Juiste Zorg Op De Juiste Plek

13 JUNI 2018

WELBESCHOUWD VOORUIT

Samen aan de slag Juiste zorg op de juiste plek

SOCIAAL

thema DOMEIN

Dilemmalogica Adaptieve krijgsmacht Regelluwe bijstand Laat zien welke keuzes Defensie zet de luiken Hoogste tijd voor het je maakt en waarom wijder open basisinkomen 2

21 THEMA SOCIAAL DOMEIN De veranderopgaven in het sociaal domein blijven onverminderd groot. Na aantreding van het kabinet Rutte-III in oktober vorig jaar is in het regeerakkoord extra budget uitgetrokken voor verdere ondersteuning van de transformatie in de jeugdzorg, mantelzorg, beschermd wonen, armoedebestrijding en schuldhulpverlening, etcetera. Wat betekent dit voor de gemeenten en voor welke uitdagingen staan zij de komende tijd?

22 26 30 SPECIALISTISCHE JEUGDZORG PASSEND ONDERWIJS REGELLUWE BIJSTAND In de jeugdhulp is veel werk Gemeenten moeten zorgdra- Over de hele wereld vinden verzet, maar er is ook nog een gen voor alle ondersteuning aan experimenten plaats met berg te doen. Dat concludeert kinderen en opvoeders, inclusief het basisinkomen. Ook in de Transitie Autoriteit Jeugd een goede afstemming daarvan Nederland, waar Wageningen, (TAJ) in haar vierde jaarrap- met het onderwijs. De school zorgt Tilburg, Utrecht, Nijmegen, portage. Belangrijk punt van voor onderwijsondersteuning, de Deventer en Groningen aandacht voor de komende tijd: gemeente voor extra zorg. Door proeven doen met varianten de specialistische jeugdzorg. een goede afstemming van onder- daarop: een regelluwe bijstand Financieel verloopt die nog wijsondersteuning en zorg is die mensen veel meer vrijheid niet vlekkeloos. maatwerk mogelijk. moet geven.

nr. 13 | 2018 3 INHOUD

10 14 18 DILEMMALOGICA KRIJGSMACHT IN TRANSITIE OVERHEID ALS PLATFORM Een open en transparante overheid De krijgsmacht ontwikkelt zich Ook in het sociaal domein kan maakt contact met burgers en als een flexibele, veelzijdige de overheid als platform een rol andere stakeholders, benoemt en technologisch hoogwaar- spelen. Dat betekent een wezenlijk dilemma’s en laat zien hoe ze dige organisatie. In cocreatie nieuwe manier van werken: niet tot een besluit is gekomen. Zo met het bedrijfsleven wordt meer alleen inkopen en uitbeste- ontstaan begrip en draagvlak in nuttige technologie ontwik- den, maar voorwaarden scheppen, de samenleving, ook als overheids- keld. Om operationeel op sterkte uitnodigen en faciliteren. Synergie beleid impopulair is of nadelig te blijven is uitwisseling van creëren tussen eigen activiteiten, uitvalt. In Den Haag is men er druk personeel met de civiele wereld commerciële diensten en de vrijwil- mee bezig: dilemmalogica. is onvermijdelijk. lige inzet van burgers.

Rubrieken Columns Van onze kennispartner 7 In het nieuws 41 Thema sociaal domein 6 Kees Versteegh Opvallers en aandachtstrekkers Personen met verward gedrag Generatiewisseling 28 A+O fonds Thema sociaal domein Gemeenten 25 Thema sociaal domein 42 Arwin van Buuren Mantelzorgers 20 Uitvoerder van het Jaar Waardig ouder worden Nascheiding

Thema sociaal domein 34 Thema sociaal domein 44 Kees Jansen Nationaal Preventie Akkoord 51 Armoedebestrijding Gaswinst of gasloos?

36 Thema sociaal domein 47 Thema sociaal Vindplaats van Schulden domein Social Challenge 38 Thema sociaal domein Beschermd wonen 48 Notadokter Goede opening

nr. 13 | 2018 Dit is Carmen. Zij houdt afstand. In het verkeer én in haar rol als toezicht houder bij een zorginstelling. Maar het is altijd gepaste afstand. Carmen rijdt haar Raad van Bestuur niet in de wielen, maar ze bewaakt wel kritisch en nauwgezet de koers. Altijd op de hoogte van alles wat relevant is. Want afstand is bij haar nooit achterstand.

- Bestuur en toezicht - Teams en leiderschap - Strategische personeelsplanning - Zelforganisatie - Selectie- en plaatsingsprocessen - Rol- en talentgericht werken - Reorganiseren en flexibiliseren - Professionaliseren

EDITORIALAsha Narain is hoofdredacteur van Publiek Denken Integrale aanpak

De veranderopgaven in het sociaal domein blijven onverminderd groot. Na aantreding van het kabinet Rutte-III in oktober vorig jaar is in het regeerakkoord extra budget uitgetrokken voor verdere ondersteuning van de transformatie in het sociaal domein. Vooral armoedebestrijding en schuldhulpverlening staan hoog in de prioriteitenlijst. Waarschijnlijk is dit mede te danken aan de documentatieserie Schuldig (2016) over de schuldenproblematiek in Amsterdam- Noord (2016). Meer dan een miljoen Nederlanders leefden massaal mee en armoede kreeg een gezicht. Na het zien van de serie besloot journalist Jesse Frederik van De Correspondent onderzoek te doen naar de schuldenindustrie in Nederland. Volgens Frederiks is het een buitengewoon onrechtvaardig systeem waarin schulden snel escaleren. Bijvoorbeeld een verkeersboete van 400 euro kan na twee aanmaningen oplopen tot 1200 euro. In januari jongstleden concludeerde de Nationale ombudsman, na een verkennend onderzoek, dat gemeenten betere hulp moeten kunnen bieden aan inwoners met problematische schulden; de gemeentelijke schuldhulpverlening is niet altijd laagdrempelig en breed genoeg. Op 26 september verschijnt Publiek Denken met een interview met Reinier van Zutphen, ombudsman, die de followup van het onderzoek met onze lezers deelt. Het kabinet besloot de komende drie jaar 80 miljoen euro vrij te maken voor een nieuwe aanpak van schulden. Om knelpunten weg te nemen heeft staatssecretaris Van Ark van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 40 actiepunten gepresenteerd. Volgens experts is dit niet genoeg om de kern van het probleem aan te pakken omdat schuldhulpverlening een gemeentelijke verantwoordelijkheid blijft. Hoe kunnen gemeenten preventief handelen en schulden in een vroeg stadium signaleren? Zij kunnen het in ieder geval niet zonder medewerking van bedrijven en maatschappelijke organisaties. Volgens Stichting BKR kosten betalingsachterstanden onze samenleving jaarlijks 11 miljard euro. Ze zijn gestart met de pilot Vindplaats van Schulden, een beveiligd informatiesysteem tussen de gemeente en schuldeisers, waarin betalingsachterstanden zijn opgenomen. Deze gegevens worden gebruikt door wijkteams of andere hulpverleners om een gesprek aan te gaan en hulp te bieden. Een andere vorm van samenwerking is de aanpak Vroeg Eropaf , waarin nutsbedrijven, woningbouwcorporaties en zorgverzekeraars achterstallige betalingen vroegtijdig in kaart brengen om zo te voorkomen dat ernstige financiële problemen ontstaan. Deze aanpak werkt. Het ministerie van SZW kijkt nu of deze landelijk ingevoerd kan worden. Bij schulden blijven preventie en vroegsignalering lastige vraagstukken. Wanneer grijp je in (zonder iets op te leggen) en wat is de beste weg om te bewandelen? Duidelijk is dat het een integrale aanpak vereist want er is vaak meer dan één reden waarom iemand de eindjes niet meer aan elkaar kan of wil knopen.

nr. 13 | 2018 6

IN HETKees Versteegh is journalist NIEUWS bij NRC Handelsblad Generatiewisseling

Door alle beschouwingen over mei ´68 was het vraagstuk van breuklijnen en gene- ratiewisselingen weer actueel. Hoe zit dat met misschien wel het meest bedaarde deel van de natie, ‘s lands ambtenarendom? Vast staat dat een aantal smaakmakers van een generatie reeds zijn vertrokken (Joris Demmink) of dat ergens in het komend decennium gaan doen (Dick Schoof, Mark Frequin). Wie vult het gat? En welke rol spelen politieke formaties als PVV en Forum voor Democratie daarbij? Worden zij buiten de deur gehouden als belicha- ming van de nieuwe ‘revolte’? Bekende topambtenaren zoals Hans Vijlbrief (Financiën) en (wat verder terug) Kajsa Ollongren (AZ) lieten zien dat met name enigszins technocratische managers met D66-achtergrond het gat vullen en vulden. Hetzelfde geldt voor partijlozen als Paul Huijts (AZ). Politieke nieuwkomers als LPF, PVV en FvD houden vooralsnog afstand. Hun vijan- digheid jegens de vierde macht als onderdeel van ‘het kartel’ en ‘de elite’ is overbe- kend. Legendarisch is de botsing in 2002 tussen LPF-minister Eduard Bomhoff en VWS-topambtenaar Peter van Lieshout (een ‘plansocialist’ en ‘linkse planner’, in de ogen van de minister). Omgekeerd was er het opzienbarende vertrek in 2011 van directeur-generaal Annemieke Nijhof (IenM) vanwege de gedoogrol van de PVV in het eerste kabinet-Rutte. Toch is Nederland pas Nederland als dieperliggende, depolitiserende reflexen hun werk doen. Er zijn aanwijzingen dat de reflex van ‘mee-veren’ met revolutionaire aanvechtingen in plaats van frontale bestrijding ervan, zoals premier Piet de Jong in ‘68 deed, zich nog steeds doet voelen. Enkele maanden geleden benoemde Binnenlandse Zaken topadvocaat Jan Louis Burggraaf (partner bij Allen&Overy) tot lid van de afdeling klachtenbehandeling van de Commissie van Toezicht op de In- lichtingen- en Veiligheidsdiensten. Burggraaf is prominent lid van FvD, en volgens Thierry Baudet ‘ministerskandidaat in een FvD-kenniskabinet’. Even interessant was wat er in april in Den Helder gebeurde Chris Jansen, raadslid voor de (als gematigd bekend staande) PVV in Almere, was korte tijd kandidaat voor de zware wethouderspost van Financiën in de marinestad. Jansen, tevens lid van de PVV-fractie in de Provinciale Staten van Flevoland, zou de eerste PVV-wethouder van Nederland worden. Zijn kandidatuur verdampte al snel in de politieke opwinding daarover. Toch zou het goed kunnen dat de gebeurtenissen rond Burggraaf en Jansen, achteraf bezien, de opmaat waren voor openingen in het bestuurlijk en ambtenarenapparaat voor nieuwe politieke krachten.

nr. 13 | 2018 7

Tekst Maurits van den Toorn

In de rubriek In het nieuws neemt Publiek Denken de actualiteit van de afgelopen IN HET NIEUWSdrie maanden door. Wat zijn de opvallers en aandachtstrekkers? Formatiedocumenten: niet/wel/niet?

Het is dat het een al langer bestaand begrip is, anders had ‘dividendbelas- ting’ grote kans gemaakt om woord van het jaar te worden. De meest omstreden maatregel die het kabinet heeft aange- kondigd was opnieuw goed voor een langdurig debat. Dit keer ging het over de vraag of er tijdens de formatie stukken waren geweest waarover de coalitiepart- ners hadden gesproken. Volgens Rutte waren er ‘naar zijn beste weten’ geen stukken. Na een WOB-verzoek bleek dat die er wel degelijk waren, maar ze moesten wat hem betreft geheim blijven in het belang van het formatieproces. Uiteindelijk werden ze ‘bij wijze van eenmalige uitzondering’ toch openbaar gemaakt. De verdediging van de premier dat het niet om formatiedocumenten ging, De verdediging van minister-president Rutte werd door de oppositie niet overtuigend gevonden maar om documenten van de VVD – partijstukken dus – mag naar de letter veel mensen ook niet in. Gevolg was kwam de volgende dag met een opvallend van de wet kloppen, maar werd niet een motie van afkeuring die het met 76 scherp commentaar met daarin de overtuigend gevonden. En dat de stemmen tegen (inclusief die van de SGP) zinsnede ‘meneer Rutte, probeert u het man-met-het-ijzeren-geheugen zich dit nét niet haalde. Ook de reacties na afloop eens met de waarheid’. Kortom: een over zo’n omstreden onderwerp niet waren vernietigend. Zelfs het keurige, afgang, om het maar eens in gewone meer wist te herinneren, wilde er bij liberaal georiënteerde NRC Handelsblad mensentaal te zeggen.

Digitaal fiasco Om nog even bij het werkterrein van minister 200 miljoen euro aan gespendeerd en zou er bij zijn voorgangers ontstaan. De kwestie is dan ook Dekker te blijven: zoals veel bewindslieden voor ongewijzigde voortzetting voor dit jaar nog eens vooral hoe hij de zaak tot een oplossing weet te hem en naar te vrezen valt ook veel opvolgers 20 miljoen extra nodig zijn. De opmerking van de brengen. Daarmee is hij in ieder geval verstandig wordt ook hij geconfronteerd met een uit de hand minister in zijn brief aan de Kamer dat ‘de schaal begonnen door eerst te gaan praten met de Raad gelopen ict-project. Het gaat om het digitalise- en complexiteit van het programma zijn onder- voor de Rechtspraak over de voorgestelde nieuwe ringsproject Kwaliteit en Innovatie van de rech- schat’ is gezien deze bedragen als het understate- en eenvoudigere opzet van het project. Ook zal terlijke macht. Het is met recht een bodemloze ment van het jaar te beschouwen. De problemen hij zich, conform het advies van de onderzoekers put te noemen: werden de kosten bij het begin in zijn Dekker als verantwoordelijk bewindsman die de gang van zaken onder de loep hebben 2012 op 7 miljoen euro geraamd, inmiddels is er formeel aan te rekenen, maar zijn ten tijde van genomen, actiever met het proces bezig houden.

nr. 13 | 2018 8

De molensteen die Belastingdienst heet In het nieuws

gebruikten onlangs De Telegraaf om het kabinet en hun opvolger Menno Snel op te roepen meer geld uit te trekken om de problemen op te lossen. Die problemen – slecht functionerende ict, ontbreken- de deskundigheid door het vertrek van (te) veel mensen – zijn zo groot dat Snel onlangs aan de Kamer meldde dat hij de lopende modernisering annex reor- ganisatie niet wil versnellen, maar juist vertraagt omdat de dienst het tempo van de veranderingen niet aankan. Inderdaad iets om je zorgen over te maken. Meer geld lijkt niet zozeer de kwestie, het is eerder het ontbreken van voldoende mensen met de juiste kennis en ervaring. Meer betalen om de benodigde deskundigheid in huis te halen helpt misschien wel iets, maar op een moment dat de Staatssecretaris van Financiën Menno Snel economie draait als een tierelier kunnen specialisten op het gebied van ict en fisca- Staatssecretarissen van Financiën zijn wel frequent in de Kamer en in de media liteit overal aan de slag. En de Zuidas doorgaans niet de meest in het oog verschijnen, dan is er beslist iets aan de heeft nu eenmaal meer glamour dan de springende bewindslieden van een hand. Zo ook nu, want de problemen Belastingdienst, dat kan geen staatsse- kabinet. Degelijke figuren die verant- bij de Belastingdienst houden aan en cretaris leuker maken. De problemen bij woordelijk zijn voor een hoogst belang- een oplossing is nog niet in zicht. Twee de dienst zullen hem en het hele kabinet rijk maar in veler ogen saai en weinig oud-staatssecretarissen van Financiën vast nog geruime tijd als een molensteen geliefd onderwerp: belastingen. Als ze (Willem Vermeend en Steven van Eijck) om de nek blijven hangen.

Individuele voorwaardelijke invrijheidstelling Ligt het aan de tijdgeest of aan de strafrechtadvocaten en directeur beschouwer? Het kabinet lijkt in Sjef van Gennip van Reclassering ieder geval voor veel voorgestel- Nederland – aan het woord die de maatregelen weinig handen op betuigen dat de maatregel onver- elkaar te krijgen. Neem het wets- standig is en niet de verhoopte voorstel voor individuele voorwaar- effecten zal hebben, zoals gecivili- delijke invrijheidstelling dat minister seerder gedrag van gedetineerden. Dekker voor Rechtsbescherming Bovendien is het verminderen van onlangs voor consultatie heeft vrij- de straf sinds een aantal jaren al gegeven (een van de eerste voor- geen automatisme meer, herhaal- nemens uit het regeerakkoord delijk worden gevangenen juist niet dat het tot concreet wetsvoorstel vervroegd vrijgelaten. Het is typisch heeft gebracht). De essentie van een kwestie waarbij, net zoals bij het voorstel: er komt een einde tbs, simpel gezegd de ratio van de aan dat standaard een derde van deskundige en de emotie van de Het wetsvoorstel individuele voorwaardelijke invrijheidstelling is onverstandig, de opgelegde strafmaat wordt kiezer tegenover elkaar staan. De vinden critici kwijtgescholden. De media, van kans is dan ook groot dat het wets- links tot rechts, laten een breed voorstel het uiteindelijk in de Kamer palet van critici – waaronder wel zal redden.

nr. 13 | 2018 9 In het nieuws En wederom: geen rekeningrijden Polderen over specialistische

In het eerste kwartaal dit jaar nam zorg de filedruk toe met 25 procent Gelukkig gaan er ook wel eens dingen goed, soms – of misschien zelfs wel vaak – buiten de schijnwer- pers. Zo slaagde minister Bruins voor Medische Zorg en Sport er in Minister van Nieuwenhuizen van die manier de files te bekorten. betrekkelijke stilte in een akkoord Infrastructuur en Waterstaat gaat niet Jammer genoeg lijken de minister en de te sluiten met de organisaties van akkoord met het Amsterdamse voorstel wethouder langs elkaar heen te praten: ziekenhuizen, specialisten, verple- om een vorm van tolheffing in te voeren. de minister kijkt naar de problemen op gend personeel, zorgverzekeraars Ze weigert de wet hiervoor aan te passen, de snelweg, terwijl de wethouder met een en de patiëntenfederatie over het waarmee het nogal plotseling opgedoken stad zit waarin het verkeer steeds vaker en behouden van de kwaliteit van de Amsterdamse idee – weinig meer dan een steeds langer vastloopt. Verkeerskundigen medisch-specialistische zorg. Het proefballonnetje, lijkt het – bliksemsnel wijzen er dan ook al sinds vele jaren op dat is het resultaat van een klassiek weer ten grave kon worden gedragen. De een vorm van betalen voor autogebruik op staaltje polderen tussen acht Amsterdamse wethouder Litjens rekende den duur onvermijdelijk is, misschien nog partijen dat in communicatiejar- kennelijk op de aankondiging in het wel eerder in de steden dan op de snelweg. gon gaat over ‘een beweging naar regeerakkoord dat er pilots mogelijk zijn Minister van Nieuwenhuizen schaart zich de juiste zorg op de juiste plek door ‘om ervaring op te doen met alternatieve echter in de lange rij van verkeersminis- de juiste professional op het juiste vormen van vervoer en betaling’, maar ters die het probleem vooruit wenst te moment en tegen de juiste prijs’. Die verkoos daarbij de zinsnede ‘zonder dat schuiven. De vraag is hoe lang dat nog ‘juiste prijs’ – uiteindelijk gaat het dit leidt tot een systeem van rekeningrij- gaat: in het eerste kwartaal dit jaar nam de zoals altijd vooral om het geld – wil den’ niet te zien. De minister had dit filedruk toe met 25 procent. ‘Alarmerend,’ zeggen dat de groei van de uitgaven overigens begin dit jaar ook al letterlijk aldus ANWB-directeur Van Bruggen aan medisch-specialistische zorg zo gezegd, ze ziet meer in maatregelen onlangs in De Telegraaf. ‘En dat is nog maar worden afgeremd tot maximaal als het sneller inzetten van bergers om op het begin van veel ellende.’ 0,8 procent in 2019, wat vervolgens moet afnemen tot 0 procent in 2022. Wel wordt er in dezelfde periode 425 Gedoe rond Participatiewet miljoen euro uitgetrokken voor het inzetten van professionals buiten Staatssecretaris Van Ark van SZW verwekte gaan vallen weinig of geen aanvullend pensioen de muren van het ziekenhuis, voor reuring met haar aankondiging dat ze de Partici- op. Omdat regeren vooruitzien is, meldt Van Ark in investeringen in innovaties en voor patiewet wil wijzigen. Voor ongeveer elfduizend haar document dat de maatregel in 2050 – over gehandicapten die nu via deze wet regulier werk 32 jaar dus – een structurele bezuiniging van 500 hebben, krijgen de werkgevers subsidie van de miljoen euro oplevert. Het is een waar kunststuk: gemeente als hun productiviteit lager is dan die meer inkomen en toch een bezuiniging. van ‘normale’ werknemers. Van Ark wil dit veran- Het is niet voor het eerst dat er gedoe rond de deren in een loonaanvulling uit de bijstand, zodat Participatiewet ontstaat. Herinneren we ons nog het voor werkgevers minder rompslomp oplevert het akkefietje met PvdA-Kamerlid Moorlag, die als ze gehandicapten in dienst nemen. Het gevolg: een uitzendconstructie had bedacht om meer meer gehandicapten komen aan het werk. Vol- gehandicapten tegen lagere loonkosten aan werk Er wordt de komende jaren 425 miljoen euro gens het rekenvoorbeeld dat de staatssecretaris in te helpen? De vakbonden, de gemeenten en de uitgetrokken voor het inzetten van professio- het document Hoofdlijnennotitie Loondispensatie organisaties van arbeidsgehandicapten zijn tegen nals buiten de muren van het ziekenhuis Participatiewet geeft, gaat hun inkomen er door het voorstel van Van Ark. Het is een mooie gele- deze maatregel ook nog eens flink op vooruit. genheid om de staatssecretaris en het kabinet te het financieren van de afbouw van Maar: een deel van de gehandicapten heeft geen framen als een werkgeverskabinet, vooral omdat capaciteit in ziekenhuizen. Het is recht op deze loonaanvulling, als ze een werkende de maatregel wordt genomen op verzoek van vooralsnog een onderhandelaarsak- partner hebben bijvoorbeeld. Ze krijgen dan alleen VNO-NCW en MKB Nederland. Jammer ook dat de koord, maar de deelnemende orga- hun ‘loonwaarde’ betaald, ook als die onder het nieuwe regeling volgens het Centraal Planbureau nisaties leggen het met een positief wettelijk minimumloon zakt. Bovendien bouwen niet of nauwelijks tot meer banen voor gehandi- advies aan hun achterbannen voor. álle gehandicapten die onder de beoogde regeling capten leidt.

nr. 13 | 2018 10 Welbeschouwd

nr. 13 | 2018 11 Welbeschouwd

‘Soms is er geen goede oplossing en moet je kiezen tussen twee kwaden’ Dilemmalogica

Tekst Marc Notebomer Beeld Aad Goudappel Een open en transparante overheid maakt contact met burgers en andere stakeholders, benoemt dilemma’s die ze tegenkomt en laat zien hoe ze tot een besluit is gekomen. Zo ontstaan begrip en draagvlak in de samenleving, ook als over- heidsbeleid impopulair is of nadelig uitvalt. Het klinkt bijna utopisch maar in Den Haag is men er druk mee bezig. ‘Ik wil af van de energie die wordt gestoken in doelredeneringen. Het maakt je blind voor wat anderen willen en belangrijk vinden.’

an het woord is Stephan Schrover, ‘Je moet als directeur-generaal van de Rijksvoorlichtingsdienst (Algemene overheid duidelijk Zaken) en voorzitter van de Voorlichtingsraad (VoRA), het overleg- zijn over wat je wel Aen adviesorgaan van de departementale direc- of niet kunt’ teuren Communicatie. ‘Bij communicatie door de overheid ging het de afgelopen jaren vooral over taakstellingen,’ zegt hij. ‘Over de bedrijfs- voering en de organisatie van communicatie. Dat stand worden gebracht en dat er herkenbaar was nodig, maar we kijken nu meer naar het vak wordt gecommuniceerd. Het betekent ook dat zelf en hoe het ambtelijk vakmanschap erdoor de overheid duidelijk is over de keuzes die ze kan worden versterkt. Daarbij komt een aantal heeft gemaakt en over de dilemma’s die daarbij nieuwe thema’s aan bod, zoals gedragskennis een rol spelen. Verder is van belang om met en de betekenis van beeld. Een derde, belangrijk burgers in gesprek te gaan en uit te vinden thema is dilemmalogica.’ welke zorgen en onbehagen er bij hen leven. De meeste mensen hebben een basale welwillend- Wajong heid om mee te werken met de overheid, maar Bij dilemmalogica gaat het er volgens Schrover dan moet er wel rekening worden gehouden met om dat het contact tussen overheid en burgers wat we procedurele rechtvaardigheid noemen. verbetert. ‘Dat openheid en transparantie tot Dat wil zeggen dat mensen hun tevredenheid

nr. 13 | 2018 BESTE AMBTENAAR 2018

van 2018 werkt met overtuigings- kracht en passie voor de publieke zaak. Deze vakman of -vrouw doet dit met lef en professionele flair en weet mensen aan boord te krijgen. Hij of zij is een verbinder van binnen en buiten, boekt resultaten en gaat effectief te werk in een complex krachten- veld. Wie volgt Hedzer Pathuis op en Jouw collega nomineren is een mag zichzelf straks de Beste kleine moeite: ga naar Ambtenaar 2018 noemen? Dat publiekdenken.nl/evenemen- mag jij mede bepalen. Nomineer ten/top-100. Vul het formulier in een collega waarvan jij vindt dat en laat ons weten waarom jij vindt zijn of haar prestaties noemens- dat jouw collega in de voetsporen waardig zijn. De Beste Ambtenaar van Hedzer Pathuis mag treden.

publiekdenken.nl/evenementen/top-100 @ Publiek Denken #PDtop100 13 Welbeschouwd

kweek je begrip, aldus Schrover. ‘Zoals president ‘Bied burgers Obama bij de kritiek op inzien van emailverkeer perspectief en kijk door de veiligheidsdiensten een paar jaar geleden. Hij zei: ‘100 Procent privacy kan ik niet garande- wat je wel samen ren. En 100 procent veiligheid ook niet. Binnen die op kunt lossen’ bandbreedte moeten we opereren.’ VoRa Een overheid die open en transparant communi- ceert en burgers en andere stakeholders betrekt Stephan bij (de wijze waarop) besluiten worden genomen... Schrover het is klinkt ideaal maar hoe zorg je er nu voor dat een en ander praktisch vorm krijgt? Voor Stephan Schrover (49) alle duidelijkheid, zegt Schrover, dilemmalogica is sinds 2015 direc- is geen pet project van Algemene Zaken. ‘Andere teur-generaal van de ministeries zijn er even hard mee bezig, zoals Rijksvoorlichtingsdienst. primair baseren op hóe een kwestie is afgehan- Financiën en Infrastructuur en Waterstaat, en In die hoedanigheid is deld, ook als de uitkomst in het eigen nadeel is. ik heb het onderwerp met alle SG’s besproken. hij verantwoordelijk voor Neem bijvoorbeeld de Wajong, waarmee ik in mijn Het heeft immers niet alleen consequenties voor de woordvoering van tijd bij SZW te maken kreeg. Toen er gesproken communicatie maar juist ook voor de manier de minister-president, werd over strengere criteria is Sociale Zaken waarop beleid wordt gemaakt en hoe je de uitvoe- het kabinet en het eerst in gesprek gegaan met Wajongers zelf. En ring organiseert: hebben mensen beeld, maken ze Koninklijk Huis. Schrover wat bleek: die waren ook niet tevreden met de het mee? Verder neemt dilemmalogica in het jaar- is voorzitter van de bestaande regeling. Samen met hen is vervolgens programma van de VoRa een belangrijke plaats in. Voorlichtingsraad, het een nieuwe regeling tot stand gebracht. In het We zijn nu ervaring aan het opdoen. Straks willen overleg- en adviesorgaan huidige kabinet zien we meer bewindslieden die we concrete handvatten bieden op basis van wat van de departementale in deze geest contact maken en met de samenle- zich in de praktijk heeft bewezen. Zo willen we het directeuren Commu- ving nieuwe perspectieven vinden als het schuurt vakmanschap versterken en meer houvast bieden nicatie. Hij studeerde en lastig is, zoals de ministers Slob, Wiebes en om sterker contact te maken.’ politieke wetenschappen Van Nieuwenhuizen bijvoorbeeld hebben laten Schrover wil af van de energie die in ‘doelredene- en werkte eerder bij de zien bij respectievelijk de achterstanden in het ringen’ wordt gestoken: de traditionele manier ministeries van Financiën onderwijs, de gaswinning en vliegveld Lelystad. Ze van communiceren, waarbij een genomen beslis- en Sociale Zaken. leggen hun oor te luisteren en horen de angsten sing het uitgangspunt is en de bijbehorende en bezwaren die er leven. Dat vinden mensen erg verklaring daarop wordt aangepast. ‘Dat maakt belangrijk – en dat ze laten zien wat er met die je blind voor wat anderen willen en belangrijk inbreng wordt gedaan.’ vinden, het enorme potentieel aan oplossingen.’ Een ander aspect is duidelijk zijn over wat je als Hij realiseert zich dat zo’n andere manier van overheid wel of niet kunt. Schrover: ‘Op de gevel werken lastig kan zijn. ‘Maar het geeft ook een van het oude stadhuis in Den Haag staat: Ne gevoel van opluchting. Er ontstaat een andere Jupiter quidem omnibus, zelfs Jupiter kan het niet dynamiek waarbij de ene partij zich kwetsbaar iedereen naar de zin maken. Soms is er geen goede opstelt en de andere hem niet meteen de maat oplossing en heb je geen andere mogelijkheid dan neemt.’ Met nadruk: ‘Het is geen kwestie van een te kiezen uit twee kwaden. Dan is het van belang goednieuwsshow opvoeren of spindoctoring. Zoals om een perspectief te bieden en te kijken: wat gezegd, als overheid kun je het niet iedereen kunnen we in dit geval wel samen oplossen?’ naar de zin maken, maar je kunt wel laten zien Als je op mensen afgaat, transparant bent over welke afwegingen je hebt gemaakt en dat je zaken je dilemma’s en - indien nodig - om hulp vraagt, serieus hebt genomen.’ n

nr. 13 | 2018 14 vooruit

nr. 13 | 2018 15 Vooruit

kop/kader kop1 body/body kader

Adaptieve krijgsmacht put meerwaarde uit buitenwereld Defensie zet luiken wijd open

Tekst Pieter van den Brand Beeld Defensie De krijgsmacht is in transitie naar een flexibele, veelzijdige en technologisch hoogwaardige organisatie. Cocreatie met het bedrijfsleven levert nuttige technologie op. De uitwisseling van personeel met de civiele wereld is onvermijdelijk om het operationeel vermogen op sterkte houden.

nr. 13 | 2018 16

et kabinet gaf in maart in de Defensienota

vooruit aan dat het na jaren van bezuinigingen ‘Defensie moet Landmacht ontwikkelt weer in de krijgsmacht wil investeren de balans innovatieve technolo- (jaarlijks tot anderhalf miljard euro). De noodzaak is evident. We leven in een door herstellen tussen gie met de markt Hterrorisme en cyberaanvallen geplaagde wereld. Een aantal officieren van de Koninklijke Poetins Rusland straalt een agressieve machtspo- ondersteunen- Landmacht volgde zo’n anderhalf jaar litiek uit. Het Midden-Oosten - met Syrië als brand- de en gevechts geleden workshops aan de Internet of haard - blijft onrustig. Vanuit Noord-Afrika werpt Things Academy in Rotterdam. Op basis failed state Libië een schaduw van geweld richting capaciteit’ van hun ervaringen in Afghanistan en Mali Europa. Het complexe en dynamische wereldtoneel gaven de officieren aan behoefte te hebben noopt, zoals de Defensienota het noemt, tot een aan een device, waarmee ze een terrein ‘Adaptieve Krijgsmacht’. in de gaten kunnen houden waar ze geen ‘De instabiliteit in de wereld neemt toe. Veiligheid zicht op hebben. Binnen drie maanden tijd wordt een steeds groter issue,’ zegt plaatsvervangend werd samen met KPN een IoT-apparaatje Commandant Landstrijdkrachten generaal-majoor ontwikkeld en getest dat bewegingen en ra- Kees Matthijssen. ‘Onze organisatie moet sneller krijgsmacht terug te keren. We diosignalen meldt: de Milsenz. ‘Binnenkort kunnen reageren en anticiperen en zich op tijd aan hebben nu een gesloten perso- krijgen we de eerste serie geleverd,’ zegt kunnen passen om berekend te zijn op haar taken, neelssysteem, maar moeten juist brigadegeneraal Hans Damen. waar ook ter wereld. Het is goed dat we er geld bij de kant van een open en hybride Damen leidt de Taskforce Logistiek van het krijgen. Dat hebben we keihard nodig. We moeten organisatie op. Zowel Defensie ministerie van Defensie en was kortgele- de balans herstellen tussen ondersteunende en als de civiele wereld heeft veel den directeur Materieel en Diensten bij de gevechtscapaciteit en de capaciteit in het digitale profijt van de ervaring en kennis Landmachtstaf. ‘Op basis van bestaande domein uitbreiden.’ van deze mensen. Het is de enige componenten hebben we samen met de Adaptiviteit geldt niet alleen voor de inzet van het weg om de toenemende techni- markt een innovatieve technologie kunnen eigen vermogen, maar maakt ook vergaande samen- sche vacatures in ons land in te ontwikkelen. Dat doen we steeds vaker.’ werking met het bedrijfsleven onvermijdelijk. ‘Dat vullen.’ Om deze ontwikkeling Met het bedrijf Re-LiON ontwikkelde de gaat verder dan de klassieke relatie klant-leveran- te stimuleren wil Van Sprang landmacht het virtueel trainingssysteem cier. We gaan naar cocreatie toe,’ vertelt Matthijssen diepgaand met bedrijven gaan SUIT. Met bedrijvenconsortium Defenture en noemt het Fieldlab Smartbase in Soesterberg, praten. ‘Dat doen we al binnen werden twee jaar geleden prototypes van waar Defensie samen met bedrijven nieuwe ideeën het platform van Defensie en een licht voertuig met de helft minder test onder praktijkomstandigheden, zoals scherf- de maritieme industrie maar onderdelen gebouwd - de Vector - waarvan en kogelwerende tenten en vliegers die stroom het moet beslist meer structuur er nu vijftig in gebruik zijn. Ook de inzet van opwekken. ‘Ik zie dat bedrijven graag hun steentje krijgen. Het is leuk om ideeën drones wordt onderzocht, bijvoorbeeld om bijdragen om iets mede te ontwikkelen waar wij wat en concepten te hebben, maar snel zelfstandig gewonden te evacueren, aan hebben. Meestal zijn resultaten goed toepasbaar.’ we zitten in de fase dat we zaken inclusief apparatuur om de gezondheid moeten concretiseren. Ook zijn van de patiënt te volgen. ‘Een apparaten- Traditie we aan het uitwerken wat we bouwer leurde al langer met dit idee. Toen De Koninklijke Marine kent al langer een traditie aan de huidige starre contract hebben wij gezegd: we gaan dat gewoon van hechte samenwerking met de industrie, neem vormen kunnen doen.’ eens testen. Essentieel is ook eens met de ontwikkeling met Thales van langeafstandsradar De Koninklijke Landmacht is gesloten beurzen te werken zonder alles Smart-L voor de detectie van ballistische raketten. dit jaar bij een aantal eenheden vooraf in een contract vast te leggen. Een ‘Dat sluit heel mooi aan bij wat met de adaptieve gestart met een pilot om afzwaai- leuk en spontaan idee als de Milsenz was krijgsmacht wordt beoogd,’ zegt plaatsvervangend ende medewerkers reservist te er anders nooit gekomen. En als er wat Commandant Zeestrijdkrachten en generaal-majoor maken. ‘Omgekeerd gaan we goeds uitkomt, moeten wij als krijgsmacht der mariniers Frank van Sprang. Maar er is meer. ‘De onderzoeken of het personeel niet aarzelen als launching customer op crux is dat we samen met het bedrijfsleven capaci- van de bedrijven die bijvoorbeeld te treden.’ teit in kunnen vullen. Zo is de aanwas van technisch het onderhoud van de voertui- personeel zorgwekkend laag. We zijn allemaal gen gaan doen, geen reservist in dezelfde vijver van pasafgestudeerden aan het willen worden, zodat we ze mee vissen. Dus waarom pakken we dit niet gezamen- kunnen nemen tijdens onze lijk op? Gun ons de jeugd op het moment dat ze van oefeningen en uitzendingen,’ school komen, zodat ze hier bij Defensie praktisch zegt Matthijssen. Ook gaat de worden opgeleid, veel ervaring opdoen en taakvol- landmacht een proef doen met wassen worden. In een volgende rustigere levensfase logistiek dienstverlener DSV, die kunnen ze naar een bedrijf overstappen. Als ze dan bij een grote schietoefening in een aantal jaren later de kriebels krijgen en weer Duitsland ondersteuning gaat willen gaan varen, moet het makkelijk zijn bij de bieden. ‘Later in het jaar gaan wij

nr. 13 | 2018 17 vooruit ‘De krijgsmacht is een robuuste organisatie, maar heeft ook sociale vernieuwing nodig’

dit bedrijf weer helpen met chauffeurs en logistiek vinden. De uitdaging voor de hogere militairen is de personeel, als zij een piekperiode hebben.’ ruimte binnen de organisatie te creëren. Vaak zitten onderin de goede ideeën.’ Mindset Van Sprang ziet dat er tijdens missies volop sprake is Ook sociale innovatie is een onderwerp voor de van creativiteit en wendbaarheid onder zijn mensen. krijgsmacht. Matthijssen: ‘We zijn een robuuste orga- ‘Als we ergens op inzet zijn, lukt dat prima. Er is dan nisatie, maar we hebben ook sociale vernieuwing veel vrijheid. Maar zodra we onze trossen aan wal nodig. Niet alleen procedures en processen maar ook hebben vastgelegd, is het opeens lastig. Dat is wel te de mindset van mensen moet veranderen. We moeten verklaren. De afgelopen 20 jaar hebben we te maken vaste patronen weten te doorbreken. Zo zijn we in gehad met krimp van de organisatie. Elk dubbeltje het leger gewend om processen consequent staps- moest omgedraaid. De wendbaarheid van de orga- gewijs af te werken. Dat kost soms veel tijd. Dus we nisatie die we nu zo graag willen, werd in feite zijn ertoe overgegaan om alle schakels in het proces gesmoord in een lemen laag van vaste procesjes en vooraf bij elkaar te roepen om zo’n proces efficiën- protocolletjes. Alles was gericht op het terugdringen ter te organiseren. Ook is het onafwendbaar dat we van kosten en het verbeteren van de efficiency, maar andere managementstijlen gaan introduceren. We dat ging ten koste van de effectiviteit van de organi- kennen veel discipline en vaste wijzen van werken en satie. Nu de budgetten worden verhoogd, is er weer planningsprocessen. Toch blijft het nodig out of the ruimte om te ademen. We moeten nu het keerpunt box te kunnen denken, om creatieve oplossingen te maken.’ n

Luchtmacht leent docenten uit aan ROC De Koninklijke Luchtmacht stimu- niet hoogdravend, maar je prikkelt ze natuurlijk alleen de militaire veel in onszelf gekeerd. Het moet leert instructeurs een of twee dagen mensen hun comfortzone te verlaten. trends mee.’ Om die reden neemt de echt anders, willen we het in de in de week les te geven op een ROC. Onze instructeurs, die lesgeven in luchtmacht ook deel aan het innova- toekomst gaan redden.” Ons doel ‘Deze kans kregen we vorig jaar van internationale luchtvaarteisen, krij- tieprogramma Startup in Residence is dat onze mensen zelfstandig en het ROC West-Brabant, dat bij de gen met een heel andere generatie van de gemeente Amsterdam. ‘Bij de proactief zijn. Dat is niet eenvoudig. technische vakken een lerarentekort leerlingen te maken. We merken dat luchtmacht zijn we gewend traditio- In gesprekken hoor ik vaak: maar heeft,’ vertelt kolonel Marijke van dit inspirerend werkt. Wat ik terug nele oplossingen voor problemen te we doen dat al jaren zo en het gaat de Krogt, afdelingshoofd HR. ‘In hoor is dat onze mensen zich meer zoeken. Via dit programma kunnen nog steeds goed. Een concept als de plaats van het vervullen van een erkend voelen in het vak dat ze we frisse ideeën van startups in huis adaptieve krijgsmacht gaat pas na vacature stelden wij de constructie uitoefenen. Ook leren ze wat er in de halen. Mijn vorige commandant zei: lange tijd landen. We moeten ons die van gastdocent voor. Dat klinkt civiele wereld gebeurt. Hier krijgen “Zoals we nu bezig zijn, zijn we te tijd ook gunnen.’

nr. 13 | 2018 18

Tekst Maurits Kreijveld Beeld Dimitry de Bruin DE OVERHEID Maurits Kreijveld is futuroloog en strategisch adviseur en expert op ALS PLATFORM het gebied van platformeconomie, digitale innovatie en cocreatie

Zorg, hulp en persoonlijke ondersteuning Samen op een sociale marktplaats

Ook in het sociaal domein en webportal voor mantelzor- overheid, deeleconomie en de coöperatie- kan de overheid als gers, een crowdfundingactie ve samenleving. Op afstand kijkend naar platform een rol spelen. voor een nieuw speelplein of al deze initiatieven is een paar conclusies kunstwerk op de rotonde, een te trekken: de successen zijn wisselend, Dat betekent een wezenlijk Elokaal opgezet Wifi-netwerk, de slagkracht is beperkt, de initiatieven nieuwe manier van werken: een Whatsapp-groep voor inbraakmel- zijn vaak tijdelijk en ad hoc, gedreven dingen, burgers die zelf hun groen door waar burgers en bestuurders de niet meer alleen inkopen doen... In iedere gemeente is wel een meeste urgentie voelden of het meeste en uitbesteden, maar voorbeeld te vinden van een initiatief zin in hadden en vaak ontbreekt het aan voorwaarden scheppen, in het sociaal domein waarbij burgers opvolging. taken en diensten verrichten die jaren- uitnodigen en faciliteren. geleden nog door overheden werden Grenzen Synergie creëren tussen de uitgevoerd. Vaak zijn deze initiatieven Dat is op zich niet zo verwonderlijk in een uit noodzaak geboren: de afgelopen vluchtige samenleving die steeds meer eigen activiteiten, commer- jaren is door overheden immers flink georganiseerd is in tijdelijke gemeen- ciële diensten en de vrij- bezuinigd op het sociaal domein. Nieuwe schappen, gebonden door een gezamen- willige inzet van burgers. manieren om zorg, hulp en ondersteu- lijke interesse of een actuele discussie. ning te bieden op een goedkopere manier Burgers zijn drukker dan ooit, soms zelfs Zo’n platform kan ook een zijn dus hard nodig. Dus wordt er flink overbelast, en niet in staat om elkaar belangrijke rol spelen in geëxperimenteerd met nieuwe vormen constant hulp of zorg te bieden. Er zijn het scheppen van vertrou- van beleid en pilotprojecten. Ook zijn grenzen aan de zelfredzaamheid van de regionale coöperaties opgericht: soms samenleving en dus ook grenzen aan wat wen tussen burgers geïnitieerd door gemeenten, soms door de overheid kan ‘uitbesteden’ of overlaten onderling zodat ze meer burgers zelf, dan weer door zorginstel- aan de ‘toevallige’ bereidheid van haar lingen of ondernemers. Dit alles onder inwoners of aan wat de markt rendabel bereid zijn zich voor elkaar mooie noemers als zelfsturende samen- vindt. Waar de samenleving steeds losser in te zetten. leving, doe-democratie, participerende en vluchtiger is, moet de overheid zorgen

nr. 13 | 2018 19

voor continuïteit, stabiliteit en de langere ‘Reputaties en verhandelbaar gemaakt kunnen worden termijn. Praktisch gezien betekent het in de vorm van een sociaal munt- of dat de overheid een ondersteunende opgebouwde kredietsysteem. Hiermee kunnen structuur moet bieden waarop - naast goodwill kunnen inwoners worden gewaardeerd voor de overheid - ook burgers en bedrijven hun inzet, elkaar betalen en wordt het initiatieven (diensten) kunnen ‘bouwen’, verhandelbaar investeren in de gemeenschap als geheel die elkaar kunnen aanvullen, die kort- of gestimuleerd. Dit kan de lokale gemeen- juist langlopend kunnen zijn en samen- worden gemaakt’ schap in gemeenten hechter maken en werkingsverbanden die kunnen wisselen het sociaal domein versterken. In diverse van karakter of samenstelling. Kortom, gemeenten is geëxperimenteerd met de overheid zou een platform moeten lokale valuta of waardesystemen, het worden voor het sociaal domein. is nu zaak de best practices hiervan te Naar analogie van succesvolle platformen verankeren in een sociaal platform zodat als Amazon, Facebook en Uber, zou dat Platformen kunnen burgers de moge- nieuwe projecten erop kunnen voortbou- eruit kunnen zien als een sociale markt- lijkheid geven om een reputatie op te wen, in plaats van dat het wiel telkens plaats waar alle ‘vraag’ en ‘aanbod’ met bouwen op basis van hun eerdere inzet en weer opnieuw wordt uitgevonden. betrekking tot zorg, hulp en persoonlij- bewezen betrouwbaarheid. Dit kan bevor- Door een platform te worden en een ke ondersteuning elkaar kunnen vinden. deren dat inwoners elkaar meer helpen of sociale marktplaats in te richten kan de Door dit allemaal op één plek samen meer samenwerken, ook met buren die ze overheid op een nieuwe manier invulling te brengen kunnen gaten die nu vallen nog niet kenden. geven aan haar rol in het sociaal domein. tussen de vele versnipperde initiatie- De overheid moet goed nadenken over Het betekent tegelijkertijd een wezenlijk ven worden opgevuld. Tegelijk creëert hoe ze zo’n reputatiesysteem precies nieuwe manier van werken: niet meer het voldoende schaal zodat geprofi- inricht en inzet. Hoe kan ze zorgen dat alleen inkopen en uitbesteden, maar teerd kan worden van netwerkeffecten: de drempel om mee te doen laag blijft, voorwaarden scheppen, uitnodigen en hoe meer vragers, hoe interessanter het dat mensen een kans krijgen hun leven faciliteren. Synergie creëren tussen de platform wordt voor aanbieders en een te beteren en dat uiteindelijk iedere eigen activiteiten, commerciële diensten rijk en gevarieerd aanbod trekt nieuwe inwoner op minimaal niveau verzekerd is en de vrijwillige inzet van burgers. En behoeftigen. van hulp en ondersteuning? Bij commer- regelmatig nieuwe impulsen geven en Bovendien kan het zorgen voor meer ciële platformen is regelmatig kritiek campagnes voeren. continuïteit: wanneer een dienstver- op het reputatiesysteem zeker wanneer lener ziek is kan een ander zijn taken bijvoorbeeld chauffeurs minder of geen Dat is precies de kracht van een platform: overnemen; wanneer iemand tijd heeft nieuwe ritten aangeboden krijgen via het een vruchtbare voedingsbodem bieden om te helpen, is de kans groter dat er ook platform als ze een keer een onvoldoen- waarop duizenden bloemen kunnen een hulpvraag is en er wat te doen is. de beoordeling hebben gekregen. Als te bloeien, ook onverwachte. Zoals het met veel gebruik wordt gemaakt van popu- tuinieren altijd gaat betekent dit dat Reputatie en vertrouwen lariteit ontstaat vaak een klein groepje de overheid voortdurend onderhoud Zo’n platform kan ook een belangrijke spelers dat succesvol is en de grote groep moeten blijven plegen. Doet ze dat niet, rol spelen in het creëren van vertrouwen (de lokale gemeenschap in den brede) dan is de kans groot dat de tuintjes er in tussen burgers onderling zodat ze meer niet of nauwelijks profiteert. Reputaties korte tijd erg verdord of verwilderd uit bereid zijn zich voor elkaar in te zetten. en opgebouwde goodwill zouden ook zullen zien. n

nr. 13 | 2018 20

COLUMNArwin van Buuren Nascheiding

Onze gemeente is overgegaan op een nieuwe afvalinzamelaar. Die huldigt het Arwin van Buuren principe van nascheiding. Alle drinkkartonnen, blikken en plastic mogen weer is bijzonder bij het restafval. Ik heb hun filmpje gekeken en het ziet er uiterst geavanceerd hoogleraar uit. De apparatuur van de douane is er niets bij. De gemeente verkocht deze be- bestuurskunde leidskeuze dan ook met verve. Het percentage afvalscheiding ligt bij nascheiding aan de Erasmus tientallen procenten hoger dan wanneer burgers zelf scheiden. Al die goedwil- Universiteit lende, maar onnadenkende burgers kunnen natuurlijk niet tegen die hypermo- Rotterdam derne machines op. Die nascheiding had direct een prettige bijkomstigheid. Normaalgesproken was onze zak restafval niet te tillen. Die zat voor meer dan 80 procent vol met luiers. En dus mocht ik die altijd naar de container brengen. Dan liep ik scheef van inspanning, met een druipende, onwelriekende zak die elk moment kon openbar- sten, in tippelpas naar de container en kwam trillend als een espenblad terug. Dat was verleden tijd! Met die nascheiding is onze zak restafval weer vederlicht. En dus brengt mijn vrouw ‘m naar de container. Maar toch stak mijn geweten. Want je moet maar lange tijd keurig netjes alles gesorteerd hebben en dan gaat die broodzak en dat melkpak toch weer de vuilniszak in. Dat kan toch niet goed zijn? En het bleek ook helemaal niet goed. Want, zo vertelde mij een kenner, nascheiding is helemaal niet beter. Ja, wel voor die burger die sowieso alles bij elkaar mikt. Voor diens afval is elke vorm van nascheiding pure winst. Maar de burger die netjes zelf sorteert haalt veel betere percentages dan die sorteerstraat. Gemid- deld genomen zijn er helaas meer slordige dan secure burgers. En burgers opvoe- den is nog niet zo simpel. En dus, is de keus voor nascheiding op gemeentelijk niveau snel gemaakt. Helaas. De gemeentelijke inkoopstrategie en het beschikbare beleidsarsenaal is nog niet compatibel met de bevolking die zij bedient. Uniformiteit en gelijkheid in combinatie met een rekenmachine maken elk gewetensdilemma tot een schijnbare futiliteit. Daar ga je dan met je goeie gedrag. Inmiddels ben ik er achter dat voor de burger met gewetensnood nog steeds een feloranje container voor plastic afval beschikbaar is. Heb ik toch weer een klusje in ons huishoudelijk afvalmanagement. Op de fiets een stinkende zak plastic wegbrengen en die door een veel te klein gat persen waarna het oranje deksel fijntjes op je vingers valt en die als dank even liefdevol afknelt. Maar dat zelfvol- dane gevoel van binnen is wel een paar vingertoppen waard. Helaas worden die niet nagescheiden.

nr. 13 | 2018 Jeugdhulp Ouderenzorg 22 25

Passend Regelluwe onderwijs 26 bijstand 30

Vroeg Thema Vindplaats van Eropaf 34 SOCIAAL Schulden 36 DOMEIN Beschermd Verwarde wonen 38 personen 41

Mantelzorgers Gezondheids- 42 preventie 44

Social Challenge 47 22

Tekst Bas Nieuwenhuijsen Beeld Transitie Autoriteit Jeugd en Shutterstock thema SOCIAAL DOMEIN Jeugdzorg

‘Laten we niet meteen roepen dat het is mislukt’ Vertrouwen in Jeugdhulp

arjanne Sint, voorzitter ‘Ik heb Sinds de decentralisatie van de TAJ, is niet ontevre- van de jeugdhulp is veel den over wat er allemaal vertrouwen in werk verzet, maar er is ook is bereikt, sinds het rijk het nieuwe Mde jeugdhulp overhe- nog een berg te doen. Dat velde naar de gemeenten in 2015. ‘Echte stelsel, maar het concludeert de Transitie winst is dat de hulpconstructies rond gezinnen nu in één hand liggen. Hulp bij heeft wel tijd Autoriteit Jeugd (TAJ) in bijvoorbeeld armoede, schulden, en de nodig’ haar vierde jaarrappor- jeugdzorg zijn allemaal ondergebracht tage. Belangrijk punt van bij de gemeenten. Dat betekent dat men eerder en meer gericht kan interveni- aandacht de komende ëren. Het hele veld onderschrijft dit, tijd: de specialistische voor de decentralisatie bestaat zeker draagvlak. Maar deze operatie kost meer ‘De eerste jaren bestond de vrees dat jeugdzorg. tijd dan werd verwacht. Eerlijk gezegd de continuïteit van de jeugdhulp in had men dat wel kunnen weten. Er was gevaar zou komen,’ vertelt Sint. ‘Dat is drie jaar voor uitgetrokken, maar ik gelukkig niet gebeurd. Er waren wel veel denk dat het wel vijf tot tien jaar duurt, inregelproblemen: gemeenten en zorg- voordat alles echt goed loopt. Een aanbieders kenden elkaar vaak niet en soortgelijke transitie in bijvoorbeeld moesten aan de nieuwe situatie wennen. Denemarken kostte 7 jaar.’ De gemeenten kregen nieuwe taken, die

nr. 13 | 2018 23

SOCIAAL DOMEIN Jeugdzorg ze voor minder geld moesten realiseren, toekomst in deze sector. Dat geldt met want er is toen 15 procent van het totale ‘De eerste tijd name voor de specialistische hulp, zoals budget voor jeugdhulp gekort. Maar de was het echt de psychiatrie: men kiest eerder voor gemeenten moesten wel een adminis- de volwassenenzorg dan voor de jeugd- tratie opbouwen, wijkteams opzetten en aanpassen en psychiatrie. Dat leidt op termijn tot dergelijke, en de aanbieders kregen met een tekort waar we veel last van zullen veel meer contractpartijen te maken. Het overleven’ hebben, want je lost dat niet zo snel weer kostte meer dan gedacht was. De eerste op. Dit is een bovenregionaal probleem: tijd was het echt aanpassen en overleven.’ de 42 jeugdregio’s moeten samen een visie ontwikkelen om deze specialistische Financiële zorgen jeugdzorg voor professionals aantrekke- Sint: ‘Zorgaanbieders kregen bijvoor- lijk te houden.’ beeld te maken met liquiditeitspro- De jeugdregio’s hebben nog meer te blemen. De gemeenten betalen vaak doen, zegt Sint. ‘In sommige regio’s achteraf. Als de zorgaanbieder na een standaardvoorwaarden moeten gaan verloopt de samenwerking tussen maand wordt betaald, is dat te overzien. toepassen, die binnen i-Sociaal Domein gemeenten en aanbieders goed, vooral Maar als ze een half jaar op hun geld zijn ontwikkeld voor contracten met rond de steden, want daar kenden de moeten wachten, kunnen ze in grote zorgaanbieders.’ partijen elkaar vaak al en werkten ze al financiële problemen raken, want samen. Maar dat is niet overal zo. Verder de salarissen en andere kosten lopen Krappe arbeidsmarkt vinden wij dat de gemeenten en de jeugd- intussen gewoon door. De afgelopen De specialistische jeugdhulp is niet regio’s meer aandacht moeten hebben jaren is uiteindelijk maar één zorgaan- alleen in financieel opzicht een punt van voor specifieke groepen jongeren. Neem bieder failliet gegaan, de zorg aan de aandacht voor de TAJ. Sint: ‘Wij hebben al bijvoorbeeld jongeren met een verstan- cliënten is door andere organisaties over- vaker aangekaart dat er in toenemende delijke beperking. Er wordt vaak niet genomen. Er is wel een beweging van mate sprake is van krapte op de arbeids- goed ingeschat wat voor hulp zij nodig fusies op gang gekomen, die zie ik ook markt. Mensen zien voor zichzelf geen hebben, en hun problemen verdwijnen nog doorgaan.’ niet zomaar als ze 18 worden. Ze zijn dan De continuïteit van de jeugdhulp mag lichamelijk wel volwassen, maar geeste- dan niet in het geding zijn gekomen, er lijk niet. Er zijn heel wat jongeren die op zijn nog steeds belangrijke zorgen op hun achttiende nog niet zelfstandig zijn. financieel terrein. Die betreffen volgens De pleegzorg is nu verlengd tot 21 jaar, Sint vooral de aanbieders van specialis- een goede eerste stap.’ tische zorg, die voor ongeveer 1 procent De TAJ heeft volgens Sint een goede rol van de kinderen nodig is, maar ruim gespeeld achter de schermen. Het einde 25 procent van het gemeentelijke budget daarvan komt in zicht: eind dit jaar beslaat. ‘Die zorgaanbieders hebben stopt de TAJ ermee. ‘Dat hebben we van weinig vet op de botten, hun eigen begin af aan zo gewild,’ zegt Sint. ‘Het is vermogen is niet groot en daardoor een tijdelijke hulpconstructie, maar het kunnen liquiditeitsproblemen ontstaan. nieuwe stelsel is decentraal: de verant- Bij de specialistische hulp in een woordelijkheid ligt bij de gemeenten. gedwongen kader gaat het om ongeveer Zolang de TAJ bijvoorbeeld zorgaanbie- de helft van de aanbieders.’ ders met liquiditeitsproblemen steun Op financieel gebied liggen nog meer bood, deden gemeenten even niks. Maar uitdagingen, vindt Sint. ‘In zijn geheel gemeenten en zorgaanbieders moeten is de jeugdhulp nog niet goedkoper zelf problemen oplossen en dus is het geworden. Gemeenten leggen vaak zelf goed dat de TAJ verdwijnt. Ik heb vertrou- geld bij. De vermijdbare administra- wen in het nieuwe stelsel, maar het heeft tielasten moeten verder omlaag. Het wel tijd nodig. Laten we niet meteen programma i-Sociaal Domein heeft wel gaan roepen dat het mislukt is, omdat geholpen, maar werkt nog niet goed Marjanne Sint: ‘De pleegzorg is gelukkig nu het langer duurt dan de 3 jaar die ervoor genoeg. Alle gemeenten zouden de verlengd tot 21 jaar, een goede eerste stap’ waren uitgetrokken.’ n

nr. 13 | 2018 WELBESCHOUWD VOORUIT

Publiek Denken Bent u zoek verschijnt het THEMA'S naar een komende jaar mogelijkheid met de volgende 2018 uw visie, themanummers c.q. aanpak, best specials en e-zines practice of dienstverlening 25 september bij onze lezers Groen Akkoord onder de aandacht te brengen? Dat kan 25 september VastgoedvisieMet deze verkiezing wordt de Vanaf 12 junimet 2015 een kunt advertentie u een collega aandacht gevestigd op een (of uzelf, datof eenmag ook!)inhoudelijk nomineren voor 16 oktober artikel. Daarbij bieden beroepsgroep die vooral achter de PM Top 100. Wie verdient dit jaar Beleid beschouwd wij u ondersteuning 18 dedecember schermen opereert. We richten de titel Bestemet Ambtenaar? redactionele Er wordt Dienstverleningde schijnwerper op ambtenaren een jury- verslaglegging,en publieksprijs uitgereikt. 18 diedecember een excellente prestatie Daarbij wordtfotografie, onderscheid eindredactie gemaakt Publiekehebben geleverd. professional Wie zijn de tussen rijksoverheiden opmaak. en decentrale succesvolle sleutelfiguren bij de overheden (gemeenten, provincies en

Metoverheid? Publiek Denken, En wat het maakt platform hen voor tot waterschappen)topambtenaren, overheidsmanagers en tussen management, en beleids - deeen publieke voorbeeld professional, voor bereikt anderen? u meer beleidmedewerkers en uitvoerend/ondersteunend. bij Rijk, provincies, gemeenten, dan 51.000 bestuurders (print en online), waterschappen, zbo’s, en agentschappen.

Meer weten over onze advertentiemogelijkheden? Neem dan contact op met Boyke Rajbalsing op T 06 10 93 47 77 | E [email protected] 25 Tekst Pieter Verbeek Beeld Shutterstock thema SOCIAAL Uitleg DOMEIN Waardig ouder worden

Prachtig pact moet ouderenzorg verbeteren Het Pact voor de r wonen nu 1,3 miljoen 75-plussers we werken aan een samenleving waarin de in Nederland, in 2020 zijn dat er oudere zich gewaardeerd voelt.’ Ouderenzorg van 2,1 miljoen. In 2040 gaat het om 2,5 Een goed voorbeeld van zo’n coalitie is de minister Hugo de Jonge miljoen, legt Van der Burg uit. ‘In gemeente Doorn, die zich inspant om een (VWS) werd eind maart Ebijna 25 jaar is het aantal ouderen in dementievriendelijke samenleving te worden. onze samenleving dus nagenoeg verdubbeld. Van der Burg: ‘70 Procent van de demente met grote trom aange- Dat heeft ongetwijfeld veel effect op de manier mensen woont thuis. Als je wilt dat ze niet kondigd. Alleen al dit waarop we met z'n allen wonen, werken, ons vervreemd raken in de samenleving is het verplaatsen en recreëren. Met heel veel van belangrijk dat je met z'n allen rekening houdt jaar is er 435 miljoen deze ouderen gaat het uitstekend, maar een met hen. Dat er begrip is bij winkelpersoneel euro beschikbaar om aanzienlijk aantal kampt met problemen en als iemand zijn pincode is vergeten of de weg de kwaliteit van de daar moeten we wat aan doen.’ kwijt is. In Doorn heeft de lokale Albert Heijn zijn personeel getraind om goed met demente verpleeghuiszorg te Handen ineenslaan klanten om te gaan. Dat is in samenwerking verbeteren. Ook zijn er Daarom startte minister Hugo de Jonge van met Alzheimer Nederland gegaan. Ik vind het het ministerie van VWS eind maart het Pact een voorbeeld van een prachtige verbinding. middelen beschikbaar voor de Ouderenzorg, samen met ruim 35 In het Pact zoeken we naar meer van dit soort om de stijgende trend zorgaanbieders, verzekeraars, gemeenten initiatieven.’ van eenzaamheid onder en bedrijven. Dit aantal is sindsdien flink gestegen. Tegelijkertijd startte het eerste van Oproep ouderen te keren en de de drie actieprogramma’s, dat onder het Pact Het actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid zorg thuis te verbete- valt: Eén tegen Eenzaamheid. Het programma moet in september 100 lokale coalities tegen ren. En dat is hard nodig, Thuis in het verpleeghuis zag in april het licht. eenzaamheid opleveren. ‘In september vindt Het laatste programma (Voor betere zorg namelijk de Week van de Eenzaamheid plaats. meent Kees van der Burg, thuis) gaat later dit jaar van start. ‘Er bestaan Daarom doe ik ook graag de oproep aan alle DG Langdurige Zorg bij al enorm veel goede initiatieven om de oude- gemeenten die nu nog bezig zijn met hun renzorg te verbeteren,’ vertelt Van der Burg. ‘Er collegeprogramma’s. Wil je wat betekenen het ministerie van VWS. kan alleen wel wat meer samenhang en krach- voor de ouderen in je gemeente? Ga dan in tenbundeling in. Daarom hebben we bedacht ieder geval voor een lokale coalitie tegen om de handen ineen te slaan. Samen moeten eenzaamheid.’ n

nr. 13 | 2018 26

thema

Tekst Maurits van den Toorn Beeld Shutterstock SOCIAAL Uitleg DOMEIN Passend onderwijs

Werken aan een inclusieve samenleving Ieder kind in het vizier

Alle kinderen verdienen inds de decentralisaties is dit een zo passend mogelijke bovenal een verantwoorde- ‘Passend plek in het onderwijs. Ze lijkheid van de gemeenten, onderwijs is een gaan in principe naar het die zorgdragen voor alle Sondersteuning, hulp en zorg kwestie van lange reguliere onderwijs, maar aan kinderen, jongeren en opvoeders, adem’ voor kinderen die daar niet inclusief een goede afstemming daarvan met het onderwijs. De school zorgt voor goed op hun plaats zijn, onderwijsondersteuning, de gemeente blijft het speciaal onderwijs voor extra zorg voor kind en gezin. Door bestaan. Reguliere en een goede afstemming van onderwijsondersteuning en zorg is maatwerk Merijn Snoek van Haarlem en direc- speciale scholen werken mogelijk per kind en gezin. Volgens de teur-bestuurder Johan Vermeer van samen in regionale samen- Jeugdwet moeten de samenwerkingsver- het Samenwerkingsverband Zuid- banden en gemeenten op overeenstem- Kennemerland voor voortgezet onderwijs werkingsverbanden om ming gericht overleg (oogo) voeren over beoordelen het resultaat. De koppeling alle leerlingen die extra het conceptjeugdplan, voor zover dit het tussen het samenwerkingsverband en ondersteuning nodig onderwijs raakt. het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) De regio Zuid-Kennemerland - met is goed verlopen, concluderen ze, terwijl hebben een goede onder- daarin de gemeenten Haarlem, dat samenwerken best ingewikkeld is. wijsplek te bieden. Zandvoort, Bloemendaal, Heemstede, Zo hebben de verschillende partijen Haarlemmerliede en Spaarnwoude - is elkaars taal en elkaars positie moeten er een jaar eerder mee begonnen dan leren kennen. Voor jeugdzorg is de school andere regio’s en kent al sinds 2011 deze maar één van de verschillende ‘vind- vorm van samenwerking. Wethouder plaatsen’ van kinderen en jongeren met

nr. 13 | 2018 27

SOCIAAL problemen, net als bijvoorbeeld de sport- ‘School is want de onderwijsinspectie is het er op DOMEIN vereniging, terwijl het voor de school zelf beleidsniveau dan wel mee eens, maar de hele wereld is. misschien de uitvoeringsorganen van de inspectie Vermeer is positief gestemd, hoewel de zeggen nogal eens ‘nee’ tegen dergelijke reacties van de scholen op de komst van niet voor elk voorstellen.’ speciale coaches van het CJG verschillen, kind de goede van niet-tevreden tot juist heel tevreden. Toekomst Die reacties illustreren dat het verbinden oplossing’ Het succes van de samenwerking tussen van onderwijs en jeugdhulp ingewik- onderwijs en jeugdzorg is af te meten keld is. Hij licht dat toe: ‘Op een school aan het aantal kinderen dat thuis zit, met heel gestructureerd onderwijs, vindt Vermeer. ‘Het aantal thuiszitters speciaal voor kinderen met een autisti- is een duidelijke indicator. Het zijn er sche stoornis, is het CJG als het ware kind minister om hier invulling aan te geven.’ in Nederland niet veel, het gaat om de aan huis. Daar zijn de problemen bekend, Snoek: ‘Geen kind zou thuis moeten laatste tienden van procenten. Maar maar ook op een ‘normale’ school zitten zitten, maar dat lukt nu niet altijd. Wat het gaat wel om ingewikkelde situaties kinderen die het soms moeilijk hebben. wel kan is dat we ieder kind in het vizier waarvoor goede samenwerking tussen Hun problemen lopen juist zeer uiteen, hebben en voor ieder kind een plan school en jeugdzorg echt nodig is. Ik met als gevolg dat de school steeds bij maken. Hier in Haarlem hebben we sinds hoop dat het passend onderwijs nog een een andere professional moet zijn. Dat is vorig jaar De Gentiaan, speciaal basis- kabinetsperiode kan blijven bestaan, moeilijk te regelen, elke casus is anders. onderwijs voor kinderen die niet goed want het is een zaak van lange adem. Voor elke school is samenwerking nodig in een groep kunnen functioneren als Dekker gunde ons die tijd eigenlijk niet, tussen de jeugdarts, de CJG-coach, de leer- gevolg van uiteenlopende beperkingen hopelijk dat het met Slob nu wel lukt. plichtambtenaar en een consulent van en gedragsproblemen. Het is een vorm En ik hoop ook dat we sneller kunnen het samenwerkingsverband. Deze vier van onderwijs met heel intensieve bege- handelen, voor pubers duurt het nu vaak professionals staan alle vier om ouder en leiding vanuit jeugdzorg en één leer- te lang voordat er besluiten genomen kind heen om te regelen wat er nodig is. kracht voor slechts drie kinderen.’ worden.’ Iedere keer gaat het om maatwerk, dat Het is een project om trots op te zijn, Snoek voegt toe: ‘Ik geloof in de inclusie- hebben we de afgelopen periode geleerd.’ vinden ze beiden. Het is samen met ve samenleving en zie kinderen het liefst ouders ontwikkeld en geïmplemen- naar het regulier onderwijs gaan, maar Trots teerd binnen ongeveer een jaar tijd. Het als dat niet lukt, dan is er het speciaal Ook Snoek is positief gestemd. ‘Elke idee is dat er meer van dergelijke op onderwijs dat kinderen een toekomst school in het primair onderwijs heeft een maat gemaakte onderwijs-zorgarrange- biedt. Ook passend onderwijs is werken dedicated CJG-coach gekregen. Die coach menten komen. Vermeer: ‘Dat is lastig, aan een inclusieve samenleving.’ n moet ook op de teamfoto staan, zeg ik altijd, want hij moet gezien worden als onderdeel van de school, zodat er snel kan worden opgetreden als dat nodig is. Vanuit het onderwijsveld is ervoor gepleit om onderwijs en jeugdzorg in één portefeuille te houden. We hebben dat in het nieuwe college ook gedaan.’ Snoek is opnieuw wethouder geworden, maar hij heeft de portefeuille jeugd en onderwijs verruild voor financiën en openbare ruimte. Op basis van de opgedane ervaringen wil Vermeer verder gaan: ‘We moeten durven concluderen dat school misschien niet voor elk kind de goede oplossing is. We moeten absoluut voorkomen dat kinderen thuis zitten, maar met jeugdhulp en onderwijs op maat kunnen we ook voor thuiszitters een oplossing bieden. We wachten op een brief van de

nr. 13 | 2018 28 Tekst Ellen Röling Beeld Kees Winkelman VAN ONZE KENNISPARTNER A+O fonds Gemeenten

Nomineer een collega voor de Uitvoerder van het Jaar 2018 ‘Het echte werk gebeurt in het veld’

Een effectief sociaal beleid valt of staat met gepassioneerde uitvoerders. Doorzetters met hart voor hun klant die zaken slim en goed weten te regelen. Als blijk van waardering voor hun inzet organiseert A+O fonds Gemeenten de verkiezing van de Uitvoerder van het Jaar 2018. Ken jij een collega in het sociaal domein die de spotlights verdient? Meld hem of haar aan voor de longlist.

rkenning voor uitvoerders is cruciaal en hoog tijd, vindt Nico Versteeg, bestuurslid van A+O fonds Gemeenten, gemeentesecretaris Lelystad en lid van de vakjury Uitvoerder Evan het Jaar. ‘Er zijn veel podia voor de beste overheidsbestuurder of beste overheidsmanager. Door die grote aandacht voor de top zou het beeld kunnen ontstaan dat die laag belangrijker is dan de uitvoering. Maar het echte werk gebeurt in het veld. Daar zijn uitvoerders dag en nacht in touw om inwoners daadwerkelijk te helpen. En die rol wordt steeds groter. De wereld verandert zo snel en is zo complex geworden – inclusief onze eigen regels en procedures - dat oplossingen voor problemen niet vanachter het bureau kunnen Nico Versteeg: ‘We komen er steeds meer achter dat worden bedacht. We komen er steeds meer achter dat we in en van de praktijk moeten leren’ we in en van de praktijk moeten leren. Uitvoerders moeten in staat zijn en het lef hebben om te experimen- juryrapport: ‘Marlous gaat over grenzen heen om te teren. De uitvoering komt zo steeds centraler te staan komen tot oplossingen. Hierbij laat ze zich niet remmen in het werk van de overheid. Met de Uitvoerder van het door regels en is ze een verbinder en aanpakker. Ze Jaar-award erkennen we dat die rol hartstikke belang- danst met het systeem’. rijk is en willen we het werk de waardering geven die In haar functie als procesregisseur zorg en veiligheid het verdient.’ komt Bruntink in actie als een sociaal probleem een veiligheidsprobleem dreigt te worden. Ze gaat ter Dansen plekke kennismaken met alle betrokkenen, coördi- Vorig jaar wist Marlous Bruntink van de gemeente neert hulpverleningsplannen, en creëert netwerken Haaksbergen zowel de vak- als de publieksjury voor om te voorkomen dat situaties uit de hand lopen. Ze zich te winnen. Naast eeuwige roem ontving ze een is in haar nopjes met de titel: ‘Ik zit nog maar twee opleidingscheque van 500 euro, een budget voor een jaar in mijn huidige functie bij de gemeente. Ik heb teamdag van maximaal 2000 euro en een tweede bij politie en jeugdzorg gewerkt en soms voelde ik me opleidingscheque van 500 euro als publieksprijs. Het door mijn persoonlijkheid en de manier waarop ik

nr. 13 | 2018 29

Marlous Bruntink: ‘Een goede uitvoerder zet altijd de klant centraal, verkoopt nooit nee, en denkt in oplossingen’

Jouw collega in werk een vreemde eend in de bijt. de spotlights? kan zorgen, dan zorg ik ervoor dat dat Toen mijn coördinator me samen mogelijk wordt. Ik maak een gezamen- Ken je een uitvoerder in het sociaal met de wethouder voordroeg lijk, multidisciplinair plan waarin alle domein die de titel Uitvoerder van voor Uitvoerder van het Jaar 2017, betrokken hulpverleners en instanties het Jaar absoluut verdient? Een was dat voor mij het bewijs dat ik zich kunnen vinden en waarin we samen collega die op creatieve, doortas- op de goede weg zat en gewaar- hetzelfde doel nastreven in plaats van tende, slimme, hartverwarmende deerd werd. Dat ik uiteindelijk dat we elkaar tegenwerken. Een goede en gepassioneerde wijze zorgt dat gewonnen heb, is helemaal fantas- uitvoerder moet wat mij betreft dus ook inwoners écht geholpen worden? tisch. Door de opleidingscheques een goede verbinder zijn en een goed Nomineer hem of haar dan uiterlijk ben ik bovendien gaan nadenken netwerk hebben.’ 1 oktober via: Uitvoerdervanjaar.nl. wat ik verder wil. In overleg met Collega’s nomineren voor de Uitvoerder de gemeente ga ik nu master van het Jaar is mogelijk tot 1 oktober 2018. Management & Innovatie in maat- In oktober kunnen collega’s, familie en schappelijke organisaties doen.’ vrienden hun stem uitbrengen op hun De teamdag staat voor deze zomer op de agenda: ‘Ik heb favoriet, waarna een shortlist met de vijf beste kandi- geweldige collega’s, zonder wie ik deze prijs niet had daten overblijft. Op 13 november tijdens het Congres kunnen winnen.’ Vakmanschap van de Uitvoeringsautoriteit van A+O fonds Gemeenten maakt de vakjury bestaande uit Nico Versteeg Uiterlijk 1 oktober (bestuurder A+O fonds Gemeenten), Marlous Bruntink Wat moet iemand volgens Bruntink in huis hebben om (winnaar 2017), Leon Wever (directeur Speciale Projecten, Uitvoerder van het Jaar te worden? ‘Een goede uitvoer- ministerie VWS) en Karin Sleeking (directeur A+O fonds der zet altijd de klant centraal, verkoopt nooit nee, en Gemeenten) bekend wie de winnaar(s) zijn. Versteeg: ‘Wat denkt in oplossingen. Hij of zij hakt knopen door als dat vorig jaar opviel, is dat alle kandidaten met de voeten in nodig is en durft buiten de lijntjes te kleuren. Dus niet: de uitvoering stonden en in staat waren om het verschil te wat is mogelijk binnen de regels en kaders, maar: wat maken voor hun klanten. Stuk voor stuk wisten ze leefwe- is nodig? Als de regels te letterlijk worden opgevolgd, reld en systeemwereld creatief te verbinden en waren ze kan dat een menselijke oplossing in de weg zitten. Een in staat om in de praktijk te leren. Veel uitvoerders hebben voorbeeld: een alleenstaande moeder met uitkering deze kwaliteiten, waardoor ze stappen weten te zetten mag niet samenwonen. Maar als de vrouw lichamelijk waarmee ze mensen concreet kunnen helpen en onder- niet in orde is en het belangrijk is dat haar partner bij steunen. Zij dragen bij aan een betere samenleving en ik haar woont, omdat ze anders niet voor de kinderen ben benieuwd wie daarin dit jaar excelleert.’ n

nr. 13 | 2018 30

thema

Tekst Ellen Röling Beeld Hollandse Hoogte/Guido Koppers SOCIAAL DOMEIN Regelluwe bijstand Kunnen we inkomen en werk (eindelijk) loskoppelen?

De tijd lijkt rijp voor het basisinkomen. Over de hele wereld vinden experimenten plaats. Ook in Nederland, waar Wageningen, Tilburg, Utrecht, Nijmegen, Deventer en Groningen proeven doen met varianten daarop: een regelluwe bijstand die mensen meer vrijheid moet geven. Op 30 april werd bekend dat zelfs de Wereldbank het basisinkomen gaat aanbevelen.

oorzitter Alexander de Roo van de Veel gemeenten zijn geïnspireerd door het gedach- Vereniging Basisinkomen pleit al tegoed van een basisinkomen als oplossing voor dertig jaar voor een basisinkomen. ‘De mensen in de bijstand. Zou meer eigen regel- Wereldbank kan voor een doorbraak vermogen leiden tot meer zelfredzaamheid en Vzorgen. Het huidige systeem voor ondernemerschap? Tot meer geluk en dus afname sociale zekerheid is volledig achterhaald en uitge- van zorgvraag? In 2017 gaf staatssecretaris Jetta kleed. Het is ontwikkeld na de oorlog en gaat uit Klijnsma officieel toestemming voor experimenten, van één werkend persoon per gezin die een vast wettelijk ingekaderd via een Algemene Maatregel inkomen verdient. Maar tegenwoordig heeft bijna van Bestuur (AMvB). Tilburg is ondertussen gestart de helft een flexcontract of is zzp'er en heeft dus met een Vertrouwensexperiment op initiatief van niets aan dat systeem. Een basisinkomen geeft de Maatschappelijke Ontwikkelings Maatschappij bestaanszekerheid en vrijheid. Dat mensen dan lui (MOM) in nauwe samenwerking met wethouder op de bank gaan zitten, blijkt niet uit de ervaringen. Erik de Ridder. Experimenten in bijvoorbeeld Canada, Alaska en India laten zien dat mensen graag van waarde zijn Meer vrijheid en een zinvolle bijdrage willen leveren. Dankzij het MOM-directeur Ralf Embrechts werkt al negen jaar basisinkomen worden ze creatiever, productiever vanuit de armste wijken in Tilburg en zag van nabij en gelukkiger. In de toekomst zal er door nieuwe hoe het systeem van sociale zekerheid volledig technologie en robotisering ook niet voor iedereen is vastgelopen. ‘Het is utopie te denken dat alle een baan zijn. Door het basisinkomen kunnen 8000 bijstandsgerechtigden in Tilburg nog een mensen zelf gaan doen wat hen zinvol lijkt.’ volwaardige baan van 28 tot 40 uur krijgen. Toch

nr. 13 | 2018 31

SOCIAAL DOMEIN Regelluwe bijstand

In Tilburg kunnen burgers in de bijstand deelnemen aan het Vertrouwensexperiment

dwingen we ze om elke maand weer te solliciteren en straffen we ze als ze niet aan hun verplichtin- ‘Leidt meer eigen regel- gen voldoen. Het is een systeem van wantrouwen vermogen tot meer en regels die mensen lamslaat. Als ik met mensen praat, vertellen velen dat ze ook eigenlijk niet meer zelfredzaamheid en naar een reguliere baan terug willen of kunnen. Driekwart van hen blijkt gemiddeld 24 uur per ondernemerschap?’ week bezig te zijn met vrijwilligerswerk, mantelzorg of de zorg voor hun kinderen. Wat hen stress bezorgt is het weinige geld en alle beperkende regels. Nibud heeft al jaren op rij uitgerekend dat bijstandsgerechtigden standaard 200 euro te weinig krijgen om te kunnen leven. Ze hebben totaal geen vet meer op de botten en hopen elke gaat duren. Onder leiding van Tilburg University maand weer dat er niets onverwachts gebeurt. Maar worden de deelnemers at random verdeeld over vier wat zou er gebeuren als we ze meer vrijheid geven onderzoeksgroepen: de eerste groep wordt vrijge- om zelf een betekenisvolle invulling voor hun leven steld van verplichtingen, dus geen reïntegratie- of te vinden? En als ook hun vrijwilligerswerk en sollicitatieverplichtingen meer. De tweede krijgt mantelzorg als ‘werk’ worden gewaardeerd?.’ ruimte om 200 euro bij te verdienen; binnen de Ondertussen hebben zich ruim 500 bijstandsge- huidige regeling is bijverdienen slechts beperkt rechtigden aangemeld voor de 800 plekken binnen toegestaan waardoor kleine baantjes niet aantrek- het Tilburgse Vertrouwensexperiment dat twee jaar kelijk zijn. De derde groep krijgt intensievere

nr. 13 | 2018

begeleiding met oprechte aandacht voor talenten en zelfstandigheid. En tot slot is er ook een contro- ‘Afschaffing van legroep waar niets wijzigt. Aan hen wordt wel inkomensafhankelijke gevraagd om vragenlijsten in te vullen. Embrechts: ‘Aan de hand van de resultaten gaan we - samen met toeslagen maakt ons de gemeente als uitvoerder van de Participatiewet - kijken wat werkt en wat gelijk ingevoerd kan financiële stelstel een worden. Ik neem alvast een voorschot: vertrouwen stuk eerlijker’ loont en maakt mensen gelukkiger.’

Teugels laten vieren Wageningen voert sinds oktober 2017 een gelijk- soortig experiment uit onder de naam ‘Vertrouwen Werkt’, ook samen met Tilburg University. Wet houder Dennis Gudden: ‘De huidige bijstandswet gaat vooral uit van regels en protocollen. Mensen moeten aan heel veel voldoen, terwijl de eigenlij- ke vraag is: wat hebben mensen nodig uit om uit de bijstand te komen? Daarom doen we net als in Tilburg een experiment dat uitgaat van mensen en vertrouwen in mensen. Ik ben ervan overtuigd met jonge kinderen kozen om thuis te blijven.’ dat dit leidt tot minder stress, meer welbevinden De experimenten met de bijstand ziet De Roo als en meer eigenwaarde, waardoor mensen sneller een mooie eerste stap. ‘In de discussies rond de in staat zullen zijn om mee te doen in de samenle- experimenten met regelluwe bijstand in de Tweede ving. Via werk, vrijwilligerswerk, of met een andere Kamer was het draagvlak groot: 17 van de 19 partijen invulling.’ stemden voor. Alleen VVD en PVV waren tegen.’ Het initiatief voor het experiment kwam uit de Een basisinkomen zou volgens hem precies hoog D66-fractie in de raad, Guddens eigen partij, en genoeg moeten zijn om van te leven. Volgens het kreeg brede steun in de raad. Ook de bijstand- Nibud is dat 1250 euro voor een alleenstaande. ‘Zorg standsgerechtigden hebben het experiment voor 650 euro basisinkomen per volwassene, 300 hartelijk ontvangen: 261 van de 750 doen mee. per kind en 600 euro woontoeslag per huishou- Kranten berichtten al van goede resultaten: 29 den. Dat kost jaarlijks zo’n 30 miljard euro extra mensen zouden het experiment al hebben verlaten, en daarvoor is een belastingverhoging nodig. Die omdat ze een baan vonden. Volgens Gudden is dat 30 miljard kunnen we vinden door verhoging van een positief signaal, ‘maar is het te vroeg om dit aan vermogensheffing en milieuheffingen, door de btw het experiment toe te schrijven. In de tweede helft op Scandinavisch niveau te brengen, door iedereen van 2018 worden de eerste tussentijdse resultaten 50 procent inkomstenbelasting te laten betalen bekend gemaakt.’ (en de top 60 procent) of door 10 procent te bezui- Zowel Wageningen als Tilburg hadden de teugels nigen op de overheidsuitgaven. Of een combinatie het liefst nog verder willen laten vieren, bijvoor- daarvan. ’ beeld door mensen 400 euro bij te laten verdienen, ‘Een belangrijk deel van het basisinkomen kan ook maar dat liet Den Haag via de AMvB niet toe. worden gefinancierd door alle inkomensafhanke- De Roo: ‘De politiek blijft vasthouden aan de lijke toeslagen af te schaffen. Heffingskortingen koppeling tussen werk en inkomen. Er bestaat een en ons toeslagenstelstel zorgen voor ongelijkheid angst dat een basisinkomen zorgt voor minder en armoedeval bij lagere inkomens. Afschaffing arbeidsparticipatie. Dat laat de praktijk niet zien. maakt ons financiële stelstel een stuk eenvoudiger. In het Canadese experiment nam de deelname aan Om het tegenargument dat je geld niet gratis mag betaald werk weliswaar met 5 procent af, maar dit weggeven, moet ik lachen. Via de hypotheekaftrek bleek vooral positief. Jongeren konden dankzij het doen we dat al jaren, aan de groep die het niet zo basisinkomen langer op school blijven en vrouwen hard nodig heeft.’ n

nr. 13 | 2018 34

thema

Tekst Ellen Röling Beeld Shutterstock SOCIAAL DOMEIN

Mensen in schulden zijn zorgmijders Nederlandse gemeenten gaan Vroeg Eropaf

Zo’n 45 procent van de huishoudens in Nederland regelmatig aan dat ze het moeilijk vinden om zelf stappen te zetten en om hulp hebben geldzorgen. Met de Vroeg Eropaf-aanpak te vragen. Het huisbezoek komt dan als willen gemeenten als Almere, Amsterdam en Arnhem geroepen.’ voorkomen dat hun inwoners diep in de financiële Mede door de inzet van Vroeg Eropaf is het aantal huisuitzettingen in Almere problemen komen. Samen met nutsbedrijven, woning- afgenomen van 73 in 2016 tot 30 in 2017. bouwcorporaties en zorgverzekeraars brengen ze achter- Een daling van het aantal huisuitzettingen betekent ook een aanzienlijke daling van stallige betalingen vroegtijdig in beeld en bieden ze de maatschappelijke kosten. bewoners hulp voordat het te laat is. De aanpak werkt. Budgetcoaching In Amsterdam lopen ruim 80.000 huis- e cijfers liegen er niet om. Wethouder Jerzy Soutekouw van Almere: houdens een hoog risico op schulden. De Volgens het Nibud kampt ‘Persoonlijk contact en vroegsignalering gemeente wil vinger aan de pols houden een op de vijf gezinnen met zijn de sleutel bij de oplossing van finan- en werkt daarvoor sinds 2000 samen met problematische schulden. ciële problemen. Als een huurder twee woningcorporaties in Eropaf en sinds DBijna 200 duizend huishou- maanden huurachterstand heeft, krijgen 2007 ook met maatschappelijke partners dens zitten al in de schuldhulpverlening, we een melding van de woningcorpora- als energiebedrijven en zorgverzekeraars 1,2 miljoen nog niet. Met Vroeg Eropaf tie. Een maatschappelijk werker en een in Vroeg Eropaf, dat in november 2017 kunnen gemeenten deze huishoudens schuldhulpverlener doen dan maximaal nog eens aangescherpt werd met een vroegtijdig op het spoor komen en hulp drie keer een poging tot een huisbezoek. convenant voor een ‘sluitende aanpak’. bieden. Woningcorporaties, energiele- Soms krijgen ze geen contact, maar als de Anneke Verboom van de Amsterdamse veranciers en zorgverzekeraars spelen deur opengaat, komt het bijna altijd tot Federatie van Woningcorporaties: ‘Binnen daarbij een belangrijke rol. Zij merken een gesprek. In 2017 zijn 469 huishoudens de Vroeg Eropaf-aanpak krijgen huurders vaak als eerste dat er iets aan de hand aangemeld en zijn met 297 huishoudens met twee maanden huurschuld bezoek is. De huur wordt te laat of niet overge- gesprekken gevoerd. Het merendeel van van een maatschappelijk werker of schuld- maakt. De energierekening een keertje deze huishoudens was nog niet bekend hulpverlener van de gemeente. Met als niet betaald. Door een seintje van deze bij de schuldhulpverlening, dus dankzij doel afspraken maken en kijken wat nodig bedrijven kan een hulpverlener hulp Vroeg Eropaf bereiken we een nieuwe is, zoals budgetcoaching of een beta- bieden voordat schulden onoplosbaar groep schuldenaren.’ lingsregeling. Deze aanpak bleek in de oplopen. De gemeente Almere wil met De meeste mensen zijn volgens Soutekouw afgelopen jaren effectief, maar jammer Vroeg Eropaf huisuitzettingen door blij dat ze hulp krijgen. ‘Sommigen zijn genoeg bereikten we niet iedereen.’ financiële problemen voorkomen. zelfs tot tranen geroerd. Mensen geven Mensen in schulden, zijn in veel gevallen

nr. 13 | 2018 35

Volgens het Nibud SOCIAAL kampt een op de vijf gezinnen met proble- Gegevensdeling DOMEIN matische schulden en privacywet Vroegsignalering staat bij de meeste gemeenten nog in de kinderschoenen. In de praktijk lopen de samenwerken- de partijen tegen tal van knelpunten aan. Een cruciale is de frictie tussen de noodzaak van gegevensdeling tussen partners en de privacywetgeving. Omdat schuldhulpverlening en dus ook preventie en vroegsignalering wettelijk tot de taken van gemeenten behoren (Wet gemeentelijke schuldhulpverlening), is er geen landelijke aanpak te verwachten. Maar het ministerie van SZW faciliteert gemeenten waar mogelijk. Bijvoorbeeld door subsidiëring van het landelijke professionaleringspro- gramma Schouders eronder. Of door het oplossen van knelpunten. Onlangs stuurde staatssecretaris Van Ark een actieplan voor een brede schuldenaan- pak naar de Tweede Kamer met meer dan 40 actiepunten. Het ministerie zal onder meer een wijziging van de Wgs voorbereiden om vroegsignalering te vergemakkelijken.

Energieleverancier Nuon werkt al in zeven de klant adempauze te geven en samen ‘Dankzij gemeenten samen met een Vroeg Eropaf- met de hulpverleners orde op zaken te aanpak. Directeur Klanten Bram Drewes: stellen. Het blijft dan wel van belang dat Vroeg Eropaf ‘Energieleveranciers behoren tot de top de nieuwe nota’s zo snel mogelijk betaald bereiken we een drie schuldeisers, naast zorgverzeke- gaan worden om verdere achterstand raars en woningbouwcorporaties. In de te voorkomen. Omdat we met steeds nieuwe groep loop der jaren is onze aanpak veranderd. meer gemeenten samenwerken binnen schuldenaren’ Tien jaar geleden hanteerden wij nog een Vroeg Eropaf-convenant, wordt een strenge incassobrieven. Hoe verder je uniforme aanpak van groot belang. Wij in ons incassoproces kwam, des te meer kunnen niet met iedere gemeente aparte nota’s je open had staan, hoe strenger afspraken maken. Dat is voor ons niet zorgmijders, aldus Verboom. ‘Ze schamen wij werden. Toen dit niet het gewenste werkbaar.’ n zich, zijn gewend aan deurwaarders op resultaat opleverde en we ons meer de stoep en duiken liever onder de bank gingen verdiepen in de problemen van de als er iemand aanbelt. Binnen het nieuwe klanten, kwamen we tot nieuwe inzichten convenant krijgen alle maatschappelijke en een andere aanpak. We zijn samen- partners een nog actievere rol om klanten werking gaan zoeken met gemeenten en met betalingsachterstanden te bereiken schuldhulpinstanties.’ en problemen op te lossen. Burgers krijgen in principe pas een deurwaarder Adempauze ‘De meeste op de stoep als we ze echt niet kunnen ‘In de Vroeg Eropaf-convenanten maken mensen zijn heel bereiken of weigeren om mee te werken.’ we ook afspraken over de samenwer- Door de samenwerking is het aantal huis- king, bijvoorbeeld dat wij ons incasso- blij dat ze hulp ontruimingen in Amsterdam ondertussen proces tijdelijk stopzetten wanneer de gedaald van 885 in 2007 naar 257 in 2017. gemeente contact heeft met de klant, om krijgen’

nr. 13 | 2018 36

thema

Tekst Pieter Verbeek Beeld Richard Hulshof SOCIAAL DOMEIN Snelle hulp bij schulden voorkomt veel ellende BKR helpt gemeenten bij vroegsignalering

Een op de vijf huishoudens in Nederland kampt met risicovolle of problematische schulden. Op het moment dat zij aankloppen voor hulp zijn die schulden al torenhoog. Vroegsignalering staat dan ook hoog op de agenda van de politiek. Stichting BKR heeft een beveiligd informatiesysteem ontwikkeld dat gemeenten daarbij kan helpen.

0 Procent van de Nederlanders hoog, ongeveer 11 miljard euro per jaar.’ andere hulpverleners die met de betreffen- heeft risicovolle schulden, de Stichting BKR, vooral bekend van krediet- de huishoudens in gesprek gaan om hulp helft daarvan zelfs echt proble- registratie van consumptief krediet, wilde te bieden. matische schulden. Die schuld dan ook al langer hier iets aan doen. In 2016 ‘Toen ik begon met Vindplaats van 2is gemiddeld opgelopen tot kreeg die wens vorm, en startte de organi- Schulden ben ik erg geschrokken van de 42.000 euro en staat uit bij gemiddeld satie de pilot Vindplaats van Schulden. Dit aantallen,’ vertelt Sinderdinck. ‘40 Procent dertien verschillende schuldeisers. Op is een beveiligd informatiesysteem tussen van de arme mensen in onze samenleving schulden heerst nog veelal een taboe. Dat de gemeente en schuldeisers, zoals energie- heeft werk als belangrijkste inkomsten- zorgt ervoor dat mensen zich schamen en waterbedrijven, zorgverzekeraars en bron. Alsnog krijgen ze het niet voor elkaar en terugtrekken, met als gevolg dat ze woningbouwcorporaties, die regelmatig om hun financiën goed te organiseren. Dat gemiddeld de eerste 42 maanden ‘onzicht- met huishoudens met betalingsachterstan- kan eraan liggen dat ze moeite hebben om baar’ blijven voor hulpinstanties. Ook den worden geconfronteerd. Maandelijks de administratie goed te voeren, maar ook omdat zij zelf geen hulp willen of durven krijgt de gemeente een overzicht van huis- omdat ze gewoon niet goed kunnen lezen vragen. Als ze dan in aanraking komen houdens met een betalingsachterstand en zo de correspondentie missen. Als er met schuldhulpverlening is het te laat. van minimaal twee schuldeisers of van veel problemen zijn, durven burgers dit ‘Daarom is vroegsignalering zo belangrijk,’ huishoudens met opeenvolgende schuld- vaak uit schaamte niet te uiten en blijven stelt Patrick Sinderdinck, productmanager eisers, waarbij de ene schuld in wordt hierdoor een oplossing voor zich uitschui- Vindplaats van Schulden van Stichting gewisseld voor een ander. De gemeente ven. Er wordt vaak gesproken over zelfred- BKR. ‘Het kantelpunt in een huishouden is deelt deze gegevens met de wijkteams of zaamheid, maar een deel van de burgers is snel bereikt. Er kunnen heel snel schulden hiertoe helaas niet in staat.’ ontstaan, denk aan een scheiding, werke- loosheid of bij langdurige of ernstige ‘De maatschappelijke Proactief op pad ziekte. Als de schuld zo hoog is opgelopen, Schuldhulpverlening en vroegsignalering zien mensen vaak geen uitweg meer. Dit kosten van staat in ieder geval hoog op de politieke kunnen we voorkomen door hulp aan te problematische agenda. Sinds de Wet gemeentelijke bieden bij beginnende betalingsachterstan- schuldhulpverlening is de taak belegd bij den. Het voorkomen van probleemschul- schulden zijn gemeenten. Er is nu veel aandacht voor. Zo den kan ook grote kostenvoordelen met kondigde staatssecretaris van Sociale Zaken zich meebrengen. De maatschappelijke 11 miljard euro en Werkgelegenheid Van Ark onlangs aan kosten van problematische schulden zijn per jaar’ de komende drie jaar 80 miljoen euro vrij

nr. 13 | 2018 37

SOCIAAL DOMEIN

te maken voor een nieuwe aanpak samen te werken aan vroegsig- van schulden. BKR faciliteert nalering. Uit het onderzoeksrap- gemeenten door data te delen port Handreiking vroegsignalering in het beveiligde datasysteem. schulden en bescherming persoons- ‘Zodra er voor een huishouden een gegeven van PBLQ blijkt dat vroeg- indicatie van schuldenproblema- signalering op deze manier mag. tiek is, gaat er een alarmbelletje Vindplaats van Schulden voldoet rinkelen,’ legt Sinderdinck uit. ‘De aan dit kader en daarnaast ook gemeente gaat dan samen met aan de AVG, zegt Sinderdinck. ‘Er hulpverlening op pad om te kijken ligt immers een maatschappelijk wat er aan de hand is. Dankzij de belang, een belang van de huishou- input uit Vindplaats van Schulden dens achter.’ kunnen ze dat proactief doen, dus Uit de pilot blijkt dat elke zonder hulpvraag. De bijvangst gemeente zijn eigen typische voor gemeenten is dat ze daarbij problematiek heeft. De overheid ‘Zodra er voor een huis- vaak gezinnen tegenkomen met zelf is schuldeiser nummer 1. houden een indicatie van multiproblematiek, die ze nog Sinderdinck: ‘Je ziet dat er veel schuldenproblematiek is, niet kenden in hun systeem. Denk worstelingen met de aanpak gaat er een alarmbelletje aan verslaving of psychische zijn. Gaan we wel of niet buiten rinkelen,’ legt Patrick problemen. Zo kunnen ze helpen kantooruren langs de deur, gaan Sinderdinck uit verdere escalatie te voorkomen.’ we wel/niet aanschrijven of gaan De schuldeisers krijgen ook terug- we aanbellen?’ koppeling, aldus Sinderdinck. ‘Zo BKR is al een betrouwbare partij kunnen leveranciers en gemeenten als het gaat om kredietregistratie, bijvoorbeeld afspraken maken, stelt Sinderdinck. Die betrouw- bijvoorbeeld om incasso’s voor baarheid komt volgens hem ook een beperkte periode stop te terug in Vindplaats van Schulden, zetten zodat gemeentelijke hulp- die nu uit de pilotfase is. ‘We verlening kan worden opgezet. garanderen dat er geen vermen- Het vraagt wel enige inspanning ging is van data uit de Vindplaats van de schuldeisers, maar draagt van Schulden en andere systemen bij aan hun maatschappelijke waarmee BKR werkt. Met ons verantwoordelijkheid.’ systeem kunnen alle betrokken partijen snel met elkaar schakelen. Snel schakelen Snelle hulp bij schulden voorkomt Hoe zit het met de privacy van al veel ellende en maatschappelijke die gevoelige persoonlijke data die kosten.’ n door de verschillende instanties worden uitgewisseld? Daarvoor zijn speciale verwerkersovereen- Bent u geïnteresseerd, of komsten afgesloten met de bij wilt u meer informatie; Vindplaats van Schulden aange- neem contact op met Patrick sloten gemeenten. Daarnaast Sinderdinck via P.Sinderdinck@ sluiten gemeenten convenan- bkr.nl of bezoek de website ten af met de schuldeisers om www.vindplaatsvanschulden.nl

nr. 13 | 2018 38

thema

Tekst Maurits van den Toorn Beeld Hollandse Hoogte/Joost Hoving SOCIAAL Leden van het FACT-team (Functie Asser- tive Community Treatment) in Alkmaar DOMEIN gaan op huisbezoek bij een cliënt Beschermd wonen

Directeur GGZ Nederland: ‘Aan de slag met z’n allen’ Juiste zorg op de juiste plek

Door het aanbod in de ind 2015 bracht de commis- maar gemeenten concretiseren de geestelijke gezondheids- sie-Dannenberg een advies ambities nog niet. Sommige condities hierover uit, getiteld Van voor inclusie komen redelijk aan bod, zorg te verschuiven van de beschermd wonen naar een zoals het versterken van zelfmanagement kliniek naar de buurt, van Ebeschermd thuis. Voor deze en preventie, maar er zijn ook condities de tweedelijns specialist transformatie is herverdeling van de die onderbelicht of onderschat worden, financiële middelen voor het beschermd bijvoorbeeld als het gaat om de bestrij- naar de eerstelijns ggz en wonen over alle gemeenten en inter ding van stigma en vooroordelen.’ de huisarts, kan de zorg aan gemeentelijke samenwerking nodig. patiënten zoveel mogelijk Het rijk en de VNG maakten de afspraak Kennis en kunde dat 46 centrumgemeenten eind vorig Vooral langdurige begeleiding met dicht bij huis plaatsvin- jaar in een regioplan uitgewerkt zouden flexibele intensiteit scoort laag in de den. Dat is gunstig omdat hebben hoe zij deze inclusie gaan realise- plannen, terwijl Dannenberg dit juist ren. Uit een analyse van negentien van die noemt als dé conditie om de kloof tussen mensen in hun eigen plannen bleek dat de ambities nog weinig beschermd wonen en ambulante begelei- omgeving vaak beter herstel- concreet zijn. Directeur GGZ Nederland ding te overbruggen. ‘In veel gemeenten len, terwijl de verschuiving Veronique Esman-Peeters spreekt van heeft men het belang van die geïnte- een ‘weinig rooskleurig beeld’. ‘Je ziet greerde aanpak nog niet goed op het bijdraagt aan het voorkomen in veel plannen nog een zoektocht. Er is netvlies,’ aldus Esman-Peeters. ‘Het zijn van oncontroleerbare groei welwillendheid en commitment voor de ook meestal de gemeenten die vinden en kostenstijgingen. adviezen van de commissie-Dannenberg, dat de ggz te veel pampert, mensen te

nr. 13 | 2018 39

SOCIAAL DOMEIN woningbouwcoöperaties, de GGD, maat- aandoeningen mee te maken krijgen. ‘Veel gemeenten schappelijke opvang, cliëntenorganisa- Dat maakt het soms lastig om multi hebben het belang ties en herstelacademies nauw met elkaar problematiek adequaat aan te pakken. samenwerken. Esman-Peeters: ‘Nog meer Er zijn bijvoorbeeld tienduizend betaal- van een geïnte- en nog sneller samenwerken helpt psychi- bare sociale huurwoningen nodig om atrische crises te voorkomen of snel te psychisch kwetsbare mensen makkelij- greerde aanpak beteugelen. Er is niet één oorzaak aan te ker uit te laten stromen uit opnamekli- niet goed op het wijzen waarom het soms toch niet lukt nieken of door te laten stromen vanuit om tijdig in te grijpen. De samenleving is beschermd wonen of opvang. Daar is netvlies’ individualistischer geworden. Psychisch niet alleen het ministerie van VWS voor kwetsbare mensen hebben doorgaans nodig, maar ook BZK, Financiën en andere moeite om een goed sociaal netwerk op departementen.’ te bouwen en dat te behouden, terwijl je dat in een tijd waarin je wat meer op Stelsels en systemen jezelf aangewezen bent echt nodig hebt. Daarmee komen we op de kwestie van Sommige mensen trekken zich ook terug het geld: er is te weinig budget voor het uit het sociale leven als de psychiatrische uitvoeren van alle plannen en intenties. klachten toenemen. Daarom moeten we Toch ziet Esman-Peeters dat niet als het lang vasthoudt, terwijl dat naar hun idee als maatschappelijke organisaties samen grootste probleem: ‘We vragen als zorg- niet nodig is. Maar het herstelproces nog meer kijken naar tijdige hulp, direct aanbieders niet om meer geld op macro- van mensen met ernstige psychiatrische aan huis, zodat iemand tijdig in beeld niveau, we vragen om concrete plannen klachten duurt nu eenmaal lang. Met is wanneer hij schulden opbouwt of van alle maatschappelijke partners om vallen en opstaan krijgen mensen met steeds vaker naar de fles grijpt. Als sociale de ambities te realiseren. De kwaliteit van een psychische aandoening langzaam- partners moeten we meer aandacht leven bij psychisch kwetsbare mensen aan steeds meer regie op verschillende hebben voor wat er achter de gordijnen neemt toe als we samen de ambities levensgebieden. Tijdens dat proces is er gebeurt, en erop af durven en mogen waarmaken. Dat begint bij goede samen- nog regelmatig sprake van een terugval, gaan.’ werking en durf om de soms lastige beleeft men opnieuw een crisis. Dat hakt werking van stelsels en systemen naast erin en mensen hebben tijd nodig om Nek uitsteken ons neer te leggen.’ Ze stelt voor om te daaruit te komen en om te leren hoe ze Het weinig rooskleurige beeld neemt denken en te plannen in termijnen van ermee om kunnen gaan. Dat doe je niet niet weg dat er gemeenten zijn die het vijf jaar. De doelen worden zo overzichte- even in een paar maanden. Beschermende wel goed doen, bijvoorbeeld Utrecht lijker en zijn budgettair wellicht makke- woonvormen bieden een beschutte woon- en Enschede. ‘De positieve voorbeelden lijker te plannen: ‘Van groot denken omgeving daarvoor. Het is niet zozeer pakken de regierol en durven te inves- terug naar praktische doelen op de korte, een kwestie van geld, want al die verschil- teren in nieuwe initiatieven waarbij ze middellange en lange termijn.’ n lende activiteiten worden uit verschil- op voorhand niet altijd weten wat daar lende potjes betaald, niet alleen door de uitkomt. Ze hebben een benadering van gemeenten dus. Het is meer een kwestie ‘niet lullen maar poetsen’, verschuilen van onvoldoende kennis en kunde op zich niet achter beslissingen van het rijk, dit gebied. Daar kunnen onze leden of onvolkomenheden bij sociale partners. gemeenten bij helpen.’ Hun adagium is dóen, aan de slag met z'n Je hoort en leest, in toenemende mate allen’ lijkt het soms, over personen met verward Ondanks de decentralisatie blijft ook gedrag die overlast of gevaar veroorza- het rijk belangrijk als verantwoorde- ken. Het hoofd van de Nationale politie lijke partij voor het hele zorgstelsel en Erik Akerboom waarschuwde onlangs als weten regelgever - neem alleen al dat de politie steeds meer tijd kwijt is de Zorgverzekeringswet, de Wet maat- ‘Meer en sneller aan het opvangen van deze verwarde schappelijke ondersteuning en de Wet mensen. Het is een probleem waarvoor langdurige zorg. ‘En daarom heen is er samenwerken een persoonsgerichte aanpak nodig is allerlei sociaal maatschappelijke weten helpt crises te door een netwerk in de wijken waarin regelgeving waar we tijdens de behande- de ggz, sociale wijkteams, politie, ling en begeleiding van psychiatrische voorkomen’

nr. 13 | 2018 Volg het verloop van beide verkiezingen op www.overheidsawards.nl, of volg @Overheidsawards op Twitter!

Op maandag 19 november vindt de uitreiking openbaar bestuur. Juryvoorzitter van de van de Overheidsawards van 2018 plaats in Verkiezing Beste Overheidsorganisatie van het hart van onze democratie: de Ridderzaal. het Jaar 2018, Jan van Zanen (burgemeester De uitreiking van de Overheidsawards gemeente Utrecht en voorzitter van de draagt bij aan de positieve beeldvorming VNG), zal bekend maken welke organisatie van de overheid en haar topambtenaren. Er met de titel naar huis gaat. Jetta Klijnsma wordt een podium geboden aan ‘de beste’ (Commissaris van de Koning provincie overheidsorganisaties en vooruitstrevende Drenthe) zal als juryvoorzitter de award voor overheidsmanagers binnen het Nederlandse de Overheidsmanager van het Jaar uitreiken.

De uitreiking van de Overheidsawards wordt georganiseerd door de Vereniging voor OverheidsManagement in samenwerking met de volgende partners: 41

thema

Tekst Bas Nieuwenhuijsen Beeld Onno Hoes SOCIAAL DOMEIN Verwarde personen Schakelteam Personen met Verward Gedrag Vinger aan de pols

De plannen van aanpak zoals gemeenten, (geestelijke) gezondheidszorg, politie, justitie en ga zo maar voor de problematiek door. Hoes: ‘Het zijn mensen die bijvoor- rond mensen met verward beeld schulden hebben, in scheiding liggen, hun baan zijn kwijtgeraakt enzo- gedrag zijn gereed, voorts. Juist omdat er vaak sprake is van veel projecten lopen een veelvoud aan problemen, bestaat het inmiddels. Toch denkt het risico dat ze tussen wal en schip vallen. De betrokken instanties weten wel dat ze het Schakelteam Personen met niet alleen kunnen oplossen, maar toch is Verward Gedrag niet dat de samenwerking tussen hen het belang- alles voor de streefdatum rijkste knelpunt dat wij zien. Dat komt doordat je te maken hebt met uiteenlo- van 1 oktober dit jaar in pende weten regelgeving en verschillen- kannen en kruiken is. ‘Het de financieringsstromen.’ gaat om een cultuurom- Vliegende brigade slag, dat duurt lang,’ zegt Het Schakelteam probeert de samen- voorzitter Onno Hoes. werking tussen al die partijen te bevor- deren door ze bij elkaar te brengen. ‘We analyseren gezamenlijk de problematiek en kijken of partijen het eens kunnen oor het Schakelteam in 2016 worden over die analyse. Dat kost tijd, Onno Hoes: ‘We hebben een Handelingsbank werd ingesteld, was al geïn- want zodra ze ‘ja’ zeggen, moeten ze opgezet, een website waarop casuïstiek volledig ventariseerd welke problema- het eens worden over de aanpak van die uitgeschreven staat’ tiek er speelt rond mensen problematiek. Je moet ook schakelen Vmet verward gedrag en hoe tussen verschillende niveaus, van die het hoofd kan worden geboden. landelijk, tot regionaal, tot lokaal. Het werk ligt. ‘Er zou na ons nog iets moeten Hoes: ‘Vervolgens moest een en ander gaat om een cultuuromslag, dat duurt komen om de vinger aan de pols te goed worden uitgerold. Wij begeleiden lang.’ houden. Wij hebben in elk geval een dat door de betrokken partijen te onder- Op 1 oktober dit jaar zou alles rond Handelingsbank opgezet, een website steunen, naar knelpunten te kijken en de moeten zijn en stopt het Schakelteam, waarop casuïstiek volledig uitgeschre- voortgang te volgen.’ Over die voortgang maar Hoes verwacht dat er dan nog ven staat, om kennis te delen. En er is een is Hoes in het algemeen tevreden, al is er ‘vliegende brigade’: experts die partijen volgens hem nog veel werk te doen. ‘De die er niet uitkomen, kunnen bijstaan. plannen van aanpak zijn klaar en voor Het is belangrijk dat onze eventuele een groot deel lopen er projecten. Maar opvolgers via de publiciteit de samen- partijen werken nog te weinig samen.’ ‘Samenwerking is leving in brede zin blijven aanspreken: Niet verrassend, vindt hij, want het gaat het belangrijkste iedereen kan verward raken en we zijn om mensen met complexe problemen, allemaal verantwoordelijk voor het waarbij veel instanties betrokken zijn, knelpunt’ zoeken naar oplossingen.’ n

nr. 13 | 2018 42

thema

Tekst Quita Hendrison Beeld Rutger Coucke SOCIAAL DOMEIN Perspectief Zorgen voor mantelzorgers Gemeenten hebben de taak om mantelzorgers te ondersteunen. Door de inzet van mantelzorgers ervaren mensen met een ziekte of beperking dat ze langer thuis kunnen blijven wonen. Maar wat kan de gemeente doen om die taak daadwerkelijk uit te voeren? En hoe krijg je als wethouder of beleids adviseur zaken die voor mantelzorgers belangrijk zijn in de gemeente geregeld?

ALICE DE BOER, moeder gezelschap houden mantelzor- senior onderzoeker Sociaal en gen? Die onduidelijkheid kan een reden Cultureel Planbureau en bijzonder zijn waarom mensen geen gebruik- hoogleraar sociale ongelijkheid en maken van de ondersteuning die informele hulp VU gemeenten bieden. Slechts een op de vijf mantelzorgers zegt gebruik te maken Gulzige zorg van gemeentelijke faciliteiten. Dat ligt ‘Eerst maar eens wat cijfers uit ons voor een deel bij de mantelzorgers zelf, rapport Informele hulp, wie doet er wat? ze weten zelf niet altijd waar ze behoefte Een op de drie mensen geeft mantelzorg, aan hebben en hebben vaak de houding een op de vijf doet dat intensief (meer ‘ik los het zelf wel op’. Voor je het weet dan acht uur per week) en langer dan loert de mantelzorgval: je gaat steeds drie maanden, 400.000 mantelzorgers meer mantelzorg geven en belasting voelen zich ernstig belast. Die belasting wordt overbelasting. Maar voor een doet zich in verschillende gradaties voor. deel ligt het ook bij de gemeenten. Hoe Van gezondheidsproblemen tot wel kunnen zij een actievere rol pakken in grenzen stellen, maar je toch verplicht hun ondersteunende taken, vóórdat ‘Begrip en waarde- voelen. Mantelzorg is gulzig, zeggen wij mensen overbelast raken?’ weleens; omdat er geen grenzen zijn aan ring zijn het aller- wat mantelzorgers (mogen) doen. Ook al Voorkom ontsporing omdat het niet altijd eenvoudig is om te ‘Goede signalering en opsporing, belangrijkst voor bepalen wat mantelzorg precies is. Is je daar begint het mee. Daar kun je de mantelzorgers’

nr. 13 | 2018 43

SOCIAAL DOMEIN professionals goed bij inschakelen. ROOS SCHERPENZEEL, Perspectief De wijkverpleging of de thuiszorg expert informele zorg Movisie, bijvoorbeeld. Zij hebben contact met landelijk kennisinstituut voor het mantelzorgers en kunnen peilen sociaal domein of zij behoefte hebben aan ondersteuning. Ook tijdens gesprekken Uitgangspunten delen waarin een zorgvraag wordt gesteld ‘Informele zorg is versnipperd over kan dit een thema zijn. Daarnaast vele beleidsterreinen als welzijn, moet het aanbod van de gemeente jeugd, werk en inkomen en ruimte- bekend en toegankelijk zijn. Drie lijke ordening. Integraal samenwer- op de tien mantelzorgers weet niet ken tussen verschillende domeinen is op welke manieren de gemeente daarom de belangrijke uitdaging voor hen kan ondersteunen. Zonde gemeenten. Informele zorg of mantel- natuurlijk. En soms is er ook geen zorg raakt verschillende wetten, geschikt aanbod; aan respijtzorg daarom moeten we een levensbrede bijvoorbeeld, zoals dagbesteding aanpak voor ogen houden. Daarnaast of nachtopvang. En als het er wel worden er vanuit diverse beleids ‘Informele zorg is kunnen er andere drempels zijn, terreinen voorzieningen opgetuigd zoals wachtlijsten en hoge kosten. met als doel: een gezonde balans voor is buiten het sociaal Om nog maar niet te spreken over mantelzorgers.’ de bureaucratie waar je doorheen ‘Je moet dus samen met collega’s van domein nog een moet als je een aanvraag wilt doen. andere beleidsdomeinen optrekken om ver-van-mijn-bed- Daarin moet veel meer ondersteu- aan te kunnen sluiten bij de behoeften ning komen via een steunpunt, en wensen van inwoners. Maar vaak show’ cliëntondersteuner of zorgmakelaar. ontbreekt het aan die samenwerking. Daarnaast is er behoefte aan prakti- En de praktijk laat zien dat het thema sche ondersteuning in de vorm van informele zorg voor veel beleidsteams het aanleren van kennis e vaardig- buiten het sociaal domein nog een aan; van voorbereiding tot evaluatie? heden. Een op de vijf mantelzorgers ver-van-mijn-bedshow is. Zij gaan bijvoor- Wij hebben bij Movisie samen met voelt zich niet competent genoeg beeld nog vooral uit van de relatie een aantal gemeenten en de VNG de voor hun zorgtaak. Soms gaat het cliënt-professional, maar in informele Woudlopersgids ontwikkeld. De gids om een relatief simpele handeling zorg bestaat dat onderscheid niet. Ook biedt inspiratie, overzichten en tools als steunkousen aantrekken. Maar bij de aanbieders en in zorgen welzijns voor beleidsadviseurs die nieuw zijn het kan ook gaan om meer inzicht organisaties denkt men vaak in dat type in de informele zorg, maar ook voor in een complexe aandoening als relatie. We zullen dus eerst dezelfde ervaren collega’s die behoefte hebben aan dementie. De gemeente kan daar uitgangspunten moeten delen, willen we diepgang. Het is een centrale plek waar wat aan doen door wijkverpleegkun- echt stappen maken.’ beleidsambtenaren handzame informa- digen of casemanagers in te zetten. tie kunnen vinden, als zij mantelzorgers Daarmee voorkom je ontspoorde Centrale plek beter willen helpen en ondersteunen. zorg: goedbedoelde, maar inadequa- ‘Hoe kun je mantelzorgers en andere Maar ook als de raad een motie heeft te zorg en in het ergste geval zelfs informele zorgers optimaal ondersteu- ingediend of als de wethouder wat van mishandeling. Als laatste, maar niet nen, dat is het uitgangspunt van de Wmo hen verlangt.’ onbelangrijke instrument noem ik 2015. Dat start bij basale vragen als: hoe ‘Ik ben er van overtuigd dat wij de waardering. Uit ons rapport blijkt kan ik mantelzorgers bereiken, hoe kan ik mensen bij de gemeenten goed moeten dat begrip en waardering het aller- mantelzorgers respijtzorg bieden, welke ondersteunen zodat zij op hun beurt, belangrijkst zijn voor mantelzor- groepen mantelzorgers zijn er? Maar het samen met hun samenwerkingspartners, gers om zich gesteund te voelen. Een gaat ook over uitdagingen als: hoe werk je hun inwoners kunnen ondersteunen. Op cadeaubon, een kortingskaart, het aan een gedragen integrale visie, hoe zorg een manier die aansluit bij de wensen hoeft niet veel te zijn. Uit de cijfers ik voor samenwerking met eerstelijns van die inwoners. Dat is immers de echte blijkt dat gemeenten daar nog veel zorg en voor lokale samenwerking tussen uitdaging waar de gemeenteraden zich laten liggen.’ formele en informele zorg? Hoe pak je dat voor gesteld zien.’ n

nr. 13 | 2018 44

thema

Tekst Pieter Verbeek Beeld Hollandse Hoogte/Flip Fransen SOCIAAL DOMEIN Nationaal Preventie Akkoord

Nederland gezonder Noodzaak of betutteling?

Een Nationaal Preventie Akkoord moet de n Nederland kennen we van oudsher de kraan open. Daarom ben ik blij met dit komende jaren helpen een gezondheidszorg die curatief regeerakkoord en de aandacht en geld die is ingesteld. Met andere woorden, het geeft aan preventie.’ om Nederland minder de dokter komt pas in actie als er te laten roken, gezonder Iproblemen zijn. Met het Nationaal Landelijke coalitie te laten eten en minder Preventie Akkoord wil het kabinet deze Met het Nationaal Preventie Akkoord slaan problemen een stap voor zijn: door ze meerdere partijen de handen ineen voor alcohol te laten drinken. te voorkomen. En dat kan de samen- een gezonder Nederland. Van gemeenten, Dit najaar moeten er leving heel wat opleveren, stelt Onno zorgverzekeraars, verslavingszorg tot de concrete maatregelen van Schayck, hoogleraar Preventieve voedingsindustrie. Juist deze landelij- Geneeskunde, Universiteit Maastricht. ke samenwerking is de meerwaarde van op tafel liggen. ‘ ‘Er is ongelofelijk veel voor te zeggen om het Akkoord, stelt wethouder Mattias vroegtijdig in te grijpen om allerlei ziektes Gijsbertsen van Groningen. ‘Op lokaal te voorkomen die samenhangen met niveau kun je een hoop bereiken, zoals levensstijl, zoals obesitas of longziektes samen rookvrije zones instellen. Met door roken. Deze ziektes kun je nauwe- een landelijke coalitie kun je pas echt lijks meer goed aanpakken als het laat in afspraken maken, bijvoorbeeld over de de cyclus is. Dan is het vaak dweilen met beschikbaarheid van alcohol en sigaretten

nr. 13 | 2018 45

SOCIAAL DOMEIN

en hoeveel suiker en zout we toestaan in accijnzen aanpassen, maar gezondheids- producten. Als je echt iets wilt bereiken ‘Belangrijk is om beleid kun je handen en voeten geven op moet je daar iets aan doen. Het zijn de solidariteit in lokaal niveau. De samenwerking tussen allemaal discussies die we moeten voeren verschillende partners is daarbij dan ook in het Nationaal Preventie Akkoord. De stand te houden’ van essentieel belang.’ maatregelen die er na de zomer liggen zijn wat mij betreft niet vrijblijvend.’ Stap verder Ook wethouder Ilse Saris van Winterswijk Vanuit de overheid de mensen vertellen hecht veel belang aan de vorming van een gezonder leven dan mensen met een lager wat ze wel of niet mogen eten, drinken of landelijke coalitie. ‘Preventie doe je niet inkomen en lagere opleiding. Het verschil roken. Past dat wel in Nederland? Is dat alleen, daar heb je andere partijen voor in ervaren gezonde levensverwachting niet betutteling ten top? ‘Natuurlijk moet nodig,’ zegt ze. ‘Landelijke bewustwor- tussen hoger en lager opgeleiden is maar je altijd voorkomen dat je betuttelend ding kan lokale projecten versnellen. Denk liefst 19 jaar. Dat verschil moet kleiner.’ werkt, maar er is niets betuttelend aan om bijvoorbeeld aan het gezonder maken van In Groningen wordt ingezet op het stimu- de consequenties van gedrag helder en sportkantines. Dat er nu aandacht vanuit leren van gezond gedrag met een integrale inzichtelijk te maken,’ stelt Van Schayck. het rijk komt voor lokale initiatieven, vind aanpak op wijkniveau. In de wijk Selwerd ‘Zeker als je realiseert wat anderen betalen ik heel fijn. Financiering in zorg en welzijn werkt de gemeente samen met onder meer voor jouw gedrag. Het is een typisch is namelijk te veel gericht op ongemakken bewoners, sociaal team, scholen, woning- Nederlands argument, wat vooral wordt en ziekte. Slechts 3 procent ervan gaat naar corporaties en supermarkten aan een gebruikt door partijen zoals de tabaksin- preventie. Dat is ongelofelijk weinig.’ gezonde wijk. Door bijvoorbeeld groen dustrie en de levensmiddelenindustrie en water aan te leggen, maar ook sportfa- om te voorkomen dat dingen gebeuren.’ Gezond gedrag ciliteiten. Gijsbertsen: ‘Bij de aanpak van Wat hem betreft mag de overheid zelfs nog Zowel Van Schayck, Saris als Gijsbertsen gezondheid kom je automatisch terecht een stap verder gaan. ‘Het is belangrijk dat hebben de afgelopen maanden deelgeno- bij andere oorzaken, zoals armoede en de levensmiddelenindustrie aan tafel zit men aan rondetafelgesprekken. Daaruit schulden. Voordat mensen gezonde bij het Akkoord. Je ziet wel degelijk dat er zijn drie thema’s naar voren gekomen keuzes kunnen maken moeten deze daar iets gebeurt in het gebruik van zout waar het Nationaal Preventie Akkoord oorzaken aangepakt.’ en suiker in producten, maar het gaat aan gaat werken: roken, overgewicht en Maar hoe zit het met al die bestaande allemaal niet erg snel. Met de invoering alcohol. Momenteel zijn er drie thema- initiatieven die werken aan gezondheid van een suikertaks bijvoorbeeld, kunnen tafels ingericht waaraan de komende en preventie, zoals Jongeren op Gezond we de industrie sneller helpen. Ze moet maanden afspraken worden gemaakt Gewicht (JOGG), Alles is Gezondheid en nu eenmaal haar verantwoordelijkheid over ambities, doelen en maatregelen. Gezonde School? Worden die aan de kant nemen.’ Daarnaast is er een verbindingstafel die geschoven? Volgens Van Schayck zal het Ook Saris ziet preventie niet als betutte- de voorstellen verbindt en integreert. Van Akkoord deze bestaande programma’s ling.’ Ik denk dat we heel trots mogen zijn Schayck zit als wetenschapper ook aan alleen maar versterken en versnellen. dat we in Nederland wonen, een land waar deze tafel. ‘Denk bijvoorbeeld aan het stoppen met we heel erg opkomen voor de zwakkeren. Een van de doelen van het Akkoord op roken. Een maatregel dat helpt om vooral Het is cruciaal dat we die solidariteit deze drie thema’s is om de gezondheids- jongeren te ontmoedigen is het verhogen in stand houden. Je ziet dat bepaalde verschillen tussen bevolkingsgroepen van de accijnzen. Daar heb je dus het rijk groepen veel tijd en energie vragen. Als dit te verkleinen. Sommige groepen lopen voor nodig.’ de overhand kan krijgen, zal het de soli- namelijk meer risico op overgewicht en Toch moet preventie vooral op lokaal dariteit onder druk zetten. Daarom vind roken. Gijsbertsen: ‘Je ziet dat mensen met niveau gebeuren, aldus de hoogleraar. ik het belangrijk dat de overheid zich met een hoger inkomen en hogere opleiding ‘Vanuit het rijk kunnen we regelgeving en preventie bemoeit.’ n

nr. 13 | 2018 ‘ IN HET BEGIN WAS WEBCARE NIET MEER DAN EEN KLACHTENLOKET, NU VORMT HET DE ZINTUIGEN VAN ONZE ORGANISATIE’

Met de opkomst van social media is de manier waarop wij met elkaar communiceren en interacteren drastisch veranderd. Digitaal is het nieuwe papier en appen is het nieuwe bellen. Door de grenzeloze hoeveelheid aan informatie zijn mensen veeleisender geworden dan pakweg 10 jaar geleden: ‘Krijg ik niet wat ik wil, dan zoek ik het ergens anders.’

zet in op de helpende verbreed je social media hand bieden horizon Wij analyseren jouw Onze specialisten Bewust omgaan met webcare-omgeving bieden support aan social media? Dat en adviseren bij webcare-teams bij kan bereikt worden het opzetten en de implementatie met onze trainingen inrichten van en begeleiding van ‘social awareness’ webcare en social webcare en social en ‘webcare doe je newsrooms newsrooms zo!’

advies training PUBLIEK support INTERACTIEF.

www.publiekinteractief.nl | [email protected] 47

thema

Tekst Ellen Röling Beeld Ellen Röling SOCIAAL DOMEIN Social Challenge

Experimenteerlab sociaal domein geeft nieuwe energie De Ronde Venen gaat de straat op

Op weg naar betere dienst- inwoners en hun hulpvraag te kijken. Het geleerde kon vervolgens in de praktijk verlening en lagere kosten worden getest in de Social Challenge, een wil de gemeente De Ronde sociaal lab waarin ambtenaren, inwoners en medewerkers van onder andere de Venen nauwer samen- bibliotheek, maatschappelijk werk en werken met haar sociale psychologische zorg gedurende vijf losse partners en inwoners. dagen in groepen werkten aan echte thema’s uit de Maatschappelijke Agenda Samen stelden ze al een vanuit Design Thinking. Maatschappelijke Agenda Bastiaansen: ‘Dat leverde verrassende resul- op voor de komende jaren. taten op. In De Ronde Venen doen vijf organisaties iets met taalondersteuning. Dat In het vijfdaagse experimen- is volstrekt onduidelijk voor de inwoners teerlab de Social Challenge met een taalvraag. De betrokken medewerkers stelden voor om één instroompunt te Marcel Bastiaansen: ‘Willen we een omslag maken, werd direct duidelijk maken.’ Een andere werkgroep boog zich dan moeten de medewerkers beseffen dat we er hoeveel die samenwerking over de meest efficiënte werkwijze als je je zijn om inwoners te ondersteunen’ kan opleveren. een beeld wilt vormen van een onderwerp. ‘Mensen zijn geneigd om op internet te zoeken en experts te raadplegen. In het ok bij De Ronde Venen gaat inwoners te ondersteunen. We werken kader van de Social Challenge gingen het roer om in het sociaal daarbij niet alleen, vanuit het raadhuis, beleidsmedewerkers samen met jeugdwer- domein: de inwoner staat maar ook met onze tien sociale partners.’ kers de straat op om jongeren te spreken. centraal, één laagdrempelig ‘De straat op’ is nu een vast onderdeel van Oloket voor alle hulpvragen, Nieuwe energie de werkwijze. Soms liggen oplossingen zo aandacht voor preventie en innovatie in Om de benodigde cultuuromslag in voor de hand dat je ze niet ziet!’ de aanpak van complexe hulpvragen. ‘Dat gang te zetten investeerde de afdeling De cultuuromslag is nog in de beginfase. vraagt een fundamenteel nieuwe manier Sociaal Domein met hulp van A+O-fonds ‘Maar door de trainingen is een nieuwe van werken,’ stelt Marcel Bastiaansen, Gemeenten in trainingen voor vernieu- energie ontstaan. Medewerkers geven hoofd Sociaal Domein: ‘Binnen de ambte- wers bij de Innovatiewerkplaats. In de het geleerde aan elkaar door, treden naar lijke organisatie zijn we gewend te denken driedaagse Lefgozer-training maakten buiten, zoeken samenwerking en onder- vanuit problemen, wetten en regels. Willen eigen medewerkers weer contact met de zoeken steeds opnieuw hoe ze inwoners op we de omslag maken, dan moeten de passie voor hun vak en leerden ze vanuit een nieuwe wijze kunnen benaderen. En medewerkers beseffen dat we er zijn om die passie op een andere manier naar de daar gaat het nu eenmaal om.’ n

nr. 13 | 2018 48

Tekst Gert Riphagen NOTA DOKTER Een goed begin is het Schakers besteden komt deels door het typische vaktaaltje veel aandacht aan hun halve werk van verkeerskundigen, openingsrepertoire. Dat maar dat alleen kan niet doen zij niet zonder reden. de verklaring zijn:

Een voordeel(tje) in de opening ‘Met deze brief informeer ik u over de vergemakkelijkt het verdere voortgang van de MIRT-Planuitwerking verloop van de partij. Die partij van het wegenproject A4 Haaglanden-N14 (voorheen: A4 Passage Den Haag). Tevens beschrijf moet vervolgens natuurlijk ik in deze brief op welke punten het ontwerp-Tracébesluit wel vakkundig worden voort- (OTB) en het Tracébesluit (TB) A4 Haaglanden-N14 zullen gezet en uitgespeeld. En (moeten) afwijken (red. onderstreping notadokter) van de in november 2012 genomen Voorkeursbeslissing. Deze een openingsvoordeel Voorkeursbeslissing is verwoord in de Rijksstructuurvisie A4 leidt niet per se tot Passage en Poorten & Inprikkers van november 2012, die is winst, maar de kans erop opgesteld en vastgesteld naar aanleiding van de daarvoor neemt wel toe. uitgevoerde MIRT-Verkenning Haaglanden.’

De minister neemt niet de moeite om meteen duidelijk et het schrijven van een brief of een nota te maken wat de Tweede Kamer kan verwachten. Ze licht aan het parlement is het niet anders. Ook weliswaar een tipje van de sluier op (‘beschrijf ik in deze hier is een goed begin het halve werk. brief op welke punten ... zullen moeten afwijken ... van de Onder ‘goed’ versta ik: meteen duidelijk Voorkeursbeslissing’), maar daar blijft het bij. Evenmin in Mmaken waar de brief over gaat en aangeven het begin een woord over de gevolgen van haar kenne- wat je gaat doen. Zo vanzelfsprekend is dat laatste niet; lijke beleidswijziging voor betrokkenen langs of op deze Kamerleden ontvangen elke dag vele departementale wegen. Wie de brief verder leest krijgt dat inzicht wel, stukken, die springen er niet altijd meteen uit door een maar het is een gemiste kans om niet meteen in de eerste helder begin. Hoe gaan bewindslieden van het nieuwe alinea’s aan te geven hoe en waar het kennelijk in het kabinet Rutte-III daarmee om? verleden afgesproken tracé door nadere inzichten gaat Minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en afwijken. Waterstaat) heeft duidelijk moeite met het formuleren van een goede opening in haar brief van 9 mei 2018 aan Gemiste kans de Tweede Kamer over de voortgang in een wegenproject Een Kamerbrief van twee ministers is geen garantie dat rond de A4 en N14. Het informatieve gehalte van de eerste het beter gaat. Neem de brief van de ministers Ingrid twee alinea’s is op z’n zachtst gezegd nogal mager. Dat van Engelshoven en Arie Slob (Onderwijs, Cultuur en

nr. 13 | 2018 49

Vijf tips voor de openingsalinea(’s) van een beleidsbrief/nota

palliatieve zorg. In deze brief beschrijf ik Wetenschap) van 9 mei 2018 aan de Kies een informatieve hoe ik de extra impuls voor palliatieve Tweede Kamer over een risicoanalyse 1 en wervende titel zorg wil besteden en hoe dat tot merkbare van wettelijke regels over topsalarissen in het onderwijs. Ondanks het onmis- Geef aan welk verbeteringen voor mensen moet leiden kenbare maatschappelijk belang van dit 2 probleem wordt (red., onderstreping notadokter).’ onderwerp doen zij geen enkele poging aangepakt voor een informatief en wervend begin. Ze Twee van de drie bovenstaande voor- schetsen louter achtergronden en proce- 3 Noem de belangrijkste beelden kennen de klassieke opbouw dures die de lezer vermoedelijk allang maatregelen van beleidsnota’s of brieven aan het bekend zijn: parlement: aanleiding, probleemanaly- 4 Stel een herkenbaar se, achtergronden, maatregelen. Daarin ‘Op 1 januari 2013 zijn de WNT en de bijbe- en afrekenbaar doel is doorgaans geen plek voor wervende horende ministeriële regeling bezoldi- openingsalinea’s. Deze aanpak is veelal ging topfunctionarissen OCW-sectoren 5 Gebruik heldere taal regel op de Haagse departementen, een in werking getreden. In de ministeriële positieve uitzondering is de benade- regeling waren sectorale bezoldigings- ring van minister De Jonge: hij vat het maxima per onderwijssector vastge- belang van zijn nota en zijn ambitie steld. In 2015 zijn deze sectorale maxima aan het begin van de brief in luttele zinnen samen. Deze kernachtige en verlaagd in het kader van de WNT-2. Per wat meer nieuwsachtige aanpak van januari 2016 is het systeem van de bezol- leggen. Hij begint zijn brief aan de Tweede de minister van VWS verdient wat mij digingsmaxima per onderwijssector, op Kamer van 11 mei 2018 over palliatieve zorg betreft navolging. De lezer weet dan verzoek van uw Kamer, vervangen door met een invoelbare probleemschets: meteen waar hij of zij bij het lezen van een systeem met bezoldigingsklassen. De de brief aan toe is. Vervolgens kan hij of bestuurlijke complexiteit van de onder- ‘Palliatieve zorg is de zorg en onder- zij al lezend beoordelen of de gewekte wijsinstelling is daarmee leidend voor het steuning die mensen aan het einde van verwachtingen ook waargemaakt individuele WNT-maximum en niet meer het leven krijgen. Dat kan kort voor het worden of dat de voornemens slechts de onderwijssector. Hoe complexer de overlijden zijn, maar ook al eerder, als schone schijn zijn. Omgekeerd biedt instelling is, hoe hoger de bezoldigings- mensen te horen krijgen of zelf wel weten zo’n aanpak een minister de gelegenheid klasse is, en dus hoe hoger het individuele dat door een ziekte en/of ouderdom zijn of haar kernboodschap beter voor WNT-maximum is. het einde van hun leven in zicht is. Het het voetlicht te brengen. Dat is in een tijdperk waarin de intenties en maatre- gebeurt nu nog te vaak dat mensen het Het is een mondvol, maar het antwoord gelen van ministers in het publiek debat gevoel hebben er alleen voor te staan in op de hamvraag - zijn er nog steeds onder- niet altijd goed worden begrepen geen deze periode en niet goed weten waar ze wijsbestuurders die volgens de wettelijke overbodige luxe, zou je denken. terecht kunnen.’ norm te veel verdienen? - komt in deze Tot slot: gebruik een pakkende titel voor openingsalinea’s niet aan bod. Verderop de brief of nota! De titel moet de lading in de brief gebeurt dat wel, maar daar Meteen daarna geeft de minister aan wat van de brief natuurlijk wel dekken. Voor moet de lezer dan wel even naar zoeken. van hem verwacht kan worden en waar de titels als ‘Scope (ontwerp-)Tracébesluit Waarom geven de ministers de uitkom- brief verder over gaat. De Jonge stelt zich A4 Haaglanden-N14’ of ‘Risicoanalyse sten van de risicoanalyse en wat zij er kwetsbaar op en legt de lat hoog: hij kan WNT’ loop ik eerlijk gezegd niet meteen eventueel aan gaan doen niet meteen aan? worden afgerekend op ‘merkbare verbete- warm.... De titel ‘Palliatieve zorg, Een gemiste kans, lijkt mij. ringen voor mensen’. Vervolgens mag de merkbaar beter’ is - ondanks het onmis- lezer de voornemens van de minister in de kenbare hoge waspoedereclamegehalte - Goede voorbeelden brief langs die meetlat beoordelen of - zo u duidelijk beter. Het is in feite heel simpel: Gelukkig zijn er ook goede voorbeelden. wilt - veroordelen. u leest een krantenbericht met de kop Minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, ‘PSV vernedert Ajax’ toch ook eerder Welzijn en Sport) hoef je het belang van ‘Het kabinet vindt het belangrijk dat dit dan als er ‘PSV en Ajax speelden tegen een wervende en nieuwswaardige opening verbetert en heeft daarom structureel 8 elkaar’ staat? Tenzij u Ajaxsupporter bent van een beleidsbrief kennelijk niet uit te miljoen euro extra uitgetrokken voor de natuurlijk... n

nr. 13 | 2018 14

WELBESCHOUWD VOORUIT Op 25 september 2018 verschijnt Publiek Denken met het themanummer Vastgoedvisie. De gezamenlijke Nederlandse gemeenten beschikken over een enorm vastgoedportefeuille. Uit de Barometer Wij bieden u de mogelijkheid Maatschappelijk Vastgoed 2017 blijkt dat bijna de helft van uw visie, aanpak, experiment de gemeenten geen vastgoedvisie heeft. Hoe geef je tijdelijke bestemming aan leegstaand vastgoed? Hoe kan vastgoed- of dienstverlening aan onze sturing als beleidsinstrument ingezet worden? Hoe kun je lezers bij rijk, provincies, vastgoedportefeuille managen en in control houden? gemeenten, uitvoeringsorgan- isaties en overige publieke pro- In de editie van 25 september 2018 staan we stil bij het fessionals onder de aandacht thema Vastgoedvisie. Onderwerpen die aan bod komen: woonvisie, verduurzaming, vastgoedmanagement en te brengen. -beheer en vastgoedsturing.

Neem contact op met MediaSales0031, Boyke Rajbalsing, om de mogelijkheden te bespreken: tel. 06 10 93 47 77 | e-mail [email protected]

Colofon Uitgever Publiek Denken Art direction en vormgeving Drukkerij een proefexemplaar of het Uijlenbroek (DG Senefelder Misset, afsluiten van een collectief Belastingdienst), Albert Adres Dimitry de Bruin Doetinchem abonnement, mailt u naar Vermuë (directeur Unie Gebouw M1-47 Medewerkers aan dit nummer [email protected] van Waterschappen) Binckhorstlaan 36 Pieter van den Brand, Arwin Mediaservices 2516 BE Den Haag MediaSales0031 Redactieadviesraad Verschijning T 085 486 85 41 van Buuren, Quita Hendrison, Kees Jansen, Maurits Kreijveld, Boyke Rajbalsing Mark Frequin (DG Mobiliteit, Publiek Denken www.publiekdenken.nl Bas Nieuwenhuijsen, Marc E [email protected] ministerie van IenW), Jan van verschijnt eenmaal per kwartaal in een oplage [email protected] Notebomer, Gert Riphagen, M 06 109 347 77 Ginkel (concerndirecteur/ loco-secretaris provincie van 5.500 exemplaren Ellen Röling, Maurits van den Uitgevend hoofdredacteur Publiek Denken Specials Zuid-Holland), Astrid van de Toorn, Pieter Verbeek, Kees Asha Narain Asha Narain Klift (vicevoorzitter FAMO M 06 549 541 12 Versteegh M 06 54 954 112 en gemeentesecretaris E [email protected] E [email protected] Veenendaal), Rob van Lint Fotografie (inspecteur-generaal NVWA), Eind- en webredactie Defensie, Onno Hoes, Holland- Adreswijzigingen Marc Notebomer E [email protected] Sicco Louw (directeur BZK Flex se Hoogte, Richard Hulshof, ministerie van BZK), Mariël M 06 168 046 77 TAJ, Shutterstock, Kees E [email protected] Abonnementen Middendorp (gemeentesecreta- Winkelman, Ellen Röling. Een jaarabonnement op ris Rijswijk), Alida Oppers (DG Projectmanager Publiek Denken kost € 49,- per PO/VO ministerie van OCW), Volg ons op Twitter Lars van der Linden Illustraties jaar, exclusief 6 procent btw. Henri Rauch (strategisch en Facebook en M 06 575 825 83 Dimitry de Bruin, Rutger Voor het afsluiten van een adviseur VNG), Tom Rodrigues word lid van onze E [email protected] Coucke, Aad Goudappel, abonnement, het aanvragvan (directeur TR Consult), Jaap groep op LinkedIn!

nr. 13 | 2018 51

COLUMNKees Jansen Gaswinst of gasloos?

We leven in een spannende tijd: ons leven verandert razendsnel door trends, Kees Jansen mode en technologische ontwikkelingen. Zo snel dat mensen en steden het maar is stadsfilosoof moeilijk bij kunnen houden. Zo ook de ontwikkelingen in de sterk opkomende en docent regelzucht naar gasloze woningen. Enkele koppen van de afgelopen weken: slimme circulaire Ouderwetse cv-ketel verdwijnt vanaf 2021; Nieuwbouwhuizen al in 2019 verplicht steden aan de gasloos; Merendeel woningen kan volgens Milieudefensie in 2030 gasloos zijn. Op Aeres Hogeschool zichzelf een heel goede ontwikkeling: het landelijk streven om niet langer afhanke- Almere lijk te zijn van fossiele brandstoffen - en zeker het gas dat wij als Nederland delven, met alle schadelijke gevolgen van dien. Maar de manier waarop is nogal bruut: Nederlanders zouden vanaf 2021 geen gasgestookte cv-ketel meer in hun huis mogen plaatsen. De 350.000 cv-ketels die volgens de branche jaarlijks worden vervangen, mogen dan alleen nog worden ingeruild voor een hybride systeem, een warmtepomp of een ander duurzaam alternatief. Dit kan alleen als hiervoor de apparaten betaalbaar zijn en betaalbaar te plaatsen. Daar ligt een schone taak voor producenten en monteurs. Maar ik schat in dat voor grote aantallen mensen het dan nog niet haalbaar is. Net als in de jaren ’60 na de ontdekking van de gasbel in Slochteren is overheids- geld ook broodnodig. Met behulp van subsidies is dit haalbaar - dat ging in de jaren ‘60 niet anders, toen juist de mensen werden gestimuleerd om juist aan het gas te gaan. Overigens niet verplicht naar mijn weten, maar mét subsidies. Zo hebben mijn vrouw en ik onlangs ook ons appartement gasloos gemaakt met een bijdrage van de gemeente. Dit is dus een bewuste keuze van lokaal bestuur. Maar hoe zit het dan met alle corporatiewoningen? Daar ligt nog een flinke uitdaging in de sociale huursector. De omvang en de bijbehorende kosten zijn enorm. Ook bouwend Nederland maakt zich zorgen. ‘Nieuwbouwhuizen al in 2019 verplicht gasloos,’ kopten de media op 19 april. Op zich geen probleem voor de bouwsector, maar de waarschuwing is dat alle woningen daardoor veel duurder worden. Veel aanbestedingen lopen daardoor nu spaak en er wordt in veel gevallen alsnog gekozen voor gas in de woningen. Jammer, echt een gemiste kans. Ik ben van mening dat we echt op gasloos moeten inzetten richting 2021. Dat het op dit moment meer geld kost: ja, dat is waar. Maar kunnen we deze investering niet haalbaar maken door een optie te nemen op de toekomst? Deze transitie financieren en later het geld terug te winnen door lagere kosten in exploitatie en beheer? Daar moeten we over nadenken, vind ik: als publieke sector ligt daar onze duurzame verantwoordelijkheid. Op zo’n manier dat iedereen kan meedoen en we deze opgave weten te behalen.

nr. 13 | 2018 Gezocht: ambtenaren met een mening!

A N V A

I A P S P