Słowiański Trójkąt: Rosja, Ukraina, Białoruś
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Rok Rocznik Rocznik Instytutu Europy 11 (2013) Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej Środkowo-Wschodniej Rok 11 (2013) Rok 11 (2013) Zeszyt 2 Zeszyt 2 Europy Środkowo-Wschodniej Europy Instytutu Rocznik Ryszard Radzik Białorusini: między narodową odrębnością a ruską wspólnotowością W prezentowanych tu rozważaniach zostanie podjęta kwestia treści i zakresu wspólnotowości Białorusinów. Intere- suje mnie zwłaszcza ten rodzaj tożsamości sąsiadującego z nami od wschodu społeczeństwa, który łączy je wspólno- towo z Rosjanami (i Ukraińcami). W jakim stopniu zatem Białorusini odbierają siebie w kategoriach wspólnoty ogól- noruskiej (wschodniosłowiańskiej, prawosławnej)? W jakiej relacji jest ten typ ich wspólnotowości do białoruskości pojmowanej narodowo? Skupiając się na okresie zaistnienia niepodległego państwa białoruskiego, powoływał się będę na badania socjologiczne ostatnich dwudziestu dwóch lat. Odniesienie się do tej problematyki wymaga krót- kiego odwołania się do odległej przeszłości. Yearbook of the Institute of East-Central Europe Volume 11 (2013), Issue 2 Andrzej Wierzbicki Wschodniosłowiański naród cywilizacyjny w koncepcji Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej Słowiański trójkąt: Rosja, Ukraina, Białoruś Ukraina, Rosja, trójkąt: Słowiański Trwałym elementem rosyjskiej tożsamości narodowej stało się przekonanie o ciągłości historii Rosji, począwszy od Rusi Kijowskiej poprzez Ruś Moskiewską, Imperium Rosyjskie, ZSRR aż po Federację Rosyjską. Konsekwencją Słowiański trójkąt: tego poglądu była naukowo udowadniana wiara we wspólne pochodzenie Rosjan, Białorusinów i Ukraińców. Jej podstawą była nie tylko bliskość kulturowa, ale także w dużej mierze przynależność państwowa. W XIX wieku, gdy zastanawiano się nad tym, kim są Rosjanie, najwięcej zwolenników zyskała koncepcja narodu ogólnorosyjskiego Rosja, Ukraina, Białoruś (общерусской нации), obejmującego Rosjan (Wielkorusów), Białorusinów i Ukraińców (Małorosjan), uznająca obszar ich zasiedlenia za rdzennie rosyjski. Zdaniem imperialnych władz Rosji była to odwieczna ziemia rosyjska (исконно русская земля) nie dlatego, że zamieszkiwała ją ludność uważana za odgałęzienia narodu rosyjskiego, ale ze względu na to, że były to ziemie dawniej znajdujące się we władaniu Rurykowiczów, za spadkobierców których uważali się Romanowowie. Tomasz Stępniewski Białorusini: między narodową odrębnością Polityka bezpieczeństwa Ukrainy po 2010 roku a ruską wspólnotowością Niniejszy artykuł omawia politykę bezpieczeństwa Ukrainy po 2010 roku, od czasu gdy prezydentem został Wiktor Janukowycz. Z punktu widzenia bezpieczeństwa międzynarodowego Ukraina znajduje się w „próżni bezpieczeństwa”, Co po ULB? rozciągającej się od Bałkanów aż po Kaukaz Południowy. Nie jest członkiem organizacji odpowiedzialnych za bez- O potrzebie nowej idei polityki wschodniej Polski pieczeństwo obszaru europejskiego ani też eurazjatyckiego. Polityka władz Ukrainy w dziedzinie bezpieczeństwa (obronności) jest polityką reaktywną – stanowi odpowiedź na bieżące zagrożenia i wyzwania pojawiające się w jej bliższym i dalszym otoczeniu. Natomiast koncepcje i strategie odnoszące się do polityki bezpieczeństwa Ukrainy mają Wschodniosłowiański naród cywilizacyjny charakter deklaratywny bądź też służą celom taktycznym, wyborczym itp., lecz nie odzwierciedlają rzeczywistej troski w koncepcji Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej ukraińskich decydentów politycznych o stan bezpieczeństwa państwa, na który wpływają czynniki zewnętrzne (m.in. polityka NATO, Unii Europejskiej, Federacji Rosyjskiej), ale również wewnętrzne (wpływ grup oligarchicznych oraz Polityka bezpieczeństwa Ukrainy po 2010 roku sektorów siłowych na kształt systemu politycznego państwa, na politykę zagraniczną i bezpieczeństwa). Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej Rok 11 (2013) Zeszyt 2 Rada Naukowa „Rocznika Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Natalia Yakovenko (Kijów), Adolf Juzwenko (Wrocław), Jūratė Kiaupienė (Wilno), Andreas Lawaty (Lüneburg), Alexei Miller (Moskwa), Antony Polonsky (Boston), Adam Daniel Rotfeld (Warszawa), Henryk Samsonowicz (Warszawa), Aleksander Smolar (Warszawa), Oleksiy Tolochko (Kijów), Piotr S. Wandycz (New Haven), Jerzy Wyrozumski (Kraków) Komitet Redakcyjny „Rocznika Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Mirosław Filipowicz (przewodniczący), Andrzej Gil, Jerzy Kłoczowski, Hubert Łaszkiewicz, Tomasz Stępniewski, Agata Stolarz, Paweł Jarosz (sekretarz redakcji), Anna Paprocka (sekretarz wydawnictwa) Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej Rok 11 (2013) Zeszyt 2 Yearbook of the Institute of East-Central Europe Volume 11 (2013) Issue 2 Słowiański trójkąt: Rosja, Ukraina, Białoruś Redakcja Tomasz Stępniewski Lublin 2013 Czasopismo recenzowane Redaktor językowy Agnieszka Zajdel Projekt okładki i skład Amadeusz Targoński www.targonski.pl Fotografia na okładce i stronach tytułowych © scaliger | Fotolia.com Wydanie publikacji zostało sfinansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Opinie wyrażone w publikacji prezentują wyłącznie poglądy autorów i nie mogą być utożsamiane ze stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych © Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2013 ISSN 1732-1395 Redakcja i Wydawca Instytut Europy Środkowo-Wschodniej ul. Niecała 5, 20-080 Lublin www.iesw.lublin.pl sekretarz redakcji: Paweł Jarosz, tel. (+48) 81 532 29 07 e-mail: [email protected] sekretarz wydawnictwa: Anna Paprocka, tel. (+48) 81 534 63 95 e-mail: [email protected] Drukarnia Perfekta info www.perfekta.info.pl Spis treści Słowo wstępne 7 ARTYKUŁY Ryszard Radzik Białorusini: między narodową odrębnością a ruską wspólnotowością Belarusians: Between National Identity and Pan-Russian Community 11 Andrzej Wierzbicki Wschodniosłowiański naród cywilizacyjny w koncepcji Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej East-Slavonic Civilizations Nation in Theory of Russian Orthodox Church 33 Andrzej Gil Co po ULB? O potrzebie nowej idei polityki wschodniej Polski Where to After ULB? The Ideological Background of Poland’s Policy Towards the East 49 Ireneusz Topolski Współpraca militarna państw Europy Słowiańskiej Military Co-operation of Slavic Europe States 71 Agata Stolarz Mit wschodnich Słowian? Z tożsamościowych dyskursów Białorusi, Rosji i Ukrainy Myth of the Eastern Slavs. From Identity Discourses of Belarus, Russia and Ukraine 85 Magdalena Rekść Psychologiczne aspekty nostalgii za ZSRR Psychological Aspects of Nostalgia for the USSR 99 Monika Sidor Rosja postsowiecka. Rozważania na marginesach późnych utworów Aleksandra Sołżenicyna Post-Soviet Russia. Reflections on the Margins of Late Works by Aleksandr Solzhenitsyn 117 Andrzej Szabaciuk Procesy migracyjne jako wyzwanie dla strategii bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej Migration Processes as a Challenge to the National Security Strategy of the Russian Federation 131 Tomasz Stępniewski Polityka bezpieczeństwa Ukrainy po 2010 roku Ukraine’s Security Policy after 2010 143 Beata Siwek Dramaturgia białoruska w aspekcie zagadnień tożsamościowych (wybrane problemy) Belarusian Dramaturgy in the Realm of Identity Issues (Selected Issues) 165 RECENZJE Jakub Olchowski Recenzja książki: Ireneusz Topolski, Polityka Federacji Rosyjskiej wobec państw Europy Wschodniej, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2013, ss. 363 Book review: Ireneusz Topolski, Policy of the Russian Federation towards the States of Eastern Europe’s, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2013, pp. 363 183 Agata Stolarz Recenzja książki: Pierre Gonneau, Aleksandr Lavrov, Des Rhôs à la Russie. Histoire de l’Europe orientale 730-1689, série Nouvelle Clio: « L’Histoire et ses problèmes », Presses Universitaires de France, Paris 2012, ss. 687 Book review: Pierre Gonneau, Aleksandr Lavrov, From Rhos to Russia. The History of Eastern Europe 730-1689, Nouvelle Clio: “The History and Its Problems”, Presses Universitaires de France, Paris 2012, pp. 687 187 O Autorach 193 Słowo wstępne Zeszyt 2 „Rocznika Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” za rok 2013 po- święcamy problematyce słowiańskiego trójkąta: Rosji, Ukrainie, Białorusi. Uzasadnieniem wyboru takiego tematu są zarówno zmiany zachodzące w ostatnich latach na scenie politycznej państw Europy Wschodniej (Euro- py Słowiańskiej), jak również funkcjonowanie tych państw w coraz bardziej komplikującej się strukturze stosunków międzynarodowych. Po pierwsze ze strony Unii Europejskiej pojawiają się sygnały świadczące o chęci za- cieśniania współpracy z państwami Europy Wschodniej, w szczególności z Ukrainą, po drugie – mamy do czynienia ze zmianą polityki Federacji Rosyjskiej wobec swoich najbliższych sąsiadów, w szczególności wobec Ukrainy, na rzecz polityki asertywnej i pragmatycznej, a jednocześnie ma- jącej na celu zabezpieczenie jej interesów na tym obszarze. Swego rodzaju „konkurencja integracyjna” między Unią Europejską a Federacją Rosyjską (forsowana koncepcja Unii Eurazjatyckiej) powoduje, że Ukraina i Biało- ruś stają przed koniecznością dokonania wyboru strategicznego, wyboru cywilizacyjnego. Ten wybór dotyczy sprawy fundamentalnej: czy Ukraina, a być może w przyszłości także Białoruś będą integrowały się z Unią Eu- ropejską, ze światem demokratycznym, czy też nadal będą funkcjonowa- ły w świecie niedemokratycznym, oligarchicznym, zdominowanym przez Rosję i ewentualnie integrującym się (Unia Celna, docelowo Unia Eurazja- tycka) według modelu rosyjskiego. Artykuły składające się na ten tom starają się – w sposób bezpośred- ni i pośredni – udzielić odpowiedzi na pytanie: czy w realiach XXI wieku słowiański trójkąt: Rosja – Ukraina – Białoruś jest jedynie mitem czy też Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013)