Kansen Voor De Stolp in Noord-Holland

KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND OVERZICHT VAN BEDREIGINGEN EN MOGELIJKHEDEN VOOR BESCHERMING, BEHOUD EN ONTWIKKELING VAN WAARDEVOLLE STOLPBOERDERIJEN IN NOORD-HOLLAND

ALKMAAR, DECEMBER 2015 Omslagfoto: Koedijk KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND OVERZICHT VAN BEDREIGINGEN EN MOGELIJKHEDEN VOOR BESCHERMING, BEHOUD EN ONTWIKKELING VAN WAARDEVOLLE STOLPBOERDERIJEN IN NOORD-HOLLAND

ALKMAAR, DECEMBER 2015 5 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

INHOUD

1. INLEIDING 4 Aanleiding 10 Identiteitsdrager 10 De verandering 10 Kansen voor de stolp 11 De stolp als provinciaal belang 11 Aanpak van het onderzoek 11 Wat is een stolp 12 De nieuwe traditie 12 Leeswijzer 13

INTERMEZZO 14 Stolptypen in Noord-Holland 14

2. DE STAND VAN DE STOLP 16 A. STAND VAN ZAKEN 20 Van bedrijfsbeëindiging naar herontwikkeling 20 Landschap en erf 21 Verwaarlozing, brand en sloop 24

B. DE STOLP IN BELEID 26 Vergunningen 26 Stolp en geld 28

C. HET KOPEN EN ONDERHOUDEN VAN EEN STOLP 29 Het kopen van een stolp 31 Functie en functiewijziging 32 Kennis en informatie 34 Verbouwing en ontwerp 36 Onderhoud 36 Duurzaamheid en Energie 37

D. STOLPEN ALS PROVINCIAAL BELANG: TERUGKERENDE THEMA’S 40 Thema: Kennis ontwikkelen 40 Thema: Sturen en verbinden 40 Thema: Soms afdwingen 40

3. DE PROVINCIE AAN ZET 41 A. INVENTARISATIE EN WAARDESTELLING 44 Waarderingskaart en waardestellingen 46 Dendrochronologisch onderzoek 46 Stolpenbeeldbank 46 Stolpenzones 47

B. MONUMENTENSTATUS 47 Provinciale monumenten 47 6

Gemeentelijke monumenten 49 Unesco 49

C. PROVINCIAAL EN GEMEENTELIJK BELEID EN BESTEMMINGSPLAN 50 Provinciaal beleid minder vrijblijvend 50 Model gemeentelijke Stolpenbeleidsnota 51 Herbestemming en maatwerk 53

D. FINANCIËLE ONDERSTEUNING 54 Provinciale subsidies en restauratiehypotheek 54 Monumentenfonds Noord-Holland 54 Windsingels, erfinrichting en de ervenconsulent 54 Leges en WOZ 54

E. PROMOTIE, EDUCATIE EN ACTIVITEITEN 56 Kennisbank 56 Stolpenteam 58

F. STOLPEN OP DE KAART GEZET 58 Amsterdamse Ordekaarten 58 Een waarderingskaart voor stolpboerderijen 58 Waarom een waarderingskaart voor stolpboerderijen? 58 Informatiekaart Landschap en Cultuurhistorie 60 Hoe ziet een waarderingskaart voor stolpboerderijen er uit? 60 Opstellen en gebruiken van de kaart 62 Stolpenlandschappen 62 Selectie van stolpenlandschappen 64

G. AANBEVELINGEN EN OVERWEGINGEN 66

BIJLAGEN 67 I Bestaand beleid van rijk, provincie en gemeenten 70 II Beleid in Groningen, Friesland en Zeeland 78 III Bronnen bij de lopende tekst 80 IV Enquête onder gemeenten 82 V De adviezen MOOI Noord-Holland Erfgoedcommissie 2010 – 2015 85 VI Interviews met makelaars die gespecialiseerd zijn in ‘landelijk wonen’ 88 VII Enquête resultaten ‘Alle Hens aan Dak’ 92 VIII Interviews met (ervarings)deskundigen 95 IX Aantallen stolpboerderijen per gemeente 108 X Stolpen met andere bestemming dan agrarische bedrijfsvoering en/of woonbestemming 109 XI Gesloopte stolpen in de periode 2010 t/m 2014 115

NOTEN 117

COLOFON 118 ‘Wat past die [stolpboerderij] volmaakt in het geome- trische systeem! [...] Geometrie vraagt om geometrie; met een gevoel voor esthetische kenmerken die je niet hoog genoeg kan schatten, hebben de Nederlanders gevolg gegeven aan de roep van het landschap en hebben zij het platte vlak van hun landschap bezaaid met kubussen en piramiden. Heerlijk landschap! Ik ken geen enkel landschap waar het geestelijk opbeurender is om in rond te reizen.’ - Schrijver Aldous Huxley over de stolpboerderij, c. 1925 1. INLEIDING

Bergen, Oosterdijk 9 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Twisk, Dorpsweg 10

Aanleiding samenhang met de landschapsstructuur waar ze toe De Provincie vroeg MOOI Noord-Holland om behoren en de kenmerkende gevelindeling vertellen inzichtelijk te maken waar de primaire opgave of ze het verhaal van de Noord-Hollandse agrarische eventuele (toekomstige) bedreigingen van de geschiedenis, maar ook van de Noord-Hollandse stolpboerderij als kenmerkend gebouwtype liggen, dorpen, steden en het cultuurlandschap. Ze dragen en hoe groot die zijn. Er verdwijnen geregeld op het schaalniveau van de constructie, de gevelde- stolpboerderijen, dat is bekend, maar er worden ook taillering en het specifieke materiaal- en kleurgebruik stolpen gerestaureerd, herbestemd en zelfs nieuw tenslotte ook bij aan de herkenbaarheid van de gebouwd. De vraag is hoe groot het probleem rond regionale bouwtradities. Per streek zijn er veel stolpboerderijen werkelijk is en hoe deze zaken zich verschillen tussen stolpen, voor wie zich er in de afgelopen vijf jaar hebben ontwikkeld. ‘Met deze verdiept. kennis in het achterhoofd willen we ook een voorzet Juist in de globaliserende samenleving zijn de ontvangen voor eventueel beleid. Welke stolpboer- verschillen per regio, die het karakter van de streek derijen zijn bij uitstek de moeite waard om te benadrukken en die verhalen van de geschiedenis behouden en hoe kunnen we dat doen? Geef verbeelden, cruciaal. In de stolp woonden de hiervoor een afwegingskader inclusief de te gebrui- mensen aanvankelijk in enkele ruimten aan de ken instrumenten en/of activiteiten. Denk hierbij voorkant van de boerderij en hun vee bevond zich vooral ook aan stimulerende maatregelen.’1 Aldus aan de zij- en/of achterkant; in het midden werd het de vraag van de Provincie. MOOI Noord-Holland is hooi opgeslagen. De positionering van de stolpboer- met deze vraag aan de slag gegaan. derij ten opzichte van het land bepaalde de indeling van plattegrond en gevels. Sommige stolpen kregen Identiteitsdrager een sober, functioneel karakter terwijl andere meer Als er één gebouwtype kenmerkend is voor het de associatie opriepen met een buitenplaats. Van Noord-Hollandse landschap, dan is het de stolpboer- veraf bepalen ze het landschapsbeeld, van dichtbij derij wel. Stolpboerderijen zijn voor Noord-Holland bevatten ze vaak adembenemend mooie detaillering. belangrijke identiteitsdragers. Dat zeggen niet alleen Het is een type erfgoed dat op zichzelf zeer het provinciale beleidstukken, maar ook voor bewoners, behouden waard is, maar dat behoud is niet ondernemers en recreanten staat dit buiten kijf. De vanzelfsprekend. stolp is een boerderijtype dat buiten Noord-Holland maar op enkele plekken in dezelfde vorm voorkomt De verandering en dat in het Noord-Hollandse landschap bijzonder In 1950 waren er nog zo’n 10.000 stolpboerderij- kenmerkend is, zowel vanwege het grote piramidale en. Volgens de gegevens van de Provincie is deze dak, als vanwege de vierkantsconstructie, de voorraad inmiddels teruggelopen naar rond de functionele indeling, de detaillering en de erfinde- 4.500. De Boerderijen Beeldbank geeft een over- ling, die per regio verschilt. zicht van 5.500 stolpen. Dit aantal is gebaseerd op Het zijn gebouwen die op verschillende schaal- een door historische verenigingen en particulieren niveaus interessant zijn. Op de schaal van het open verzamelde inventarisatie uit de jaren 2000-2008 en weidse landschap worden ze wel ’de piramides (zie bijlage bij dit rapport). Hierna zijn incidenteel van de polder’ genoemd: ze vormen in het vlakke aanvullingen en mutaties bijgehouden. Mogelijk is land monumentale silhouetten die het landschap het verschil in aantal te verklaren door de wijze leesbaar maken. Maar ook op het schaalniveau van waarop het boerderijtype wordt gedefinieerd. buurt en straat zijn het vaak belangrijke ijkpunten in De Beeldbank is het meest uitgebreide bestand dat het bebouwingsbeeld vanwege de kenmerkende er is. De meest waardevolle stolpen zijn als rijks-, massaopbouw en specifieke gebouwonderdelen en provinciaal of - in een beperkt aantal plaatsen - als - als het er nog is - het kenmerkende erf. Door hun gemeentelijk monument aangemerkt, maar dat geldt streekgebonden erfinrichting en beplanting in slechts voor ongeveer tien procent van de stolpboer- 11 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

derijen. Aan de overheden de taak de monumenten- De stolp als provinciaal belang registers te bewaken en waar mogelijk uit te breiden De historische stolpboerderij van voor 1950 wordt of op te stellen als ze er nog niet zijn. Veel stolpen genoemd in de provinciale Nota Cultuurbeleid zijn dus onbeschermd maar in veel gevallen wel 2013-2016 (‘belangrijke identiteitsdrager’) en in de degelijk van monumentale of karakteristieke waarde. beleidsnota Leidraad Landschap en Cultuurhistorie In die gevallen is het zaak om met andere beleidsin- van de Structuurvisie NH 2040 (‘aan stolpboerderij- strumenten (bestemmingsplannen) behoud te borgen en wordt bijzonder belang toegekend’). en aan dit beleid daadkrachtig en met overtuiging Om een beeld te kunnen vormen van de mogelijke uitvoering te geven. beleidsinstrumenten en stimuleringsmaatregelen die de provincie zou kunnen ontwikkelen of versterken, is Kleinschalige agrarische bedrijvigheid is in de het van belang eerst het vraagstuk helder te krijgen. afgelopen tientallen jaren steeds minder rendabel In hoeverre staan de stolpboerderijen onder druk en geworden. Talrijke agrarische bedrijven zijn waardoor? Hoe snel verdwijnen stolpboerderijen uit beëindigd. Veel stolpboerderijen zijn in die periode het Noord-Hollandse landschap? Waar krijgen in onbruik geraakt, de agrarische functie is veelal eigenaren zoal mee te maken als ze hun stolp willen verplaatst naar modernere en grotere agrarische verbouwen? Wat zijn redenen voor mensen om wel bedrijfsgebouwen. Bestaande maar ook veel nieuwe of niet een stolp te kopen, waarom lijkt de woon- eigenaren zijn op zoek gegaan naar een ander boerderij minder populair te worden? Welk beleid programma, in veel gevallen een woonfunctie of een voeren gemeenten en het rijk als het om stolpen andere vorm van bedrijvigheid. In de hele provincie gaat? Welke financieringsmogelijkheden zijn er? zijn in rap tempo ook veel stolpboerderijen verdwenen om plaats te maken voor andere gebouwtypen. Aanpak van het onderzoek Ze worden gesloopt of branden af. De nachtmerrie MOOI Noord-Holland heeft voor het opstellen van van menig erfgoedliefhebber is het beeld van een dit rapport een team van specialisten gevormd. Er is kaal, grootschalig landbouwgebied (de ‘cultuurstep- samenwerking gezocht met de Boerderijenstichting pe’, zoals landschapsarchitect J.T.P. Bijhouwer het Noord-Holland/ Vrienden van de Stolp. Door noemde), met gigantische stallen en daartussen mensen met een verschillende achtergrond, die industrieel vervaardigde cataloguswoningen die er in vakmatig op verschillende manieren met stolpboerde- West-Friesland hetzelfde uitzien als in Zeeland of rijen te maken hebben, samen aan dit rapport te Drenthe. Behoud en herbestemming van het, voor laten werken, wordt het thema van verschillende Noord-Holland, kenmerkende type van de stolp kan kanten belicht en ontstaat een veelzijdig beeld. Het helpen dit schrikbeeld te voorkomen. team heeft bestaande kennis in kaart gebracht en geanalyseerd en nieuw onderzoek gedaan. De Kansen voor de stolp onderzoeksresultaten zijn in de lopende tekst Op zich kunnen stolpboerderijen goed herbestemd verwerkt, en in meer uitgebreide vorm in de bijlagen worden als de agrarische functie verdwijnt. Er kan in opgenomen. gewoond worden door één of meerdere huishou- • Bestaande literatuur is bestudeerd, evenals de dens, maar ze lenen zich ook uitstekend voor brede kennis die bij mensen van de Boerderijen- zakelijke doeleinden: van bed and breakfast tot stichting aanwezig is. kinderopvang en van fysiotherapiepraktijk tot • Veertien bij MOOI Noord-Holland aangesloten kantoor. Bij de transformatie van boerderij naar een gemeenten hebben een enquête ingevuld met nieuwe functie lopen eigenaren, architecten, vragen over hun stolpenbestand en –beleid. adviseurs en gemeenten tegen tal van obstakels aan • Aanvragen voor monumentale stolpen die de die te maken hebben met gebrek aan kennis en afgelopen vijf jaar aan de Erfgoedcommissie ervaring, complexe weten regelgeving, (vermeend) zijn voorgelegd, zijn geanalyseerd op terugko- gebrek aan financiën en constructieve vraagstukken. mende thema’s en discussiepunten. 12

• Naar de stolpen die op de Open Stolpendag van 2013 te koop stonden is nader onderzoek gedaan en naar aanleiding daarvan is een aantal makelaars telefonisch geïnterviewd. • Aan enkele stolpeneigenaren die een beroep hebben gedaan op de ‘Alle Hens aan Dak’ subsidie zijn vragen gesteld over de procedure en tevredenheid. • Het boerderijen-beleid van enkele andere provincies is geïnventariseerd. • Acht mensen zijn geïnterviewd en gevraagd naar hun visie op het vraagstuk; mensen die vakmatig of privé een visie op stolpen hebben ontwikkeld: Cees Hooyschuur (restauratiearchitect, MOOI Noord-Holland adviseur), John Kerssens (architect), Maarten Koning (architect/ aannemer), Jan-Richard Kikkert (architect, MOOI Noord-Holland adviseur), Caroline Praag (agrariër Zwethoeve Jisp), Judith Toebast (RCE) en Robbert-Jan Wijntjes (bewoner stolp en MOOI Noord-Holland adviseur, stedenbouwkundige). Dit gezamenlijke onderzoek leidde tot voor de hand liggende èn nieuwe inzichten in wat de rol van de Provincie zou kunnen zijn bij het streven naar bescherming, behoud en ontwikkeling van de stolpboerderij in het Noord-Hollandse landschap.

Wat is een stolp Over de vraag wat wordt verstaan onder een stolp kunnen de kenners stevige discussies voeren. In dit rapport gaat het om historische stolpboerderijen (gebouwd voor het eind van de wederopbouwperio- de) met een houten vierkantconstructie en een piramidedak. We hebben voor de definiëring van wat een stolp is geen minimale of maximale afmetingen gehanteerd, zoals sommige gemeenten doen.

De nieuwe traditie Er worden ook nieuwe stolpen gebouwd. Soms op plekken in het landschap waar een historische stolpboerderij heeft gestaan, soms op een plek daar in de buurt, maar ook wel eens op een nieuwe plek waar volgens kenners historisch gezien nooit een stolp heeft gestaan. Gemeenten hebben in de 13 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Krabbendam 14

dagelijkse praktijk regelmatig met dit soort vraagstuk- Eén mogelijk instrument uit de categorie ‘Inventarisa- ken te maken. De traditie van stolpenbouw heeft tie en waardestelling’ wordt verder uitgediept in dit nooit (helemaal) stilgestaan en zal mogelijk ook in rapport: de waarderingskaart voor stolpen. Door de toekomst een voortzetting krijgen. Tot na de stolpen en stolpenstructuren (clusters, linten etc.) een oorlog werden agrarische stolpen gebouwd, en nu waardering te geven en alle bestaande en nieuwe worden nieuwe stolpen als woonboerderij gebouwd kennis op een digitale, visueel aantrekkelijke manier of ingrijpend vernieuwd. Het is belangrijk om over toegankelijk te maken voor professionals, eigenaren beleid op dat vlak na te denken, en over toekomstige en andere geïnteresseerden wordt de drempel waardering voor de hedendaagse stolpenbouw. verlaagd om een stolp te behouden, wordt meer Maar het accent van dit onderzoek ligt op behoud draagvlak gecreëerd en wordt informatie ontsloten en hergebruik van historische stolpen. die bijdraagt om een stolp te behouden. Op de schaal van de gehele provincie wordt Leeswijzer bovendien de mogelijkheid uitgewerkt om een In hoofdstuk 2 van dit rapport wordt de huidige selectie te maken van de meest waardevolle stolpen- stand van zaken rondom de stolpboerderij geanaly- landschappen of stolpenzones. Het gaat op deze seerd. kaart om verzamelingen van meerdere stolpen in hun Daarin wordt uitgebreid onderzocht waar precies het landschappelijke en stedenbouwkundige context, om probleem zit bij de transformatie van agrarisch de gebouwen in samenhang met erf, beplanting, gebruik van de stolp naar andere soorten van bijgebouwen, andere bebouwing, wegprofiel, gebruik. Wat speelt er en wat zijn de kansen en landschappelijke karakteristiek en waterlopen. Bij mogelijkheden? Daarbij komt het bestaande beleid deze aanbeveling hoort ook een kaart van stolpenzo- van het rijk, de Provincie en gemeenten in nes. Noord-Holland aan bod, maar alleen daar waar het De verhalen van de piramides van de polder kunnen relevant is. Een meer compleet overzicht van het op die manier effectief verteld en verbeeld worden. vigerende beleid is in de bijlagen opgenomen. Beleid wordt inzichtelijk gemaakt, en als de Omge- Hoofdstuk 3 handelt over alle mogelijke instrumenten vingswet in werking treedt kunnen dergelijke kaarten die de provincie heeft om stolpen te beschermen en goed van pas komen als kaartlagen in het omge- herontwikkeling van stolpen te stimuleren. Daarbij vingsplan. zijn verschillende aandachtsvelden onderscheiden De stolpenkaart is een instrument dat verleden en waar tal van opties denkbaar zijn voor verbetering toekomst aan elkaar koppelt. of aanscherping van bestaande beleidsinstrumenten, of waar nieuwe instrumenten bedacht kunnen In bijlagen is verzamelde kennis en informatie gebun- worden. Voor elk aandachtsveld zijn er enkele deld. instrumenten die aanbeveling verdienen. De aandachtsvelden variëren en vullen elkaar aan: • Inventarisatie en waardestelling • Monumentenstatus • Provinciaal en gemeentelijk beleid en de vertaling daarvan in bestemmingsplannen • Financiën en informatie • Ondersteuning van promotie, educatie en activiteiten Langhuisstolp

Noord-Hollandse normaalstolp

Westfriese stolp

Hooihuisboerderij INTERMEZZO

STOLPTYPEN IN NOORD-HOLLAND

De stolpboerderijen in Noord-Holland worden als Ontwikkeling boerderijtype gerangschikt bij de Friese huisgroep. * Vanuit het Friese langhuis (voorkomend in het De constructie met een dekbalkgebint en een noordelijk Zuiderzee- en Waddengebied) werd piramidaal tentdak, evenals de stalwijze van het vee specifiek in Noord-Holland (Waterland) de hooihuis- komen overeen met de Friese en Groningse boerde- boerderij ontwikkeld. Aan het langhuis met veestal rijbouw. werd het hooihuis (kapberg) vastgebouwd. Dekbalkconstructies zijn al in de late middeleeuwen te vinden in Engeland, Frankrijk en België, later ook * De volgende ontwikkeling leidde met de langhuis- in Zeeland en Brabant. Mogelijk hebben de Vlaamse stolp tot stolpvorming. Rond de binnenberging van kloosterschuren model gestaan voor de introductie hooi werden de stallen en dars (aanvankelijk voor van deze constructie in het noorden van Nederland. het dorsen maar vooral in gebruik als wagenberging De beschikbaarheid van (geïmporteerd) hout, ook in en inrijden van hooi) gegroepeerd. Woonfunctie en grote afmetingen, speelde in Noord-Holland een soms een deel van de stalling in het langhuis. belangrijke rol. Daarmee was de relatief lichte bouw ook in veengebieden mogelijk. * De stolpvorming kreeg eind 16e eeuw en daarna een vervolg met de Westfriese stolp en vanaf de Vorm en functie eerste droogmakerijen, begin 17e eeuw, met de Het dak van de Noord-Hollandse stolp, uitlopend in Noord-Hollandse normaalstolp. De constructie, de bijna een punt, is karakteristiek en beeldbepalend. vierkante plattegrond en uiterlijke vorm zijn bij beide De gevellengte is, bij een gemiddeld aantal melk- types nagenoeg hetzelfde. Verschil maakt de koeien van 16 ook circa 16 meter. De voorraad indeling die afhankelijk is van het verkavelings-pa- hooi voor de wintermaanden bepaalde de hoogte, troon en de bereikbaarheid via weg of water. de dakvlakken komen hiermee op een helling tussen de 48 en 52 graden: alles bij elkaar het recept voor * L. Brandts Buys, architect, onderzoeker en auteur de uitgekiende verhoudingen van een traditionele van standaardwerken over de landelijke bouwkunst, stolp. Dit geldt eveneens voor kleinere en grotere brengt in de typenverdeling nog tal van variaties aan afmetingen van stolpen met een enkele vierkantscon- waarbij de bedrijfsvoering, grondgebruik, kavelinde- structie. ling, bouwmode en status de aanleiding zijn De stolp is bij uitstek geschikt voor het veeteeltbedrijf. geweest. Er zijn ook stolpschuren gebouwd met een Het blijkt een bouwvorm die 300 jaar lang als losstaand voorhuis, in West-Friesland ook achter de agrarisch bedrijf heeft standgehouden. Bij uitbrei- hoofdstolp nog een stolpschuur voor extra stalling ding van de veestapel is in tamelijk veel gevallen een en/of berging. uitbouw (staart) gebouwd of werd de enkele vierkantsconstructie uitgebreid met meer vierkanten (dubbele stolp). Aanvankelijk waren (met name dubbele) stolpen ook in gebruik als gemengd bedrijf met opslag van akkerbouwprodukten. Dat verminderde in de loop der tijd vanwege bodemdaling, in vooral veengebieden. Een combinatie met opslag van tuinbouwpro- ducten en enkele stuks melkvee komt ook voor; de stolpen van deze bedrijfstak zijn over het algemeen kleiner van omvang. ‘Een stolp is een kans, een potentiële ontwikkellocatie’, ‘Een stolp is een kathedraal in een hoge hoed’ en ‘Met een stolp kan je veel, maar niet iedereen ziet dat’, hoorden wij over stolpen tijdens onze interviews met betrokkenen. Toch worden veel stolpen gesloopt en gaat herbestemming moeizaam. Hoe komt dat? En hoe kan het beter? 2. DE STAND VAN DE STOLP 19 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Eilandspolder, Schermer Nieuw bedrijf in aanbouw

Benningbroek, Oosterstraat Erven en landschop in verandering 20

A. STAND VAN ZAKEN natuurbeheer. Boerin Caroline Praag uit Jisp vertelt dat vanuit hun stolp al vijftig jaar roeiboten worden In dit hoofdstuk schetsen we de stand verhuurd. Voor een gezonde bedrijfsvoering is dat nodig, zelfs al loopt het melkveebedrijf goed. van zaken rondom de stolpboerderij. Interessant genoeg blijkt dat het Nederlandse buitengebied rond 1850 veel multifunctioneler was Welke maatschappelijke thema’s spelen dan 150 jaar later.3 Er waren toen allerlei ambachts- lieden gevestigd, kleine bedrijfjes en winkels. er op de verschillende schaalniveaus en Daarna is het buitengebied langzamerhand de agrarische productieruimte geworden waar wij aan in welke oplossingsrichtingen zou men gewend zijn geraakt. Stukje bij beetje wordt die ontwikkeling nu teruggedraaid, door de komst van kunnen denken? andere functies. Het buitengebied wordt weer dynamischer door medegebruik en druk van meer Van bedrijfsbeëindiging naar stedelijk programma. herontwikkeling Alterra beschrijft hoe provincies en gemeenten De agrarische sector is sterk in beweging. Sommige nieuwe functies op vrijkomende locaties langzaam bedrijven nemen snel in omvang toe, andere boeren gaan zien als kans voor revitalisering van het stoppen. Iedere vijftien jaar halveert het aantal landelijk gebied. Er moet worden nagedacht hoe agrarische bedrijven in Nederland. Het landbouw- boeren, burgers en andere ondernemers gezamenlijk areaal daalt intussen maar licht; er treedt een snelle een goede plek in het landschap kunnen krijgen. schaalvergroting op. Wie stolpen wil behouden zal daarop moeten In hun rapportage over vrijkomende agrarische inspelen. Ontwikkelingen in de Kop van Noord-Hol- bebouwing in Nederland berekent Alterra dat tot land lopen daarop vooruit. Hier huisvest nog maar 2030 in Noord-Holland ruim 1500 boeren zullen een op de drie erven een agrarisch bedrijf. De rest stoppen.2 Daarvan zijn er heel wat gevestigd in een fungeert niet alleen als ‘burgererven’ maar vooral als stolp. De oude stolp wordt op den duur verkocht met ruimte voor allerhande andere functies. De Kop is een flink stuk tuin erbij en verbouwd tot woonstolp of een multifunctioneel landschap waarin gewerkt, een andere functie. De grote moderne veeteelt en gewoond, gerecreëerd en geproduceerd wordt.4 De andere agrarische bedrijven kopen het land van hun ontwikkelingen in de Kop werden door Van Paridon buurman en breiden verder uit. & De Groot in 2013 in beeld gebracht. Zie afbeel- Als bedrijfsgebouw is de stolp te klein geworden ding op pagina19. voor een efficiënte bedrijfsvoering. Die stolp is gebouwd voor 16 of 24 koeien en hun hooivoor- Met name in de Randstad zijn het juist de karakteris- raad, en de huidige boer heeft een veelvoud tieke boerderijen die men probeert te behouden. daarvan. Er worden nieuwe stallen en schuren Daar is er vraag naar en daar liggen kansen voor gebouwd en de stolp - bedoeld voor een combinatie herbestemming en transformatie.5 van wonen en werken onder één dak - verliest een De door ons geïnterviewde Judith Toebast, specialist belangrijk deel van zijn oorspronkelijke functie. Er boerderijen bij de Rijksdienst voor het Cultureel wordt een nieuwe boerderij gebouwd en de oude Erfgoed (RCE), ziet hier een rol voor de provincie, stolp blijft alleen woning of wordt gesloopt of maar ook voor andere betrokkenen: ‘Kijk vooruit en verkocht. verbind dingen. Waar komen gebouwen vrij en welke functies zijn er nodig in een gebied? Plaats Wie zijn bedrijf niet vergroot kan alleen het hoofd een nieuwe bibliotheek, een verzorgingstehuis of een boven water houden met nevenactiviteiten als bed soos in een karakteristieke stolp die zijn functie and breakfast, kinderboerderij, ijsverkoop of verliest.’ 21 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Stolpbewoner en stedenbouwkundige Robbert Jan willekeurige plek. Sterker nog, stolpen en hun locatie Wijntjes, voorzitter van MOOI Noord-Holland vertellen het verhaal van het ontstaan/ontwikkeling commissie Kennemerland, gaat nog iets verder. Hij van het cultuurlandschap in de provincie. Sommige laat de diversiteit binnen ‘zijn’ stolpenlint in Venhui- stolpen zijn in het veengebied gebouwd, langs de zen zien, met niet alleen een agrarische of woon- lijn van waaruit het gebied werd ontgonnen. Andere functie, maar ook een heel aantal andere activiteiten. staan in de droogmakerijen uit de 17de eeuw of later. Ze verrezen langs de wegen die de polder Wijntjes pleit er voor de stolp als een kans te zien en doorsnijden of langs de ringdijk eromheen. In het als aanjager te gebruiken voor de revitalisering van kustgebied staan ze op de hoger gelegen strandwal- het dorp. Voor hem zijn de mogelijkheden van de len parallel aan de zee of verspreid langs de stolp enorm door de geweldige ruimtelijkheid van het duinrand.7 De manier waarop een stolp zich in het gebouw. Wanneer een - op een gunstige plek landschap voegt wordt in alle interviews van groot gelegen - stolp langdurig te koop staat, moet je daar belang gevonden. dorpsbewoners, beleidsmakers en stolpeigenaren De inrichting van het erf draagt in hoge mate bij aan samenbrengen en met hen in gesprek gaan, aldus de kwaliteit van de stolp. Erven van stolpboerderijen Wijntjes. Zoiets is natuurlijk wel altijd maatwerk. Je zijn doelmatig en meestal sober van inrichting en moet verbanden leggen en je zult zien dat er hebben hun eigen logica. Voor en naast de stolp prachtige dingen kunnen ontstaan. De provincie zou liggen de siertuin, moestuin, bleekveld en boom- in overleg met de betreffende gemeente op een gaard, die daardoor goed zichtbaar zijn vanaf de aantal plekken dergelijke brainstormsessies kunnen weg. Dit is van oudsher het domein van de boerin. organiseren. Het achtererf is het domein van de boer waar het bedrijf wordt gerund. Stallen en schuren zijn hier Regie gebouwd. Het erf voegt zich in de slotenverkaveling In het landelijk gebied bestaat behoefte aan een van de polder. De sloten fungeren voor het erf als ‘regisserende’ partij die overzicht heeft over de regio afscheiding en afwatering. en die impulsen kan geven aan sociaal-maatschap- Bij een bescherming als rijks- provinciaal of gemeen- pelijke ontwikkelingen, of die initiatieven vanuit de telijk monument is niet vanzelf ook het erf met bevolking kan faciliteren en mensen kan verbinden. bijgebouwen mee beschermd. Judith Toebast (RCE) Het zou een interessante strategie kunnen zijn om benadrukt dat normaal gesproken alleen de rijksmo- bepaalde stolpen langs die weg gezamenlijk te numentale stolp zelf is beschermd. Erven vallen herbestemmen, zodat ze een motorfunctie krijgen alleen onder de bescherming wanneer ze expliciet in voor de gemeenschap. Daarbij gaat het dan niet de redegevende omschrijving zijn beschreven. alleen om behoud van het gebouw maar ook om Provincies en gemeenten moeten daarom nadenken revitalisering van het buitengebied, danwel de over het belang van erven, bijgebouwen en boomsin- dorpsgemeenschap. De rijksoverheid kent een gels, aldus Toebast. En er iets mee doen. Zij zijn net subsidie voor herbestemmingsplannen, waar in dit zo karakteristiek en doorslaggevend voor de soort gevallen mogelijk gebruik van gemaakt zou ruimtelijke kwaliteit als het hoofdgebouw. kunnen worden.6 De Erfgoedcommissie van MOOI Noord-Holland heeft inderdaad goede ervaringen met ensemblebe- scherming. In Heerhugowaard bijvoorbeeld waren Landschap en erf stolp, kleinveestal en koolschuur als ensemble De stolpboerderij wordt ook wel de ‘Piramide van de beschermd. Dankzij de status van monument polder’ genoemd; niet voor niets ligt daarbij de (ensemblewaarde) werd herbouw gevraagd van de nadruk op de hoofdvorm van de stolp in het land- kleinveeschuur volgens hetzelfde grondplan en schap. Historische stolpen zijn immers in het silhouet én met hergebruik van de oude materialen. landschap verankerd, ze staan nooit op een Op een authentiek erf staan vaak vrij veel bomen: 22

Oterleek, Noordschermerdijk Zorgboerderij

Spierdijk Beets Groentekas op erf 23 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Alkmaar, Groeneweg Verwaarloosde stolp

Aantal gesloopte stolpen per gemeente, naar inschatting van beleidsmedewerkers monumentenzorg.

35 30 30

15 10 10 5 5 5 4 4 5 3 3 1 0 000 0 24

knotwilgen langs de sloot, leibomen voor de betekenen dat bij de omschrijving van de waarde- voorgevel, fruitbomen in de boomgaard, een ring van monumentale of beeldbepalende stolpen bomenrij langs de oprijlaan, en soms een windsingel ook altijd aandacht wordt besteed aan situering, van bijvoorbeeld elzen en meidoorn als bescherming erfkarakteristiek en inbedding in landschappelijke rond het erf als geheel. Door erfbeplanting en sloten structuur. In het toekomstig (gemeentelijk) omgevings- wordt de stolp hecht in het landschap verankerd. plan wordt het samenbrengen van waardevolle Wel is van belang op te merken dat de erfinrichting gebouwen erf- en landschapskarakteristieken per landschapstype en per streek verschilt. Zo ligt er waarschijnlijk meer voor de hand liggend. Ook zien in de Schermer vaak een dubbele sloot rond het erf wij op dit punt een rol weggelegd voor de provincie, en is er op Texel in de polders aanmerkelijk minder zowel beleidsmatig als uitvoerend. groen rond de stolpen dan elders. In ons voorstel voor een Waarderingskaart voor In het in opdracht van de PARK (Provinciaal Adviseur stolpen, verderop in dit rapport, hebben we dan ook Ruimtelijke Kwaliteit) gemaakte rapport Erven en de erven met erfinrichting en bijgebouwen nadrukke- Landschap in verandering uit 2013 wordt specifiek lijk meegenomen. aandacht gevraagd voor de boerderij-erven in Noord-Holland. Daarin wordt gesteld dat de provinciale Leidraad landschap en cultuurhistorie Verwaarlozing, brand en sloop onderscheid maakt tussen de verschillende land- In Noord-Holland staan nu zo’n 5.000 stolpboerde- schapstypen en behoud bepleit van de kernkwalitei- rijen. Dat lijkt misschien veel, maar in 1945 was dat ten ervan. Om hier handen en voeten aan te geven nog het dubbele, ongeveer 10.000. In de periode zou de Leidraad aangescherpt moeten worden. 2010 t/m 2014 zijn er, volgens de Boerderijenstich- ‘Omdat het geheel van erven, hun bebouwing en de ting Noord-Holland/ Vrienden van de Stolp, ervenstructuur bepalend zijn voor het karakter van ongeveer 105 stolpen gesloopt. Over 51 daarvan is de verschillende landschapstypen ligt een visie op meer informatie beschikbaar. Van die 51 zijn 21 behoud en ontwikkeling daarvan logisch in het stolpen verdwenen door brand, 22 voor wegenaan- verlengde van de Leidraad’, aldus het rapport.8 leg of gebiedsontwikkeling en van 8 stolpen is In veel van onze interviews komt het belang van de bekend dat ze vervangen zijn door een of twee erfinrichting en vooral van de bomensingels ook woonhuizen of woonstolpen. De kans is groot dat in telkens naar voren. ieder geval hier verwaarlozing de oorzaak was. In Noord-Holland zijn ervenconsulenten actief, Van de geënquêteerde gemeenten liggen Drechter- verzorgd door MOOI Noord-Holland en Landschap land en Medemblik wat sloop betreft ruim op kop. Noord-Holland samen. Zij werken per case en Wel is het zo dat juist deze gemeenten stolpenbeleid worden niet gesubsidieerd. Wellicht is het tijd voor hebben waardoor een sloopvergunning is vereist en een professionaliseringsslag? ze in elk geval weten wat er verdwijnt. Waarschijn- Herbestemmingen, waarbij erf en tuin een rol blijven lijk verdwijnen elders meer stolpen ongemerkt. spelen, werken goed, zoals zorgfuncties met De antwoorden op de gemeentelijke enquête dagbesteding op het erf, kinderdagverblijf, paarden- bevestigen dit beeld. Verwaarlozing en brand stalling etc. Het erf wordt gebruikt en onderhouden worden door iedere gemeente genoemd als en ontstaan er geen privétuintjes. hoofdoorzaak van sloop. Soms worden andere woonwensen van eigenaren genoemd, die de stolp Erf ‘niet geschikt vinden voor herbestemming als Vanwege het grote het belang van het erf en de woning’ (Purmerend) Terwijl feitelijk de consensus is: erfinrichting rond de stolpboerderij voor de regionale iedere gesloopte stolp is er één te veel. karakteristiek van de verschillende soorten stolpen, is Vaak worden stolpen na bedrijfsbeëindiging aandacht voor de verankering van de stolp in het verwaarloosd. De boer blijft op zijn oude dag in de landschap van groot belang. Het zou kunnen stolp wonen. Onderhoud, en vooral dat van de kap, 25 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

is duur. Deze jaren zijn voor het voortbestaan van laagrentende lening ‘Alle Hens aan Dak’ in het leven de stolp van cruciaal belang. Wordt het gebouw geroepen. Nogal wat mensen die deze lening verwaarloosd, dan is de stolp uiteindelijk niet meer hebben aangevraagd, of hebben geprobeerd, zijn te redden. Het is van belang in dit soort gevallen een kritisch over de regeling vanwege de grote adminis- vinger aan de pols te houden. De vraag is wel, hoe tratieve last. Ook blijkt de regeling niet altijd effectief doe je dat? Kunnen gemeenten die rol vervullen? te zijn, omdat het een lening betreft waarvoor bovendien aparte notariskosten moeten worden Is een omgevingsvergunning voor sloop vereist, dan gemaakt. Er zijn meerdere aanvragers geweest die wordt die sloopaanvraag in veel Noord-Hollandse de lening toegewezen hebben gekregen, maar die gemeenten voor advies voorgelegd aan een er om die redenen uiteindelijk geen gebruik van commissie van MOOI Noord-Holland. Dat gebeurt hebben gemaakt. dan ook regelmatig. Architect Maarten Koning betreurt het snel afgeven En dan blijkt vaak hoe weinig mogelijkheden er in van een sloopvergunning, en vooral als er geen dat stadium nog zijn om sloop te weigeren, zelfs al bouwhistorisch en archeologisch onderzoek aan gaat het om een karakteristieke stolp. Vaak wordt in vooraf is gegaan. Wanneer een stolp echt gesloopt opdracht van de opdrachtgever een bouwkundig moet worden, zou je planologisch vast kunnen rapport gemaakt waarin wordt betoogd dat renova- leggen dat er op die specifieke plek alleen een tie veel hogere kosten met zich meebrengt dan gebouw met hetzelfde silhouet (in de juiste verhou- nieuwbouw. Soms dreigt een adviesgesprek dan te dingen) toegestaan is, voegt hij eraan toe. verzanden in een discussie over de financiën, in plaats van over de ruimtelijke kwaliteit. Bij monumen- Onderhoud ten weegt het kwaliteitsaspect vanzelfsprekend • Sloop zou de laatste optie moeten zijn en niet zwaarder, ook al is ook dat geen garantie voor de eerste. Met de invoering van het Bouwbesluit behoud. 2012 is er geen omgevingsvergunning voor Zo werd onlangs in Medemblik voor een als slopen meer nodig, er geldt nu een mel- karakteristiek aangewezen stolp aan de Zwaagdijk dingsplicht. Voor monumenten geldt nog wel door de erfgenamen een sloopvergunning gevraagd. een vergunningsplicht. Het is dus mogelijk dat er Nader onderzoek wees uit dat het ging om een van zonder omgevingsvergunning bouwen sloopac- de oudste boerderijen van dat lint, met een eikenhou- tiviteiten kunnen worden verricht aan niet-be- ten vierkant waarschijnlijk uit de 17de eeuw, maar schermde stolpboerderijen, en aan karakteristie- met recente buitengevels. Het vierkant was intact, ke en beeldbepalende panden, tenzij de maar wel door houtworm aangetast. Een in opdracht gemeente hiervoor een vergunningsplicht van de eigenaar gemaakt bouwkundig inspectierap- vastlegt in het bestemmingsplan. Het stolpenbe- port concludeerde dat restauratie van het bestaande leid van gemeenten is daarbij doorslaggevend. aanmerkelijk duurder zou zijn dan nieuwbouw. Bij meer dan vijftig procent van de Noord-Hol- De commissie kon weinig meer doen dan er op landse gemeenten is geen omgevingsvergunning aandringen tenminste het vierkant te behouden. voor sloop nodig. B&W nam uiteindelijk het standaardbesluit dat ‘het • Preventief onderhoud is van groot belang: in stand houden van het pand in redelijkheid niet fiscale voordelen voor onderhoud aan stolpen van de eigenaar gevraagd kon worden’. Een ander zou daarbij kunnen helpen. Een abonnement op – ongedefinieerd – argument dat wel wordt gebe- de Monumentenwacht werkt goed. Ook meer en zigd is, dat de ‘economische levensduur is beëin- betere kennis zal kunnen bijdragen aan afname digd’. van de sloop van stolpen. Goed onderhoud is voor het behoud van stolpen cruciaal. Om bij te dragen aan het onderhoud van de kap heeft de provincie Noord-Holland daarom de 26

B. DE STOLP IN BELEID Vergunningen In de bijlagen is een overzicht opgenomen van het De ruimtelijkheid van de stolp en de aanwezigheid relevante beleid op rijks, provinciaal en gemeentelijk van bijgebouwen op het erf maken velerlei functies niveau. In deze paragraaf wordt vooral het beleid en combinaties daarvan mogelijk. Maar het bijbeho- besproken waarin de stolp een centrale rol speelt. rende vergunningentraject is voor veel eigenaren De rijksoverheid, de Provincie Noord-Holland en de lastig. gemeenten kennen op hun eigen beleidsniveau Een originele stolp heeft een agrarische bestemming, regels, wetgeving, stimuleringsmaatregelen en doorgaans gecombineerd met wonen. Alleen al het subsidieregelingen voor stolpen. Maar het is zeer de omzetten daarvan naar een volledige woonbestem- vraag of op de huidige wijze het provinciale beleid ming heeft nogal wat voeten in de aarde. Dit gaat voor stolpboerderijen wel voldoende uit de verf komt vaak gepaard met de eis van gemeenten om en tot het gewenste resultaat leidt. bijgebouwen te slopen. Veel aanvragers haken gaandeweg af en daarom zijn er nu nogal wat Hoewel de provincie de stolpboerderij beschouwt als ‘illegale’ woonboerderijen, aldus een makelaar. Het een structuurdrager die identiteitsbepalend is op wordt ook als uiterst hinderlijk ervaren dat de regels provinciaal niveau, is het provinciale beleid in de en de mogelijkheden per gemeente verschillen. vorm van de Structuurvisie, de Leidraad landschap Het huidige vergunningentraject wordt als onover- en Cultuurhistorie en de Cultuurnota 2013-2016 zichtelijk en vooral traag ervaren. Voor functiewijzi- maar mondjesmaat vertaald in concrete beleidsuit- ging, splitsing, verbouw, en voor subsidies moeten gangspunten of formeel juridische regelgeving de nodige formulieren worden ingevuld, ruimtelijke richting de gemeenten. De provinciale monumenten- onderbouwingen worden opgesteld en onderzoeken status geeft een wettelijk kader voor de omgang met worden uitgevoerd. Met name als een bestemmings- stolpen die als zodanig zijn beschermd. Verder zijn planwijziging nodig is waarvoor een termijn van 26 er enkele financiële mogelijkheden waar sommige weken geldt, is de kans groot dat aanvragers stolpeigenaren van gebruik kunnen maken. Voor de afhaken. niet als monument beschermde stolpboerderijen dient Een goede herbestemming is immers alleen mogelijk het huidige provinciale beleid vooral ter stimulans en als het proces niet nodeloos stagneert. Architect inspiratie, het is vrijblijvend. Kerssens legt uit dat de regels rondom verbouwing Stolpen die als rijksmonument beschermd zijn en herbestemming soepeler kunnen. De provincie hebben heldere kaders en restricties bij restauratie, zou in gesprek moeten gaan met gemeenten. sloop of verbouwing. De bevoegdheden en verant- Wanneer een particulier een stolp wil verbouwen, woordelijkheden voor beleidsontwikkeling en de begint hij over het algemeen aan een enorm project. uitvoering van het rijks- en provinciale beleid zijn De gemeente moet dit niet in de weg staan. Architect grotendeels gedelegeerd aan de gemeenten. en commissielid Hooyschuur vindt dat commissies Op gemeentelijk niveau blijkt dat het stolpenbeleid ruimtelijke kwaliteit en monumentencommissies sterk verschilt per gemeente, en daardoor is het voor ruimhartiger om moeten gaan met verbouwingen om (aspirant-)eigenaren van stolpboerderijen, make- hergebruik mogelijk te maken. Wel moeten de laars, architecten, aannemers en overige initiatiefne- ingrepen reversibel zijn, zodat de oorspronkelijke mers vaak onduidelijk wat de mogelijkheden met de situatie ten allen tijde hersteld kan worden. Of dit stolpboerderij zijn. Ook leidt het niet-uniforme altijd praktisch haalbaar is, kan men zich afvragen. gemeentelijke beleid tot ongelijkheid in de omgang Architect Jan-Richard Kikkert, met zijn gezin al enige met stolpboerderijen. Een vervolg op de richtlijnen tijd op zoek naar een stolp: ‘Wanneer gemeenten notitie voor gemeenten, Vierkant achter de stolp, ruimhartiger met vergunningen zouden omgaan, aangevuld met actuele informatie via websites kan in hadden we er waarschijnlijk allang een gevonden’. dit opzicht veel betekenen. Eigenlijk al onze gesprekspartners zijn het eens: gemeenten moeten hun regelgeving versoepelen, en 27 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Aartswoud, Manuelhoeve 28

de mogelijkheden voor het herbestemmen van • Wellicht is het raadzaam een leidraad of stolpen vergroten. Maar dan wel onder bepaalde kompas te bedenken voor eigenaren met daarin randvoorwaarden: de historische stolp moet behou- mogelijk een stappenplan en checklist. Bestaan- den blijven en worden opgeknapt en onderhouden. de brochures van de Boerderijenstichting, En nieuwe functies op het erf moeten landschappelijk MOOI Noord-Holland en Landschap Noord-Hol- worden ingepast. Juist als er een tweede woonhuis land kunnen mogelijk worden samengevoegd. achter op het erf komt is een goede erfinrichting noodzakelijk. Bijvoorbeeld fraaie bomensingels mogen er niet voor worden gekapt. Ongewenste Stolp en geld functies moeten daarbij worden voorkomen. Bestem- De betaalbaarheid van een stolp en een stolp-ver- mingsplannen moeten de mogelijkheden wel goed bouwing is een terugkerend thema bij interviews. inkaderen. Feitelijk is een set voorwaardelijke Zowel de rijksoverheid als de provincie hebben afwijkingsregels nodig om binnenplans onder financiële mogelijkheden gecreëerd voor eigenaren voorwaarden mee te werken aan herbestemming en van beschermde monumentale en of niet-monumenta- splitsing. Want voor wat hoort wat: de stolpeigenaar le maar wel historische stolpboerderijen via subsidies krijgt meer mogelijkheden, maar moet dan op zijn en/of laagrentende leningen of fiscale voordelen. In beurt wel aan bepaalde kwaliteitseisen voldoen. de bijlagen wordt wat dieper ingegaan op deze Uit de enquête onder gemeenten blijkt dat nergens materie. expliciet is opgenomen dat het gebruiken van Voor stolpen die als rijksmonument beschermd zijn, bijgebouwen als woning of woningen op de kavel bestaan er diverse opties. Er is er een subsidierege- bijbouwen mogelijk is om de financiering van de ling instandhouding monumenten. Deze is bedoeld restauratie van een stolp te faciliteren. Dit blijft in voor eigenaren van een agrarische, rijksmonumenta- incidentele gevallen maatwerk waar een uitgebreide le boerderij, die niet voor meer dan vijftig procent in ruimtelijke procedure voor nodig is. Uit de enquête gebruik is voor bewoning. In plaats van een subsidie blijkt dat de gemeenten Zaanstad en Medemblik mag ook een laagrentende lening worden aange- verruiming van de mogelijkheden geven. vraagd. Voor stolpboerderijen met een woonbestem- Een monumentenstatus is volgens architecten geen ming bestaat er een Restauratiefonds-hypotheek, een belemmering. Daardoor wordt vaak juist de ruimte- lening via Nationaal Restauratiefonds. Eigenaren lijkheid behouden, waardoor de stolp zijn waarde van rijksmonumenten die geen subsidie kunnen houdt. Makelaars zeggen hetzelfde. Met de kantte- aanvragen kunnen wel gebruik maken van een kening dat een groot deel van potentiële kopers fiscale aftrek van onderhoudskosten. De voorwaar- denkt dat het wel een belemmering is. Meer en den daarbij zijn onder andere dat het pand een betere informatie aan het publiek over de monumen- eigen woning is in box 1 (inkomen uit werk en tale status en de gevolgen daarvan is noodzakelijk. woning), en een onderdeel is van bezittingen en schulden in box 3 (inkomen uit sparen en beleggen). Vergunningen Voor het ontwikkelen van herbestemmingsplannen is • Gemeenten kunnen soepeler omgaan met subsidie mogelijk. regelgeving voor functieveranderingen, maar Voor stolpboerderijen die als provinciaal monument wel onder voorwaarden: historische stolp zijn beschermd bestaan er twee regelingen. Er behouden en opknappen, nieuwe functies bestaat een onderhoudssubsidie voor stolpboerderij- landschappelijk inpassen. en, en een restauratiesubsidie, die bestemd is voor • Het is verstandig een basis-set aan afwijkingsbe- de stolpboerderijen waarvan het oppervlak voor niet voegdheden op te stellen die de gemeenten meer dan 50% voor bewoning in gebruik is. direct in een bestemmingsplan kunnen opne- Voor alle stolpen, die niet als rijks- of provinciaal men. Dit zou ook een aanvullend paraplu monument zijn beschermd is er de zogeheten ‘Alle bestemmingsplan voor stolpen kunnen zijn Hens aan Dak’ regeling, waarbij een deel van de 29 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

kosten voor vernieuwing van het dak wordt gefinan- afhankelijk zijn van subsidies, je moet zelf gemoti- cierd via een laagrentende Noord-Hollandse veerd zijn voor het behoud van je stolp’, zegt hij. monumenten-hypotheek. Het betreft een lening voor Dat neemt niet weg dat eigenlijk al onze gespreks- minimaal €25.000,-. Helaas kunnen slechts vier partners wel degelijk iets zien in andere soorten stolpen per jaar gebruik maken van deze regeling. regelingen zoals diverse vormen van belastingvoor- Een aantal provincies (waaronder Noord-Holland) en delen, zoiets als een zes procent BTW regeling voor gemeenten heeft een eigen fonds voor restauratie en onderhoud aan stolpen etc. onderhoud van monumenten. Deze fondsen zijn ook Architect Kikkert, op zoek naar een stolp, zegt in dit toegankelijk voor eigenaren van provinciale en verband: ‘stel dat je een slecht onderhouden stolp gemeentelijke monumenten. Gemeenten en provin- koopt en er voor tonnen aan opknapt. Dan krijg je cies werken hiervoor samen met Nationaal Restaura- als dank voor je eigen inspanningen een veel hogere tiefonds. WOZ waarde. Dat idee werkt niet bevorderlijk voor Bij onze respondenten is opvallend weinig enthousi- zo’n grote onderneming’. Als de gemeente die WOZ asme voor de bestaande subsidies en leningen. Men waarde na de verbouwing niet zou verhogen wordt vindt deze lastig aan te vragen, de termijn duurt te zo’n investering gestimuleerd. lang, de bedragen zijn te laag en de rente te hoog, In het stuk ‘Bestaand beleid rijksoverheid, Provincie het verschil met de marktrente is te gering, het traject Noord-Holland en gemeenten’ (zie bijlagen) wordt is onoverzichtelijk, en je mag niet beginnen voordat verder ingegaan op de wettelijke kaders en vigerend de subsidie is toegekend, zelfs al lekt je dak. stolpenbeleid van de verschillende overheidslagen. De vermeende onvoorspelbaarheid maakt de bedrijfsvoering lastig. ‘Het is een hele klus om Regelgeving dergelijke subsidies aan te vragen en er is geen Ogenschijnlijk en/of feitelijk ingewikkelde en zekerheid’ zegt boerin Caroline Praag. ‘Een subsidie stroperige weten regelgeving is voor veel (potentië- kan namelijk zo weer stopgezet worden, dus je kunt le) eigenaars van stolpen een grote zorg en soms ze niet meenemen in je financiële planning.’ frustratie, ze hebben geen zicht op de wettelijke en Bovendien lijken de redenen voor wel of niet financiële mogelijkheden die er zijn. Een gemeente- toekennen onduidelijk. Er zijn haar situaties bekend lijke of provinciale ‘Stolpengids’ zou al veel helpen van buren die nagenoeg dezelfde bedrijfsvoering bij het doorlopen van alle benodigde procedures. hebben, waarbij de ene wel en de andere niet in Ook een gemeentelijk of provinciaal loket speciaal aanmerking komt. Dat voelt wel eens oneerlijk. voor stolpen kan uitkomst bieden. Een centraal Een aantal aanvragers van de provinciale lening aanspreekpunt, kennisbank, forum zou mensen ‘Alle Hens aan Dak’ weigerde te praten, zo ontevre- daarbij kunnen ‘coachen’, zodat zij optimaal den waren ze over de regeling. Van degenen die gebruik kunnen maken van de bestaande regelingen. wel antwoordden kregen er vier een lening toegekend, en zes niet. Alle aanvragen waren bedoeld voor herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking, C. HET KOPEN EN ONDERHOUDEN VAN EEN vaak herstel van het rieten dak. Er zijn meerdere STOLP aanvragers geweest die de lening toegewezen Om zicht te krijgen op de vraagstukken waar hebben gekregen, maar er uiteindelijk geen gebruik eigenaren en potentiële kopers mee te maken van hebben gemaakt. ‘Gezien het bedrag krijgen, zijn de hier na volgende stukken bekeken (€22.581,-) te veel rompslomp om de lening te vanuit diens perspectief. Eigenaren zijn immers van verwerven. Dat moet eenvoudiger kunnen’, zei een cruciaal belang voor het behoud van een stolp. van de geïnterviewden. Bovendien is de procedure Achtereenvolgens komen aan bod: aankoop en omslachtig en tijdrovend, en de rente is te hoog. financiën, mogelijkheden voor functiewijziging, Architect Hooyschuur gelooft niet dat subsidies de kennis en informatie, ontwerp voor verbouw, oplossing zijn. ‘Als initiatiefnemer moet je niet vergunningen, onderhoud en duurzaamheid. 30

Venhuizen, De Buurt

Aantal Maanden dat de nog Te koop staande Stolpen Te Koop staan

55 5

4 4

33 3 3

2 2 2

1 1 11 1 1

0 0 - 6 6 - 12 12 - 18 18 - 24 24 - 30 30 - 36 36 - 42 42 - 48 48 - 54 54 - 60 60 - 66 72 - 78 78 - 84 31 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Het kopen van een stolp lijk. Het voordeel het van delen van de kosten weegt Stolpen zijn gewild vanwege de ruimte op het erf, de vaak niet tegen de nadelen op. Splitsing is onevenre- ruimtelijke beleving van het gebouw, ‘overruimte’ en dig duur omdat er een kostbare brandwerende dus gebruiksmogelijkheden in de bijgebouwen, de woningscheiding gerealiseerd moet worden. Het charme van het historische gebouw en de originele gevoel van privacy is uiteraard minder en bovendien details. Dat zeggen stolpeigenaren zelf, maar ook is een gesplitste stolp moeilijker te verkopen. de door ons geïnterviewde makelaars. Bovendien Hetzelfde geldt voor stolpen die al enige tijd geleden zijn eventuele mogelijkheden op het erf van groot woonstolp zijn geworden. Die stolpen zijn soms belang, net als de nabijheid van een stad met hokkerig ingedeeld. Na verkoop wordt een ondes- voorzieningen of de ligging in een levendig dorp. kundige verbouwing eigenlijk altijd ongedaan Wel verliest wonen (ver) buiten de stad de laatste gemaakt. jaren aan populariteit. Architect John Kerssens noemt de enorme omvang De vijf door ons gesproken belangrijkste stolpenma- van de stolp als aandachtspunt. Zijn collega kelaars (met gemiddelden van 5 tot 75 stolpen in de Hooyschuur ziet ook in commissies ruimtelijke verkoop per jaar) geven aan dat stolpen momenteel kwaliteit dat geïnteresseerden opzien tegen de (nog) veel te duur worden aangeboden. Daardoor noodzakelijke verbouwing en uiteindelijk toch staan ze veel te lang te koop, gemiddeld twee jaar. afhaken. Veel initiatiefnemers zijn niet in staat om Een scan van welke stolpen nog te koop staan sinds door een slecht onderhouden en rommelige situatie Open Stolpendag in oktober 2013 leert dat daarvan heen te kijken. Zij moeten enthousiast gemaakt zelfs 47% langer dan 2.5 jaar, en 25% langer dan worden voor de mogelijkheden die een stolp biedt, 4 jaar te koop staat. zeggen zij.

De makelaars die wij spraken zeggen stolpen aan te Recent verbouwde, en nog oorspronkelijke stolpen bieden voor prijzen die liggen tussen de €350.000,- zijn wel gewild. Stolpen waarbij de ruimtelijke en €550.000,-. Eén van de makelaars werkt voor het beleving intact gelaten is, verkopen beter, aldus een hogere segment, tussen €500.000,- en €1.000.000,- van de makelaars. En een perceel van ca. 5000 m2 Gemiddeld zakt de prijs van vraagprijs tot transactie- rond de stolp is voor veel kopers ideaal. prijs 20%, en in het hogere segment soms wel 50%. Opvallend genoeg werkt volgens de meeste make- Architect Jan-Richard Kikkert, met zijn gezin op zoek laars een monumentenstatus bij verkoop in feite niet naar een stolp, bevestigt dat beeld. Hij had zijn oog belemmerend. Doordachte plannen worden eigenlijk laten vallen op een stolp, met een vraagprijs 9 ton. altijd goedgekeurd. Maar de beeldvorming is Toen hij echt in beeld kwam was de prijs al aanmer- anders. Een monumentenstatus wordt als belemme- kelijk gezakt. Vervolgens maakte de Monumenten- ring beleefd. Ook over de fiscale voordelen van een wacht een dramatisch rapport over de bouwtechni- rijksmonument is weinig bekend. Hier kan nog veel sche staat, waarna de taxatie uitkwam op 4,5 ton, verbeterd worden, aldus een aantal makelaars. de helft van de vroegere vraagprijs. Niet alleen die te hoge vraagprijs schrikt kopers af. Ook de terughoudende hypotheekverstrekking door Kennis en informatie banken speelt een rol. Dan is het lastig om aankoop Er bestaat grote behoefte aan kennis, informatie, en verbouw van een stolp te financieren. Door de overzicht, ervaring, goede voorbeelden. Niet alleen stolp te splitsen verminderen de kosten aanmerkelijk, ter inspiratie en motivatie (hoe mooi kan het uiteinde- maar nemen de problemen ook toe. Want de toch al lijk worden?), maar ook om praktische problemen terughoudende banken zijn voor dubbele bewoning aan te pakken en als intermediair voor potentiële dubbel huiverig. En niet zonder reden, want over kopers. Veel informatie is wel beschikbaar, het gaat één ding zijn makelaars en architecten het roerend vooral om het samenbrengen en een goede ontslui- eens: gesplitste stolpen zijn veel minder aantrekke- ting (en beheer) ervan. 32

Assendelft Inrichtingsschets

Functie en functiewijziging kosten met zich mee brengt. ‘Ik heb eigenaren De stolpboerderij is ontstaan als gebouw met een gekend die €9000,- moesten investeren en 1,5 jaar gemengde functie: werken en wonen onder één moesten wachten voordat hun stolp een woonbestem- groot dak. Vaak wordt als vanzelfsprekend uitge- ming kreeg. Het proces verschilt overigens per gaan van een herbestemming als woonstolp. Maar gemeente, dat vinden veel eigenaren ook niet de stolp leent zich ook heel goed voor andere eerlijk’. functies, of voor meer activiteiten onder één dak. Judith Toebast (RCE) vindt het belangrijk om meewer- De Boerderijenstichting Noord-Holland/ Vrienden kend te zijn. De ‘voor wat hoort wat’ mentaliteit van de Stolp heeft bestaande, in stolpen gerealiseer- werkt vaak goed, zegt zij. Als je een tweede de functies op een rijtje gezet. Het zijn er zo’n woonfunctie op een kavel toestaat, kun je ook van zestig, waarvan woonboerderij, woning met praktijk mensen verwachten dat zij hun erf goed inpassen in of kantoor aan huis, zorgvoorziening, kaasboerderij het landschap. Maar het belangrijkste, naar haar en Bed and Breakfast het meest voorkomen. Andere ervaring, is dat mensen willen weten waar ze aan mogelijkheden zijn allerlei soorten praktijkruimte, toe zijn. kinderdagverblijf, dierenpension en restaurant. Een aardig voorbeeld van een tweede woonfunctie Wat vooral goed werkt zijn functies waarbij erf en op het kavel komt uit Assendelft. Twee broers tuin ook een rol spelen, zoals een dierenpension, hadden een stolp gekocht met het idee die te slopen kinderopvang, en zorgvoorziening met dagbeste- en te vervangen door een twee-onder-een-kapper, in ding. Dat zijn functies waarbij het erf niet in aparte de vorm van een stolp. Mede op aandringen van de tuinen wordt opgedeeld. commissie ruimtelijke kwaliteit blijft de stolp staan. Het meest genoemde probleem bij functiewijziging is De ene broer gaat daarin wonen, de andere in een het te beperkende bestemmingsplan. De in gemeen- nieuwe woning, die op de plaats van een bijgebouw telijke bestemmingsplannen toegestane functies zijn achter op het erf komt te staan. Op aandringen van veel te beperkt voor de mogelijkheden die er zijn, de commissie krijgt die zoveel mogelijk de sobere ook op het erf. vormgeving van een bijgebouw. Gemakkelijk is het Architect Maarten Koning heeft de ervaring dat zo’n niet gegaan: het verkrijgen van de vergunningen bestemmingswijziging veel te lang duurt en hoge heeft bijna twee jaar geduurd. 33 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Aantal stolpen per gemeente

500

450 435

400 355 350

300 281

250 187 200

150 100 100 75 53 53 43 49 50 0 0 00 0 0

GEMEENTE AANTAL STOLPEN AANTAL VOLGENS SCHATTING AANTAL VOLGENS ENQUÊTE BOERDERIJENSTICHTING GESLOOPT Beemster circa 355 355 ca 5 Bergen schatting tussen de 100 en 200 270 4 Drechterland 281 342 ca 30 Edam- Vol. 53 33 1 Heerhugowaard 187 189 onbekend Heiloo 53 53 3 Hoorn 75 78 ca 5 Koggenland onbekend 379 3 á 4 (afgebrand) Medemblik CA.435 574 10 Purmerend 43 44 5 Schagen onbekend 555 onbekend Zaanstad CA.100 145 onbekend Zeevang 49 181 3 34

Functiewijziging alle gemeenten om het agrarisch erfgoed te inventa- De provincie kan gemeenten stimuleren meer ruimte riseren en te categoriseren. Er zijn drie categorieën voor functiewijziging van stolpen binnen de gemeen- waarbij de bescherming steeds zwaarder wordt: telijke regelgeving mogelijk te maken. Dat gezegd normale, karakteristieke en monumentale agrarische hebbende, is het tegelijk ook van belang dat een bebouwing. Bovendien is op initiatief van de drie duidelijk kwalitatief kader wordt gesteld op het vlak noordelijke provincies het kenniscentrum herbestem- van het behoud van cultuurhistorische waarden en ming noord opgericht, met als doel gebiedsgerichte ruimtelijke kwaliteit. Niet elk programma is voor het strategieontwikkeling en het koppelen van vraag en specifieke gebouwtype geschikt. aanbod. Boerderijen zijn daarbij een speciale aandachtscategorie.9 Kortom, het ligt op de weg van de provincie om een Kennis en informatie professionele, goed toegankelijke kennisbank op te Het verbeteren van de kennis en kennisoverdracht zetten, die (ook) via een GIS-kaart toegankelijk is. over stolpen wordt door alle betrokkenen telkens weer genoemd als belangrijke manier om stolpenbe- Om de beschikbare kennis steeds verder te vergroten houd te bevorderen. Enthousiasme en trots eigenaar- stelt één van de geïnterviewden voor om bij sloop of schap worden op die manier vergroot, net als ingrijpende verbouw een bouw- of architectuurhistori- waardering bij het grote publiek. Tegelijkertijd komt sche verkenning te eisen, die dan deels door de er op die manier meer kennis beschikbaar voor provincie wordt bekostigd. Op die manier groeit de ontwerpers, bij adviseurs en vergunningverleners. kennisbank gestaag met relevante informatie. En iets Kennis vormt de basis, en kennis kweekt liefde. waarvan je op voorhand weet dat het waardevol is, De provincie zelf en gemeenten hebben soms niet of eindigt minder snel onder de slopershamer. Maarten nauwelijks overzichtelijke informatie over het Koning: ‘Een boring in het vierkant geeft informatie stolpenbestand. Alleen de Boerderijenstichting heeft over de leeftijd van het pand. Een boring kost nu een overzicht van stolpen en stelt dit beschikbaar, €500,-. Biedt stolpeneigenaren de kans om het voor onder andere via de Boerderijen Beeldbank. €100,- te doen en zet de gegevens in een database’. Desgevraagd zeggen de meeste geënquêteerde Er is namelijk weinig bekend over de werkelijke gemeenten ongeveer te weten ongeveer om hoeveel waarde van individuele stolpen, zelfs al liggen ze in stolpen het in hun gemeente gaat. De verschillen met een beschermd gezicht. Vooral over de ouderdom de aantallen die Boerderijenstichting op geeft blijken van de constructie en de archeologische waarde is soms groot; het is niet duidelijk waardoor dat komt. zelden iets bekend. Een commissie ruimtelijke kwaliteit of monumentencommissie is daarom Alle geïnterviewden zijn het roerend met elkaar veroordeeld tot een ad-hoc beoordeling. Niemand eens: het verzamelen van kennis en het verstrekken heeft een idee hoe zeldzaam de stolp is waarvoor van informatie over stolpen wordt gezien als bij een sloopvergunning wordt gevraagd. uitstek een taak voor de provincie. De stolp is immers het meest karakteristieke Noord-Hollands bouwtype, dat in verschillende gemeenten op een vergelijkbare Informatie manier bekeken beoordeeld en bekeken zou moeten In hoofdstuk 3 wordt een concreet voorstel gedaan worden. Stolpenlinten lopen over gemeentegrenzen voor het opstellen van een waarderingskaart waar heen. En als de provincie geen geld tijd en energie iedere stolp met erf en bijgebouwen en het lint waar in zoiets essentieels als de typisch Noord-Hollandse die aan ligt een waardering krijgt, gekoppeld aan stolpen steekt, waarom zouden gemeenten er dan een achterliggende databank. Alle nu en in de wel iets aan doen? Daarmee zou Noord-Holland niet toekomst beschikbare informatie (bouwhistorisch de eerste provincie zijn die het heft in handen neemt. onderzoek, monumentenbeschrijvingen) kan er aan Groningen heeft een bindend verzoek gedaan aan worden gehangen. 35 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Assendelft

Bergen 36

Verbouwing en ontwerp Inspiratie Vrijwel alle geïnterviewde ontwerpers zien de • Bij een herbestemming is inspiratie en het delen stolpboerderij vooral als een vierkant met een enorm van ervaring van belang. Een brochure en/of piramidedak erop. Voor hen zou het uitgangspunt website met geslaagde verbouwingen zou in moeten zijn: een restauratieve aanpak van monu- opdracht van de provincie gemaakt en onder- mentale stolpen, en plannen voor andere stolpen houden kunnen worden. meer vrij laten. Daar zou meer mogelijk moeten zijn, • Bij dubbele bewoning zou er meer ruimte zolang de kap en het vierkant intact blijven. Op die gegeven kunnen worden voor bijvoorbeeld het manier kunnen stolpen gemakkelijker worden bewonen van een bijgebouw, in plaats van het hergebruikt. splitsen van de stolp zelf. Ook in de welstandscriteria voor niet-monumentale stolpen buiten Architecten en makelaars zijn het erover eens dat beschermde gezichten kan hier ruimte geboden een stolpboerderij talloze ruimtelijke mogelijkheden worden. biedt. Opdrachtgevers zien dat vaak zelf niet, aldus de meeste gesproken architecten. Daarom deinzen ze terug voor zo’n ingrijpende verbouwing. Een Onderhoud brochure of website met geslaagde voorbeelden kan Het onderhoud van een stolp kan kostbaar zijn. Een hier goede diensten bewijzen. Beelden werken stolpeigenaar moet sowieso hart voor de stolp immers beter dan woorden. Een bezoek aan een hebben, en daarnaast óf veel geld hebben, óf veel geslaagde herbestemming - zoals architect Maarten zelf doen, aldus een aantal eigenaren. Zij besteden Koning met potentiële opdrachtgevers doet - blijkt veel geld en moeite aan hun stolp maar volgens nog beter te werken. ‘Het pijnpunt van de stolp is stolpeigenaar Wijntjes voelen zij zich hierin niet altijd het dak’ zegt Koning. ‘Soms is mijn advies aan erkend. Zij zouden hierin fiscaal of met gratis eigenaren: repareer het dak en neem een klein deel adviezen meer tegemoet gekomen moeten worden. om in te wonen. De rest van de stolp blijft schuur. Zo Een goed onderhouden stolp is immers niet alleen is het pand oorspronkelijk ook bedoeld. Het pro- hun privébelang, maar ook een publiek belang. bleem is dat eigenaren het hele gebouw ‘in orde’ Melkveehouder Caroline Praag: ‘Een bedrijf als dit willen hebben en dat is financieel bijna niet te doen’. vraagt veel onderhoud. We hebben net voor ca. Ook over het splitsen van een stolp in tweeën zijn €120.000,- de hele kap gerenoveerd en nu ben ik al architecten en makelaars het eens: de ruimtelijkheid weer bezig met het onderhoud van de stallen. Die van de stolp gaat erdoor verloren. Het type gebouw moeten straks opgeknapt worden’. Voor de kap er eigenlijk niet voor geschikt. Weliswaar worden de liepen ze subsidie mis omdat ze tijdens de aanvraag- kosten gedeeld, maar de verbouwing is aanmerkelijk procedure al met reparatie begonnen waren. ‘Maar duurder. Mensen verkijken zich erop. Vanwege het wij móesten beginnen, want we konden niet in een volume is voor splitsing heel veel materiaal nodig. lek huis leven. Toen hebben we het uiteindelijk De conclusie luidt dat het beter is de stolp intact te zonder subsidie gedaan’. laten en meer mogelijkheden te zoeken en te geven Desgevraagd antwoorden nogal wat eigenaren dat op het erf. ze niet zitten te wachten op een lening of een subsidie, als daar veel rompslomp aan vast zit en de De ervaring van commissies van MOOI Noord-Hol- aanvraagprocedure lang duurt. En een subsidie kan land is dat het opdelen van een (grote) stolp voor volgend jaar weer opgeheven zijn. Maar andere, een woon- of zorggroep wel goed kan werken. Dan meer structurele tegemoetkomingen zoals belasting- worden meerdere wooneenheden gerealiseerd met voordelen, vinden ze zeker wel op hun plaats. bijvoorbeeld een gemeenschappelijke ruimte in het Zoals eerder genoemd, zijn aanvragers van de vierkant. Het erf wordt gemeenschappelijk gebruikt. provinciale lening ‘Alle Hens aan Dak’ over het algemeen niet erg enthousiast. Van de zes personen 37 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

die de lening niet kregen, hebben er twee van de De mogelijkheden zijn zeker niet algemeen bekend. opknapbeurt afgezien. De vier anderen lieten het Gemeenten, MOOI Noord-Holland en de Boerderij- onderhoud doorgaan, met eigen geld of een lening enstichting merken dat er in de praktijk een enorme van elders. Eén van hen, die tot nu toe zelf behoefte is aan praktische informatie over technische €75.000 - €100.000 eigen geld heeft geïnvesteerd oplossingen en de mogelijkheden daarvan. Zij in herstelwerkzaamheden van de kap laat weten: stellen voor over het onderwerp een brochure of een ‘We willen graag meerdere renovaties doen aan de website te maken en/of voorlichtingsavonden te stolp. Ik merk dat we in geen enkel vakje passen en organiseren. De ontwikkelingen op dit gebied gaan daardoor niet in aanmerking komen voor subsidies. snel, er is doorlopend behoefte aan actuele kennis Ik vind zeer slecht informatie hoe ik eventueel wel in en productinformatie. Ook inzichten over effectiviteit, het vakje kan passen’. Meer en betere informatie is nut en noodzaak van maatregelen veranderen hier dus zeker op zijn plaats. regelmatig. Ook wordt een (gratis) abonnement op de Monu- mentenwacht als mogelijkheid genoemd als waar- Duurzaamheid borg voor consistent onderhoud. Actuele informatie over duurzaamheidsoplossingen voor stolpen is belangrijk, dat zou kunnen via een Onderhoud website en/of brochures. De Boerderijenstichting Door onderhoud te stimuleren, kan verwaarlozing en heeft in samenwerking met de gemeentelijke verval tegengegaan worden. Onderhoud is een milieudienst RUDHNH diverse informatieavonden terugkerende, zware last voor bewoners. Het eerder belegd, met grote belangstelling onder stolpbewo- genoemde abonnement op de Monumentenwacht ners. De RCE is ook met dit thema bezig, net als de kan hierbij helpen, net als de regeling ‘Alle Hens Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en veel markpartijen. aan Dak’, die mogelijk verbeterd en uitgebreid zou Om het thema specifiek voor stolpen inzichtelijk te kunnen worden. maken, waar de vraagstukken en oplossingsrichtingen vaak net anders zijn dan bij andere gebouwtypen, kan de provincie hier een initiatief ontwikkelen, Duurzaamheid en Energie zoals een website speciaal voor duurzame stolpen. De energiekosten van een stolp zijn hoog, maar Een groot aantal van de bovenstaande aanbevelin- geen van de geïnterviewden heeft hier een probleem gen zou daar eveneens een plaats kunnen krijgen: mee. Er is een breed gedragen mening dat er goede voorbeelden van verbouwingen, duurzaam- voldoende mogelijkheden zijn om dit op te lossen. heid, onderhoud, met een link naar de voorgestelde Die variëren van traditionele toepassingen zoals ordekaart leibomen voor de gevel als beschutting, het gebruiken van luiken en het inrichten van koude en verwarmde zones in de winter, tot meer recente technieken als aardwarmtepomp, zonnepanelen, steeds betere isolatie en ventilatie van de warme lucht in de hoge kap. Architect Kerssens: ‘De duurzaamheid van stolpen is zeker een item. Je kunt een stolp goed isoleren, je kunt er een goed ventilatiesysteem in zetten en je kunt het pand zelfs verwarmen met aardwarmte. Dit soort ingrepen verhogen het woongenot en zijn waardeverhogend, maar zijn vaak kostbaar om aan te schaffen. Hieraan zou de provincie kunnen bijdragen’. 38

Venhuizen, De Hout

Krabbendam Spijkerboor, Kanaaldijk 39 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Mijzen, Westmijzerdijk

Spierdijk 40

D. STOLPEN ALS PROVINCIAAL BELANG: Thema: Soms afdwingen TERUGKERENDE THEMA’S Het uitgangspunt van de Provincie is het behoud van de nog bestaande stolpen. Dan moet sloop dus niet Kijkend naar de hierboven besproken ‘stand van de de meest voor de hand liggende keuze meer zijn, stolp’ keren enkele thema’s telkens terug. De maar de laatste (verdrietige) optie. Omdat het vraagstukken die spelen rond de stolp zijn te stolpenbeleid van gemeenten daarbij doorslagge- groeperen in enkele heldere thema’s. vend is, kan de provincie in het stimuleren van opstelling van gemeentelijk stolpenbeleid een meer Thema: Kennis ontwikkelen sturende rol op zich nemen. Het zelfde geldt voor de Allereerst is er behoefte aan actuele kennis, informa- aandacht voor onderhoud, een cruciaal thema bij tie, overzicht, ervaring, en goede voorbeelden. Niet het voorkomen van verval en sloop. alleen ter inspiratie en motivatie, maar ook om Essentieel is dat bij stolpen in beginsel een sloopver- praktische problemen aan te pakken, als intermediair bod geldt en altijd een omgevingsvergunning voor voor potentiële kopers, om de weg te vinden in sloop nodig zou moeten zijn, maar het gaat erom vergunningenland, om financiële en fiscale mogelijk- dat er hierdoor gestimuleerd wordt dat een stolpen heden beter te kunnen benutten en goede maatrege- deskundige tijdig in overleg met de eigenaren treedt len te kunnen treffen om het leven in de stolp hoe de sloop behouden kan blijven. Bij een groot erf energiezuiniger te maken. zal nieuwbouw voor de bestaande eigenaar een Als er meer kennis wordt vergaard over hoeveelhe- oplossing zijn als deze de renovatie van de stolp niet den en kwaliteiten van het bestaande stolpen-areaal, kan betalen. kan ook de bescherming van stolpen als monument in samenhang met hun erf en bijgebouwen meer Deze thema’s keren terug in het volgende hoofdstuk, expliciete aandacht krijgen bij provincie en gemeen- waarin wordt ingegaan op de opties die de provin- ten. Aan de boerenerven wordt veel belang gehecht. cie heeft om behoud en ontwikkeling van stolpen te Het maken van keuzes op het gebied van bescher- stimuleren en sturen. ming kan dan desgewenst ook beter worden beargumenteerd.

Thema: Sturen en verbinden Duurzame herbestemming van al dan niet beschermde stolpen kan op verschillende vlakken een impuls krijgen. Er is behoefte aan een regisserende partij als er lokaal initiatief of behoefte is aan een gemeenschappelijke functie voor een stolp. Er bestaat behoefte aan versoepeling van de gemeentelijke regelgeving voor functieveranderingen en dubbele bewoning van het erf (niet zozeer van de stolp zelf), waaraan vervolgens wel duidelijk kwaliteitseisen gesteld zouden moeten worden. Bovendien zou het gemeentelijk beleid uniformer en eenvoudiger moeten worden om frustraties te voorkomen.

3. DE PROVINCIE AAN ZET

Hargerpolder 43 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Aagtdorp, Duinweg

Bergen, Kanaaldijk 44

Voor het behoud van stolpen in het Noord-Hollandse Leidraad Landschap en Cultuurhistorie en de landschap is gemeentelijk beleid doorslaggevend. Cultuurnota 2013-2016. Het huidige provinciale De bevoegdheden en verantwoordelijkheden voor beleid voor de niet (als monument) beschermde het stolpenbeleid en de uitvoering daarvan zijn stolpboerderijen is echter vooral ter stimulering en grotendeels gedelegeerd aan de gemeenten. De inspiratie. gemeente is het bevoegd gezag voor het verlenen Uitgangspunt is het huidige areaal aan stolpen vitaal van een omgevingsvergunning voor onder andere te behouden en de stolpvorm als dominante bouw- rijksmonumenten, provinciale en gemeentelijke vorm in de buitengebieden en de landelijke linten te monumenten en voor de niet-beschermde stolpboer- stimuleren. derijen, karakteristieke en beeldbepalende panden. Hoe kan het beleid van de provincie steviger worden Ook is het de taak van de gemeente om bouwinspec- geïmplementeerd in het gemeentelijk beleid, om de ties uit te voeren en te handhaven. Zonder omge- planvorming rondom stolpboerderijen beter te vingsvergunning kunnen bouwen sloopactiviteiten begeleiden, te versnellen en efficiënter te maken om worden verricht aan niet-beschermde stolpboerderij- zodoende verval van stolpboerderijen te voorkomen? en, karakteristieke en beeldbepalende panden, tenzij Want verval leidt tot hogere restauratie- en onder- de gemeente hiervoor een vergunningsplicht vastlegt houdskosten en vaak tot sloop. Verval kan zelfs in het bestemmingsplan (na 2018 in het omgevings- leiden tot afvoer van beschermde stolpboerderijen plan). van monumentenlijsten. Daarom is het wenselijk om Er zijn financiële mogelijkheden gecreëerd voor uniform beleid na te streven in gemeenten waar behoud, onderhoud en restauratie van stolpboerderij- stolpen voorkomen. en via subsidies en laagrentende leningen of via fiscale voordelen voor eigenaren van rijksmonumen- In dit rapport zijn enkele mogelijkheden geformu- tale stolpboerderijen, maar eigenaren vinden het leerd voor aanvullend en nieuw beleid en de vaak lastig de weg te vinden in het woud van regels, daarvoor te gebruiken instrumenten en middelen. De beleid en financiële mogelijkheden. reeks van mogelijke beleidsinstrumenten is verdeeld Een aantal gemeenten in Noord-Holland heeft beleid in vijf hoofdonderdelen, die achtereenvolgens voor stolpen vastgelegd. Bij sommige gemeenten worden toegelicht: staat dit nog in de kinderschoenen. Andere gemeen- a. Inventarisatie en waardestelling ten hebben (nog) geen stolpenbeleid. In ieder geval b. Monumentenstatus is er geen uniforme omgang met de stolpboerderijen, c. Provinciaal en gemeentelijk beleid en want de gemeenten geven op verschillende manieren bestemmingsplan invulling aan hun stolpenbeleid. d. Financiële en informatieve mogelijkheden Gemeentelijk stolpenbeleid is succesvol als een e. Ondersteuning van promotie, educatie en gemeente ook uitvoering kan en wil geven aan het activiteiten beleid. Het is van doorslaggevend belang dat er ambtenaren in dienst zijn die eigenaren vakkundig kunnen begeleiden en enthousiasmeren. Ook A. INVENTARISATIE EN WAARDESTELLING gemeenten met stolpenbeleid ondervinden proble- Kennis is de basis voor alle keuzes die beargumen- men, zoals ongewenste sloop van stolpboerderijen, teerd moeten worden gemaakt en de basis om goed aantasting van de hoofdvorm en te weinig ambtelijke beleid te kunnen formuleren. Voor de juiste inschat- capaciteit en/of deskundigheid. Kortom, er rust een ting van de cultuurhistorische waarde van een zeer grote verantwoordelijkheid op de gemeente. stolpboerderij en het omliggende erf en de ligging van de boerderij in het landschap of dorp, is het van De Provincie Noord-Holland spant zich in om belang dat er een objectieve waardering plaatsvindt stolpboerderijen te beschermen via de Provinciale van alle stolpboerderijen. Stolpboerderijen die nu monumentenstatus en via de Structuurvisie, de beschermd zijn als rijks-, provinciaal of gemeentelijk 45 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Obdam, Dorpsstraat

Groet, Heerenweg Groet, Heerenweg Vierkant gesloopt Oud schip van gesloopt vierkant 46

monument zijn over het algemeen redelijk onder- en met een lage waardering eerder voor sloop in zocht op cultuurhistorische en architectuurhistorische aanmerking zou kunnen komen. waarden. Maar de overige boerderijen zijn niet op Als de provincie verantwoordelijkheid neemt voor het een grondige manier geïnventariseerd. behoud van stolpboerderijen, dan kan de provincie Het aantal stolpboerderijen dat wordt gesloopt neemt zelf opdracht geven om deze waardestelling te laten snel toe, ten gevolge van bedrijfsbeëindiging, uitvoeren. Of de provincie biedt deze uniforme leegstand, onverkoopbaarheid en daaruit voortko- systematiek als model aan voor gemeenten en mend verval. Er verdwijnen ook stolpen omdat de verzoekt of verplicht (via de Provinciale Ruimtelijke kavel aantrekkelijk wordt gevonden voor een nieuwe Verordening Structuurvisie) de gemeenten om de villa of de zogenoemde notariswoning. Zowel waardestelling uit te laten voeren. Een provinciale evident historisch waardevolle stolpboerderijen, als financiële ondersteuning voor het maken van die eenvoudigere stolpen of uiterlijk zeer aangetaste waardestelling zou erg stimulerend kunnen werken. stolpen verdwijnen uit het landschaps- en dorps- beeld. Dendrochronologisch onderzoek Het komt regelmatig voor dat een stolpboerderij Eén van de criteria bij de waardering van een exterieur niet veel bijzonders (meer) is, maar dat stolpboerderij is de ouderdom en gaafheid van de inwendig de houten vierkantconstructie nog gaaf is houten vierkantconstructie. Dit kan worden onder- en behouden zou kunnen blijven bij vernieuwbouw zocht via dendrochronologisch onderzoek, dat is een van de stolp. Het vierkant is soms van veel oudere boring in het vierkanthout. bouwdatum dan het exterieur van de stolpboerderij Doordat daarmee de ouderdom van de houten doet vermoeden; het is een oude Noord-Hollandse vierkantconstructie bekend wordt, zijn de provincie traditie om vierkantconstructies verplaatsen van de en gemeenten zich beter bewust van de historische ene naar de andere locatie en her te gebruiken bij waarde van de stolpboerderij en kan beter worden de bouw van een nieuwe stolp. Bij de sloop van een afgewogen of behoud van de stolpboerderij en/of boerderij verdwijnt daardoor met regelmaat een de vierkantconstructie belangrijk is. Daarnaast kan historisch zeer oud en waardevol gebint in de deze kennis over het vierkant een stimulans zijn voor sloopbak. een eigenaar of initiatiefnemer van de boerderij om de stolpboerderij of desnoods alleen de vierkantcon- Waarderingskaart en waardestellingen structie te behouden; de narratieve kracht van De Provincie zou (eventueel samen met de Boerderij- cultuurhistorisch en dendrochronologisch onderzoek enstichting) initiatiefnemer kunnen zijn voor de moet niet onderschat worden. Een vierkantconstructie vervaardiging van een waarderingskaart van uit de tijd van de Graaf van Egmond, de 80-jarige stolpen in de hele provincie. Op dit voorstel wordt Oorlog of de Gouden Eeuw: dat is uniek. Een verderop in dit rapport nader ingegaan. Als basis dergelijke geschiedenis stimuleert het trots eigenaar- voor die kaart zal een waardestelling van alle schap en voegt waarde en betekenis toe aan een stolpen gemaakt moeten worden. Daarmee kunnen gebouw, wat bijdraagt aan de wil tot behoud. provincie en gemeenten weloverwogen keuzes Het opstellen van een Waarderingskaart voor maken en besluiten welke waardevolle stolpen zij stolpboerderijen is een belangrijk en krachtig nog willen aanwijzen als monument. De waardestel- beleidsinstrument. In een bijbehorende gekoppelde ling kan ook dienen als onderbouwing voor de database kan per stolp relevante informatie worden bescherming van de stolp in het bestemmingsplan en vastgelegd, zoals de argumentatie van de waarde, als toetsingskader bij aanvragen omgevingsvergun- bouwjaar, ouderdom vierkantconstructie en bewoning ten behoeve van advies door de gemeentelijke ningsgeschiedenis. Op deze wijze is veel informatie Groet, Heerenweg commissie ruimtelijke kwaliteit. beschikbaar voor overheid en voor een breed Oud schip van gesloopt vierkant Opgemerkt moet worden dat de keerzijde van het publiek. geven van waarderingen kan zijn dat stolpboerderij- 47 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Stolpenbeeldbank nader toegelicht. Dit beleidsinstrument, een kaart met De Boerderijenstichting Noord-Holland heeft in de cultuurhistorisch waardevolle stolpenzones, kan gehele provincie enige jaren geleden al een bijdragen aan het op gebiedsniveau in stand houden inventarisatie uitgevoerd van alle toen nog bestaan- van ensembles van stolpboerderijen. De kaart zou, de stolpboerderijen. De beschikbare informatie is mits zorgvuldig uitgewerkt en verder onderbouwd, vastgelegd in de zogenaamde Stolpenbeeldbank een kaartlaag kunnen gaan vormen in het toekomsti- van de Boerderijenstichting. De Stolpenbeeldbank ge omgevingsplan. kan worden geïmplementeerd en geüpdatet in de Waarderingskaart voor stolpboerderijen. De Provincie zou dergelijke clusters ook kunnen De Waarderingskaart is alleen een nuttig en beschermen als provinciaal dorpsgezicht, of waardevol beleidsinstrument als de kaart regelmatig gemeenten zouden dit kunnen doen via het beleidsin- wordt bijgewerkt en dus actueel blijft. De beeldbank strument gemeentelijk dorpsgezicht. Op deze wijze zou meer dan het nu al is een stolpenkennisbank hebben Provincie en gemeente meer grip op moeten worden die bovendien niet alleen van wijzigingen aan en sloop van stolpboerderijen. belangeloze en vrijwillige inzet afhankelijk is, maar Ook kunnen waardevolle erven, dorpsgezichten en waarvoor de Provincie (mogelijk in samenwerking landschappen beter geborgd worden. Opgemerkt met anderen) een instandhoudingsverplichting naar wordt dat het in de huidige Wabo onmogelijk is in zich toe trekt. provinciale en gemeentelijke beschermde dorpsgezichten te voorkomen dat vergunningsvrij wordt Stolpenzones gebouwd, zoals in rijksbeschermde gezichten. Dit Het gaat bij inventarisatie niet alleen om losse zou in de nieuwe omgevingswet gecorrigeerd objecten. In de hele provincie zijn er ook ‘stolpen- kunnen worden. landschappen’ aan te wijzen waarin zich een hoge concentratie bijzondere stolpen bevindt met een sterke ruimtelijke relatie tot elkaar en het omringende B. MONUMENTENSTATUS landschap. Daarom bevat dit rapport een kaart: de neerslag van een discussie over de vraag welke Provinciale monumenten gebieden met hoge concentraties stolpboerderijen De stolpboerderij wordt beschouwd als een struc- het meest kenmerkend zijn voor de provincie (zie tuurdrager van provinciaal belang die identiteitsbe- hoofdstuk 3f). Deze kaart vervangt geen bestaand palend is voor Noord-Holland. Als provinciale beleid, maar vult het beleid aan op het hogere beleidslijn is vastgelegd: streven naar het behouden schaalniveau van de provincie (helikopterview) en is van de 4600 bewaard gebleven niet-beschermde bedoeld als discussiestuk. Zij toont een aantal stolpboerderijen. Bij de herijking van de provinciale karakteristieke Noord-Hollandse ‘stolpenlandschap- monumentenlijst laat de provincie de stolpboerderij- pen’: van lintdorpen in West-Friesland tot de stolpen en daarom bewust op de lijst staan, om hieraan en schapenboeten op Texel. uitdrukking te geven. Het aantal stolpen dat is Deze kaart ontkent het belang van de stolpboerderij- aangewezen als provinciaal monument is vooralsnog en als solitair object in de rest van de provincie beperkt gebleven tot circa 80 boerderijen. zeker niet, in tegendeel. Elders in de provincie staan Bescherming via de monumentenstatus is de meest tal van karakteristieke stolpen die eveneens aandacht effectieve bescherming. Bij monumenten moet bij behoeven, of ze nu beschermd zijn als monument of sloopplannen een vergunning aangevraagd worden. niet. Voor deze stolpenkaart is gefocust op de Bij verbouwingsplannen is in ieder geval via een landschappelijke of stedenbouwkundige samenhang monumentencommissie een kwaliteitstoets mogelijk. van een verzameling stolpen. De monumentenstatus kan ook potentiële kopers Verderop in dit rapport worden de geformuleerde afschrikken uit angst voor regelgeving en beperkin- uitgangspunten voor het bepalen van stolpenzones gen, maar dat kan met goede voorlichting voorko- 48

Twisk

Koedijk 49 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

men worden. De aanwijzing van alle of een groot gedeelte van nog niet beschermde stolpen als provinciaal monument is in dit verband de meest vergaande optie. Dit gaat wel heel ver. Voor het aanwijzen als provinciaal monument is maatschappelijk draagvlak nodig. Het zou gecombineerd kunnen worden met bijvoorbeeld een financieel voordeel voor de stolpeigenaar, zoals onderhouds- of restauratiesubsidie. Of met een ruimtelijke planologisch voordeel, zoals (ruimere) herbestemmings- en bebouwingsmogelijkheden. De aanwijzing van alle stolpen als provinciaal monument is wellicht een uiterste redmiddel, als overige beleidsinstrumenten niet of onvoldoende effectief blijken.

Gemeentelijke monumenten Er is geen juridische grond waarop de provincie kan verplichten dat gemeenten een gemeentelijke monumentenlijst opstellen en (alle) stolpboerderijen als gemeentelijk monument aanwijzen. Dit zou mogelijk wel nuttig kunnen zijn aangezien er diverse gemeenten zijn met veel stolpboerderijen binnen de gemeentegrenzen, die toch nog geen gemeentelijke monumentenlijst hebben opgesteld. Sommige andere gemeenten hebben een zeer beperkte gemeentelijke monumentenlijst. Opvallend is dat meer stedelijk gemeenten als Heerhugowaard, Hoorn en Zaanstad de stolpen via een aanwijzing als gemeentelijk monument relatief het beste beschermd hebben. De provincie kan gemeenten wel proactief stimuleren Wognum, Wadway en ondersteunen om een gemeentelijke monumentenlijst op te stellen en stolpboerderijen aan te wijzen als gemeentelijk monument. Stimulans en ondersteuning kan door provinciale financiële middelen beschikbaar te stellen en door kennis en ervaring beschikbaar te stellen omtrent zaken als cultuurhistorische vooronderzoek en aanwijzingsprocedures (taskforce stolpenbeleid). De provincie kan ook, om draagvlak te creëren voor het instellen van een gemeentelijke monumentenlijst, bij de gemeentelijke politiek aandringen op het belang van het behoud van stolpboerderijen, bijvoorbeeld via informatiebijeenkomsten met de gemeenteraden. 50

Unesco sloopvergunningstelsel moeten opnemen in de De provincie zou zelfs in overweging kunnen nemen bestemmingsplannen, ten behoeve van het behoud of de stolpboerderij in relatie tot het typisch van stolpboerderijen. De provincie Groningen heeft Noord-Hollandse landschap niet zó bijzonder is op een dergelijke regeling opgenomen in haar Omge- internationaal niveau, dat aanwijzing van stolpen als vingsverordening 2013, in artikel 4.27a Cultureel Unesco werelderfgoed een optie zou kunnen zijn. De Erfgoed, dat tot voorbeeld zou kunnen strekken in stolp wordt de ‘piramide van de polder’ genoemd, dezen: kent een bijzondere ontwikkelingsgeschiedenis, 1. De toelichting op een bestemmingsplan bevat wordt in zijn voortbestaan bedreigd door onomkeer- een inventarisatie en beschrijving van de in het bare maatschappelijke tendensen en is op verschil- plangebied aanwezige karakteristieke gebou- lende niveaus identiteitbepalend voor de regio. wen. Wellicht zou de samenhang met de Beemster als 2. Het bestemmingsplan stelt regels ter bescher- werelderfgoed daarbij van betekenis kunnen zijn. ming van de ruimtelijk relevante kenmerken van Eén van de criteria om iets als werelderfgoed te karakteristieke gebouwen en stelt een verbod kunnen voordragen is bijvoorbeeld onmiskenbaar om deze gebouwen zonder omgevingsvergun- van toepassing op de stolp in het Noord-Hollandse ning te slopen, waarbij aan burgemeester en landschap: ‘Het is een bijzonder voorbeeld van een wethouders de bevoegdheid wordt toegekend traditionele menselijke bewoning of landgebruik, dat om een omgevingsvergunning ten behoeve van een cultuur (of culturen) vertegenwoordigt, in het het slopen te verlenen, indien: bijzonder wanneer het kwetsbaar is geworden ten a. geen onevenredige afbreuk wordt gedaan aan gevolge van onomkeerbare veranderingen.’ 10 de karakteristieke hoofdvorm van gebouwen; b. de karakteristieke hoofdvorm niet langer aanwezig is en niet zonder ingrijpende wijzigin- C. PROVINCIAAL EN GEMEENTELIJK BELEID gen aan het gebouw kan worden hersteld; EN BESTEMMINGSPLANNEN c. de karakteristieke hoofdvorm in redelijkheid niet te handhaven is; Provinciaal beleid minder vrijblijvend d. het delen van een gebouw of bijgebouwen Op dit moment is het provinciale beleid vooral betreft, die op zichzelf niet als karakteristiek inspirerend, stimulerend en informerend. De afgelo- vallen aan te merken, en door sloop daarvan pen jaren is gebleken dat dit weliswaar effect heeft, geen onevenredige aantasting van de karakte- maar dat nog niet alle gemeenten stolpenbeleid ristieke hoofdvorm plaatsvindt.’ hebben geformuleerd en dat het stolpenbeleid in de provincie ook niet uniform is. Ook hebben nog Juist met betrekking tot het in ‘redelijkheid wel of niet weinig gemeenten een sloopvergunningstelsel. kunnen handhaven’, zoals dat hierboven in punt 2c Hierdoor verdwijnen stolpboerderijen in rap tempo is geformuleerd, gaat het vaak toch mis in het door sloop. overleg tussen initiatiefnemer en gemeente over De provincie kan in haar Structuurvisie (zelfbindend plannen met een stolpboerderij, ondanks het document) opnemen dat gemeenten worden gestimu- sloopvergunningstelsel. De reden hiervoor is dat de leerd en in het uiterste geval worden gedwongen initiatiefnemer vaak al overleg heeft gehad met een stolpenbeleid op te stellen en dat gemeenten architect en/of aannemer. Veel aannemers sturen bescherming van stolpboerderijen moeten borgen via aan op sloop en nieuwbouw, omdat dit soms het opnemen van stolpen in het bestemmingsplan of gemakkelijker en/of goedkoper is (of lijkt te zijn) dan omgevingsplan. restauratie en verbouw. Aan de gemeente worden De Provincie kan dwingend vastleggen in haar vervolgens begrotingen en bouwkundige rapporten Provinciale Ruimtelijke Verordening Structuurvisie gepresenteerd waaruit dit zou moeten blijken. Het is (PRVS, bindend document) dat gemeenten een dan lastig voor de gemeente om hiertegen een 51 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

weerwoord te hebben, onder andere door onvol- voor sloop en mogelijk een heroverweging doende constructieve en/of kostentechnische kennis. door initiatiefnemer, het remt de sloop van En als het idee van sloop en nieuwbouw zich een bestaande stolp; eenmaal heeft vastgezet in het hoofd van initiatiefne- o stolpboerderij met cultuurhistorische mer, vraagt het veel overtuigingskracht en inzet van waarde, met richtlijnen voor de nokhoogte, de ambtenaar om draagvlak te creëren voor behoud goothoogte, afmetingen bouwvlak, dak- van de stolpboerderij of behoud van in ieder geval helling minimaal en maximaal; het vierkant, en dus de plannen om te buigen. o verplichting tot bouwhistorisch en/of archeologisch onderzoek bij sloop. Het zou positief zijn als initiatiefnemers al in een 3. Model voor een Waarderingsordening voor vroeg stadium van de planvorming bij de gemeente stolpboerderijen en Waarderingskaart (wordt langs zouden komen voor informatie en dan hieronder verder toegelicht). verwezen kunnen worden naar ‘stolpboerderijdes- 4. Eventueel ook uniforme uitgangspunten voor een kundige’ architecten en aannemers. Initiatiefnemers historisch verantwoorde uitvoering van de kunnen hierin door de gemeenten wel proactief nieuwbouw van stolpboerderijen. Over dit punt gestuurd worden als er sprake is van bescherming kan men discussiëren; niet alle deskundigen zijn van stolpboerderijen in het bestemmingsplan het er over eens of dit een wenselijke ontwikke- (sloopvergunningstelsel) en via een Kennisbank voor ling is. Desalniettemin is het een optie. Voor stolpboerderijen. nieuwbouw zouden uitgangspunten kunnen zijn: • Behoud van de hoofdvorm; herbouw draagt Model gemeentelijke Stolpenbeleidsnota alleen bij wanneer wordt voldaan aan de De provincie zou een model gemeentelijke stolpenbe- oorspronkelijke (historisch verantwoorde) leidsnota kunnen ontwikkelen, waarvan onder maatvoering. Dus OF de maatvoering van de andere zijn opgenomen: aldaar gesloopte stolp OF een gewijzigde doch 1. Uniforme criteria voor de Welstandsnota, voor historisch verantwoorde maatvoering ter stolpboerderij en waardevol erf en beplanting. voorkoming van een ‘boerderette’. 2. Uniforme omgang via een ‘modelset’ bestem- • Aandacht vragen voor het ‘historiserend mingsplanregels ten behoeve van de planologi- restaureren’ of ‘rijker bouwen’ in een beschei- sche mogelijkheden voor de stolpboerderij. den omgeving. En aandacht voor de streekeigen Door een modelset te ontwikkelen die direct in kenmerken en bouwwijze van de stolpboerderij. een bestemmingsplan of omgevingsplan kan Dus geen Westfriese stolpboerderij in droogma- worden geïmplementeerd wordt gemeenten veel kerijen of een Wieringer stolpboerderij in werk bespaard. Deze modelset kan bijvoorbeeld Waterland. inhouden: • Ingaan op het bouwen van nieuwe stolpen op • verwijzing naar de Stolpenbeleidsnota in de een locatie waar nooit een stolp heeft gestaan. toelichting van het bestemmingsplan; In het verleden werden er immers ook stolpen • aanduiding van de stolpboerderij op de gebouwd op plekken waar nog geen stolp verbeelding (bestemmingsplankaart) als stond, toen voor agrarisch gebruik. De thans stolpboerderij of als karakteristiek en/of nieuw gebouwde stolpen hebben andere beeldbepalend pand; functies waar de stolpvorm prima geschikt voor • vastleggen van een dubbelbestemming op is, bovendien kunnen ze door hun silhouet perceelsniveau: kenmerkend zijn voor het landschap of dorpsge- o als de stolp dan gesloopt is, dan gelden de zicht. Uitgangspunt dient wel te zijn dat er een regels voor het perceel nog altijd; houten vierkantconstructie wordt toegepast. o na sloop moet er dan een stolp worden • Ingaan op het niet te pas en te onpas bijbouwen Wervershoof, Dorpsstraat teruggebouwd. Dit leidt tot een drempel van een stolpboerderij(tje) op het erf van een 52

Oterleek, De Hulst

Wervershoof, Dorpsstraat Eenigenburg 53 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

bestaande of nieuwbouwstolp, waardoor een 2. Gemeenten toestaan dat zij in het bestemmings- ‘stolpenerf’ ontstaat. Dat is een bebouwingsop- plan mogelijkheden opnemen om maatwerk te zet die van oorsprong nooit op die wijze kunnen bieden aan initiatieven voor behoud en aanwezig is geweest in het landschap. De gebruik van stolpboerderijen. Maatwerk kan Ruimte voor Ruimte regeling leidt tot dit soort geleverd worden via een bestemmingsplanwijzi- ontwikkelingen. Voor nieuwbouw bij een ging (dit betekent een uitgebreide procedure stolpboerderij is een andere bouwvorm en Wabo) of via een binnenplanse wijzigingsbe- architectuur op het erf vaak geschikter. voegdheden voor college (dat kan via een 5. Ensemble bescherming van stolp met cultuurhis- reguliere procedure Wabo). torisch waardevolle opstallen op het erf, ook Toestaan van wonen en werken, nieuwe bescherming van het erf zelf (althans de functies, combinatie van functies en ruimere waardevolle elementen en bomensingel en vergunningplichtige bebouwingsmogelijkheden dergelijke). (aantal vierkante meters) op het erf. Ook gebruik voor mantelzorg/kangoeroe, woongroepen en Herbestemming en maatwerk woonzorg eenheden voor senioren. Het De provincie kan via haar Structuurvisie en Provincia- toestaan van meer dan 2 wooneenheden in een le Ruimtelijke Verordening aan gemeenten meer stolpboerderij trekt een ander soort initiatiefne- ruimte geven om mee te werken aan herbestemming mers (bijv. wooncommune). naar andere functies en een combinatie van functies (plus exploitatiemogelijkheden) voor stolpboerderij Uit vooronderzoek is duidelijk geworden dat het en bijgebouwen. Dit kan door meer ruimte te bieden in tweeën splitsen van een stolpboerderij niet aan gemeentelijk maatwerk, afhankelijk van de altijd de beste oplossing is. Liefhebbers van betreffende stolpboerderij en de locatie. stolpboerderijen willen meestal ook de ruimte en Dit kan bijvoorbeeld via de volgende mogelijkheden: vrijheid in de stolp en op erf. Bovendien heeft 1. Een nieuwe woning in een stolpboerderij of een het splitsen veel vaker tot gevolg dat in de kap nieuwe woning bij een stolp op het erf (een gezocht wordt naar extra ruimte en lichttoetre- losse woning of realisatie van een woning in ding, hetgeen ten koste kan gaan van specifieke een bestaand bijgebouw) telt niet mee als kenmerken. nieuwe woning in het buitengebied en gaat niet Het initiatief van twee partijen om samen een ten koste van het gemeentelijke woningcontin- stolp te kopen en restaureren/verbouwen is gent. vaak nog wel succesvol. Maar als één van die De volgende constructie is hierbij bijvoorbeeld partijen besluit om te verhuizen, moet de andere mogelijk: partij maar afwachten wie de nieuwe buur De initiatiefnemer van de restauratie van een wordt en of dat wel klikt onder één dak. stolpboerderij krijgt een bouwvlak voor een Uiteindelijk zit men ook niet geheel vrij in een extra woning op het erf of in een bijgebouw, gesplitste stolp, maar is het toch een grote maar pas nadat de bestaande stolp gerestau- 2-onder-1-kapper. Voor onderhoudswerk moet reerd is. Daarbij is uitgangspunt dat er sprake is men overleggen met de buur. Het samen kopen van behoud van de bestaande houten vierkanten restaureren van een stolpboerderij en constructie en karakteristieke elementen van bewonen van het erf is wellicht duurzamer boerderij en erf en waar mogelijk hergebruik aantrekkelijk als de ene partij in de stolp woont van de bestaande materialen. Meerwaarde op en de andere partij in een aparte woning in een het terrein van energieverbruik en hergebruik bijgebouw of in een losse woning op het erf. zou een meegekoppeld belang kunnen zijn. Dus 3. Ook toestaan dat derden gebruik maken van ‘eerst zaaien en dan oogsten’. Als het ware een een deel van de stolpboerderij of van een deel prestatieovereenkomst. van een bijgebouw op het erf, opdat er via 54

verhuurinkomsten financiële middelen ontstaan afsluiten ter hoogte van €25.000,-. voor restauratie en behoud van de stolpboerde- Gezien het aantal aanvragen (2015:9, 2014: 7, rij. 2013: 16, 2012: 8, 2011: 13) is er voldoende 4. Ook splitsingsmogelijkheid voor agrarische belangstelling voor de regeling Alle Hens aan Dak stolpboerderijen (inwonende volwassen kinde- en is het in principe dus een goed beleidsinstrument. ren van de boer, die inmiddels een zelfstandig Wel is uit interviews en ervaringen van de Boerderij- huishouden hebben), niet alleen splitsen enstichting duidelijk geworden dat de regeling op toestaan bij stolpen die een woonbestemming punten verbeterd kan worden: hebben. • meer financiën beschikbaar stellen; 5. Gemeenten stimuleren om een visie te ontwikke- • minder bureaucratie en administratieve lasten; len op hun vastgoedbeleid in relatie tot herbe- • snellere afhandelingsprocedure door het NRF; stemmingopgaven in hun gemeente, bijv. • eventueel afschaffen van de krediettoets, gezien bepaalde maatschappelijke functies kunnen ook de geringe lening van €25.000,-. worden gecombineerd en/of gehuisvest in een • rentevoordeel monitoren, dat is op dit moment stolpboerderij. gering gezien de lage rentetarieven in het 6. Gemeenten stimuleren om een vaste contactper- economisch verkeer; soon bij de gemeente aan te wijzen voor • notariskosten (akte) komen voor rekening begeleiding bij herbestemming, verbouwen aanvrager, dit is een drempel. restauratie, een ‘stolpencoach’. Windsingels, erfinrichting en de ervenconsulent D. FINANCIËLE ONDERSTEUNING Stolpboerderijen hebben vaak grote erven met een inheemse beplanting. Om de verschijningsvorm van De provincie kan op diverse manieren inzetten op de stolpboerderij in samenhang met het erf te het behoud van stolpboerderijen via het leveren van behouden, te versterken en/of weer te ontwikkelen, financiële bijdragen en ondersteuning. is het belangrijk om initiatiefnemers hierin te ondersteunen met deskundig advies en eventueel een Provinciale subsidies en de restauratie- financiële bijdrage voor een advies door een hypotheek ervenconsulent en – waar van toepassing – de De Provincie verleent op dit moment subsidies voor Pomologische Vereniging. Ook een bijdrage voor onderhoud en restauratie van stolpboerderijen die behoud en aanplant van bomen en heesters zou zijn aangewezen als provinciaal monument. Wel stimulerend kunnen werken. zou er meer bekendheid gegeven kunnen worden Een subsidie zou verleend kunnen worden en aan deze subsidiemogelijkheden. Via gerichte vervolgens pas vastgesteld mits het advies daadwer- informatie aan gemeenten, stolpeigenaren, architec- kelijk heeft geleid tot realisatie van een cultuurhisto- ten en aannemers. Bijvoorbeeld via een kennisbank. risch verantwoorde erfinrichting. Behoud van het landschap met de erven draagt in Monumentenfonds Noord-Holland belangrijke mate bij aan de identiteit van stolpboer- De regeling ‘Alle Hens aan Dak’, die beschikbaar is derij en omgeving/landschap en is dus ook een voor het herstel van daken van niet beschermde algemeen ruimtelijk belang. historische stolpboerderijen en stolpboerderijen met de gemeentelijke monumentenstatus, zou kunnen Leges en WOZ worden uitgebreid, bijvoorbeeld door meer financië- De provincie kan in overleg gaan met gemeenten le middelen beschikbaar te stellen. Op dit moment is over het toepassen van een lager legestarief voor de er €100.000,- per jaar beschikbaar, hiermee kunnen behandeling van een aanvraag omgevingsvergun- er slechts 4 stolpeigenaren een laagrentende lening ning of bestemmingsplanwijziging. Dan wordt een 55 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Hoogwoud, Koningspade

Zwaagdijk Groet, Heerenweg 56

initiatiefnemer financieel enigszins tegemoet geko- rijenstichting vormt hierbij een mogelijk uit- men in de plankosten voor het behoud van een gangspunt, MOOI Noord-Holland kan daarbij stolpboerderij. De gemeente geeft op die wijze participeren. Hiermee kan ook interesse bij indirect een financiële bijdrage voor behoud van jongeren gewekt worden. stolpboerderijen binnen haar gemeente. • Stolpen leskist met lesmateriaal voor de hoogste Een tweede mogelijkheid is dat de OZB belasting klassen van het basisonderwijs. (op basis van de WOZ) voor een stolpboerderij, die • Advisering op locatie voor (aspirant-) bewoners, door een initiatiefnemer ingrijpend is gerestaureerd in samenwerking met makelaars, aannemersbe- en/of verbouwd, niet ingrijpend wordt verhoogd drijven, MOOI Noord-Holland en de Boerderij- door de gemeente. In de huidige situatie wordt een enstichting. Een praktische vorm van advisering initiatiefnemer feitelijk benadeeld door zijn inspan- na inspectie door een deskundige, enthousias- ningen: eerst investeren in behoud van de stolpboer- merende bouwkundig adviseur in samenhang derij met eigen financiële middelen, en dan ook nog met verwijzing voor kostenopzet door vakbe- meer belasting betalen. kwame aannemers.

Kennisbank E. PROMOTIE, EDUCATIE EN ACTIVITEITEN Op dit moment is er heel veel informatie beschikbaar over gebruik, behoud en restauratie van stolpboerde- In de provincie organiseren uiteenlopende partijen rijen. MOOI Noord-Holland, Landschap Noord-Hol- activiteiten om de bekendheid van de stolpboerderij land en de Boerderijenstichting/Vrienden van de te vergroten en enthousiasme voor het gebouwtype Stolp hebben elk hun eigen brochures en publicaties. te stimuleren. De provincie zou hier vaker (opnieuw) Er is veel beleid geformuleerd en er wordt aandacht een actieve bijdrage aan kunnen leveren of het geschonken door de provincie aan de stolpboerderij. voortouw kunnen nemen, gezien het belang dat de Ook zijn de diverse herbestemmingsmogelijkheden provincie hecht aan het behoud van stolpboerderij- in beeld gebracht. en. Maar al deze informatie is versnipperd toegankelijk De provincie zou actief mee kunnen doen aan: via diverse informatiebronnen. Daarom is het goed • Open Stolpendag: jaarlijks te organiseren, liefst als de provincie het voortouw neemt om een centrale in het voorjaar, open huis bij te koop staande (digitale) Kennisbank te laten ontwikkelen en stolpen, in samenwerking met Boerderijenstich- onderhouden. Dit zou het beste kunnen in samen- ting Noord-Holland en de makelaars; werking met gemeenten, MOOI Noord-Holland, de • Stolpenprijs: bijvoorbeeld niet alleen voor reeds Boerderijenstichting/Vrienden van de Stolp, Land- gerestaureerde en verbouwde stolpboerderijen, schap Noord-Holland, professionals, het Noord-Hol- maar ook eens voor planinitiatieven voor lands Archief, andere belangenorganisaties als het stolpboerderijen. Waarbij de winnende West-Fries Genootschap en particulieren. initiatiefnemer als prijs ontvangt: de ondersteuning in planvorming door een expert stolpen- In een digitale Kennisbank, die ontwikkeld zou team. kunnen worden in samenhang met de database van • Deelname aan publieksactiviteiten zoals de Uit de Waardekaart, kan worden opgenomen: Markt in Amsterdam; • beschikbare waardevolle publicaties, met een • Educatie van jongeren, met name bij de link, zoals de provinciale beleidsdocumenten als bouwopleidingen, kennis van gebruik, (ver-) de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie, De bouw, onderhoud en restauratie van stolpboer- Dans der Daklichten, De Stolp te Kijk, Vierkant derijen; achter de Stolp, Boerenerven in West-Friesland, • Excursies voor particulieren en professionals. de handboeken over erfinrichting per gemeente Het bestaande excursie-aanbod van de Boerde- van het Landschap Noord-Holland, Rechtoe 57 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Rechtaan (Boerenerven in de Schermer), en het methode is in het vorige hoofdstuk al aangestipt. Een juryrapport van de Stolpenprijs 2013. waarderingskaart is een instrument waarop de • gegevens samenwerkende partners: Rijksdienst waarde van gebouwen en structuren is aangegeven. voor het Cultureel Erfgoed, Provincie Noord-Hol- In de daarbij behorende nota wordt beleid geformu- land, Boerderijenstichting Noord-Holland, leerd, zoals welstandscriteria en bestemmingsplan- MOOI Noord-Holland, Nationaal Restauratie- voorschriften. Door de systematiek van het geven van fonds; een waardering, zowel voor gebouwen/complexen • de diverse subsidie- en financieringsmogelijkhe- als voor ruimtelijke structuren, worden ruimtelijk den van provincie en Rijk etc. beleid en erfgoedbeleid effectief gecombineerd. Het • voorbeeld en uitleg van typen stolpen en gaat dan om regelgeving die sloop moet voorkomen, bijbehorende erven in Noord-Holland; De en die een kader geeft bij hergebruik. Noord-Hollandse, de West-Friese, de Water- Tegelijkertijd kan zo’n kaart uitgroeien tot een rijke landse, de Wieringer, de stolpboerderij in kennisbron voor professionals en het grote publiek. kuststreek, etc. Wat de methodiek betreft kan inspiratie worden • foto’s en praktijkvoorbeelden van gerestaureer- ontleend aan de Ordekaarten in Amsterdam. de, verbouwde en/of herbestemde stolpen; • interactief forum voor particulieren om vraag en Amsterdamse Ordekaarten aanbod naar (te koop staande) stolpboerderijen De Amsterdamse Ordekaarten zijn voor iedereen in met elkaar in verbinding te brengen en ten te zien. Ze zijn gemaakt in een geografisch informa- behoeve van kennisuitwisseling en vraag/ tiesysteem (GIS) en zijn te raadplegen op de website aanbod stolponderdelen tussen nieuwe initiatief- van de gemeente (maps.amsterdam.nl/ordekaart_up- nemers, bestaande eigenaren, aannemers en date). De Gemeentelijke Basiskaart (GBKA) met architecten van stolpboerderijen; straatnamen, huisnummers en huiskavels fungeert als • praktisch overzicht van actuele energiebesparen- gemakkelijk herkenbare ondergrond, die ook de maatregelen / bouwkundige ingrepen. omgezet kan worden in een luchtfoto. Op de kaarten wordt een waardering gegeven per Stolpenteam gebouw of ensemble van gebouwen en per steden- Ook kan de provincie zich opstellen als aanjager, of bouwkundige structuur of zone binnen de stad. Deze betrokken zijn bij het instellen van een stolpenteam, waarderingen zijn op kaart in kleurcodes aangege- met diverse deskundige adviseurs (overheid en ven. Waarderingen zij gegeven op grond van bedrijfsleven). Een dergelijk stolpenteam kan criteria, die op ieder gebouw / structuur worden onafhankelijk advies en informatie verstrekken aan toegepast. Zo kan de gegeven waarde altijd worden de eigenaar of initiatiefnemer van een herbestem- beargumenteerd. ming. Ook kan een dergelijk stolpenteam doorverwij- Bij gebouwen is de gehele plattegrond ingekleurd, zen naar geschikte partijen en wellicht ook initiatie- structuren zijn aangeduid met een stippellijn. ven praktisch ondersteunen. Dit zou ook vorm In Amsterdam gelden vier ordes: kunnen krijgen als een ‘Boerderijenloket’ of ‘De stolpenconsulent’. ORDE 1 ZEER HOGE WAARDE (PAARS) • gebouw: monument of monumentwaardig, • structuur: dragende structuur van een (potentieel) F. STOLPEN OP DE KAART GEZET beschermd gezicht ORDE 2 HOGE WAARDE (ROOD) Een methode die bij kan dragen aan het behoud van • gebouw: bouwwerk met architectonische stolpen en het stimuleren van hergebruik is het verbijzondering, en bijzondere cultuurhistorische maken van een provinciebrede waarderingskaart betekenis, voor boerderijlinten en de stolpen daarbinnen. Deze • structuur: bijzondere ruimtelijke structuur 58

Leidraad stolpen in Noord-Holland

Ordekaart Amsterdam 59 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

ORDE 3 MIDDELHOGE WAARDE (ORANJE) boerderijen niet op een willekeurige plaats werden • gebouw: karakteristiek bouwwerk met architect- gebouwd; ze maken vaak deel uit van samenhan- onische en/of stedenbouwkundige meerwaarde, gende linten van waaruit het landschap is ontgonnen structuur: karakteristieke zone met stedenbouw- of verkaveld. De plek heeft ook alles te maken met kundige meerwaarde de ondergrond, veel stolpen hebben voorgangers ORDE 4 BASISORDE (GEEL) gehad op dezelfde plaats. • gebouw: basiskwaliteit zonder bijzondere De Provincie Noord-Holland is bij uitstek de partij om meerwaarde, een dergelijke kaart te laten maken. Stolpboerderijen • structuur: zone met basiskwaliteit, onsamenhan- zijn immers een typisch Noord-Hollands fenomeen, gend of verstoord straatbeeld en daardoor bepalend voor de identiteit van de provincie. In de bij iedere orde behorende voorschriften geldt bijvoorbeeld voor Waarom een waarderingskaart voor orde 1: een restauratieve aanpak, stolpboerderijen? orde 2: zorgvuldig behandelen van gevels aan het Door het maken van een waarderingskaart voor openbaar gebied, stolpen zorgt de provincie er voor dat zij op een orde 3: het handhaven van de oorspronkelijke vergelijkbare manier voor de hele provincie worden karakteristiek geïnventariseerd en op kaart gezet. orde 4: afwijking van die karakteristiek is Bovendien is zo’n kaart een uitstekende dienstverle- denkbaar. ning naar gemeenten toe en een stimulans voor Ook andere informatie is op kaart gezet, zoals stolpeigenaren. De provincie laat op die manier zien beschermde monumenten, bijzondere hoekoplossin- dat stolpen haar veel waard zijn. gen, winkelpuien, spiegelingen en verticale accen- Op de waarderingskaart wordt er een hiërarchie ten. Ordekaarten zijn in Amsterdam in eerste aangebracht in de waarde van boerderijlinten en instantie ontwikkeld voor het welstandsbeleid, maar van de stolpen zelf. De provincie kan de kaart op inmiddels wordt er veel breder gebruik van gemaakt, die manier gebruiken om speerpunten te formuleren bijvoorbeeld als cultuurhistorische paragraaf binnen voor haar stolpenbeleid. Het is bijvoorbeeld denk- bestemmingsplannen. Bovendien fungeren de baar dat in de meest waardevolle linten meer stolpen Ordekaarten als veelgebruikt kennisdocument, ook tot provinciaal monument worden aangewezen. Of voor het grote publiek. Door op een pand te klikken dat in deze linten bijvoorbeeld pilotprojecten worden verschijnt een venster met achterliggende informatie, gestart met het doel duurzaam hergebruik te zoals bouwjaar en architect. stimuleren en een leegstaande stolp te gebruiken als aanjager voor een nieuwe ontwikkelingen ter Een waarderingskaart voor plaatse. Een interessant voorbeeld daarvoor kan zijn stolpboerderijen het project Erfgoedlijnen in de provincie Zuid-Hol- Deze systematiek voor de Amsterdamse ordekaarten land waar het accent is gelegd op zeven cultuurhisto- kan heel goed worden gebruikt om een provinciebre- rische erfgoedlijnen, thema’s als trekvaarten, de waarderingskaart voor stolpboerderijen te maken. landgoederenzones en Atlantikwall. Per thema zijn Wel zou de methode moeten worden aangepast om vanuit het veld projectsubsidies aan te vragen. niet alleen recht te doen aan de stolpboerderij met bijgebouwen, maar ook aan de plaats van de stolp De waarderingskaart maakt dat erfgoed gemakkelijk in het landschap, de vervlechting van het erf met het kan worden opgenomen in ruimtelijk beleid. De RCE gebied eromheen en de waarde van het lint als noemt in de Handreiking Erfgoed en Ruimte het geheel. gebruik van de Amsterdamse Ordekaarten een Het kaartje over stolpen in de Informatiekaart goede manier om erfgoed aan ruimtelijke plannen te Landschap en Cultuurhistorie laat duidelijk zien dat hangen. Als voorbeeld wordt het bestemmingsplan 60

van de Oostelijke eilanden toegelicht met de erven en het ensemble als geheel. Deze informatie koppeling van ordekaarten en toelichting, regels en moet beschikbaar zijn aan de voorkant van het verbeelding van het bestemmingsplan door middel proces. Een stolpenwaarderingskaart lijkt ons van een dubbelbestemming. daarvoor een uitstekende aanzet. http://handreikingerfgoedenruimte.nl/praktijkvoorbeelden/bestemmingsplan-oostelijke-binnenstad-ge- Hoe ziet een waarderingskaart voor meente-amsterdam stolpboerderijen er uit? Net als op de Ordekaarten is de waardering zowel De stolpenkaart heeft twee gezichten: het gaat zeker structuur- als objectgericht. Wel moet de inhoud niet alleen om een beleidskaart, maar de kaart daarvan worden aangepast, bijvoorbeeld op de ontsluit evenzeer een voor een breed publiek volgende manier: toegankelijke kennisbank met uitgebreide informatie over alle stolpboerderijen. Die kennisbank kan steeds Structuurlijn / stolpenlint verder groeien. In de door ons gehouden interviews De waardering is gebaseerd op de volgende en enquêtes wordt telkens weer genoemd het belang aspecten van kennis en waardering voor stolpen. En dan • het boerderijlint is een historische structuurlijn vooral bij de stolpeigenaren. Wie trots is op zijn (historische kaarten) bezit zal er beter voor zorgen. • aanwezigheid van groot aantal historische stolpen erlangs die bewaard zijn gebleven Informatiekaart Landschap en (nader uitwerken welk percentage) Cultuurhistorie • aanwezigheid van een historisch profiel (wegslo- De Provincie Noord-Holland heeft nu al de thema- ten, bomen, breedte van de weg) kaart Landschap en Cultuurhistorie opgenomen in de • aanwezige doorzichten naar het achterland provinciale digitale kaartenserie maps.noord-hol- • bijdrage van het erf aan de kwaliteit van de land.nl. Daarop kan als één van de cultuurhistorische openbare ruimte objecten ‘Stolpen’ worden aangevinkt. Dan worden de stolpen uit de Boerderijen Beeldbank als klein Stolp en erf rood stipje op de kaart aangegeven, geo-gerefe- De waardering is gebaseerd op de volgende reerd, en voorzien van adres, postcode en kadastra- aspecten le gegevens. • aanwezigheid van oorspronkelijke erfinrichting (kavel- en erfsloten, beplanting zoals knotwilgen, Deze bestaande kaart is een perfecte basis voor de leibomen, laanbomen langs oprit, fruitboom- waarderingskaart voor stolpen en stolpenlinten. gaard, moestuin) Achter de kaart is nu al een database aanwezig, die • aanwezigheid van een origineel ensemble, aangevuld kan worden tot echte kennisbank. bijgebouwen (stallen en schuren, hooi- of Navraag bij de makers van de website leert dat een vijzelberg, kapberg) aparte themakaart voor stolpen het best zou werken. • aanwezigheid van een originele vierkantscon- Anders kan de bestaande hoofdkaart onleesbaar structie, ouderdom van de stolp (dendrochrono- worden door een teveel aan informatie. Bovendien logisch onderzoek) verdienen stolpboerderijen een eigen kaart. • gaafheid en oorspronkelijkheid, behorende bij Interessant genoeg wordt ook in het in opdracht van eerste bebouwing droogmakerij PARK (Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit) • architectonische vormgeving gemaakte rapport Erven en Landschap in verande- • detaillering in het interieur en exterieur (details ring uit 2013 gesteld dat de Leidraad Landschap en als bewerkte voordeur, schoorsteen, gevelsteen, Cultuurhistorie gebiedsgericht uitgewerkt en aange- ornamenten, schouw) scherpt zal moeten worden, met aandacht voor de 61 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Voorbeeld van een waarderingskaart voor stolpen

Westbeemster, Wormerweg 62

Opstellen en gebruiken van de kaart volgens MOOI Noord-Holland van belang om op Kaart en database kunnen worden gemaakt in provinciaal niveau te onderzoeken welke landschap- samenwerking met de gemeenten. Zo kan gebruik pelijke zones met een hoge stolpendichtheid het worden gemaakt van hun inhoudelijke kennis, meest van betekenis zijn voor de gehele provincie. bovendien wordt lokaal draagvlak gecreëerd. De Daarom heeft MOOI Noord-Holland een kaart stolpen uit de Boerderijen Beeldbank moeten vervaardigd (hierboven al aangestipt). Het gaat op hiervoor worden nagelopen en op basis van de deze kaart om stolpen in hun landschappelijke en criteria worden gewaardeerd. Daarmee wordt ook stedenbouwkundige context, om de gebouwen in de - dringend gewenste - actualisatieslag van het samenhang met erf, beplanting, bijgebouwen, stolpenbestand uitgevoerd. andere bebouwing, wegprofiel, landschappelijke Vervolgens moet de kaart regelmatig worden karakteristiek en waterlopen. Deze kaart dingt niets geactualiseerd. Dit zou onder meer kunnen gebeuren af op het feit dat veel stolpboerderijen als solitair aan de hand van bouwplannen waarvoor vergun- object in de rest van de provincie – ook beneden het ning wordt aangevraagd. Noordzeekanaal - eveneens van grote betekenis zijn In de bij de waarderingskaart behorende nota wordt en eveneens aandacht behoeven, vaak in sterke beleid geformuleerd, zoals door de provincie op te samenhang met hun erf. Voor deze stolpenkaart is stellen uniforme welstandscriteria en bestemmings- uitgezoomd naar het hogere schaalniveau van de planvoorschriften voor stolpboerderijen. Gemeenten landschappelijke stolpenzone. De kaart heeft niet tot zouden ze moeten overnemen in hun beleid zodat doel beleid te vervangen, maar introduceert een stolpen op een uniforme manier worden behandeld. nieuw beleidsinstrument. Het zou kunnen uitgroeien De waarderingskaarten kunnen ook fungeren als tot een interessant instrument dat het provinciale cultuurhistorische paragraaf in toelichting bij stolpenbeleid richting geeft en duidelijk maakt waar bestemmingsplannen. prioriteiten op dit schaalniveau liggen. In de achterliggende database wordt allerlei De kaart is bedoeld als discussiestuk en hoopt (bestaande) informatie samengebracht, bijvoorbeeld reacties te ontlokken over de wenselijkheid van het over het type stolp, de monumentenbeschrijving, de vormen van een provinciale collectie van kenmerken- resultaten van archeologisch en bouwhistorisch de stolpenlandschappen, gebieden waar de onderzoek naar bouwen bewoningsgeschiedenis, stolpboerderij een cruciaal onderdeel vormt van het andere informatie en beeld uit de Boerderijen landschapsbeeld. Beeldbank van de Boerderijenstichting Noord-Hol- De kaart heeft nog lang geen definitief karakter. Om land/Vrienden van de Stolp, foto’s en bouwtekenin- de grenzen van de stolpenlandschappen te kunnen gen. Bovendien kan de stolpen-kaartlaag worden trekken moet nog veel onderzoek gedaan worden. gecombineerd met de landschapstypen, wat Ook de erven en de verhouding tussen erf en interessante informatie oplevert. Deze kaartlagen omringende infrastructuur en het landschap moet kunnen na de inwerkingtreding van de Omgevings- goed in kaart gebracht worden. wet mogelijk als een van de kaartlagen in het omgevingsplan worden gebruikt. De provincie Het team dat aan dit rapport heeft gewerkt is de draagt bij aan het vergroten van kennis. uitdaging aangegaan om een serie stolpenland- Op grond van de waarderingskaart voor stolpen schappen globaal op de kaart aan te duiden. worden de meest waardevolle zones geselecteerd en Uitgangspunt bij het selecteren van mogelijke als ‘bijzondere provinciale stolpenzones’ op kaart stolpenlandschappen was het tonen van de diversiteit gezet. Een dergelijke prioritering geeft richting aan aan landschapstypen met bijbehorende stolpen en het provinciale stolpenbeleid. erven die het verhaal van de agrarische geschiedenis van de provincie illustreren; het opbouwen van Stolpenlandschappen een ’collectie’ Noord-Hollandse landschapstypen met Naast het opstellen van een waarderingskaart is het stolpen. 1. Keileemlandschap Texel 63 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND Texel 2. Westfriese Omringdijk

Den Burg

3. Droogmakerijen

4. De Groote Sloot

Den Helder

Den Oever

5. Heereweg Groet - Schoorl

Hippolytushoef

Julianadorp

6. Westfriese stolplinten Anna Paulowna

Wieringerwerf

Wieringerwaard

4 Middenmeer 7. Achter de IJsselmeerdijk

Schagen

Barsingerhorn

2 Medemblik

Dirkshorn Opperdoes 10 Nieuwe Niedorp

8. Assendelft Twisk Andijk

Abbekerk Wervershoof Oostwoud Warmenhuizen Hoogwoud

10 Sijbekarspel Hauwert Schoorl Enkhuizen 5 Opmeer 6 Benningbroek

Stede Broec Zwaagdijk Nibbixwoud 10 Langedijk Westwoud 9. Waterland Wadway Koedijk

Wognum

Obdam

Bergen Oosterblokker

Venhuizen Heerhugowaard

Hoorn

Wijdenes

Schellinkhout Alkmaar Berkhout 10. Stolpnederzettingen Ursem

Avenhorn Egmond aan Zee

Stompetoren Grosthuizen

Heiloo

Stolp die is aangewezen als 3 rijks- of provinciaal monument Grootschermer

Limmen Oosthuizen

3 Warder De Rijp Castricum 10 Middenbeemster De Woude 7 10

Edam Heemskerk

Krommenie Purmerend Volendam

Wormer

Beverwijk

Velsen-Noord 8 Assendelft IJmuiden

Monnickendam

Zaandam

Landsmeer

Broek in Waterland 9

Bloemendaal

Haarlem

Zandvoort

Amsterdam

Bennebroek

Amsterdam-Zuidoost

Amstelveen Weesp Hoofddorp

Naarden Huizen Kaart ‘Stolpenlandschappen’ Bussum

Aalsmeer Blaricum Deze kaart met karakteristieke stolpenlandschappenNieuw-Vennep behoort bij het rapport Kansen voor de

Laren stolp in Noord-Holland (MOOI Noord-Holland, december 2015) en kan niet los gezien

Uithoorn worden van de bijbehorende toelichting.

Hilversum 64

Overwegingen: 5. Heereweg Schoorl: op de overgang van duinen • Herkenbaarheid van de interne logica van het naar polderland een langgerekt gebied met bindende stolpenlandschapstype stolpen: Schoorl, Bregtdorp, Catrijp, Groet, • Gaafheid van de structuur van het stolpenland- Hargen, Camperduin; schap en de onderdelen daarbinnen 6. West-Friese linten: in het gebied van Koggen- • Een zekere dichtheid van stolpen land tot aan Venhuizen ligt een hele verzame- • Gemiddeld hoge kwaliteit van de stolpen met ling lintdorpen vol stolpen: Opmeer, Barsinger- hun erven horn, Langereis, Gouwe, Koningspade • Mate van samenhang tussen onderdelen (stolp, Hoogwoud, Sijberkarspel, Benningbroek, Twisk, bijgebouwen, erf, beplanting, wegprofiel, Oostwoud, Hauwert, Spanbroek, Westwoud, landschap, slotenpatronen enz) Zwaagdijk, Venhuizen. 7. Achter de IJsselmeerdijk ligt, vanaf het lintdorp Op de kaart worden de stolpenlandschappen als Warder naar het zuiden langs de IJsselmeerdijk ‘vlekken’ aangegeven zonder scherpe grenzen. naar Edam, gespreid een serie stolpen, op de Daarbij hoort een grafische aanduiding, waarmee overgang van dijk naar het vlakke polderland er de basale structuur van deze zone wordt getoond. achter; Bijvoorbeeld: een landschap met een aantal lintdor- 8. Assendelft: langs de Dorpsstraat, vanaf de pen; een dijk als snoer met daaraan concentraties Delftbuurt tot aan het Noordzeekanaal, liggen stolpen; een raster van wegen waarlangs stolpen deels houten stolpen tussen de andere bebou- staan; een groep stolpen verspreid op een oude wing in een lint. Een deel hiervan is gebouwd keileem ondergrond. als vaarboerderij. Hoewel het lint in de loop der tijd rommelig is geworden en er veel nieuw- Selectie van de stolpenlandschappen bouw is gepleegd, is het schilderachtige 1. Texel: het keileemlandschap met De Hoge Berg karakter nog herkenbaar; met, verspreid over het gebied, een groep 9. Waterland: hoewel er niet één evident lint of stolpen inclusief schapenboeten en bijbehorende clustering van stolpen in Waterland is aan te landschapselementen zoals tuinwallen; wijzen, staan er verspreid in het gebied wel 2. West-Friese Omringdijk, westelijk deel, met daar veel, deels houten, karakteristieke stolpen. Het aan concentraties van stolpen, als een ketting gebied van Broek in Waterland, Zuiderwoude met kralen. Groepen stolpen bij Koedijk, Dijkeinde en Watergang is een kenmerkend Schoorldam, Eenigenburg, Stroet, Kreil, Noord-Hollands landschap met stolpen. Poolland, Kolhorn; 10. In de hele provincie komen er nederzettingen 3. De Beemster en de Schermer, droogmakerijen voor waar stolpen een prominente plek innemen met ‘rasters’ van wegen met stolpen er langs en binnen de bebouwde kom: Enkhuizen (‘De meer grillige structuurlijnen op de overgangen Boerenhoek’, Venuslaan e.o.), Castricum naar het aangrenzende oude veenlandschap. (Breedeweg), Opperdoes, De Woude, Monnic- Bijzondere aandacht verdient de kenmerkende kendam en Warmenhuizen. Daarbij gaat het indeling van de erven, met een dubbele singel niet om de hoeveelheid stolpen, maar meer de in de Schermer en een enkele singel in de kenmerkende aanwezigheid in oorspronkelijke Beemster; nederzettingsstructuren zoals terp- en komdor- 4. De Grote Sloot in de Zijpe: aan beide zijden pen. van de waterloop zijn om en om grote stolpen gebouwd , vaak gelegen op het perceel van een MOOI Noord-Holland gaat met de provincie en vroegere buitenplaats met boomgaard, moes- andere partijen graag het gesprek aan over deze tuin, sterrenbos enz.; selectie en de voor- en nadelen van een dergelijke aanpak. 65 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

Benningbroek, Dr. de Vriesstraat 66

G. AANBEVELINGEN EN OVERWEGINGEN het bestemmingsplan (omgevingsplan); SAMENGEVAT • De Provincie kan dwingend vastleggen in haar Provinciale Ruimtelijke Verordening Structuurvi- De aanbevelingen en overwegingen die MOOI sie dat gemeenten een sloopvergunningstelsel Noord-Holland aan de Provincie wil meegeven zijn moeten opnemen in de bestemmingsplannen, samen te vatten onder een aantal thema’s. ten behoeve van het behoud van stolpboerderijen; Inventarisatie en waardestelling • De Provincie zou een model gemeentelijke • De Provincie zou (samen met andere partijen) stolpenbeleidsnota kunnen ontwikkelen; initiatiefnemer kunnen zijn voor de vervaardi- • De Provincie kan via haar Structuurvisie en ging van een waarderingskaart van stolpen in Provinciale Ruimtelijke Verordening aan de hele provincie; gemeenten meer ruimte geven om mee te • De stolpenbeeldbank kan worden geïmplemen- werken aan herbestemming van stolpboerderij teerd en geüpdatet in een waarderingskaart; en bijgebouwen. Dit kan door meer ruimte te • De ouderdom en gaafheid van de houten bieden aan gemeentelijk maatwerk. vierkantconstructie kunnen worden onderzocht via dendrochronologisch onderzoek; Financiële en informatieve mogelijkheden • De Provincie zou tevens de meest waardevolle, • Behoud de bestaande provinciale subsidies en karakteristieke ‘stolpenlandschappen’ kunnen de restauratiehypotheek; aanwijzen en in kaart kunnen brengen: land- • Stimuleer advisering over inrichting en beplan- schappen waarin zich hoge concentraties ting van het erf via de Ervenconsulent; bijzondere stolpen bevinden met een sterke • De Provincie kan in overleg gaan met gemeen- ruimtelijke relatie tot elkaar en het omringende ten over het toepassen van een lager legestarief landschap. voor de behandeling van een aanvraag omgevingsvergunning of bestemmingsplanwijzi- Monumentenstatus ging; • De Provincie kan gemeenten stimuleren om een • Vraag gemeenten de OZB (op basis van de gemeentelijke monumentenlijst op te stellen en WOZ) voor een stolpboerderij, die door een de gemeentelijke politiek kunnen wijzen op het initiatiefnemer is gerestaureerd en/of verbouwd, belang van het behoud van stolpboerderijen; niet ingrijpend te verhogen; • De Provincie kan overwegen alle of een groot deel van de stolpen als provinciaal monument te Ondersteuning van promotie, educatie en beschermen; activiteiten • De Provincie kan zich zelfs afvragen of de • Lever een actieve bijdrage aan of neem het stolpboerderij in relatie tot het typisch voortouw bij activiteiten die bekendheid van de Noord-Hollandse landschap niet zó bijzonder is stolp stimuleren; op internationaal niveau, dat aanwijzing als • Ook kan de provincie zich opstellen als Unesco werelderfgoed een optie zou kunnen aanjager van een stolpenteam, met diverse zijn. deskundige adviseurs (overheid en bedrijfsleven). Provinciaal en gemeentelijk beleid en bestemmingsplan (omgevingsplan) • De Provincie kan in haar Structuurvisie opnemen dat gemeenten worden gedwongen stolpenbeleid op te stellen; gemeenten zouden bescherming van stolpboerderijen moeten borgen via

BIJLAGEN

Zuid-Oostbeemster Broedersbouw 69 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

Inhoud

I. Bestaand beleid van rijk, provincie en gemeenten II. Beleid in Friesland, Groningen en Zeeland III. Bronnen bij de lopende tekst IV. Enquête onder gemeenten V. De adviezen MOOI Noord-Holland Erfgoedcommis- sie 2010 – 2015 VI. Interviews met makelaars die gespecialiseerd zijn in ‘landelijk wonen’ VII. Enquête resultaten ‘Alle Hens aan Dak’ VIII. Interviews met (ervarings)deskundigen IX. Aantallen stolpboerderijen per gemeente X. Stolpboerderijen met een andere bestemming dan agrarische bedrijfsvoering of woonbestemming XI. Gesloopte stolpen in de periode 2010 t/m 2014

Noten 70

I. BESTAAND BELEID RIJKSOVERHEID, • archeologische rijksmonumenten PROVINCIE NOORD-HOLLAND EN • stads- en dorpsgezichten GEMEENTEN De subsidieregelingen voor rijksmonumenten zijn gebaseerd op de Monumentenwet 1988. Er bestaat al veel beleid dat op de omgang met De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) voert stolpen betrekking heeft. De rijksoverheid, de de wetten en regelingen uit die een goede omgang Provincie Noord-Holland en de gemeenten kennen met het erfgoed regelen. op hun eigen beleidsniveau regels, wetgeving, stimuleringsmaatregelen en subsidieregelingen voor Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) stolpen. De RCE fungeert als instituut voor kennis, advies en In dit stuk wordt uiteen gezet welk beleid en welke beleid. De RCE adviseert de gemeente bij aanvragen regelingen er zijn en wat ze betekenen voor voor omgevingsvergunningen voor rijksmonumenten stolpeigenaren. Dit stuk is ingedeeld naar overheid: die betrekking hebben op afbraak, reconstructie, eerst worden de regelingen op rijksniveau bespro- herbestemming en ingrijpende wijzigingen, vergelijk- ken, vervolgens de provinciale beleid en daarna baar met gedeeltelijke afbraak, en bij belangrijke en komt feitelijk het meest cruciale onderwerp aan bod: kostbare restauraties. De verantwoordelijkheid is dus het (verschil in) stolpenbeleid van de gemeenten. groter geworden voor provincies en gemeenten. In het kader van behoud en herbestemming van boerderijen heeft de RCE de volgende publicatie RIJK uitgebracht: Een toekomst voor boerderijen, Handrei- In 2010 is in het Besluit ruimtelijke ordening opgeno- king voor de herbestemming en verbouwing van men dat gemeenten bij het maken van bestemmings- monumentale boerderijen. In hoofdstuk 1 en in plannen rekening moeten houden met cultuurhistori- bijlage 1 zijn de waarderingscriteria vastgelegd sche waarden. Het bestemmingsplan is daarmee een voor de vaststelling van de monumentale waarden belangrijk instrument geworden om cultuurhistorische van gebouwen die een agrarische functie hebben waarden in een gebied te benoemen. Vervolgens gehad: heeft de gemeente zelf de vrijheid de de cultuurhisto- • Cultuurhistorische waarden rie waarden via regels te beschermen. Als gevolg • Architectuur- en kunsthistorische waarden daarvan is de rol die gemeenten, provincies en de • Situationele en ensemblewaarden rijksoverheid hebben in de erfgoedzorg veranderd. • Gaafheid en herkenbaarheid De RCE ondersteunt gemeenten hierbij via de • Zeldzaamheid Handreiking erfgoed en ruimte. In deze handreiking staat hoe gemeenten een inventarisatie en analyse Nota Belvedere kunnen uitvoeren ten behoeve van hun bestemmings- De Nota Belvedere (1999) behandelde de relatie plannen. Ook wordt aangegeven op welke wijze tussen cultuurhistorie en ruimtelijke inrichting. De gemeenten cultuurhistorische waarden kunnen nota werd destijds ondertekend door vier ministeries: opnemen in een bestemmingsplan. De vormvoor- de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Weten- schriften voor een bestemmingsplan zijn vastgelegd schap, van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en in de in de Regeling standaarden ruimtelijke Milieu, van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij en ordening. van Verkeer en Waterstaat. De doelstelling van de nota was de cultuurhistorische waarde meer prioriteit Monumentenwet 1988 te geven bij de inrichting van Nederland. De In de Monumentenwet 1988 is de aanwijzing en overheid erkende daarmee dat cultuurhistorie een bescherming geregeld van: belangrijke inspiratiebron kan zijn voor (landschaps-) • gebouwde rijksmonumenten, inclusief ‘groene’ architectuur en ruimtelijk ontwerp, waardoor tevens monumenten de positie van het cultuurhistorisch erfgoed werd 71 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

versterkt. Erkend werd dat er tussen de zorg voor het • Herbestemmen van monumenten die hun functie cultuurhistorisch erfgoed en de dynamiek van de verliezen ruimtelijke inrichting een spanning bestaat en dat het • Het opzetten van een kennisinfrastructuur van belang was te zoeken naar een nieuw evenwicht tussen behoud en ontwikkeling van erfgoed. Het zoeken naar nieuwe gebruiksmogelijkheden voor Financiële mogelijkheden en subsidies oude landschappen en bouwwerken kreeg prioriteit, want zonder vitale functies gaat het cultuurhistorisch Subsidies rijksmonumenten erfgoed verloren. De nota had niet de status van een Met subsidies wil het rijk een goede zorg voor en wet, maar werd gezien als een bron van inspiratie behoud van cultureel erfgoed stimuleren. De RCE is voor provinciaal en lokaal beleid, voor concrete verantwoordelijk voor de uitvoering van rijkssubsidie- ontwerpopgaven en ruimtelijke plannen. regelingen. De verantwoordelijkheid spitst zich toe Op provinciaal niveau is de invloed van de Nota op circa 25.000 rijksmonumenten die geen woonhui- Belvedere sterk merkbaar geworden. Verschillende zen zijn, zoals kerken, kastelen en molens. provincies gebruiken de uitgangspunten bij de De RCE verstrekt namens de minister van Onderwijs, toetsing van streek- en omgevingsplannen. Sommige Cultuur en Wetenschap twee soorten subsidies: provincies hebben inmiddels een eigen cultuurhistori- • Subsidieregeling instandhouding monumenten: sche beleidsnota. subsidie voor rijksmonumenten die geen Vanaf 2009 werd Belvedere in het rijksbeleid woonhuis zijn; vervangen door de MoMo (Modernisering Monu- • Restauratiefonds-hypotheek: een lening via mentenzorg), die uiteindelijk leidde tot verplichtingen Nationaal Restauratiefonds met een lage rente om cultuurhistorie in de ruimtelijke ordening c.q. de voor rijksmonumentale woonhuizen of rijksmonu- de bestemmingsplannen mee te nemen. De verplich- menten met een woonbestemming. ting om per 1 juli 2013 alle bestemmingsplannen De subsidieregeling instandhouding monumenten actueel te krijgen heeft soms een negatief effect geeft aan in artikel 1: gehad op de zorgvuldigheid waarmee de cultuurhis- ‘Begripsbepalingen: woonhuis: beschermd monu- torische waarden werden benoemd. Voor cultuurhis- ment of zelfstandig onderdeel dat in oorsprong is torische inventarisaties als voorbereiding daartoe vervaardigd voor bewoning of dat thans voor meer ontbrak veelal de tijd en het budget. dan de helft van de oppervlakte voor bewoning in In de laatste jaren kregen belangrijke veranderingen gebruik is, met dien verstande dat niet als woonhui- op het gebied van wetgeving en (rijks)beleid dus zen worden aangemerkt: gebouwen die deel verder vorm, bijvoorbeeld bij de gebouwde monu- uitmaken van een geregistreerd museum, kerkgebou- mentenzorg en de zorg voor het historisch landschap wen, kastelen, paleizen, het hoofdhuis van buiten- met de Modernisering Monumentenzorg (2009) en plaatsen, landhuizen, gebouwen van liefdadigheid, de Visie Erfgoed en Ruimte (2011). molens, gemalen, agrarische gebouwen en waterto- In de nabije toekomst zal de erfgoedzorg een rens.’ Hieruit kan worden afgeleid dat eigenaren van nieuwe wettelijke basis krijgen in een combinatie van een agrarische rijksmonumentale boerderij, die niet een nieuwe Omgevingswet en een nieuwe Erfgoed- voor meer dan 50% in gebruik is voor bewoning, wet. subsidie kunnen aanvragen. Monumenteigenaren die aanspraak kunnen doen op Modernisering Monumentenzorg (MoMo) subsidie, kunnen ook kiezen voor een laagrentende De Momo heeft tot doel de volgende veranderingen lening i.p.v. subsidie. in erfgoed beleid te bewerkstelligen: • Cultuurhistorische belangen meewegen in de Subsidieregeling stimulering herbestemming monu- ruimtelijke ordening menten • Krachtiger en eenvoudiger regels Veel monumentale panden komen leeg te staan. Een 72

oplossing voor deze leegstand is het pand een Noord-Holland 2040 is in 2010 vastgesteld door andere functie te geven. De opgave van leegstand Provinciale Staten. In 2011 heeft de eerste actualisa- en de noodzaak tot herbestemming is momenteel zo tie plaatsgevonden. omvangrijk en ingewikkeld op te lossen, dat er van In de Structuurvisie worden de structuurdragers van overheidswege veel aandacht voor is ontstaan. Voor provinciaal belang genoemd. Deze zijn medebepa- het ontwikkelen van herbestemmingsplannen is lend voor de identiteit en beleving van het subsidie mogelijk. Noord-Hollandse landschap. Dit zijn de volgende De RCE verleent geen restauratiesubsidies meer. Het historische structuurlijnen en objecten van bovenlo- budget daarvoor is sinds 2012 ondergebracht bij de kaal belang: provincies. Provincies hebben ook een eigen budget • grote militaire structuren voor restauratiewerkzaamheden aan rijksmonumen- • industrieel erfgoed in het Noordzeekanaalge- ten. Deze regeling loopt tot en met 2017. bied • historische dijken, waterwegen en spoorlijnen Regionale fondsen • stolpboerderijen Een aantal provincies en gemeenten heeft een eigen • molens fonds voor restauratie en onderhoud van monumen- • landgoederen ten. Deze fondsen zijn ook toegankelijk voor • provinciaal beschermde objecten en structuren eigenaren van provinciale en gemeentelijke monu- • vuurtorens en watertorens menten. Gemeenten en provincies werken hiervoor samen met Nationaal Restauratiefonds. Provinciale Ruimtelijke Verordening (PRV) Bij de Structuurvisie hoort een Provinciale Ruimtelijke Fiscale aftrek van onderhoudskosten van een Verordening (PRV), die de regels stelt waaraan rijksmonument bestemmingsplannen, wijzigings- en uitwerkingsplan- Eigenaren die geen subsidie voor onderhoud of nen, beheersverordeningen en (tijdelijke) omgevings- restauratie kunnen aanvragen, hebben wel een vergunningen (waarbij wordt afgeweken van het ander financieel voordeel: een eigenaar van een bestemmingsplan) dienen te voldoen. Het is aan rijksmonument, die onderhoud verricht aan het gemeenten om hun ruimtelijke plannen in overeen- monument, mag de kosten daarvoor fiscaal aftrekken stemming te brengen met de PRV. als er wordt voldaan aan de volgende voorwaarden: In tegenstelling tot de Structuurvisie Noord-Holland • U bent eigenaar van het pand 2040 is de verordening bindend. De PRV is één van • Het pand is ingeschreven in het Rijksmonumen- de instrumenten waarmee de provincie uitwerking tenregister geeft aan haar ruimtelijk beleid. Een aantal onder- • U betaalt de onderhoudskosten dit jaar werpen uit de PRV krijgt nadere uitwerking door • Verder is aftrek van onderhoudskosten alleen middel van een regeling en/of handreiking. mogelijk als het rijksmonumentenpand: Via de PRV heeft de Provincie Noord-Holland invloed • een eigen woning is in box 1 (inkomen uit werk op en kan sturing geven aan ruimtelijke plannen en en woning) de ontwikkeling en/of actualisatie van bestemmings- • een onderdeel is van uw bezittingen en schul- plannen buiten het bestaande bebouwde gebied. den in box 3 (inkomen uit sparen en beleggen) De PRV verstaat onder bestaand bebouwd gebied: de bestaande of de bij een – op het moment van inwerkingtreding van de verordening – geldend PROVINCIE bestemmingsplan toegelaten woon- of bedrijfsbebou- Provinciale Structuurvisie Noord Holland 2040 wing, uitgezonderd bebouwing op agrarische De Structuurvisie is het ruimtelijk beleidskader van de bouwpercelen en kassen. Binnen de steden en provincie en geeft op hoofdlijnen het ruimtelijke dorpskernen zijn de gemeenten dus eigenlijk beleid van de provincie weer. De Structuurvisie autonoom. 73 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

In het Uitvoeringsprogramma van de Structuurvisie In hoofdstuk 4, ‘Landschapstypen’, worden de staan de belangrijkste projecten en programma’s die stolpboerderijen per landschapstype als cultuurhisto- uitvoering geven aan de Structuurvisiedoelen. rische objecten en identiteitsbepalende onderdelen Wat betreft het Uitvoeringsprogramma wordt voor van landschap en/of dorp aangegeven. de structuurdrager stolpboerderij verwezen naar de In hoofdstuk 5, ‘Structuurdragers van Provinciaal Leidraad Landschap en Cultuurhistorie, Ontwikkelen belang’, wordt over de stolpboerderij het volgende met Ruimtelijke Kwaliteit. vastgelegd: ‘De stolpboerderij is het meest identiteitsbepalende Leidraad Landschap en Cultuurhistorie historische boerderijtype in Noord-Holland, vooral In de inleiding van de Leidraad geeft de provincie voor Noord-Holland boven het Noordzeekanaal. aan: Met uitzondering van aan de stolp verwante ‘De Provincie wil ruimte bieden aan nieuwe ontwik- boerderijen in de provincie Friesland, komt de stolp kelingen en tegelijkertijd verantwoord omgaan met als boerderijtype buiten de provincie Noord-Holland het verleden….Het basisuitgangspunt van ons beleid niet voor. De stolp is daarmee identiteitsbepalend is dan ook ‘behoud door ontwikkeling’. Nieuwe voor Noord-Holland (identiteitsdrager). (…) De ruimtelijke plannen houden rekening met de ontwik- stolpboerderij komt voor in diverse uitvoeringen van kelingsgeschiedenis, de bebouwingskarakteristiek en klein en zeer eenvoudig tot groot en zeer rijk. de inpassing in de wijdere omgeving. Meetpunt Stolpen zijn gebouwd vanaf 1600 tot in het interbel- hiervoor is de voorliggende Leidraad Landschap en lum. Veel stolpen zijn na de Tweede Wereldoorlog Cultuurhistorie, waarin wij onze visie op de gewens- verdwenen. Zo telde Noord-Holland in 1950 te ruimtelijke kwaliteit hebben vastgelegd.’ ongeveer 10.000 stolpen, anno 2009 zijn dat er In de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie staat het nog 5000.Hiervan zijn er 400 beschermd; 4600 volgende vermeld over stolpboerderijen: zijn niet beschermd. Het aantal stolpen, en daarmee In hoofdstuk 2 ‘Kernkwaliteiten van het landschap’: de identiteitsbepalende waarde voor Noord-Holland, De historische structuurlijnen zijn de dragers van de neemt gestaag af. cultuurhistorische objecten. Cultuurhistorische Als beleidslijn is vastgelegd: Streven naar het objecten zijn medebepalend voor de identiteit en behouden van de 4600 bewaard gebleven niet- beleving van het Noord-Hollandse landschap. Het beschermde stolpboerderijen. Het gaat om behoud kan hier gaan om stolpboerderijen en molens, van de hoofdvorm; herbouw draagt alleen bij In hoofdstuk 3, ‘Ontwerpgericht beleid’: wanneer wordt voldaan aan de oorspronkelijke De provincie geeft aan handvaten te geven voor het maatvoering.’ (Zie ook hoofdstuk 7 van de Lei- benoemen van de ruimtelijke kernkwaliteiten door draad). middel van een methode voor analyse van het landschap en de dorpen. De vier genoemde Stolpboerderijen aangewezen als provinciaal aspecten van analyse zijn: monument • grondvorm; De eerste Monumentenwet (1961) heeft ervoor • ruimtevorm; gezorgd dat er in de jaren zeventig stolpboerderijen • beeldstructuur: bij landschap wordt genoemd: zijn aangewezen als rijksmonument. Vanaf de jaren bijvoorbeeld de stolpboerderijen waar het tachtig heeft de Provincie Noord-Holland zelf ook belangrijk is niet alleen de bebouwing maar ook stolpboerderijen als provinciaal monument aangewe- de bijbehorende buitenruimte mee te nemen. zen. Dit was eigenlijk de eerste stap van de Provin- Deze erven met grote bomen zijn identiteitsbe- cie om van de stolpboerderij een identiteitsdrager te palend. Bij het dorp in het landschap wordt maken. Hierna voerde de Provincie in de periode genoemd: karakteristieke bebouwings- en 1988 – 1992 een Monumenten Inventarisatie Project beplantingselementen; uit (MIP) in Noord-Holland in opdracht van de • programma. Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ). Er 74

werden 12.000 objecten en 50 gebieden geïnventa- voor iedereen toegankelijk maken van het cultureel riseerd. Naar aanleiding van het MIP zijn er in het aanbod. Binnen het thema Cultuur en Ruimte gaat Monumenten Selectie Project (MSP) meer stolpboer- het om het behouden van cultureel erfgoed, ook bij derijen aangewezen als rijksmonument. Na de ruimtelijke ontwikkeling. Er is subsidie beschikbaar uitvoering van het MIP, heeft de Provincie diverse voor restauratie en onderhoud van beeldbepalende andere waardevolle stolpboerderijen – die niet monumenten zoals forten, kerken en industrieel werden aangewezen als rijksmonument – wel erfgoed. Ook blijft Noord-Holland het herbestemmen aangewezen als provinciaal monument, om deze van monumenten stimuleren. stolpboerderijen niet tussen wal en schip te laten De nota Cultuurbeleid zegt het volgende over vallen. De gemeenten waren er destijds nog niet aan stolpboerderijen en monumenten: toe om een gemeentelijke monumentenlijst op te Pag. 6: ‘De komende jaren blijven wij investeren in stellen. Noord-Hollandse monumenten. Wij kiezen in de lijn De provincies Noord-Holland en Drenthe zijn van de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie, voor overigens de enige provincies die provinciale de provinciale monumenten, de stolpboerderijen en monumenten hebben aangewezen. de molens. (…) In samenwerking met het Rijk investeren we in onderhoud en restauratie van Noord-Holland telt 14.000 rijksmonumenten, rijksmonumenten.’ waarvan 8000 in Amsterdam. Daarnaast zijn er 600 provinciale monumenten en enige duizenden In de nota Cultuurbeleid is vastgelegd dat dit wordt gemeentelijke monumenten. uitgewerkt via: Provinciale monumenten zijn beschermd op basis • onderhoudssubsidie voor eigenaren van molens van de provinciale Monumentenverordening en alle provinciale monumenten; Noord-Holland 2010. Opvallend is dat slechts circa • restauratiesubsidie voor eigenaren van een 80 stolpboerderijen zijn aangewezen als provinciaal provinciaal monument zonder woonfunctie; monument. • laagrentedragende hypothecaire lening voor Herziening provinciale monumentenlijst: Van de 600 eigenaren van provinciale monumenten met een provinciale monumenten die Noord-Holland nu rijk woonfunctie en voor eigenaren van een is, behoren er zo’n 500 tot de structuurdragers. Ruim historische stolpboerderij (de stolp mag geen 100 provinciale monumenten behoren hier niet toe. rijks- of provinciaal monument zijn) via het Het gaat hier voornamelijk om woonhuizen en Noord-Hollands Fonds voor monumenten openbare gebouwen binnen de dorpskernen. In het (ondergebracht bij het Nationaal Restauratie- kader van het herijkingsproces worden deze 100 fonds); monumenten van de provinciale monumentenlijst • toetsen van veranderingen aan provinciale afgevoerd. De provincie is nu in overleg met de monumenten op basis van de monumentenveror- gemeenten met het doel dat gemeenten deze dening; monumenten op de gemeentelijke monumentenlijst • voeren van regie over het restauratiebeleid van opnemen. rijksmonumenten zonder woonfunctie, waarvan de eigenaar geen restauratiehypotheek kan Nota Cultuurbeleid 2013-2016 krijgen, d.w.z. de verdeling van de financiële De provincie richt zich met haar cultuurbeleid voor middelen die het Rijk daarvoor beschikbaar de periode 2013-2016 op drie thema’s ‘Cultuur en stelt; met name voor rijksmonumenten die van Ruimte’, ‘Cultuur en Economie’ en ‘Culturele infra- provinciaal belang zijn, zoals kerken, forten en structuur’. molens; Rode draad in de Cultuurnota 2013-2016 is behoud • kennis en platform voor de herbestemming van en ontwikkeling van cultuurhistorisch waardevolle monumenten (incourant erfgoed van provinciaal landschappen met uniek cultureel erfgoed en het belang zoals kerken, forten en watertorens). 75 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

Noord-Hollands Fonds voor Monumenten • Restauratiesubsidie voor stolpboerderij zijnde Eigenaren van een provinciaal monument met een een provinciaal monument, die niet voor meer woonfunctie of eigenaren van een historische dan 50% van de oppervlakte voor bewoning in stolpboerderij komen in aanmerking voor een gebruik is (dan wordt het niet als woonhuis Noord-Hollandse Monumenten-hypotheek. beschouwd): De subsidie bedraagt 40% van de Welke historische stolpboerderijen komen in subsidiabele kosten tot maximaal €200.000,-. aanmerking? Om voor een laagrentende lening in Indien de subsidie minder bedraagt dan aanmerking te komen moet de stolpboerderij aan de €5.000,- wordt de subsidie geweigerd. onderstaande voorwaarden voldoen: • de stolpboerderij is geen rijks- of provinciaal monument (voor een gemeentelijk monument GEMEENTEN mag wel een aanvraag worden ingediend); • de stolp heeft een vierkant houtskelet dan wel Vergunningsvrij bouwen een houtskelet bestaande uit een meervoud van Bouwactiviteiten voor beschermde monumenten zijn een vierkant dat dient als draagconstructie voor alleen vergunningsvrij voor: een hoog piramidevormig dak; of de stolp is • gewoon onderhoud, voor zover ook materi- een langhuisstolp of een stolp van het Wierin- aalsoort en kleur niet wijzigen; gertype; • een activiteit die uitsluitend leidt tot inpandige • de ruimte binnen het vierkant dient/diende voor veranderingen van een onderdeel van het hooiberging. Daaromheen zijn/waren de monument dat uit het oogpunt van monumenten- ruimten gegroepeerd voor mens en dier; zorg geen waarde heeft. • de bouwperiode is van 1600 tot 1940. Voor bouwen aan niet-monumentale panden/ objecten is meestal een omgevingsvergunning nodig, De regeling staat ook wel bekend als ‘Alle Hens aan maar voor sommige ingrepen kan er vergunningvrij Dak’. Er kan een hypotheek worden aangevraagd worden gebouwd. Alle vergunningvrije situaties voor een vast bedrag van €25.000,- (inclusief de staan in Bijlage II van het Besluit omgevingsrecht afsluitkosten van de financiering en de notariskos- (Bor). Ook bij vergunningsvrij bouwen, moet daarbij ten). Het gaat hierbij om de voor restauratie noodza- wel worden voldaan aan de regels uit het Bouwbe- kelijke kosten om de stolp(en) op oorspronkelijke sluit 2012 en het burenrecht uit het Burgerlijk wijze wind- en waterdicht te maken. Wetboek. Voorbeelden van vergunningsvrij bouwen: Jaarlijks is er €100.000,- beschikbaar en worden er dakramen, dakkapellen, zonnecollectoren en 4 aanmeldingen gehonoreerd. De aanmeldingen aanbouwen (aanbouwen aan zij- en achtergevel). lopen via de Boerderijenstichting Noord-Holland, Vrienden van de Stolp. Sloopmelding Met de invoering van het Bouwbesluit 2012 is de Provinciale subsidies voor stolpboerderijen omgevingsvergunning vervallen voor het slopen van Eigenaren van een stolpboerderij die is aangewezen bouwwerken volgens de Woningwet. In plaats als provinciaal monument, kunnen een subsidieaan- daarvan geldt nu een meldingsplicht. Wel is het vraag doen bij de Provincie. De mogelijkheden zijn mogelijk dat volgens andere wetgeving zoals de als volgt: Monumentenwet voor het slopen een vergunning Onderhoudssubsidie voor stolpboerderij zijnde een nodig is. Men kan een sloopmelding via het omge- provinciaal monument: De subsidie bedraagt 50% vingsloket indienen. De melding moet minimaal vier van de subsidiabele kosten tot maximaal €18.500,-. weken voor de begin van de sloopwerkzaamheden Indien de subsidie minder bedraagt dan €5.000,- ingediend zijn. wordt de subsidie geweigerd. In artikel 2.1 van de Wabo is onder andere vastgelegd: 76

1. Het is verboden zonder omgevingsvergun- plaatsvinden via het bestemmingsplan en de ning een project uit te voeren, voor zover dat geheel erfgoedverordening ofwel Monumentenverordening, of gedeeltelijk bestaat uit: (…) beide juridisch bindende documenten. f. het slopen, verstoren, verplaatsen of in enig Bestemmingsplan: Het stolpenbeleid verwoorden in opzicht wijzigen van een beschermd monument de toelichting en juridisch vastleggen in de begrips- of het herstellen, gebruiken of laten gebruiken bepalingen, regels en verbeelding (voorheen: van een beschermd monument op een wijze bestemmingsplankaarten) van het bestemmingsplan. waardoor het wordt ontsierd of in gevaar Via de bouwen gebruiksregels kan de gemeente gebracht, regie voeren en sturing geven aan de omgang met g. het slopen van een bouwwerk in gevallen de stolpboerderij en het omliggende erf waarin dat in een bestemmingsplan, beheersver- Erfgoedverordening/monumentenverordening: Hierin ordening of voorbereidingsbesluit is bepaald, kunnen onder andere regels worden vastgelegd h. het slopen van een bouwwerk in een be- voor: schermd stads- of dorpsgezicht of …. • aanwijzing, afvoer en vergunningverlening voor stolpboerderijen, monumenten, karakteristieke Geconcludeerd kan worden dat de gemeente en/of beeldbepalende panden/objecten; bevoegd gezag is voor het verlenen van de omge- • gevraagd en ongevraagd advies door de vingsvergunning voor o.a.: monumenten- of erfgoedcommissie of commissie • rijksmonumenten, provinciale en gemeentelijke ruimtelijke kwaliteit (diverse benamingen voor monumenten; deze commissie); • niet-beschermde stolpboerderijen, karakteristieke • onafhankelijke bouwkundige inspectierapporten. en beeldbepalende panden; • de (bouw-)inspecties en de handhaving. Welstandsnota Het is duidelijk dat er dus een zeer grote verantwoor- In de Welstandsnota kunnen specifieke objectcriteria delijkheid rust op de gemeente. voor stolpboerderijen worden opgenomen, inclusief Ook kan geconcludeerd worden dat het mogelijk is criteria voor het bijbehorende erf. dat er zonder omgevingsvergunning bouwen Daarnaast kan de gemeente beleid vastleggen voor sloopactiviteiten kunnen worden verricht aan stolpboerderijen in een Beeldkwaliteitsplan en/of niet-beschermde stolpboerderijen, karakteristieke en een Landschapsplan. beeldbepalende panden, tenzij de gemeente hiervoor een vergunningsplicht vastlegt in bijvoor- Stand van zaken gemeentelijk stolpenbeleid beeld het bestemmingsplan. Een aantal gemeenten in Noord-Holland heeft al beleid voor stolpen vastgelegd, andere gemeenten Stolpenbeleid hebben nog geen beleid of het beleid staat nog in Diverse gemeenten in Noord-Holland hebben de de kinderschoenen. Er is geen uniforme omgang met laatste jaren, door stimulering van de Provincie de stolpboerderijen, want de gemeenten geven op Noord-Holland, in meer of mindere mate beleid verschillende manieren invulling aan hun stolpenbe- opgesteld voor behoud, herbestemming en (ver-) leid, bijvoorbeeld via het aanwijzing van stolpen als nieuwbouw van stolpboerderijen. De visie van de gemeentelijk monument of als karakteristiek of gemeente op stolpboerderijen kan bijvoorbeeld beeldbepalend pand of als aanduiding ‘stolp’ vastgelegd worden in de structuurvisie en/of in een (zonder verdere borging). gemeentelijke beleidsnota over stolpen. Een andere mogelijkheid is borging via het bestem- In het stolpenbeleid kan de gemeente de visie en mingsplan: ambitie vastleggen over behoud, gebruik, herbestem- • de aanduiding van stolpen als ‘stolp’ of als ming en (ver-)nieuwbouw van stolpboerderijen. De karakteristiek of beeldbepalend pand in het borging van het gemeentelijke beleid zal moeten bestemmingsplan; 77 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

• een dubbelbestemming op perceelsniveau; • sloopmelding via OLO, uit de sloopmelding • bestemmingsplanregels voor sloop; blijkt vaak niet dat het gaat om een stolpboerde- • bestemmingsplanregels voor (ver-)nieuwbouw; rij, omdat OLO meldt dat het een woonhuis, stal • meewerken aan de herbestemming van stolpen, of agrarisch object betreft bijvoorbeeld van agrarisch naar wonen, naar • aantasting van de hoofdvorm van stolpboerderij- plattelandswoning, naar wonen / werken of en door vergunningsvrije bouwen sloopactivi- andere functies; teiten • meewerken aan de splitsing van bestaande en/ • te weinig ambtelijke capaciteit en/of deskundig- of nieuwe stolpboerderijen in 2 of meer heid voor de uitvoering van het beleid woningen. • te weinig ambtelijke capaciteit/aandacht voor Sommige gemeente stimuleren nieuwbouw van het in een vroegtijdig stadium informeren en stolpboerderijen, ofwel ter vervanging van een adviseren en draagvlak creëren voor de gesloopte stolpboerderij, of wel op een locatie waar stolpboerderij bij een (aspirant-) eigenaar of oorspronkelijk geen stolpboerderij aanwezig was initiatiefnemer en de architect en/of aannemer. Er zijn ook gemeenten met een subsidie voor restauratie en/of onderhoud van monumentale Deze problemen zijn het gevolg van stolpboerderijen. • niet tijdig noodzaak van herbestemming Sommige gemeenten die een adviesaanvraag of onderkennen verwijzen (aspirant-)eigenaren en initiatiefnemers • Met name stolp schuren zijn niet meer geschikt door naar de Boerderijenstichting Noord-Holland, als stal, terwijl herbestemming als woning Vrienden van de Stolp. De Boerderijenstichting meestal planologisch onhaalbaar is Noord-Holland geeft voorlichting en adviseert • leegstand, dientengevolge verpaupering; overheden, instellingen en particulieren. Bovendien is • behoud van de (monumentale) stolpboerderij de Boerderijenstichting alert als het gaat om kan in redelijkheid niet meer gevraagd worden, bedreigingen van boerderijen en fungeert als op grond van de slechte bouwkundige staat of waakhond richting gemeenten, Provincie en politiek. de noodzakelijke (te) grote financiële investering (?) voor behoud; dit is discutabel Het blijkt dat gemeentelijk stolpenbeleid slechts • de karakteristieke hoofdvorm is in “redelijkheid’ succesvol is als een gemeente ook op een daad- niet meer te handhaven; dit is discutabel krachtige wijze uitvoering kan en wil geven aan het • de financiële en bouwkundige motivatie bij beleid. (aspirant-) eigenaar of initiatiefnemer en Gemeenten met stolpenbeleid ondervinden toch de architect en/of aannemer, dat sloop en nieuw- volgende problemen: bouw goedkoper is dan restauratie/onderhoud, • verlies van monumentale stolpboerderijen door gemeente heeft te weinig weerwoord; brand of verwaarlozing • het gebrek aan interesse voor de stolpboerderij, • sloop van beeldbepalende of karakteristieke het gaat (aspirant-)eigenaar of initiatiefnemer stolpboerderijen omdat de kosten van herstel / om de bouwgrond; renovatie meestal hoger zijn dan nieuwbouw • te weinig ambtelijke kennis van de bouwkundi- van een vrijstaande woning (meestal geen ge en bouwhistorische en archeologische nieuwe stolp) aspecten van de stolpboerderij; • sloop van niet-beschermde stolpboerderijen (een • te weinig ambtelijk inzicht om de benodigde melding is meestal voldoende) financiële investeringen te kunnen inschatten en/ • te laat op de hoogte van sloopplannen (geen of beoordelen. pro actieve aandacht om problemen bij beeldbepalende of karakteristieke in een vroegtijdig stadioum te onderkennen. 78

II. BELEID IN GRONINGEN, FRIESLAND bouwhistorische waardestelling die uitgevoerd is EN ZEELAND door Welstand en/of een bouwhistorisch bureau. Provinciaal VAB-beleid • Monumentale agrarische bebouwing; reguliere Problemen rondom vrijkomend agrarisch vastgoed monumenten bescherming. worden al sinds het begin van deze eeuw uitvoerig besproken. De grootste problemen zijn er in Fries- c.a. 15-25% van de boerderijen is karakteristiek, land, Groningen, Overijssel, Brabant en Zeeland. c.a. 10% is monument. Er zijn onderzoeken gedaan door de Rijksoverheid en in navolging daarvan hebben veel provincies en Knelpunten van dit beleid: in het bestemmingsplan gemeenten het zogenaamde VAB-beleid ingevoerd. moet vermeld worden welke Dit beleid moet de mogelijkheden voor herbestem- volumes behoudenswaardig zijn, want boerderijen ming van agrarisch vastgoed verruimen. Ook de van categorie 1 en 2 vallen onder het Provincie Noord-Holland besteedde reeds aandacht vergunningsvrije bouwen. Een aanbouw of dakkap- aan dit onderwerp. In 2008 deed de Provincie een pel is in principe mogelijk. Aanpassing verzoek aan alle gemeenten om het beleid rondom van alle bestemmingsplannen is dus nodig. vrijkomende agrarische bebouwing te herzien. Provincie Friesland In deze bijlage leest u hoe de provincies Groningen, De situatie in Friesland is vergelijkbaar aan die in Zeeland en Friesland omgaan met de problematiek Noord-Holland. Friesland kent de stelp en de rondom vrijkomend agrarisch vastgoed. Zijn er kop-hals-romp, met op het erf vaak een grote provinciale initiatieven en beleidsmaatregelen die de ligboxenstal. leegstand en het verval van boerderijen tegengaan? • In het rapport Grutsk op ‘e Romte worden de landschappelijke en cultuurhistorische waarden Provincie Groningen van de Provincie Fryslan geinventariseerd en De meeste leegstand in de Provincie Groningen komt gewaardeerd. Het rapport geeft richting aan voor in de krimpgebiedebn in het noord-oosten van toekomstige ruimtelijke veranderingen. De de provincie. Hier staan de grote oldambtster provincie is opgedeeld in deelgebieden die boerderijen. afzonderlijk besproken worden. Boerderijen Om leegstand en verval van boerderijen tegen te vallen onder de top 10 van de provinciale gaan heeft de provincie een verzoek gedaan aan belangen. De provincie geeft aan gemeenten alle gemeenten om het agrarisch vastgoed te een richtinggevend advies; Gelet op de Friese inventariseren en te categoriseren. Er zijn drie bestuurscultuur, de uitkomsten van het communi- categorieen waarbij de bescherming steeds zwaar- catie- en inspraaktraject en het schaalniveau van der wordt: Grutsk, kiezen we niet voor regelgeving, maar • Normale agrarische bebouwing; deze boerderij- voor samenwerken, inspireren, verbinden en en zijn ruimtelijk relevant. Het aanvragen van stimuleren. Pas wanneer blijkt dat de provinciale een sloopvergunning is verplicht en bij verbou- belangen met samenwerking en procesvereisten wing moet de nokhoogte, de goothoogte en de onvoldoende worden geborgd, zal de provincie gevelbreedte behouden blijven. gebruik maken van een meer directe sturing van • Karakteristieke agrarische bebouwing; in het provinciale belangen via de Verordening Romte bestemmingsplan staat dat sloop niet wenselijk Fryslân 2014. (Grutsk op ‘e Romte, p. 10) is (alleen bij uitzonderlijke situaties). Bij verbou- • Provincie Fryslan vraagt gemeenten aandacht te wing moeten nokhoogte, goothoogte, gevel- besteden aan historische boerderijen. Een breedte en karakteristieke details behouden belangrijke informatiebron hiervoor is de blijven. De karakteristieke details staan in een cultuurhistorische kaart; 79 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

http://www.fryslan.frl/chk. aal belang en mag niet gesloopt worden; categorie Recent is hier een inventarisatie aan teoge- B mag alleen gesloopt worden bij een goede voegd, waaronder veel boerderijen. Voor onderbouwing; categorie C is van minder groot restauratie en herbestemming van historische belang. Deze indeling is opgenomen in de provincia- boerderijen (rijksmonumenten of karakteristieke le verordening. Alle boerderijen zijn opgenomen op boerderijen die op de cultuurhistorische kaart de digitale waardenkaart, De Cultuurhistorische staan) zijn subsidiemogelijkheden. Hoofdstructuur: http://www.zeeland.nl/kaar- http://www.fryslan.frl/monumenten ten-en-cijfers/cultuurhistorische-hoofdstructuur. In de • Op initiatief van de 3 noordelijke provincies is toekomst moeten gemeenten hun bestemmingsplan- het Kenniscentrum Herbestemming Noord nen hierop aanpassen. opgericht, doel is gebiedsgerichte strategieont- Knelpunt van dit beleid: de categorisering zou wikkeling en koppelen van vraag en aanbod. bindend moeten zijn, gemeenten moeten de bestem- Boerderijen krijgen speciale aandacht. mingsplannen erop aanpassen, maar in de praktijk http://herbestemmingnoord.nl/ wordt dit niet altijd uitgevoerd. Bovendien worden • De provincie heeft middels werkoverleggen de karakteristieke details van de boerderijen niet directe lijnen met gemeenten. Deze overleggen benoemd (en niet beschermd) zoals bij de Provincie worden georganiseerd door de Afdeling Groningen. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij Streekwurk. Provincie, gemeente en initiatiefne- de gemeenten. mer komen samen om mogelijkheden te Uit de categorie-A boerderijen wordt een selectie bespreken. De rol van de provincie is meeden- gemaakt. Deze panden zijn de aangewezen plakken ken en het doornemen van subsidiemogelijkhe- om bijv. als nieuwe economische dragers te funge- den. Het doel is het stimuleren van de vitaliteit ren. Zij krijgen dus nog meer aandacht. en leefbaarheid van het platteland. • Tot slot kent Friesland het Collectief Particulier Overige initiatieven: Opdrachtgeverschap. Wanneer meer dan drie • Provincie Zeeland kent het principe Ruimte voor particulieren woningen willen realiseren in een Ruimte. Deze regeling moet meer mogelijkheden vrijkomende boerderij kunnen ze in het kader tot nieuwbouw en sanering bieden. Uitbreiding van het Collectief Particulier Opdrachtgever- ten behoeve van een nieuwe economische schap subsidie krijgen. Dit is een vorm van drager moet mogelijk zijn wanneer elders sociale projectontwikkeling waarbij toekomstige ongewenste bebouwing wordt gesaneerd. Deze bewoners gezamenlijk opdrachtgever zijn voor regeling moet de vitaliteit van het landelijk hun eigen nieuwbouw-project. gebied stimuleren. Gemeenten dienen dit op te nemen in hun eigen omgevingsplan. Dit is een Provincie Zeeland bindende regel. Boerderijen uit categorie A en B • De situatie in de Provincie Zeeland is vergelijk- mogen niet gesloopt worden. baar aan de situatie in Noord-Holland. De • Er was tot voor kort een laagrentende lening karakteristieke Zeeuwse boerderijen zijn beschikbaar voor niet monumentale boerderijen. herkenbaar aan hun houten gepotdekselde Deze regeling is afgeschaft, omdat de kwali- delen en rietgedekte daken. Er zijn typen teitstoets ontbrak en omdat er geen voorwaarde waarbij het woonhuis vrij staat en er zijn typen voor herbestemming was. waarbij schuur en woonhuis gekoppeld zijn. • De provincie subsidieert de Boerderijenstichting Zeeland. Inventarisatie en kaart • Pilot: Regiseur op de dorsvloer. Een werkgroep In 2004-2005 zijn alle boerderijen in Zeeland (tot bestaande uit medewerkers van de gemeente, bouwjaar 1960) geinventariseerd en onderverdeeld bouwkundigen, leden uit de monumentencom- in categorie A, B en C. Categorie A is van provinci- missie en leden van de stichting cultureel 80

erfgoed Zeeland gaan met eigenaren om tafel III. BRONNEN BIJ DE LOPENDE TEKST om te bespreken wat er zoal mogelijk is met hun boerderij. In de toekomst wordt dit een soort • Architectuur Lokaal, Stolpenprijs 2013, in loket waar eigenaren terecht kunnen. opdracht van Provincie Noord-Holland 2013 • Het toekomstige provinciale beleid is gericht op • Arkema, Nancy, Leegstand op het platteland, herbestemming, na restauratie moet het gebruik deel I verkenning van de opgave, in opdracht gewaardborgd zijn. Aan gemeenten wordt van College van Rijksadviseurs, november 2014 nadrukkelijk gevraagd om makkelijker een • Alterra, Vrijkomende agrarische bebouwing in woonbestemming te geven aan vrijkomend het landelijk gebied, in opdracht van Innovatie- agrarisch vastgoed. Netwerk, Wageningen, maart 2014 • Er is een meldpunt Erfgoed Zeeland, waar • Brandts Buys, L., De Landelijke Bouwkunst in burgers bedreigd erfgoed kunnen melden. Hollands Noorderkwartier, Arnhem, 1974 • Daalhuizen, F., Nieuwe bedrijven in oude Conclusie boerderijen, De keuze voor een voormalige Naast enkele (kleinere) initiatieven zoals stuurgroe- boerderij als bedrijfslocatie, Eburon 2004 pen, sbusidieregelingen en ruimte-voor-ruimte • De Dans der daklichten, richtlijnen bij herbe- regelingen, kiezen alle drie provincies ervoor om het stemming en verbouwing van stolpboerderijen, argrarisch vastgoed te beschermen middels een uitg.: Boerderijenstichting Noord-Holland waardering op een cultuurhistorische waardenkaart. • Herijkingsnotitie provinciale monumentenlijst Alle boerderijen zijn geinventariseerd en gecategori- Noord-Holland, provincie Noord-Holland 2011 seerd. Op basis van deze indeling worden boerderij- • Leidraad Landschap en Cultuurhistorie, ontwik- en in meer of mindere mate beschermd tegen sloop kelen met ruimtelijke kwaliteit, uitg.: provincie en/of verbouwing. Dit waarderingsbeleid is bij de Noord-Holland, september 2011 provincie Friesland een advies, in Groningen is het • Schenk, K., De Piramides van het Noorden, De bindenden de provincie Zeeland wil het beleid Identiteit van stolpboerderijen in West-Friesland, binden maken. Provincies kunnen dergelijk beleid VU, Faculteit der letteren, Opleiding Kunstge- bindend maken door gemeenten te verplichten om schiedenis, augustus 2013. de categorisering te koppelen aan de bestemmings- • Schilstra, J.J. en L. Brandts Buys, De stolp te kijk, plannen. De provincie Groningen heeft haar toen, nu en straks, Stichting uitgeverij gemeenten zelfs opdracht gegeven om van alle Noord-Holland en Boerderijenstichting karakteristieke boerderijen een waardestelling te Noord-Holland, 2004 schrijven. Zodoende zijn niet alleen het volume, de • Een toekomst voor boerderijen, handreiking nok en goothoogte, maar ook karakteristieke details voor de herbestemming en verbouwing van beschermd tegen sloop en wijziging. monumentale boerderijen, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, september 2012 • Van Paridon, De Groot landschapsarchitecten, Erven en landschap in verandering, Kansen voor ruimtelijke kwaliteit in het cultuurlandschap in de Kop van Noord-Holland, in opdracht van Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit Noord-Holland, november 2013 • Zijverden, K. van, Vierkant achter de stolp – Handreiking voor gemeentelijk beleid, uitg.: Boerderijenstichting Noord-Holland Vrienden van de Stolp / Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland, 2007 81 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

Websites: • https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ ruimtelijke-ordening-en-gebiedsontwikkeling/ inhoud/beleid-ruimtelijke-ordening • www.ruimtelijkeplannen.nl • https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ omgevingswet/inhoud/vernieuwing-omgevingsrecht • http://cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/ beleid/wet-en-regelgeving-erfgoed • https://nl.wikipedia.org/wiki/Nota_Belvedere • http://cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/ beleid/subsidies-0 • http://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/ connect/bldcontentnl/belastingdienst/prive/ woning/bijzondere_situaties/rijksmonumenten- panden/ • http://www.noord-holland.nl/web/Themas/ Ruimtelijke-ordening/Structuurvisie.htm • http://www.noord-holland.nl/web/Themas/ Ruimtelijke-ordening/Ruimtelijke-verordening.htm

• http://www.noord-holland.nl/web/Themas/ Cultuur/Monumenten-2.htm • http://www.noord-holland.nl/web/Projecten/ bieo2014/Cultuur/Cultuurbeleid-20132016. html • http://www.restauratiefonds.nl/restaureren/ Nietrijksmonument/Overzichtregionalerestaura- tiefondsen/noordholland/Paginas/Noord-Hol- landse-stolpboerderijen.aspx • http://www.noord-holland.nl/web/Themas/ Cultuur/Monumenten-2.htm • http://www.infomil.nl/onderwerpen/ruimte/ wet-ruimtelijke-0/instrumentarium-wro/structuurvisie/uitleg/ • http://wabo.nl/wabo-in-het-kort/ • http://www.infomil.nl/onderwerpen/hinder-ge- zondheid/asbest-0/wet-regelgeving/wet-regelgeving/bouwbesluit-2012/ • https://maps.noord-holland.nl/GeoWebHT- ML5/Index.html?configBase=https://maps. noord-holland.nl/Geocortex/Essentials/ GeoWeb50/REST/sites/Informatiekaart_Land- schap_en_Cultuurhistorie/viewers/ILC/virtualdi- rectory/Resources/Config/Default 82

IV. ENQUÊTE ONDER GEMEENTEN De meeste gemeentes hebben geen direct inzicht in het aantal stolpen in hun gemeente. Ook is het Inleiding aantal gesloopte of verbrande stolpen slechts een Begin augustus is een schriftelijke enquête verstuurd schatting. Opvallend is dat gemeenten met een naar de gemeenten in Noord-Holland, waarvoor duidelijk stolpenbeleid als Drechterland en Medem- MOOI Noord-Holland de welstandsadvisering blik veel sloop kennen. Wellicht komt dit doordat er verzorgt. Het enquêteformulier is in Exel opgesteld daar in de meeste gevallen een omgevingsvergun- en verstuurd naar 33 gemeenten waarvan 26 boven ning voor sloop nodig is terwijl in andere gemeenten het Noordzeekanaal. Er hebben 13 gemeenten vaak een melding volstaat indien het geen monument meegewerkt aan de enquête. betreft. Een centrale data bank met ook kwantitatieve De respondenten zijn alleen gemeenten boven het en kwalitatieve gegevens per gemeente lijkt gewenst. Noordzeekanaal (response 50 %). Als oorzaak van sloop wordt genoemd aanleg De volgende gemeenten hebben gereageerd: provinciale wegen, sloop na calamiteit (brand), Beemster, Bergen, Drechterland, Edam- Volendam, verwaarlozing na stoppen bedrijfsactiviteit; achter- Heerhugowaard, Heiloo, Hoorn, Koggenland, stallig onderhoud, andere woonwensen eigenaar, Medemblik, Purmerend, Schagen, Zaanstad en vervanging door een nieuwe stolp. Zeevang Stolpenbeleid Vragen over aantallen In vraag 2 hebben gevraagd of de gemeente De meeste gemeenten weten ongeveer om hoeveel specifiek stolpenbeleid heeft. Vanuit MOOI stolpen in hun gemeenten het gaat. De verschillen Noord-Holland kunnen wij stellen dat alle gemeenten met de aantallen die Boerderijenstichting op geeft boven het Noordzeekanaal in de welstandsnota zijn soms groot objectgerichte welstandscriteria voor stolpen kennen. Slechts drie gemeenten noemen dit als specifiek

GEMEENTE AANTAL STOLPEN VOLGENS AANTAL VOLGENS SCHATTING AANTAL ENQUÊTE BOERDERIJENSTICHTING GESLOOPT

Beemster ca. 355 355 ca. 5 Bergen schatting tussen de 100 en 200 270 4 Drechterland 281 342 ca. 30 Edam - Volendam 53 33 1 Heerhugowaard 187 189 onbekend Heiloo 53 53 3 Hoorn 75 78 ca. 5 Koggenland onbekend 379 3 á 4 (afgebrand) Medemblik ca. 435 574 10 Purmerend 43 44 5 Schagen onbekend 555 onbekend Zaanstad ca. 100 145 onbekend Zeevang 49 181 3 83 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

stolpenbeleid. Beemster, Drechterland, Heiloo en hebben meestal een lager percentage beschermd. Medemblik geven aan specifiek stolpen beleid in een Deze gemeenten hebben dan vaak wel karakteristie- beleidsnota of in het bestemmingsplan te hebben ke of beeldbepalende panden, maar sinds de Wabo vastgelegd. Gelet op de actualisatie plicht van zijn de mogelijkheden deze objecten via het bestemmingsplannen per 1 juli 2013 kunnen we bestemmingsplan te beschermen aanzienlijk geredu- stellen dat de bestemmingsplannen gemiddeld niet ceerd door het vergunningvrij bouwen. Het stimule- ouder zijn dan 10 jaar. De provinciale beleidsnota ren om gemeentelijke monumenten aan te wijzen ‘Leidraad landschap en cultuurhistorie’ heeft niet het zou deel kunnen zijn van een actiever stolpenbeleid. effect gehad dat er specifiek beleid voor het behoud In Heerhugowaard zijn alle stolpen aangewezen als van stolpen breed geïmplementeerd is. Hoorn gaat beeldbepalend pand, ook indien deze monument in de nieuwe bestemmingsplannen de stolpen een zijn. Het is opvallend dat gemeenten met een groot bestemming wonen-stolpboerderij geven en een stedelijk gebied als Hoorn en Zaanstad een relatief dubbelbestemming “waarde cultuurhistorie”. betere bescherming van stolpen kennen in de vorm van Gemeentelijke monumenten. Monumenten Alleen gemeenten met gemeentelijke monumenten De meeste gemeenten geven het aantal stolp hebben meestal een (beperkte) subsidie mogelijk- monumenten op. Er wordt steeds gesteld dat heid. Koggenland heeft recentelijk haar subsidie gemiddeld slechts 10 % van de stolpen is aangewe- mogelijkheid voor karakteristieke panden afgeschaft. zen als monument. Dit verschilt in de praktijk veel per gemeente. Bestemmingsplannen De dubbelbestemming ‘waarde cultuurhistorie’ is in Gemeentes zonder gemeentelijke monumenten de meeste gemeenten wel van toepassing, maar

GEMEENTE AANTAL AANTAL AANTAL AANTAL STOLPEN % BESCHERMD BEELDBEPALEND RIJKSMO. GEM. PR VOLGENS OF MO. MO. BOERDERIJENSTICH- KARAKTERISTIEK TING

Beemster 31 geen 1 355 9,0% 130 Bergen 10 20 7 270 13,7% Drechterland 27 20 2 342 14,3% Edam- Vol. 5 2 0 33 21,2% 2 Heerhugowaard 3 10 0 189 6,9% 187 Heiloo 5 4 0 53 17,0% 18 Hoorn 4 24 0 78 35,9 % Koggenland 11 geen 1 379 3,2% 31 Medemblik 59 geen 11 574 12,2% onbekend Purmerend 0 5 0 44 11,4% Schagen 555 onbekend Zaanstad 6 43 8 145 39,3% Zeevang 1 0 0 181 0,6% onbekend 84

meestal alleen voor het landschap, het gezicht en/of re voor nodig is. Soms gebeurt dit wel in het kader archeologie. Specifiek voor stolpen geldt dit in van een ‘ruimte voor ruimte regeling’. Ook komt het Bergen, Edam-Volendam, Heerhugowaard en dan voor dat er alleen een stolp in het buitengebied Medemblik. In Hoorn in de nieuwe bestemmingsplan- mag worden bijgebouwd. nen. In Drechterland, Koggenland, Medemblik en Afwijkende bouwregels voor stolpen Schagen hebben alle oude stolpen de ‘aanduiding Er is ook gevraagd of de gemeente afwijkende stolp’ op de verbeelding. Niet bij alle gemeenten bouwregels voor stolpen (bijvoorbeeld hogere wordt de aanduiding of de dubbelbestemming nokhoogte, grotere bouwvlak en meer m³’s) heeft. In gekoppeld aan de verplichting bij sloop een Beemster, Medemblik en Zeevang is een grotere omgevingsvergunning aan vragen met een advies- inhoud mogelijk. Soms is het alleen mogelijk, indien aanvraag aan de commissie. Dit wordt verlangd in de bestaande stolp al een afwijking had van de Beemster, Koggenland en Medemblik. In Drechter- bestemmingsplanbepalingen. In Edam-Volendam land is dit bij bestemming ‘wonen stolp’ wel van bestaat alleen de mogelijkheid voor een hogere toepassing maar niet bij aanduiding. In Edam-Volen- goothoogte voor bijvoorbeeld bijzondere elementen dam gebeurt dit op basis van de Erfgoedverorde- als darsdeuren. ning. Bij monumenten is bij voorgenomen sloop per definitie een omgevingsvergunning nodig. In Terugbouwverplichting Beemster, Edam-Volendam, Hoorn en Koggenland Bij Bergen, Drechterland, Heerhugowaard, Hoorn, geldt dat nog niet voor alle bestemmingsplannen. Koggenland en Medemblik is er in de bestemmings- Het verdient aanbeveling de richtlijnen voor sloop plannen de eis opgenomen om na sloop van stolp bij van stolpen op een uniforme wijze in het nieuwe (her-)nieuwbouw van de (oorspronkelijke) stolpvorm omgevingsplan te regelen. Wellicht moet hier een uit te gaan. model voor ontwikkeld worden. Hoorn kent de In Heerhugowaard, Hoorn, Koggenland, Medemblik specifieke bestemming ‘wonen stolp’ en Zeevang worden in bestemmingsplannen bij nieuwbouwstolpen een minimum/maximum aan Ruimere bestemmingen voor stolpen bouwvlak/oppervlaktemaat cq inhoud aangegeven. Ruimere bestemmingen op basis van bestemmings- Koggenland schrijft bijvoorbeeld voor een grond- plannen voor stolpen zijn niet mogelijk in Heiloo, maat van 15 x 15 meter en Zeevang 1500 m³. Medemblik, Zaanstad en Zeevang. In de plaatsen waar een afwijkingsbevoegdheid geregeld is gaat Effectiviteit van het provinciale en gemeen- het meestal om het splitsen van stolpen in twee telijke stolpenbeleid? woningen. Desondanks geven deze gemeenten wel Er is gevraagd wat is de mening over de effectiviteit aan in beginsel te willen meewerken aan splitsing. van het provinciale en uw eventuele gemeentelijke Meestal gaat de splitsing om twee woningen, maar stolpenbeleid?: bij Beemster en Schagen kan het om 4 woningen • Beemster: Provinciaal stolpenbeleid past goed in gaan. Bij Bergen en Zaanstad wordt er aangegeven het gemeentelijke beleid, ma.w. is goed op dat er geen maximum is en bij Koggenland dat dit elkaar afgestemd. afhankelijk van de grootte van de stolp is. • Drechterland: vindt het redelijk effectief, maar er In Bergen mogen ook bijgebouwen voor woondoel- is meer handhaving nodig om verval te voorko- einden omgebouwd worden. Nergens is expliciet men. iets opgenomen over het gebruiken van bijgebouwen • Edam-Volendam vindt dat planologisch erfgoed- voor woningen en woningen op de kavel bijbouwen regime bijdraagt aan het behoud van de stolp. om de financiering van de restauratie van een stolp • Heerhugowaard stelt dat er te weinig bescher- mogelijk te maken. Dit blijft in incidentele gevallen ming is, de beschikbare ondersteuning te weinig maatwerk waar een uitgebreide ruimtelijke procedu- bekend is en er onvoldoende subsidie is. 85 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

• Heiloo is van mening dat het meer aandacht V. DE ADVIEZEN MOOI NOORD-HOLLAND moet krijgen. ERFGOED-COMMISSIE 2010 – 2015 • Hoorn stelt dat gemeentelijk stolpenbeleid is effectiever is dan provinciaal stolpenbeleid In deze periode zijn 40 adviesaanvragen ingediend omdat dat verder van de burger af staat en je die betrekking hadden op stolpen. pas in een discussie met een burger beleid ter Het gaat hierbij om stolpen die al zijn beschermd als discussie stelt. gemeentelijk, provinciaal of rijksmonument. • De gemeente Koggenland doet er alles aan om De oudste van deze stolpen dateert uit 1620, de stolpen te behouden door regels op te stellen in jongste uit 1929. het bestemmingsplan, maar provinciaal beleid met betrekking tot stolpen is volgens de gemeen- 40 aanvragen uit 12 gemeenten te niet zichtbaar. Beemster 5 • Purmerend vindt dat het gemeentelijk beleid kan Castricum 7 doeltreffender kan. Drechterland 7 • De andere gemeenten vinden het matig , gering Enkhuizen 1 of onvoldoende. Harenkarspel 3 Heemskerk 2 Aanbevelingen van de respondenten Heerhugowaard 7 Als suggesties voor een adequater effectiever beleid Koggenland 1 voor het behoud van stolpen werden gegeven: Medemblik 2 • We zullen als gemeente blijven evalueren op Opmeer 1 het “stolpenbeleid” (Beemster) Purmerend 2 • Opstellen uitbreiding planologische erfgoedregi- Uitgeest 2 me. Goede subsidiemogelijkheden.(Edam-Volen- dam) Uit de aanvragen blijkt dat de volgende thema’s • Provinciaal actieplan opstellen | provinciale terugkeren: bescherming regelen (= provinciaal belang) | 1. Restauratie met behoud van oorspronkelijke begeleiding organiseren.(Heerhugowaard). agrarische functie • Meer promotie, aandacht blijft belangrijk!(Hei- 2. Restauratie (naar eerdere situatie) nadat loo) verbouwing tot woning al had plaatsgevonden • beschermen van de typologie en het vierkant met verbetering van bestaande situatie (Hoorn) 3. Functiewijziging tot woning c.q. appartementen • Subsidieregeling beeldbepalende panden ( en (splitsing) met name stolpen)weer in het leven roepen 4. Restauratie van bestaande situatie nadat (Koggenland). functiewijziging tot woning al heeft plaatsgevon- • substantiële subsidie beschikbaar stellen, meer den (dak vervangen, funderingsherstel enz.) wooneenheden toestaan. Ook in de bijgebou- 5. Verbetering comfort woning (daglichttoetreding, wen.(Medemblik) isolerende maatregelen enz.) • bij sloop van niet beeldbepalende gebouwen 6. Functiewijziging anders dan woning eisen dat de stolpvorm in enige mate weer terug 7. Wijzigingen aan het erf: indeling en bijgebou- gebouwd wordt (Purmerend) wen • goede subsidieregeling openen (Schagen) 8. Gemeentelijk beleid: onvoldoende bescherming • specifiek ruimtelijk beleid met verruiming van voor behoud, aanwijzing tot gemeentelijk mogelijkheden bij instandhouding historische monument. stolpboerderijen opstellen (Zaanstad) 86

1. Restauratie met behoud van oorspronkelijke erachter. Ramen in alle gevels. Glazen puien. agrarische functie Staartstuk: ramen aanbrengen en vergroten Van alle 40 aanvragen was er nog maar 1 stolp in Dakramen in de kap: hoeveel zijn er mogelijk en zijn functie als biologisch melkvee bedrijf. (Castricum, er alternatieven? Genoemd worden lamellen, glazen Stierop 2, de Woude) stroken. Isolerende beglazing: hoe om te gaan met schuifven- 2. Restauratie (naar eerdere situatie) nadat verbou- sters en roedeverdeling. wing tot woning al had plaatsgevonden en verbetering van bestaande situatie 6.Functiewijziging anders dan woning Bijzonder voorbeeld uit Drechterland, de Buurt 11, Praktijkruimte, kinderdagverblijf, recreatiewoning, Venhuizen. Betrokken eigenaren herstellen de dierenpension, zorgvoorziening. boerderij in oude luister door o.a. het terugbrengen van de statiedeur in de front van de staart, weer 7.Wijzigingen aan het erf : indeling en bijgebouwen opbouwen van de ronde gemetselde schoorsteen met Ook uit deze aanvragen kunnen conclusies worden spiraal van gele stenen. getrokken over het belang van het behoud van het Ook: Drechterland, Dorpsweg 74, Schellinkhout. erf en de hiërarchie van de verschillende bijgebou- Terugbrengen naar situatie van vóór 1950: bedstede wen in relatie tot het hoofdgebouw. herkenbaar maken, terugbrengen koestalraampjes in Verbouwen van schuur tot garage / woonhuis stal. Bestaande bijgebouwen slopen en vervangen door nieuwbouw, eisen? 3. Functiewijziging tot woning c.q. appartementen Verbinding tussen woonhuis en (voormalige) stal dmv (splitsing) tussenlid Meerdere voorbeelden. Splitsing in tweeën komt het meest voor (Drechterland, Streekweg 20, Hoogkar- 8. Gemeentelijk beleid spel). Splitsing in vier wooneenheden (Castricum, • Ondanks bescherming tot gemeentelijk monu- Rollerusstraat 1a) Castricum , Breedeweg 75-77. ment toch gesloopt. Twee voorbeelden uit de Meest spectaculaire voorbeeld Beemster, Oost- gemeente Uitgeest. dijk13: splitsing in negen wooneenheden. Hogeweg 10, de boerderij is gesloopt. Op dezelfde footprint is een appartementencomplex 4. Restauratie van bestaande situatie nadat functie- in de vorm van een stolpboerderij verschenen, wijziging tot woning al heeft plaatsgevonden (dak waarbij het originele timpaan uit de voorgevel vervangen, funderingsherstel) van de gesloopte boerderij is opgenomen in de topgevel van de nieuwbouw. 5.Verbetering comfort woning (daglichttoetreding, Langebuurt 4, Volgens de redengevende isolerende maatregelen, uitbereiding enz.) beschrijving gaat het om een uitzonderlijk gave Het grootste deel van de aanvragen heeft betrekking en fraaie stolp waarvan de bouwtijd terug gaat op dit soort zaken. Uit deze aanvragen kunnen tot de 17de eeuw. conclusies worden getrokken over de beperkingen Voor de boerderij is een gedeeltelijke sloopver- en uitdagingen van de typologie. (Dit kan nog nader gunning gevraagd en verleend. In de nieuw- worden geanalyseerd) bouw worden het vierkant, de noordelijkste Interieur: Als er een beschrijving is van de monumen- zijgevel en een gedeelte van de achtergevel, tale onderdelen van het voorhuis dan wordt daar oude kozijnen en een deur hergebruikt. Het dak rekening mee gehouden. Behoud van het vierkant en wordt voor een groot deel met de originele zichtbaarheid hiervan. pannen bedekt. Begane grond: ramen wijzigen in deuren. Kleine • Bescherming door aantekening in bestemmings- ramen vervangen door grotere. Darsdeuren met glas plan. 87 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

Werkt dit voldoende ? Gemeente Opmeer, gevraagd volgens hetzelfde grondplan en Zuiderzeestraat 4, Aartswoud. Eigenaren willen silhouet én met hergebruik van oude materialen. stolp slopen en opnieuw opbouwen. Voor de gemeente geldt dat stolpen belangrijk zijn N.B. De architecten die vaker bij dit soort projecten vanwege hun uiterlijke verschijningsvorm en zijn betrokken zijn: Sander Douma en Cornelis landschappelijke inpassing. In het recentelijk de Jong. vastgestelde bestemmingsplan is de stolp gemarkeerd. Bij een aanvraag tot sloop dient: “De aanvrager een deskundigenrapport te overhandigen dat ingaat op de bouwkundige en/of gebruikstechnische staat van het gebouw in relatie tot de economische waarde(daling) en de kosten van renovatie”. De commissie heeft geen argumenten om sloop te voorkomen: de stolp verkeert in slechte bouwkundige staat, zoals blijkt uit het rapport van de Boerderijstich- ting en de voorgelegde fotodocumentatie, en de stolp heeft geen monumentenstatus of een beschermde status op grond van het bestemmingsplan. Was het niet beter geweest de stolp als beeldbepalend aan te wijzen: dubbelbestemming stolp met contouren: volume, goothoogte e.d.

• Bescherming door aanwijzing tot gemeentelijk monument. 2015 (!) door fusie met Drechterland inhaalslag voor Oosterblokker Oosterblokker 27 (1913) al verbouwd tot woning Oosterblokker 76 (1914) al verbouwd tot woning Oosterblokker 125 (1865) met stolpschuur Oosterblokker 137 (1836) woning en veehouderij Hoe komen we er achter welke boerderijen in feite vogelvrij zijn omdat de gemeente nog geen gemeentelijke monumentenlijst heeft? • Ensemble bescherming. Voorbeeld uit de gemeente Heerhugowaard, Middenweg 454. Het betreft een stolp in gebruik als woning met kleinveestal en koolschuur. De gebouwen zijn als ensemble beschermd. Kleinveestal was verwaarloosd en ingestort. Dankzij status van monument (ensemblewaarde) wordt herbouw 88

VI. INTERVIEWS MET MAKELAARS DIE per jaar, tegenwoordig c.a. 2 per maand. GESPECIALISEERD ZIJN IN ‘LANDELIJK S. Steneker: 3 per jaar WONEN’ Kwantes: 1 per maand, tegenwoordig 2 per maand. Klaver: 0,5 per maand De deelnemende makelaars: K. Zuurbier: 0,5 – 1 per maand • Dhr. S. van de Velde, AgriTeam Makelaars, Stompetoren Vraag 4 In welke prijscategorie zitten de meeste • Mevr. S. Steneker, Steneker & Van Westen stolpen? Vastgoed BV, Hoogkarspel Agriteam: tussen 300.000 en 600.000 euro. Een • Dhr. J. Kwantes, Kwantes Makelaardij, Andijk enkeling wordt voor minder dan 300.000 euro • Dhr. G. Klaver, Klaver Makelaardij, Nieuwe verkocht. Niedorp S. Steneker: 500.000 – 1000.000 euro. • Dhr. K. Zuurbier, Zuurbier Makelaardij BV, Kwantes: 300.000 – 550.000 euro. Breezand Klaver: 400.000 – 500.000 euro K. Zuurbier: 350.000 – 500.000 euro Vraag 1 Hoeveel stolpen heeft u gemiddeld per jaar in de verkoop? Vraag 5 Hoeveel is de prijsdaling gemiddeld, van Agriteam: 4-5 per jaar, waarvan de meeste als de vraagprijs tot de transactieprijs? agrarisch in de verkoop gaan en als woonboerderij Agriteam : 10 tot 20 procent verkocht worden. De meeste boerderijen blijven S. Steneker: Het hogere segment moet soms wel 50% enkele stolp. zakken. S. Steneker: 6 per jaar, allemaal met een woonbe- Kwantes: c.a. 20% Compact en klein verkoopt beter. stemming. Klaver: c.a. 20 %. Kwantes: c.a. 10 waarvan de meeste een woonbe- K. Zuurbier: c.a. 20% stemming hebben. Agrarische stolpen worden bijna altijd verkocht als woonboerderijen. Dubbele stolpen Vraag 6 Welke kenmerken werken verkoopbevorde- zie ik niet veel. rend)? Klaver: 70-80 stolpen per jaar, waarvan 90 % als Verbouwingen woonboerderij gebruikt wordt. De officiele bestem- Agriteam: Recent verbouwd / origineel ming is echter in c.a. 40 % nog agrarisch. Met recent verbouwd bedoel ik niet langer dan 10 K. Zuurbier: 5-6 per jaar, waarvan de meeste met jaar geleden. Verbouwingen uit de jaren ’90 kunnen een agrarische bestemming. Deze worden bijna een groot nadeel zijn. Stolpen waarbij de ruimtelijke altijd verkocht als woonboerderij. beleving van het achterhuis intact gelaten is, verkopen beter. Vraag 2 Hoe lang staat een stolp gemiddeld te S. Steneker: Recent verbouwd / origineel koop? Kwantes: Recent verbouwd / origineel Agriteam: 3 mnd. tot 1 jaar Het moet wel echt een recent verbouwde stolp zijn, S. Steneker: 2-3 jaar een hokkerige verbouwing uit de jaren ’90 werkt Kwantes: c. 1 jaar. Tegenwoordig gaat het weer iets belemmerend. makkelijker. Klaver: Recent verbouwd / origineel Klaver: 1,5 – 2 jaar Een recent verbouwde stolp verkoopt veel beter, K. Zuurbier: 2-3 jaar omdat een verbouwing duur en intensief is. Banken doen heel moeilijk over het financieren van een Vraag 3 Hoeveel bezichtigingen zijn er gemiddeld verbouwing. Het is belangrijk dat de kap, het per jaar? vierkant en de sparren goed zijn, anders is een Agriteam : Tijdens de crisis c.a. twee bezichtigingen object onverkoopbaar. 89 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

K. Zuurbier: Recent verbouwd / origineel stolpen zijn in de jaren ’90 gesplitst, deze verbou- Een recent verbouwde stolp verkoopt beter, maar zit wingen voldoen niet aan de eisen van deze tijd. vaak in een hoger segment. Juist het hogere segment Klaver: De dubbele stolpen staan onder druk, omdat loopt moeilijk. je voor hetzelfde bedrag een enkel bewoonde stolp kunt kopen. Dat is het gevolg van de prijsdaling van Opstallen de stolpen. De dubbele nieuwbouw stolpen verkopen Agriteam: Schuurruimte is een pre, grote ligboxstal- wel redelijk, want dan is de indeling logisch en dan len zijn een nadeel. Na sloop is er wel het recht om voldoet het gebouw aan alle eisen met betrekking tot een schuur terug te bouwen, dat is een voordeel. brandwering etc. S. Steneker: Wij verkopen het liefst woonboerderijen K. Zuurbier: Splitsen wordt steeds minder aantrekke- zonder opstallen. In de stolp zit genoeg ruimte en lijk, omdat enkele stolpen bijna net zo duur zijn. De opstallen zijn belemmerend voor het uitzicht en het verbouwing om te splitsen is zo duur, dat je net zo aangezicht. goed een heel huis kunt kopen. Kwantes: Opstallen zijn een must, maar grote stallen met asbest zijn een nadeel. De vergunning die er op Vraag 7 Hoe ervaren potentiele kopers een monu- zit is wel handig. mentenstatus? Klaver: Opstallen zijn een pre, want mensen hebben Agriteam: Een monumentenstatus wordt als belemme- behoefte aan de ruimte. rend gezien. Ik maak vaak mee dat bewoners in K. Zuurbier: Opstallen hebben recreatieve mogelijk- gesprek gaan met monumentenzorg. De ervaring na heden en bieden mogelijkheden voor ondernemers. deze gesprekken is dat ‘er niks mag’. Als je een De bouwvergunning is meteen in orde. monument koopt, moet je gevoel voor historie hebben en de verbouwing moet begeleid worden Perceel oppervlak door professionals (architecten en bouwhistorici). Agriteam: Ideaal is een perceel van c.a. 5000 m2. Mijn ervaring is dat doordachte plannen wel S. Steneker: Ideaal is een perceel van c.a. 5000 m2. goedgekeurd worden door monumentenzorg. Kwantes: Een perceel van c.a. 1500 – 2500 m2 is S. Steneker: Een monumentenstatus is belemmerend goed. Wanneer een agrarische boerderij verkocht bij een ingrijpende verbouwing. wordt, moet er niet te veel land afgestoten worden. Kwantes: Een monumentenstatus werkt niet belemme- Het perceel van de woonboerderij moet niet te klein rend. De meeste gemeentes denken goed mee bij zijn. een verbouwing. Kopers reageren vaak positief op Klaver: Wenselijk is 3000 – 5000 m2. een monumentale stolp vanwege de oude elementen K. Zuurbier: Wenselijk is c.a. 5000 m2. Groter en de originele staat waarin de stolp verkeert. maakt een object onaantrekkelijk. Klaver: Mensen zijn terughoudend ten opzichte van monumenten, want er is slecht eenduidig beleid, het Enkele bewoning / dubbele bewoning verschilt per gemeente. Ook bouwhistorici verschillen Agriteam: Dubbele bewoning is lastig met betrekking van elkaar. In de praktijk valt het reuze mee en kun tot privacy. Het wordt wel geprobeerd, maar heeft je veel doen met een monumentale stolp. Een vaak weinig kans van slagen. rijksmonument heeft nog een fiscaal voordeel, dat is S. Steneker: Ik zie steeds meer mensen die stolpen bij een gemeentelijk monument niet het geval. Dat is voor dubbele bewoning geschikt willen maken. De jammer. banken doen erg moeilijk over de financiering van K. Zuurbier: Een monumentenstatus is belemmerend dit soort projecten, want zij vinden het risico te door onbekendheid. groot. Bovendien zijn brandwerende voorschriften bij zo’n verbouwing belemmerend. Het maakt het te Vraag 8 Welke bezwaren tegen een stolp worden kostbaar. genoemd door potentiele kopers? Kwantes: Een dubbele stolp verkoopt moeilijk. Veel Agriteam: Het vele onderhoud, de rieten kap die 90

vaak hersteld moet worden, asbest op boerenerven, stolpen? hokkerige indeling. Agriteam: Dat is heel divers, van hokkerige verbou- S. Steneker: Onderhoud van kap, dak, riet, kozijnen. wingen tot prachtige en historisch verantwoorde De hokkerige indeling (van slecht verbouwde verbouwingen. Wat ik altijd zie is dat het woonge- stolpen). deelte, dat oorspronkelijk aan de wegkant zit, tuin Kwantes: Mensen schrikken van het onderhoud. De georiënteerd wordt. stoffige situatie is lastig. De hoogte (inefficiënte S. Steneker: Het verwijderen van de hokkerige ruimte) Indeling is lastig. Betonputten en mestplaten indeling, vernieuwen van sanitair en keuken, de stal op het erf. Mensen hebben vragen over schone wordt ingericht als woonruimte en er komt glas in de grond etc. darsdeuren. In de meeste gevallen moet het dak Klaver: Onderhoud en je moet kapitaalkrachtig zijn vervangen worden (zeer kostbaar!) Wanneer de K. Zuurbier: Onderhoud, te ver van voorzieningen, zolderruimte in gebruik genomen wordt, moet er gips veel kubieke meter waar je weinig mee kunt, je moet tegen het dak om het stof tegen te gaan. In de kap hoog bouwen en daarvoor zijn zware constructies komen vaak velux dakramen. nodig, de verbouwing is kostbaar. Kwantes: Tuingericht gaan wonen door het achterhuis als woonruimte in te richten. Lichttoetreding, Vraag 9 Welke positieve punten worden genoemd? gevelwerk, dakherstel. Agriteam: Ruimte op het erf en ruimtelijke beleving in Klaver: Men bouwt een huis in een huis. Betrekken de stolp. Wij verkopen veel stolpen in originele van het achterhuis bij de woning, herstellen van de staat, deze zijn nog niet aangetast door een kap. verbouwing. Dan kan een koper een verbouwing K. Zuurbier: Achterhuis wordt bij het woongedeelte doorvoeren die de ruimtelijkheid van het gebouw betrokken. De kap en het riet vervangen. intact laat. Deze verbouwingen zijn echter zeer kostbaar. Vraag 12 Welk gemeentelijk beleid kan de verkoop S. Steneker: De emotionele binding, het gevoel. van stolpen bevorderen? Kwantes: De charme van het buiten wonen. De Agriteam: De procedure die gevolgd moet worden ruimtelijke beleving van het gebouw. Originele om een agrarische bestemming om te zetten in een details. woonbestemming is kostbaar en tijdrovend. Dit kan Klaver: Ruimtelijkheid efficienter, het schrikt bewoners af. De Provincie is K. Zuurbier: Gevoel van vrijheid, de charme van de tegenwoordig altijd betrokken bij het beoordelen van stolp. deze aanvragen, dat vertraagt het proces aanzienlijk. Bij de Gemeente Opmeer mogen de tuinen Vraag 10 Wat is een alternatief object voor een rondom een woonboerderij niet groter zijn dan stolp? 2500 m2. De rest van het erf moet verplicht op een Agriteam: Een vrijstaande woning met een grote tuin ‘agrarische wijze’ ingericht worden. Dit soort regels in het buitengebied. Vaak verkoop ik voormalige bemoeilijken het verkopen van stolpen. tuinderswoningen. S. Steneker: Het gemeentelijk beleid hoeft niet S. Steneker: Vrijstaande nieuwbouw, deze categorie zozeer aangepast te worden, men is best meeden- heeft weinig onderhoud nodig. kend. De banken zijn de belemmerende factor. Kwantes: Vrijstaand landhuis, dezelfde prijsklasse, Kwantes: In de Gemeente Medemblik en Drechter- minder onderhoud. land is het beleid aangepast. Daar worden tegen- Klaver: Vrijstaande landelijke woning. woordig eerder nevenfuncties toegestaan op K. Zuurbier: Vrijstaande woning, nabij voorzienin- boerenerven. Dit soort versoepeling van het beleid gen en onderhoudsarm. bevorderd de verkoop. Klaver: De gemeentes moeten hun beleid versoepe- Vraag 11 Welke ingrepen ziet u vaak in verbouwde len. Het creeeren van woongroepen moet makkelij- 91 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

ker worden. Denk bijvoorbeeld aan wooneenheden ervaren. voor ouderen. K. Zuurbier: De regeling ‘plattelandswoning’ is een Vraag 15 Heeft u nog vragen en/of opmerkingen? goed initiatief, dat maakt het wijzigen van de Agriteam: Ik vind dat we in Nederland niet te ver agrarische bestemming makkelijker. Dit soort moeten gaan met het beschermen van de cultuurhis- versoepeling van het beleid zou je meer moeten torische waarde. Ik heb ooit een stolp verkocht die zien. gesloopt werd, aangezien er enkel nog wat muren overeind stonden. De originele fundering was echter Vraag 13 Welk provinciaal beleid kan de verkoop nog intact en om die reden mocht het nieuwe van stolpen bevorderen? bouwvlak geen centimeter opgeschoven worden. De Agriteam : De provincie moet gemeentes meer fundering mocht namelijk niet aangetast worden. Dit bevoegdheden geven. De provincie beoordeelt soort situaties zijn zeer onaantrekkelijk voor potentië- bovendien niet gelijk. De aanvragen voor ‘ruimte le kopers. voor ruimte’ worden bijvoorbeeld heel verschillend S. Steneker: We moeten in gesprek met de banken, beoordeeld. zij moeten niet zo moeilijk doen bij het verstrekken S. Steneker: Misschien kan de provincie iets beteke- van een hypotheek. Bewoners moeten tegenwoordig nen bij het herstellen van de kap, dat is een kostbare een te groot eigen vermogen hebben voordat zij in ingreep die aankoop soms onmogelijk maakt. aanmerking komen voor een hypotheek. Kwantes: De provincie zou eenduidig stolpenbeleid Kwantes: Het is moeilijk om de verbouwing van een moeten formuleren voor alle gemeentes. Soms is het stolp te financieren. Banken zouden hun beleid bij de gemeente zelf niet eens duidelijk geformu- moeten versoepelen. leerd. Het huidige beleid is ondoorzichtig. Klaver: De provincie moet ervoor zorgen dat er eenduidig beleid bij de gemeentes gevoerd wordt. Zij moet de procedures makkelijker maken. K. Zuurbier: Het subsidiëren van het herstellen van de kap en de rieten bedekking. Waak er wel voor dat dit voordeel bij de koper terecht komt en niet bij de verkoper.

Vraag 14 Zijn voorzieningen in de buurt en de ligging t.o.v infrastructuur een belangrijke factor bij de verkoop van een stolp? Agriteam: Ja, mensen willen graag dichtbij voorzieningen wonen. Er zijn gebieden in Noord-Holland waar de prijzen onderuit gaan omdat er geen voorzieningen meer zijn. S. Steneker: Nee, mensen die een stolp kopen, kiezen bewust voor een landelijke ligging. Zij weten dat de auto of fiets nodig is om voorzieningen te bereiken. Het is een mentaliteitskwestie. Kwantes: Nee, mensen die in een stolp wonen, kiezen bewust voor de afstand. Klaver: Nee, mensen kiezen bewust voor de afstand. K. Zuurbier: Ja, ik hoor regelmatig dat de afstand ten opzichte van voorzieningen als bezwaarlijk wordt 92

VII. ENQUÊTE RESULTATEN ‘ALLE HENS AAN Was deze verbouwing noodzakelijk om het huis DAK’ bewoonbaar te houden? R1: Ja. Inhoud R2: Ja. 1. Reacties op de enquête voor subsidieaanvragers R3: Nee. die toegekend werden R4: Ja. 2. Reacties op de enquête voor subsidieaanvragen die afgewezen werden Was de verbouwing doorgegaan zonder de 3. Conclusies subsidie? R1: Ja, maar dan alleen de noodzakelijke ingrepen. 1. Reacties van de vier respondenten die de R2: Ja, maar dan alleen de noodzakelijke ingrepen. subsidie kregen toegekend R3: Ja, maar dan in afgeslankte versie. R4: Nee, dan was de situatie onveranderd geble- Waarvoor heeft u subsidie aangevraagd? ven. R1: Herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking. R2: Herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking Bewoont u een enkele of een dubbele stolp? (=stolp Herstelwerkzaamheden aan de dakgoten met daarin twee woningen) R3: Herstelwerkzaamheden aan de kapconstructie R1: Enkele stolp. Herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking R2: Enkele stolp. R4: Herstelwerkzaamheden aan de kapconstructie R3: Enkele stolp. Herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking R4: Dubbele stolp.

Welke werkzaamheden zijn uiteindelijk uitgevoerd? Vragen en/of opmerkingen: R1: Herstel rieten dak. R1: Mij is niet bekend dat er sprake is van een R2: Isolatie, nieuw riet, dakramen, nieuwe goten. subsidie van de provincie; ik heb bij het Nieuwe betonvloer met vloerverwarming, deels Nationaal Restauratiefonds een hypotheek nieuwe kozijnen. Interne verbouwing. genomen. Gezien het bedrag (€22.581) te veel R3: Geen. rompslomp om de lening te verwerven. Dat moet R4: Geen enkele. Het bleek om een lening te gaan eenvoudiger kunnen. en niet om een subsidie. Ik heb geen gebruik R2: Procedure “alle Hens aan Dak” omslachtig en gemaakt van de regeling. tijdrovend ervaren. Resulterende “monumenten- hypotheek van 25.000 is mooi, maar natuurlijk Op welke wijze is de verbouwing gefinancierd liever gewoon geld. Vraag me af of dat zoveel (naast de “Alle Hens aan Dek” Subsidie)? duurder is dan een hypotheek van 1,5% met R1: Eigen geld. alle administratie daaromheen (plus notariskos- R2: Eigen geld & hypotheek. ten voor ons). R3: Geen andere financieringsbron R3: De rente op de aangeboden lening is te hoog R4: -- om het interessant te maken. R4: Ik sta open voor ideeën of hulp t.b.v. behoud Welk bedrag heeft u naast de subsidie zelf in de van de stolp. verbouwing geïnvesteerd? R1: 50.000 – 75.000 euro. R2: meer dan 200.000 euro. R3: -- R4: -- 93 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

2 Reacties op de enquête voor subsidieaanvragen uitgevoerd. die afgewezen werden R3: Nee, de verbouwing kon niet doorgaan. Geen geld. Voor welke werkzaamheden heeft u subsidie R4: Ja, we hebben dezelfde werkzaamheden aangevraagd? uitgevoerd. R1: Herstelwerkzaamheden aan de kapconstructie R5: Nee, de verbouwing kon niet doorgaan. Wij R2: Herstelwerkzaamheden aan de kapconstructie. hebben de stolp in 1993 gekocht. In 1994 Herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking. hebben we de zuiden oostzijde van nieuw riet Herstelwerkzaamheden aan de dakgoten. laten voorzien, in 2000 ook de westzijde + Herstelwerkzaamheden aan de isolatie van het dakkapel geplaatst. Ook alle eternieten dakgo- dak. ten vervangen door koperen goten. Ook veel Voor het plaatsen van dakramen. andere verbouwingen uitgevoerd. Wij sparen Aanbrengen van oorspronkelijke rieten kap. nu voor de noordkant. R3: Herstelwerkzaamheden aan de kapconstructie. R6: Ja, maar dan in afgeslankte versie. Herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking. Herstelwerkzaamheden aan de dakgoten. Welke werkzaamheden zijn er uiteindelijk uitge- Herstelwerkzaamheden aan de isolatie van het voerd? dak R1: Totale verbouwing naar twee wooneenheden R4: Vervangen van riet. R2: - saneren dak - isoleren dak - aanbrengen R5: Herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking. geschroefde rieten kap R6: Herstelwerkzaamheden aan de kapconstructie. R3: Nog geen. Herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking. R4: Riet vervangen en reparatie kozijnen tevens Herstelwerkzaamheden aan de isolatie van het aanpassing luiken en schilder werkzaamheden. dak. R5: De noordkant hebben we laten ontmossen. Dat was geen goed idee. De rietdekker deed het Was de verbouwing noodzakelijk om de stolp met de black-&-dekker. Het mos was te snel bewoonbaar te houden? terug. R1: Ja, stolp is na omzetting naar woonbestemming R6: -- verbouwd naar twee wooneenheden R2: Ja. Lekkage + saneren asbest onder de pannen, Hoeveel geld heeft u in totaal in de verbouwing esthetische karakter herstellen na renovatie geïnvesteerd? gevels. R1: Meer dan 200.000 euro. R3: Ja, lekkage en zeer slechte plekken in het dak. R2: 30.000 - 50.000 euro. R4: Ja, kleine lekkage R3: -- R5: Ja, Riet noordkant is het laatst in 1976 van riet R4: 10.000 - 20.000 euro. voorzien en is nu te dun. Moet nodig vernieuwd R5: 30.000 euro (voor alleen het dak) worden. R6: 75.000 – 100.000 euro. R6: Ja, het vierkant hing nog maar op een paar cm in elkaar Op welke wijze is de verbouwing gefinancierd? R1: --- Heeft u, ondanks het feit dat u geen subsidie kreeg, R2: eigen geld. de verbouwing toch door laten gaan? R3: -- R1: Ja, we hebben dezelfde werkzaamheden R4: eigen geld. uitgevoerd. Met eigen middelen en kleine R5: eigen geld & hypotheek. diverse subsidiebijdragen. R6: een andere lening. R2: Ja, we hebben dezelfde werkzaamheden 94

Bewoont u een enkele of dubbele stolp? (= stolp met daarin twee woningen) R1: Dubbele stolp. R2: Enkele stolp. R3: Enkele stolp. R4: Enkele stolp. R5: Dubbele stolp. R6: Enkele stolp.

Opmerkingen en/of suggesties: R1: -- R2: Ik vind het bijzonder jammer dat zo weinig mensen in aanmerking komen voor deze subsidie regeling. Wij zijn al enkele jaren bezig met de renovatie van onze stolpboerderij met eveneens tot doel het behoud van dergelijk erfgoed. Mijn voorstel in deze zou zijn om jaarlijks de subsidie pot te verdelen over alle aanvragen i.p.v. slechts 4 stolpen te subsidië- ren. R3: -- R4: -- R5: We hebben met de stormen van de laatste jaren steeds meer schade aan het dak, vooral de noord-kant. De stolp heeft een dubbel vierkant (25x17 m.) R6: We willen graag meerdere renovaties doen aan de stolp. Ik merk dat we in geen enkel vakje passen en daardoor niet in aanmerking komen voor subsidies. Ik vind zeer slecht informatie hoe ik evt. wel in het vakje kan passen.

3 Conclusies Alle aanvragen waren bedoeld voor herstelwerkzaamheden aan de dakbedekking, vaak herstel rieten dak. Het zijn vaak verbouwingen die noodzakelijk zijn om het pand bewoonbaar te houden (dit geldt voor beide onderzoeksgroepen). De kosten voor de verbouwingen variëren van 20.000 euro tot 200.000 euro. De regeling ‘Alle hens aan dak’ is niet altijd effectief, omdat het een lening betreft waarvoor bovendien aparte notariskosten zijn. Daarbij neemt de administratie veel tijd in beslag. Er zijn meerdere aanvragers geweest die de lening toegewezen hebben gekregen, maar er uiteindelijk geen gebruik van hebben gemaakt. 95 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

VIII. INTERVIEWS (ERVARINGS) zien! DESKUNDIGEN • Wet en regelgeving zitten initiatiefnemers vaak in de weg. Ik vind dat het behoud van de stolp 1. Cees Hooyschuur (restauratiearchitect, MOOI begint met een passende herbestemming. Noord-Holland adviseur) Daarom adviseer ik monumenten- en welstands- 2. John Kersens (architect) commissies om ruimhartiger om te gaan met 3. Maarten Koning (architect/aannemer) verbouwingen. Uiteraard is het wenselijk om 4. Jan Richard Kikkert (architect, MOOI Noord-Hol- beschermender op te treden wanneer het een land adviseur) monument betreft. 5. Caroline Praag (agrariër Zwethoeve Jisp) • Gemeenten kunnen zich inzetten voor het 6. Judith Toebast (RCE) behoud van de stolp door meer ruimte in het 7. Robbert-Jan Wijntjes (bewoner stolp en MOOI bestemmingsplan te bieden. Het zou bijvoor- Noord-Holland adviseur, stedenbouwkundige) beeld helpen wanneer zij makkelijker een dubbele bewoning toestaan. 1. Interview met dhr. C. Hooyschuur, • Het idee om een stolp voor dubbele bewoning Hooyschuur Architecten, Wormerveer. geschikt te maken is overigens niet zaligma- kend, want het gebouw moet dan zeer ingrij- Datum: pend gewijzigd worden. Je zou er ook voor 21-09-2015 kunnen pleiten om een tweede bouwvlak toe te staan op de kavel van een stolp die behouden Locatie: blijft. Of ga vrijer om met de mogelijkheden die Hooyschuur Architecten, Wormerveer bijgebouwen bieden.

Aanwezig: Op welke aspecten zou je moeten letten bij de C. Hooyschuur, M. Beek, M. Van Zandbergen verbouwing/ renovatie van een stolp? • Bij een verbouwing staat de herbestemming Wat is uw ervaring met de verbouw/ nieuwbouw voorop. Het behoud van de karakteristieke van stolpen? elementen is wenselijk, maar niet ten koste van Ik heb zelf bijna geen stolpen ontworpen of ver- alles. Wanneer een herbestemming bijvoorbeeld bouwd, maar ik kom ze vooral veel tegen tijdens alleen door kan gaan ten koste van de ruimtelijk- zittingen in monumenten- en welstandscommissies. heid of zelfs van het silhouet, moet je concessies doen. De ingrepen moeten dan reversibel zijn, Wat zijn de problemen/ knelpunten waar initiatief- zodat de oorspronkelijke situatie te allen tijde nemers tegenaan lopen? hersteld kan worden. • Het meest opvallend en kenmerkend aan de • Binnen die context zou ik streven naar behoud stolp is zijn omvang. Dat maakt verbouwingen van het silhouet, het vierkant en de ruimtelijke duur en intensief. Het is meteen één van de beleving. De zichtzijde is de belangrijkste zijde, belangrijkste redenen waarom initiatiefnemers plaats daarom bijvoorbeeld geen dakkapellen afhaken. op de zij – dakvlakken in principe komt een • Veel initiatiefnemers zijn niet in staat om door dakkapel alleen op de voorgevel voor de slecht onderhouden en rommelige situatie • Er zijn prachtige oplossingen te bedenken die heen te kijken. Zij moeten enthousiast gemaakt lichtinval of ruimtewinst mogelijk maken en die worden voor de mogelijkheden die een stolp de stolp niet aantasten. Voorbeelden hiervan biedt. Dat kun je doen door voorbeelden van zijn een lichtkap bovenin de punt of een goede verbouwingen te tonen. Hierbij speelt lichtstrook in het dak. De verdiepingsvloer kan beeld een belangrijke rol, laat mooie plaatjes opgetild worden tot boven de goothoogte, 96

hierdoor ontstaat er meer ruimte en hoogte op mer moet je niet afhankelijk zijn van subsidies, je de begane grond. Dit soort ingrepen vragen moet zelf gemotiveerd zijn voor het behoud van je enige creativiteit, maar zorgen ervoor dat de stolp. karakteristieke vorm van de stolp behouden blijft. • Er zijn overigens ook positiefe aspecten aan de 2. Interview met dhr. John Kerssens, bouwkundige kenmerken van een stolp. Het Kerssens De Ruiter Architecten, gebouw leent zich bijvoorbeeld uitstekend voor Alkmaar. een nieuwe isolatie. • Kijk tenslotte goed naar de landschappelijke Datum: context van het gebouw. Probeer de ruimtelijk- 21-09-2015 heid op en rond het erf te behouden. Houd bomensingels in stand. Ik ben ervoor om Locatie: karakteristieke linten als één geheel te bescher- Kerssens De Ruiter Architecten, Alkmaar men. • Wat zou de Provincie Noord-Holland kunnen Aanwezig: doen voor het behoud van de stolpen? J. Kerssens, M. Beek, M. Van Zandbergen • Adviseer gemeenten om ruimhartiger met het bestemmingsplan om te gaan Wat is uw ervaring met de verbouw/ nieuwbouw • Een database of een stolpenkaart die inzicht van stolpen? geeft in de waarde van onze stolpen kan Wij hebben regelmatig de verbouwing van stolpen eigenaren inzicht bieden. Het kan eigenaren begeleid. Het ging altijd om een stolp die al ook enthousiast maken om hun stolp te behou- uitsluitend een woonbestemming had. den. Zij moeten ervan doordrongen zijn dat ze iets waardevols in bezit hebben! Wat is volgens u typerend aan de stolp? • Een dergelijke kaart moet wel gedifferentieerd De stolp is door zijn piramidevorm zeer kenmerkend zijn. In de omgeving van Egmond zie je heel voor het buitengebied van Noord-Holland. Het andere stolpen en erven dan in de kop van behoud van de stolpen is daarom belangrijk voor het Noord-Holland. Laat deze verschillen en het aangezicht van ons platteland. belang ervan zien. Ik moet altijd denken aan het oorspronkelijke gebruik • De essentie van zo’n initiatief moet zijn dat je van stolpen. Ze zijn gebouwd om allerlei functies mensen enthousiast wilt maken voor de stolp. onder één dak te brengen, wonen, werken, het Laat vooral mooie voorbeelden zien van alle huisvesten van vee, opslag van hooi etc. Vanuit deze mogelijkheden die een stolp biedt. gedachte kun je bij een herbestemming ook streven naar meerdere functies onder één dak. De stolp leent Wat vindt u van nieuwbouwstolpen? zich daarvoor. Dat onderwerp staat een beetje los van de renovatie Bij een verbouwing streef ik dan ook altijd naar van stolpen. Ik zou altijd streven naar behoud van behoud van deze piramide. Ik probeer het toepassen het originele pand. Mocht je toch kiezen voor van dakkapellen bijvoorbeeld te vermijden en áls ik nieuwbouw, zorg er dan voor dat het gebouw de ze moet toepassen doe ik dat op een historische juiste verhoudingen heeft. De provincie zou hierover wijze, bijvoorbeeld in het midden van de voorgevel. voorlichting kunnen geven. Geef informatie aan Bij de verbouwing van een stolp aan de Groeneweg opdrachtgevers en architecten. heb ik gepleit voor het hergebruik van de oude dakpannen. Zo’n ingreep kan een groot verschil Zijn subsidies een goed instrument? maken voor het aangezicht. Ik streef ook altijd naar Ik geloof niet dat dat de oplossing is. Als initiatiefne- het behoud van het oorspronkelijk metselwerk, dit 97 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

soort elementen zijn beeldbepalend. bewoning, omdat je dan beperkt bent in de mogelijk- Bij de indeling is het vierkant de basis voor iedere heden met je verbouwing. Vaak levert het dan teveel ontwerpopgave. Wij proberen de beleving van het programma op en komt de ruimtelijke waarde van vierkant en de ruimtelijkheid te herstellen of te het interieur onder druk te staan verdwijnt het handhaven. Het is met gebruik van glas en vides vierkant en ontstaat de noodzaak tot veel kapellen. best mogelijk om verdiepingen te maken en tegelij- Sta dan toe dat iemand in een bijgebouw op het erf kertijd de ruimtelijkheid te behouden. gaat wonen. Overigens wil ik wel benadrukken dat je veel kunt De provincie moet het belang van het erf niet met een stolp. Je moet deze mogelijkheden benutten onderschatten. Ik vind dat zij best sturend/ bindend en een verbouwing niet laten stagneren door te veel kan zijn wat betreft het behoud van ruimtelijkheid en bescherming, want heeft herbestemming dan kans? bomensingels. “Voor wat hoort wat” werkt vaak wel. Een gemeente kan een bestemmingsplan wijzigen op Wat zijn de problemen/ knelpunten waar initiatief- voorwaarde van behoud van een bomensingel. nemers tegenaan lopen? Dat zijn uiteraard de enorme omvang van het project Wat vind je van het idee voor een waarderingskaart en de kosten die een grote verbouwing met zich voor stolpen? meebrengt. Dit zou een goed initiatief zijn, maar het uitgangs- Mensen die een boerderij willen oppakken moet je punt moet positief zijn. De HVA Puienprijs in wel helpen. Ze doorzien zelf de mogelijkheden niet. Alkmaar heeft bijvoorbeeld zo’n positieve uitstraling De meeste geslaagde projecten zijn echt onder bege- en dat slaat echt aan. De provincie kan met zo’n leiding van een architect ontstaan. kaart enthousiasme creeren. Ik als architect zou mijn portfolio best op een database willen zetten en ik Wat zou de Provincie Noord-Holland kunnen doen denk dat er meer vakgenoten zijn die daarvoor voor het behoud van de stolpen? openstaan. Dan kun je een database samen De stolpen die nog een agrarische functie hebben, aanvullen. verdienen ook aandacht. Als je door de provincie rijdt, zie je behoorlijk wat stolpen die verwaarloosd Zijn subsidies een goed instrument? lijken te worden en waar grote stallen bij geplaatst De provincie kan subsidies verlenen voor de worden. Dat verval zou tegengegaan moeten verbetering van installaties in boerderijen. De worden. duurzaamheid van stolpen is namelijk ook een item. Als je het hebt over herbestemming, zouden de Je kunt een stolp goed isoleren, je kunt er een goed regels rondom verbouwing en herbestemming ventilatiesysteem in zetten en je kunt het pand zelfs soepeler gemaakt kunnen worden. De provincie zou verwarmen met aardwarmte. Dit soort ingrepen in gesprek moeten gaan met gemeenten. Wanneer verhogen het woongenot en zijn waardeverhogend, je als particulier een stolp wilt verbouwen, begin je maar zijn heel kostbaar om aan te schaffen. Hieraan aan een enorm project. De gemeente moet dit niet in zou de provincie kunnen bijdragen. de weg staan! Ik heb zelfs meegemaakt dat de gemeente de verkoop van een stolp verhinderde, Andere mogelijkheden? omdat zij als verkopende partij meer aan het De provincie zou bij ieder bouwplan voor een stolp, complex wilde verdienen. De verkoop ging niet door een bouwhistorisch onderzoek verplicht moeten het het pand staat nog steeds te koop. Werk als stellen en dat liefst zelf (of deels) betalen. Het mes gemeente mee met mensen die iets willen ontwikke- snijdt dan aan meerdere kanten: aandacht voor en len. meer kennis over de stolp enthousiasmeert de Gemeenten moeten de verbouwingen per locatie eigenaar, en de architect kan er zijn voordeel mee bekijken en mogelijkheid tot uitbreiding bieden. Ik doen waardoor het plan verbetert. Bovendien zou ben overigens niet direct voorstander van dubbele het rapport via bovengenoemde waarderingskaart 98

(of op een andere manier via het internet) voor oude gebouwen hebben een diepe vormgeving en iedereen raadpleegbaar moeten zijn. Zo bouwt de massieve detaillering, met de juiste detaillering en provincie een kennisbank op over stolpen. inzicht is die uitstraling goed te behouden en bijna onzichtbaar te verbeteren met isolerend glas daarin. En dat zelfs eenvoudig te kunnen laten draaien of 3. Interview met dhr. Maarten Koning, ventileren naar hedendaagse eisen door zelfs een eigenaar van Koning BV Bouwkundig raamopener te ontwikkelen. Ja wij gaan ver met Ontwerp en Tekenbureau, De Goorn. creëren. Er is een wat schoolse tendens die uitgaat van het Datum: contrast tussen oud en modern, maar mijn voorkeur 11-09-2015 gaat uit naar traditionele en vertrouwde bouwvor- men. Je moet in dezelfde sfeer doorbouwen, want Locatie: met moderne toevoegingen verstoor je de rust van de Bouwkundig Ontwerp en Tekenbureau KONING, stolp en zijn omgeving. Bij kleding doe je dat toch De Goorn ook. Ik vind het een compliment wanneer mensen twijfelen of mijn ‘toevoegingen’ nieuw zijn of stond Aanwezig: het er al? M. Koning, D. van Hoogstraten, M. Van Zandbergen Puur boeren praktische eenvoud dat siert en hiermee het agrarische industriële erfgoed voortzettend. Wat is uw professionele achtergrond? Wat zijn de gemeentelijke en provinciale tegenval- Ik heb de MTS en de HTI gedaan. Als tekenaar lers/problemen waar u tijdens nieuwbouw en begonnen in 1978 en later door de crisis jaren ‘80 verbouw tegenaan loopt? ook als timmerman gewerkt steeds afwisselend naar De voorbereiding van een verbouwing is een vlot gelang er werk voorhanden was. Daardoor heel veel proces. De vergunningen zijn relatief snel rond en je wisselende ervaring mogen opdoen als dat ik alleen hoeft verder alleen een asbestonderzoek te laten maar op een het zelfde kantoor had blijven hangen. uitvoeren. Zolang als je maar uit de ruimtelijke In 1989 wilde ik graag een stolp. De financiën lieten Ordening vandaan blijft gaat het vlot. De monumen- dat niet toe dus ontwikkelde en creëerde ik er zelf ten vormen hierop natuurlijk een uitzondering. een tot in alle details. Daar zijn de alternatieve Dat het verbouwen van monumenten meer voorberei- kozijnen ontstaan met geïsoleerd glas niet van oud te dingstijd vergt, is vooral op het subsidie en formulie- onderscheiden. In 1993 ben ik mijn eigen ontwerp- ren gebied. Monumentenzorg heeft door zijn strenge bureau opgericht uiteraard als eenling zo gaat dat regels van de jaren ’90 wel een heel superieure als je begint. Mijn eigen stolp was wel de referentie imago. Toch is goed dat monumentenzorg haar waaruit menig opdrachtgever ontstond die ook zo standpunt inneemt willen we monumenten behouden, een stolp wilde. De samenwerking met de mensen maar men zou wat praktisch, en vooral meer op de bouwplaats verloopt goed, vooral doordat ik oplossend kunnen denken. Zorg ervoor dat initiatief- ervaring en nog sterker dezelfde taal spreek als nemers weten waar en bij wie ze moeten zijn om mensen het met hun handen maken. erdoor te komen en vooral op financiële hulp. Minder tijd in de voorfase is zo en zo al de beste Hoe zou u uw ‘stijl’ omschrijven? subsidie want je hoeft het niet uit te verlonen. Ik ben geboren in de agrarische wereld heb me nog Nieuwbouw is bouwtechnisch dan wel veel makkelij- verder gespecialiseerd in de Noord-Hollandse, ker maar qua onderzoekenrapporten proces een veel Friese, Zuid-Hollandse boerderijen, maar uiteraard langer traject, dit zijn punten waar ik tegenaan loop: ontwerpen en restaureren wij ook gewoon heel De kosten voor het verplichte archeologisch onder- moderne panden. Het meest weten liefhebbers mij te zoek zijn voor de opdrachtgever zelf, deze kunnen vinden voor historiserende panden. Een kozijn van oplopen tot 20.000-25.000 euro! De provincie of 99 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

gemeente zou deze kosten ten bate van het alge- oorspronkelijk ook bedoeld, gedeelte wonen en de meen belang op zich moeten nemen. Ieder muntje rest koeien, hooi, paard en wagen. Het probleem is dat wordt gevonden in je grond mag je nog niet dat eigenaren het hele gebouw ‘in orde’ willen eens houden, moet je nagaan? hebben en dat maakt het juist arbeidsintensief en Het traject om een agrarische bestemming om te kostbaar. zetten in een woonbestemming kan onnodig lang Deze in de kopers hun ogen nadelen is eigenlijk een duren en kostbaar worden. dit werkt belemmerend tekort aan inzicht en helaas leid dat er dan toe tot voor initiatiefnemers tot soms 3 a 4 jaar. sloop, ongeacht 17e, 18 of 19e-eeuwse historie, Asbest, schone grond, nog eens asbest in de grond, weg is weg. Zij plaatsen dan bij voorkeur een milieurapport, ventilatie, daglicht, gebruiksoppervlak- kleinere stolp terug die iets minder onderhoud met te, woonbestemming, geluidsrapport, EPC rapport, zich meebrengt en ook helemaal aan de eisen van Flora en fauna rapport waterschap goedkeuring, er deze tijd voldoet en dan proberen een grote schuur zullen er nog wel een paar ontbreken. Deze maken erbij te bouwen voor de zitmaaier en paarden. het tot een kostbaar en tragisch gebeuren. Nieuwe eigenaren zijn op dat moment nog niet Het is overigens erg jammer wanneer een sloopver- bezig met historie wat en hoe is het geweest. Dat gunning snel gegeven wordt, vooral zonder er kan ook niet. Deze zijn bezig met hoe kan ik het bouwhistorisch onderzoek aan vooraf te laten gaan. allemaal betalen en trends van de hedendaagse in zo een rapport kan je documenteren door een boekjes over badkamer en keuken indeling. Tot als deskundige hoe het pand eruit ziet met alle specifie- alles weg is en men de tijd heeft om zich te verdie- ke bouwkenmerken van zo een historisch pand. Ik pen in t voormalig agrarische leven en gebruiken en zeg wel eens als er een 18e-eeuws pand onder blijkt dan is het oude schot en stallen geweld al vertrok- te zitten gaan we ontzettend veel kosten maken om ken, heel begrijpelijk want t kost allemaal al genoeg. het te onderzoeken en voor een zelfde pand nog Zelfs een sloper moet meer rekenen aan arbeid als dapper boven de grond staande wordt binnen paar hij onderdelen moet behouden. Weer jammer! dagen sloopvergunning aan toegekend zonder kosten. Dat is toch erg krom in regelgeving en Heeft u tips om eigenaren ertoe te bewegen om hun kosten. ‘oude’ stolp te behouden? Er moet meer bekendheid komen over de leeftijd- Kunt u iets meer vertellen over de bijzonderheden die waarde van iedere stolp op zich. Als men weet dat spelen bij de verbouwing van een oude stolp? hun te kopen boerderij uit 1550 of 1600 of 1870 Ten eerste valt het op dat de kopers tegenwoordig komt is dat toch van net na de Spaanse bezetting of een andere mentaliteit hebben, ze willen het gehele na napoleon gebouwd. Dat is een redmiddel voor pand meteen spic en span en dat gaat niet in een mensen om juist dat onderdeel te behouden net zoals stolp. Mensen verkijken zich nogal op de hoeveelhe- we daar bij de oldtimers trots op zijn “ Mijn stolp den en oppervlaktes die je bij de verbouw van een komt uitte…... om daarachter te komen is eenvoudig stolp nodig hebt. Bij het herstellen van bijvoorbeeld een dendrochronologische houtmonsterboring te de kap heb je behoorlijke hoeveelheden hout nodig onderzoeken die de leeftijd bij benadering bepaald. voor je t weet is het weer op. om dit eraan te Kost je een 800,- euro voor n boring. Iets waarvan je spijkeren brengt veel arbeidskosten met zich mee. op voorhand weet dat het waardevol is, eindigt niet Het pijnpunt van de stolp is altijd de afmeting. Soms zo snel onder de sloophamer. Want reken maar de is mijn advies aan eigenaren: restaureer het dak en originele worden schaars als we zo doorgaan. maak een gedeelte van de grote stolp bewoonbaar Ik neem eigenaren vaak mee naar een reeds en laat de rest aan hobby ruimte voor wat het is dan verbouwde stolp. Dan zien ze de mogelijkheden, zie je de kapconstructie ook nog mooi in zijn geheel want die zijn er wel. Laat mensen zien wat de als je achterom gaat. Daar kikt iedereen op als hij mogelijkheden van een stolp zijn. Via plaatjes, film, voor t eerst in een stolp komt. Zo is het pand Youtube dat werkt niet. Men moet er niet alleen met 100

je tenen maar volledig in staan als in het zwembad uitoefenen aan voertuigen, kunstwerken, dieren, je je moet het beleven en voelen. kinderen leren met natuur om te gaan anders als Splits de stolp niet te snel, maar geef toestemming digitaal te beleven. voor een extra woonhuis op het perceel of liever in Zorg dat er ook in buitengebied kabel legt voor het dorp. Dit als beloning nadat de originele internet om ook de jeugd (de toekomst) en bedrijfsle- boerderij goed voor vele jaren behoudt deskundig is ven positief te stemmen. Onroerend goed belasting gerestaureerd. Dat is de beste subsidie of stimulans doen ze al wel flink aan mee. die er is. Een originele stolp een halve huurwaarde belasting Wees soepeler en sneller met de regelgeving omtrent tarief behoefd te betalen. vergunningrapportages en bestemmingsplannen. Dit is een stimulans om met een boerderij aan de slag te Wat is de definitie van een stolp? gaan. Het vierkant, darsdeuren en het piramidevormige Geef mensen de ruimte om andere bestemmingen silhouet zijn de belangrijkste kenmerken van de toe te voegen, hierbij denk ik aan een bed & stolp. De verhoudingen zijn heel belangrijk. De oude breakfast, opslag voor caravans, kleine zelfstandi- stolpen werden gebouwd volgens gebruiken en gen de ZZP’er, werken aan huis, etc. gewoontes en daarmee voldoen die eigenlijk altijd Voer de 6% regeling wederom in voor verbouwingen aan deze criteria. Ik leg de grens bij de Tweede en dan alleen de originele stolpen te behouden voor Wereldoorlog. De stolpen van vóór die tijd zouden de gehele aanneemsom niet allen het onderhoud. moeten beschermd worden voor afbraak. Just omdat er veel arbeid mee gemoeid gaat in Wanneer een stolp echt gesloopt moet worden, zou verbouwing. Werkgelegenheid ten top. Een nog je planologisch vast kunnen leggen dat er op die mooi werk ook. ons cultureel erfgoed bewaren. specifieke plek alleen een gebouw met hetzelfde Zorg ervoor dat stolpen goed onderhouden worden, silhouet (in de juiste verhoudingen) toegestaan is. ook als zij niet in de verkoop staan. Een goed Weetje: Dat onder een piramide vorm van nabij 52 onderhouden stolp verkoopt beter. graden schuinte (phy) en een grondvlaklijn exact Zorg ervoor dat agrarische stolpen gemakkelijker noord/zuid gericht dat daarmee de foerage een woonbestemming kunnen krijgen. Een stolp met schimmelvrij blijft. een agrarische bestemming moet eerst een woonbe- Tot slot: Veel respect en waardering heb ik dat er stemming toegewezen krijgen, voordat je verder kunt tussen ons mensen zijn die boerderijen willen met je vergunningen. Dit proces duurt veel te lang en restaureren en deze grote onderneming en kosten brengt hoge kosten met zich mee. Ik heb eigenaren aan willen gaan. Zodat wij allen ervan mogen genie- gekend die 9000 euro moesten investeren en 1,5 ten als we door het buitengebied langs deze oer jaar moesten wachten voordat hun stolp een Hollandse geschiedenis aan stolpen rijden. Laten wij woonbestemming kreeg! Het proces verschilt deze mensen vooral motiveren en aanmoedigen overigens per gemeente, dat vinden veel eigenaren door wie, welke instantie en hoe dan ook! niet eerlijk. Bouwen is zo een leuk vak. Ik geniet er elke dag Enthousiasmeren door filmpjes op televisie in reclame weer van. zoals destijds die van verzekering mij. waarin verkopende boer zijn te koop bordje weer weghaal- de toen bleek dat koper wilde slopen. 4. Interview met Jan-Richard Kikkert, Enthousiasmeren door te laten zien wat je allemaal Architectenbureau K2 Amsterdam wel niet kan met een boerderij. Enthousiasmeren door de vrijheid die je hebt aan Datum: 30-09-2015 uitzicht, ruimte en vrijheid van buiten zitten zonder dat buren meeluisteren. Locatie: Enthousiasmeren aan de hobby’s die je er kan De Plantage, Amsterdam 101 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

Aanwezig: naar buiten zijn gericht. De rest is voor gemeen- Jan-Richard Kikkert, Marijke Beek schappelijk gebruik. In de zijgevels moet dan wel veel glas komen, en de kap hou ik vlak, zonder Jij bent architect en al enige tijd op zoek naar een dakkapellen en zo min mogelijk dakramen. stolp om te bewonen met je gezin, en wellicht samen met anderen. En wat zijn jullie ervaringen? Voor mij als architect is een stolp een ‘kathedraal in Dat het vinden van zo’n stolp, die ook betaalbaar is, een hoge hoed’. Toen ik voor het eerst een stolp met helemaal niet eenvoudig is. Omdat het bestemmings- een open vierkant zag, was ik verkocht. Sindsdien plan dubbele bewoning of andere functies – aantrek- hebben we heel wat stolpen gezien, maar er nog kelijk in verband met de kosten of alternatieve geen kunnen kopen. Eén ding viel me wel op: bijna woonvormen - niet toestaat. Maar ook omdat ze een alle verbouwde stolpen zijn voor ons niet aantrekke- veel te hoge vraagprijs hebben. Wij hadden ons lijk. De voorbeelden die we gezien hebben variëren oog laten vallen op een stolp, waarvan de vraagprijs van knullig tot zeer pijnlijk. En een splitsing levert eerst negen ton was. Toen wij in beeld kwamen was lastige, hokkerige ruimtes op waarbij die mooie die al gezakt naar 6,5 ton. Toen kwam de monu- hoge ruimte in het vierkant dan meestal is dichtgezet. mentenwacht met een dramatisch rapport over de Af en toe zijn ze wel goed gerestaureerd, vaak bouwtechnische staat. Een taxatie kwam uit op 4,5 monumenten, maar dan zijn ze voor ons vanwege ton, de helft van de vraagprijs ooit! Wat we tot nu de prijs onbereikbaar. En bovendien valt er voor toe zijn tegenkomen zijn dus of ‘verkeerd’ verbouw- onszelf, mijn vrouw is ook architect, niets meer aan de stolpen of totale bouwvallen. te ‘klussen’. Wij zoeken in de buurt van Amsterdam. Een En als bestemmingsplannen ruimhartiger zouden zijn gewone, simpele stolp, waar het een en ander aan voor dubbele bewoning of bedrijf aan huis, in ruil verbouwd kan worden. Met een redelijke tuin, maar voor instandhouding van de stolp? ook weer niet al te veel land. En met wat ruimte Ja prima, Dat zou een revolutie betekenen in eromheen en vooral met diverse bijgebouwen op het stolpbehoud. Een halve stolp is geen stolp. Dus als erf, wat ondernemen samen met vrienden mogelijk de overige erfbebouwing een woonbestemming zou zou maken. Wij zouden dus niet de stolp zelf willen kunnen krijgen die door meerdere huishoudens splitsen, maar het complex. Daarom willen wij graag bewoond zou mogen worden kan de stolp zijn een erf met bijgebouwen. Eén gezin bewoont de karakter behouden. stolp, het andere een bijgebouw of iets nieuws dat op die plek mag komen. Uitgaande van de bestaan- Hoe zoeken jullie? de bebouwing. En bijgebouwen om in te kunnen Vooral via internet, bijvoorbeeld via Funda. Maar rommelen is ook fijn. Je zou zelfs de stolp als ook via gespecialiseerde makelaars. Voor ons zou gemeenschappelijke ruimte kunnen gebruiken en het het heel goed zijn als de provincie een soort wonen geheel in de bijgebouwen kunnen realiseren. stolpen-bemiddelaar zouden hebben, iemand die weet wat er te koop is of komt. Die vraag en aanbod De essentie van de stolp is het vierkant en de kap. bij elkaar brengt dus. Dat geeft dus heel veel vrijheid. Mijn gezin bestaat uit vier personen die ieder veel hobby’s hebben met Heb je andere suggesties? veel ruimtebeslag. De anderen willen daar niet perse Jazeker, stel dat je een slecht onderhouden stolp ten alle tijden deelgenoot van zijn. Ik weet daarom koopt en er voor tonnen aan opknapt. Dan krijg je al hoe ik een stolp zou willen verbouwen: door als dank voor je eigen inspanningen een veel hogere plaatsing van aparte haakvormige eenheden, naast WOZ waarde. Dat idee werkt niet bevorderlijk voor keuken en eetkamer, ten minste voor ieder één, zo’n onderneming. Als gemeentes die WOZ waarde vrijstaand in de ruimte, die elk met de open kant na de verbouwing van de stolp niet zouden verho- 102

gen stimuleer je investeringen. Of een regeling als vaarboeren in deze omgeving, maar wij zijn de de 6% btw aanhouden. Dat kost de overheid niets, laatste in Jisp. We hebben 68 hectare grond, 50 maar het levert wel wat op. koeien, 20 stuks jongvee en schapen en lammeren Verder zou de bestaande kennis moeten worden voor de vleesproductie. De boten verhuren we in het uitgebreid door bijvoorbeeld er een toegankelijke zomerseizoen, wanneer de koeien op het land staan. kennisbank voor stolpen aan te leggen. Nu rust die De combinatie van de melkveehouderij en de boten taak nog te veel op de schouders van een handjevol hebben we al 50 jaar, mijn man is ermee begonnen. liefhebbers. Dus via een GIS kaartbeeld, waar je Het bedrijf loopt goed, maar een melkveehouderij iedere stolp aan kan klikken en die actueel wordt kun je alleen hebben als het echt je passie is, want gehouden. En niet alleen met informatie of beeld van je bent er dag en nacht mee bezig. De botenverhuur de buitenkant, maar wat mij betreft ook zeker de gaat door de bekendheid via internet heel goed. We binnenkant van stolpen, want daar gaat het eigenlijk hebben klanten vanuit het hele land en in het om. Dat ligt m.i. op de weg van de provincie. Het hoogseizoen komen hier zelfs buitenlandse toeristen. zou geweldig zijn als er een update gemaakt zou We besteden ook aandacht aan de rijke historie van kunnen worden van het standaardwerk van Brandts dit gebied, denk bijvoorbeeld aan de walvisvaart die Buys. je hier hebt gehad. We hebben een cultuurhistori- In elk geval geldt zeker hier: ‘Kennis kweekt liefde’. sche route op aanvraag. De stolpen hoeven wat mij betreft niet op een kaart Sinds natuurmonumenten een eigen informatiecen- een waardering te krijgen, ALLE stolpen zijn belang- trum heeft en daar ook excursies en rondvaarten rijk, dus niet sommige meer dan andere. Dat is een organiseert, merken we wel concurrentie. verkeerd signaal. Misschien is een waardebepaling De overname van het bedrijf is zeker, mijn zoon zit wel nuttig voor boerderijlinten. al in de maatschap.

Wat zijn uw ervaringen met gemeentebeleid en 5. Interview met mw. Carolien Praag, provinciaal beleid? eigenaresse van de Zwethoeve te Jisp. Je hebt tegenwoordig de ‘plattelandswoning’ maar dat geldt hier niet, want we zitten binnen de Datum: bebouwde kom. In principe zouden mensen dus 10-09-2015 kunnen gaan klagen over stankoverlast. Gelukkig hebben we dat nog niet meegemaakt, maar bescher- Locatie: ming voor onze bedrijfsvoering is er niet. Molenpad 1, Jisp Wij sluiten met de provincie contracten af voor zes jaar voor natuurbeheer via de agrarische natuurver- Aanwezig: eniging. Een regeling kan ook weer veranderen. C. Praag, D. van Hoogstraten, M. van Zandbergen Daardoor biedt het geen financiële zekerheid en is het moeilijk om te plannen. Kunt u iets meer vertellen over uw bedrijf? Bovendien is het ondoorzichtig wanneer je wel of Ik woon samen met mijn man op deze stolp. We niet in aanmerking komt voor subsidies. Binnen een hebben een melkveehouderij en een roeibotenver- gebied wordt verschillend met regelingen omge- huur. De boerderij is altijd in bezit geweest van de sprongen. Dat leidt soms tot oneerlijke concurrentie. familie van mijn man. Het familiebedrijf gaat terug Toen ons dak zo slecht was dat we te maken kregen tot de 17e eeuw, maar deze stolp is rond 1920 met lekkage, hebben we een subsidie voor het gebouwd, nadat zijn voorganger was afgebrand. herstel aangevraagd. Als je begint met de verbou- Wij zijn vaarboer, want het erf wordt omringd door wing heb je echter geen recht meer op de subsidie. water. De koeien gaan per boot naar het land, waar Maar wij móesten beginnen om erger te voorkomen. ze ook gemolken worden. Vroeger waren er meer Toen hebben we het uiteindelijk zonder subsidie 103 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

gedaan, op eigen risico. De kosten voor het herstel Ik heb bouwkunde gestudeerd aan de Technische van het dak zijn ca. 120.000 euro, dus dat is een Universiteit in Eindhoven met als afstudeerrichting grote investering geweest. renovatie en herbestemming. Ik ben als specialist landelijke bouwkunst in dienst bij de Rijksdienst voor Welke werkzaamheden zijn uiteindelijk uitgevoerd? het Cultureel Erfgoed. De verbouwing is begeleid door Maarten Koning, hij is gespecialiseerd in stolpen. De sparren zijn Wat zijn uw ervaringen met de verbouwing en vervangen, het dak is opnieuw geisoleerd, aan twee herbestemming van stolpen? kanten hebben we nieuwe pannen gekregen en aan Stolpboerderijen zijn doorgaans groot. Bij herbe- twee kanten zijn de oude pannen behouden stemming wordt dan ook gerekend met het volume gebleven. Er is een extra zolder in de kap gemaakt. van de boerderij. Hierdoor wordt er doorgaans een Helemaal in de punt is een speelzolder voor de te zwaar programma voor de boerderij gemaakt. En kleinkinderen. Een deel van het vierkant is bij de dit gaat ten koste van de cultuurhistorische waarden. woning getrokken. Het andere deel van het vierkant Een lichter programma zou beter zijn voor het pand. wordt nog steeds voor de opslag van stro gebruikt. Gemeente is vergunningverlener, de RCE is adviseur De stallen van de stolp worden nog voor vee voor de gemeente bij sloop, reconstructie en gebruikt. herbestemming.. Dit advies is altijd op planniveau, we bemoeien ons niet met het bestemmingsplan. De Zouden jullie het zonder subsidie redden? gemeente is ook handhaver. Dus als er iets niet goed Bijna niet, vooral niet als de melkprijs daalt. En een gaat, moet de gemeente ingrijpen. En dat gebeurt bedrijf als dit vraagt veel onderhoud, er is altijd wel lang niet altijd, mede door gebrek aan kennis. wat te doen. We hebben net de hele kap ge- Wij hebben uiteraard te maken met Rijksmonumen- renoveerd en nu ben ik al weer bezig met het ten. In veel gevallen is alleen het hoofdgebouw onderhoud van de stallen. Die moeten straks beschermd, het erf is maar sporadisch meebe- opgeknapt worden. schermd. De erven zijn pas beschermd wanneer ze We leveren als bedrijf een behoorlijk aandeel aan in de redengevende beschrijving staan. Hetzelfde natuurbehoud in dit gebied. Het is logisch dat je geldt overigens voor de bijgebouwen. Provincies en daarvoor een vergoeding krijgt. Het zou vooral gemeenten moeten nadenken over het belang van prettig zijn als je beter weet waar je aan toe bent, erven, bijgebouwen en boomsingels, zij zijn net zo dan kun je de subsidies meenemen in je financiële karakteristiek als de bebouwing. Sommige provincies planning. hebben een ervenconsulent, daar zie ik wel wat in. Ik wil nog de bijzondere situatie in de Beemster benoemen. Dit gebied staat op de werelderfgoed 6. Interview met mw.ir. J.M. (Judith) lijst, maar er wordt nergens omschreven wat dit Toebast, specialist landelijke bouw- betekent voor de stolpen. Als ze agrarisch blijven, kunst, RCE Amersfoort. dan komen er grote stallen bij, als ze herbestemd worden, verandert de hele situatie op het erf. Wat is Datum: dan wenselijk binnen dit werelderfgoed. Zouden 14-09-2015 daar geen richtlijnen voor gemaakt kunnen worden?

Locatie: Hoe gaan andere provincies om met de problema- Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort. tiek rondom de herbestemming van boerderijen? Boerderijenbeleid is eerder een gemeentekwestie. Ik Aanwezig: ken gemeenten waar helemaal geen aandacht is J. Toebast, D. van Hoogstraten, M. van Zandbergen voor dit onderwerp en er zijn gemeenten die er juist Wat is uw achtergrond? veel aandacht aan besteden. De gemeente De 104

Wolden in Drenthe bijvoorbeeld heeft een goed zijn de mogelijkheden en beperkingen van mijn omschreven VAB-beleid (Vrijkomende Agrarische boerderij? Bedrijfsbebouwing). De duidelijkheid van de situatie Gemeenten zouden de bepalingen die uit zo’n helpt. Het is voor initiatiefnemers aantrekkelijk om in waardekaart voortvloeien moeten opnemen in het zo’n gemeente een boerderij te kopen. Een gemeen- bestemmingsplan. Je mag best bepalen wat de te met een goed VAB-beleid maakt zichzelf aantrek- gewenste goot- en nokhoogte is en waar het kelijker ten opzichte van andere gemeenten die er bouwvlak moet zijn. geen aandacht voor hebben. Toch vind ik het Kijk vooruit en verbind dingen. Waar komen jammer dat er geen uniform VAB-beleid is in alle gebouwen vrij en welke functies zijn er nodig in een Nederlandse gemeenten. Provincies zouden hierin gebied? Plaats een nieuwe bibliotheek, een verzor- een sturende rol kunnen spelen, maar bij veel gingstehuis of een soos in een karakteristiek pand provincies gebeurt dat niet. dat zijn functie verliest. Dit geldt natuurlijk niet alleen voor de boerderijen, maar ook voor kerken, scholen Er is bij gemeenten doorgaans geen geld om en industrieel erfgoed. Gemeenten moeten duidelijke particulieren tegemoet te komen. Gemeentes kunnen keuzes maken over welke gebouwen zij willen monumenteigenaren wel tegemoet komen door een behouden. Daar moeten ze zich voor inzetten. abonnement op de monumentenwacht bieden. Op een waardenkaart/ stolpenkaart kun je dergelijke informatie ook kwijt. Welke gebouwen komen in Sommige provincies hebben een rieten-daken-rege- de nabije toekomst vrij en voor welke gebouwen ling. Dat werkt heel goed, want het onderhoud van willen we een passende herbestemming zoeken? het dak is vaak het grootste probleem. Bij het maken van zo’n inventarisatie moet je echt een doel voor ogen hebben. Wat is het doel van de Door middel van het verruimen van beleid voor kaart en welke informatie heb ik nodig? Wat wil ik cultuurhistorisch waardevolle gebouwen, kan het bereiken? aantrekkelijker gemaakt worden te investeren in deze gebouwen. In de provincie Brabant krijgen Heeft u nog andere tips of suggesties? eigenaren van een karakteristieke schuur meer ruimte Ik zou jullie adviseren om een kaart/lijst te maken voor nevenfuncties zoals bedrijfsruimte. Dit is ook waarmee je gemeenten kunt stimuleren. Benoem de een manier om de karakteristieke bouwwerken te aspecten waaraan je moet voldoen om je boerderij- behouden. enbeleid op orde te hebben. Je moet gemeenten handvaten geven zodat ze weten hoe ze met Op dit moment werkt de regel ‘ruimte voor ruimte’ vrijkomende boerderijen om moeten gaan. Bewoners niet meer. Boeren denken dat hun schuren veel geld moeten weten waar ze aan toe zijn. waard zijn, maar dat is niet zo. En de bouwkavels Het is wel belangrijk om meerwerkend te zijn. De die door deze regeling zijn ontstaan, worden door ‘voor wat hoort wat’ mentaliteit werkt vaak goed. Als de crisis bijna niet verkocht. je een tweede woonfunctie op een kavel toestaat, kun je ook van mensen verwachten dat zij hun erf Wat vindt u van het voorstel om een stolpenkaart te goed inpassen in het landschap. ontwikkelen? Vanaf 1 juli 2016 gaat de nieuwe erfgoedwet van In Amsterdam heb je de ordekaarten, waarop kracht. De vergunningen en de omgang met het panden een benummering krijgen. Dat zou ook voor erfgoed vallen dan onder de omgevingswet en de stolpen toegepast kunnen worden. duiding van het erfgoed valt onder de erfgoedwet. Als je echt voorwaarden kunt verbinden aan zo’n Zorg dat je met deze wijziging rekening houdt. kaart, kan het nuttig zijn. Zo’n kaart helpt ook om dingen uit te leggen aan burgers. Bewoners van boerderijen willen weten waar ze aan toe zijn. Wat 105 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

7. Interview met Robbert Jan Wijntjes, ze heel nauw samenwerken om de stolp te onderhou- stedenbouwkundige, stolpeneigenaar den. Dat loopt regelmatig op niets uit. Doe er dan en lid van verscheidene monumenten- vier of meer appartementen in, dan is de mindset en welstandscommissies. van de bewoners anders. De maat en ligging zijn bepalend voor de mogelijk- Locatie: heden van een stolp. En die mogelijkheden moet je Westerbuurt 10, Venhuizen met de dorpsgemeenschap ontdekken, want je moet mensen wel uitnodigen om de mogelijkheden van Aanwezig: een stolp te zien. Wat heeft de gemeenschap nodig? Robbert Jan Wijntjes, Marijke Beek, Marrit van Een dorpshuis, een bibliotheek of een ouderencen- Zandbergen trum? In principe is alles mogelijk in een stolp. Als het idee gedragen wordt door de gemeenschap is U bent lid van verscheidene monumenten- en de slagingskans groot. welstandscommissies en komt vaak verbouwingen van stolpen tegen, wat voor situaties komt u zoal tegen? Het is allemaal maatwerk en bovendien ben ik ‘Soms moet je realis- geneigd om niet naar het object te kijken maar naar de rol van het object in zijn omgeving. Dat komt door mijn achtergrond als stedenbouwkundige. Ik tisch zijn wanneer ben altijd op zoek naar het verhaal van het dorp en ieder dorp is anders. Vandaar dat je niet alleen naar een stolp wel ge- het object moet kijken, maar naar het dorp of de buurtschap. Ik kan wel voorbeelden noemen van sloopt wordt. Niet dingen die ik gezien heb. In West-Friesland worden soms grote stolpen gesloopt, omdat ze als onhandig alles kan behouden beschouwd werden. Mensen woonden liever in een comfortabel nieuwbouwhuis. Er zijn ook gemeenten waar goede initiatieven zijn. blijven, een gebouw Er werden stolpen ingericht als zorgboerderij voor moeilijk opvoedbare jongeren. In de ene gemeente moet zijn toekomst flopt zo’n project en in de andere gemeente floreert het. Het is en blijft mensenwerk. wel verdienen.’

Wat zijn volgens u de mogelijkheden van een stolp? De mogelijkheden zijn enorm, want een stolp is oorspronkelijk gebouwd om meerdere functies in Wat kan de provincie doen voor het behoud van onder te brengen. In principe heb je een vierkant met stolpen? een kap en daaronder kun je doen wat je wilt. De Het doel van de provincie kan zijn om de stolp een stolp is een dankbaar ding en zo moet je hem ook motorfunctie te geven in maatschappelijke en zien, als kans. bedrijfseconomische zin. Het was ooit een heel uniek Ik waarschuw wel voor het splitsen van stolpen. Je en vooral praktisch middel en dat kun je weer moet een stolp niet zonder er goed over na te bereiken. denken in twee wooneenheden splitsen. Mensen De provincie zou brainstormsessies moeten organise- verwachten ruimte en vrijheid en wonen vervolgens ren op plaatsen waar een probleem ontstaat. toch nog samen onder één dak. Bovendien moeten Wanneer een stolp langdurig te koop staat, moet je 106

de betrokken partijen samenbrengen. Ga met dorpsbewoners, beleidsmakers en stolpeneigenaren in gesprek en je zult zien dat er prachtige dingen kunnen ontstaan! Het probleem wordt een kans. Beleidsmakers moeten ervoor waken dat er ongewenste functies aan stolpen toegewezen worden. Je zou de mogelijkheden in het bestemmingsplan moeten inkaderen.

‘Een stolp is een fijne deelbare structuur waarin het vierkant heilig is.’

Wat vind je van het idee van de ordekaart voor stolpen? Knikt, zucht en denkt na. Is duidelijk niet meteen enthousiast. Antwoordt: een database is natuurlijk nooit verkeerd, tegelijkertijd... mensen die in een stolp wonen hechten wel aan hun vrijheid. Het is al heel wat als een stolp als stolp wordt erkend. Wat voor waardes moet je er dan nog aan hangen? Een kaart zou een onderdeel moeten zijn van een groter geheel en dat grotere geheel is volgens mij de zoektocht naar de motorfunctie van de stolp. Wijs op de kaart de locaties aan waar de kansen liggen en waarover we in gesprek moeten gaan.

107 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE 108

IX. Aantallen stolpboerderijen per De telling is gebaseerd op de inventarisatie van gemeente, augustus 2015 vrijwilligers (leden historische verenigingen en particulieren) in de periode 2000-2008, met Aantallen op basis van gegevens Boerderijen incidentele mutaties daarna. Beeldbank Boerderijenstichting Noord-Holland Hierbij is de definitie van de kenmerken van een stolpboerderij als uitgangspunt genomen: een gebouw met piramidaal dak gesteund door vier of 591 Hollands Kroon meer (houten) vierkantspalen. 574 Medemblik Het huidig gebruik, de bouwkundige staat en het 555 Schagen bouwjaar (incl. recentere nieuwbouwstolpen) speelt 379 Koggenland hierbij geen rol. 355 Beemster Ook schuren en (schapen-)boeten met een vierkants- 342 Drechterland constructie zijn in de inventarisatie opgenomen. 316 Texel In de inventarisatie zijn stolpboerderijen geteld zoals 310 Alkmaar die vanaf de openbare weg zichtbaar zijn. 279 Opmeer 270 Bergen 193 Waterland 189 Heerhugowaard 181 Zeevang 145 Zaanstad 143 Wormerland 100 Castricum 78 Hoorn 72 Langedijk 69 Amsterdam 56 Uitgeest 53 Heiloo 48 Den Helder 44 Purmerend 41 Landsmeer 33 Edam-Volendam 31 Heemskerk 21 Oostzaan 15 Enkhuizen 8 Stede Broec 4 Beverwijk

----- 5.495 109 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

X. Stolpboerderijen met een andere stemde hoofdgebouw; herbestemming van bestemming dan agrarische bedrijfs- bijgebouwen als schuren en loodsen (met voering en/of woonbestemming uitzondering van losstaande kapbergen) en activiteiten op het erf zijn niet opgenomen; Situatie augustus 2015 (aangeleverd door de • De bestemming ‘opslag’ en/of autostalling is Boerderijenstichting Noord-Holland/Vrienden van niet opgenomen. de Stolp) • Bij het herbestemmen komt horeca en zorgboerderij relatief veel voor; deze lijst is slechts een • De Noord-Hollandse stolpboerderij is meren- greep; deels gebouwd voor de melkveehouderij en een • Stolpen die in zijn geheel tot woonhuis zijn schoolvoorbeeld van de klassieke eenheid van herbestemd (meest voorkomende vorm van functie, constructie en vorm. herbestemming) zijn niet opgenomen. • Een herbestemde stolp zou in het exterieur in • Het overzicht biedt niet de pretentie van hoofdzaak niet wezenlijk moeten afwijken van volledigheid; bovendien veranderen situaties een stolp met een (vroegere) agrarische functie. frequent. • Het stolpdak is als beeldbepalend silhouet in het • Opmerking: bij het merendeel van de nieuwe landschap een zeer kwetsbaar onderdeel bij bestemmingen is een woongedeelte intact een verbouwing tot herbestemming; matiging bij gebleven. aanbrengen lichttoetreding. • De stolp is ook woning; de meest ideale vorm van herbestemming is één woonfunctie voor het Abbekerk Marionettentheater Ella Snoep geheel; vanwege de gemiddelde inhoud is Dorpsstraat 69, 1657 AC daarbij tevens bijvoorbeeld een kantoor-aan-huisfunctie mogelijk. Amsterdam-Kadoelen Reclame-/ Ontwerpstudio • Grotere stolpen, van meer dan 16x16 gevel- Kadoelenweg 306, 1035 NK lengte of dubbele stolpen (met meer dan 1 vierkantsconstructie), kunnen, behalve voor Barsingerhorn Concertzaal/B&B andere functies ook geschikt gemaakt kunnen Heerenweg 21,1768 BD worden voor splitsing in meerdere wooneenheden/appartementen. Bergen Secretariaatskantoor Boerderijenstichting • Bij herbestemming is de aanpassing van het erf Schapenlaan 20, 1862 PW van groot belang. Zorgvuldige aandacht voor het behoud van de karakteristieke indeling en Heiloo Kantoor Betsy’s Hof soort beplanting alsmede van karakteristieke Kennemerstraatweg 434, 1851 BL bijgebouwen. Venhuizen Assurantiekantoor Lijst van voorbeelden, geselecteerd op basis van Kerkweg 2, 1606 AR deze criteria: • Herbestemming van historische stolpen, geen Bergen Assurantiekantoor nieuwgebouwde stolpen; Dorpsstraat 88, 1861 KZ • Het exterieur is in vergelijking met het exterieur van de aanvankelijke agrarische bestemming Hippolytushoef Assurantiekantoor niet wezenlijk gewijzigd; Elft 42, 1777 AD • De nieuwe bestemming beslaat een substantieel deel van het interieur van de stolp; Heerhugowaard Assurantiekantoor • De geselecteerde objecten vormen het herbe- Middenweg 9, 1703 RA 110

Oosthuizen Advocatenkantoor Hippolytushoef Museum Allerhande Oosteinde 81, 1474 ME Noordburenweg13, 1777 NB

Zwaag Accountantskantoor De Waal Cultuurhistorisch Museum Keern 213, 1689 PB Hogereind 6,1793 AG

Hoogwoud Kantoor Stroe (Wieringen) Wieringer Eiland Museum Jan Lont Herenweg 48, 1718 AG Stroeerweg 39, 1777 NE Hippolytushoef

Bergen Tandartspraktijk (Was Smederij) Winkel Bedrijfsmuseum Spaansen St.Antoniusstraat 1, 1861 LD Scheidersweg 6, 1731 LX

Koedijk Tandartspraktijk Aartswoud Rundveemuseum Kanaaldijk 221, 1831 BE Schoolstraat 43, 1719 AT

Hem Tandartspraktijk Hoogwoud Timmerwerkplaats Hemmerbuurt 56, 1607 CK Koningspade 23, 1718 MN

Zuidoostbeemster Tandartspraktijk Amsterdam Timmerbedrijf (In Kapberg) Nekkerweg 66, 1461 LE Broekergouw 24, 1027 AH

Westerblokker Tandartspraktijk Westerhout Limmen Cultureel Centrum Vredeburg Westerblokker 125, 1695 AL Dusseldorperweg 64, 1906 AL

Heerhugowaard Juwelierswinkel Grootschermer Galerie-Beeldentuin Nic Jonk Middenweg 192, 1701 GG Haviksdijkje 5, 1843 JG

Hoogwoud B&B, Verkeersmuseum Controversyfarm Middenbeemster Galerie Groene Poort Koningspade 36, 1718 MP Middenweg 124, 1462 HK

Hoogwoud Museumboerderij Westfrisia Bergen Galerie Schlessart Koningspade 31, 1718 MP Voert 18a, 1865 PE

Middenbeemster Museumboerderij Westerhem Schoorl (Groet) Atelier/Galerie Harrie Kuyten Middenweg 185, 1462 HJ Heereweg 305, 1873 GC

Callantsoog Museumboerderij Tante Jaantje De Rijp Atelier/Galerie Lense Elzinga Dorpsplein 33, 1759 GM Kerkstraat 1, 1483 BM

Schagen Museumboerderij Vreeburg Venhuizen Atelier Mohlmann Loet 14, 1741 BR Westerkerkweg 61, 1606 Bb

Zuidermeer Museumboerderij De Anloup Starnmeer Atelier/Conferentie-Workshopruimte Koggeweg 3, 1652 PC Buitenplaats Starnmeerdijk 1, 1488ag 111 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

Julianadorp Atelier/Galerie ’T Tiende Kind Enkhuizen Zorgboerderij Langevliet 17, 1788bd Noorderweg 15, 1601pl

Landsmeer Atelier Pottenbakkerij Sijbekarspel Zorgboerderij Zuideinde 26, 1121cc Westerstraat 8, 1655la

Middenbeemster Architectenbureau Zunderdorp Zorgboerderij/Cursus-Natuureducatie- Middenweg 189, 1462 Hm centrum ‘Stadshoeve’ Zunderdorpergouw 29, 1027at Westerland (Wieringen) Architectenbureau Warder Zorgboerderij Artemis Varkensgrasweg 3-5, 1778je Ijsselmeerdijk 12, 1473pp

Opmeer Openbare Bibliotheek Julianadorp Zorgboerderij Franciscushoeve Breestraat 15, 1716da Callantsogervaart 7, 1788ps

Zuidschermer Kerk Broedergemeenschap Hoogwoud Zorgboerderij Jonkers Zorg Westdijk 35, 1847lh Herenweg 105, 1718ad

Opperdoes Schoonheidssalon Hoogkarspel Zorgboerderij Branderhoeve Gouw 7, 1674ng Streekweg 148, 1616am

Markenbinnen Schoonheidsinstituut Nieuwe Niedorp Zorgboerderij-Groepsaccomodatie Dorpsstraat 51, 1536ae Terdiek 20, 1733je

Purmerland Huid-En Voetverzorging Wormer Zorgboerderij Watervliet-B&B-Vergaderfaci- Purmerland 106, 1451mj liteiten Engewormer 28, 1531mx Westbeemster Massagesalon-Relaxcentrum Wormerweg 21, 1464nb Den Hoorn Texel Zorgboerderij/Biol-Dynamische Produkten Novalis Wadway Kapsalon De Lange Regel Hoornderweg 46, 1797ra Waday 33, 1715 Gx Hoorn Zorgboerderij Verstandelijk Gehandicapten Wognum Kapsalon ‘Vlindertuin’ Oosteinderweg 32, 1687ad Lageweg 16, 1695gl

Egmond Aan Den Hoef Biol-/Geiten-/Zorgboerderij Hobrede Camping, Boerengolf De Klompenhoeve Hobrede 16, 1477eh Hoeverweg 7, 1934pk Oostwoud Natuurkampeerterrein Veerhof Middenbeemster Zorgboerderij Vereweg 4, 1678hw Middenweg 190, 1462 Hm Aartswoud Boerengolf Manuelhoeve Oterleek De Hulst Zorgboerderij Schoolstraat 37, 1719at Noordschermerdijk 5, 1842el 112

Middenbeemster Kaasboerderij Uitentuis Zuidschermer Pension Prins Hendrik Middenweg 93, 1462he Boekelerweg 3, 1847lj

Lisserbroek Kaasboerderij Van Dorp Petten Pension Lisserweg 481d (Landgoed Olmenhorst) Zuiderhazedwarsweg 1, 1755lh

Den Burg Kaasboerderij Wezenspijk Oosthuizen Pension Zonneweelde Hoornderweg 29, 1791 Pm Oosteinde 87, 1474me

De Weere Kaasboerderij Koopman Schoorl (Hargen) Restaurant De Bokkesprong Tropweere 22, 1661 Bp Heereweg 337, 1873 Gc

De Weere Kaasboerderij Spil Stompetoren (Vml) Gemeentehuis Schermer Tropweere 10, 1661bp Noordervaart 99, 1841gb

Katwoude Kaasboerderij Irenehoeve Venhuizen (Vml) Gemeentehuis Venhuizen Hoogedijk 1 Westeinde 5, 1606cz

Purmerend Kinderboerderij Burgerbrug Antiekzaak De Ooienbargh Leeghwaterpark 4, 1445ra Grote Sloot 137, 1754jd

Zuidschermer Kinderopvang Zwaag Antiekhandel Maria Hoeve Zuidervaart 18, 1846lj Dorpsstraat 148, 1689gc

Grootebroek Kinderhuis De Schuilhoeve (In Vml Schoorl Hospice De Bregthoeve Weeshuis+Stolp) Voorweg 55, 1871 Ll Zesstedenweg 159, 1613jc Schoorl Aagtdorp Paardenstalling (In Gehele Stolp) Noordbeemster Boerenkamerhotel Spitsbergen Duinweg 133, 1871 Ah Schermerhornerweg 3, 1463pd Castricum Paardenmotel Hoeve Nooitgedacht Purmer Boerenkamerhotel Leeuwendaal Kramersweg 2, 1901np Oosterweg E16, 1481ap Bergen Dierenkliniek (In Kapberg) Starnmeer Boerenkamerhotel Natteweg 2d, 1862cx Starnmeerdijk 31, 1488ah ’T Zand Dierenartspraktijk De Waal Hotel Rebecca Korte Belkmerweg 24, 1756cc Hogereind 39, 1793ae Bergen Garagebedrijf Den Hoorn Hotel Opdiek Breelaan 52, 1861gg Diek 10, 1797ab Andijk B&B Burgervlotbrug Hotel Knokkel 100, 1619 Ax Rijksweg 10, 1754eb 113 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

Broek In Waterland B&B Schoorl Recreatieboerderij (Kapberg) Laan 38/40/42, 1151ab Heereweg 322a, 1871gm

Twisk B&B Maggie’s Heritage Schoorl Recreatieboerderij Bennemeersweg 21, 1676el Houtendijk 20, 1871gn

Benningbroek B&B Westfriese Hof Schoorl Recreatieboerderij Oosterstraat 12, 1654jj Jaagkade 3, 1871pm

Schoorl (Groet) B&B Schoorl Camping Jamarco Hargerweg 5, 1871pj Voorweg 47, 1871cl

Westerblokker B&B De Koningshoeve Overleek Camping De Boerenhemel Westerblokker 48, 1695ah Overleek 13, 1141pd

Westwoud Petit Hotel B&B La Normande Den Burg Kampeerboerderij Immetjeshoeve Binnenwijzend 66,1617kw Westerweg 20, 1791ph

Zuiderwoude B&B Uitgeest Kampeerboerderij Dorpsstraat 74, 1153pe Stierop 1, 1911ng

Schoorl Winkel (Was Bakkerswinkel) Den Hoorn Kampeerboerderij Heereweg 170, 1871en Stolpweg 35, 1797aw

Castricum Bloemenwinkel Schoorl Groepsaccomodatie Dorpsstraat 11, 1901eh Heereweg 128, 1871em

Nieuwe Niedorp Bloemenwinkel Pimpernel Den Burg Restaurant Theodorahoeve Dorpsstraat 158, 1733ar Kogerstraat 26, 1791es

Landsmeer Wereldwinkel Klaverhof Den Burg Restaurant Catharinahoeve Noordeinde 145, 1121ak Rozendijk 17, 1781pc

Bergen Winkel Marskramer Heerhugowaard Restaurant D’olifant Kerkstraat 5, 1861kr Middenweg 55, 1703rb

Wognum Apotheek Hoorn Eetcafe De Overkant Raadhuisstraat 1 Venneweg 1

Egmond Aan Zee Boetiek Akersloot Cafe-Restaurant ’T Hoorntje Achterom 1, 1931es Kerklaan 20, 1921 Bl

Callantsoog Boetiek Akersloot Cafe-Restaurant De Vriendschap Dorpsplein 16, 1759gk Kerklaan 18, 1921 Bl 114

Wadway Cafe-Restaurant-Dancing De Vriendschap Wervershoof Boetiek Wadway 22, 1715 Gz Dorpsstraat 212, 1693al

Bergen Dancing-Disco Cha Cha Zuiderwoude Fotostudio Karel De Grotelaan 6, 1861kj Dorpsstraat 52, 1153pe Wogmeer Cafe-Partyzaal Wogmeer 59, 1711sw Hem (De Hout) Showroom Zonweringartikelen De Hout 16, 1607hc Oude Niedorp Restaurant-Partyzaal Verlaat 1, 1734jn (Geen Verdere Gegevens Bekend): Hippolytushoef Meubelzaak-Showroom Twisk Restaurant Twiskerslot Dorpsweg K159, 1671gk Hem (De Hout) (Nr.56?) Kinderspeelplaats

Schoorl Restaurant De Bokkesprong (Vermeldenswaard Vanwege Bijzondere Status): Heereweg 337, 1871gc Wieringerwaard Polderhuis (Vh),Gemeentehuis (Vh), Oudheidkamer Hippolytushoef Chinees Restaurant Noordzijperweg 35 Elftstraat 17, 1777cj

Nieuwe Niedorp Chinees Restaurant Dorpsstraat 21, 1733ad

Bergen Oosters Restaurant Breelaan 1, 1861 Gc

(Adressen Op Basis Van Informatie Uit 2001; De Situatie Kan Inmiddels Veranderd Zijn):

Edam Garagebedrijf Matthijs Tinxsingel 7-8, 1135wx

Ursem Kapsalon Walingsdijk 133, 1533rr

Andijk Smederij Buurtje 2, 1619jr

Castricum Verlichtingsbedrijf Hogevoort 4, 1901as

Spierdijk Technisch Bedrijf Prata Caroli Spierdijkerweg 101-102, 1641lw

Hoogkarspel Ruitersportzaak Streekweg 160, 1616am 115 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND BIJLAGE

XI. GESLOOPTE STOLPEN IN DE PERIODE Gesloopt voor zorgboerderij in stolpvorm 2010 T/M 2014 2010 Zuidermeer, Zuidermeer 36 Gesloopt voor nieuwbouw-woonstolp 2010 Wijdewormer, Zuiderweg 2011 Oterleek, Noordschermerdijk 4 2009-10 Onderdijk, Dirk Bijvoetweg (Na Brand) (Voor 2 Woonstolpen) 3 2010 Zijdewind, De Weel 2 2010 Schoorl, Heereweg (Was Restaurant) 2010 Middelie, Middelie 42 Gesloopt voor stolploos woonhuis/infra- 2010 De Stolpen, Belkmerweg 140 structuur/bedrijventerrein e.d. ‘Stolpwijk’(Aanpassing N9) 2010 ’T Zand, Korte Belkmerweg 21 (Na Brand) 2010-11 Alkmaar, Boekelerweg 13 2011 Callantsoog ‘Karnemelksplaats’(Na Brand) 2010-11 Alkmaar, Boekelerweg 15 2011 ’T Zand, Korte Ruigeweg (‘Zandwijk’) 2010-11 Alkmaar, Boekelerweg 16 (Na Brand) 2010-11 Alkmaar, Boekelerweg 17 2011-12 Hoogwoud, Koningspade 28 2010-11 Alkmaar, Boekelerweg 19 2011-12 Tuitjenhorn, Dorpsstraat 18 (allen voor bedrijventerrein) 2012 Starnmeer, Starnmeerdijk Voor Woonhuis/ 2010-11 Alkmaar, Nijenburghweg 8 Cursus-Conferentieruimte 2010 De Koog (Voor 2 Recreatiewoningen) 2012 Valkkoog, Valkkogerweg 49 2010 Hippolytushoef, Gemeenelandsweg 2012 Binnenwijzend 100 (Na Brand) (Voor Woonhuizen) 2012 Opmeer, Breestraat 20 2010 Heerhugowaard, Groeneweg 2012 Venhuizen, Zuiderdijk (Na Brand) (Voor Landhuis) 2012 Krommenie, Busch En Dam 2011 Bergen, Bergerweg 80 (Voor Woonhuis) (Was En Voor Kapberg) 2011 Den Hoorn, Stolpweg (Voor Wooncomplex) 2013 Wervershoof (Na Brand) 2011 Bergen, Bergerweg 88 (Voor Woonhuis) 2013 Oostwoud Dorpsstraat 69 (Voor Complex 2011 Schoorl, Omloop 11(Voor Woonhuis) Met 2 Stolpen) 2011-12 Neck, Noorderweg (Voor Dorpshuis) 2013 Warmenhuizen, Dorpsstraat (Was En Voor 2012 Wijdenes, Zuideruitgang Winkelpand) ‘Verzetsboerderij’(Voor Verzetsmonument) 2014-15 Zuidschermer, Zuidervaart 149 (Plan) 2013 Moerbeek, Moerbeek 48 2014 Hensbroek, Oudelandsdijk 16 2013 ’T Zand, Groteweg 18 (Nieuw Onbekend) 2014 Schoorl, Heereweg 2013-14 Middenbeemster, Rijperweg 114 (Was En Voor Kapberg)(Na Brand) (Voor Woonhuizen) 2014-15 Uitgeest, Stierop 3 2014 Den Hoorn 2014-15 Hoogwoud, Koningspade 13 (Voor Kerkelijk Centrum En Woonhuizen) Onb. Edam, Monnickendammer Jaagweg 4 2014 Haringhuizen, Dorpsstraat 27 Onb. Zijdewind (Was Cafe) (Voor Woonhuizen) (Woonstolp Met Kantoor In Kapberg) 2014 Zwaagdijk-West Nr.Onb.1 Onb. Heerhugowaard, Oostdijk 59 (Voor Aanleg Westfrisiaweg) 2014 Zwaagdijk-West Nr.Onb.2 27 (Voor Aanleg Westfrisiaweg) 2014 Binnenwijzend 102 (Voor Aanleg Westfrisiaweg) 2014-15 Castricum, Hoeve Nooitgedacht 116

(Voor 3 Woonhuizen) 2014 Limmen, Oosterzijweg Onb. Hobrede 2014 Burgerbrug, Grote Sloot 107 (Voor Woonhuis 2 Onder 1 Kap) 2014 Hoogwoud, Gouwe 37 (Brand) Nom. Hobrede 35 2014 Oosterland, Akkerweg (Brand) (Voor 6 Nieuwbouwwoningen) 2014 Berkhout, Oosteinde 30 2014 Tuitjenhorn, Dorpsstraat 22 26 (Onderdeel Garage) 2014 Tuitjenhorn, Kalverdijk 91-93 (Brand) 2014 Zwaag, Dorpsstraat (Brand) Gesloopt, nieuwe situatie niet bekend 2014 Berkhout, Oosteinde (Brand) Onb. Winkel, Dorpsstraat 2010 De Koog, Kogerstraat,Theodorahoeve Onb. Edam, Oorgat 2010 Anna Paulowna (Brand) 2010 Waarland, Kerkstraat (Brand) 42 2010 Julianadorp/Den Helder Rijksweg ‘Anna Hoeve’ 2010 Julianadorp/Den Helder Rijksweg Gesloopt zonder verdere bekende ‘Huize Humor’ gegevens 2010 Den Burg 2010 Lutjebroek, P.J.Jongstraat 200 Heerhugowaard 2010-14 Alkmaar, Groeneweg 52 Assendelft 2010-11 Schoorldam, Damweg 73 Assendelft (Vanwege Aanpassing N9) Schagen 2010-11 Schoorldam, Damweg 75 Wervershoof (Vanwege Aanpassing N9) Wervershoof 2011 Callantsoog, Zandweg (Brand) Wijdenes 2011 Hoogkarspel, Streekweg 1 2011 Texel ‘De Leemkuil’(Brand) 7 2011 Avenhorn,West 3 2011 Stompetoren, Noordervaart 93 2012 Westwoud (Brand) 105 Totaal 2012 Wijdewormer, Noorderweg 106 ‘Eikenhof’ 2012 Heiloo, Pastoor Van Muyenweg 2 2012 Berkhout Het overzicht is gebaseerd op informatie van de 2012 Den Burg Disco J’elleboog (Brand) Boerderijen Beeldbank en bij de Boerderijenstichting 2013 Hem, De Hout 64 aanwezig archiefmateriaal en pretendeert geen 2013 Hippolytushoef, Polderweg (Brand) volledigheid. 2013 Heerhugowaard, Jan Glijnisweg (Brand) 2013-14 Hem, De Hout (Stolpschuur) 2014 Opmeer, Middelweg (Stolpschuur) 2014 Heemskerk 2014 Hoogwoud, Herenweg 98(Stolpschuur) 2014 Oudesluis, De Akker 12 2014 Sint Maartensvlotbrug, Sluiskade 2014 ’T Zand, Korte Belkmerweg(Brand) 2014 Tuitjenhorn, Kalverdijk (Brand) 117 KANSEN VOOR DE STOLP IN NOORD-HOLLAND MOOI NOORD-HOLLAND

NOTEN BEELDEN

1. Provincie Noord-Holland, ‘Offerteaanvraag • Gemeente Amsterdam, Overzicht bedreigingen en mogelijkheden voor http://maps.amsterdam.nl/ordekaart de bescherming en het behoud van waardevolle p. 58 onder stolpboerderijen Noord-Holland’, 2015 • Melanie Balledux: p. 45 linksonder en rechtson- 2. Alterra, Vrijkomende agrarische bebouwing in der, 49, 52 linksonder en rechtsonder, het landelijk gebied, in opdracht van Innovatie- 55 rechtsonder netwerk Utrecht, 2014, Bijlage I • Marijke Beek: p. 19 boven, 22 linksonder en 3. Daalhuizen, F., Nieuwe bedrijven in oude rechts onder, 30 boven, 35 linksboven, boerderijen, Eburon 2004, Stolpenprijs 2013, 38 boven, 39 onder, alle foto’s pp. 106-108 p. 6 • BOA bouwkundig ontwerp en advies, p. 32 4. Van Paridon & De Groot, Erven en landschap in • Boerderijenstichting Noord-Holland/Vrienden verandering, in opdracht van PARK, 2013 van de Stolp: Omslag, p. 7-8, 9, 13, 15, 19 5. Nancy Arkema, Leegstand op het platteland, linksonder, 22 boven, 23 boven, 27, 35 onder, deel 1 Verkenning van de opgave, in opdracht 38 linksonder en rechtsonder, 39 boven, 41-42, van het College van Rijksadviseurs, 2014, p.7 43 boven en onder, 45 boven, 48 boven en 6. https://www.monumenten.nl/onderhoud-en-res- onder, 52 boven, 55 boven en linksonder, tauratie/subsidie-voor-herbestemming/subsi- 61 onder, 65, 67-68 die-aanvragen • Jan-Richard Kikkert: p. 35 rechtsboven 7. Architectuur Lokaal, Stolpenprijs, 2013, p. 6 • Maarten Koning: p. 12, 17-18 8. Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit, Erven • Provincie Noord-Holland, Informatiekaart en Landschap in verandering, 2013, p. 42 Landschap en Cultuurhistorie: p. 58 boven 9. http://herbestemmingnoord.nl/ • Van Paridon en De Groot, Erven en landschap 10. http://www.werelderfgoed.nl/system/files/ in verandering, 2013: p. 19 rechtsonder downloads/stap-voor-stap-handout.pdf • Bas Schout: p. 61 boven, 63 • Marrit van Zandbergen en Merijn Groenhart: tabellen p. 23 onder, 30 onder, 33 118

COLOFON

Bij dit onderzoek heeft MOOI Noord-Holland samengewerkt met diverse partijen: De Boerderijen- stichting Noord-Holland/Vrienden van de Stolp, Melanie Balledux monumenten & vastgoed advies, Marijke Beek cultuurhistorie, Van Zandbergen Erfgoed & Educatie.

Onderzoeksteam Mw. drs. Dorine van Hoogstraten (projectleiding en redactie) Mw. ir. Melanie Balledux Mw. drs. Marijke Beek Dhr. Mart Groentjes Mw. Ana van der Mark MA Dhr. drs. Ing. Jef Mühren Dhr. Henk de Visser Mw. Marrit van Zandbergen MA

Kaarten SCHOUT rv&b | Bas Schout

Vormgeving Toprapport | Merijn Groenhart

Alkmaar, december 2015 MOOI NOORD-HOLLAND

Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar

T 072 520 44 59 [email protected] www.mooinoord-holland.nl