Stein, is, vatn, landskap og liv Geostien frå Nordrepollen til Botnabreo Øystein Skaala, Bjørn Moe, Øystein J. Janssen, Magne Leikvoll, Jan Rabben, Torgeir T. Garmo, Svein I. Opdal Botnen Kvanndal Voss S ø r fj o r d e n Gråfjellet Oksen Fyksesund Beggevik 1241 853 Manfjellet Bjørsegrø- Holmavatnet 1263 vatnet 7 Fitjadalen Fagraseteggi Utne Trengereid Iendafjellet 1037 Ålvik Lote Myklavatnet en yt. Ålvik rd 7 Fykse o 550 Trones 7 lafj ØYSTESE m grimo Sa Tysse re nd Kumlevt. BERGEN Røyrli I Ystanes 7 n Tokagjel Samlen KINSARVIK e KVAM- NORHEIMSUND Kvamsøy 686 550 d Gråfjellet r SKOGEN Ernes Stein, is, vatn, landskap og liv o 1268 fj Vikøy 49 Herand r Modal Aksnes e g n 550 Velure a 1299 Tostølvt. n Aganuten Lofthus Tveitakvitingen Samladalen m Vesoldo Ullensvang a Svåsand S 1046 Spongatjornet 13 Jonstein Aga Geostien frå Nordrepollen til Botnabreo solenes Botnavatnet 1344 holmefjord Tørvikbygd espeland 976 Krossdalen Røvelseggi Ottanosi Fosse rogdo Børve JondalDigreBrekke Flatabø Langedalen Kråkevik Gjønavt. Strandebarm Ljones Storafjell Revavt. Nå Dravladalsvt. Daurmåls- Vikan 1513 807 Veranuten bleie dsfj. 48 N Kvanndal kelan Eikelandsåsen egga E Ei D Torsnes Torsnesvt. J O R Rjuven Oma R F Folgefonn Berge Skogseidvt. E Gråhei- Sommarskisenter Store Vendevt. DRAGeid varden Espe G 1271 Juklavatnet 1644 Henangervt. N Planlagt tunnel 549 A FOLGEFONNA S Ø R F J O R D E N Håvik 49 D Hammaren 13 Skjenafjell R Dumben Fagerdalen Eikhamrane Sævareid 48 A 1635 H Øvre Bersåvt. Dalafjell Flatebø SkjeLdås Mundheim øyre Kvitnadalen Åse Strandvik 550 1573 Gravdal n Blådalen Skjeggedal Øynafjorden Årsand e d Hesvik r Gjerde Ædna Bjørnafjorden Varaldsøy o Folgefonntunnel Ringedalsvatnet 48 49 rfj Mysevt. ge an SuNdal ur B Eitrheim Tyssedal Ma 551 o Hatlrstrand n d 551 h Mosdalen Nordtveit Ænes Heimadals- u Sildafjorden s Tokheim 1467 berget d Furebergsdalen a Møyfallsnuten l 13 e Varaldsøy n Lygrepollen Æ 1381 Humlevik n 1662 e Svartavass- s 1339 Ruklenuten d Fonnatoppen ODDA a Gygrastolen horga Gjermundshamn Årsnes le Rossnos n 1407 Lukksundet Buerdalen Nordlifjellet Sandvin- Jordal 551 Buer vatnet Myrdalsvt. 1296 Håvikavt. 49 Strand Sjausetedalen 1522 TYSNES Kvitebergsvt. 1638 Sandvin hovland Løfallstrand Melderskin 1426 Blåhatten FOLGEFONNA Bjørndals- Hildal Hildalsdalen tindane Ølve 13 Krossfonnuten Rosendal Murabotn Svartavt. 1355 Reinsnos Sauanuten 1408 Snilstveitøy Seimsfoss 1102 Reinsnosvt. Kvinnheradsfjorden Skorfeste- Onarheim Skorpo 48 Dimmelsvik nuten Hildalsvt. Møsevatnet Ånuglo Uskedalen Skare Øystein Skaala, Bjørn Moe, Øystein J. Janssen, Landa Blådalsvt. Kvannbakke- Sandvikedalen Jøsendal Skarsfjellet Herøysund Vardafjell Vassvik Seløy Solfjellet Midtbotnvt. nuten Vintertun E134 Løyning M 1011 1152 Uskedalen y Magne Leikvoll, Jan Rabben, Torgeir T. Garmo, k n l 1302 e Solfonn Englafjell e Svartenut l b a u 1200 s Blådalshorga d Grostølsnuten t r d ø Seljestad a S le n E134 13 Svein I. Opdal 1247 Hillarsfj. Mjelkhaug Ulvanosa Alvaldsnuten Eikemo Fjæra husnes I. Matre Opstveit Histeins- Fjellhaugen 847 nuten Skorafjell Mosnes Ramanuten Steinavatnet R ø Vik r 1327 d kristiansanda Bordalsnuten ls Sunde n t E134 u Tveitedalen e Matresdalen Dyrskardvt. n 1207 n d oslo, e Bjelland r Sauanuten le n oYtre Matre Markhus fj Vågsfjell Ranavik Handaland e Vaula øv Sandvt. r t Slåttestølen Møssegrebuten Sæbøvik Holmedal a 1136 Kyrkjenuten 1527 M Åkra ÅkrafjordenTeigland Tinden Eidsvik Gravdal 48 1436 1612 Utåker Matre Helgedalsnuten eg Baugstrands- ned Sandvt. fjellet Reinsnuten Slettedalshytta Halsnøy 1025 Kart FolgefonnhalvøyaMjelkevik . Øyno Grønaheinuten Berdalsvt. GeostienFjelberg Kyrping 1294 520 Skånevik 48 Svartavt. Vik Sydnes 48 Steinparken Slettedalsvt. Skånevikfjorden Stordalsvatnethaugesund, stavanger Rosendal, 2011 Norsk malurt Geostien frå Nordrepollen til Botnabreo Fjellveronika INNHALD: Ein geosti – kva er det? Ein geosti-kva er det? Naturen rundt deg er full av fantastiske historiar. Øyresdalen Vegen frå Nordrepollen oppover forbi Godalen og Markjelke Oreskogen i Øyresdalen og stien vidare til Botnabreo er i ferd med å bli eit mykje Pionerplanter brukt turområde. Dalføret oppover frå Nordrepollen er Godalen dramatisk og spektakulert. Dette er eit lett tilgjengeleg Godalsvatnet område der du kan sjå korleis landskapet er forma av Kulturminne naturkreftene, av brear og vatn. Her kan du bli kjent med Beitemarka i Godalen mange ulike bergarter og mineralar, og du kan sjå korleis Vierkratt og bjørkeskog dei vakre fjellplantene gjennom ein lang kamp for å overleva, har tilpassa seg eit barskt miljø med lite næring, Fagerdalen mykje snø og ein kort vekstsesong. Her i dette ugjestmilde Skoggrensa klimaet har også menneska funne seg ein plass, mat til Fjellflora husdyr og elektrisk energi til eit samfunn som kan synast Høgstaudevegetasjon umetteleg på naturressursar. Og hit søkjer folk langvegsfrå Bergfrua for å trekkja pusten, høyra lyden av ein bekk, for å samla Botnane – eit geologisk og botanisk klasserom tankane, leggja frå seg ei bør og for å henta krefter. Morenar Søterot Føremålet med geostien frå Nordrepollen til Botnabreo i Faldingar Mauranger, er å gje eit lite innblikk i nokre ev dei fantastiske Jordskjelv og jern historiane i det naturlege klasserommet. RosendalStiftinga Vulkanar tok initiativ til gjennomføringa av prosjektet oghar på Blå steinar – serpentinitt Skuringsstriper dugnad leia arbeidet med planlegging og utforminga av Breelv-delta tekstar og fotomateriale i samarbeidmed botanikar Bjørn Moe og geolog Øystein J. Jansen. Innbyggjarar i Mauranger Dei som måtte støla så langt avstad har bidrege med kunnskap og historiar. Statkraft som er største grunneigar i området har stilt grunn til rådvelde for Mauranger og Jukla kraftanlegg – eit pionerprosjekt skilt og rasteplassar, og finansiert prosjektet saman med Folgefonna nasjonalparksenter. Korleis vert bergartane til? Nokre av plantene langs Geostien Øystein Skaala Magne Leikvoll Svein I. Opdal RosendalStiftinga Statkraft Folgefonna nasjonalparksenter Øyresdalen Pionerplanter I open grus veks fjellplantene stjernesildre (Saxifraga Oreskogen i Øyresdalen stellaris) og fjellsyre (Oxyria digyna). Frøa har blitt Gråor (Alnus incana) er eit hardført treslag som stiller frakta med elva ovanfrå høgfjellet og ned i skogen, og mindre krav til sommarvarme og toler meir frost om vinteren enn edellauvtre som ask (Fraxinus excelsior), på den måten har dei slått rot i Øyresdalen. Fjellplanter alm (Ulmus glabra), eik (Quercus robur) og lind (Tilia kan i låglandet berre vekse på stader der dei ikkje får cordata). Elvegrus og morenejord kan være fattig på konkurranse frå annan vegetasjon, slik som på elvegrusen nitrogen og andre viktige næringsemne, men gråora er godt eller i vegkanten. tilpassa fordi ho lever i symbiose med ein bakterie som tilfører næring til treet. Bakterien som fins i korallaktige Planter med frø som spirer lett i open grus blir kalla for knollar på røtene til ora, kan ta opp nitrogen frå lufta i pionerplanter. Dei må ha godt med ljos og må voksa på jorda. Sidan gråora kan voksa i ekstreme miljø, har ho eit stader der dei ikkje får konkurranse frå annan vegetasjon konkurransefortrinn framfor andre treslag. Når gråora feller slik som på elvegrusen eller i vegkanten. Her finn vi også dei grøne, nitrogenrike blada, aukar nitrogeninnhaldet i tiriltunge (Lotus corniculatus) som har mange gule blomar. jorda, og det har andre vekstar god nytte av. Tiriltunge høyrer til erteplantene – også dei har knollar med bakteriar som kan knyta til seg nitrogen, på same Fleire artar i vegetasjonen i gråorskogen er avhengige av måten som or. Dermed betrar planten levevilkåra både for rikeleg med nitrogen i jorda, slik som bringebær (Rubus seg sjølv og andre planter. Pionerplantene må difor setja idaeus), skogstjerrneblom (Stellaria nemorum), raud rikeleg med frø, veksa raskt og spreia seg til nye stader jonsokblom (Silene dioica) og strutsveng (Matteuccia etter som tilhøva byr seg, til dømes der det har vore erosjon struthiopteris). I dei flate partia ved elva er det tydelege spor etter beiting, med fleire beitemarksplanter som ved elva eller ras frå fjellsidene. Blant treslaga blir gråor revebjølle (Digitalis purpurea), myrtistel (Cirsium (Alnus incana), bjørk (Betula pubescens) og selje (Salix palustre), krypsoleie (Ranunculus repens), engsyre (Rumex caprea) rekna for å være typiske pionerartar. acetosa) og graset sølvbunke (Deschampsia cespitosa). Bakterieknollar på røter hos or. Stjernesildre. Godalen Beitemarka i Godalen Stølen i Godalen ligg i fjellskogbeltet som så mange andre Godalsvatnet (540 moh) stølsområde. Då stølen vart etablert, for om lag eit par Rundt Folgefonnhalvøya er det fleire store og ei rekkje hundre år sidan, blei skogen rydda i eit mindre område mindre kraftanlegg, mange av desse med regulerte innsjøar. rundt husa. Grasvekstane er særleg godt tilpassa sidan dei I Godalsvatnet har også naturen sjølv regulet vatnet toler trakk og slitasje frå dyra. Der beitetrykket er lågare, er gjennom dei store rasa som har gått i utløpselva. Frå eldre det meir lyngvegetasjon med blåbær (Vaccinium myrtillus) tid var Godalsvatnet fisketomt. Først i krigsåra vart det sett og krekling (Empetrum nigrum). ut fisk her. Fram til kraftutbygginga på 1970-talet då elvane inn i vatnet vart tekne bort, var her rikeleg med stor fin aure Vierkratt og bjørkeskog som kunne verta opp i 2 kilo. Vegetasjonen i bjørkeskogen inneheld mykje bregnar. Kystplanta smørtelg (Oreopteris limbosperma) opptrer Kulturminne i mengder saman med bjønnkam (Blechnum spicant), Fire gardar og Kjøyleplasset