Mała Monografia Miejsc Pamięci Narodowej Gminy Karsin
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 SPIS ZAWARTOŚCI Ni P - n .OH h TECZKI 2 A / . r . T . h 3 . 1 a M Q . £ . Q q & . ............................................ I./l. Relacja Ji v 5" I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ^ ó , ' ' ^ 1./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora — "II. Materiały uzupełniające relację S ~ ^ L III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora J<L ^ ^ M *» Ł. III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. —- 1II./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945)^ 4% $ Ą~ 1$ III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 —■ III./5. Inne ...— IV. Korespondencja yf]. ............................................Jui t & ^ Z), e ta b :.. € 5 .^ V .............................k: i. A ........A. ^ :..............5.................‘Ź,. A % V. Nazwiskowe karty informacyjne f/o.% VI. Fotografie ct^A ojj I \jjQM) \ Y A 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 skim, nie zdradził nikogo, c h o Cichy bohater ciaż wiedział dużo - popełnił samobójstwo aby inni mogli Pragnę opisać (prawdopo Leon Grot w latach żyć. (powiesił się w celi więzien dobnie dotychczas nic nagłoś 1940-1943 ukrywał się m.in. nej). Ostatnie dni życia L e o n a niony znane mi z autopsji, w domu moich rodziców Grota są mi znane, gdyż w tym niektóre dane z okresu okupacji w miejscowości Przytamia - czasie "przebywali” w więzie - dotyczące Leona Grota. Jego były pow. Chojnice. Ze względu niu śledczym w Starogardzie nazwisko wymienia Konrad na jego podeszły już w ó w c z a s Gdańskim, moja Matka (więź niarka obozu koncentracyjnego Ciechanowski w swej książce wiek (około 50 lat), w n a s z y m domu przebywał przeważnie w Stutthofie - w okresie od VIII (str.361) "Ruch Oporu na P o w okresie zimy. W tym czasie (43 r. do IV/45) dwóch braci, morzu Gdańskim 1939-1945”. był on moim - działającym szwagier i jeden kuzyn. Jeden Z zapamiętanych przeze w konspiracji nauczycielem. L e zbrad oraz kuzyn jeszcze żyją. mnie - związanych z L e o n e m on Grot był członkiem oddziału Nazwisko L.Grot figuruje Grotem faktach i zdarzeniach partyzanckiego, którego w Kościerzynie, na tablicy p o pragnę podać, że do napaści d o w ó d c ą był por. Jan Szalewski ległych i z a m o r d o w a n y c h w 1939 r. Niemiec hitlerowskich pseud. ”Sobol” . w okresie okupacji - nauczycieli na Polskę, Leon Grot był n a u W dniu aresztowania, gesta z tego terenu. czycielem w jednej z wiosek n a po znalazło min. u Leona G r o W i a d o m o mi, że w szpitalu terenie pow. Kościerskiego. ta podrobiony » fałszywy aus- sanatoryjnym w miejscowości Wiadomo mi, że był członkiem weiss, wystawiony na nazwisko Dzierżążno - położonym na tra Polskiego Związku Z a c h o d Augusta Reszke. Wiadomo mi, sie Kartuzy - Żukowo, pracuje niego. Sądzę, że Leon Grot że ausweiss ten Leon G r o t jako lekarz bratanica lub siost ukrywał się od września 1939 r., otrzymał w naszym d o m u rzenica Leona Grota. W y do dnia aresztowania przez ges rodzinnym. mieniona zapewne może podać tapo, które miato miejsce w sier Leon Grot, pomimo ok bliższe dane z życij)i i działal pniu 1943 r., u rodziny S z y c ó w rutnego torturowania w czasie ności bohatera. w Przytami. śledztwa w Starogardzie G d a ń Franciszek Kozłowski 14 C5VfV*f *ab ib ' Listy do redakcji ł n .x»i - 0'>>l0 'i, \ 9 9 5 -**, V Pasterka nom. j Melchior Wańkowicz, w swej mordowania Rodziny Lizakow książce "Walczący GryF’ - w pod skich, był fakt udzielenia przez tytule Zaczęło się od duszpasters nich pomocy - mówiącym po pol twa, na podstawie przeprowadzo sku rzekomym trzem party nego wywiadu z mieszkającym zantom, którzy w rzeczywistości I i pracującym jako kapłan po 1945 byli prowokatorami i członkami | r. w Kanadzie, ks. Franciszkiem Oddziału Jagdkommando, j Woloszykiem, opisuje pasterkę, mającego swoją siedzibę w miejs j która w noc Bożego Narodzenia cowości Wiele, oddalonej od | - 24 grudnia 1939 r. została od- Kniei około 5 km. ; prawiona w miejscowości Przyta- Dla uczczenia pamięci co naj rnia, a raczej na pustkowiu na mniej 12 osób zamordowanych leżącym do tej wsi, o nazwie Knie przez Jagdkommando, na trasie ja - znajdującym się nad jeziorem do Wiela w latach ”70” postawio Wdzydzkim. ny został pomnik. Zbiorowych Melchior Wańkowicz podaje, mogił i pomników - śladów hit że potrzebne szaty liturgiczne, zo- lerowskiej okupacji w Wielu jest staly "wypożyczone” z zakrystii więcej. Kościoła Parafialnego we Wielu. W okresie lata 1994 r. odwi- Stwierdza również, że odbyta dziłem swoją rodzinną wieś Przy- w Kniei - w grudniu 1939 r. tamię. Dofeilem również na pust Pasterka była pierwszym na kowie Knieja, gdzie niestety nie bożeństwem zorganizowanym znalazłem chociażby skromnej ta w konspiracji przez ks. Woloszy- blicy upamię ka. tniającej odbytą tam w 1939 r. W Pasterce brało udział około Pasterkę. Jest to istotne również 8® osób. Mszę Świętą odprawił i z tego względu, że Przytarnia oraz religijno - patriotyczną ho w coraz większym stopniu staje milię wygłosił ks. Franciszek się miejscowością letniskową. Wołoszyk, który w okresie oku Franciszek Kozłowski pacji hitlerowskiej był kapelanem w partyzantce na terenie Kaszuł^. P.S. a/ Wiadomo mi, że ostatnio Jako biorący udział w tej fsk i , wydana została książka autorstwa Iwówczas 11. letni chłopiec/, JózeFa Milewskiego oraz JózeFa oprócz tego co pisze M. Wańko Weltrowskiego p.t. ”Ks. gen. bryg. wicz, pragnę dodać, że została Franciszek Jan Wołoszyk "Ko ona zorganizowana w pomie nar”. szczeniach rolnika Józefa Lizako- b/ Znane jest mi nazwisko, adres wskiego. Rodzina Lizakowskich i teleFon mieszkającej w Bydgoszczy z Kniei, nie doczekała wyzwole osoby (kobieta w wieku 82 lata), nia. Józef Lizakowski, jego córka która była świadkiem rozmowy Apolonia i syn Franciszek oraz z w/w prowokatorami. Przed aresz osoba chyba o nazwisku Jankow- towaniem z dwiema małymi ski, zostali ^zamordowani przez wówczas córkami udało jej się Jagdkommando. Powodem za zbiec. 15 16 17 18 19 i Sztutowo 1991*05,7 UUKK (IM STU T T II o r Odznaczone Krzyżem W KSC TU TO WIR Komandorskim Ordern Odrodzenia Polski L.dz./5^/360/94 8 2 -i 10 Sztutowo woj. elbląskie lei. 353 Pan Oddział Mnzenm Stnttho! Franciszek KOZŁOWSKI 81-703 Sopot ul. Marcinkowskiego 14 nL Kościuszki 63 6 5 - 2 0 0 JAROCIN lei. 51-80-47 Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie stwierdza, że w materiałach dokumentalnych tutejszego Archiwum są następujące dane o niżej wymienionym więźniu b. obozu koncentracyjnego w Stutthofie: f KOZŁOWSKA Helena ur. 21.5*1887, dostarczona została do KL Stutthof w dniu 22.10.1943r« W obozie oznaczona numerem 26 152. Brak danych w częściowo zachowanych materiałach dokumentalnych, dotyczących końcowego pobytu w KL Stutthof, Innych danych o w/w Muzeum nie posiada. PODSTAWA informacji: 1-111-47 890 Teczka akt personalnych, I-11-18 Księga kobiet za 1943r. /ka/ 20 Sztutowo 1991.05 *7 y y MUZ 15 IIM ŚTUTTII IIP Odznaczone Krzyżem W SZTUTOWU? Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski L.dz /561/91 82,-110 Sztutowo wo}. elbląskie tel. 353 Oddział Muzeum Stutthof c — ....... 81-703 Sopot tanciszek KOZŁOWSKI uL Kościuszki 63 Marcinkowskiego 14 tel. 51-80-47 65-200 J A R OCII Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie stwierdza, że w materiałach dokumentalnych tutejszego Archiwum są następujące dane o niżej wymienionym więźniu b« obozu konc entrący j engo w Stutthofiei ORLIKOWSKI Dominik ur* 8*10.1909r» «• Teofila i Heleny# aresztowst 31*5*1944r, dostarczony został do EL Stutthof w dniu 10*6,1944r przez Stapo Gdańsk. W obozie oznaczony numerem 36 667 jako więzie polityczny* Brak danych, w częściowo zachowanych materiałach do kumentalnych, dotyczących końcowego pobytu w EL Stutthof, Innych danych o w/w Muzeum nie posiada* PODSTAWA informacji: I-III- 11 542 Teczka akt personalnych więź ni /ka/ 21 22 Mała monografia miejsc pamięci narodowej gminy Karsin. Aleksander Łosiński IV rok hist.zaocz. 23 I.Wstęp. Okres II wojny światowej był dla ludności polskiej okresem licznych prześladowań. Dotyczy to także Pomorza Gdańskiego, którego ludność była narażona na naciski nie tylko z jednej strony. Hitler przyłączając, na mocy dekretu z 8 października 1939r. te tereny bezpośrednio do Rzeszy1^ chciał zupełnie wyeliminować z nich żywioł polski. Nie^ podpisanie niemieckiej listy narodowościowej grpoziło represjami w postaci wysiedlenia, zesłania do obozu czy na roboty. Podpisanie łączyło się z nieuchronnym powołaniem do wojska niemieckiego, a przecież chyba nieliczni mieszkańcy, zawężając ten problem do terenów gminy Karsin ,mieli jakikolwiek interes i cel w wspieraniu wroga. Zdecydowana większość tych którzy listę podpisali traktowała to jako formę ratowania swoich bliskich czy siebie. Stąd liczne dezercje powałanych w ten sposób z armii niemieckiej i konieczność ukrywania się z wstępowaniem "nowych Niemców” do partyzantki włącznie. Szerzej o niemieckiej polityce narodowościowej na tych terenach można przeczytać np. w książce Donalda Steyera^pt. "Eksterminacja Ludności polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945" lub Włodzimierza Jastrzębskiego i Jana Szi1inga,"Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1 9 39 - 1 9 4 5 "\ Z drugiej strony tereny Pomorza Gdańskiego^ (a szczególnie samego Gdańska) były traktowane często przez wyzwalające je oddziały radzieckie jako tereny już niemieckie, o przeważającym żywiole niemieckim. Stąd zdarzające się przypadki do końca jeszcze nie zbadane i opisane, represje ze strony wyzwalających woj sk. Pierwsze straty wśród ludności gminy Karsin, czy też osób związanych poprzez urodzenie, pracę itp. z tymi terenami, nastąpiło już we Wrześniu 1939r, czli w okresie wojny obronnej Polski. Do początków 19£9r. trwała na całości terytorium kraju akcja mająca na celu wyeliminowanie inteligencji polskiej. Polegała ona na likwidowaniu tych którzy swoim wykształceniem czy działalnością na rzecz Polski mogłi zagrażać akcji germanizowania i podporządkowywania sobie tych terenów przez Niemców. Akcja ta szczególnie nasilona była na Pomorzu Gdańskim2^. Również na terytorium naszej gminy znajdują się ś1ady tej akcj i.