Argumenta Historica Nr 2/2015
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
NAUKOWE KoŁo DOKTORANTOW HlSToRlI UN IWERSYTETU G DAN SKIEGO ARGUNĄEI\TTA HISTORICA NR 2 WYDAWN ICTWO UN IWt RSYTL TU CDANSKI FCO Kolegium redakcyjne Wojciech Podjacki (przewodniczący), Cezary Wołodkowicz, Jagoda Załęska-Kaczko (sekretarz) Redaktor naukowy dr hab. Anna Paner Recenzenci tomu prof. dr hab. Marek Andrzejewski, dr hab. Grzegorz Berendt, dr Andrzej Drzycimski, dr Jacek Friedrich, dr hab. Igor Hałagida, dr hab. Arnold Kłonczyński, dr hab. Sławomir Kościelak, dr hab. Krzysztof Lewalski, dr hab. Gabriela Majewska, dr Karol Nawrocki, dr Michał Pawleta, prof. dr hab. Stanisław Roszak, mgr Kalina Skóra, prof. dr hab. Tadeusz Stegner, dr hab. Tomasz Torbus, prof. dr hab. Tadeusz Żuchowski Redaktor Wydawnictwa Dorota Zgaińska Projekt okładki Andrzej Taranek Skład i łamanie Maksymilian Biniakiewicz Publikacja sfinansowana ze środków Funduszu Innowacji Dydaktycznych UG ©Copyright by Uniwersytet Gdański Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ISSN 2353-0839 Naukowe Koło Doktorantów Historii UG, Wydział Historyczny, ul. Wita Stwosza 55, 80-952 Gdańsk e-mail: [email protected] www.argumentahistorica.ug.edu.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot tel./fax 58 523 11 37, tel. 725 991 206 e-mail: [email protected] www.wyd.ug.edu.pl Księgarnia internetowa: www.kiw.ug.edu.pl Spis treści Hubert Baumann Neogotycki dwór w Bądkach 7 Jan Daniluk Niespokojne lato. Sytuacja w Gdańsku w przededniu wybuchu II wojny światowej (czerwiec–sierpień 1939) 18 Marcin Finc Archeologia gender – między nauką a ideologią 39 Dominika Hempel Kształcenie historyków i nauczanie historii na Uniwersytecie Notre Dame 48 Jan Hlebowicz „Nasza działalność miała coś z rewolucji”. Gdańscy licealiści podczas karnawału Solidarności na przykładzie III LO w Gdańsku 55 Kamil Kaliszuk Śmiertelne wypadki „utrwalaczy władzy ludowej” na terenie województwa gdańskiego w latach 1945–1959 66 Barbara Klassa O studiowaniu inaczej. Kilka uwag o systemie amerykańskim widzianym z polskiej perspektywy 82 Anna Krüger Pogrzeby w Gdańsku na przełomie XIX i XX wieku. Z dziejów kultury funeralnej w dziewiętnastowiecznym mieście 94 Magdalena Nowak Metodyka prowadzenia imprez turystycznych jako ćwiczenia terenowe 105 Wojciech Podjacki Obraz morza w oczach polskiego szlachcica na podstawie Pamiętników Jana Chryzostoma Paska z lat 1658–1659 111 Iwona Sakowicz Uniwersytecka historia w Jerozolimie 125 6 Spis treści ' Międzynarodowa wystawa „Bauten der Technik” i obchody 25. rocznicy założenia Technische Hochschule w Gdańsku w 1929 roku 129 Recenzje Aurelia Bladowska Daniel Arasse, Detal. Historia malarstwa w zbliżeniu, tłum. Anna Arno, Kraków 2013, Wydawnictwo Dodo Editor, 432 s. 137 Grzegorz Labuda Henryk Jursz, Koleją z Wrzeszcza na Kaszuby, Gdańsk 2013, Wydawnictwo Oskar, 267 s. 139 'U Rafał Kalinowski, Wspomnienia 1835–1877. Józef Kalinowski, św. Rafał od św. Józefa, karmelita bosy, oprac. Ryszard Bender, Kraków 2013, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 244 s. 141 Sprawozdania ' Sprawozdanie z II Ogólnopolskiego Kongresu Studentów i Doktorantów Historii Sztuki (Gdańsk, 6–9 listopada 2014) 145 Aleksandra Girsztowt Sprawozdanie z konferencji Origines et mutationes circa principio Mare Balticum (Gdańsk, 11–13 września 2014) 148 Sprawozdanie z XXIII Ogólnopolskiego Zjazdu Historyków Studentów (Toruń, 21–25 kwietnia 2015) 149 ! Sprawozdanie z konferencji International Medieval Congress 2014 (Leeds, 7–10 lipca 2014) oraz konferencji Kings and Queens 3 (Winchester, 11–13 lipca 2014) 151 '"#' Sprawozdanie z III Konferencji Historii Morskiej i Rzecznej (Gdańsk, 20–21 marca 2015) 153 Noty o autorach 155 Hubert Baumann Neogotycki dwór w Bądkach W zachodniej części obecnego województwa warmińsko-mazurskiego leży region, który przed II wojną światową stanowił część Prus Wschodnich i nosił nazwę Oberland. Sta- nowił on wyraźnie wyodrębniony region historyczny, dziś natomiast – z rzadka rozróż- niany od sąsiadujących z nim Warmii i Mazur – nazywany jest Prusami Górnymi. Bieg Kanału Elbląskiego (niem. Oberlandischer Kanal) pozwala w pewnym zakresie wskazać omawiany obszar wraz z jego głównymi miastami: Iławą, Ostródą, Pasłękiem i Mo- rągiem. Wzdłuż tego kanału na przestrzeni wieków, zwłaszcza w XIX w., powstawały liczne majątki wraz z założeniami dworskimi1, a wśród nich również neogotycki dwór w Bądkach. Bądki są niewielką miejscowością położoną w powiecie iławskim, 6 km na północ- ny wschód od Zalewa. Nazwa wsi wywodzi się od jednego z Prusów o imieniu Bun- dek. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1397 r., od końca XIV w. należa- ła do dóbr rycerskich2. Zachowała się mapa Bądek z 1620 r., która przedstawia wały, kopce oraz kamienie sakralne, będące dowodem istniejącej wcześniej osady pruskiej3. W XVII w. Bądki były w posiadaniu rodziny Rekowskich, na przełomie XVII i XVIII w. przeszły w ręce rodziny von Mohr4. W 1859 r. dobra w Bądkach zakupił Johann Martin Stoppel (1837–1887), syn kupca z Hamburga. W Holsztynie uzyskał wykształcenie rolnicze, specjalizując się w hodowli bydła5, a następnie wraz z trzydziestoma innymi mieszkańcami tego regionu przeniósł się do Prus Wschodnich. Osadnicy zasiedlili również wsie Linki koło Małdyt, Plękity, Klonowy Dwór oraz Zatyki koło Zalewa. Kuzyn Stoppela, Hermann Glüer, zakupił Gir- gajny (niem. Gergehnen), gdzie Johann Martin pomagał rozwijać hodowlę bydła. W roku 1 Znaczną liczbę pałaców i dworów na tym obszarze doskonale uwidacznia mapa zamieszczona w: M. Jac- kiewicz-Garniec, M. Garniec, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich. Dobra utracone czy ocalone?, Olsztyn 1999, s. 254. 2 Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa nr 6755, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabyt- ków w Olsztynie, Delegatura w Elblągu, pkt 12 (dalej: WUOZ Elbląg, biała karta nr 6755). 3 Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz w Berlinie, sygn. PK XI HA, F 10.380, za: S. Szczepański, „Wykopaliska” w archiwach – archeologia archiwalna na przykładzie wybranych stanowisk Pojezierza Iławskiego, [w:] Archaeologica Hereditas. Prace Instytutu Archeologii UKSW, t. 2, Grodziska Warmii i Mazur, t. 1, Stan wiedzy i perspektywy badawcze, red. Z. Kobyliński, Zielona Góra 2013, s. 249–250. 4 WUOZ Elbląg, biała karta nr 6755, pkt 12. 5 W. Frhr. von Wrangel, Der Kreis Mohrungen. Ein ostpreußisches Heimatbuch, Würzburg 1967, s. 376. Rozdział dotyczący Bądek został napisany na podstawie wspomnień Marie-Luise Heling z domu Stoppel. Autor nie podaje dokładnie miejsca wykształcenia Stoppela. 8 Hubert Baumann 1862 Stoppel poślubił Annę Liévin, córkę gdańskiego lekarza, którego hugenocka rodzi- na przybyła z miejscowości Liévin w północnej Francji (matka Anny była Szkotką, a jej rodowe nazwisko brzmiało McLean)6. Anna (zm. 1903) opiekowała się rezydencją przez 16 lat po śmierci męża, a po niej Bądki odziedziczył Richard Heinrich Stoppel, jedyny syn. Jeszcze w 1892 r. kupił dobra w Kowalach (gmina Prabuty), które później odsprze- dał miastu i dzierżawił. Następnie objął w dzierżawę dobra w Głodówku koło Morąga, które potem wykupił dla swojej córki. Do dóbr w Bądkach dołączono wkrótce folwarki Merienthal i Lipniak (Lindenhof, obie osady już nieistniejące). Richard Heinrich zmarł w roku 1932, jego dzieci utworzyły swego rodzaju wspólnotę zarządzającą dobrami, a w 1942 odziedziczyła je ostatecznie Ruth Stoppel7. Bądki przetrwały II wojnę światową bez uszczerbku, a pałac i folwark przeszły w za- rząd Państwowych Nieruchomości Ziemskich, po czym włączono je do majątku PGR w Małdytach. W latach pięćdziesiątych XX w. pałac i budynki gospodarcze dostosowano do nowych funkcji – w pałacu wydzielono mieszkania dla pracowników i na biura PGR, a pomieszczenia pierwszej kondygnacji przekształcono w szkołę podstawową (później mieściło się tam przedszkole). Po zmianach ustrojowych, około 1991 r. Bądki przejęła Agencja Własności Rolnej, a od 1994 dzierżawi je prywatny przedsiębiorca8. Od 2014 r. trwa remont dworku. Jak wspomina Rose Stoppel, córka Johanna Martina, w zakupionych Bądkach po- czątkowo istniał jednopiętrowy, niepodpiwniczony budynek mieszkalny, który wkrótce przestał wystarczać na potrzeby rozrastającej się rodziny9. Mapa Schröttera z przełomu XVIII i XIX w. wskazuje na istniejący już w tym okresie budynek dworu, o którego wyglądzie nie zachowały się jednak żadne informacje10. Stoppelowie wybudowali nowy dwór w roku 1869 (według daty na szczycie fasady). Dwór usytuowany jest kilkaset metrów na zachód od głównej drogi przebiegającej przez Bądki. Od południowego zachodu jest otoczony parkiem, od północy i wschodu zabudowaniami folwarku i budynkami mieszkalnymi. Rezydencję od folwarku oddzielo- no dużym owalnym gazonem. Układ przestrzenny folwarku zasadniczo nie zmienił się od XIX w., a część budynków gospodarczych zachowała się w dobrym stanie. Dwór z czerwonej cegły, dwukondygnacyjny, podpiwniczony, wzniesiono na planie litery H ze skrzydłami o długości równej korpusowi, z ryzalitem na elewacji wschod- niej i pseudoryzalitem na zachodniej (il. 1). W partii przyziemia wyodrębnia się co- kół, niegdyś całkowicie otynkowany, dziś z dużymi ubytkami tynku. Elewacja główna wschodnia, siedmioosiowa, w partii korpusu ma trzy osie z dwuskrzydłowymi drzwiami 6 R. Stoppel, Ein Leben – mein Leben. Von Prof. Dr. rer. nat. Rose Stoppel – geb. am 26.12.1874, verst. 20.01.1970. Geschrieben 1959, [w:] „Mohrunger Heimatkreis Nachrichten”, Jg. 33, 2003, 101, s. 12–13; W. Frhr. von Wrangel, op. cit., s. 376. 7 Ibidem, s. 378–380. 8 WUOZ Elbląg, biała karta nr 6755, zał. 1. 9 R. Stoppel, op. cit., s. 13. 10 F. L. von Schrötter, Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen