M HKA 2013 Jaarverslag Inhoud 1 INLEIDING 8 2 AFDELINGSNIEUWS 14 2.1 PRESENTATIE 2.1.1 Programmering 2.1.2 Cinema Zuid 2.2 ABCD 2.2.1 Archiefwerking 2.2.2 Bibliotheek 2.2.3 Collectiebeheer 2.2.4 M HKA_Ensembles 2.3 PUBLIEKSWERKING 2.3.1 Communicatie 2.3.2 Bemiddeling 2.4 ONDERSTEUNING 2.4.1 Financiën en HR-beleid 2.4.2 Organisatie en beleid 2.4.3 Gebouw M HKA en Panamarenkohuis 2.4.4 Evaluatie Structuur en Personeel 2.4.5 M HKA Cyclus 2.4.6 Veiligheid en welzijn op het werk Inhoud 2.4.7 Raad van Bestuur: samenstelling en werking 3 SOCIAAL-ECONOMISCH VERSLAG 50 3.1 Omzet (uitgaven versus inkomsten) 3.2 Personeel 3.3 Werkingskosten 3.4 Groei subsidies en toelagen 3.5 Kunstenaars 4 VERWERVINGEN - BRUIKLENEN 2013 56 4.1 Aankopen 2013 4.2 Schenkingen 2013 4.3 Werken in bruikleen aan het M HKA 4.4 Bruiklenen 2013 4.4.1 Langdurige bruiklenen 4.4.2 Tijdelijke bruiklenen 5 BEZOEKERSAANTALLEN 2011-2012-2013 76 5.1 Overzicht bezoekersaantallen 2011-2012-2013 5.2 Bezoekcijfers extra muros projecten 2013 5.3 Aantal bezoekers per tentoonstelling 5.4 Zaalverhuur zonder bezoek aan tentoonstelling 6 M HKA TENTOONSTELLINGEN 82 6.1 Optimundus – Jos De Gruyter & Harald Thys 6.2 Kerry James Marshall – Schilderijen en zo M HKA Jaarverslag 2013 M HKA Jaarverslag P 3 7 M HKA Collectietentoonstellingen 88 7.1 Collectie XXXII – Persoonlijkheidstest 7.1.1 The Book Lovers 7.2 Collectie XXXIII – Het karakter van een collectie 7.2.1 Heropening Skyspace van James Turrell 7.2.2 The Public Linguistic Poem – Alain Arias-Misson 7.3 Collectie XXXIV – Meetings Points 7 – Tienduizend listen en honderdduizend trucs 8 LONELY AT THE TOP 98 8.1 Moments on Moments 8.2 Vrielynck Collectie #3: David Blair 8.3 MUHKADEMIE 9 M HKAFE PRESENTATIES 104 9.1 Eénminuutvideo’s 9.2 Kunstwerk van de maand 10 EXTRA MUROS 108 10.1 Visite 11 L’INTERNATIONALE: een nieuwe culturele kaart van/voor Europa 112 12 EVENEMENTEN 116 12.1 Structurele evenementen 12.1.1 Art’s Birthday 12.1.2 Time Canvas X 12.2 Occasionele evenementen 12.2.1 Video-presentatie van kunstenaar Thomas Bogaert 12.2.2 Boekvoorstelling ‘La Chambre de Tania’ 12.2.3 VI th PA/Per View Art Book Fair@WIELS 12.2.4 Non-Collectables 12.2.5 Performance: How to Make a Mask door Pedro Barateiro 12.2.6 Opening Helena Scultpure van Vaast Colson 12.2.7 Lezingen en debat – Institutional Attitudes: Kunstinstituties in een vlakke wereld 12.2.8 MUKA Prints 12.2.9 Art As Generator of Change in Society 12.2.10 Workshop/Lezing ‘What happens when the artwork becomes a novel?’ 12.3 Evenementen Bemiddeling 12.3.1 Erfgoed – Thema: Stop de tijd! 12.3.2 Museumnacht 12.3.3 Museumnocturne voor het onderwijs 12.3.4 Kunstendag voor kinderen 13 PUBLICATIES 128 13.1 Flankerende publicaties 13.1.1 Optimundus M HKA 13.1.2 Het karakter van een collectie 13.1.3 Kerry James Marshall – Schilderijen en zo 13.1.4 Meeting Points 7: Tienduizend listen en honderdduizend trucs 13.2 Andere publicaties 13.2.1 Ensembles. A Way to Approach Art Today (2e CAHF-boek) 13.2.2 Institutional Attitudes – Instituting Art in a Flat World (Pascal Gielen) 13.2.3 L’Internationale – Post-War Avant-Gardes Between 1957 and 1986 13.3 Tijdschriften 13.3.1 Afterall 13.3.2 E-flux 14 ARTtube 134 15 Cinema Zuid 138 15.1 Filmhistories 15.2 Reeksen 15.3 Off-Stream Inhoud 15.4 Re-Run 15.5 Matinees 15.6 Zazie op Zondag 15.7 Te Gast 15.8 Evenementen 15.9 De zomer van Cinema Zuid 15.10 Het filmeducatief aanbod van Cinema Zuid 15.11 Bemiddelings- en communicatieinstrumenten 15.12 Samenwerkingen 15.13 Persaandacht 16 EXTERNE WAARDERING 150 16.1 Vragen aan de instelling en medewerkers 16.2 Buitenlandse werkopdrachten 16.3 Bezoek aan toonaangevende kunstmanifestaties en tentoonstellingen in binnen- en buitenland 16.4 Opleidingen en leermogelijkheden binnen en buiten de instelling 17 ORGANOGRAM 160 18 SEMI-VASTE MEDEWERKERS M HKA 164 18.1 PWA-medewerkers 18.2 Jobstudenten 18.3 Vrijwilligers M HKA Jaarverslag 2013 M HKA Jaarverslag P 5 19 VRIENDEN VAN HET M HKA 172 20 BEDRIJVENCLUB 184 21 NOCTURNES EN VERHUUR ACCOMMODATIE 194 22 FOTOCREDITS 200 1 1 Inleiding Na een inhoudelijk bevredigend, maar organisatorisch moeilijk en financieel verlieslatend 2012, werd de organisatie in 2013 opnieuw op de rails gezet. Al moest het museum starten zonder zakelijk directeur, het M HKA zou het jaar toch kunnen afsluiten met een batig saldo. In april kwam Els Verhaegen, de nieuwe afdelingsverantwoordelijke publiekswerking, zich bij het team vervoe- gen, en in mei was het team opnieuw op kruissnelheid met het aantreden van Dieter Vankeirsbilck als zakelijk directeur. De organisatie kreeg in 2013 grote aandacht. Op de tactische vergadering werd een systeem van projectevaluaties ingevoerd. Er werd een management- team geïnstalleerd om de organisatorische effectiviteit te bewaken en te verhogen, en om snel probleemoplossend te kunnen werken. Er zijn de eerste stappen gezet naar een project office, dat een aantal onvolkomenheden in de projectwerking moet opvangen door een budgetsysteem, projectbegrotingen, de operationalisering van sponsoring, subsidies en coproducties, contracten en een goede planning. In 2014 wordt dit verder uitgebouwd, maar de eerste resultaten waren al zichtbaar in 2013, met twee tentoonstellingen waarvan het M HKA de hoofdproducent was. Vooral voor Kerry James Marshall – Schilderijen en zo werd voor drie vijfde aan externe middelen gevonden op een totaal- budget van meer dan een half miljoen euro, en dat met een organisatorische complexiteit waar het M HKA enkele jaren geleden zelfs niet aan kon denken. In 2013 bleek reeds dat de pas onderhandelde en goedgekeurde nieuwe sector-CAO een financiële impact zou hebben op het M HKA. De gevolgen Inleiding hiervan zullen in 2014 structureel moeten worden opgevangen. 1 De accentverschuiving in de programmering werd verder doorgezet met twee belangrijke monografische projecten van kunstenaars die beide artist’s artists zijn; algemeen door kunstenaars gerespecteerde kunstenaars, maar nog niet met een brede publieksbekendheid. Kerry James Marshall kreeg de grootste internationale aandacht. De kunstenaar uit Chicago kreeg in het M HKA zijn grootste overzichtstentoonstelling tot op heden — of eerder: gaf die tentoonstelling aan het M HKA, want Marshall is een van die kunstenaars die zijn carrière altijd bewust heeft getemporiseerd. Het M HKA vond in de loop van het pre-productieproces vlot andere partners voor dit bijzondere overzicht van een schilder die ook veel meer doet dan louter schilderen. De publieke positie van Marshall is in steile opgang; sindsdien werd hij adviseur van de Amerikaanse president Obama, kreeg hij de prestigieuze Duitse Wolfgang Hahn Preis, engageerde de topgalerie David Zwirner zich voor hem, en werd een Amerikaanse retrospectieve vastgelegd die er langs de topmusea zal toeren. De tweede tentoonstelling van deze aard, Optimundus van Jos De Gruyter & Harald Thys, was minder een brede publiekstrekker, maar bete- kende toch ook een belangrijke stap in het zichtbaar worden van hun œuvre. Ook in hun geval kwam er een internationaal vervolg aan de tentoonstelling. De tentoonstellingswerking was dus ambitieus en succesvol. 2013 was ook het jaar waarin de internationale roep van het M HKA onder andere daardoor nog verder werd versterkt. Naast het verder mee uitgeven van het Anglo-Amerikaanse tijdschrift Afterall — dit jaar met schijnwerpers op onder anderen Lili Dujourie en David Claerbout — werd de internationale werking ook bepaald door het in werking treden van het internationale samenwerkingsverband L’Internationale. Eerder M HKA Jaarverslag 2013 M HKA Jaarverslag was dit ook al een netwerk, en die fase werd gedocumenteerd door een bij JPRingier uitgegeven boek over de naoorlogse avant-gardes. Nu komt daar de ambitie bij om zich tot een confederatie te ontwikkelen, met naast de stichten- de instellingen Moderna Galerija (MG, Ljubljana, Slovenië), ons eigen M HKA, Museu d’Art Contemporani de Barcelona (MACBA, Barcelona, Spanje) en Van Abbemuseum (VAM, Eindhoven, Nederland), nu ook Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía (MNCARS, Madrid, Spanje) en SALT (Istanbul, Turkije). P 9 Daarnaast zijn er nog vele andere structurele internationale samenwerkingen, onder andere met een reeks Nederlandse instellingen, zoals de Vleeshal in Middelburg voor de collectie, en met enkele van de grote musea in Nederland voor het videokanaal ARTtube. Deze komen bovenop de punctuele acties, zoals de 261 werken uit de M HKA-collectie die dit jaar werden ingezet in 38 internationale tentoonstellingen — problematisch succesrijk. Daarnaast zijn er ook de productiesamenwerkingen waar het M HKA nu voor sommige projecten naar streeft, een belangrijke stap die de tentoonstellingswerking op niveau haalbaar maakt. Desondanks lag het inhoudelijke zwaartepunt in 2013 nog elders. Ondanks de zeer beperkte capaciteit die de voogdijoverheid daarvoor ter beschikking stelde, heeft het M HKA het voorbije decennium voortdurend ingezet op het uitbouwen en articuleren van de collectie. 2013 mag gezien worden als het jaar van het afronden en zichtbaar worden van die inspanningen. Het meest spectaculair was het afronden — na zeven jaar werk — en het beperkt publiek openstellen van het koninginnenstuk van de collectie, het nulpunt ervan: het Panamarenkohuis in de Biekorfstraat. Een unieke artistieke habitus, de voedingsbodem voor de belangrijkste naoorlogse kunstenaar in Antwerpen, die ook als een groot environment kan worden gezien. Tegelijkertijd werd een verder doordacht en gedetailleerd collectiebeleidsplan opgesteld. Tot slot werden de vele tijdelijke collectiepresentaties uit het voorbije decennium samengevat in een boek en een zomerpresentatie — een synthese van de kerncollectie — met verder kleine inhaalbewegingen op het vlak van behoud en beheer. Het collectieboek Het karakter van een collectie oogstte algemene lof. Na het collectieboek vijf jaar geleden — dat een eerste beeld beoogde van een collectie die sinds de jaren 1980 niet meer zichtbaar was — belichaamt dit boek een karakter.