universiteit Leiden zo snel uitverkocht. Directeur Marjan Scharloo een kijkje nemen achter de schermen. werd penningkunstenaar Tetsuji Seta uit Japan werd op 23 november de Cleveringalezing leidde haar voorafgaand aan de lezing rond in gekozen tot winnaar. De uitreiking zal in juli gehouden door Jaap de Hoop Scheffer, oud het museum. 2017 plaatsvinden in Teylers Museum. secretaris-generaal van de NAVO, in Teylers historische Gehoorzaal. Conservator Terry van Druten gaf op 16, 22 en 24 november lezingen over de tentoonstelling Eric Jorink, onderzoeker bij het Huygens ING Jan Weissenbruch. De presentaties waren ex- en bijzonder Teyler Hoogleraar Verlichting en clusief voor Museumkaarthouders. Religie aan de Universiteit Leiden, vertelde tijdens de Winterlezing van Teylers Stichting op Historisch econoom Philipp Rössner van de 27 november over het onderzoek van Johannes Universiteit van Manchester verzorgde op 19 Swammerdam. 50 51 2016 IN BEELD 2016 IN JAARVERSLAG 2016

Andy de Bruijn uit Moordrecht was de 150.000ste bezoeker

Martin Weiss en Hieke Huistra ontvingen de penning van Teylers Stichting

December

De gouden en zilveren prijspenning van Teylers Van 24 december t/m 8 januari was het kerst- Stichting werd 9 december uitgereikt aan vakantie en bood Teylers extra veel activiteiten

2016 IN BEELD2016 IN Martin Weiss en Hieke Huistra. De onderzoe- aan. Zo werden er familieworkshops gegeven, kers hadden historische studies gedaan naar hoe ging het Tuinlab open voor spannende experi- wetenschappelijke collecties kunnen bijdragen menten en werden er rondleidingen gegeven. aan inzicht in de vorming, verspreiding en con- sumptie van kennis. Op 29 december vertelde Yvonne Bleyer- veld, kunsthistorica en lid van Teylers Tweede Tussen 13 en 16 december bezocht de Erfgoed- Genootschap, in de Winterlezing over het

inspectie Teylers Museum. Met het ingaan van magnifieke werk van de Haarlemse kunstenaar WERKZAAMHEDEN LORENTZ LAB de nieuwe Erfgoedwet op 1 juli 2016 heeft Hendrick Goltzius, ruim vertegenwoordigd in Teylers Museum een wettelijke taak toegewezen het museum. gekregen voor het beheer van het erfgoed. In het kader daarvan bracht de Erfgoedinspectie, In december 2016 werd bekend dat de BankGiro onderdeel van het ministerie van OCW, een Loterij de overeenkomst als vaste benificiënt eerste bezoek aan het museum om de stand van voor de volgende vijf jaar hernieuwde. In de het collectiebeheer en –behoud te beoordelen. periode 2017 tot en met 2021 kan Teylers De inspecteurs spraken met diverse medewer- Museum een jaarlijkse bijdrage van 200.000 kers, bezochten de depots en onderzochten euro tegemoet zien ter ondersteuning van het administratieve en fysieke beheer van de de collectie en om de verzameling nog beter verschillende museumcollecties. De rapportage toegankelijk te maken voor het publiek. Sinds met bevindingen volgt in 2017. 2007 heeft het museum ruim 3 miljoen euro ontvangen van de loterij. Andy de Bruijn uit Moordrecht werd op 18 december blij verrast als 150.000ste bezoeker van Teylers Museum in 2016. Het jaar werd uiteindelijk afgesloten met bijna 158.000

52 bezoekers, een absoluut record. 53 JAARVERSLAG 2016 WERKZAAMHEDEN LORENTZ LAB

In 2016, het jaar voor de grote opening van het Lorentz Lab, werden belangrijke stappen gezet.

In de bouw werden voorbereidingen getroffen Zo werkte ornamentensnijder Anna Stringer voor het plaatsen van de nieuwe glazen kap in aan het houtwerk voor de replica van de Grote de passage. De passage verbindt het museum- Elektriseermachine voor het Lorentz Lab. gebouw met het Lorentz Lab. De buitenmuren zijn door het glazen plafond en de glazen wand In Duitsland bouwden specialisten van Histex, één geheel geworden. verbonden aan de Universiteit Oldenburg, aan de replica zelf. En dat had heel wat voeten in de Het oude woonhuis van Pieter Teyler en het aarde. Hoe bouw je een exact gelijkende en even Lorentz Lab zijn zorgvuldig afgesloten om prachtige machine uit 1784 na met de wensen het geheel veilig te kunnen verbouwen en en veiligheidseisen van nu? Het oorspronkelij- restaureren. In maart nam Annemiek Iking, ke apparaat deed het alleen bij koud en droog projectmanager Pieter Teylers Huis en weer. De replica zou het na opening onder alle Lorentz Lab, collega’s mee naar de bouwplaats omstandigheden moeten doen. om ze op te de hoogte te houden van alle werk- zaamheden. Na een grondig onderzoek naar de haalbaarheid is de bouw uiteindelijk in april 2016 gestart. Een vernuftig watermistinstallatiesysteem werd De specialisten vonden een alternatief voor geplaatst om het gebouw en de objecten opti- het gebruik van kwik bij de opwekking van maal te beschermen bij brand. Teylers is het elektrische lading. De werkende replica van de

WERKZAAMHEDEN LORENTZ LAB eerste museum in Nederland met deze nieuwe Elektriseermachine zou in een zogeheten kooi techniek. van Faraday komen te staan die bezoekers en net- werken beschermt tegen de elektromagnetische De aangetaste kozijnen, het gescheurde met- straling. Verder zal de machine worden voorzien selwerk en de geroeste gevelankers werden van onzichtbare, moderne aanpassingen die het aangepakt. Terwijl de bouwwerkzaamheden instrument optimaal laten werken. tijdens de bouwvak stil lagen, werd er op andere plekken hard doorgewerkt. Met de opening van het Lorentz Lab in mei 2017 kan iedereen eindelijk zien hoe het grootste wetenschappelijke apparaat van zijn tijd werkte. 54 55 56 JAARVERSLAG 2016

57 BIJLAGEN 58 AANWINSTEN JAARVERSLAG 2016 KUNSTVERZAMELINGEN , waterkant Begroeide Jan Lievens(1607-1674), vande mantel Jozef , , Potifars van omgeving vrouw met (1490/1500-1560/70), Groningen van Jan Swart Peerd Bonte herberg Het , aan,Utrechtsetoegeschreven (1637-1712), derHeyden Jan van tekeningen leger voor ValenciennesHet , 1676, Legerkamp, 1674; nabij dorpje 1674; Legerkamp bij Mons , 1676; 1674; III, Legerkamp van Willem 1674; leger nabij, Het Condé (Fr) 1674; legerkamp, Landschap met vanklif; Detent kolonel Walenborg , opeen Riviergezicht eenkasteel met , 1675;Legerkamp bij SintTruiden Legerkamp bij, 1674; Leuven (1643-1712),Josua deGrave , brug enoverdekte Stadsmuur bruggetje; Gezicht opHaarlem; Landschap met Goyen van (1596-1656),Jan Jozefsz. , huifkar 1675), Everdingen (1621- van Allaert 1674), (1621- denEeckhout van Gerbrand op eendijk bij harde wind, Jacob Cats(1741-1799), Reizigers tekening 1683), (1620- Berchem Nicolaes Pietersz. tekening Haarlem te , Poort Spaarnwouder (1622-1666), Beerstraten Jan Abrahamsz. een landhuis, Gezicht opeenlaanleidendnaar (1636-1684), Battem Gerrit Schepen opeenwoelige zee,tekening Bakhuizen(1630-1708),Ludolf tekening huisvan haarouders, verlaat het Anoniem 16de eeuw, Rebecca officieel overgedragen: enisin2016als promised gift museum aanwezig sinds2007 inhet reeds was en1prent ingen 38teken- van De volgende groep Caenis, (16de eeuw),Neptunus verrast deEgmontalbums van Meester Schenking deheerM.Clercq ZijKunst OnsDoel’ bij kunstenaarsvereniging Tekenles (1893-1983),Julia Giesberts Schenking mevrouwM.Arens SCHENKINGEN tekeningen Berglandschap, 1659, tekening Weids landschap met Veehoeders, opeenlandweg tekening tekening tekening Amsterdamse of , 1926, tekening tekening tekening tekening tekening

tekening DenHaag,1870,De Wagenbrug te Jan Weissenbruch (1822-1880), schap vanmevrouwE.A.Veltman Osieck-Winkelman uitdenalaten- Schenking deheerenmevrouw landschapItaliaans , 1838, tekening (1808-1897),Augustin Palme tekening Comomeer,1832,Gezicht ophet (1787-1862), Adam Heinrich Mosler-Reiss Schenking deheerenmevrouw isindeValDe Rot , 1813, prent weeder; oude Hollandersherleeven Wijnand Esser(1779-1860), De Schenking jhr. G.E.Loudon 2010, , 1986;titel 1986; 1985; 2010; Zonder (1942), Gerner Henk van Schenking deheerH.vanGerner tekening Tobias Gerber(1961), Hoax, Schenking deheerT. Gerber Pieter MolijnPieter (1595-1661), grafiek een vrouw, 1684, Een Spaansesoldaatbedrogen door vrouw, Spaanse soldaatbedrogen dooreen Jan Luyken (1649-1712), Een tekening Vechtende boeren ineenherberg, Thomas Wijck (ca.1616-1677), tekening , stadsmuur eenversterkte Buiten WaterlooAnthonie (1609-1690), , Kluizenaar Vinvalocius deVosMaarten (1532-1603), , 1976,Zonder titel tekeningen , 1977;titel , 1977; Zondertitel (1933-1993),Hans Scholze Zonder Een bedelaar, (1607-1681), Saftleven Cornelis Haarlem, 1735), (1676/77- Rademaker Abraham zwaard, lange neustrektSchurk zijn met hoed;Heer incapeengevederde Jansz.QuastPieter (1606-1647), tekening Plas (17de eeuw),Zeeschepen, 2001, (1953), Oers Maj, Zondertitel van 1659, reizigersHeuvellandschap, met tekening tekeningen tekening De Grote Houtpoort te De Grote Houtpoort tekening; tekeningen tekening tekening

tekening

1999, (1958),Kees deKort , Zondertitel 2004, (handschoenen)Zonder titel , Kleintjes(1963), Maria Judith collages Bokito, 2008;Knekelaapje, 2016, (1983), Delaatste Kasper Stefan 2002, Jansen(1950),, Lalettre Marja tekening Spoorenberg, 2016, Bart Portret (1968), Rosemin Hendriks tekening deantroposofie, 1997, met kwel (1960), Kommer en Helen Frik 1998, (oranjeZonder titel capuchon), Pietsjanke Fokkema(1960), baardVrouw, 2010, met tekening Together), Apart (Drawing D.A.T. , 2008,tekeningen Zonder titel hekwerk),2006; (cirkelvormig titel Zonder huis),2007; (gevlochten Zondertitel , 2007; (afrastering) Daalen,Zondertitel van Maurice (hondenloep) titel BijwaardPieter (1955), Zonder , Zonder titel (1969),Lise HallerBaggesen 1998, olieverfschetsen Chantilly, handenstudies; twee (1839-1902), Kaemmerer Hendrik Frederik jongeman, (1762-1840), Haanebrink Willem Albertus hoge hoed,1808, man met Ducros (1748-1810), Rustende Abraham-Louis-Rodolphe , 1803, kapje en vrouw tekening met 1849), Brondgeest, (1786-Albertus Bergen-van Nierop Schenking deheerenmevrouw Gi 2006, (1967),, Zondertitel Arink Karin tekeningen (liggendetitel vrouw) , 1999, vrouw); (zittende titel Zonder ZonderMarlies Appel(1945), Spoorenberg Schenking deheerB. js Assmann(1966),, Bevloeiing tekening tekening tekening tekening tekening tekening Studies van lezende jongen vanStudies lezendejongen tekening tekening Portret van een Portret Begroeide trellis enBegroeide , 1995, tekening tekening

59 BIJLAGEN Rome II,schetsboeken Schetsboekje Rome I;Schetsboekje 1929; Venetië te , ‘LaFenice’ theater Het Venetië te , 1929; onder davidster Venetiëte , 1929; kind Vrouw met kijkend schilder naareenzittende Ventimiglia, 1931; Jongen enmeisje appels,1917;met Straatje te Strijkje1906;, 1908; Het Stilleven park, 1932;, In het op eenmuurtje Monnickendam leunend Martin 1932; Gezicht opSienamet Guelfa, Florence, Palazzo diParte inhet dellaRobbia van Luca Lunet Ponte alleGrazie Florence te , 1932; , 1934;Ponte VecchioRome vanaf S.Angelo te Gezicht opCastel , 1934; Rome te Quirinale Monte Verrocchio Florence te , 1932; Florence, 1932; Defontein van bijDe begraafplaats S.Miniato te 1932; Schip bij Ancona,1938; Middeleeuws bouwwerk inBologna, Marco Venetië te , 1929; , 1905;wand geplaatst De San , 1929; Paraplu Ravenna tegente Appolinare inClasse in deSant’ Bologna,1932;Antico te Mozaïek Holland, 1917; Archiginnasio BoerderijLandschap; inNoord- schepen (Venetië), 1929;met Venetië te della Salute , 1929; Kade voor Maria deSanta Plaveisel 1906; Appelboomgaard , 1916; Hesselink, Abraham beeldhouwer van atelier de Het - 1943), Monnickendam (1874Martin Monnickendam van deSchilderMartin Schenking StichtingVrienden apen,1571,met tekening Anoniem 16de eeuw, Marktscene nagedachtenis aanErikP. Löffler Schenking deheerM.Warshaw, ter R Groene compositie, 2013; Vincent Uilenbroek (1980), monotype (knoop),1990,Zonder titel Shinkichi Tajiri (1923-2009), R.P.defenses , 2014, tekening (1985), Lower allKoes Staassen 2008, flamingos, 2013; Queenofnoise, (1978),Nicole Schulze Pink tekeningen 2015; , Oonk(1959), Ruggengraat Stance 2002; Rinke Blossom, Nijburg (1964), , 2003,tekening (zelfportret) deMoor(1969),Lara Zondertitel tekening broek), 1996, korte (zwarte titel (1958), Kusters Pieter Zonder , 2011,evolutie tekeningen Auto’s enfigurenAuto’s , tekeningen tekeningen Dance, 2015, Lagoon, 2008,tekeningen figuur), 2012; Zonder titel 2012; (hoofdmaaltijd)Zonder titel , , 2012; druppel) (delaatste titel (hoogwater)titel , 2012; Zonder (guillotine)titel , 2013; Zonder (verdrinkende klok),2015; Zonder , 2015;(ingewanden) Zondertitel (1965),Josef Ofer Zondertitel , 1875,Mountain grafiek Dood van denluchtreiziger La Charles (1837-1903), Laplante Museum Aangekocht doorTeylers 1820, 1847), Josephus Augustus Knip(1777- schilderij , 1836, inNormandië Havenstad Wijnand Nuijen (1813-1839), Stichting RoodenburgvanLooy Aangekocht metsteunvande doos met leerbeklede,goudbestempelde 1783, , Saint-Germain ballon boven 1806), Montgolfierhetelucht- (1740- Moreau Louis-Gabriel Brook Foundation Aangekocht metsteunvande tekening Rhenen,1850, te De Grutterstraat Jan Weissenbruch (1822-1880), Daniel Blau. 1953, (Geboeidehanden), Zonder titel Andy Warhol (1928-1987), BankGiro Loterij Aangekocht metsteunvande Shadows I,2015, tekeningen Shadows II,2015; In bright Hans deWit(1952), Inbright 2016, , (meisjesportret) Zonder titel (1956),Nour-Eddine Jarram 2013, ‘molecules’, drawing 681, Journal 2012;‘Knitting andbricklaying’, died’, drawing 2013; 612, Journal drawing ‘JamesGandolfini 672, Jacobs(1957), Henri Journal tekeningen , Roodkapje Pietá; Hans enGrietje; Tobias Gerber(1961), Lorelei; Teylers MuseumVriendenfonds Aangekocht metsteunvan Koeck Claesdr., 1679, pastel 1682), (1618- Jansz.Dusart Christiaen heer M.deClercq,NewYork Aangekocht metsteunvande AANKOPEN gouache incontemporaine, tekeningen tekening. Met dank aan tekening schilderij Zonder titel (gesluierdeZonder titel Doodsportret van Maria van Maria Doodsportret Stalinterieur met geiten, met Stalinterieur

en kunstenaars, en Almanak1840 Democritische kunstenaars, Diverse tekeningen (dedood),2015,Zonder titel (kerkhof)Zonder titel , 2012; , 2012; (dodewalvis) Zonder titel 2012; strop)(gesluierde , figuurmet , 1808, albums bruiloftsboek diverse , 1840; bruiloftsboek Zonder titel (ladder),2011;Zonder titel Album Amicorum

60 NUMISMATISCH KABINET JAARVERSLAG 2016 Gent, 2016, brons Paul Huybrechts (1951), Huybrechts Paul 2016, Belgisch Genootschap voor Numismatiek 175 jaar, (1938), Koninklijk Hertzdahl-Hartman Marit kwaad, 2014, tegen het zilver symbool voor verzet Dušek(1974),Otakar Mondvan JanPalach, AANKOPEN deKoning en A.J. M. Bloemendal,W.H.K. Dam,H.Gerritsen van publicaties,geschonken doordeherenDiverse OVERIGE SCHENKINGEN 2012, lood restauratie, Genootschap desituatievoor tonend -ennade de stempels Teylers van -enTweede Eerste van proefslagen acht van Anoniem, serie Schenking Firma Venrooy N.V. brons entin Kennemerland, 2016,Numismatische Kring Haarlem’van SiemWagner, jaar veertig twee euro 2016 met instempeling ‘wapen Anoniem, gulden1976, stuiver 1991 en Schenking NumismatischeKringKennemerland aan J.B.E.Stokhuyzen, 1991, brons bij Rijksmuseum Amsterdamhebbengewerkt, het verdienstelijke personeelsledendietienofmeerjaar (1924-2013), derPant van Thérèse Penning voor in1620, 1970, naarAmerika Fathers brons van dePilgrim Bommel(1938),Henk van Vertrek encyclopedie, 1970, Prins brons Winkler (1899-1983), Honderd jaar Cephas Stauthamer Schenking mevrouwJ.B.E.Stokhuyzen 1916, II(1888-1918), onderkeizer Wilhelm Oostafrika Anoniem, Schenking deheerC.H.M.Peeperkorn Cromme, 1742, zilver dehuwelijk van Dirk van DamenCornelia (1705-1760), Swinderen Nicolaas van Zilveren noodramp van 1861, 1861, zilver Polanen wegens tijdens verdiensten dewaters- en aan Samuelvan Dam,heervan Hekendorp Watersnoodmedaille enbijbehorend draagteken, David derKellen(1804-1879), van Schenking deheerW.H.K. vanDam SCHENKINGEN brons brons vijf -entwintighelleruitDuits

fidem

xxxiv congres te congres

WETENSCHAPPELIJKE COLLECTIES 1818 Papiniaanschen Pot, ofDampketel Beschrijving van de Marum, van Martinus Nederland) Nederland. Krecke, 1861 F.W.C. (inéénbandmet: Kruseman, Haarlem, A.C. van Nederland, De bewoners van Nederland. NatuurlijkeD. Lubach, historie AANKOPEN Lorentz van laboratorium balansenuithetTwee J.Baars mevrouw Schenking SCHENKINGEN Natuurlijke van historie Het klimaatvan Het Anthropologie.

61 BRUIKLENEN BIJLAGEN UITGAANDE KORTLOPENDE BRUIKLENEN Rembrandt Harmensz. van Rijn van Harmensz. Rembrandt van 1prent Grave, Jan Evert 1tekening van Craeyvanger, Reinier 1tekening van Comte, le Adolf 1 tekening van Wild vanwater Enkhuizen, Zuiderzeemuseum, Veen Rochus van 1 tekening van Joan(Hans)Collaert, van 1 prent Jonas Brandt, Albertus van 1tekening 2 anoniemeprenten, onschuld De Appel.Tussen schulden Eelde, MuseumDeBuitenplaats, Warnardus Bilders Johannes1 tekening van (1811-1890) Johannes Warnardus Bilders Veluwezoom, Levenenwerkvan Doorwerth, Museum Roelant Savery 1 tekening van Linking Pieces Den Haag,MuseumBredius, Bonaparte Lodewijk1 muntvan Napoleon aanLageman, toegeschreven 1penning George, 1 penningvan Napoleon -tragischheerser Amelisweerd, Lodewijk Bunnik, MuseumOud Logeman M. 1objectvan 3 mineralen, stolp, , 1zwarte Natuurkunde Geestelijke Scheuchzers van 2 boeken deel1 waaronder en eenMosasauruskaak, Fayum het van Monster 11 fossielen waaronder Steitz, Adam 1 objectvan Adams, George 1 objectvan JohannaKoning, Elisabeth 18de eeuw, 1tekening van Hondius I,1tekening anoniem Veen, Hendrik van 3prenten Rochus van 5 tekeningen van Diets, C.F.D. 1 tekening van von Mechel, Christian van 1 prent Carl van Hackert, 1 prent JacobMarrel, 2 tekeningen van Museum Pierson Museum,DWDD Pop-Up Bijzondere Collecties&Allard Amsterdam, UvaErfgoed, Amsterdam, Universiteitvan de Velde van Adriaen 4 tekeningen van Hollandse landschap de Velde. Meestervanhet Amsterdam, Adriaenvan Amsterdam, Rijksmuseum Constant 1 tekening van Ruimte +Kleur voor ModerneKunst, Constant. Amstelveen, CobraMuseum LeoGestel1 tekening van RikWouters,1 tekening van Wouters &Nederland Amersfoort, MuseumFlehite, Rik NEDERLAND

Vorsterman I della Rovere,Lucas van 1prent Mauro Giovanni 1 tekening van Rijn, van Harmensz. Rembrandt Camillo Procaccini,van 1prent van Pontius,1prent Paulus van Girolamo Muziano,1prent van Lasne,1tekening Michel van 1prent Pietro van Faccini, 1 prent Franciscus Utrecht, CatharijneConvent, Goltzius Hendrick 1 tekening van Rotterdam van Beuningen,Project Rotterdam, MuseumBoijmans Taurel Barreau Benoit André van 2 prenten Lodewijk Carel van 1 prent Dake, Wilhelmus Couwenberg, Henricus 1 tekening van Johann WilhelmKaiser, van LouisApol,1prent van Rijn, van 1tekeningHarmensz. Rembrandt van 3 prenten te koop Kunsthandel Buffa-Schoonheid Laren, Singer JanLuykenPost, van 1prent Jansz. Frans van Vinne, 2prenten der van VincentLaurensz. van Goltzius,1tekening Hendrick van 4 tekeningen en1prent eeuw Reiskoorts inde16e-en17e Haarlem, Frans HalsMuseum, Elven Tetar van Theodorus Henricus Petrus en1tekening van Poth Hofker, Uwe 2tekeningen van WillemGerard 2 tekeningen van Testas, Wilem deFamars Bauer, 2tekeningen van Marius 4tekeningen van 1 schilderskist, sinds 1850 – bijNederlandsekunstenaars Haarlem, DeHallen,Reiskoorts Hans Holbein aan 1 tekening toegeschreven ‘ik wijkvoorniemand’ Gouda, MuseumErasmus Hell Johanvan van 1 schilderij van Hell.Opklaretoon Gorssel, MuseumMORE,Johan deLairesse Gerard 1 tekening van Twenthe, Eindelijk!DeLairesse Enschede, Rijksmuseum Martini Pietro van Antonio 3 prenten Richard Earlom, van 2 prenten own words Twenthe, Gainsboroughinhis Enschede, Rijksmuseum

Ruisdael van JacobIsaacksz. 1 tekening van Age ofRembrandt Art, DrawingsforPaintings inthe Washington, NationalGalleryof Ribera Jusepede2 tekeningen van Ribera. MaestrodelDibujo Madrid, MuseodelPrado, de Velde van Adriaen 4 tekeningen van Master ofLandscape Adriaen vandeVelde. Dutch Londen, DulwichPicture Gallery, Lieste Cornelis 5 tekeningen van het licht Lieste (1817-1861).Schildervan Kleve, HausKoekkoek, Cornelis Watteau 10 Antoine tekeningen van Museum, Watteau. DerZeichner Frankfurt amMain,Städel Bragdon Seville Jonathan 1 tekening van Dasein Appenzell, JonathanBragdon– Appenzell, Kunstmuseum BUITENLAND

62 LANGDURIGE BRUIKLENEN AAN DERDEN JAARVERSLAG 2016 1 microscoop Haarlem, MuseumHaarlem Sande Bakhuyzen de van Geraldine van 1 schilderij Wetenschappen Maatschappij der Haarlem, Hollandsche Haarlem van Cornelis van 1 schilderij Haarlem, Frans HalsMuseum tekeningen van 2 fossielen en2facsimile’s 2 boeken over JamesCook, microscoop eneensextant, een waaronder 6 instrumenten voor devitrineWat hetoogziet. Den Haag,ministerievanOCW, Slager Petrus van 1 schilderij Den Bosch,MuseumSlager editie uit1972 uitdeTeylerBirds ofAmerica Haüy, Audubons 10 van platen van kristalmodellen perenhouten 32 waaronder mineralencollectie 41 uitdetelescoop, objecten eneen een snaargalvanometer waaronder pad, 9instrumenten - eenreuzenschild van schild 9 fossieleneen waaronder de OvaleZaal. NEMO, vooreenmini-versievan Amsterdam, ScienceCenter JanLievens van en 2prenten Rijn van Rembrandt van 1 prent Rembrandthuis Amsterdam, Museumhet

INKOMENDE KORTDURENDE BRUIKLENEN waaronder hoogtemeters waaronder collectie,12 enobjecten prenten Vught, Particuliere 4prenten Rotterdam, Stolk, Atlas van eenwindsnelheidmeter waaronder collectie,4objecten Particuliere Purmerend, enposters stoelen, tabaksdozen 19 waaronder objecten MuseumCarnavalet, Parijs, eenpendule waaronder 3objecten Décoratifs, Muséedes Arts Parijs, eenballon met afbeeldingvan eentafel waaronder 7objecten Particulier, Parijs, Friedlander eenvan waaronder Haarlem, JaapBest, Circusarchief 2posters Stichting enmand inclusief brander luchtballon collectie,1moderne Particuliere Breda, 5 boeken entijdschriften Amsterdam, UvAErfgoed, 3prenten Amsterdam, Stadsarchief, het K.O.G. van eneenwaaier prenten Amsterdam, Rijksmuseum, 25voornamelijk De Luchtballon Monnickendam, 33tekeningen Martin deschilder van Vrienden Amsterdam, Stichting 2 tekeningen Lugt, Custodia CollectionFrits Fondation Parijs, Monnickendam Groeten uitItalië.Pastels vanMartin zijnstelling geschonken naafloop aanhet museum. 16 technieken). gemengde werken- uitdetentoon en collages papier (tekeningen, aquarellen, prenten, 63werken Spoorenberg, Haarlem, op CollectieBart Kunst aan het Spaarne. Collectie Bart Spoorenberg collectie,1schilderij Zeist, Particuliere Collectie,1schilderij Particuliere Utrecht, collectie,1schilderij Particuliere Spaarndam, collectie,1schilderij Particuliere Schoten, Rotterdam, MuseumRotterdam, 1schilderij collectie,1schilderij Rhenen, Particuliere Oss, MuseumJanCunen,1schilderij Nijmegen, MuseumHet Valkhof, 2schilderijen collectie,1schilderij Loon opZand,Particuliere Londen, Royal Collection,2schilderijen collectie,1schilderij Houston, Particuliere collectie,1aquarel Particuliere Heemstede, Groningen, Groninger Museum,1schilderij en 1aquarel collectie,1schilderij Geldrop, Particuliere 2schilderijen Heek, Edwinavan Stichting Enschede, 1schilderij RijksmuseumEnschede, Twenthe, collectie,1schilderij Particuliere Enschede, Museum,2schilderijen Dordrechts Dordrecht, Museum,2schilderijen Den Haag,HaagsHistorisch 3 aquarellen en3schetsboeken 8schilderijen, Den Haag,Gemeentemuseum, Museum,1schilderij Noordbrabants Den Bosch, collectie,2schilderijen Particuliere Bilthoven, Kunsten, 1schilderij KoninklijkAntwerpen, Museumvoor Schone Collectie, 1schilderij Amsterdam, Van GoghMuseumenDeMesdag Amsterdam, Van 1schilderij Arts, derMeij Fine en 8prenten Amsterdam, Rijksmuseum, 2schilderijen collectie,1aquarel Amsterdam, Particuliere Jan Weissenbruch

63 INKOMENDE LANGDURIGE BRUIKLENEN BIJLAGEN Avery (1968), Preesman , 1988, Zondertitel tekening De heermr. J.M.Boll i EliasVoet1 goudenpenningvan junior, 1912, Vereniging Haerlem, penningen en144 83 munten U jaarverslagen. indevoorgaande vermeld deze stichting staan werken gegeven van De eerder inbruikleen uit Rijnsburg, Dirk IV,Anoniem, Holland,graaf hollandsepenning Stichting RoodenburgvanLooy, jaarverslagen. indevoorgaande vermeld deze stichting staan van objecten gegeven De eerder inbruikleen tekening , Willem deKooningZondertitel (1904-1997), Stichting ReinholdDeWilde op eenmuur,1585 II (1565 -1629), van Studie eenboomstronk enplant Boudewijn Jacques deGheyn en1tekening van Büch uitdecollectie parafernalia) endiverse prenten 114 (boeken, objecten postzegels, penningen, Rijksdienst voorhetCultureelErfgoed 1937), duin,1873; Haaxman(1854- Pieter breiend inhet Carbentus (1839-1902), van Jet Kaemmerer Portret (1792-1868),Luden Hendrik 1868; Frederik August Allebé(1838 -1927), van Johannes Portret (1803-1851), Luden-Duker Anna Catharina 1839; (1765-1838), Luden Hendrik van 1838; Portret van Jacob Portret Jz.(1804-1862), Kruseman 1830; (1794-1846), Luden Anthony JanAdam Charles Howard (1764-1837), Hodges van Portret tekeningen 1948, Kaas-Brandon), Margot anachronique Malégitime(Portret , 1946; Curiosité , 1940; Zelfportret en kakkerlak, 1940; (1898-1972), (‘Japie’) Jaap Kaas Jonge gorilla 4 tekeningen: Diverse particulierecollecties,6schilderijenen en3dedruk , 1ste Mathematica PhilosophiaeNaturalisIsaac Newton, Principia 9titels). in totaal del’Academie Rendus desSciences(3tijdschriften, endeComptes Proceedings Society Royal ofthe Society, Philosophical Transactions Royal ofthe Wetenschappen Koninklijke HollandscheMaatschappijder eenCoelacant van Fossiel Familie Kramer nclusief bruin leren doosje leren nclusief bruin niversiteit Leiden/DeNederlandscheBank, Gebroken snaren, 1890, schilderijen zilver, 1039-1049

64 STICHTINGEN JAARVERSLAG 2016 collecties enmusea. ting, meerinhet bijzonder van met het ontstaan indeVerlich enwetenschap kunst tussen geloof, - ondermeerbezigmethoudt zich deraakvlakken Hij perspectief’. ensociaal-cultureel in historisch 2013 ‘Verlichting detweede leerstoel, enreligie bekleedtsindsbijzonder. Jorink Professor dr. Eric tussen 1815 enTeylers en1940 Museuminhet deNederlandsedenis van natuur-wetenschappen zijn- Hijop degeschie Lunteren. onderzoek richt van bekleeddoorprofessor dr.sinds 2007 Frans wordt denatuurwetenschappen’ van ‘Geschiedenis Leiden.Deleerstoel aan deUniversiteit opgericht twee bijzondere deStichting leerstoelenOok heeft is bekroond met eenzilveren penning. Objects andCollectionsShapeScientificPractices” How “CollectionMatters: met deverbindende tekst Century” Nineteenth Collectionsinthe Anatomical move. TheLeiden onthe “Preparations Huistra dr. Deinzending van Hieke and MedicineLibrary”. ofCollections”en“A ofScience History History te’ “A met teksten debegeleidende ‘CompleCentury” - Nineteenth ofTeylers Museuminthe ses. AHistory Mu- Massesandthe Weiss dr.ding van Martin “The 2016 eengoudenpenning toegekend aandeinzen- Teylers van hebbenop9decemberteuren Stichting Genootschap- enDirec het Tweede De ledenvan penning. kennis”van bekroond met eengoudenenzilveren en consumptie circulatie indevorming, inzicht wetenschappelijke aan collectiesbij dragen kan naarnatuur- hoeonderzoek studie dieillustreert eenhistorische wordt: leerd “gevraagd met detitel: Teylers Genootschap, uit2013,- Tweede geformu Amsterdam enLeidenlidvan te wetenschappen deNatuur van Geschiedenis hoogleraar Lunteren, Professor dr. van van F. In 2016 isdeprijsvraag inhet lezingen geven museum. Genootschappen uiten jaarlijks eenprijsvraag debeide schrijvenwetenschap deledenvan vertegenwoordigd. Ter de van stimulering ennumismatiek kunstgeschiedenis geschiedenis, enbiologie),letterkunde, (fysica natuurkunde GenootschapGenootschap. zijn Inhet Tweede weten het Godgeleerd Genootschap enhet Tweede Genootschappen, genoemde te in het testament Teylers isverantwoordelijk Stichting voor twee Teylers Museum. van totde Stichting BeheerenInstandhouding eenconvenant aandoor middelvan overgedragen Teylers het hetheeft museum Stichting beheervan overheidssubsidie toegekend kreeg,um structurele TeylersMuseum. Sinds1981, Muse- het jaarwaarin Teylers het endecollectiesvan gebouw van eigenaar Teylers ondersteunen. is te Stichting behoeftigen bevorderen te enom onderdeburgers schap enweten- pen omkennis godsdienst, kunst van Teylersbij inhet Stichting levengeroe- testament TeylerPieter derHulst (1702-1778) van heeft TEYLE RS STICHTING RS

- secretaris Voorst van Beest-Gunst, van R.A.M. Mevrouw Prof. dr. S.M.Verduyn Lunel Mr. S.C.Teves Mr. E.H.Huisman enpenningmeester directeur presiderend deGrampel, Citters-van van F.E. Drs. Directeuren. In2016haddenhierinzitting: bepaald, bestuurddooreencollegevanvijf Teylers Stichtingwordt,zoalsinhet testament Universiteit evolutionaire ecologie,Wageningenhoogleraar voor Ecologie(NIOO /KNAW) enbuitengewoon Prof. dr. L.E.M.Vet, Nederlands directeur Instituut na1750,geschiedenis Amsterdam van Universiteit Sas,Oud-hoogleraar van Prof. dr. N.C.F. Nederlandse Wetenschappen Academie van Dr. ir. W. Saarloos, Koninklijke van Vice-president GeldmuseumUtrecht. Pol,Oud-conservator A. Drs. Leiden. Universiteit deNatuurwetenschappen, van Leiden enbijzonder Teyler Geschiedenis hoogleraar Vrije Amsterdam enaandeUniversiteit Universiteit aande deNatuurwetenschappen van Geschiedenis Hoogleraar Lunteren, Professor dr. van F.H. tekenkunst de zestiende eeuw, inhet bijzonder en prent- van gespecialiseerd indeNederlandse kunst Dr. Y.L. kunsthistoricus, freelance Bleyerveld, Leiden Universiteit tot deRomantiek, Letterkunde Prof. dr. W. Nederlandse Anrooij, van Hoogleraar de volgendeleden: Teylers Tweede Genootschapbestondin2016uit Leiden Universiteit het Christendom, van Prof. dr. derWall,geschiedenis E.G.E.van hoogleraar Groningen endeDodeZeerollen, Rijksuniversiteit Qumran het vroege Jodendom,met bijzondere voor aandacht OudeTestament enProf. dr. M.Popovic, Hoogleraar Leiden Universiteit perspectief, ensociaalcultureel Religie inhistorisch enbijzonderING Teyler Verlichting hoogleraar en aanhet Huygens onderzoeker Jorink, Prof. dr. Eric Tilburg Universiteit der Geesteswetenschappen, inhetwetenschap, bijzonder deIslam,Faculteit van Godsdienst- hoogleraar Prof. dr. H.L.Beck, aandeVUAmsterdam Liturgiewetenschap bijzonder Universiteit, Theologische hoogleraar aandeProtestantse Theologie/Liturgiewetenschap Praktische hoogleraar Prof. dr. M.Barnard, uit devolgendeleden: Teylers GodgeleerdGenootschapbestondin2016

65 BIJLAGEN lijk zijn. kan Ultimo2016 zater ofzijdelings bevorder daar rechtstreeks verband meehoudtofdaartoe Teylers Museumvoor decollectietekeningen enwat van deuitbreiding Doelishet deClercq. Matthijs verlenen inhet aan Fonds steun van gaan zijnrijke het op- museumis,heeft stichting mecenasvan eigen laten eenbelang- diealjarenlang deClercq, Matthijs verwelkomen. kunnen opNaam twee nieuwe Fondsen Fonds het Vrienden Dit jaarheeft endiepast Fonds. binnenhet Vrienden geformuleerd de schenker heeft bijdragen worden die aandedoelstelling besteed geoormerkte Andere Teylerde Pieter zijn gebouw. voor bestemd Kring het monumentale inhet wetenschappen museum.Debijdragen van bèta het van gebied zijn specifiekbedoeld opvoor projecten Kringleden deLorentz van gen Debijdra- endowment-vermogen. deels ineenopdetoekomst gericht gaan deSterrenwachters Debijdragen van termijn. en middellange bij steunen omhet museumte worden opdekorte projecten gebruikt jaarlijks kunnen het museum.Devriendenbijdragen van activiteiten en projecten concrete aan Teylers daarmee Museum,enondersteunt doet jaarlijks Fonds Hetkomen Vrienden donaties terecht. inhet Fonds ennalatenschappen schenkingen Ookeenmalige Teyler Kringleden. enPieter Kringleden Lorentz Bijzondere Sterrenwachters, Vrienden, doorVrienden, gesteund wordt Fonds Het structureel Vrienden uitbinnen-enbuitenland. begunstigers particuliere enandere schenkers periodieke betrokken bijdragen van van vrienden, bereikenDit doelwilhet doorhet Fonds bijeenbrengen enbeheren Teylers ishet bevorderendebloeivan Fonds van Vrienden Museum. datsinds1992Museum Fonds het bestond.van Dedoelstelling in1975, Teylers van Vrienden enhet Museum,opgericht Teylers Het Teylers isvoortgekomen uitdeStichting Fonds MuseumVrienden ANBIstatus. deculturele De stichting heeft het woord zinvan die indebreedste verleent steun aanhet museum. Het Teylers iseenonafhankelijke Fonds MuseumVrienden stichting FONDS MUSEUM VRIENDEN TEYLERS van van dankzij werd Numismatiek eendonatie het opgericht Fonds Daarnaast defensief beleggingsprofiel.defensief Hierbijvolgens isgekozen Beleggingsstatuut. eenvastgesteld voor een beleggen te De ABNAMRO eenmandaatomhet vermogen heeft analyseren. nauwlettend2016 te viermaalbijeen omderesultaten in kwam bestuursleden, uitdrie De Beleggingscommissie,bestaande in2016. voorsten Fonds het Vrienden schappen en de Fondsen op Naam, zorgden voor opNaam, zorgden endeFondsen schappen samenmet enkeledeze gevers, bijzondere- ennalaten schenkingen 13).De (was al en15schenkingen) donaties van Kringleden Lorentz grote (eenmalige overeenkomst Sterrenwachters 67), 25overige (was schenkings- met eenperiodieke 18), (was 67Vrienden Sterrenwachters in2015), 1.575 (was Vrienden 21 we 1.682 telden totaal Bijzondere In naar1.810 gevers. 1.698 van Fonds het Vrienden In 2016 groeide Teylers behoevevan ofkunstwerken geld schenken ten van Museum. defiscale voordelen inhunlandbij burgers het Amerikaanse een aantal inNederland.geschonken Fonds aanhetViadezeweg benut Vrienden worden door Fund aandatFriends Schenkingen Foundation. America binnenTheNetherland Fund Staten eenTeylers MuseumFriends sinds2013Het Teylers heeft indeVerenigde Fonds MuseumVrienden zijn gestort. dieinpassendereserves gedaan, schenkingen geoormerkte opvijf zijn gekomen. hiermee Fonds nen het Daarnaast Vrienden erook opNaam bin- Fondsen Kunst ishet aantal Boting, Moderne enhet Fonds Samen met Van het legaat Fonds Loman,het Fonds Altena Regteren collectie. denumismatische van completering ter objecten sche numismati- aanTeylers van ondersteuning Museumbij het verwerven het alsdoelstelling verlenen financiële NumismatiekHet van heeft Fonds € 60.000 van de voormalige Stichting Vrienden van het Geld Museum. het GeldMuseum. van Vrienden Stichting voormalige de van 60.000 € 46.705 inditFonds. € 362.583 aaninkom-

- -

66 GELIEERDE STICHTINGEN JAARVERSLAG 2016 vermogen ismet vermogen In 2016 3,52%gerealiseerd.Het van iseenpositiefrendement de jaarrekening, is te lezenopdewebsite. iste de jaarrekening, inclusief ditjaarverslag, van versie Een uitgebreide Westerink (Erik) E.J. mr. Geen van (Henry) H.C. jhr. mw. R.A.M. (Renée) van Voorst van Beest-Gunst, bestuurslid namens Teylers Stichtingmr. S. (Saskia) Sicking CAIA MBA Boogaarts (Lex) A. drs. Storm (Kees) K.J. drs. en desamenstellingwasper31december2016alsvolgt: Het bestuurvanhetTeylers MuseumVrienden Fonds isonbezoldigd donatie van donatie van voor eenkrokodillenbekenalgemene van deaanschaf enfacsimile, gedaan ten behoeve van de aankoop van moderne tekenkunst, tekenkunst, deaankoop moderne behoevevan ten van gedaan een nieuwe bezoekersgids. Daarnaast werd een bijdrage van een nieuwe Daarnaast bezoekersgids. Voorzitter Teylers Stichting Fonds MuseumVrienden Kees Storm Teylersde rijke van geschiedenis Museumaandekomende generaties. wij bijdragenvan onssteentje Zokunnen aanhetkentelijk. doorgeven zeerer het Teylersvan enishendaarvoor Fonds MuseumVrienden maken Het enwetenschap. bestuur voorjong enoud,enthousiast kunst kan het meermensen, museum steeds enerflaters schenkers stigers, begun- Vrienden, Dankzij vele particuliere van ensteun degenerositeit plaatsgenomen. heeft ookJacqueline Lenterman waarin gevormd eenspecialecampagnegroep Hetiedereen. bestuur heeft blijven kennis toegankelijk enontdekkingen zijn kunst, waar voor en wildedatmet zijn náhemeenplekzou ookvoor geld degeneraties Teyler,Pieter dietijdens zijn levenijverde voor maatschappij eenbetere het woonhuis van defounding enopenstelling father van restauratie het project Teylers behoevevan Pieter ten huis.Doelisdeomvangrijke giften particuliere grote van voor het werven verricht inspanningen worden dekomende erextra Daarnaast stigers voortzetten. jaren enbegun vrienden Het bestuur het wildestijgendeaantal van groei inzetjarenlange enbetrokkenheid. Wij voor heelhartelijk danken bestuursleden hun beidevertrekkende Beest-Gunst, zij zalq.q.worden opgevolgd doorNielsTeves. namensTeylers Voorstlidmaatschap Reneevan van Stichting van Geen.Op31 van - decembereindigdehet bestuurs gevolgd doorHenry vier maalbijeen. Innovember werd Wesseling Marc bestuurslid op- Het het Bestuurin2016 Teylers van kwam Fonds MuseumVrienden Nierop). Bergen-van deheerenmevrouw (schenking kunstenaars eeuwse 19de- tekeningenTeylers entwee van schilderijen Museum,o.a.drie Kunstwerken ontvingzijn diehet Fonds aan doorgeschonken direct aan het museum van aan het museumvan in 2016Het Teylers eendonatiegedaan heeft Fonds MuseumVrienden 31 december2016). € 58.000 die gebruikt wordt voor activiteiten. verschillende 58.000 diegebruikt € 193.178 marktwaarde (economische gestegen op

€ 30.000 ten behoeve van het ontwikkelen behoevevan van 30.000 ten

€ 10.000 €

500

-

67 BIJLAGEN Vrienden Fonds. Vrienden binnenhet Teylersop Naam, geoormerkt Museum tot eenFonds overgegaan is destichting formeel Mr. J.E. Trip, bestuurslid Trip, J.E. Mr. Dr.M.C.bestuurslid Plomp, Mevrouw drs. M. Scharloo, voorzitter Het bestuurwasin2016alsvolgtsamengesteld: en de binnenhet Teylers Fonds MuseumVrienden reserve destichtinghet toegevoegd aande batig saldovan Overeenkomstig is deClercq Matthijs dewens van deed. Foundation) America (geadministreerd doordeNetherland Fund Teylers MuseumFriends Amerikaanse viahetzijn indeVS jaren deafgelopen schenkingen deClercq Matthijs aangezien aangehouden, Clercq de Matthijs Fonds al enkele eenreserve jaren Binnen het Teylers is Fonds MuseumVrienden deClercq.heer Matthijs destichting isbijeengebracht doorde van kapitaal voor detekeningencollectie. Het van uitbreiding verlenen aan financiële steun van MuseumTeylers alsdoelhet stichting heeft opgerichte De in2004 JAARVERSLAG DE CLERCQ MATTHIJS FONDS STICHTING bestuurslid Aarts, Marina Drs. Dr. M.C. Plomp, secretaris voorzitter Huisman, E.H. Mr. was alsvolgtsamengesteld: Het bestuurkwamin2016tweemaalbijeenen Rijnsburg. te Hollandse munt,geslagen zeldzameum beheerde collectieuitmet eenuiterst In 2016 destichting breidde haarbij Teylers Muse- Teylers Museum. in brengen onderte ken doorhaarverzamelingen - berei te haardoelonderandere De stichting tracht Elisabeth Roodenburg-vanLooy. Willem RoodenburgJuniorenmevrouwAnna heer WillemRoodenburgSenior,dedrs. kunstnijverheid enboeken,bijeengebrachtdoorde de andereverzamelingenophetgebiedvankunst, muntenverzameling, schilderijenverzamelingen ren, beheren,uitbreideneninstandhoudenvande De stichtingheefttendoelhetverkrijgen,bewa- JAARVERSLAG ROODENBURG VAN LOOY STICHTING stichting is opgeheven. Op16 isopgeheven. december2016

D.H.Vrieling penningmeester Voogd, H.J. Mr. Sliggers B.C. Mevrouw drs. M. Scharloo, voorzitter samengesteld: volgt als was en bijeen keer drie 2016 in kwam bestuur Het Bijzondere Collecties. het bestuur van van endevertegenwoordigers zijn leden keer tussendevoormalige perjaarcontact Dekomendegeheven. vijf een jaarzalerminstens JaapBest Circusarchief op- isdeStichting was, batigsaldomeer datergeen was Nadat geconstateerd Amsterdam. te Bijzondere inhet van gebouw Collectiesbekrachtigd 2016Op 5oktober werd officieel dezeoverdracht worden decollectiekan zekersluiting van gesteld. het beheerendeverdere ont- waarmee gebracht, Naam bij het onder Amsterdams Universiteitsfonds Rietje mevrouw op Best, van isalsFonds een legaat destichting, afkomstig van uit huisd. Het kapitaal In juli2016 isdecollectienaarAmsterdam ver circuscollecties. andere zienzalzijn JaapBest te de collectievan samenmet waarin eennieuwe lanceren website de Universiteit In2017verder ontwikkelen verrijken. te ente zal inhuisomde collectie dien iservoldoende expertise Instituut het Nederland Theater van (TIN).Boven- lijke wordt circuscollectie die beheerd, waaronder aleenaanzien- Amsterdam, waar van Universiteit aanBijzondere deover dragen Collectiesvan te in2016Het bestuur besloten deverzameling heeft voormuseum eenvergoeding het beheer. Teylersvan het Museumendaarom ontvangt doelstellingen niet onderdeprimaire collectie valt van JaapBest. Deze objecten en affiches verwante circus- toegankelijk maken deverzameling van envoorvullen enuitbreiden publiek eenbreed houden,aan- onderhoudenbeheren, eninstand dezestichting ishet van bewaren, De doelstelling JAARVERSLAG BEST JAAP CIRCUSARCHIEF STICHTING

-

- 68 PERSONEEL JAARVERSLAG 2016 BESTUUR EN PERSONEEL Serooskerken, honorair conservator honorair Serooskerken, Drs. C. Baron van Tuyll van Kabinet Numismatisch conservator J.E.L.Pelsdonk, Drs. Collectie Mevr.medewerker C.S. Langedijk, Papierrestauratieatelier E.M.medewerker Koek, Papierrestauratieatelier medewerker Mevr.N.E.Kersten-Pampiglione, conservator(tot april) Drs.G. J. Janse, tentoonstellings- Papierrestauratieatelier Mevr. R.E. van Gulik, hoofd Tentoonstellingen T.van Druten MA, conservator Afdeling Kunst M.Zegel, fotograaf Dienst TechnischeN.H. Vennik,medewerker Tentoonstellingen medewerker A.E.Pelt, Media Online / Digitalisering Mevr. F. Pansters MA, medewerker Onderwijsrelaties Mevr.medewerker N. Mercks, Educatie Mevr. drs. F.E. Kroon, medewerker Teylers Huis & Lorentz Lab Mevr. A. Iking, projectmanager Pieter januari) 15 (tot Publiekszaken Mevr. N. Fikkers MA, medewerker Publiekszaken Mevr. G.F. Doorlag, medewerker Marketing & Communicatie medewerker MA, F.M. Budding Mevr. Digitalisering medewerker J.Blijleven, Afdeling Publiekszaken Begunstigers & Partners medewerker MA, Mevr.B.Peeters Begunstigers & Partners hoofd Naber, M.Th. drs. Mevr. Partners &Begunstigers plv.directeur Mevr. W. Wijngaards, zakelijk leider / Wetenschap hoofdconservator Mevr. drs. T. van der Spek, Kunstverzamelingen Dr.hoofdconservator M.C. Plomp, Publiekszaken hoofd Hommel, M.A.E. Drs. Managementteam Bestuurder / Directeur Scharloo, M. drs. Mevr. Bestuur &directie Museum: werkzaampersonen inTeylers In 2016 devolgende waren verzuim. arbeids-gebonden geen Erwas ziektegevallen. hoog vanwege enkele langdurige isrelatiefin 2015. Het percentage 2016 8,5%tegenover 8,0% was in museum. Het ziekteverzuim 174 werkzaam personen inhet wordt meegerekend, zijn ercirca enrondleiders vrijwilligers groep (74 Wanneer personen). degrote 40,9 gemiddeld het museumwas indienst van FTE’s Het aantal

Mevr. S.M. Blokland, medewerker oktober) 1 (tot Lab medewerker Bartelink, M. oktober) 1 (tot Lab medewerker Mevr.J.Bartelink, Mevr. S. Almeloo, medewerker Lab Lab medewerker Akker, W.W. den van Oproepkrachten oktober) 26 (tot Beveiliging Mevr. I.Y. Zoodsma, medewerker Beveiliging J.C.F. medewerker Veldkamp, Beveiliging medewerker Mevr.D. Smakman, Beveiliging Mevr.V.E.M. medewerker Schoots, F.C.I.Beveiliging medewerker Rijkes, Beveiliging E.M.Mulder, medewerker oktober) 1 (per Beveiliging Mevr. F. Mazouz, medewerker H.Beveiliging Meneceur, medewerker Beveiliging F.M. medewerker Loerakker, Beveiliging medewerker E.N.Katswaarde, van Beveiliging medewerker Jong, W. de Beveiliging Mevr.W. Jansen,medewerker Zaken Facilitaire en Beveiliging hoofd J.G.P.Janssens, Beveiliging &Facilitaire Zaken officemanager MA, Mevr.IJpelaar L. Gebouwen B.N. Wolff,medewerker Personeelszaken medewerker Mevr. Velzen, H.van Zaken Commerciële en Administratie Financiële medewerker P.J. Rietveld, Dienst Huishoudelijke medewerker Mevr. A. Planting-Haringsma, W.Drs. systeembeheerder Meyboom, oktober) 1 (tot Mevr. F. Mazouz, medewerker Kassa Kassa medewerker Mevr. C.Maartens-Bosch, april) 1 (tot Gebouwen R.P.J.hoofd Koot, Winkel coördinator en huismeester Mevr. G.W.S. de Koning-Pater, maart) 17 per (freelance Tentoonstellingen Drs.R. van Koetsveld, Internationale september) 1 (vanaf Onderhoud en Huisvesting hoofd Keur, C. januari) 1 (vanaf Zaken Commerciële en Administratie Financiële ker medewer Dungen, den van M. Mevr. mei) 1 (vanaf Mevr.C.A.W. archivaris Dumont, Winkel assistent Dronkert, M. Mevr. november) 1 (tot Zaken Commerciële en Personeelsadministratie ker R.E.Mevr.Compagner, drs. medewer Kassa medewerker Mevr.P. Booms-Uijlenbroek, Zaken Commerciële en Administratie Mevr. J. Akkerman, hoofd Financiële Afdeling Bedrijfsvoering Mr.Collectiebeheer H.J.hoofd Voogd, Paleontologie conservator Dr.honorair Schulp, A.S. (freelance) Kabinet J.W.Pette, restaurator Fysisch Bibliotheek medewerker Hoeken, van M.M. drs. Mevr. Afdeling Wetenschap

- - Mevr. E. Blom, medewerker Winkel Mevr.medewerker Blom,E. september) (vanaf Winkel medewerker Mevr.Beek, H.van september) (vanaf Winkel medewerker G.Barreveld, Winkel medewerker Mevr.Anspach, A. VrijwilligersWinkel Publiekszaken & april)1 (vanaf Collecties schappelijke Weten medewerker Mevr.Willems, L. &Vliegwerk Kunst medewerker Weustink, M. Mevr. &Vliegwerk Mevr. H. Wessels, medewerker Kunst Collecties schappelijke Weten medewerker Stobbe, J. Mr. Collecties pelijke Wetenschap J.Slikker,medewerker verzamelingen Kunst- Bibliotheek medewerker Mevr.C.Schoonhoven-Eschbach, zaken Publieks medewerker H. Scheffer, Vliegwerk & Kunst medewerker Roetman, R. Publiekzaken & Kunstverzamelingen Bibliotheek Mevr. A.A.P. Poutsma, medewerker Vliegwerk & Kunst medewerker Mevr.Ommeren,J. van Collecties tenschappelijke Drs. I. Nieuwland, medewerker We Vliegwerk & Kunst Mevr.medewerker G.Negenborn, Winkel & Vliegwerk & Mevr. J. Langedijk, medewerker Kunst Kabinet Fysisch Mevr. E. de Kuyper, medewerker Vliegwerk & Kunst medewerker Diest, van I.J.F.Kroon Publiekszaken W.medewerker Koops, Vliegwerk & Kunst medewerker Mevr.Keulen, J.van Collecties Wetenschappelijke medewerker Hengst, den D. Dr. Prof. Winkel & Bibliotheek & Collecties Wetenschappelijke Archief, H.Franse,medewerker Bibliotheek & ties Collec Wetenschappelijke & atelier Restauratie- Fens,E. medewerker Vliegwerk & Kunst medewerker Mevr. I. de Boer-Kleinman, Publiekszaken medewerker Assem, denJ.van Vrijwilligers Lab medewerker P. Wilmering, Lab medewerker Voogd, N. januari) 31 (tot Beveiliging Mevr.T. Visser, medewerker Mevr. B. Stokkers, medewerker Lab Mevr.Lab T. medewerker Smeenk, januari) 31 (tot Beveiliging Mevr. A. Rooijmans, medewerker januari) 31 (tot Beveiliging Mevr.Nuijens,R.medewerker januari) 31 (tot Beveiliging Mevr.medewerker J.Noteboom, januari) 31 (tot Beveiliging Mevr. C. van de Nes, medewerker januari) 31 (tot Beveiliging medewerker Mevr.Kolenberg, A. januari) 31 (tot Beveiliging Mevr. J. Eising, medewerker Lab medewerker Dubbeldam, E. Publiekszaken

- - -

- - -

69 BIJLAGEN 15 juni) 15 (tot Collecties Wetenschappelijke T. medewerker Zeeuw,de 17oktober) (vanaf Kunstverzamelingen Vos,medewerker K. mei) 1 tot januari8 (vanaf Kunstverzamelingen medewerker Mevr.C. Verdaadsdonk, april) 18 (vanaf Beveiliging medewerker Geijlsweijk, van A. september) 12 (vanaf Collecties Wetenschappelijke T. Houtekamer,medewerker mei) 2 tot februari 1 (vanaf Kunstverzamelingen medewerker D.Heyselbergs, november) 14 (vanaf Publiekszaken Mevr.Dingemans,medewerker A. mei) 21 tot januari 25 (vanaf Publiekszaken medewerker Mevr.Bruggeman, A. Stagiaires augustus) (vanaf Winkel Medewerker Wolff, M. Mevr. Winkel T. medewerker Voet, september) (vanaf Mevr.H.Stuart december) 31 (tot Winkel medewerker Mevr. J.Stemp, Winkel medewerker Hasselt, Sikkens-van M. Mevr. Winkel medewerker Mevr.Schumm-Tensen,L. Winkel medewerker Mevr.Schornagel, L. Winkel medewerker Mevr.M.Schellart, Winkel medewerker Roetman, R. Winkel Mevr.medewerker P. Peterse, Winkel medewerker Mevr.W. Odekerken-Montfoort, september) (vanaf P.Winkel Nijenhuis, medewerker Mevr.P.Winkel Muller,medewerker Winkel Mevr. D. Mol-Blinxma, medewerker Mevr. W. Mol, medewerker Winkel Mevr. O. Magis, medewerker Winkel Winkel medewerker Lugt, de H.M. Mevr. Winkel Mevr.medewerker S.Loedeman, Mevr.Winkel Kuiper,E. medewerker 2016) juli 1 (tot Winkel medewerker F.Knot, Winkel Mevr. B. van der Klooster, medewerker september) (vanaf Winkel medewerker Mevr.Keulen, J.van Winkel medewerker Mevr.Keulen, J.van september) 1 (tot Winkel medewerker Jong, de M. Mevr. (tot1 februari) Mevr. C. Hoeve, medewerker Winkel Winkel medewerker Mevr.Groen, A. Winkel Mevr.Gebing,medewerker L. Winkel Mevr.medewerker J. Emerson, Winkel medewerker Seidlitz, Schmidt Dutilh-von H.M. Mevr. Winkel Mevr.I.Deenik-de Ru,medewerker Winkel P.medewerker Broekman, Winkel medewerker Mevr. C.H. Borkent,

Vliegwerk Mevr. P. Woudsma, docent Kunst & juni) 1 (vanaf Witteveen R.M Mevr. drs. A. Wilhelmus-Koning oktober) 1 (per Vlot C. Vernooy B. H.Siebenga Mevr.T.september) 1 (vanaf Sengers Mevr.Schreuder A. Mevr. R. Roebbers Ram M.M. Mevr. Vliegwerk & Kunst Mevr. L. Oostdam, docent Vliegwerk & Kunst docent Nibbering, A.M.E. Mevr. Middelburg R. Mevr. drs. D.B. Lentz Lee der van K. Launspach Mevr.E. maart) 15 (vanaf Landsberg M. Marle Kodde-van Mevr.A. Mevr.Hoogland-Snackers A. Mevr. L. ’t Hooft-van der Linden Mevr. E. Hoekstra Mevr. B. van Heurn Franceschini G. Mevr. P. van Graafeiland Caron B.C. Bruin de M. Mevr. P.M.Broekens Boer de M. Mevr. december) 31 P. (tot Bakker Alkemade A.J.Q. Rondleiders &museumdocenten Nadia Kersten: lid Kersten: Nadia secretaris Doorlag: Gerda voorzitter Mulder: Eric De ORwasin2016 alsvolgtsamengesteld: worden iste Museum, geacht gekozen Teylers van de Ondernemingsraad van het Reglement 9van artikel dieconform verkiezingen 1kandidaat, Ermelddezich uitgeschreven. 2017 alsOR-lid, Mulderper1januari Omdat Eric werden aftrad er en het Labwerden Lorentz besproken. Teylers Pieter van Huis enhet exploitatieplan de exploitatiebegroting het opleidings-enontwikkelingsplan,beleid, het vrijwilligersbeleid, dewijziging het openingsuren, personeels- van de vakantieregeling, het beleidbij kassamedewerkers, van tentoonstellingen, van openingen defunctie deinvoering van ken, eninternetvergoeding, detelefoon– defunctioneringsgesprek het handboek, ORBA dewerkdruk, centrale, - detelefoon Op 13 plaats,waarin junivond deachterbanraadpleging vergaderd. Toezicht van keer, deRaad enerwerd van éénkeer met devoorzitter Het zes overleg vergaderde met vond dedirectie 4maalplaats,deraad opdeagenda. structureel besproken.de functieomschrijvingen stond Het BHV/CHV-plan het opleidings-enontwikkelingsplan en beveiliging, dewerkdruk, opdeafdeling defunctioneringsgesprekken handboek, ORBA zaken het werden personele nieuwehet van deinzage van gebied Teylers LabenPieter enICT.Lorentz Huis,deErfgoedinspectie, Op van het ontwikkelingenlaatste restauratie gebied), de opfinancieel 2015,financiële zaken (jaarrekening prognoses, nieuwe Erfgoedwet, haddenin2016 deOR: van deaandacht De volgende onderwerpen deMuseumCAO.handboek van inhet referentie- staat zoalsbeschreven functies enwaarderingen, voor de het het beschrijven van format van voor hetverzoek gebruik positiefadviesuitover het instemmings- bracht De Ondernemingsraad over enoplossen. detoekomst helpensignaleren te enomknelpunten denken ommee te indeorganisatie rol vervult die eenbelangrijke Teylers deCAO heeft MuseumeenOndernemingsraad, Conform Ondernemingsraad

- 70 TENTOONSTELLINGEN PAPIERRESTAURATIE COLLECTIEBEHEER AFDELING KUNST NUMISMATIEK ARCHIEF ORGANOGRAM PER 31 DECEMBER 2016 DECEMBER 31 PER ORGANOGRAM WETENSCHAPPELIJKE ONTSLUITING COLLECTIES WETENSCHAP AFDELING WETENSCHAP TENTOONSTELLINGEN BESTUUR /DIRECTIE RAAD VAN TOEZICHT PRODUCTIE TENTOONSTELLINGEN DIGITALISERING &FOTOGRAFIE MARKETING &COMMUNICATIE A PUBLIEKSONTVANGSTEN FDELING PUBLIEKSZAKEN AFDELING PARTNERS &BEGUNSTIGERS EDUCATIE GEBOUWENBEHEER &FACILITAIR FINANCIËLE ADMINISTRATIE & PERSONEEL &ORGANISATIE MUSEUMCAFÉ (EXTERN) COMMERCIËLE ZAKEN AFDELING ZAKELIJK SYSTEEMBEHEER SECRETERIAAT BEVEILIGING WINKEL

71 EXTERNE ACTIVITEITEN EN PUBLICATIES VAN MEDEWERKERS BIJLAGEN 9 september Gent(België), congres, medals, lezingtijdens FIDEM- Whodunnit? Hiddenhintson 24 september. Kennemerland, Santpoort, deNumismatische Kring van bestaan jarig het veertig van de bijeenkomst gelegenheid ter tijdensFeestrede deopeningvan FIDEM Federation Medal Art bij deInternational Gedelegeerde voor Nederland Musea bij deMuseumvereniging SectieHistorische Secretaris Jan Pelsdonk Amsterdam, 1juni maken, Reinwardt Academie Workshop Boekensteunen Nederland Restauratoren van tijdschrift Redactielid Ewout Koek Amsterdam, 9februari Hout- enMeubileringscollege Gastles CollectieHulpverlening, Amsterdam van Universiteit Erfgoed, Cultureel van en Restauratie deopleidingConservering van het post-initiëlevan traject Lid eindexamencommissie CollectieNoodplan groep Nationale Project-Bestuurslid Nederlandse Museumvereniging de van en Facilitymanagement sectieVeiligheidszorgBestuurslid Robien vanGulik Haag, 25oktober de 19de eeuw,lezingRKD,Den vanJan Weissenbruch. DeVermeer 15 september Amsterdam,Universiteit VrijeMuseum, gastcollege inTeylers230 jaartentoonstellen Kunsthistorici de Vereniging Nederlandse van sectiemuseavan Bestuurslid De Negentiende Eeuw Redactielid tijdschrift Cultuurfonds Bernhard Prins kunst, Lid adviescommissiebeeldende Terry vanDruten EXTERNE ACTIVITEITEN Au CourantAu ,

Abcoude Voorzitter Cultuurhuis Stichting HaarlemCultureel Automatisering Beheerstichting Waarnemend Penningmeester Wieske Wijngaards Haarlem Toezicht van Lid Raad Patronaat, Herman Voogd Haarlem, 27 juli Ontmoetingskerk Schalkwijk, Lezing Teylers Museum, Inholland, 1juni derHulstprijs, Hogeschoolvan Teyler Pieter Tweede Uitreiking TeylerInleiding Pieter bij Codarts Bestuurslid Leiden Universiteit Leerstoelen Teylers Lid Curatorium Board TheMedal Lid Editorial Vlaanderen Dienst ToerismeMeesters, Hefboomproject VlaamseJurylid Toezicht van Lid Raad V-fonds Museumkaart Stichting Bestuurslid MuseumverenigingBestuurslid Marjan Scharloo maart York, New Library, Morgan 5 atThe Institute and TheDrawing Collection Collecting atTheFrick of History for the Center the byCollecting, co-presented of Centuries Drawings: Five het symposium Demandfor , lezingtijdensand HisTime Collectors: Rembrandt Artist 9 januari 33,Groningen, Boteringestraat Oude kerk, Doopsgezinde Prof.dr.van HenkT. Veen, van het afscheid van gelegenheid tijdens het symposium ter Museum inHaarlem, lezing inTeylers tentoonstelling Vinci LeonardoThe makingofthe da Stichting Nederlandse Bestuurslid Tuinen Drawings Master Board Advisory Lid Editorial Michiel Plomp

in: schatvondst 1941’ Loosdrecht envol‘Steengoed met goud:de Jan Pelsdonk Haarlem 2016 Spoorenberg aanTeylers Museum, Deschenking van Bart Spaarne. aanhet Scharloo, Kunst Marjan Jager,Redactie: HansdenHartog Museum) 2016 . Haarlemtent.cat (Teylers e.a.,JanWeissenbruch, Druten van in:Terry Redactie enartikel Terry vanDruten PUBLICATIES en München (2016)en München Watteau. DerZeichner, Frankfurt in: en45entries meesters’ endeoude ‘Watteau Artikel Haarlem (2016) in Teylers Museum,Leidenen Drawings 16th ofthe Century Veldman, Yvonne enIlja Bleyerveld in: catalogusentries Diverse Michiel Plomp (2016) 26-28 aanvulling’ in:DeBeeldenaar40 slavengeld. Eenmalacologische verboden naar geld ‘Van 86-90 in: penning’een achttiende-eeuwse op overslag zeventiende-eeuwse Smeltzing enVestner bij een Andeles,Chevalier,De rol van ‘Anachronisme inpenningvorm. 77-85 Holland48 Tijdschrift in:Historisch valkuilen’ met ‘Verzamelgeschiedenis 16-27, 82 2015Vuosikirja (Tampere 2016) in:Mitalitaiteen framtid’ och historia medaljer: Holländska / jatulevaisuus historia /Hollantilaisetfuture mitalit: and medals:history ‘Dutch Beeldenaar 40(2016) 228-236 in:De leeuwen‘Engelse inGelre’ (2016) 14-18 De Beeldenaar40(2016) Archeologica Naerdincklant 2 The Netherlandish The Netherlandish nr2(2016)

P. 2 Wybrand Hendriks, Portret van Pieter Teyler van der Hulst, 1787

JAARVERSLAG 2016 P. 4 Wybrand Hendriks, De Ovale Zaal, ca. 1800 P. 6/7 Marcus Catesby, The natural history of Carolina, Florida and the Bahama Islands, 1754 P. 15 Caspar Stoll, De uitlandsche dag- en nagt- kapellen P. 16/17 Louis-Gabriel Moreau (1740-1808), Luchtballon boven Saint-Germain, ca. 1783 P. 19 Christian von Mechel, Beklimming van de Mont Blanc door Prof. De Saussure, 1787 P. 20 Charles Laplante (1837-1903) naar Albert Tissandier (1839-1906), Dood van de luchtreiziger La Mountain, 1875 P. 21 Steendrukkerij Morriën & Amand, De Samenstelling en redactie monsterballon van Nadar. Enige bijzonderheden, Froukje Budding Michel Hommel 1865 Irene Start P. 21 Gerrit Jan Michaëlis, Kijk! Dat is een uitvinding van boven de wolken, 1823 Vertaling P. 22 Jan Weissenbruch, De kerk van Saint-Denis te Beverley Jackson, luik, ca. 1860, Rijksmuseum Amsterdam. Michele Hutchison P. 23 Jan Weissenbruch, Aan de Lek bij Elshout, ca. 1854 Art direction P. 24/25 Jan Weissenbruch, De Grutterstraat in Rhenen, Goed Stel Mensen ca. 1850 Vormgeving P. 27 Stephanus Hendrik Willem van Trigt, IJsvogel, Studio Wesseling voor 1897 P. 29 Sydney Parkinson, A journal of a voyage to the Fotografie South seas, 1784 Roy Beusker Fotografie P. 31 Pierre-Joseph Redouté, Les Liliacées, 1802-1816 Merlijn Doomernik PREFACE P. 32/33 Gerrit Battem, Gezicht op een laan leidend naar In Bloei Fotografie een landhuis, ongedateerd Martine Goulmy P. 34 Johann Hieronymus Schroeter, Monique Kooijmans Selenotopographische Fragmente zur genauern Yvonne Kuipers BEELDENREGISTER Maarten Nauw Kenntniss der Mondfläche, ihrer erlittenen Hilde de Wolf Veränderungen und Atmosphäre, sammt den Martijn Zegel dazu gehörigen Specialcharten und Zeichnungen, 1791 Drukwerk P. 36/37 Philips III, koning van Spanje en zijn robstolk echtgenote, Margaretha van Oostenrijk P. 39 William Hamilton, Campi Phlegraei: © copyright 2016 Teylers Museum observations on the volcanos of the two Sicilies, 1776 Teylers Museum Spaarne 16 Rinke Nijburg, Blossom/Birthdayparty, 2002 P. 40/41 2011 CH Haarlem P. 53 & 56 Barent de Bakker, De Grote Electriseermachine van Martunus van Marum in de Ovale Zaal, 023 516 09 60 1800 [email protected] Bijlagen: www.teylersmuseum.nl

P. 57 & 72 Rafaël, Studie voor twee engelfiguren, ca. 1517 @Teylers Facebook.com/TeylersMuseum P. 70 Titelblad Encyclopédie van Diderot en d’Alembert Instagram.com/Teylersmuseum 72