P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJA ŚNIENIA

DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz ULANÓW (924)

Warszawa 2007

1 Autorzy: BEATA BREITMEIER *, KRYSTYNA BUJAKOWSKA**, IZABELA BOJAKOWSKA***, ANNA BLI ŹNIUK***; PAWEŁ KWECKO***, HANNA TOMASSI –MORAWIEC***

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: BOGUSŁAW B ĄK*** Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI*** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA***

*Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków **Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA POLGEOL, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ***Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN......

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007

2 Spis tre ści I. Wst ęp (B. Breitmeier) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (B. Breitmeier) ...... 4 III. Budowa geologiczna (B. Breitmeier) ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (B. Breitmeier) ...... 9 1. Surowce energetyczne – gaz ziemny ...... 12 2. Kopaliny okruchowe ...... 12 3. Kopaliny ilaste...... 14 4. Piaski kwarcowe...... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (B. Breitmeier) ...... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (B. Breitmeier) ...... 18 VII. Warunki wodne (B. Breitmeier) ...... 20 1. Wody powierzchniowe...... 20 2. Wody podziemne...... 21 VIII. Geochemia środowiska ...... 23 1. Gleby (A. Bli źniuk, P. Kwecko) ...... 23 2. Osady wodne (I. Bojakowska) ...... 26 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 29 IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska) ...... 32 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (B. Breitmeier) ...... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (B. Breitmeier) ...... 38 XII. Zabytki kultury (B. Breitmeier) ...... 44 XIII. Podsumowanie (B. Breitmeier) ...... 46 XIV. Literatura ...... 48

3 I. Wst ęp

Arkusz Ulanów Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wyko- nany w Przedsi ębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie w 2007 roku. Przy jego opracowa- niu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Ulanów Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 2002 r. w Zakładzie Geologii Stosowanej GEOSPEC w Katowicach (Heliasz i in., 2002). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcj ę opracowania MG śP (Instrukcja ...., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: wyst ępowanie kopalin podstawowych i pospolitych, gospodarka zło Ŝami, wybra- ne elementy: górnictwa i przetwórstwa kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, stan geo- chemiczny powierzchni ziemi oraz mo Ŝliwo ść składowania odpadów, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa opracowywana jest w formie cyfrowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc przy realizacji postanowie ń ustawy o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikacje dotycz ące: fi- zjografii, danych geologicznych, surowcowych i hydrogeologicznych oraz dost ępne informa- cje i materiały o zabytkach kultury i walorach przyrodniczych regionu. Wspomniane materia- ły pochodz ą m.in. z Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wojewódzkiego Urz ędu Marszałkowskiego w Rzeszowie i Lublinie (Oddział Zamo ść ), Wojewódzkiego Od- działu Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Przemy ślu – Delegatura w Rzeszowie i Tarnobrzegu, Urz ędów Powiatowych w Biłgoraju, Nisku i Le Ŝajsku. Korzystano równie Ŝ z informacji Re- gionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych oraz systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych MIDAS Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. Zebrane materiały zweryfiko- wano w terenie w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej.

3 Szczegółowe dane dotycz ące złó Ŝ kopali zostały zawarte w kartach informacyjnych złó Ŝ, sporz ądzonych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach, ści śle powi ązanego z Map ą geo środowiskow ą Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice arkusza Ulanów wyznaczone s ą przez współrz ędne 22°15 ′ i 22°30 ′ długo ści geograficznej wschodniej oraz 50°20 ′ i 50°30 ′ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem podziału administracyjnego omawiany obszar le Ŝy w północnej cz ęś ci województwa podkarpackiego i południowej cz ęś ci województwa lubelskiego. W wojewódz- twie podkarpackim arkusz obejmuje powiat ni Ŝański (gminy Harasiuki, Je Ŝowe, Krzeszów, Rudnik nad Sanem, Ulanów) oraz powiat le Ŝajski (gminy Kuryłówka, Le Ŝajsk i Nowa Sarzy- na). W województwie lubelskim w granicach arkusza le Ŝy zachodnia cz ęść gminy Potok Gór- ny nale Ŝą cej do powiatu biłgorajskiego. Według fizyczno-geograficznego podziału Polski (Kondracki, 1998) obszar arkusza po- ło Ŝony jest w obr ębie makroregionu Kotlina Sandomierska b ędącego cz ęś ci ą prowincji Pod- karpacie Północne. Obejmuje fragmenty nast ępuj ących mezoregionów: Doliny Dolnego Sanu, Płaskowy Ŝu Tarnogrodzkiego, Równiny Biłgorajskiej, Równiny Tarnobrzeskiej i Płaskowy Ŝu Kolbuszowskiego (fig. 1). Dolina Dolnego Sanu o szeroko ści 1,5 – 6 km przecina obszar arkusza z północnego – zachodu na południowy –wschód. W jej obr ębie wyró Ŝnia si ę dwa tarasy zalewowe. Ni Ŝszy zwany ł ęgowym charakteryzuje si ę niejednolit ą powierzchni ą z licznymi stopniami i kraw ę- dziami o wysoko ści do 3 m. Wy Ŝszy taras le Ŝą cy 3 – 7 m n. p. rzeki tworzy bardziej płask ą powierzchni ę urozmaicon ą zakolami starorzeczy oraz licznymi drobnymi meandrami. Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki zajmuj ący wschodni ą cz ęść arkusza poło Ŝony jest w widłach doliny Sanu i doliny Tanwi. Jest to zdenudowana wysoczyzna morenowa, porozcinana licz- nymi dolinkami i ograniczona od zachodu stromym stokiem erozyjnym. Powierzchnia pła- skowy Ŝu jest nachylona w kierunku północno-zachodnim i wznosi si ę ok. 20-40 m nad po- ziomem den dolinnych. Północno-wschodnia cz ęść arkusza to fragment Równiny Biłgorajskiej zaj ęty przez do- lin ę Tanwi z tarasowymi stopniami o wysoko ściach 1,5- 6 m nad poziom wody, oraz frag- ment tarasu plejstoce ńskiego. Południowo-zachodnia cz ęść arkusza le Ŝy w obr ębie Równiny Tarnobrzeskiej i Płasko- wy Ŝu Kolbuszowskiego. Jest to wyrównany taras plejstoce ński Sanu zaj ęty głównie przez

4 lasy Puszczy Sandomierskiej. Jego powierzchnia nachylona w kierunku północnym urozma- icona jest wydmami i wyst ępuj ącymi mi ędzy nimi obszarami podmokłymi oraz bagnami.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Ulanów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998). 1 – granica mezoregionu, , 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Mezoregiony Wy Ŝyny Lubelskiej: 343.15 – Wzniesienia Urz ędowskie Mezoregiony Roztocza: 343.21 – Roztocze Zachodnie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.45 – Równina Tarnobrzeska, 512.46 – Dolina Dolnego Sanu, 512.47 - Równina Biłgorajska, 512.48 – Płaskowy Ŝ Kolbuszowski, 512.49 – Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki, 512.51 – Pradolina Podkarpacka

W północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza zlokalizowane s ą dwa niedu Ŝe o środki miejskie: Rudnik nad Sanem i Ulanów, b ędące siedzibami władz miejsko-gminnych i pełni ą- ce rol ę administracyjn ą, handlow ą i kulturaln ą, dla s ąsiednich wsi. W południowej cz ęś ci ar- kusza le Ŝy wie ś Sarzyna, która s ąsiaduje z miastem Nowa Sarzyna, poło Ŝonym ju Ŝ na terenie arkusza Le Ŝajsk. Rudnik nad Sanem jest jednym z najstarszych o środków koszykarstwa artystycznego i uŜytkowego w Polsce, w gminie funkcjonuje ponad 120 firm zajmuj ących si ę przetwór- stwem wiklin. Wa Ŝniejszymi zakładami pracy w tym mie ście s ą Nadle śnictwo, Zakład Prze- mysłu Drzewnego i Zakład Produkcji Konstrukcji „Mostostal”. Ulanów to jedno z najmniej-

5 szych miast w Polsce. Działalno ść gospodarcz ą prowadzi tu kilkana ście firm usługowych, pro- dukcyjnych i handlowych. Do wa Ŝniejszych nale Ŝą m.in. Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Ekoplast Sp. z o.o. w Ulanowie i Zakład Polskie Drewno w Wólce Tanewskiej. Ulanów od XVII do XIX wieku, był wa Ŝnym o środkiem, wr ęcz stolic ą polskiego flisactwa. Istniał tu jedyny w Polsce cech flisacki. Tradycje flisackie kultywowane s ą przez Bractwo Miło śników Ziemi Ulanowskiej p.w. Św. Barbary, które organizuje spływy tratw ą po rzekach Polski. Nad Tanwi ą, na północny-wschód od Ulanowa znajduj ą si ę o środki wypoczynkowe, sprzyjaj ące uprawianiu sportu i turystyki. Pod wzgl ędem klimatycznym obszar arkusza nale Ŝy do regionu klimatycznego sando- mierskiego. Średnia roczna temperatura wynosi 7,6 °C, najzimniejszym miesi ącem jest sty- cze ń ze średni ą temperatur ą –3,5 °C, a najcieplejszym lipiec 18,2 °C. Średnia suma rocznych opadów atmosferycznych wynosi około 650 mm. W zachodniej cz ęś ci arkusza przebiega lokalna linia kolejowa Przeworsk – Rozwadów. Po zachodniej stronie Sanu biegnie droga wojewódzka nr 77 Jarosław-Rudnik nad Sanem- Sandomierz, istnieje te Ŝ sie ć dróg powiatowych. Na rzece San istniej ą dwa mosty drogowe, w Krzeszowie i Ulanowie, a w Sarzynie i Bielinach funkcjonuj ą małe promy o wyporno ści do 10 ton.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Ulanów przedstawiono na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami (Szajn, 1992, 1993). Jego poło Ŝenie na tle szkicu geologicznego regionu pokazuje figura 2. W układzie regionalnym omawiany arkusz le Ŝy w centralnej cz ęś ci Kotliny Sandomier- skiej obejmuj ącej wschodni ą cz ęść zapadliska przedkarpackiego. Basen zapadliska wypełnio- ny jest morskimi osadami miocenu le Ŝą cymi na sfałdowanych utworach kambryjskich (Szajn, 1992). S ą to tzw. iły krakowieckie. Według danych z otworów wiertniczych przebijaj ących cały kompleks iłów ich mi ąŜ szo ść wynosi 700-900 m. Widoczne s ą w nielicznych odsłoni ę- ciach w okolicach Bielin i Krzeszowa. Cz ęść stropowa wykształcona jest jako iłowce i mu- łowce szare, czasem silnie zapiaszczone. W strefie przypowierzchniowej s ą one zwietrzałe i przechodz ą w iły plamiste brązowo-szare oraz glin ę ilast ą.

6

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Ulanów na tle szkicu geologicznego wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Czwartorz ęd; holocen: 1 - piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen - holocen: 2 - piaski eoliczne lokalnie, w wydmach; 3 – lessy, 4 – lessy piaszczyste i pyły lessopodobne; plejstocen: zlodowacenia północnopol- skie: 5 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; zlodowacenia środkowopolskie: 6 - piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 7 – piaski i Ŝwiry sandrowe; zlodowacenia południowopolskie: 8 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 9 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; zlodowacenia najstarsze: 10 - piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne. Neogen; miocen: 11 – wapienie organodetrytyczne, siarkono śne, Ŝwiry, piaskowce i gipsy.

Utwory plejstocenu pokrywaj ą wi ększ ą cz ęść powierzchni terenu warstw ą o mi ąŜ szo ści od kilku do ponad 35 metrów. Najstarsze utwory z tego okresu to piaski ze Ŝwirami i Ŝwiry osadzone w okresie zlodo- wace ń południowopolskich. Zostały one stwierdzone w otworach wiertniczych w okolicach Dąbrowicy i Kamionki a tak Ŝe w odsłoni ęciach w pobli Ŝu miejscowo ści Sigiełki. S ą wykształ- cone jako Ŝwiry gruboziarniste z piaskiem ró Ŝnoziarnistym, słabo wysortowane, lub jako piaski, w cz ęś ci stropowej drobno- i średnioziarniste, gł ębiej ró Ŝnoziarniste z domieszk ą Ŝwirów.

7 Inne utwory zlodowace ń południowopolskich to mułki i piaski z pyłami zastoiskowe, gliny zwałowe oraz piaski, Ŝwiry i piaski ze Ŝwirami lodowcowe i wodnolodowcowe. Mułki i piaski z pyłami wyst ępuj ą powszechnie na obszarze Płaskowy Ŝu Tarnogrodz- kiego. Na powierzchni odsłaniaj ą si ę na zboczach dolin, zostały te Ŝ nawiercone pod pokryw ą glin zwałowych i piasków wodnolodowcowych. Wykształcone s ą jako mułki silnie piaszczy- ste, przewarstwione piaskami drobnoziarnistymi, ciemnoszare, poziomo laminowane. W gór- nej cz ęś ci s ą na ogół barwy be Ŝowej i Ŝółtobr ązowej. Osi ągają mi ąŜ szo ść do 30 m. Gliny zwałowe wyst ępuj ą na znacznych obszarach Płaskowy Ŝu Tarnogrodzkiego two- rz ąc warstw ę o mi ąŜ szo ści maksymalnie 13 m. S ą to gliny szarobr ązowe w cz ęś ci stropowej, przechodz ące gł ębiej w gliny ciemnoszare, ilasto-piaszczyste. Miejscami wyst ępuj ą wkładki piasków i Ŝwirów lub mułków. Ze schyłkiem okresu zlodowace ń południowopolskich związane s ą Ŝwiry, piaski ze Ŝwi- rami i piaski lodowcowe oraz wodnolodowcowe. Osady te w okolicach Krzeszowa, Kamionki Górnej, Harasiuk tworz ą pagórki szeroko ści do stu metrów i długo ści kilkuset metrów. świry i piaski ze Ŝwirem buduj ące te pagórki przechodz ą w dolnych cz ęś ciach w piaski osi ągaj ąc mi ąŜ szo ść do 5 m. Osady te s ą wyra źnie warstwowane. W innych miejscach Płaskowy Ŝu Tar- nogrodzkiego piaski i piaski ze Ŝwirem tworz ą na glinie zwałowej pokryw ę o mi ąŜ szo ści 0,5 do 6 m. Piaski te s ą słabo przemyte, cz ęsto gliniaste. Najmłodsze osady z tego okresu to pia- ski ze Ŝwirem i Ŝwiry tarasów kemowych wyst ępuj ące tylko w południowo-wschodnim na- ro Ŝniku arkusza. Na obszarze arkusza osady zlodowace ń środkowopolskich reprezentowane s ą tylko przez osady rzeczne i zastoiskowe. Najstarsze z tych osadów to rzeczne piaski ze Ŝwirami stwierdzone w otworach wiertni- czych w Lipinach Górnych, Lipinach Dolnych i Krzeszowie Górnym. Le Ŝą one w szerokim obni Ŝeniu dolinnym, bezpo średnio na iłach krakowieckich tworz ąc warstw ę o mi ąŜ szo ści około 5m. Osady te przykryte s ą warstw ą mułków i piasków pyłowatych zastoiskowych. Od- słaniaj ą si ę one na powierzchni w pobli Ŝu Krzeszowa Górnego, zostały równie Ŝ stwierdzone w otworach m.in. w okolicach Nowej Wsi, Krzeszowa Dolnego i Majdanu Ł ętowskiego. Iły krakowieckie maj ą barw ę jasnoszar ą i szarobe Ŝow ą, osi ągaj ą mi ąŜ szo ść do 20 m. Piaski rzeczne i rzeczno-peryglacjalne s ą najmłodszymi osadami z tego okresu. Le Ŝą na piaskach i mułkach zastoiskowych, a poza dolinami najcz ęś ciej bezpo średnio na iłach mioce ńskich. S ą to na ogół piaski drobno- i średnioziarniste, dobrze przemyte, czasem z wkładkami glin zbo- czowych. Ich mi ąŜ szo ść wynosi maksymalnie około 15 m.

8 Osady zlodowace ń północnopolskich to przede wszystkim utwory tarasów nadzalewo- wych w dolinach Sanu, Tanwi i Borowiny. Reprezentowane s ą przez Ŝwiry, piaski ze Ŝwirem oraz piaski. W profilu wy Ŝszego tarasu wyst ępuje ponadto warstwa mułków i piasków pyla- stych z wkładkami organogenicznymi. Osady wy Ŝszego tarasu nadzalewowego maj ą mi ąŜ- szo ść od kilku do 30 m, a ni Ŝszego do 20 m. Z okresu tego pochodz ą tak Ŝe piaski pyłowo-ilaste oraz gliny peryglacjalne, które lo- kalnie na stokach tworz ą pokrywy o mi ąŜ szo ści 2 – 2,5 m. Ze zlodowaceniami północnopol- skimi zwi ązana jest te Ŝ znajduj ąca si ę w pobli Ŝu Krzeszowa odizolowana „wyspa lessowa”. Tworzy j ą kilkunastometrowej grubo ści warstwa subaeralnych lessów Ŝółtobr ązowej barwy. Z przełomu plejstocenu i holocenu pochodz ą piaski, mułki i gliny deluwialne wyst ępujące na zboczach dolin rzecznych oraz w drobnych dolinkach, a tak Ŝe piaski eoliczne tworz ące wy- dmy i pola piasków przewianych. Najwi ększe obszary wydm i piasków to pogranicze wysoczy- zny i rozcinaj ących j ą obni Ŝeń oraz powierzchnia wy Ŝszego tarasu nadzalewowego. Wydmy zbudowane s ą przewa Ŝnie z piasków drobno- i średnioziarnistych i osi ągaj ą wysoko ść do 20 m. Osady holoce ńskie reprezentowane s ą przede wszystkim przez utwory tarasów zalewo- wych. Dwa poziomy tarasowe wydzielone zostały w dolinie Sanu i Tanwi, w mniejszych do- linach osadów nie rozdzielano. Zarówno wy Ŝszy jak i ni Ŝszy taras zbudowane s ą z piasków rzecznych. Piaski starszego tarasu to piaski drobno- i średnioziarniste, Ŝółtoszare i białe z domieszk ą drobnoziarnistych Ŝwirów w cz ęś ci sp ągowej. Piaski ni Ŝszego tarasu s ą ró Ŝno- ziarniste barwy szarobr ązowej. W dolinie Sanu piaski wy Ŝszego tarasu przykryte s ą warstw ą osadów madowych o mi ąŜ szo ści 1,5 – 4 m. W dolinie Tanwi pokrywa ta wyst ępuje spora- dycznie. Równie Ŝ na ni Ŝszym tarasie pokrywa mad wyst ępuje tylko lokalnie. Torfy wyst ępuj ące na obszarze arkusza Ulanów pochodz ą z ró Ŝnych okresów holocenu. Najstarsze, dobrze rozło Ŝone torfy o mi ąŜ szo ści 3-4 m wyst ępuj ą w starorzeczach, młodsze torfy i namuły torfiaste wyst ępuj ą w dolinach Borowiny i Brzeziny oraz w obni Ŝeniach w okolicach Tarnogóry i Majdanu Ł ętowskiego. Osi ągaj ą mi ąŜ szo ść do 2 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Ulanów zlokalizowanych jest 17 złó Ŝ kopalin (tabela 1). Jedno z nich to zło Ŝe kopaliny podstawowej (gazu ziemnego) –„Sarzyna”. Pozostałe to zło Ŝa kopa- lin pospolitych: 13 złó Ŝ kopalin okruchowych, 1 zło Ŝe piasków kwarcowych do produkcji wyrobów silikatowych, 1 zło Ŝe piasków schudzaj ących do produkcji wyrobów ceramicznych oraz 1 zło Ŝe iłów ceramicznych.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Wydobycie geologiczne Numer Wiek Kategoria zagospoda- (tys. t, Zastosowanie Klasyfikacja Przyczyny kon- bilansowe zło Ŝa Nazwa Rodzaj kompleksu rozpoznania rowania tys. m 3*, kopaliny złó Ŝ* fliktowo ści zło Ŝa (tys. t, tys. m 3*, na zło Ŝa kopaliny litologiczno- zło Ŝa mln m 3**) mln m 3**) mapie surowcowego Klasy Klasy według stanu na 31.12. 2005 (PRZENIOSŁO, 2006) 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Lipiny Dolne p Q 406 C1 Z 0 Scb 4 B W, L 2 Bieliny - Mokradło i(ic) Ng 82* C1 Z 0 Scb 4 B W 3 Koziarnia p Q 32 785 C2 N 0 Skb, Sd 4 B W, Gl

10 10 4 Bystre Łazy p Q 15 786 C2 N 0 Sb 4 B W, Gl 5 Sigiełki dz. 399,400 p Q 80 C1 G 11 Sb, Sd 4 B W 6 Sigiełki dz. 410 p Q 0 C* 1 Z 0 Sd 4 B W 7 Naklik p Q 99 C* 1 N 0 Sb, Sd 4 B W 8 Sarzyna G Ng 52** B, C G 0,30** E 2 B W 9 Sigiełki 1 p Q 260 C1 G 10 Sb, Sd 4 B W 10 Bystre p Q 5532 C2 N 0 Sb 4 B W 11 Sigiełki I p Q 1527 C* 1 Z 0 Sd 4 B W 12 Sigiełki II** p Q 95 C1 G 7 Sb, Sd 4 B W 13 Łazów dz. 62/35 p Q 1128 C1 N 0 Sb, Sd 4 B W 14 Łazów dz. 357/1 p Q 1181 C1 G 13 Sb, Sd 4 B W

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

15 Kulno – rej. Le Ŝajska pki Q 1900* C1+B G 31* Sb 2 B W, L, K 16 Sigiełki - ZGK* p Q 87 C1 G* 0 Sb, Sd 4 B W 17 Sigiełki I-1* p Q 272 C1 G 0 Sb 4 B W

Rubryka 2 - * - zło Ŝe nie figuruje w Bilansie, zasoby według dokumentacji geologicznej, ** - zasoby zło Ŝa według dodatku do dokumentacji (2006) Rubryka 3 - p – piaski, pki – piaski kwarcowe o innym zastosowaniu (do produkcji cegły wapienno- piaskowej), i(ic) – iły ceramiki budowlanej, G – gaz ziemny; Rubryka 4 - Q – czwartorz ęd, Ng – neogen; Rubryka 6 - kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C 1, C 2; gazu ziemnego – B, zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C* 1; Rubryka 7 - zło Ŝa: G – zagospodarowane, G* - eksploatacja rozpocz ęta w 2007, N - niezagospodarowane, Z – zaniechane; Rubryka 9 - Sb – budowlane, Scb – ceramiki budowlanej, Sd – drogowe, Skb – kruszyw budowlanych, E – kopalina energetyczna; Rubryka 10 - zło Ŝa: 2 – skoncentrowane w regionie, 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11 - zło Ŝa: B – konfliktowe; Rubryka 12 - Gl – ochrona gleb, K – ochrona krajobrazu, L - ochrona lasów, W – ochrona wód podziemnych. * według „Zasady dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych”. Warszawa 1999, M Ś 11 11

1. Surowce energetyczne – gaz ziemny

Zło Ŝe gazu „Sarzyna” (Borys, Jasiowski, 1967, Cisek, Klęba, 1983) o powierzchni 207 ha poło Ŝone jest w południowej cz ęś ci obszaru arkusza, cz ęś ciowo tak Ŝe na terenie s ąsia- duj ącego od południa arkusza Le Ŝajsk. Poziom gazono śny wyst ępuje w obr ębie utworów sarmatu dolnego (miocen). Potencjalna wydajno ść gazu wynosi 433 Nm 3/min a ci śnienie na głowicy otworu 4,3 MPa. Jest to typowy dla złó Ŝ z zapadliska przedkarpackiego gaz wyso- kometanowy, w którym zawarto ść CH 4 osi ąga poziom 95–99%. Metanowi towarzysz ą nie- wielkie ilo ści azotu i w ęglowodorów ci ęŜ kich. Warto ść opałowa surowca wynosi 39,27– 40,03 MJ/m 3. Z punktu widzenia ochrony złó Ŝ, zło Ŝe to zostało zaliczone do klasy 2 – złó Ŝ skoncen- trowanych w regionie, a z punktu widzenia ochrony środowiska do klasy A – jako zło Ŝe ma- łokonfliktowe.

2. Kopaliny okruchowe

Na obszarze arkusza Ulanów udokumentowano nast ępuj ące zło Ŝa kopalin okruchowych - piasków: „Lipiny Dolne” (Durawa, Szeller, 1982), „Bystre” (Flisowska, 1970), „Bystre Ła- zy” (Radomska, 1984b), „Sigiełki I” (Karta ..., 1989), „Sigiełki I–1” (Py Ŝewicz, 2006), „Si- giełki II” (Kobiela i in., 1998a), „Sigiełki (dz. 399, 400)” (Kobiela i in., 1998b), „Sigiełki dz. 410” (Kobiela, 1992), „Sigiełki 1” (Kobiela i in., 1998c), „Sigiełki ZGK” (Florek, 2006), „Ko- ziarnia” (Radomska, 1984a), „Łazów dz. 62/35” (Florek, 1997a), „Łazów dz. 357/1” (Florek, 1997b) oraz „Naklik” (Siliwo ńczuk, 1989). Zło Ŝa te poło Ŝone s ą w południowej cz ęś ci arku- sza, wi ększo ść z nich znajduje si ę w pobli Ŝu miejscowo ści Sigiełki, w południowo – wschod- nim naro Ŝniku arkusza. Zlokalizowane s ą one w obr ębie tarasów Sanu po prawej stronie, z wyj ątkiem zło Ŝa „Koziarnia” poło Ŝonego po lewej stronie. W zło Ŝach: „Lipiny Dolne”, „Si- giełki 1” oraz „Naklik” kopalin ę stanowi ą utwory eoliczne – piaski drobnoziarniste z do- mieszk ą piasków pylastych. Natomiast w zło Ŝach „Sigiełki I”, „Sigiełki II” i „Sigiełki ZGK” kopalin ę stanowi ą osady tarasów kemowych. W pozostałych zło Ŝach kopalin ą s ą osady aku- mulacji rzecznej. S ą to przewa Ŝnie piaski drobno- i średnioziarniste niekiedy z wkładkami mułków. Piasek ze zło Ŝa „Lipiny Dolne” wykorzystywany jest jako komponent do schudzania surowca ilastego w produkcji ceramiki. Natomiast piasek z pozostałych złó Ŝ znajduje b ądź mo Ŝe znale źć zastosowanie w budownictwie i drogownictwie. Krótk ą charakterystyk ę najwa Ŝniejszych parametrów geologiczno-górniczych i jako- ściowych złó Ŝ kopalin okruchowych - piasków przedstawia tabela 2.

12 W zło Ŝach „Sigiełki II”, „Sigiełki (dz. 399, 400)”, „Sigiełki 1” i „Łazów dz. 357/1” nie były wykonywane badania parametrów jako ściowych. Tabela 2 Charakterystyka najwa Ŝniejszych parametrów geologiczno-górniczych i jako ściowych złó Ŝ piasków Parametry jakościowe Grubo ść Mi ąŜszo ść zawarto ść Nr punkt nadkładu zło Ŝa pyłów zło Ŝa Nazwa zło Ŝa Rodzaj Zawodnie- piaskowy (m) (m) mineralnych na Powierzchnia (ha) kopaliny nie (%) od-do od-do (%) mapie od-do śr. śr. od-do śr. śr. 1 2 3 4 5 6 7 8 Lipiny Dolne 0,7 – 1,1 3,7 –14,2 1 p zło Ŝe suche 100 0,4 – 8,2 4,34 3,57 0,90 10,15 Koziarnia 0,3 – 7,0 7,4 – 16,8 zło Ŝe 3 Pole I -29,42 p śr. 97,7 śr. 4,5 1,7 9,76 zawodnione Pole II - 117,27 0,5 – 6,0 5,9 – 20,5 śr. 97,9 śr. 3,8 2,46 14,18 Bystre Łazy 0,3 – 6,0 4,7-15,9 cz ęściowo 1,5-8,6 4 p śr. 98,58 89,94 2,6 10,5 zawodnione 4,38 Sigiełki dz. 399,400 1,7-4,6 5 p śr. 0,35 zawodnione n.b. n.b. 2,86 3,2 Sigiełki dz. 410 6 p śr. 0,3 śr 2,7 zawodnione n.b. n.b. 0,38 Naklik 0,0 – 0,2 3,5 – 3,9 1,5-2,7 7 p zło Ŝe suche 100 1,57 0,1 3,7 2,1 Sigiełki 1 1,3 – 4,5 cz ęściowo 9 p śr. 0,5 n.b. do 0,2% 6,34 b.d. zawodnione Bystre 0,3 – 2,5 3,0 – 14,0 zło Ŝe 0,7-4,3 10 p śr. 89,2* 41,01 1,1 6,9 zawodnione 2,0 Sigiełki I 0,0 – 0,4 9,1 – 16,3 śr. 97,78 Pole I – 7,43 śr. 5,98 11 p 0,15 12,7 zło Ŝe suche 0,0 – 1,4 7,7 – 17,0 Pole II – 5,57 śr. 96,58 śr. 5,02 0,38 13,1 Sigiełki II 2,9 – 5,2 12 p śr. 1.0 zło Ŝe suche n.b. n.b. 3,99 b.d. Łazów dz. 62/35 4,0 – 6,3 zło Ŝe za- 13 p śr. 0.3 100 śr. 2,6 17,09 4,16 wodnione Łazów dz. 357/1 0,3 – 0,4 4,1 - 6,2 zło Ŝe za- 14 p n.b. n.b. 16,76 b.d. 4,91 wodnione Sigiełki - ZGK 1,2 - 8,4 16 p śr. 0.3 zło Ŝe suche 94,6 0,0 1,14 4,7 Sigiełki I-1 1,3 – 4,5 cz ęściowo 17 p śr. 0.5 n.b. 0,2 1,98 b.d. zawodnione

Rubryka 3: p – piasek Rubryki 4-8: b.d. - brak danych, n.b. - nie badano Rubryka 7: punkt piaskowy – ziarna poni Ŝej 2 mm * - ziarna poni Ŝej 2,5 mm

13 Ogólnie zło Ŝa kopalin okruchowych posiadaj ą korzystne warunki geologiczno-górnicze dla wydobycia kopaliny, tylko w niektórych przypadkach pewne utrudnienie eksploatacji mo- Ŝe stanowi ć płytko poło Ŝony poziom wód gruntowych. W oparciu o „Zasady dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych” (Zasady..., 2002) dokona- no klasyfikacji sozologicznej złó Ŝ z punktu widzenia ich ochrony oraz z punktu widzenia ochrony środowiska. Ze wzgl ędu na ochron ę złó Ŝ, wszystkie złoŜa kopalin okruchowych zali- czone zostały do powszechnych, łatwo dost ępnych, licznie wyst ępuj ących na terenie całego kraju (kategoria 4). Z punktu widzenia ochrony środowiska wszystkie zło Ŝa zaliczone zostały do złó Ŝ konfliktowych, mo Ŝliwych do eksploatacji po spełnieniu okre ślonych wymaga ń (kla- sa B). Główn ą przyczyn ą konfliktowo ści wszystkich złó Ŝ jest ochrona wód podziemnych. ZłoŜa te znajduj ą si ę w strefie ochronnej dla GZWP – 425.

3. Kopaliny ilaste

Kopaliny ilaste zostały udokumentowane w zło Ŝu: „Bieliny – Mokradło” (Wianecki, Kobiela, 1994). W zło Ŝu „Bieliny-Mokradło”, znajduj ącym si ę około 7 km na południowy wschód od Ulanowa, kopalin ę stanowi ą mioce ńskie iły krakowieckie wykorzystywane do produkcji wy- robów ceramicznych. Udokumentowana została stropowa warstwa iłów o mi ąŜ szości do 6,5 m. Zbudowany z glin aluwialnych i piasków nadkład wyst ępuje tylko na cz ęś ci zło Ŝa osi ą- gaj ąc maksymalnie grubo ść 0,9 m. Podstawowe parametry jako ściowe kopaliny prezentuj ą si ę nast ępuj ąco: woda zarobowa 27%, skurczliwo ść suszenia 7,5%, natomiast wyrobu ceramicz- nego: nasi ąkliwo ść 16% i wytrzymało ść na ściskanie 25,57 MPa. Poziom wód gruntowych wyst ępuje poniŜej udokumentowanej zło Ŝowo serii ilastej. Z punktu widzenia ochrony złó Ŝ, zostało to zło Ŝe zaliczone do klasy 4, a z punktu widzenia ochrony środowiska do klasy B – jako zło Ŝe konfliktowe mo Ŝliwe do eksploatacji po spełnieniu okre ślonych wymaga ń. Powo- dem ograniczenia w podj ęcia eksploatacji jest poło Ŝenie zło Ŝa w strefie ochronnej wyznaczo- nej dla GZWP – 425.

4. Piaski kwarcowe

Na obszarze arkusza Ulanów udokumentowane zostało jedno zło Ŝe piasków kwarco- wych, „Kulno – rej. Le Ŝajska” (Urba ńska, 1992, Surmacz, 1997) stosowanych do produkcji cegieł silikatowo-wapniowych. Znajduje si ę ono w południowo - wschodnim naro Ŝniku arku- sza. Kopalin ę stanowi piasek nagromadzony w formie wydmy. Zło Ŝe ma powierzchni ę 37 ha i mi ąŜ szo ść dochodz ącą do 14,5 m. Sporadycznie przykryte jest nadkładem gleby o grubo ści

14 do 0,1 m. Punkt piaskowy wynosi 99,9% a zawarto ść pyłów nie przekracza 10%. Zawarto ść

SiO 2 w kopalinie wynosi 94%. Zło Ŝe jest suche, poziom wód gruntowych wyst ępuje poni Ŝej sp ągu. Z punktu widzenia ochrony złó Ŝ zło Ŝe to zaliczone zostało do klasy 2, z uwagi na rzadko ść wyst ępowania, a z punktu widzenia ochrony środowiska do klasy B jako zło Ŝe kon- fliktowe. Przyczyn ą konfliktowo ści jest usytuowanie zło Ŝa w granicach Kryłowskiego Obsza- ru Chronionego Krajobrazu oraz w strefie ochronnej wyznaczonej dla GZWP – 425.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie w granicach arkusza Ulanów prowadzona jest eksploatacja w siedmiu zło- Ŝach kopalin okruchowych: „Kulno – rej. Le Ŝajska”, „Łazów dz.357/1”, „Sigiełki - ZGK”, „Sigiełki dz. 399, 400”, „Sigiełki II”, „Sigiełki 1” i „ Sigiełki I-1” oraz w zło Ŝu gazu ziemne- go „Sarzyna”. Eksploatowane zło Ŝa posiadaj ą koncesje oraz wyznaczone obszary i tereny górnicze (tabela 3). Prace górnicze w obr ębie eksploatowanych złó Ŝ kopalin okruchowych i piasków kwarcowych prowadzone s ą odkrywkowo a kopalina urabiana jest sposobem me- chanicznym. Zło Ŝe „Sarzyna” eksploatowane jest metod ą otworow ą. Zło Ŝe gazu „Sarzyna” eksploatowane jest od roku 1969 przez Oddział Sanocki PGNiG SA. Nale Ŝy ono do obejmuj ącej kilka złó Ŝ gazu w rejonie Le Ŝajska - Kopalni śołynia. Koncesja na eksploatacj ę została wydana w roku 1994, kiedy wprowadzony został obowi ązek jej posiadania. Eksploatacja odbywa si ę samoczynnie z gł ęboko ści około 675 m jednym otworem wydobywczym. Powierzchnia obszaru i terenu górniczego jest równa i wynosi po- nad 230 ha. Gaz odprowadzany jest do sieci krajowej. Piaski kwarcowe ze złoŜa „Kulno - rej. Le Ŝajska” s ą wykorzystywane przez zakład w Le Ŝajsku do produkcji cegieł silikatowo-wapiennych. Koncesja została wydana w roku 1994 a w roku 2000 ze wzgl ędów formalnych została zmieniona decyzj ą Wojewody podkar- packiego. Zako ńczenie eksploatacji przewidziane jest na rok 2025. Całkowita powierzchnia zło Ŝa wynosi 37 ha, koncesj ą obj ęte s ą pola A i B o ł ącznej powierzchni ponad 12 ha. Tak ą sam ą powierzchni ę maj ą obszar i teren górniczy. Aktualnie eksploatowane jest pole A. Wyro- bisko ma wymiary około 150 x 250 m a wysoko ść urabianej ściany południowej przekracza 10 m. ZłoŜe poło Ŝone jest w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu, z tego powodu koncesjobiorca zobowi ązany jest do szczególnej dbało ści o otaczaj ące środowisko. Po zako ń- czeniu eksploatacji przewidziane jest zalesienie tego terenu. W 1998 roku została wydana koncesja na eksploatacj ę zło Ŝa „Łazów (dz. 357/1)”. Eks- ploatacja prowadzona jest metod ą odkrywkow ą spod wody. Zło Ŝe obejmuje dwa wgł ębne wyrobiska eksploatacyjne przedzielone grobl ą, poło Ŝone na tarasie nadzalewowym Sanu.

15 Powierzchnia obszaru i terenu górniczego jest równa powierzchni zło Ŝa i wynosi 16,7 ha. Surowiec jest stosowany w budownictwie i drogownictwie. Tabela 3 Tabela stanu eksploatacji złó Ŝ Opis wyrobisko Nr Powierzchnia [ha]

złoŜa Nazwa zło Ŝa Koncesja Uwaga na kopalina Obszar Teren

mapie górniczy górniczy Rekultywacja 1 2 3 4 5 6 7 zło Ŝe zaniechane , Lipiny Dolne 1 brak - - wgł ębne ( ścianowe) eksploatacja w latach p 1972-1992 zło Ŝe zaniechane , Bieliny – Mokradło wyrobisko cz ęś cio- 2 brak - - eksploatacja w latach i(ic) wo zaro śni ęte 1994-1996 Koziarnia zło Ŝe niezagospoda- 3 brak - - - p rowane Bystre Łazy zło Ŝe niezagospoda- 4 brak - - - p rowane wyrobisko wgł ębne, Sigiełki dz. 399, 400 wa Ŝna do eksploatacja od 5 2,8 2,8 cz ęś ciowo zawod- p 31.12.2010 2000 r. nione wyrobisko wgł ębne, zło Ŝe zaniechane, Sigiełki dz. 410 6 brak - - samoistna rekulty- eksploatacja w latach p wacja 1992 - 1996 Naklik zło Ŝe niezagospoda- 7 brak - - - p rowane Sarzyna wa Ŝna do eksploatacja otwo- eksploatacja od 8 230,5 230,5 G 2019 rowa 1969 r. Sigiełki 1 wa Ŝna do eksploatacja od 9 1,98 1,98 wgł ębne p 31.12.2012 2000 r. Bystre 10 brak - - - zło Ŝe zaniechane p zło Ŝe zaniechane , Sigiełki I 11 brak - - wgł ębne eksploatacja w latach p 1975-1989 Sigiełki II wa Ŝna do eksploatacja od 12 1,0 1,0 stokowe p 22.07.2016 2004 r. Łazów dz. 62/35 wa Ŝna do zło Ŝe niezagospoda- 13 p 17,1 17,1 - 31.12.2010 rowane

Łazów dz. 357/1 wa Ŝna do eksploatacja od 14 16,7 16,7 wgł ębne p 31.12.2010 1998 r. Pole A– Kulno – rej. LeŜajska wa Ŝna do eksploatacja od 15 6,1 wgł ębne, wydma pki 31.12.2024 1994 r. Pole B-6,3 Sigiełki - ZGK wa Ŝna do eksploatacja od 16 1,1 1,1 stokowe p 22.01.2014 2007 r. Sigiełki I-1 wa Ŝna do eksploatacja od 17 1,98 1,98 wgł ębne p 31.12.2021 2007 r.

Rubryka 2 - p – piaski, pki – piaski kwarcowe o innym zastosowaniu (do produkcji cegły wapienno-piaskowej), i(ic) – iły ceramiki budowlanej, G – gaz ziemny

16 Równie Ŝ w 1998 roku została wydana koncesja na eksploatację s ąsiedniego zło Ŝa „Ła- zów dz. 62/35”, jednak eksploatacja do chwili obecnej nie została rozpocz ęta. Zło Ŝe to wyst ę- puje w dokumentach koncesyjnych pod nazw ą „Łazów-Karnat”. Powierzchnia zło Ŝa, obszaru i terenu górniczego jest identyczna i wynosi 17,1 ha. W 2005 roku koncesja na wydobycie została przeniesiona na nowego wła ściciela. Zło Ŝe „Sigiełki (dz. 399, 400)” eksploatowane jest na mał ą skal ę. Koncesja została wy- dana w roku 2000 przez Wojewod ę podkarpackiego. Powierzchnia zło Ŝa wynosi 2,8 ha. Tak ą sam ą powierzchni ę ma obszar i teren górniczy. Ten sam koncesjobiorca posiadał koncesj ę na eksploatacj ę zło Ŝa „Sigiełki dz. 410” o powierzchni 0,38 ha. Zło Ŝe było eksploatowane w latach 1993 – 1997. Po zako ńczeniu eks- ploatacji został opracowany dodatek rozliczeniowy zasobów tego zło Ŝa. W roku 2000 rozpocz ęła si ę eksploatacja piasków ze zło Ŝa „Sigiełki 1” na podstawie koncesji wydanej przez Starost ę w Nisku. Całkowita powierzchnia zło Ŝa wynosi 6,38 ha, jed- nak koncesj ą obj ęta została tylko jego cz ęść o powierzchni 1,98 ha. Tak ą sam ą powierzchni ę ma obszar i teren górniczy. Kopalina urabiana jest mechanicznie, wyrobisko ma wymiary około 20x20x5 m. Sp ąg wyrobiska jest utrzymywany ponad horyzontem wód gruntowych. Zło Ŝe „Sigiełki 1-I” stanowi ni Ŝszy poziom cz ęś ci zło Ŝa „Sigiełki I” obj ętej koncesj ą. Eksploatacja prowadzona jest od 2007 r. w wyrobisku wgł ębnym, zawodnionym, na podsta- wie koncesji wa Ŝnej do ko ńca 2021 roku. Przed wprowadzeniem obowi ązku posiadania koncesji w latach 1975 - 1989 była pro- wadzona eksploatacja w zło Ŝu „Sigiełki I”. Obecnie w wyrobisku poeksploatacyjnym obej- muj ącym pole I o powierzchni 7,43 ha w północnej cz ęś ci zło Ŝa znajduje si ę gminne wysypi- sko odpadów stałych. Nie stanowi ono zagro Ŝenia dla środowiska z uwagi na wyst ępowanie w podło Ŝu serii piaszczystej nieprzepuszczalnych iłów krakowieckich. W wyrobisku poeksploatacyjnym w południowej cz ęś ci zło Ŝa „Sigiełki I” zostało udo- kumentowane zło Ŝe „Sigiełki II”. Eksploatacja zło Ŝa rozpocz ęła si ę w roku 2004. Koncesja na eksploatacj ę jest wa Ŝna do lipca 2016 r. Obszar i teren górniczy maja powierzchni ę 1 ha. Pod koniec roku 2006 została wydana koncesja na eksploatacj ę zło Ŝa „Sigiełki ZGK” przylegaj ącego do północno - wschodniej granicy zło Ŝa „Sigiełki I”. Eksploatacja zło Ŝa zosta- ła rozpocz ęta w 2007 roku. Po zako ńczeniu eksploatacji powstałe wyrobisko przeznaczone będzie pod rozbudow ę wysypiska odpadów. W zło Ŝu „Bieliny-Mokradło” prowadzona była eksploatacja iłów krakowieckich. Kon- cesja na eksploatacj ę została wydana w roku 1994 a wygaszona decyzj ą Wojewody tarno-

17 brzeskiego w 1996 roku. W cegielni usytuowanej obok wyrobiska z wydobytej kopaliny pro- dukowana była cegła pełna. Obecnie obiekty cegielni s ą opuszczone i popadaj ą w ruin ę. Nielegalna eksploatacja piasków prowadzona jest na niewielk ą skal ę przez okoliczn ą ludno ść w zło Ŝach „Naklik” i „Lipiny Dolne” oraz w pobli Ŝu zło Ŝa „Sigiełki II”.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszary perspektywiczne i prognostyczne w granicach arkusza Ulanów wyznaczono na podstawie analizy wyników bada ń geologiczno-poszukiwawczych oraz Szczegółowej mapy geologicznej Polski (Szajn, 1992). Obszar arkusza Ulanów nale Ŝy do jednej z trzech wydzielonych w obr ębie zapadliska przedkarpackiego stref perspektywicznych wyst ępowania gazu ziemnego, które rozci ągaj ą si ę od wschodniej granicy pa ństwa, do południka przebiegaj ącego przez Rzeszów. Obszar zapa- dliska przedkarpackiego wypełniony jest ilasto-mułowcowo-piaskowcowymi osadami mioce- nu o du Ŝej mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 3000 m i średnim nasyceniem ponad 220 mln m 3 na 1 km 3. Najbardziej perspektywicznymi skałami zbiornikowymi s ą tu warstwy i ławice pia- skowców o ró Ŝnej, zazwyczaj niewielkiej, mi ąŜ szo ści. Perspektywiczne, cho ć w mniejszej skali, s ą równie Ŝ osady piaszczyste tzw. warstw baranowskich, wieku bade ńskiego oraz po- ziomy ilasto-piaszczyste, piaszczysto-ilaste, a niekiedy równie Ŝ mułowcowe lub mułowcowo- ilaste (Jawor, 1990). Na terenie arkusza Ulanów wyznaczono dwa obszary prognostyczne dla kruszywa natu- ralnego (piasków) na wschód i południe od Ulanowa (tabela 4). Obszary te zostały wyznaczone w obr ębie plejstoce ńskich osadów rzecznych, w których w trakcie prac poszukiwawczych odwiercono 25 otworów zwiadowczych (Knapczyk, Nic- po ń, 1982). Stwierdzono, i Ŝ pod nadkładem gleby piaszczystej, gliny rdzawo-szarej lub pia- sku gliniastego zalegaj ą dobrej jako ści piaski średnioziarniste o średniej mi ąŜ szo ści 10,1 m w obszarze I i 8,7 m w obszarze II, które mog ą by ć wykorzystywane jako surowiec budowla- ny. Obszar I jest cz ęś ciowo zawodniony, natomiast obszar II jest całkowicie zawodniony. Gł ęboko ść zwierciadła wody waha si ę od 0,8 do 8,0 m. Ograniczeniem wykorzystania obsza- ru II mo Ŝe by ć fakt , i Ŝ jest on usytuowany w obr ębie GZWP 425. Obszary perspektywiczne dla kruszyw naturalnych wyznaczono w obr ębie utworów eolicznych buduj ących wydmy, piasków ze Ŝwirami tworz ących tarasy kemowe a tak Ŝe pia- sków rzecznych.

18 Tabela 4 Wykaz obszarów prognostycznych Grubo ść Wiek Zasoby Średnia kompleksu Nr ob- Powierzch- Rodzaj kompleksu w kat. Zastoso- Parametry grubo ść litologiczno- szaru na nia kopali- litologiczno- D wanie jako ściowe nadkładu surowcowe- 1 mapie (ha) ny surowcowe- (mln kopaliny (m) go go ton) śr. (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ci ęŜ ar nasypowy – śr. 1,7275 t/m 3 zawarto ść : ziarna <2,5 mm – śr. 97,9 % I 56,7 p Q pyły mineralne – 0,8 10,1 10 Sb 0,4-6,2; śr. 2,26 % zanieczyszczenia obce – brak zanieczyszczenia organiczne – brak ci ęŜ ar nasypowy – śr. 1,7275 t/m 3 zawarto ść : ziarna <2,5 mm – śr. 97,9 % II 84 p Q pyły mineralne – 1,3 8,7 12,6 Sb 0,5-8,2; śr. 2,76 % zanieczyszczenia obce – brak zanieczyszczenia organiczne – brak

Rubryka 3: p – piasek Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 8: zasoby prognostyczne wg „Sprawozdania z prac geologiczno – zwiadowczych za piaskami budowlany- mi w rejonie Ulanowa”- Knapczyk, Nicpo ń, 1982 Rubryka 9: Sb – surowiec budowlany

Du Ŝe obszary piasków eolicznych wyst ępuj ą w kompleksie le śnym w południowo- zachodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie Naklika i Kulna, w obszarze mi ędzy Lipinami, Now ą Wsi ą, Harasiukami i Sierakowem oraz mi ędzy Gliniank ą a Bielinami. Piaski te s ą lepiej wy- sortowane ni Ŝ piaski rzeczne i mog ą mie ć szersze zastosowanie. W okolicach miejscowo ści Sigiełki wyznaczone zostały obszary perspektywiczne zwi ą- zane z osadami rzecznymi wyst ępuj ącymi na tarasie erozyjnym. Osady te maj ą mi ąŜ szo ść 6- 7 m i s ą zawodnione. Piaski rzeczne tarasów plejstoce ńskich i holoce ńskich buduj ą du Ŝe obszary w dolinach Sanu, Tanwi i Borowiny. Obszary perspektywiczne dla tych osadów zostały wyznaczone w okolicach Sarzyny, Tarnogóry, Kopek, Harasiuk oraz na północ od Glinianki.

19 W 1982 roku w południowo- wschodnim obszarze arkusza prowadzone były prace po- szukiwawcze za zło Ŝami piasków budowlanych i dały wynik negatywny z powodu du Ŝej za- warto ści pyłów - około 10 % (Ryczek,1982). Iły krakowieckie stosowane do produkcji wyrobów ceramicznych wyst ępuj ą w podłoŜu na całym obszarze arkusza, a na powierzchni terenu odsłaniaj ą si ę w okolicach Glinianki i Bukowiny w północno-zachodniej jego cz ęś ci, gdzie został wyznaczony dla nich obszar per- spektywiczny. Iły te mog ą by ć eksploatowane ł ącznie z glinami zwałowymi i wyst ępuj ącymi pod nimi mułkami. Jest tu równie Ŝ mo Ŝliwo ść eksploatowania piasków dla ewentualnego schudzania surowca. Torfy wyst ępuj ące w starorzeczach Sanu w okolicach Ulanowa i Koziarni, w dolinie Brzeziny oraz w obszarach źródłowych Borowiny z powodu konieczno ści ochrony wód nie zostały wł ączone do potencjalnej bazy surowcowej torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Ewentualna eksploatacja mogłaby by ć prowadzona na znikom ą skal ę dla lokalnych celów ogrodniczych.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Ulanów poło Ŝony jest w dorzeczu górnej Wisły, w obr ębie zlewni Sanu. Główn ą rzek ą na tym terenie jest San przepływaj ący przez obszar arkusza z południowego- wschodu na północny-zachód. Drug ą pod wzgl ędem wielko ści rzek ą jest prawobrze Ŝny do- pływ Sanu – Tanew. Mniejszymi rzekami s ą Trzebo śnica i Rudna (lewobrze Ŝne dopływy Sa- nu) oraz Borowina (lewobrze Ŝny dopływ Tanwi). W południowo-wschodnim naro Ŝniku arku- sza znajduje si ę niewielki odcinek rzeki Złotej, b ędący prawobrze Ŝnym dopływem Sanu. Rzeki te maj ą wyra źnie drenuj ący charakter. Poło Ŝenie działu wodnego III rz ędu blisko północno-wschodniej kraw ędzi Sanu powo- duje, Ŝe spadki hydrauliczne wód spływaj ących w kierunku doliny Sanu s ą bardzo du Ŝe. W strefie tej w wielu miejscach powstały źródła warstwowe, grawitacyjne o wydajno ściach 2,0 – 4,8 l/s (Janik, Pietruszka, 2000). Wody powierzchniowe s ą ujmowane na Sanie, poni Ŝej uj ścia Trzebo śnicy, przez Zakła- dy Chemiczne „Organika-Sarzyna”. Na rzece Tanew, na wschód od miejscowo ści Wólka Tanewska, projektuje si ę utworze- nie retencyjnego zbiornika wodnego „Ulanów” o powierzchni około 25 ha. Zbiornik ten kon- tynuuje si ę na s ąsiednim arkuszu mapy Huta Krzeszowska.

20 Stan czysto ści wód płyn ących na badanym arkuszu był systematycznie monitorowany na rzece San w miejscowo ściach Sarzyna i Krzeszów, na rzece Tanew w miejscowo ści Hara- siuki i przy uj ściu do Sanu w Wólce Tanewskiej oraz na rzece Trzebośnica w miejscowo ści Sarzyna, przy uj ściu do Sanu (WIO Ś Rzeszów, 2006). Wody Sanu w punkcie pomiarowo- kontrolnym w Sarzynie charakteryzowały si ę niezadowalaj ącą jako ści ą (IV klasa). Decyduj ą- cy wpływ na to miały: ogólny zły stan sanitarny, wysokie zawarto ści chlorofilu „a”, zawiesin ogólnych, azotu Kjeldahla oraz podwy Ŝszone wska źniki BZT 5 i ChZT-Cr. W latach 2004 – 2005 w punkcie tym nast ąpiło pogorszenie jako ści wody. Badania Sanu wykonane w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Krzeszowie wykazały zadowalaj ącą jako ść wód (III klasa). Na wynik klasyfikacji wpłyn ęły przede wszystkim zapach i ogólna liczba bakterii grupy coli. Wody Tanwi w punkcie pomiarowym w Harasiukach oceniono jako niezadowalaj ącej jako ści (IV klasa) ze wzgl ędu na wysokie warto ści wska źników organicznych ChZT-Cr i ChZT-Mn oraz wska źników mikrobiologicznych. Uj ściowy odcinek Tanwi zaliczono do III klasy (wody zadowalaj ącej jako ści). W porównaniu z 2004 rokiem jako ść wody w tym punk- cie poprawiła si ę co pozwoliło na zmian ę klasyfikacji z klasy IV na III. Zmniejszyły si ę głównie st ęŜ enia zwi ązków azotu oraz warto ści wska źników mikrobiologicznych. Jako ść wody Trzebo śnicy w punkcie pomiarowym na odcinku uj ściowym do Sanu od- powiada IV klasie (wody niezadowalaj ącej jako ści). Na wynik ten miały wpływ wysokie st ę- Ŝenie fenoli, warto ści wska źników mikrobiologicznych i zanieczyszcze ń organicznych oraz azotu Kjeldahla. Zagro Ŝeniem dla wód powierzchniowych i podziemnych jest zakład przemysłowy „Mo- stostal – Stalowa Wola” w Rudniku oraz zakłady produkcji rolno-spo Ŝywczej, stacje i maga- zyny paliw płynnych, a tak Ŝe obiekty komunalne: składowiska odpadów, oczyszczalnie ście- ków oraz miejsca zrzutu ścieków (Janik, Pietruszka, 2000). Gminne oczyszczalnie ścieków funkcjonuj ą w Rudniku, Krzeszowie i Ulanowie, a przemysłowe w Rudniku i Sarzynie.

2. Wody podziemne

Zgodnie z regionalnym podziałem zwykłych wód podziemnych Polski obszar obj ęty ar- kuszem Ulanów nale Ŝy do regionu przedkarpackiego (Paczy ński, 1995). Podstawowym źródłem wiedzy o warunkach hydrogeologicznych tego obszaru jest Ma- pa hydrogeologiczna Polski w skali 1: 50 000 wykonana w roku 2000 (Janik, Pietruszka, 2000). Na obszarze arkusza Ulanów, główny u Ŝytkowy poziom wodono śny znajduje si ę w utworach czwartorz ędowych. Tworz ą go utwory piaszczyste i piaszczysto-Ŝwirowe le Ŝą ce bezpo średnio na ilastym podło Ŝu mioce ńskim w obr ębie współczesnych dolin rzecznych Sa-

21 nu, Tanwi i Borowiny, kopalnej doliny erozyjnej w rejonie miejscowo ści Ryczki – D ąbrowica i w okolicy Naklika. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej wynosi od kilku do około 25 m. Naj- wi ększe warto ści osi ąga w dolinie Sanu w okolicy Ł ętowni i Sarzyny. Natomiast najmniejsz ą mi ąŜ szo ść (5-10 m) posiada w okolicy Ulanowa i w dolinach kopalnych. Zwierciadło wód podziemnych na wi ększo ści terenu arkusza ma charakter swobodny i układa się współkształt- nie z powierzchni ą terenu na gł ęboko ści od 0,3 do 9,0 m p.p.t. Jedynie w południowo – wschodniej cz ęś ci (okolice Naklika) gdzie wyst ępuje słabo przepuszczalny nadkład mułków pylastych i glin zwierciadło wód obni Ŝa si ę do 27,0 m p.p.t. i ma charakter napi ęty (Janik, Pietruszka, 2000). Zasilanie warstwy wodono śnej odbywa si ę przez bezpo średni ą infiltracj ę wód opadowych. Na wi ększo ści obszaru, w strefie aeracji, wyst ępuj ą utwory dobrze prze- puszczalne. Lokalizacja uj ęć wód podziemnych w głównej mierze zale Ŝy od zasiedlenia terenu i od mo Ŝliwo ści praktycznego wykorzystania wód podziemnych. Potencjalna wydajno ść studni wierconych w dolinie Sanu waha si ę w przedziale 30- 90 m3/h, a w dolinie Tanwi i jej dopływów jest znacznie mniejsza i wynosi 2,5-30 m 3/h. Uj ęcia wielootworowe o wydajno ściach ≥ 25 m 3/h, znajduj ące si ę w Bieli ńcu (74,0 m3/h), Sierakowie (35,0 m 3/h), Rudniku (33 m 3/h), Koloni Malennik (84,0 m 3/h), Li- pinach Dolnych (84,0 m 3/h) i Koziarni (42,6 m 3/h), eksploatuj ą wodoci ągi miejskie i wiej- skie. Uj ęcie wielootworowe w Ulanowie (40,0 m 3/h) eksploatuje Ekoplast Sp. z o.o., a w Sarzynie (82,3 m 3/h) Zakłady Chemiczne „Organika-Sarzyna”. Na obszarze całego ar- kusza dominuj ą wody II klasy czysto ści, jedynie w okolicach Ł ętowni, Krzeszowa Górnego i Lipin Dolnych (ze wzgl ędu na du Ŝą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza i manganu) wydzielono III klas ę jako ści wód podziemnych (Janik, Pietruszka, 2000). Uj ęcia studzienne w Bieli ńcu, Koziarni i Sarzynie posiadaj ą strefy ochronne, które wpływaj ą pozytywnie na ochron ę wód podziemnych. Zachodnia i południowa cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 425 - D ębica - Stalowa Wola -Rzeszów udokumen- towanego szczegółow ą dokumentacj ą hydrogeologiczn ą (Górka i inni, 1996) (fig.3). Jest to zbiornik czwartorz ędowy o powierzchni całkowitej 2 194 km 2 i zasobach dyspozycyjnych w ilo ści 576 tys. m 3/d. Na powierzchni zbiornika i wokół niego wyznaczona jest strefa ochronna.

22

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Ulanów na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwyŜej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w o środku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 425 – Zbiornik D ębica – Stalowa Wola – Rzeszów, czwarto- rz ęd (Q); 428 – Dolina Kopalna Biłgoraj - Lubaczów, czwartorz ęd (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń okre ślone w Załączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytko- wania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 924 - Ulanów umieszczono w tabeli 5. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści prze-

23 ci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej za- nieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wy- konano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna prób- ka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedsta- wiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

24 Tabela 5 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ciętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 924- dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Ulanów bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu 924- Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Ulanów

Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 2-46 22 27 Cr Chrom 50 150 500 <1-8 1 4 Zn Cynk 100 300 1000 7-41 25 29 Cd Kadm 1 4 15 <1 <1 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-5 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 1-14 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 <2-16 2 3 Pb Ołów 50 100 600 <5-15 8 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05-0,07 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 924-Ulanów 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 7 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 7 wy Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 7 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 7 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 7 2) Pb Ołów 7 grupa B - grunty zaliczone do u Ŝytków rol nych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 7 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 924-Ulanów do poszczególnych grup u Ŝytkowania zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tere- ny komunikacyjne, 7 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 5).

25 Przeci ętne zawarto ści arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu i oło- wiu w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w porównaniu z warto ści ą prze- ci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. WyŜsz ą warto ść mediany wykazuje jedynie rt ęć . Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warun- ki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne

Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po średnio na zdrowie człowieka. W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku sedymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysłowymi i komunalnymi, jest za- trzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ązków organicznych trafiaj ą- cych do wód powierzchniowych. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą potencjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników za- wartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego po- ruszenia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oraz wie- lopierścieniowymi w ęglowodorami aromatycznymi (WWA) i polichlorowanymi bifenylami (PCB) oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osa- dów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, WWA i PCB, powy Ŝej której prawdopo- dobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 6

26 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków oraz trwałych zanieczyszcze ń organicz- nych (TZO) w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i meliora- cyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Pol- ski i warto ści PEL . Tabela 6 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL ** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 *** WWA 11 WWA 5,683 **** WWA 7 WWA 8,5 PCB 0,3 0,189

* - ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** - MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines. *** - suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu **** - suma benzo(a)antracenu, benzo[b]fluorantenu, benzo[k]fluorantenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu, in- deno[1,2,3-cd]pirenu, benzo[ghi]perylenu)

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów rzecznych s ą pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod po- wierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charak- teryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wyko- rzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, mie- dzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem pla- zmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS), tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą

27 królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii ab- sorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Zawarto ści wielopier ścienio- wych w ęglo-wodorów aromatycznych (WWA) – acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenan- trenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, chryzenu, benzo(b)fluorantenu, ben- zo(k)fluorantenu, benzo(a)pirenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu, dibenzo(a,h)antracenu, ben- zo(ghi)perylenu oznaczono przy uŜyciu chromatografu gazowego z detektorem spektrome- trem mas (GC-MSD, a oznaczenia polichlorowanych bifenyli (kongenery PCB28, PCB52, PCB101, PCB118, PCB153, PCB138, PCB180) wykonano przy u Ŝyciu chromatografu gazo- wego z detektorem wychwytu elektronów (GC-ECD). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o przekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ędem zawarto ści potencjalnie szkodliwych pierwiastków oraz w postaci koła o odmien- nych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub nieza- nieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ę- dem zawarto ści trwałych zanieczyszcze ń organicznych. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść Ŝadnego pierwiastka lub zwi ązku organicz- nego nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku za- kwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pier- wiastków lub zwi ązków organicznych decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowane s ą trzy punkty obserwacyjne PM Ś, co roku pobierane s ą do bada ń osady z Tanwi w Wólce Tanewskiej i co trzy lata - osady z Sanu w Krzeszowie i Trzebo śnicy w Sarzynie. Osady tych rzek charakteryzuj ą si ę nisk ą zawarto ści ą potencjalnie szkodliwych pierwiastków. Odnotowano jedynie niewielkie podwy Ŝszenie zawarto ści chromu i niklu w osadach tych rzek, w porównaniu do warto ści ich tła geochemicznego. Stwierdzone st ęŜ enia badanych pierwiastków s ą ni Ŝsze od dopuszczalnych st ęŜ eń według rozporz ądzenia MŚ i tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływa- nie na organizmy wodne.

28 Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści do- puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka, wielopier ścieniowych w ęglo- wodorów aromatycznych lub polichlorowanych bifenyli. Tabela 7 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg) Tanew San Trzebośnica Pierwiastek Wólka Tanewska Krzeszów Sarzyna Arsen (As) 5 <5 <5 Chrom (Cr) 12 14 11 Cynk (Zn) 58 42 36 Kadm (Cd) <0,5 <0,5 <0,5 Mied ź (Cu) 8 11 9 Nikiel (Ni) 17 17 11 Ołów (Pb) 7 9 8 Rt ęć (Hg) 0,045 0,047 0,045 *** WWA 11 WWA 0,044 n.o. n.o. **** WWA 7 WWA 0,033 n.o. n.o. PCB <0,0007 n.o. n.o. *** - suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu **** - suma benzo(a)antracenu, benzo[b]fluorantenu, benzo[k]fluorantenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu, inde- no[1,2,3-cd]pirenu, benzo[ghi]perylenu)

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobyl- skiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

29 924 W PROFIL ZACHODNI 924 E PROFIL WSCHODNI Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promien pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4. Fig.

(na osi rz osi (na Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5596670 5593658 ę dnych - opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis - dnych 5591139 5590487 5587596 m m 5585775 5585765

5583965 5582513

5581605 5579441 0 10 20 30 40 50 60 70 0 10 20 30 40 nGy/h nGy/h 30 30 iotwórczymi na obszarze arkusza Ulanów Ulanów arkusza obszarze na iotwórczymi

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5596670 5593658 5591139 5590487 5587596 m m 5585775 5585765 5583965 5582513

5581605 5579441 0 0,5 1 1,5 2 2,5 0 1 2 3 4

2 2 kBq/m kBq/m

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi ar- kusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promienio- wania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 12 do około 60 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 20 nGy/h i jest znacznie ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 10 do około 35 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 15 nGy/h. Powierzchni ę arkusza Ulanów buduj ą głównie utwory wodnolodowcowe zlodowacenia południowopolskiego (piaski i Ŝwiry) oraz osady rzeczne (mady, mułki, piaski i Ŝwiry) z okresu zlodowacenia północnopolskiego i holocenu. Lokalnie wyst ępuj ą gliny zwałowe zlodowacenia południowopolskiego, a tak Ŝe torfy i piaski eoliczne. W profilu zachodnim najwy Ŝszymi dawkami promieniowania cechuj ą si ę holoce ńskie mady (40-60 nGy/h), wyst ępuj ące wzdłu Ŝ północnego kra ńca profilu. Plejstoce ńskie osady rzeczne charakteryzuj ą si ę zdecydowanie ni Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma (około 15 nGy/h). W profilu wschodnim pomierzone dawki promieniowania s ą do ść niskie i wyrównane (dominuj ą warto ści: 10-15 nGy/h). Najwy Ŝsze zarejestrowane warto ści (25- 35 nGy/h) s ą zwi ązane z glinami zwałowymi, odsłaniaj ącymi si ę w środkowej cz ęś ci tego profilu. StęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą niskie i charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachod- niego wahaj ą si ę od około 0,2 do około 2,8 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wynosz ą 2 od około 1,0 do około 3,8 kBq/m .

31 IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów. Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zam- kni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó ź- niejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk od- padów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: - obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, - obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego ty- pu składowisk odpadów, - obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, zaznaczono tak- Ŝe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów.

32 Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych poten- cjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 8). Tabela 8 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜszo ść współczynnik Składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 8), - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedsta- wione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wierce ń doku- mentuj ących obecno ść warstwy izolacyjnej w obr ębie wytypowanych obszarów. Otwory, w których profilu do gł ęboko ści 10 m stwierdzono obecność warstwy izolacyjnej o lepszych wła ściwo ściach ni Ŝ warstwa udokumentowana na powierzchni terenu zostały zamieszczone tak Ŝe na planszy głównej. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Ulanów Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Janik, Pietruszka, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wy- znaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści po- ziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak

33 istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o do- brej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Ulanów bezwzgl ędnemu wył ączeniu z lokalizowania składowisk odpadów podlegaj ą: - zwarta zabudowa Ulanowa, Sarzyny i Rudnika nad Sanem b ędących siedzibami Urz ę- dów Miast i Gmin, miejscowo ści gminnych Harasiuki i Krzeszów oraz Huciska, Lipin, Naklik, Jasiennika Starego i Nowej Wsi, - pokrywy lessowe wyst ępuj ące w cz ęś ci centralnej, na wschód od Krzeszowa, - lasy o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, porastaj ące głównie cz ęść północn ą i połu- dniowo zachodni ą, - projektowany le śny rezerwat przyrody „Korybutka”, - obszar udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 425 „D ębica– Stalowa Wola–Rzeszów”, wraz z obszarem ochrony, - strefy ochrony po średniej uj ęć wód podziemnych, - tereny bagienne i podmokłe oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, źródła, - powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Sanu, Tanwi, Potoku Rzumiłka, Turzyka, Brzeziny, Rudej, Borowiny, Trzebo śnicy i mniejszych cieków, - obszary o spadkach terenu powy Ŝej 10º, - tereny obj ęte osuwiskami i spełzywaniem w obr ębie zboczy lessowych w rejonie Krze- szowa.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 8) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej, ni Ŝ 2,5 m p.p.t.

34 Obszary preferowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono w miejscach wyst ępowania na powierzchni terenu glin zwałowych stadiału górnego zlodowace ń połu- dniowopolskich. S ą to gliny szarobr ązowe w cz ęś ci stropowej, ni Ŝej ciemnoszare, ilasto– piaszczyste, ze zmienn ą zawarto ści ą materiału głazikowego (dominuj ą opoki i wapienie). Miejscami s ą one dwudzielne, rozdzielone wkładkami piasków i Ŝwirów. Partie stropowe s ą zwietrzałe i odwapnione. Maksymalna stwierdzona mi ąŜ szo ść glin wynosi 13,0 m. W miejscach, gdzie na glinach zwałowych wyst ępuj ą piaski i piaski ze Ŝwirami lodow- cowe i wodnolodowcowe (mi ąŜ szo ści od 0,5 do 2,5 m) warunki izolacyjne podło Ŝa okre ślono jako zmienne. Piaski s ą słabo przemyte, cz ęsto gliniaste, ze zmienn ą zawarto ści ą Ŝwiru i gła- zików (Szajn, 1992). Prawdopodobnie gliny zwałowe w wielu miejscach le Ŝą bezpo średnio na iłach krako- wieckich, tworz ąc wspólny poziom izolacyjny. Po wykonaniu dodatkowego rozpoznania geo- logicznego miejsca te mog ą okaza ć si ę przydatne do składowania odpadów komunalnych. Wyznaczone obszary maj ą du Ŝe, równinne powierzchnie, s ą poło Ŝone przy drogach do- jazdowych. Obszary preferowane do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyznaczono na te- renie gminy Ulanów w rejonie D ąbrowicy; w gminie Harasiuki, na południe od zabudowa ń miejscowości gminnej oraz w okolicach Półsierakowa, Wólki, Krzeszowa Górnego i Huciska. W gminie Potok Górny to rejon Lipin Górnych – Borowiny i Kolonii Malenik. Na terenie gminy Krzeszów jest to rejon miejscowo ści Kamionka Średnia i Podolszynka Ordynacka, a na terenie gminy Kuryłówka to tereny na północny zachód od miejscowo ści Kulno (w pobli Ŝu Góry Janiskiej). Ograniczeniem warunkowym lokalizacji składowisk jest poło Ŝenie w granicach Kury- łowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (cz ęść południowo wschodnia).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych Najstarszymi osadami odsłaniaj ącymi si ę na powierzchni terenu obj ętego arkuszem Ulanów s ą iły krakowieckie dolnego sarmatu (miocen–neogen). Wykształcone s ą jako iłowce i mułowce szare, miejscami silnie spiaszczone, o niewielkim upadzie (rz ędu 2-7º), bez zabu- rze ń tektonicznych. W strefie przypowierzchniowej zwietrzałe iłowce przechodz ą w iły pla- miste, br ązowo–szare, łupi ące si ę bryłkowato, z poziomami, w których wyst ępuj ą skupienia i konkrecje margla, jak równie Ŝ w gliny ilaste br ązowo–szare. Mi ąŜ szo ść całego kompleksu iłów krakowieckich wynosi tu 700–900 m.

35 Ze wzgl ędu na to, Ŝe wychodnie iłów wyst ępuj ą w pobli Ŝu miejsc zabudowanych oraz z uwagi na obecno ść licznych, drobnych cieków powierzchniowych, wyznaczono jedynie trzy niewielkie obszary pod składowanie odpadów komunalnych w pobli Ŝu miejscowo ści Ka- mionka Średnia. Maj ą one równinne powierzchnie, s ą poło Ŝone przy lokalnych drogach do- jazdowych. Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk jest zabudowa miejscowo ści. Czynne składowiska odpadów komunalnych znajduj ą si ę w miejscowo ści Sigiełki– Krzeszów (gmina Krzeszów) oraz w miejscowo ściach gminnych Ulanów i Harasiuki.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Najbardziej korzystne warunki geologiczne maj ą obszary preferowane do składowania odpadów komunalnych wyznaczone w pobli Ŝu Kamionki Średniej. Jest to teren wychodni iłów krakowieckich sarmatu, stanowi ących doskonał ą naturaln ą barier ę izolacyjn ą dla skła- dowania odpadów wszystkich typów. Równie Ŝ gliny zlodowace ń południowopolskich, w granicach których wyznaczono ob- szary preferowane do składowania odpadów oboj ętnych spełniaj ą wszystkie kryteria izolacyj- no ści przewidziane dla tego typu odpadów, a niejednokrotnie le Ŝą bezpo średnio na mi ąŜ szym kompleksie iłów krakowieckich, stanowi ącym dodatkow ą barier ę izolacyjn ą. Prawdopodob- nie w rejonie D ąbrowicy, Naklik, Półsierakowa, Ryczek, Krzeszowa Górnego i Malennik warunki geologiczne mog ą si ę pogarsza ć, na co wskazuje niska odporno ść poziomu wodono- śnego. W obszarach wytypowanych pod składowanie odpadów nie wyst ępuje główny u Ŝytko- wy poziom wodono śny, wi ęc ewentualna lokalizacja składowisk odpadów w ich obr ębie nie powinna stwarza ć zagro Ŝenia dla wód podziemnych. Jedynie w rejonie mi ędzy miejscowo- ściami Kamionka i Hucisko u Ŝytkowy poziom wodono śny zwi ązany z utworami czwartorz ę- dowymi wykazuje średni stopie ń zagro Ŝenia.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobiska eksploatowanych na terenie obj ętym arkuszem Ulanów złó Ŝ kruszyw natu- ralnych, iłów ceramiki budowlanej i piasków kwarcowych oraz punkty lokalnego niekonce- sjonowanego poboru kruszyw naturalnych na potrzeby lokalne znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów i nie powinny by ć rozpatry- wane pod tym k ątem. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych

36 i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geolo- gicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geo- logiczno–in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych odnosz ących si ę do tego typu inwe- stycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słaboprzepuszczalnych, stanowi ących dobr ą na- turaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Do opracowania warunków podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Ulanów wyko- rzystano Szczegółow ą map ę geologiczn ą Polski, arkusz Ulanów w skali 1:50 000 (Szajn, 1993) wraz z obja śnieniami (Szajn, 1992) oraz mapy topograficzne tego terenu w skali 1:50 000 i 1:25 000. Ocen ę warunków podło Ŝa budowlanego arkusza Ulanów przeprowadzo- no z pomini ęciem obszarów wyst ępowania złó Ŝ kopalin, obszarów le śnych, gleb chronionych klas I -IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, rezerwatów przyrody, terenów zieleni urz ądzonej, terenów mi ędzywala i obszarów o zwartej zabudowie. O geologiczno-in Ŝynierskich warunkach obszaru decyduje rodzaj i stan gruntów, mor- fologia terenu, gł ęboko ść zalegania wód podziemnych oraz procesy geodynamiczne. Uwzgl ędniaj ąc powy Ŝsze kryteria, zgodnie z Instrukcj ą (Instrukcja ..., 2002), na mapie wy- dzielono dwa rodzaje obszarów: o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz niekorzyst- nych, utrudniaj ących budownictwo. Warunki korzystne zostały wyznaczone na obszarach wyst ępowania spoistych glin i piasków gliniastych skonsolidowanych osadów morenowych zlodowace ń południowopol- skich oraz na nielicznych wychodniach iłowców i mułowców mioce ńskich. Grunty te wyst ę- puj ą na wysoko poło Ŝonych i płaskich powierzchniach Płaskowy Ŝu Tarnogrodzkiego. Gliny morenowe charakteryzuj ą si ę na ogół stanem półzwartym, zwartym lub twardoplastycznym.

37 Grunty piaszczyste wyst ępuj ą na plejstoce ńskich tarasach Sanu na wysoko ści powy Ŝej 8 m n.p.rz. i Tanwi (powy Ŝej 5 m n.p.rz.). Na tych terenach poziom wód gruntowych wyst ę- puje na gł ęboko ściach przekraczaj ących znacznie 2 m od powierzchni terenu. Piaski s ą prze- wa Ŝnie drobno- i średnioziarniste, średnio zag ęszczone. Iłowce i mułowce mioce ńskie charak- teryzują si ę specyficznymi wła ściwo ściami geologiczno-in Ŝynierskimi (Kaczy ński, 1981). Przypowierzchniowa, zwietrzała warstwa o mi ąŜ szo ści do 3 m charakteryzuje si ę cechami zbli Ŝonymi do twardoplastycznej gliny. W gł ębszych partiach, niezwietrzały grunt jest w sta- nie półzwartym lub zwartym. Iły krakowieckie wykazuj ą ponadto podatno ść na p ęcznienie i skurcz co spowodowane jest du Ŝą zawarto ści ą bentonitu. Wyst ępuj ą w nich tak Ŝe liczne sp ękania co obni Ŝa ich wytrzymało ść na ścinanie. Obszary o warunkach niekorzystnych dla budownictwa wyst ępuj ą na holoce ńskich tara- sach zalewowych Sanu i Tanwi (3-5 m n.p.rz.), gdzie poziom wód gruntowych wyst ępuje na gł ęboko ści poni Ŝej 2 m, oraz w zabagnionych dolinkach dorzecza Borowiny. Na obszarach tych wyst ępuj ą grunty o słabej no śno ści: piaski humusowe i plastyczne mady, a lokalnie tak Ŝe torfy wypełniaj ące starorzecza. Mog ą tam wyst ępowa ć wody agresywne. Ponadto tereny tara- sów Sanu i Tanwi nie s ą zabezpieczone wałami przeciwpowodziowymi, przez co s ą zagro Ŝo- ne zalaniem w przypadku wyst ąpienia wysokich stanów wód w rzekach. Warunki niekorzystne dla budownictwa wyst ępuj ą tak Ŝe w strefie stromego stoku doli- ny Sanu, gdzie z powodu nachylenia terenu powy Ŝej 12% mog ą zachodzi ć ruchy masowe (spływy i zsuwy). Jedno z czynnych osuwisk w Krzeszowie zostało udokumentowane karto- graficznie (Szajn, 1993). Istniej ą tu równie Ŝ liczne źródła i wysi ęki wody. Ich wyst ępowanie zwi ązane jest z płytko zalegaj ącym, nieprzepuszczalnym podło Ŝem zbudowanym z mioce ń- skich iłowców i mułowców. W okolicach Krzeszowa oraz Bystrego wyst ępuj ą gł ębokie w ą- wozy zagro Ŝone erozj ą i suffozj ą w strefach źródliskowych (Mapy ..., 2002). Warunki niekorzystne zostały równie Ŝ wyznaczone na obszarach wyst ępowania lu ź- nych piasków średnioziarnistych nagromadzonych w formie wydm. Jednak wi ększa cz ęść tych wydm poro śni ęta jest lasami.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Ulanów znajduj ą si ę gleby chronione (klasy II - IVa) oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Gleby chronione zajmuj ą około 15 % powierzchni arku- sza. Wyst ępuj ą w dolinie Sanu i s ą to głównie mady. Gleby wy Ŝszych klas bonitacyjnych (ni Ŝszej jako ści) to głównie gleby bielicowe wytworzone z piasków, glin, iłów i utworów pyłowych, a tak Ŝe gleby bielicowe wytworzone z piasków wydmowych. Du Ŝy udział w po-

38 wierzchni u Ŝytków rolnych posiadaj ą równie Ŝ gleby brunatne u kształtowane pod wpływem ro ślinno ści lasów li ściastych i mieszanych. Gleby o ni Ŝszej przydatno ści rolniczej u Ŝytkowa- ne s ą jako grunty le śne. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wyst ępuj ą w dnach dolin cieków wodnych i innych obni Ŝeniach terenu. Wi ększe ich kompleksy znajduj ą si ę w połu- dniowo-zachodniej cz ęś ci obszaru mapy, a tak Ŝe w okolicach miejscowo ści Łazów oraz po- mi ędzy Jasiennikiem Starym a Lipinami. Zmeliorowane torfowiska i obszary zabagnione zaj ęte s ą przez ł ąki i pastwiska, stano- wi ą kilka procent powierzchni arkusza. Około 45% powierzchni omawianego terenu pokrywaj ą lasy. Wyst ępuj ą one w północ- nej cz ęś ci obszaru arkusza gdzie stanowi ą fragment Puszczy Solskiej oraz w cz ęś ci połu- dniowo -zachodniej, b ędąc fragmentem Puszczy Sandomierskiej. Obszary wysoczyzn s ą po- ro śni ęte przez ró Ŝnorodne zespoły lasów li ściastych i mieszanych, najcz ęś ciej siedliska boru mieszanego sosnowo - d ębowego z domieszk ą brzozy, które przechodz ą w bory sosnowe. W obni Ŝeniach bezodpływowych wyst ępuj ą niewielkie płaty borów bagiennych, a w Puszczy Sandomierskiej na Ŝyznych glebach rozwijaj ą si ę gr ądy wilgotne. Tereny nadrzeczne porasta- ją niedu Ŝe kompleksy lasów ł ęgowych z d ębem, jesionem i wierzb ą. Południowo-wschodnia cz ęść arkusza została obj ęta ochron ą przyrody w postaci Kury- łowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu utworzonego w 1992 r. (Rozp. Nr 35 Wojewody Rzeszowskiego z dnia 14 lipca 1992 r., Dz. Urz. Woj. Rzeszowskiego Nr 7, poz. 74). Wyst ę- puj ą tu bory mieszane świe Ŝe i suche oraz fragmenty borów mieszanych i zubo Ŝałych gr ądów oraz ł ęgi. Nielicznie wyst ępuj ą tu torfowiska niskie oraz ł ąki trz ęś liwcowe i pastwiska. Ł ąki świe Ŝe z rajgrasem wyst ępuj ą wzdłu Ŝ dolin rzecznych. Na północy omawianego obszaru w okolicach miejscowości Kurzyna Wielka znajduje si ę niewielki fragment strefy ochronnej Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie”, stanowi ą- cego cz ęść pasma Puszczy Solskiej, ci ągn ącej si ę od doliny Wisły ku wschodowi, a Ŝ do gra- nicy pa ństwowej. Poza istniej ącymi zatwierdzonymi formami ochrony przyrody na mapie wyst ępuje jesz- cze projektowany Park Krajobrazowy Puszczy Sandomierskiej w południowo-zachodniej cz ęści arkusza oraz projektowany Zaklikowsko-Ulanowski Obszar Chronionego Krajobrazu, obejmuj ący swym zasi ęgiem północn ą powierzchni ę mapy, w obr ębie którego projektowany jest na powierzchni 230,4 ha rezerwat przyrody „Korybutka” w celu ochrony fragment lasu z zespołem Ŝywej buczyny karpackiej (tabela 9). Na obszarze arkusza ustanowionych zostało 17 pomników przyrody Ŝywej, a projektuje si ę jeszcze 31. S ą to skupiska drzew lub pojedyncze drzewa, w szczególno ści te s ędziwe

39 i okazałych rozmiarów. Głównie s ą to: d ęby szypułkowe, klony pospolite, jesiony wyniosłe, lipy drobnolistne, topole a tak Ŝe kasztanowiec biały, wydmurzyca piaskowa i robinia akacjo- wa (tabela 9). Pozostało ści ekosystemów maj ących znaczenie ze wzgl ędu na zachowanie unikatowych typów środowiska chronione s ą jako u Ŝytki ekologiczne. Na obszarze arkusza jest 6 zatwier- dzonych u Ŝytków ekologicznych i 8 projektowanych W śród zatwierdzonych s ą to przewa Ŝnie bagna, źródliska b ądź torfowiska o powierzchni od 0,25 do 1,06 ha (tabela 9). W Krzeszowie i najbli Ŝszej okolicy proponuje si ę utworzenie Krzeszowskiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego o powierzchni ok. 244 ha, chroni ącego walory przyrodniczo- krajoznawcze tego obszaru. Tabela 9 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Nr Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony zatwierdzenia (powierzchnia w ha) na mapie Powiat 1 2 3 4 5 6 Ulanów 1 R Korybutka Nisko * L (230,4) Nisko Ulanów PŜ – lipa drobnolistna, wi ąz 2 P Ulanów 1991 Nisko szypułkowy Ulanów 3 P Ulanów 1991 PŜ – topola czarna Nisko Ulanów 4 P Ulanów 1991 PŜ – kasztanowiec biały Nisko Ulanów PŜ – d ąb szypułkowy, olsza 5 P Ulanów 1991 Nisko czarna Ulanów 6 P Ulanów 1991 PŜ – wydmurzyca piaskowa Nisko Rudnik 7 P Prz ędzel 1991 PŜ – 5 topól szarych Nisko Rudnik 8 P Rudnik 1991 PŜ – topola biała Nisko Le śnictwo Ulanów 9 P 1996 PŜ – d ąb szypułkowy Glinianka Nisko Półsieraków Ulanów PŜ – lipa drobnolistna, d ąb 10 P (le śnictwo Gli- 1997 szypułkowy nianka) Nisko Rudnik Rudnik 11 P 1991 PŜ – d ąb szypułkowy (le śnictwo Kopki) Nisko Rudnik PŜ – 8 jesionów wyniosłych, 20 12 P Rudnik 1991 klonów pospolitych, robinia Nisko akacjowa Rudnik 13 P Rudnik 1991 PŜ – jesion wyniosły Nisko Ulanów PŜ –2 lipy drobnolistne, d ąb 14 P Bieliny 1988 Nisko szypułkowy i klon pospolity

40

1 2 3 4 5 6 Ulanów 15 P Bieliny 1988 PŜ – jesion wyniosły Nisko Rudnik-Chałupki Rudnik 16 P 1991 PŜ – d ąb szypułkowy (le śnictwo Kopki) Nisko Krzeszów 17 P Krzeszów 1997 PŜ – lipa drobnolistna Nisko Potok Górny PŜ – wi ąz szypułkowy i lipa 18 P Naklik 1987 Biłgoraj drobnolistna le śnictwo Ulanów PŜ – podtopiony drzewostan 19 P * Glinianka Nisko (starorzecze) le śnictwo Rudnik 20 P * PŜ – 28 d ębów szypułkowych Kopki Nisko Krzeszów 21 P Kamionka * PŜ – wi ąz szypułkowy Nisko Krzeszów PŜ – 2 lipy drobnolistne, wi ąz 22 P Krzeszów * Nisko szypułkowy Krzeszów 23 P Krzeszów * PŜ – 3 lipy drobnolistne Nisko Krzeszów 24 P Krzeszów * PŜ – lipa drobnolistna Nisko Krzeszów 25 P Krzeszów * PŜ – lipa drobnolistna Nisko Krzeszów 26 P Krzeszów * PŜ – klon srebrny Nisko Krzeszów PŜ – wi ąz szypułkowy, topola 27 P Kustrawa * Nisko czarna, wierzba biała Krzeszów 28 P Kustrawa * PŜ – wi ąz szypułkowy Nisko Nowa Sarzyna 29 P Tarnogóra * PŜ – d ąb szypułkowy Le Ŝajsk le śnictwo Nowa Sarzyna 30 P * PŜ – d ąb szypułkowy Kopki Le Ŝajsk Krzeszów 31 P Koziarnia * PŜ – lipa drobnolistna Nisko Krzeszów 32 P Bystre * PŜ – jesion wyniosły Nisko Krzeszów 33 P Bystre * PŜ – lipa drobnolistna Nisko Krzeszów 34 P Bystre * PŜ – lipa drobnolistna Nisko Krzeszów 35 P Sigiełki * PŜ – 2 wi ązy szypułkowe Nisko Krzeszów 36 P Sigiełki * PŜ – 3 wi ązy szypułkowe Nisko le śnictwo Rudnik 37 P * PŜ – widłak jałowcowy Groble Nisko Nowa Sarzyna 38 P Łętownia * PŜ – klon zwyczajny Le Ŝajsk Nowa Sarzyna 39 P Łętownia * PŜ – wi ąz szypułkowy Le Ŝajsk

41

1 2 3 4 5 6 Nowa Sarzyna 40 P Łętownia * PŜ – d ąb szypułkowy Le Ŝajsk Nowa Sarzyna 41 P Łętownia * PŜ – d ąb szypułkowy Le Ŝajsk Nowa Sarzyna 42 P Sarzyna * PŜ – lipa drobnolistna

Nowa Sarzyna PŜ – 5 lip drobnolistnych, d ąb 43 P Sarzyna * Le Ŝajsk szypułkowy Krzeszów 44 P Sigiełki * PŜ – salwinia, gr ąŜ el Ŝółty Nisko Krzeszów 45 P Sigiełki * PŜ – gr ąŜ el Ŝółty Nisko Nowa Sarzyna 46 P Sarzyna * PŜ – lipa drobnolistna Le Ŝajsk Krzeszów 47 P Łazów * PŜ – 2 wi ązy szypułkowe Nisko Krzeszów 48 P Łazów * PŜ – morwa biała Nisko Krzeszów 49 P Łazów * PŜ – wi ąz szypułkowy Nisko Ulanów (le śnictwo Ulanów źródlisko oraz bagno 50 U 1997 Glinianka) Nisko (0,40) Ulanów (le śnictwo Ulanów bagno 51 U 1997 Glinianka) Nisko (0,38) Ulanów (le śnictwo Ulanów stare koryto Sanu: teren zale- 52 U 1997 Glinianka) Nisko wowy (0,4) Rudnik (le śnictwo Rudnik Bagno 53 U 1997 Kopki) Nisko (0,25) skupisko bagna zwyczajnego Rudnik (le śnictwo Je Ŝowe 54 U 1997 i łochyni Groble) Nisko (1,0) torfowisko wysokie poro śni ęte le śnictwo Kuryłówka 55 U 1996 przez brzoz ę Kulno Le Ŝajsk (1,06) Ulanów fragment olsu porzeczkowego 56 U Dąbrowica * Nisko (1,68) Ulanów dawne zakole koryta Sanu 57 U Bieliny * Nisko z chronion ą ro ślinności ą (5,50) Krzeszów dawne zakole koryta Sanu 58 U Krzeszów Dolny * Nisko z chronion ą ro ślinności ą (2,26) Kuryłówka siedlisko boru mieszanego le śnictwo wilgotnego, ro ślinno ść ł ąkowa 59 U * Kulno Le Ŝajsk higrofilna (0,74) Kuryłówka siedlisko boru mieszanego wilgotnego, ro ślinno ść ł ąkowa le śnictwo 60 U * higrofilna, pojedyncze olsze Kulno Le Ŝajsk i sosny (0,53)

42

1 2 3 4 5 6 siedlisko boru mieszanego le śnictwo Nowa Sarzyna bagiennego, torfowisko przej- 61 U * Sarzyna ściowe, cz ęś ciowo zadrzewione Le Ŝajsk (4,70) Krzeszów starorzecze Sanu zarastaj ące 62 U Bystre * szuwarami Nisko (7,88) Krzeszów dawne zakole koryta Sanu 63 U Sigiełki * z chronion ą ro ślinności ą Nisko (57,65) Krzeszów walory przyrodnicze 64 Z Krzeszów * Nisko i kulturowe (ok. 244)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny, Z – zespół przyrodniczo- krajobrazowy; Rubryka 5: obiekt projektowany przez słu Ŝby przyrody Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – le śny; rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej;

W latach 1995 - 96, dla obszaru całego kraju, opracowana została koncepcja krajowej sieci ekologicznej „ECONET - POLSKA” (Liro, 1998). Jest to system obszarów w ęzłowych, najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i najbardziej reprezentatywnych dla ró Ŝnych regionów kraju, poł ączonych sieci ą korytarzy ekologicznych. W koncepcji przyjętej w sieci „ECONET” zachodnia i południowa cz ęść terenu omawianego arkusza znajduje si ę w obszarze w ęzłowym o znaczeniu krajowym - (25K) Obszar Doliny Środkowego Sanu, któ- ry w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza graniczy z obszarem w ęzłowym o znaczeniu kra- jowym –(24K) Obszar Le Ŝajski. Dolin ę Środkowego Sanu z dolin ą Wisły ł ączy mi ędzynaro- dowy korytarz ekologiczny – (30m) Dolnego Sanu (fig.5). Pod wzgl ędem fizyczno-geograficznym Obszar Doliny Środkowego Sanu, jest terenem: den dolin, wy Ŝynnym lessowym, tarasów wydmowych i równin peryglacjalnych. Głównymi typami siedlisk jest: ł ęg wierzbowo-topolowy, ł ęg olszowo-jesionowy, podgórski ł ęg jesio- nowy, gr ąd subkontynentalny odmiany wy Ŝynnej, bór mieszany, środkowo-europejski bór sosnowy i ols. Zachowane s ą zbiorowiska naturalne, półnaturalne i rzadkie zbiorowiska sy- nantropijne. Teren obj ęty arkuszem Ulanów znajduje si ę poza wyznaczonymi obszarami specjalnej ochrony ptaków (OSO) i siedlisk (SOO) z listy rz ądowej wchodz ących w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000, natomiast organizacje pozarz ądowe wyznaczyły tutaj ob- szar do ochrony w systemie Natura 2000 - ostoj ę siedliskow ą „Dolnego Sanu i Wisłoka” oraz „Dolin ę Dolnej Tanwi”.

43

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Ulanów na tle systemów ECONET (A. Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 34 M - Obszar Lasów Janow- skich . 2 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 24 K - Obszar Le Ŝajski , 25 K – Obszar Doliny Środkowego Sanu. 3 – korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 24m - Bił- gorajski, 30m - Dolnego Sanu. 4 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 64k – Wznie- sie ń Urz ędowskich .

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Ulanów istnieje kilkadziesi ąt stanowisk archeologicznych z okre- sów od kultury łu Ŝyckiej poprzez okres halsztacki, wpływów rzymskich, wczesnego średnio- wiecza i średniowiecza. W ramach Archeologicznego Zdj ęcia Polski (AZP, 2002) dokonano szczegółowej inwentaryzacji i rejestracji znanych i przypuszczalnych stanowisk archeolo- gicznych na omawianym obszarze. Stanowiska te obj ęte s ą ochron ą konserwatorsk ą. Na ma- pie zaznaczono tylko te stanowiska, które figuruj ą w rejestrze zabytków chronionych oraz posiadaj ą w karcie ewidencyjnej wpis „du Ŝa warto ść poznawcza”. Do najciekawszych mo Ŝna zaliczy ć: kurhan w Kopkach z okresu wpływów rzymskich, skarb monet w Kopkach z okresu

44 wpływów rzymskich oraz cmentarzysko w Bielinach z okresu kultury łu Ŝyckiej. W Krzeszo- wie, na wzgórzu Rotunda zachowały si ę relikty zamku staro ści ńskiego z XIV-XVII wieku (zachowana fosa, resztki wałów, zasypane piwnice i mury fundamentowe), zlokalizowanego na grodzisku wczesno średniowiecznym (X-XII wiek). Obiektami kultury materialnej wpisanymi do rejestru zabytków s ą zespoły architekto- niczne i zabytkowe obiekty chronione (Mapa ..., 2002, Zabytki ..., 1990, Zabytki ..., 1995). W Rudnikach nad Sanem wpisany do rejestru zabytków jest układ urbanistyczny miasta z drugiej połowy XVI wieku i drugiej połowy XIX wieku, wspomniany zespół pałacowo- parkowy Tarnowskich (budynek dworu /pałacu/ z przełomu XVIII i XIX wieku, czworaki, rz ądówka, stajnia), budynek dawnego le śnictwa z ko ńca XVIII wieku (przy ul. Piłsudskiego) i budynek mieszkalny wraz z piekarni ą (Rynek). W Kopkach poło Ŝony jest ko ściół parafialny p.w. św. Marcina z 1922 r. Ulanów szczyci si ę posiadaniem dwóch blaszanych chor ągwi brackich z XVIII wieku (jedyne w Polsce). Turystów przyci ąga zespół zabudowy miejsko-urbanistycznej z zabytko- wym ko ściołem modrzewiowym p.w. Jana Chrzciciela z 1643 r. (zabytek klasy 0) i ko ściołem tzw. flisackim p.w. Św. Trójcy z 1690 r. W Bielinach poło Ŝony jest zespół dworsko-parkowy z dworem murowanym z XVI wie- ku, przebudowanym w XVIII i XIX wieku oraz ko ściół parafialny p.w. św. Wojciecha, mu- rowany w latach 1763-1770 i zespół klasztoru Dominikanek z XIX wieku. W Krzeszowie mie ści si ę zespół ko ścioła parafialnego p.w. Narodzenia NMP, składaj ą- cy si ę z: ko ścioła drewnianego wzniesionego z XVII wieku i przebudowywanego w latach 1727-1744 r., drewnianej dzwonnicy z 1898 r. oraz kaplicy drewnianej z 1905 r. i murowanej z ko ńca XIX wieku. W gminie Harasiuki do niedawna mo Ŝna było ogl ąda ć młyn wodny w Sierakowie, który został przeniesiony do Muzeum Wsi Polskiej w Lublinie. W Lipinach Górnych (gmina Potok Górny, powiat biłgorajski) znajduje si ę ko ściół rzymsko-katolicki, drewniany, wybudowany w 1869 r. jako cerkiew grekokatolicka. Na terenie gminy Nowa Sarzyna (powiat le Ŝajski), w miejscowo ści Tarnogóra poło Ŝona jest kapliczka drewniana z pierwszej połowy XIX wieku, a w Kulnie cerkiew prawosławna p.w. Św. Michała, u Ŝytkowana jednocze śnie jako ko ściół filialny, murowana, wzniesiona w 1872 r. Wpisane do rejestru zabytków s ą równie Ŝ cmentarze w: Bielinach (parafialny), Hara- siukach (z I i II wojny światowej), Hucisku (z I wojny światowej), Krzeszowie ( Ŝydowski z połowy XVII wieku oraz rzymsko-katolicki i prawosławny z ko ńca XVIII wieku), Kulnie (prawosławny z XIX wieku), Rudniku nad Sanem (parafialny i wojenny z I wojny świato-

45 wej), Ulanowie ( Ŝydowski z XIX wieku) i Wólce Kuszy ńskiej (z I i II wojny światowej). W Bukowinie, D ąbrowicy, Kopkach, Krzeszowie, Nakliku, Rudniku nad Sanem (9 pomni- ków, tablic, grobów i obelisków), Ryczkach i Ulanowie zlokalizowane s ą pomniki i histo- ryczne miejsca pami ęci. Na szczególn ą uwag ę zasługuje wpisany do rejestru zabytków po- mnik zało Ŝyciela koszykarstwa Ferdynanda Hompesha oraz pomnik-mogiła zbiorowa Po- wsta ńców z 1863 r. w Rudniku nad Sanem. W Krzeszowie Górnym znajduje si ę skansen, w którym jest chałupa, a w niej historycz- ne przedmioty codziennego u Ŝytku wsi lasowiackiej (Powiat ..., 2001). W Kulnie zachowało si ę kilka chałup konstrukcji zr ębowej z ko ńca XIX wieku.

XIII. Podsumowanie

Niniejsze opracowanie w sposób kompleksowy przedstawia stan rozpoznania i eksplo- atacji oraz perspektywy zagospodarowania złó Ŝ kopalin na tle elementów środowiska przy- rodniczego, ochrony przyrody i zabytków kultury obszaru arkusza Ulanów. Obszar arkusza poło Ŝony jest na granicy województw Podkarpackiego i Lubelskiego. Jest to teren o charakterze typowo rolniczym, z do ść duŜymi kompleksami le śnymi w południowo-zachodniej i północnej cz ęś ci arkusza. Gleby dobrej jako ści (klasy II-IVa) sta- nowi ą około 20 % wszystkich u Ŝytków rolnych. W granicach arkusza znajduj ą si ę dwa o środ- ki miejskie Rudnik nad Sanem i Ulanów. Brak jest większych zakładów przemysłowych. Na terenie arkusza udokumentowano 17 złó Ŝ kopalin, w tym jedno zło Ŝe gazu ziemne- go, jedno zło Ŝe surowców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej oraz zwi ązane z nim zło Ŝe piasków schudzaj ących, a ponadto 14 złó Ŝ kruszywa naturalnego i jedno zło Ŝe piasków kwarcowych. Z czego eksploatacja prowadzona jest w: 6 zło Ŝach kruszywa naturalnego, zło- Ŝu gazu ziemnego i piasków kwarcowych. Na omawianym terenie wyznaczono 2 obszary prognostyczne kruszywa naturalnego (piasku). Wyst ępuj ą one w okolicach miejscowo ści Ulanów. Oprócz prognoz wyznaczono równie Ŝ 26 obszarów perspektywicznych piasku i jeden kopalin ilastych. Ponadto cały obszar arkusza jest perspektywiczny dla wyst ępowania złó Ŝ w ęglowodorów (gazu ziemnego). Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje w utworach czwartorz ędowych i zwi ązany jest z piaszczysto-Ŝwirowymi osadami. Zachodnia i południowa cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 425 - Dę- bica - Stalowa Wola – Rzeszów, udokumentowanego szczegółow ą dokumentacj ą hydroge- ologiczn ą.

46 Na terenie obj ętym arkuszem Ulanów wyznaczono obszary preferowane do składowa- nia odpadów komunalnych i oboj ętnych. Obszary pod składowanie odpadów komunalnych wyznaczono w miejscu wychodni iłów krakowieckich dolnego sarmatu na terenie gminy Krzeszów w rejonie Kamionki Średniej. Własno ści izolacyjne iłów krakowieckich spełniaj ą kryteria przyj ęte dla składowania równie Ŝ odpadów niebezpiecznych. Pod składowanie odpa- dów oboj ętnych wyznaczono obszary wyst ępowania glin zwałowych zlodowace ń południo- wopolskich na powierzchni terenu. Wyznaczono je na terenie gmin: Ulanów, Harasiuki, Po- tok Górny, Krzeszów i Kuryłówka. W granicach wi ększo ści obszarów wyznaczonych pod składowanie odpadów nie ma głównych u Ŝytkowych poziomów wodono śnych, jedynie rejon Kamionka i Hucisko to teren średniego zagro Ŝenia wód u Ŝytkowego, czwartorz ędowego poziomu wodono śnego. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Podło Ŝe budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowi ą głównie ob- szary wyst ępowania spoistych glin i piasków gliniastych osadów morenowych zlodowace ń południowopolskich oraz na nielicznych wychodniach iłowców i mułowców mioce ńskich. Natomiast podło Ŝe budowlane o warunkach niekorzystnych na omawianym obszarze to przede wszystkim grunty organiczne, piaski rzeczne tarasów zalewowych Sanu i jego dopły- wów, mułki oraz piaski eoliczne. W południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza utworzony został Kuryłowski Obszar Chro- nionego Krajobrazu, natomiast w północnej partii arkusza wchodzi tylko niewielki fragment strefy ochronnej Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie”. Na terenie arkusza wyst ępuje 17 pomników przyrody i 6 u Ŝytków ekologicznych za- twierdzonych. Poza istniej ącymi zatwierdzonymi formami ochrony przyrody na mapie zapro- jektowano utworzenie rezerwatu przyrody „Korybutka” a tak Ŝe Parku Krajobrazowego Pusz- czy Sandomierskiej w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza oraz Zaklikowsko-Ulanow- skiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, a w okolicach Krzeszowa proponuje si ę utworzenie Krzeszowskiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego. Du Ŝa ilo ść obszarów le śnych (około 45 % powierzchni arkusza) stwarza szansę rozwoju turystyki, przede wszystkim krótko pobytowej, co jednak wymaga rozbudowy odpowiedniej bazy i poszerzenia atrakcji turystycznych.

47 XIV. Literatura

Archeologiczne zdj ęcie Polski [AZP] w skali 1:25 000, 2002 – Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Słu Ŝby Ochrony Zabytków, Delegatura w Rzeszowie i Tarnobrzegu. CISEK B., KL ĘBA J., 1983 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa gazu ziemnego Sarzyna. Poszukiwa ń Naftowych i Gazowych w Ja śle, Jasło. BORYS Z., JASIOWSKI K., 1967 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa gazu ziemnego w rejonie Sarzyny. Przeds. Poszukiwa ń Naftowych i Gazowych w Ja śle, Jasło. HELIASZ Z., CHYBIORZ R., LEWANDOWSKI J., ROSA M., 2002- Mapa geologiczno - gospodarcza Polski w skali 1:50 000, wraz z obja śnieniami, arkusz Ulanów. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DURAWA A., SZELLER A., 1982 - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasków schudzających

Lipiny Dolne w kategorii C 1. Przeds. Górniczo-Geologiczne Przemysłu Materiałów Budowlanych ,,GEOBUD”, Warszawa.

FLISOWSKA E., 1970 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C 2 dla zło Ŝa kruszywa natu- ralnego drobnego (piasków ) Bystre. Przeds. Geologiczne w Krakowie, Kraków.

FLOREK E., 1997a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasku w miejscowo ści Łazów, gmina Krzeszów. Tarnobrzeg.

FLOREK E., 1997b – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku w kat. C 1 w miej- scowo ści Łazów (dz. Ew. 357/1), gmina Krzeszów. Tarnobrzeg.

FLOREK E ., - 2006 - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Sigiełki ZGK” w kat. C 1, miejscowo ść Sigiełki, gmina Krzeszów GÓRKA J., LE ŚNIAK J., SZKLARCZYK T., 1996 – Dokumentacja hydrogeologiczna zbior- ników wód podziemnych nr 425, 426, 427. PROGEO Kraków. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JANIK A., PIETRUSZKA W., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, wraz z obja śnieniami, arkusz Ulanów. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JAWOR E., 1990 – Ilo ściowa ocena zasobów prognostycznych ropy naftowej i gazu ziemne- go w mioce ńskim kompleksie strukturalnym przedgórza Karpat. Technika Posz. Ge- ol., nr 3-4, 51-60, Kraków. KACZY ŃSKI R., 1981 – Wytrzymało ść i odkształcalno ść górnomioce ńskich iłów zapadliska przedkarpackiego. Biuletyn Geologiczny, tom 29, Wyd. Uniw, Warsz., Warszawa

48 Karta rejestracyjna zło Ŝa piasku Sigiełki, 1989 – Pracownia Geologiczno-Technologiczna Materiałów Drogowych, DODP Rzeszów. KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000. Wyd. IHiGI, AGH, Kraków. KNAPCZYK J., NICPO Ń W.,1982 – Sprawozdanie z prac geologiczno – zwiadowczych za pia- skami budowlanymi w rejonie Ulanowa. Archiwum Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa KOBIELA B., 1992 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku budowlanego w miejscowo ści Sigiełki. Lublin. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie. KOBIELA B., WIANECKI Z., SMUSZKIEWICZ A. M., 1998a – Uproszczona dokumentacja

geologiczna zło Ŝa w kat. C 1, surowca piasku, miejscowo ść Sigiełki, gmina Krzeszów. Lublin. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie. KOBIELA B., WIANECKI Z., SMUSZKIEWICZ A. M., 1998b – Uproszczona dokumentacja

geologiczna zło Ŝa w kat. C 1 surowca piasku „Sigiełki” w miejscowo ści Sigiełki w ob- rębie dz. ew. nr 400/1 i 399. Lublin. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie. KOBIELA B., WIANECKI Z., SMUSZKIEWICZ A. M., 1998c – Uproszczona dokumentacja

geologiczna zło Ŝa w kat. C 1 surowca piasku, miejscowo ść Sigiełki, gmina Krzeszów, woj. Tarnobrzeskie. Lublin. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. LIRO A. , 1998 - ECONET-POLSKA koncepcja krajowej sieci ekologicznej, 1998. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MAPA zabytków województwa podkarpackiego, 2002 – Wydawnictwo Zabytki, Warszawa. MAPY glebowo-rolnicze w skali 1:5 000 i 1:25 000, 2002 – Instytut Nawo Ŝenia, Upraw i Gleboznawstwa w Puławach. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 - Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce. Instytut Melioracji i Upraw Zielonych, Falenty. PACZY ŃSKI B., 1995 - Atlas hydrogeologiczny Polski 1: 500 000. Pa ństwowy Instytut Geo- logiczny, Warszawa. POWIAT ni Ŝański, 2001 – Wydawnictwo RAF, Rzeszów.

49 PRZENIOSŁO S., (red.), 2006 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2005 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PY śEWICZ L., 2006 - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Sigiełki I-1” w kat.C1. Sta- rostwo Powiatowe w Nisku.

RADOMSKA H., 1984a – Dokumentacja geologiczna w kategorii C 2 zło Ŝa piasków budowla- nych Koziarnia. Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Kielcach, Kielce.

RADOMSKA H., 1984b – Dokumentacja geologiczna w kategorii C 2 zło Ŝa piasków budowla- nych Bystre- Łazy. Przeds. Geol. w Kielcach, Kielce. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. RYCZEK L., 1982 – Sprawozdanie z wykonanych robót i bada ń geologiczno- poszukiwawczych za zło Ŝami piasków w rejonie Le Ŝajska. Przeds. Geol. Kraków. SILIWO ŃCZUK Z., 1989 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego-piaszczystego ,,Naklik’’. Zespół O środków Rzeczoznawstwa i Jako ści Stowarzyszenia In Ŝynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. - 1993 - Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Wyd. PIG. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P.- 1994 - Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. PIG.

SURMACZ R., 1997 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat.C 1 z jako ści ą w kat. B zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji cegły wapniowo-piaskowej „Kulno - rej. Le Ŝajska”. Ła ńcut. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie. SZAJN J., 1992 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ulanów. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZAJN J., 1993 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Ulanów. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

URBA ŃSKA A., 1992 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 z jak. w kat. B zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej ,,Kulno – rej. Le Ŝajska’’. Przeds. Geol. w Krakowie.

50 WIANECKI Z., KOBIELA B., 1994 – Uproszczona dokumentacja zło Ŝa surowca gliniastego i ilastego do produkcji cegły palonej w miejscowo ści Bieliny-Mokradło, gmina Ula- nów. Lublin. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie. RAPORT o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2005 r., 2006. Wojewódzki In- spektorat Ochrony Środowiska, Lublin. RAPORT o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2005 r., 2006. Wojewódzki In- spektorat Ochrony Środowiska, Rzeszów. ZABYTKI architektury i budownictwa w Polsce, t. 42, województwo tarnobrzeskie, 1990 – Ośrodek Dokumentacji Zabytków, Warszawa. ZABYTKI architektury i budownictwa w Polsce, t. 22, województwo lubelskie, 1995 – O śro- dek Dokumentacji Zabytków, Warszawa. ZASADY dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 2002. Ministerstwo Środowiska Warszawa.

51