BEZPIECZEŃSTWO, ZDROWIE I KULTURA FIZYCZNA WYBRANE ZAGADNIENIA
SAFETY, HEALTH AND PHYSICAL CULTURE SELECTED ISSUES
Gdynia – Gdańsk – Skarszewy 2016
BEZPIECZEŃSTWO, ZDROWIE I KULTURA FIZYCZNA WYBRANE ZAGADNIENIA
Safety, health and physical culture Selected issues
Redakcja naukowa / Edited by
Piotr Lizakowski Dariusz Skalski
Gdynia – Gdańsk – Skarszewy 2016
Kociewskie Wodne Ochotnicze Pogoowie Ratunkowe w Skarszewach przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni i Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku
Redakcja naukowa / Edited by Piotr Lizakowski, Dariusz Skalski
Recenzent / Reviewers: prof. dr hab. Oksana Zabolotna (Umański Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Pawła Ticzyny, Ukraina)
Sekretarz redakcji / Assistant editor: Albert Popławski
Korekta, skład i łamanie / Correction, composition and breaking: Halina Muchawska – Skalska (mgr Filologii polskiej), Albert Popławski
Okładka / Cover: Albert Popławski, Maciej Miśków
Zdjęcie okładki / Picture of cover: Anatoliy Yatsenko (Ratownik wodny, Ukraina)
Copyright by: Kociewskie Wodne Ochotnicze Pogoowie Ratunkowe w Skarszewach przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni i Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku Gdynia – Gdańsk – Skarszewy 2016
The Author(s) 2016.
These articles is published with Open Access at Kociewskie Water Voluntary Emergency Rescue in Skarszewy at participation a Naval Academy in Gdynia and Academy of Physical Education and Sport in Gdańsk, Poland. Open Access These articles is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
Attribution — You must attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but not in any way that suggests that they endorse you or your use of the work). Noncommercial — You may not use this work for commercial purposes. Share Alike — If you alter, transform, or build upon this work, you may distribute the resulting work only under the same or similar license to this one.
Zawartość tej monografii jest objęta – Creative Commons Uznanie Autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 3.0
Liczba znaków: 325 918 (ze streszczeniami i okładką). Liczba grafik: 17 x 1 000 znaków (ryczałt) = 17 000 znaków. Razem: Liczba znaków: 342 918 (ze streszczeniami, okładką i grafikami) = 8,573 arkuszy wydawniczych. Number of characters: 325 918 (with abstracts). Number of images: 17 x 1 000 characters (lump sum) = 17 000 characters. Total: Number of characters: 342 918 (with abstracts, summaries and graphics) = 8,573 sheet publications.
Publishing House: Kociewskie Water Voluntary Emergency Rescue in Skarszewy, Poland Str. Dworcowa 27/1 83-250 Skarszewy Tel: +48 58 588 29 62 e-mail: [email protected], [email protected]
Printing House Kociewskie Water Voluntary Emergency Rescue in Skarszewy, Poland Str. Dworcowa 27/1 83-250 Skarszewy Tel: +48 58 588 29 62 e-mail: [email protected], [email protected]
ISBN: 978-83-939861-5-6
Spis treści / Content:
OD REDAKCJI ...... 10
FROM THE EDITORS ...... 14
OТ РЕДАКЦИИ ...... 17 POLITYKA IMIGRACYJNA I AZYLOWA UNII EUROPEJSKIEJ Immigration and asylum policy of the European Union Dariusz Skalski, Piotr Lizakowski, Dawid Czarnecki, Jarosław Cylkowski, Adam Szeleziński...... 21 POLSKIE WYOBRAŻENIE GEOPOLITYCZNE. KONCEPCJA MIĘDZYMORZA I JEJ WPŁYW NA POLITYKĘ ZAGRANICZNĄ PAŃSTWA Polish geopolitical idea. The concept ISTHMUS and its impact on the state’s foreign policy Dariusz Skalski, Piotr Lizakowski, Dawid Czarnecki, Krystian Tafliński, Adam Szeleziński...... 40 SAMORZĄD GMINNY W SFERZE BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU PUBLICZNEGO Municipal goverment in the sphere of security and public order Dariusz Skalski, Piotr Lizakowski, Dawid Czarnecki, Tomasz Cylkowski, Leszek Tomaczkowski ...... 59 ГОСУДАРСТВЕННАЯ ИНФОРМАЦИОННАЯ ПОЛИТИКА И ПОСТИНДУСТРИАЛЬНОЕ ОБЩЕСТВО State information policy and postindustrial society Владимир Шатун ...... 83 ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ РОЛИ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В ПРОЦЕССЕ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ The theoretical analysis of the role of civil society in the process of ensure of national security Владимир Емельянов, Светлана Лизаковская ...... 100 BEZPIECZEŃSTWO IMPREZ MASOWYCH - CHARAKTERYSTYKA ZAGADNIENIA Security events mass – characteristic issues Albert Popławski ...... 117
ОТВЕТСТВЕННОСТЬ ОРГАНОВ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ВЛАСТИ ЗА ЗДОРОВЬЕ ГРАЖДАН В УКРАИНЕ The responsibility of public authorities for the health of citizens in Ukraine Светлана Сорока ...... 129 ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE GIMNAZJALISTÓW TRENUJĄCYCH I NIETRENUJĄCYCH PŁYWANIE Motor skills of middle school children who practice and do not practice swimming Waldemar Moska, Dariusz Skalski, Barbara Waade, Damian Kowalski ...... 143 RATOWNICTWO WODNE I PŁYWANIE SPORTOWE NA KOCIEWIU Water rescue and competetive swimming in Kociewie region Dariusz Skalski, Piotr Makar, Stanisław Przybylski, Mieczysława Krzywińska . 173 ДИСЦИПЛИНА «ФУТБОЛ, МИНИ-ФУТБОЛ С МЕТОДИКОЙ ОБУЧЕНИЯ» КАК СОСТАВЛЯЮЩАЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ БУДУЩЕГО УЧИТЕЛЯ ФИЗИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ Discipline “Football, indoor soccer with the methodology of training” as part of vocational training future teacher of physical education Андрощук Олег Иванович ...... 196
OD REDAKCJI Publikacja: Bezpieczeństwo, Zdrowie i Kultura Fizyczna. Wybrane zagadnienia, pod naszą redakcją naukową jest pierwszą recenzowaną w tej tematyce publikacją cyfrową na rynku krajowym – dostępną w internecie. Wydawcą jest Kociewskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe przy udziale dwóch trójmiejskich uczelni: Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni – Zakładu Prawa Morza i Bezpieczeństwa Morskiego Państwa oraz Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu – Zakładu Sportów Wodnych w Gdańsku. Odpowiadając na zapotrzebowanie na tego typu naukowe opracowania tematyczne na rynku krajowym postanowiliśmy tę lukę wypełnić. W polskiej edukacji na poziomie wyższym obecnie bardzo wyraźnie dostrzega się rozwój i znaczny wzrost zainteresowania właśnie w takich obszarach jak: bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna. Wystarczy przeanalizować nowo powstające kierunki i specjalności kształcenia. Zachęcamy więc zarówno pracowników naukowych, nauczycieli, dydaktyków, jak i praktyków do zainteresowania się tą właśnie publikacją oraz do włączenia się i zaprezentowania swoich osiągnięć, wyników prac badawczych poprzez publikację artykułów naukowych w kolejnych tomach. Wymogi edytorskie oraz kwestie organizacyjne znajdują się na stronie internetowej wydawcy oraz można się z nimi zapoznać poprzez kontakt mailowy z redakcją. Zapraszamy do współpracy.
Wybrane obszary zainteresowań: Bezpieczeństwo: – system Państwowego Ratownictwa Medycznego i Krajowego Systemu Ratowniczo – Gaśniczego (aspekty prawne, zarządzanie i współpraca z ratownictwem wodnym),
10
– programy edukacyjne dla różnych grup społecznych, w tym szczególnie z edukacji dla bezpieczeństwa, – zarządzanie w strukturach ratownictwa (edukacja, ratownictwo, rekreacja, sport, medycyna) – Management in Rescue, – bezpieczeństwo osób pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne, ratownictwo lodowe, – nowoczesny sprzęt i środki techniczne stosowane w krajowych i światowych służbach ratowniczych, – dydaktyka ratownictwa wodnego, – organizacje ratownicze jako służby w zakresie bezpieczeństwa powszechnego, – zagadnienia bezpieczeństwa w różnych formach kultury fizycznej, – rola organizacji pozarządowych w współtworzeniu bezpieczeństwa powszechnego i na obszarach wodnych, – promocja w zapewnieniu bezpieczeństwa powszechnego i na obszarach wodnych, – udział organizacji ratowniczych w zakresie bezpieczeństwa powszechnego, bezpieczeństwa wewnętrznego kraju, – działania promocyjne i edukacyjne w zakresie bezpieczeństwa powszechnego i na obszarach wodnych, – zarządzanie kryzysowe, – działania profilaktyczne i prewencyjne w zakresie bezpieczeństwa.
Zdrowie: – zdrowie i jego wartość dla człowieka i społeczeństwa, – zdrowie w regulacjach krajowych i międzynarodowych, – odpowiedzialność władz publicznych za zdrowie obywateli, – bezpieczeństwo zdrowotne,
11
– stan środowiska a zdrowie człowieka, – polityka zdrowotna, – funkcje zdrowia publicznego, – modele opieki zdrowotnej, – dokumenty strategiczne w zakresie opieki zdrowotnej, – zagrożenia dla Polski i świata w zakresie zdrowia człowieka (m.in. pandemie, bezpieczeństwo żywności, konflikty o wodę, bioterroryzm), – system ubezpieczeń zdrowotnych i jego efektywność, – administracja rządowa i samorządowa w systemie ochrony zdrowia, – rola organizacji społecznych, szkół w poprawie dobrostanu społeczeństwa.
Kultura fizyczna: – organizacja bezpiecznego wypoczynku dzieci i młodzieży, – zarządzanie w turystyce i w sporcie, – filozoficzne, socjologiczne i ekonomiczne problemy rozwoju kultury fizycznej i sportu pływackiego, – diagnostyka i kontrola w kulturze fizycznej i sporcie, – pedagogika kultury fizycznej – współczesność i przyszłość, – istotne problemy edukacji, wychowania fizycznego, turystyki, rekreacji i sportu, – biomechaniczna diagnostyka i kontrola treningu pływackiego, – fizjologiczna kontrola efektów treningowych w pływaniu, – analiza i prognozowanie wyniku sportowego w dyscyplinach sportowych, – efektywność nauczania pływania, – dydaktyka i organizacja sportu pływackiego,
12
– aspekty medyczne i prozdrowotne sportu pływackiego.
Zapraszamy do kontaktu, Redaktorzy naukowi: dr Piotr LIZAKOWSKI /e-mail: [email protected] dr Dariusz SKALSKI /e-mail: [email protected], [email protected]
13
FROM THE EDITORS The edited selection of articles ‘Safety, Health and Physical Education: Some Issues’ is the first peer – reviewed digital publication in the field which will be in the open access. It is published by Kociewie Society for Water and Hunting Safety with the assistance of two higher ducational establishments: Gdynia Naval Academy named by Westerplatte Heroes (Department of Naval Operations and State Maritime Security) and Academy of Physical Education and Sport in Gdańsk (Department of Water Sports). We are aimed at filling in the gap in publishing research of the kind in Poland. In Polish higher education there is a growing attention to such fields as safety, health and physical education. The argument can be supported by the evidence of the emerging university programmes and courses. Researchers, teachers and practitioners are encouraged to take an interest in the selection of articles, as well as to publish their research in the next volumes. Editorial requirements are to be found at our website. You can also feel free to email the editorial office in case you have questions. We invite you to cooperation.
Our networks and thematic areas: Safety: – the system of State Medical and Gas Rescue (legislation, management and cooperation), – educational programmes in safety education for different social groups, – management in rescue services (education, rescue, recreation, sport, medicine), – safety of swimming, water sports and ice rescue,
14
– new tools and technologues used in rescue operations in Poland and in the world, – water rescue didactics, – rescue organisations as services for general safety, safety in different forms of physical education, – the role of NGOs in creating conditions for feneral and water safety, – promotion of general and water safety, – participation of rescue organisations in the state general safety and internal security, – promotional and educational activities in general and water safety, – crisis management, – preventive measures contributing to safety.
Health: – health and its importance for people and society, – health in national and international legislation, – authorities responsibility for public health, – health safety, – environment and health, – health policy, – functions of public health, – models of health care, – strategic documents in health care, – challenges for Poland and the world in the sphere of public health (pandemics, life safety, water conflicts, bioterrorism), – the system of health ensurance and its efficiency, – governmental and non-governmental administration in the health care system,
15
– the role of social organisations and schools in promoting public health.
Physical Culture – organising safe recreation for children and youth, – management in sports and tourism, – Philosophy, Sociology and Economy issues of physical culture and water sports, – diagnostics and control in physical culture and sports, – Pedagogy of physical culture: current issues and prospects, – important issues of physical education, tourism, recreation and sports, – biomechanical diagnostics and control of swimming training, – physiology diagnostics of swimming training effects, – Analysing and comparing the results in sport disciplines, – efficiency of teaching swimming, – didactics and organising swimming, – medical and health care aspects of swimming.
Feel free to contact us, Editors: dr Piotr LIZAKOWSKI /e-mail: [email protected] dr Dariusz SKALSKI /e-mail: [email protected], [email protected]
16
OТ РЕДАКЦИИ Публикация «Безопасность, здоровье и физическая культура. Избранные аспекты» под нашей научной редакцией является первой рецензированной в этой области цифровой публикацией на польском рынке, которая есть доступна в интернете. Издатель – Кочевская добровольная водно-спасательная служба при участии двух университетов Поморского воеводства: Военно-морской академии имени Героев Вестерплатте в г. Гдыня - отдел морского права и морской безопасности государства и Академии физической культуры и спорта - отдел водного спорта в Гданьске. В ответ на спрос такого рода научных тематических исследований на внутреннем рынке редакция данной публикации решила восполнить этот пробел. В настоящее время в польском высшем образовании прослеживается развитие и существенный рост интереса к таким областям как безопасность, здоровье и физическое воспитание. Достаточно проанализировать новые направления и специальности обучения, которые создаются в учебных заведениях. Приглашаем как ученых, преподавателей, учителей, так и практиков к заинтересованному ознакомлению с этой публикацией, а также к интеграции и представлении своих достижений, результатов исследований путем публикации научных статей в последующих томах. Редакционные требования и ответы на организационные вопросы можно найти на интернет-странице издателя, а также можно с ними ознакомиться посредством контакта с редакцией по электронной почте. Приглашаем к сотрудничеству.
17
Отдельные области, представляющие интерес: Безопасность: – система государственной медицинской помощи и национальная спасательно-пожарная система (правовые аспекты, управление и сотрудничество с системой водного спасения), – образовательные программы для различных социальных групп, в том числе, специальное образования для обеспечения безопасности, – управления в спасательных структурах (образование, поисково-спасательные работы, отдых, спорт, медицина) – управление в спасании, – безопасность пловцов, которые занимаются водным спортом и тех, кто купается, а также спасение на льду, – современное оборудование и технические средства, используемые в национальных и международных спасательных службах, – дидактика (обучение) водного спасения, – спасательные организации как специальные службы в области общественной безопасности, – вопросы безопасности в различных формах физической культуры, – роль негосударственных организаций в области совместного создания общественной безопасности и безопасности в сфере водных ресурсов, – популяризация в сфере обеспечении общественной безопасности и безопасности в области водных ресурсов, – участие спасательных организаций в общественной безопасности, внутренней безопасности страны,
18
– популяризационная и образовательная деятельность в области общественной безопасности и безопасности водных ресурсов, – кризисное управление, – профилактические и превентивные меры безопасности.
Здоровье: – здоровье и его значение для человека и общества, – здоровье в национальных и международных документах, – ответственность органов государственной власти за здоровье граждан, – безопасность в здравоохранительной сфере, – окружающая среда и здоровье человека, – политика в области здравоохранения, – функции здравоохранения, – модели медико-санитарной помощи, – стратегические документы в области здравоохранения, – угрозы для Республики Польша и мира в области здоровья человека (например, пандемии, продовольственная безопасность, конфликты из-за воды, биотерроризм), – система медицинского страхования и ее эффективность, – роль правительства и местных органов власти в системе здравоохранения, – роль общественных организаций, школ в повышение благосостояния общества.
Физическая культура: – организация безопасного отдыха для детей и молодежи, – управление в сфере туризма и спорта,
19
– философские, социологические и экономические проблемы развития физической культуры и спортивного плавания, – диагностика и контроль в области физической культуры и спорта, – педагогика физической культуры – настоящее и будущее, – важные проблемы образования, физической культуры, туризма, отдыха и спорта, – биомеханические диагностика и контроль обучения плаванию, – физиологический контроль эффектов в сфере обучения плаванию, – анализ и прогнозирование спортивных результатов в спортивных дисциплинах, – эффективность обучения плаванию, – обучение и организация спортивного плавания, – медицинские и связанные со здоровьем аспекты в сфере спортивного плавания.
Приглашаем к сотрудничеству, Научная редакция: доктор Пётр Лизаковски /e-mail: [email protected] доктор Дариуш Скальски /e-mail: [email protected], mshali- [email protected]
20 dr Dariusz Skalski Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku Wydział Wychowania Fizycznego - Zakład Sportów Wodnych e-mail: [email protected], [email protected] dr Piotr Lizakowski Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich e-mail: [email protected] mgr Dawid Czarnecki - doktorant Uniwersytet Warszawski – Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych e-mail:[email protected] mgr Jarosław Cylkowski Kociewskie WOPR w Skarszewach e-mail:[email protected] mgr inż. Adam Szeleziński Akademia Morska w Gdyni Wydział Mechaniczny e-mail: [email protected]
POLITYKA IMIGRACYJNA I AZYLOWA UNII EUROPEJSKIEJ
Number of characters: 33 169 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 0 x 1 000 characters (lump sum) = 0 characters. Total: Number of characters: 33 169 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 0,829 spreadsheets publishing.
Słowa kluczowe: polityka, bezpieczeństwo, imigracja, azyl, Unia Europejska
21
Streszczenie Artykuł ten podejmuje rozważania na temat polityki imigracyjnej i azylowej Unii Europejskiej. Zaprezentowano także mechanizmy współpracy państw Unii Europejskiej w zakresie rozwiązywania problemu nielegalnej imigracji oraz wskazano uregulowania prawne w zakresie nadawania azylu.
Wprowadzenie Bezpieczeństwo od zawsze było podstawowym wyzwaniem dla każdego człowieka, rodziny, instytucji, państwa, struktur ponadpaństwowych. W literaturze istnieje wiele pojęć bezpieczeństwa, według „Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” Akademii Obrony Narodowej bezpieczeństwo opisywane jest jako stan dający poczucie pewności i gwarancje jego zachowania oraz szansę na doskonalenie. Wraz z rozwojem cywilizacji pojawiały się coraz to nowsze zagrożenia, które wymuszały podejmowanie kolejnych działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że niektóre z nich nie były wcześniej znane, inne zaś pojawiły się wraz z rozwojem nowych procesów. Takim procesem jest np. globalizacja, która niesie za sobą zdynamizowanie procesów, które wcześniej nie występowały na tak szeroką skalę jak obecnie. Do zjawisk takich możemy zaliczyć na przykład emigrację czy imigrację1. Ma to związek m. in. z rozwojem transportu, komunikacji, dostępu do informacji, które sprawiają, że przemieszczanie się nawet na wielkie odległości stało się znacznie łatwiejsze i szybsze. Zjawisko emigracji czy imigracji może zatem w obecnych realiach zaskoczyć wiele rozwiniętych państw a nawet rozbudowane struktury międzynarodowe, do których możemy zaliczyć
1 P. Wawrzyk, Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa 2012, s. 212-237. 22 np. Unię Europejską2. Imigracja stanowi zatem poważne wyzwanie dla wielu państw na świecie. Zaś zapewnienie odpowiedniej polityki, planowanie działań wobec tego problemu wydaje się konieczne i zasadne. Ma to także związek z wcześniej przytaczanym pojęciem bezpieczeństwa, które polega w obecnych realiach także na regulowaniu w aspekcie prawnym, instytucjonalnym różnorakich procesów, zachowań, sytuacji. Do takich procesów możemy zaliczyć m. in. obecną migrację setek tysięcy osób z krajów Afryki czy Bliskiego Wschodu do państw Unii Europejskiej. Taki stan rzeczy wymusza wszystkie państwa Unii Europejskiej do wypracowanie zupełnie nowych polityk, procedur, które zapewnią odpowiednie, rozsądne i adekwatne działania w celu uregulowania skutków jakie niesie za sobą imigracja, która aktualnie ma miejsce na znacznie większą skalę niż wcześniej do państw całej wspólnoty. Opisując ten problem nalży pamiętać także o kontekście historycznym, geopolitycznym, kulturalnym, religijnym i gospodarczym. Napływ imigrantów i emigrantów jaki obecnie obserwujemy w Europie jest procesem, który postępuje już od kilkudziesięciu lat. Przyjęte rozwiązania powinny uwzględniać zapewnienie możliwie wysokiego poziomu bezpieczeństwa mieszkańcom Europy wraz z zapewnieniem należnej pomocy osobom imigrującym. Imigracja nie jest jednak w Europie procesem zupełnie nowym, dlatego instytucje europejskie już od wielu lat wdrażają i wypracowują różnorodne polityki imigracyjne i azylowe na obszarze wspólnoty. Polityka imigracyjna i azylowa Unii Europejskiej obejmuje działania podejmowane na szczeblu wspólnotowym w odniesieniu do osób nieposiadających obywatelstwa państwa członkowskiego Unii, a więc tzw. obywateli krajów trzecich. Proces przedstawiania propozycji i wdrażania regulacji prawnych w zakresie imigracji i azylu nie jest zjawiskiem liniowym
2 M. Lesińska, Polityka migracyjna Unii Europejskiej, Wrocław 2009, s. 464-498. 23 i prostym. Kraje UE, z uwagi na wysoki poziom rozwoju gospodarczego i korzystne rozwiązania w sferze socjalnej, są atrakcyjnym kierunkiem migracji dla osób pochodzących niebezpiecznych i biedniejszych regionów świata. Znaczny wpływ imigrantów do Europy Zachodniej rozpoczął się w latach 50 – tych i 60 – tych XX – ego wieku. Był to okres szybkiego rozwoju gospodarczego tego regionu, co wiązało się z koniecznością „importu” siły roboczej spoza Europy. Powszechnie zakładano, że imigracja zarobkowa ma charakter czasowy, a przybysze z państw trzecich powrócą do krajów pochodzenia po zaprzestaniu wykonywania zatrudnienia w krajach UE. Imigranci bardzo często decydowali się jednak na pozostanie w państwach przyjmujących, sprowadzając ponadto do nich swoją rodzinę. Wskazana tendencja w większości państwach doprowadziła do powstania licznych społeczności imigranckich w większości państw Europy Zachodniej. Z drugiej strony, ustabilizowana sytuacja polityczna krajów Unii często przesądzała o napływie na ich terytorium cudzoziemców opuszczających kraj ich pochodzenia z uwagi na występujące w nim konflikty i związane z tym zagrożenia różnego typu prześladowaniami. Znacząca fala imigrantów poszukujących azylu napłynęła w latach 80-tych i 90 – tych XX w., co spowodowane było m.in. konfliktami zbrojnymi w m. in. w b. Jugosławii, Afganistanie, Somalii, na Sri Lance. Należy tu zaznaczyć, że obowiązujące w państwach członkowskich procedury azylowe, gwarantujące daleko posunięto ochronę osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, sprzyjały możliwościom występowania nadużyć i nierzadko były wykorzystywane jako środek pozwalający na przedostanie się na terytorium wybranego państwa. Imigracja z jednej strony postrzegana jest często przez społeczeństwa państwa UE w sposób negatywny, do czego w części przyczyniają się sami imigranci. Społeczności imigranckie pochodzą z odmiennych kręgów kulturowych, stąd
24 poważnym problemem stała się ich integracja ze społeczeństwami państwa przyjmujących. W debatach publicznych często powraca problem niechęci imigrantów do nauki języka kraju goszczącego i podejmowania legalnego zatrudnienia, tworzenia etnicznych „gett”, wykorzystywania w możliwie największym stopniu systemów pomocy społecznej, nadużywanie procedur azylowych itd. Jednak z uwagi na postępujące starzenie się społeczeństw państw członkowskich UE wzrasta świadomość, że kontrolowany napływ imigrantów jest konieczny dla uniknięcia deficytu siły roboczej. Świadomość potencjalnych korzyści, jakie można odnieść gospodarka krajów Unii w związku z przyjmowaniem wykwalifikowanych cudzoziemców w coraz szerszym stopniu zaczęły otwierać się na imigrację. Tę sytuację komplikowały ponadto wzrastające zagrożenia związane z nielegalną imigracją, działalnością zorganizowanych grup przestępczych specjalizujących się w przemycie oraz handlu ludźmi, bronią i narkotykami, które wykorzystują brak kontroli na granicach wewnętrznych UE3. Rzeczywistość wymogła na państwach członkowskich konieczność podjęcia działań zmierzających do uporządkowania napływu cudzoziemców na ich terytorium4. W Traktacie z Maastricht zawarte zostały zapisy dotyczące współpracy państw europejskich w zakresie polityki azylowej, migracyjnej i walki z nielegalną imigracją, a także pobytu i pracy obywateli państw trzecich na terytorium państw członkowskich. Niemniej współpraca państw europejskich w tych obszarach miała miejsce już wcześniej i dotyczyła uregulowania kwestii polityki azylowej. Pogłębiający się proces napływu migrantów do Europy Zachodniej – państw członków Wspólnoty – wymógł
3 P. Warzyk, K. A. Wojtaszczyk, Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej. Słownik, Warszawa 2011, s. 153-155. 4 Obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii Europejskiej, pod red. F. Jasińskiego, K. Smoter, Warszawa 2005, s. 128-129. 25 podjęcie działań na rzecz uregulowania i zharmonizowania polityki, dotyczącej problemu uchodźctwa i zasad azylowych5. W dniu 15 czerwca 1990 r., podczas spotkania ministrów spraw wewnętrznych i sprawiedliwości państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej w Dublinie, podpisana została „Konwencja wyznaczająca państwo odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosków o azyl złożonych w jednym z państw członkowskich Wspólnot Europejskich”, powszechnie zwana konwencją dublińską. Konwencja ta określiła wspólne zasady i procedury przyznawania azylu. Zobowiązano więc państwo – członka UE do „rozpatrzenia każdego wniosku o azyl, złożo- nego przez cudzoziemca w jakimkolwiek z nich (tj. państw członkowskich) na granicy lub na ich terytorium”. Jednocześnie ustanowiono, co istotne, że wniosek o azyl rozpatrywany jest przez jeden z krajów, a odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku jest to państwo, którego granicę cudzoziemiec przekroczył. Zapisy konwencji dookreśliły odpowiedzialność i kompetencje państw. Określono również jasno obowiązek odesłania cudzoziemca przez państwo trzecie – sygnatariusza konwencji, w sytuacji gdy osobie, której wniosek o udzielenie azylu został uprzednio odrzucony przez właściwy organ państwa, w którym taki wniosek został złożony, a tym samym, która nielegalnie pojawiła się i przebywa na terytorium państwa trzeciego. Obrazowo wygląda to tak, że cudzoziemiec, któremu nie przyznano statusu uchodźcy np. w Polsce, a który następnie nielegalnie przedostał się na terytorium Niemiec, zostanie odesłany/deportowany do Polski. W związku z odpowiedzialnością za rozpatrzenie wniosku o azyl, w treści przepisów artykułu 15 Konwencji określono możliwość wymiany następujących informacji pomiędzy poszczególnymi państwami: dane osobowe osób ubiegających się o azyl, ich narodowość, dokumenty, którymi się posługują,
5 T. R. Aleksandrowicz, Bezpieczeństwo w Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 94-95. 26 miejsca zamieszkania, trasy odbytych podroży, a także inne informacje konieczne dla ustalenia tożsamości wnioskodawcy, wreszcie informacje związane z procedurą rozpatrywania wniosku azylowego i decyzją podejmowaną w tym zakresie. Postanowienia konwencji spowodowały konieczność utworzenia przez państwa członkowskie Wspólnot Europejskich bazy danych osób składających wnioski o azyl. Rada Europejska postanowiła podjąć działanie na rzecz stworzenia Wspólnego Europejskiego Systemu Azylowego, który w konsekwencji powinien zawierać wspólne procedury i jednolity status osób, którym przyznano azyl. W związku z tym 18 lutego 2003 r. przyjęte zostało rozporządzenie Rady Wspólnot Europejskich ustanawiające kryteria i mechanizmy określania państwa członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl, wniesionego w jednym z krajów przez obywatela państwa trzeciego – tzw. Dublin II. Rozporządzenie to zastąpiło konwencję dublińską w stosunkach pomiędzy państwami – członkami Unii (za wyjątkiem Danii). W rozporządzeniu Dublin II określono odpowiedzialność za rozpatrzenie wniosku azylowego przez dane państwo członkowskie według następujących warunków6: – tam, gdzie wnioskodawca ma członka rodziny (najbliższej – małżonkowie, dzieci), któremu już przyznano status uchodźcy lub którego wniosek o przyznanie statusu uchodźcy (azylu) jest rozpatrywany; – jeśli nie istnieją związki rodzinne wymienione wyżej, to wniosek rozpatruje to państwo, które wydało osobie ubiegającej się o azyl pozwolenie na pobyt, wizę lub którego granicę przekroczył on nielegalnie;
6 B. Bednarczyk: Wpływ polskiej prezydencji na kształtowanie się polityki praw człowieka w UE. Wybrane zagadnienia [w:] Krakowskie Studia Międzynarodowe 2012/2: Polska prezydencja wobec wyzwań współczesnej Unii Europejskiej, Kraków 2012, s. 26.
27
– tam, gdzie cudzoziemiec złożył wniosek o azyl (dotyczy to np. sytuacji, gdzie nie obowiązuje wymóg wizowy); – wniosek powinno rozpatrzyć to państwo, w którym wnioskodawca przebywał nielegalnie przez 6 miesięcy lub 2 miesiące – gdy organy państwa posiadały wiedzę o jego nielegalnej obecności i ten stan tolerowały. Istotnym elementem rozporządzenia Dublin II jest klauzula humanitarna, która wskazuje, że każde państwo członkowskie może rozpatrzyć wniosek o udzielenie azylu ze względów humanitarnych, nawet gdy nie jest odpowiedzialne na podstawie ww. kryteriów7. Wśród założeń pięcioletniego Programu Haskiego, którego celem jest ustanowienie ścisłej współpracy między państwami Unii Europejskiej w obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, określono m. in. stworzenie wspólnej polityki migracyjnej i azylowej oraz wspólne zarządzanie granicami do roku 2010. Dokument zakładał między innymi stworzenie wspólnej procedury azylowej i jednolitego statusu dla tych, którym udzielono azylu lub innej formy ochrony (Wspólny Europejski System Azylowy). Ponadto dokument przewiduje również możliwości (po dokonaniu analizy wykonalności) wspólnego rozpatrywania wniosków azylowych poza terytorium UE. Program postuluje określenie minimalnych standardów dla procedur dotyczących wydalania imigrantów oraz ustanowienia Europejskiego Funduszu na rzecz Powrotów. Jednocześnie zwraca się uwagę na zacieśnienie współpracy – partnerstwa z państwami pochodzenia emigrantów i państwami tranzytowymi. W zakresie polityki wizowej dokument zakłada powołanie wspólnych centrów składania wniosków wizowych i zharmonizowanie procedur przekraczania granic zewnętrznych
7 Wybrane zagadnienia polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Unii Europejskiej, praca zbiorowa, pod red. P. Bryksy, Warszawa 2008, s. 44-46. 28 poprzez zastosowanie systemów SIS II, VIS, EURODAC i wreszcie przez wprowadzenie dokumentów biometrycznych. Warto dodać, że w tym obszarze przyjęte zostały w roku 2004 i 2006 rozporządzenia w sprawie norm dotyczących zabezpieczeń i danych biometrycznych w paszportach i dokumentach podroży, wydawanych przez państwa członkowskie i w sprawie utworzenia, funkcjonowania użytkowania Systemu Informacyjnego Schengen drugiej generacji (SIS II)8. Dokument haski wskazuje także na możliwość stworzenia w przyszłości Europejskiego Korpusu Straży Granicznej. Zadanie to powierzone zostałoby Europejskiej Agencji Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach czyli FRONTEX – owi. W obszarze wspólnych, europejskich, przyszłych działań dotyczących migracji należy wymienić „Konwencję o pogłębianiu współpracy transgranicznej, w szczególności w zakresie zwalczania terroryzmu, przestępczości transgranicznej i nielegalnej migracji” – czyli inaczej Traktat z Pruem9. Konwencja jest umową międzynarodową, podpisaną 2005 r. przez siedem państw Unii Europejskiej – Austrię, Belgię, Francję, Niemcy, Luksemburg, Hiszpanię i Holandię. Celem umowy jest poszerzenie zakresu współpracy służb i policji stron konwencji oraz zintensyfikowanie wymiany informacji, służących zwalczaniu przestępczości transgranicznej, terroryzmu i nielegalnej imigracji. W szczególności traktat przewiduje utworzenie bazy wymiany danych DNA i daktyloskopijnych, a także danych o pojazdach i osobach. Ponadto traktat zacieśnia współpracę policyjną przez prowadzenie wspólnych akcji i świadczenie wzajemnej pomocy w wypadkach klęsk i katastrof. W zakresie zwalczania nielegalnej migracji zapisy konwencji ustanawiają doradców ds. dokumentów
8 A. Suchorzewska, Ochrona prawna systemów informatycznych wobec zagrożenia cyberterroryzmem, Warszawa 2010, s. 130. 9Ministerstwo spraw wewnętrznych i administracji, [https://www.mswia.gov.pl/pl/wspolpraca-miedzynarod/unia-europejska/traktat-z- pruem/7098,dok.html,] (25.03 2016). 29 w państwach uznanych za wyjściowe lub tranzytowe dla nielegalnej migracji określają ramy wzajemnej pomocy dotyczącej deportacji nielegalnych migrantów. Dopuszcza się np. możliwość wspólnych lotów deportacyjnych. W związku z postulatami włączenia zapisów konwencji do prawa unijnego, prowadzone były prace w tym zakresie, efektem których jest to, że w dniu 27 czerwca 2007 r., na posiedzeniu ministrów spraw wewnętrznych państw Unii, przyjęto większość postanowień Traktatu z Pruem. Do dziś praktycznym problemem dla tworzenia nowych mechanizmów wspólnej polityki migracyjnej Wspólnoty Europejskiej jest fakt, iż w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych Unii decyzje wymagają podejmowania w sposób jednomyślny, co powoduje opóźnienia we wdrażaniu wspólnych rozwiązań. Z drugiej jednak strony mechanizm ten pozwala na blokowanie przez państwa rozwiązań dla nich niekorzystnych, które w ich ocenie naruszają ich suwerenność. Dodatkowo, poszczególne państwa Unii realizują własne, czasem rozbieżne programy przeciwdziałania nielegalnej migracji. Za przykład może posłużyć przypadek Hiszpanii, gdzie w 2005 r. dokonano (przy głośnym sprzeciwie innych państw członkowskich, m.in. Francji) powszechnej abolicji dla nielegalnych imigrantów, legalizując pobyt kilkuset tysięcy osób. Równie wymownym przykładem przedkładania interesów partykularnych nad wspólne działania jest opisywany już brak wsparcia operacji nadzorowanych przez FRONTEX. Jednak ratyfikowanie Traktatu Reformującego UE (TRUE) wprowadza głębokie zmiany w tej procedurze, w praktyce znacznie ograniczając stosowanie zasady jednomyślności. Oznacza to, że stwarza się mechanizmy (poprzez przyjęcie zapisów traktatu) usprawniające proces decyzyjny w kierunku rozwiązań na rzecz uwspólntowienia i ujednolicenia polityki w omawianym zakresie. W „obszarze” Kontroli Granicznej, Azylu i Migracji TRUE wprowadza,
30 w miejsce dotychczasowych artykułów 62 – 64 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE), nową treść artykułów 62 – 63b. Istotą zapisów zmienionych artykułów są sformułowania dotyczące wprowadzenia zintegrowanego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi, przyjęcia przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej środków dotyczących wspólnej polityki w zakresie wiz, uprawniających do pobytów krótkoterminowych, i wreszcie, co szczególnie ważne, rozwijania wspólnej polityki w dziedzinie azylu, ochrony obywateli państw trzecich, poprzez przyjęcie środków dotyczących wspólnego europejskiego systemu azylowego. Zgodnie z zapisami Traktatu wspólny, europejski system azylowy obejmowałbym m.in. takie elementy jak: jednolity, obowiązujący w całej Unii status azylu, jednolity status ochrony uzupełniającej dla obywateli państw trzecich, a także wspólną procedurę przyznawania i pozbawiania jednolitego statusu azylu lub ochrony uzupełniającej, kryteria ustalania państwa członkowskiego, które jest odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu i współpracę z państwami trzecimi w celu zarządzania przepływami osób ubiegających się o azyl lub ochronę uzupełniającą lub tymczasową. Omawiając zmiany, które niesie Traktat Reformujący, należy przyjrzeć się bliżej zapisom artykułu 62, a dokładniej wzmiankowanej już kwestii zintegrowanego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi. Artykuł 62, ust. 1, lit. c oraz ust. 2 lit. d stanowi: „Unia rozwija politykę mającą na celu: stopniowe wprowadzanie zintegrowanego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi. Do celów ustępu 1 Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, przyjmują środki dotyczące: wszelkich środków niezbędnych dla stopniowego wprowadzania zintegrowanego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi”. Cytowane zapisy wskazują przyszły kierunek działań
31
Wspólnoty zmierzający do powołania w przyszłości jednolitej struktury ponadnarodowej, odpowiedzialnej za bezpieczeństwo granic zewnętrznych Unii Europejskiej. Być może będzie to Europejski Korpus Straży Granicznej. Przyjęcie lub promowanie proponowanych zapisów traktatowych obszarze kontroli granic, azylu i migracji sankcjonuje i wyznacza kierunki zmian zasad współpracy państw członkowskich w kierunku wspólnej i jednolitej polityki migracyjnej, azylowej i zarządzania granicami10. Wracając do historii w dniu 14 czerwca 1985 r. pięć państw europejskich podpisało umowę o stopniowym znoszeniu kontroli na granicach wewnętrznych Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, zwaną powszechnie Układem z Schengen11. Była to umowa międzynarodowa, zawarta poza ramami Wspólnot. Była ona pierwszym poważnym krokiem budowania współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Miała ona zapewnić wprowadzenie w życie swobodnego przepływu osób, jednej z czterech podstawowych swobód, na której opiera się funkcjonowanie Unii Europejskiej. Dokument ten będąc umową ramową, zawiera jedynie ogólne założenia, których uszczegółowienia dokonano w Porozumieniu Wykonawczym do Układu z dnia 19 czerwca 1990 r (zwany Układ z Schengen II). Porozumienie to weszło w życie 26 marca 1995 r. Obecnie w jego ramach realizowana jest współpraca, głównie w zakresie polityki imigracyjnej i azylowej, ekstradycji, zwalczania przestępczości, współpracy policyjnej i sądowej12. Podczas posiedzenia w Tampere
10 Wybrane zagadnienia polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Unii Europejskiej, op. cit., s. 50-52. 11Były to: państwa Belgia, Holandia, Luksemburg (Benelux), Niemcy i Francja; z czasem do umowy przystępowały kolejne państwa europejskie, ponadto do Układu z Schengen przystąpiły dwa państwa nie będące członkami UE – Norwegia i Islandia. Układ między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, Dz. U. UE L 239 z 22 września 2000 r., s. 19–62. [http://www.giodo.gov.pl/plik/id_p/725/j/pl/ ], (20.05.2015). 12 W. Czapliński, III filar Unii Europejskiej - Współpraca Sądowa i Policji w Sprawach Karnych, [w:] J. Barcz (red.) Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2003, s. 176.; P. Kaczmarek, Polityka antynarkotykowa Unii Europejskiej, [w:] E. Lesiewicz (red.), Zmieniająca się Unia Europejska, Poznań 2015, s.174-176. 32
(15–16 października 1999 r.) Jednym z podstawowych założeń konwencji Schengen II jest zniesienie kontroli osób na granicach wewnętrznych (art. 3 – 8 konwencji). Zgodnie z postanowieniami kontrola ruchu na granicach zewnętrznych przeprowadzana jest według jednolitych zasad i z uwzględnieniem interesów wszystkich układających się stron. Najważniejsze postanowienie w zakresie kontroli ruchu zawiera art. 5 konwencji określający warunki, jakie powinien spełniać obywatel państwa trzeciego, aby przekroczyć granice zewnętrzne. Wśród nich wymieniono: ważny dokument podróży, wizę wjazdową (o ile jest ona wymagana w danym wypadku), dokumenty uzasadniające cel i okoliczności pobytu oraz środki finansowe gwarantujące utrzymanie przez okres pobytu oraz powrót do kraju pochodzenia lub przejazd do kraju trzeciego, który zapewnia mu zezwolenie na wjazd. Cudzoziemiec nie może być objęty odmową wjazdu oraz nie może stwarzać zagrożenia dla porządku publicznego, bezpieczeństwa narodowego lub stosunków międzynarodowych jednej ze stron. Jeżeli nie spełnia on powyższych warunków, strony mają prawo odmówić wjazdu na swoje terytorium, chyba że względy humanitarne, interes narodowy lub zobowiązania międzynarodowe przemawiają za odejściem od tej zasady. Kontrola na granicach zewnętrznych powinna być przeprowadzana zarówno przy wjeździe, jak i przy opuszczaniu terytorium Schengen13. Drugi element systemu określonego konwencją wykonawczą z 1990 r. stanowi polityka wizowa. Konieczność prowadzenia wspólnej polityki wizowej w związku ze zniesieniem kontroli na granicach wewnętrznych wynika z faktu, iż obywatel kraju trzeciego po wjechaniu na obszar Schengen może przemieszczać się z jednego państwa członkowskiego do drugiego bez jakichkolwiek dalszych kontroli. Zróżnicowane przepisy
13 W. Czapliński, Układy z Schengen (czy pierwszy bastion „twierdzy Europa?”), „Przegląd Zachodni”. 1/1992, s. 99. 33 wizowe mogłyby zatem przyczynić się do obniżenia poziomu bezpieczeństwa i wzrostu liczby nielegalnych imigrantów, co obserwujemy obecnie. Upraszczając wiza jest pozwoleniem, którego udziela się obcokrajowcowi do wejścia na teren jednego z państw Schengen. Składa się ona z winiety (lub stickera) wklejonego do paszportu lub innego odpowiedniego dokumentu podróżnego wnioskodawcy. Stanowi dokument potwierdzający, że w chwili jego wystawienia nie istniały żadne wątpliwości co do prawa wjazdu danej osoby. Wspólna polityka wizowa powinna więc służyć realizacji dwóch celów: z jednej strony gwarantować swobodę i łatwość podróżowania, z drugiej strony zaś strony ułatwiać obronę przed zagrożeniami dla bezpieczeństwa wewnętrznego, w szczególności przed terroryzmem, przestępczością zorganizowaną i nielegalna imigracją, przenikającymi przez granice zewnętrzne14. Podstawowym aktem kształtującym wspólną politykę wizową po reformie amsterdamskiej jest rozporządzenie Rady z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie sporządzenia listy krajów trzecich, których obywatele przy przekraczaniu granic zewnętrznych muszą posiadać wizę oraz listy krajów trzecich, których obywatele są zwolnieni z obowiązku wizowego. Ten akt prawny wszedł w życie 10 kwietnia 2001 r. zastępując wcześniejsze rozporządzenie dotyczące krajów trzecich, których obywatele mieli obowiązek posiadania wizy przy wjeździe na terytorium Unii Europejskiej. Pierwszy akt wspólnotowy zawierający listę takich krajów Rada wydała już 25 września 1995 r. Z uwagi na fakt, iż uczyniła to bez konsultacji z Parlamentem Europejskim, Trybunał Sprawiedliwości wydał 10 czerwca 1997 r. Wyrok stwierdzający nieważność rozporządzenia z 1995 r. utrzymując na mocy jego skutki do czasu wydania nowego aktu. W następnym rozporządzeniu z 12 marca 1999 r.
14 I. Wróbel, Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie wymiaru spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości, Wrocław 2002, s. 136. 34 sformułowano definicję wiz pobytowej i tranzytowej oraz wymieniono 101 krajów, których obywatele podlegali obowiązkowi wizowemu na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej. Jednocześnie pozostawiono państwom członkowskim swobodę w zakresie rozstrzygania kwestii, czy obowiązkiem tym mają być obywatele krajów trzecich, które nie znalazły się na wspólnej liście, bezpaństwowcy oraz osoby z uznanym statutem uchodźcy. Państwa członkowskie mogły ustalać również wyjątki od obowiązku wizowego15. Polityka w dziedzinie azylu jest trzecim elementem systemu Schengen II. Porozumienia z Schengen ustalają kompetencję jednego państwa do rozpatrywania wniosków azylowych, przy czym jest ona automatyczna, niezależna od woli zainteresowanej osoby, a także od tego, gdzie został złożony wniosek azylowy. Jeżeli uchodźca przebywa na terytorium Schengen legalnie, to właściwe będzie państwo, które wydało wizę lub zezwolenie na pobyt. Gdy osoba ubiegająca się o azyl nie podlega obowiązkowi wizowemu lub w przypadku jej nielegalnego pobytu właściwe jest państwo, przez którego granicę zewnętrzną dana osoba przedostała się do Wspólnoty. Państwo, na którego terytorium złożono wniosek, co do zasady powinno przekazać uchodźcę do państwa właściwego, które z kolei jest zobowiązane przyjąć go bez zbędnych formalności. Wyjątkowo może nastąpić rozpatrzenie wniosku przez państwo, które nie jest właściwe, jednakże celem porozumienia jest w zasadzie wyeliminowanie lub ograniczenie takich sytuacji. Państwo właściwe może z kolei przekazać wnioskodawcę do innego państwa, nie będącego stroną porozumienia schengeńskiego, jeżeli możliwość taka wynika z innych porozumień międzynarodowych. Porozumienie potwierdza wprawdzie związanie stron Konwencją genewską z 1951 r. w sprawie uchodźców, ale nie rozstrzyga
15 Tamże, s. 140. 35 zasad podejmowania decyzji w razie konfliktów pomiędzy umowami międzynarodowym16. Polityka migracyjna i azylowa Unii Europejskiej przeszła w ostatnich latach okres transformacji. Na nowy jej wymiar wpłynęły postanowienia Traktatu Amsterdamskiego, wyrażającego wolę państw członkowskich, aby kwestie związane z migracją i azylem podać reżimowi właściwemu dla polityk wspólnotowych. Decyzja o utworzeniu wspólnego obszaru Schengen musiała wymóc działania zmierzające do przyjęcia przez kraje UE takich rozwiązań, aby każde z nich mogło zaoferować imigrantowi zbliżony poziom warunków bytowych, świadczeń socjalnych i ochrony przed zagrożeniem. U podstaw nowego podejścia leży zarówno przeświadczenie, że migracja jest zjawiskiem nieuniknionym, które wprawdzie może wiązać się z zagrożeniami dla państwa przyjmującego, jednakże odpowiednio zarządzane może przynieść wymierne korzyści17.
Podsumowanie Reasumując należy stwierdzić, że różnorodne procesy sprawiają, że wszelkie polityki, procedury wymagają nieustannej aktualizacji, racjonalizacji i weryfikacji. Polityka migracyjna i azylowa Unii Europejskiej jest stale udoskonalana o coraz to nowsze zagrożenia. Pogłębianie się zjawiska imigracji wymusza podejmowanie kolejnych szybkich działań. Warto zaznaczyć, że polityka imigracyjna i azylowa UE rozpoczęła się wiele lat temu, jeszcze w okresie kiedy architektura bezpieczeństwa w Europie była zupełnie inna (istniały dwa bloki polityczno – gospodarcze). Proces integracji europejskiej również cały czas zmienia się, a to powoduje konieczność ciągłego weryfikowania założeń, polityk
16 T. Siedlecki, Układ z Schengen – urzeczywistnienie idei Europy bez granic, Unia Europejska 2 (02)/2000, s. 162. 17 Obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii europejskiej, op. cit., s. 163-164. 36 dotyczących imigrantów i azylantów. Podstawowym założeń wszelkich zmian powinno być jednak zapewnienie możliwie wysokiego poziomu bezpieczeństwa mieszkańców Europy połączonego z zapewnieniem pomocy osobom imigrującym. W tym kontekście warto także zaznaczyć, że Unia Europejska powinna podejmować działania mające na celu zminimalizowanie w przyszłości wszelkich negatywnych zjawisk związanych z imigracją. Rozwiązywanie tych zagadnień podczas doraźnych szczytów przywódców europejskich nie powinno być próbą wymuszania określonych stanowisk państw w stosunku do proponowanych rozwiązań większości wspólnoty, gdyż może wpływać na zmniejszenie poziomu bezpieczeństwa mieszkańców Unii Europejskiej. Wszelkie propozycje i działania w tej sferze winny być realizowany w sposób roztropny, uwzględniający długookresowe skutki wszelkich działań.
Literatura: 1. Aleksandrowicz T. R., Bezpieczeństwo w Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 94-95. 2. Bednarczyk B., Wpływ polskiej prezydencji na kształtowanie się polityki praw człowieka w UE. Wybrane zagadnienia [w:] Krakowskie Studia Międzynarodowe 2012/2: Polska prezydencja wobec wyzwań współczesnej Unii Europejskiej, Kraków 2012, s. 26. 3. Bryksy P. (red.), Wybrane zagadnienia polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Unii Europejskiej, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008, s. 44-46. 4. Czapliński W., III filar Unii Europejskiej. Współpraca sądowa i policji w sprawach karnych, [w:] J. Barcz (red.) Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2003, s. 176.
37
5. Czapliński W., Układy z Schengen (czy pierwszy bastion „twierdzy Europa?”), „Przegląd Zachodni”, 1/1992, s. 99. 6. Jasiński F., Smoter K., Obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2005, s. 128-129. 7. Kaczmarek P., Polityka antynarkotykowa Unii Europejskiej, [w:] Lesiewicz E. (red.), Zmieniająca się Unia Europejska, Poznań 2015, s.174-176. 8. Lesińska M., Polityka migracyjna Unii Europejskiej, Wrocław 2009, s. 464-498. 9. Siedlecki T., Układ z Schengen – urzeczywistnienie idei Europy bez granic, „Unia Europejska” 2 (02)/2000, s. 162. 10. Suchorzewska A., Ochrona prawna systemów informatycznych wobec zagrożenia cyberterroryzmem, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s. 130. 11. Wawrzyk P., Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa 2012, s. 212-237. 12. Wawrzyk P., Wojtaszczyk K. A., Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej. Słownik, Warszawa 2011, s. 153-155. 13. Wróbel I., Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie wymiaru spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości, Wrocław 2002, s. 136.
38
Źródła internetowe 1. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, Dz. U. UE L 239 z 22 września 2000 r., s. 19 – 62. [http://www.giodo.gov.pl/plik/id_p/725/j/pl/], (20.05.2015). 2. Ministerstwo spraw wewnętrznych i administracji, [https://www.mswia.gov.pl/pl/wspolpraca-miedzynarod/unia- europejska/traktat-z-pruem/7098,dok.html], (25.03 2016).
IMMIGRATION AND ASYLUM POLICY OF THE EUROPEAN UNION
Summary
This article concerns the reflections on immigration and asylum policy of the European Union. Presented is also a show of cooperation European Union member states in addressing the problem of illegal immigration and an indication of the legislation, in terms of giving the asylum.
Key words: policy, security, immigration, refuge, European Union
39 dr Dariusz Skalski Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku e-mail: [email protected], [email protected] dr Piotr Lizakowski Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich e-mail: [email protected] mgr Dawid Czarnecki – doktorant Uniwersytet Warszawski – Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych e-mail:[email protected] mgr Krystian Tafliński Kociewskie WOPR w Skarszewach e-mail:[email protected] mgr inż. Adam Szeleziński Akademia Morska w Gdyni Wydział Mechaniczny e-mail: [email protected]
POLSKIE WYOBRAŻENIE GEOPOLITYCZNE. KONCEPCJA MIĘDZYMORZA I JEJ WPŁYW NA POLITYKĘ ZAGRANICZNĄ PAŃSTWA
Number of characters: 34 539 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 0 x 1 000 characters (lump sum) = 0 characters. Total: Number of characters: 34 539 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 0,863 spreadsheets publishing.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, bezpieczeństwo państwa, polityka zagraniczna, strategia, sojusz, geopolityka 40
Streszczenie Artykuł ten dotyczy rozważań na temat polskich wyobrażeń geopolitycznych wraz z ukazaniem koncepcji „Międzymorza”. Przedstawiono także pokazanie funkcjonowanie polityki zagranicznej Polski w okresie II Rzeczypospolitej. Starano się także ukazać politykę bezpieczeństwa w aspekcie inicjatyw zewnętrznych, jak i wydarzeń krajowych.
Wprowadzenie W chwili odzyskania niepodległości jesienią 1918 roku Rzeczypospolita Polska stanęła w obliczu wielu wyzwań wchodzących w skład polityki bezpieczeństwa, która niewątpliwie kształtowała zasadnicze założenia strategii obronnej naszego kraju. Państwo polskie, niezależnie od ustroju, musiało rozwiązywać przede wszystkim problemy wynikające z faktu, iż znajdowało się w środkowo – wschodniej części kontynentu, między Związkiem Radzieckim a Niemcami. Sposób rozwiązywania tego wyzwania zależał od dominujących koncepcji politycznych. Podstawową tezę w tym zakresie można sprowadzić do konstatacji, że polityka zagraniczna istotnie wpływa na bezpieczeństwo państwa. Z uwagi na ograniczony w tytule zakres tematyczny nie można traktować pracy jako wyczerpujące omówienie katalogu polskich wyobrażeń geopolitycznych w okresie międzywojennym. Rozważania geopolityczne mają wielowiekową tradycję. Sięgają swymi początkami starożytności18. Elementy myślenia strategicznego w kategoriach geograficzno-przestrzennych odnajdujemy już m. in. u Herodota, Tukidydesa, Polibiusza, Strabona, Platona, Arystotelesa, jak i wielu innych myślicieli antycznych.
18 J. Potulski, Wprowadzenie do geopolityki, Gdańsk 2010, s. 135-145. 41
Początki współczesnej geopolityki sięgają przełomu XIX i XX wieku, kiedy naukowcy zajmujący się badaniami z zakresu geografii, historii, nauk politycznych i wojskowych zaczęli dostrzegać i głębiej analizować związki pomiędzy czynnikami przestrzennymi a powstawaniem i funkcjonowaniem struktur państwowych. To wówczas tworzyli swoje prace badacze, tacy jak: Karl Ernst Haushofer19, Rufolf Kjellen, Halforg John Mackinder, Alfred Thayer Mahan i Fredrich Ratzel. Zbudowali oni fundamenty pod geopolitykę jako dziedzinę wiedzy, zajmującą się badaniem zależności między przestrzenią geograficzną a ośrodkami siły, w perspektywie historycznego długiego trwania. W Polsce geopolityka jako nauka pojawiła się bardzo wcześnie, bo już na przełomie XIX i XX w. Pierwsze prace Wacława Nałkowskiego i Eugeniusza Romera, ojca geopolityki polskiej, rozpoczynające spór o geopolityczny charakter ziem polskich pociągnęły za sobą kolejne publikacje i doprowadziły do wykształcenia się polskiej szkoły geopolitycznej20. Geopolityka21 to nauka o charakterze interdyscyplinarnym badająca zależności między wpływem czynników geograficznych i historycznych na powstawanie i funkcjonowanie państw. Dla geopolityki najważniejsze są zależności przestrzenne, wpływ środowiska geograficznego na funkcjonowanie struktur politycznych. Doktryna ta zakłada konieczność realizacji interesów państwa tylko lub przede wszystkim, przy użyciu metod i założeń geopolityki. Głównym założeniem geopolityki jest ekspansja, poszerzanie pola geopolitycznego. Jednym z terenów eksperymentalnych dla geopolityki w tym rozumieniu jest wojna22.
19 A. Cianciara, Klasyczne koncepcje geopolityczne, [w:] A. Dybczyński, Geopolityka, Warszawa 2013, s. 71-78. 20 L. Sykulski, Geopolityka. Słownik terminologiczny, Warszawa 2009, s. 31. 21 Jak podaje C. Flint Geopolityka stanowi element geografii człowieka. Aby zrozumieć geopolitykę, musimy najpierw zrozumieć , czym jest geografia człowieka. Łatwiej to powiedzieć, niż zrozumieć , ponieważ geografia jest dyscypliną zróżnicowaną i dyskusyjną. W istocie najłatwiejsza i coraz częściej uważana za właściwą definicja brzmi, że geografia człowieka to jest to, czym się zajmują specjaliści od geografii człowieka. C. Flint, Wstęp do geopolityki, Warszawa 2008, s. 17. 22 L. Sykulski op. cit., s. 31. 42
W listopadzie 1918 roku, po 123 latach rozbiorów państwo polskie powróciło na mapę Europy. Swój niepodległy byt Polska zawdzięczała sprzyjającemu układowi wydarzeń międzynarodowych: równoczesnemu rozpadowi trzech państw zaborczych: Austro – Węgier, Niemiec i Rosji wyeliminowanej przez rewolucję bolszewicką z procesu kształtowania ram porządku tworzącego się po I wojnie światowej. Nowa sytuacja geopolityczna w Europie Środkowej i Wschodniej umożliwiła powstanie – na gruzach imperiów – nowych państw zmuszonych, już od samego początku, do poszukiwania własnego miejsca w polityce europejskiej23. Państwo polskie powstało w 1918 roku, ale z punktu widzenia prawa międzynarodowego nie było to aż tak oczywiste. Zanim rząd polski został uznany przez rządy innych państw nim zdołano wywalczyć miejsce na mapie politycznej i wymóc respekt dla interesów Rzeczypospolitej musiało upłynąć wiele miesięcy, a nawet lat. Proklamowanie państwa nie mogło wystarczyć. Potrzebny był wysiłek całego narodu w nowych warunkach, często bardzo trudnych, aby czynem dowieść pragnienia utrzymania państwa. Aby zrozumieć skalę tego wysiłku należy zdać sobie sprawę, z jakiego budulca i w jakich warunkach przypadło Polakom tworzyć upragnioną państwowość. Terytorium24 państwowe II Rzeczypospolitej zostało uznane przez Europę i to nie przez całą w ciągu sześciu lat. Polska międzywojenna (o powierzchni 388 tys. km2) zajmowała 52 % dawnego państwa „obojga narodów” (przed 1772 r . – 734 tys. km2). Prawie 2% dawnych ziem Rzeczypospolitej pozostało w Niemczech, 0,26% stanowił obszar Wolnego Miasta Gdańska, 7% weszło w skład Litwy, ponad 2 % Łotwy, a w granicach Rosji pozostało 37% Polski przedrozbiorowej. Jedynie 1,5% terytorium RP
23 R. Kupiecki., K. Szczepanik, Polityka zagraniczna Polski 1918-1994, Warszawa 1995, s. 15. 24 Według E. Zielińskiego: „Terytorium państwa” jest to obszar geograficzny lub przestrzenna sfera ludzkiej działalności, na którym rozciąga się suwerenne zwierzchnictwo państwowe. Terytorium jest obszarem podległym suwerennej władzy państwowej. E. Zieliński, Nauka o państwie i polityce, Warszawa 2006, s. 13-14. 43 stanowiły ziemie uzyskane na zachodzie, a nie należące przed 1772 r. do Polski. Terytorialne nie zdołano więc odzyskać dawnego stanu posiadania, ale mimo to Polska nie była państwem małym. W Europie zajmowała 6 miejsce (po Rosji, Francji, Hiszpanii, Niemczech i Szwecji) pod względem wielkości terytorium25. Dla oceny położenia strategicznego, a także międzynarodowego Polski ważne jest zwrócenie uwagi na to, że nie miała ona odpowiednio zwartego kształtu26. Granice o ogólnej długości 5529 km, w przygniatającej większości otwarte, tworzyły liczne półwyspy i wybrzuszenia. Najbardziej niedogodny był wąski występ sięgający do morza oraz długi pas wileński, ciągnący się od Niemna aż do Dźwiny. Niezbyt pomyślnie kształtował się stosunek długości granic do powierzchni kraju. Na 1 kilometr granicy przypadało w Polsce 70 km2 powierzchni27. Kształt państwa wytyczony nowymi granicami nie był zbyt korzystny. Biorąc pod uwagę położenie geopolityczne, można nawet powiedzieć, że zdecydowanie zły. Granice w nikłym procencie przebiegały wzdłuż przeszkód naturalnych, więc były trudne do obrony. Granica z Niemcami była wszędzie otwarta. Pomorze i Wileńszczyzna, Górny Śląsk i Wielkopolska kusiły sąsiadów możliwością odcięcia ich od Polski. Z Poznania było blisko do Berlina, ale również blisko mieli Niemcy do Warszawy, z terenu Prus Wschodnich. Pod względem wojskowym znacznie lepiej wyglądała – jak sądzono - granica wschodnia. Dzięki błotom poleskim i licznym rzekom, przecinającym kresy wschodnie i Małopolskę Wschodnią, była ona - według polskiego Sztabu Głównego – naturalnie obronna28. Nowa sytuacja geopolityczna w Europie Środkowej i Wschodniej umożliwiła powstanie – na gruzach imperiów nowych państw,
25 R. Szeremietiew, Czy mogliśmy przetrwać? Polska a Niemcy w latach 1918 – 1939, Warszawa 1994, s. 82 – 85. 26 W. Bonusiak, Druga Rzeczypospolita (1918 – 1939), Rzeszów 2011, s. 165. 27 Polska odrodzona 1918-1939, praca zbiorowa pod red. J. Tomickiego Warszawa 1988, s. 25. 28 R. Szeremietiew, op. cit., s. 84-85. 44 zmuszonych od początku do poszukiwania własnego miejsca w polityce europejskiej. Ich przyszłe znaczenie oraz realne możliwości urzeczywistnienia swych aspiracji zależały od splotu elementów kształtujących bieżący stan stosunków międzynarodowych. Wynikały one również z wewnętrznej sytuacji tych państw, decydującej o charakterze prowadzonej przez nie polityki zagranicznej i określającej potencjał, z jakim wchodziły one do gry o zabezpieczenie swych żywotnych interesów: utrwalenie własnej niepodległości i zapewnienie sobie warunków do wszechstronnego rozwoju społecznego, gospodarczego i kulturalnego. W wyniku długotrwałego procesu, u progu Wielkiej Wojny ukształtowały się dwa główne ośrodki polityczne wysuwające hasło niepodległości Polski. Generalne jednak obóz skupiony wokół Józefa Piłsudskiego miał charakter centrolewicowy, choć, pomimo socjalistycznej przeszłości, sam naczelnik odżegnywał się od jakiejkolwiek – poza niepodległościowymi – sympatii politycznych. Z kolei środowisko Romana Dmowskiego miało oblicze konserwatywne i prawicowe, do czasu wstrząsów rewolucyjnych w Rosji orientując się na porozumienie z caratem. Obie grupy wypracowały też odmienne wizje wyjściowe polskiej polityki zagranicznej. Piłsudczycy głosili hasło powrotu do przedrozbiorowych granic Polski. Oznaczało to jednak bardziej strefę wpływów, aniżeli bezpośrednie władztwo sprawowane nad tym obszarem. To ostatnie miało w zasadzie ograniczać się do granic etnicznych. Resztę terytoriów byłej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, które nie weszłyby w skład państwa polskiego pragnęli oni widzieć zorganizowane w postacie małych państw narodowych: białoruskiego, litewskiego i ukraińskiego, połączonych z Polską federacją na formalnie równoprawnych zasadach. W wymiarze ideowym był to powrót do tradycji Rzeczypospolitej Obojga Narodów, umacniający pozycję Polski w Europie Środkowo – Wschodniej. Praktyczne znaczenie koncepcji federacyjnej w tym kształcie
45 polegało zaś na oddzieleniu Polski od Rosji pasem niepodległych państw pozostających w przyjaznych stosunkach z naszym krajem. W następnej kolejności układ ten miał być wzmocniony sojuszem z krajami bałtyckimi i sąsiadami na południu. Obóz Dmowskiego występował z ideą inkorporacyjną, głosząc konieczność objęcia granicami państwowymi tylko tych ziem wchodzących niegdyś w skład Rzeczypospolitej, na których ludność polska stanowiła większość. W przeciwieństwie do optyki Piłsudskiego Dmowski nie brał pod uwagę możliwości zwycięstwa rewolucji w Rosji, a także siły oporu Litwinów i Ukraińców szukających form państwowych dla swych aspiracji niepodległościowych29. Podstawową, wspólną dla narodowej demokracji i piłsudczyków wytyczną polityki zagranicznej, stało się także przekonanie, że Polska powołana jest do odegrania roli mocarstwowej. W ówczesnym słowniku politycznym przez mocarstwo rozumiano raczej państwo, które mogło prowadzić – i prowadziło – własną politykę zagraniczną, niezależną od innych mocarstw, którego interesy polityczne wykraczały poza sferę regionalną (a nawet kontynentalną), które wreszcie dysponowało siłą zmuszającą innych, by liczyli się z tymi interesami. Roman Dmowski pisał dla każdego, kto choć cokolwiek rozumiał geografię polityczną Europy musiało być jasne, że na tej ziemi, w której kończy się Europa Zachodnia, i która stanowi wyjście na rozległe równiny Wschodu, nadto, jak w ostatnich czasach, położonej między dwoma wielkimi państwami, Niemcami i Rosją miejsca na małe, słabe państewko nie ma. Położenie polityczne Polski w Europie, a także droga, która prowadziła do odzyskania niepodległości, spowodowały, że politycy Rzeczypospolitej wiele uwagi poświęcali kwestii rozbudowy sił zbrojnych. Kształtowały się one od listopada 1918 r. w trakcie walk ze niemal
29 R. Kupiecki, K. Szczepanik, op. cit., s. 15-17. 46 wszystkimi sąsiadami30. W latach 20 – tych wojsko polskie należało do najsilniejszych w Europie Środkowej i Południowo – Wschodniej. Tym samym siła zbrojna Polski stwarzała względnie dogodne warunki dla jej realizacji polityki zagranicznej. Za granicą niejednokrotnie podkreślano widoczny w Polsce militaryzm31. Dla spraw strategii bezpieczeństwa Polski w okresie międzywojennym kluczowe znaczenie miał traktat wersalski i ryski. Były to filary określające kształt terytorialny państwa, a także pośrednio wyznaczające jego miejsce na mapie politycznej Europy. Walka o ich utrzymanie określona została jako cel strategiczny państwa. Do tego potrzeba było jednak i innych działań w postaci: sojuszy politycznych i wojskowych, zabiegów o tworzenie różnych systemów bezpieczeństwa międzynarodowego (powszechnego i regionalnego), właściwie prowadzonej polityki zagranicznej, stabilizacji sytuacji wewnętrznej, utrzymywania niezbędnego potencjału wojskowego (sił zbrojnych), wypracowania właściwych założeń doktryny politycznej militarnej, czy też przygotowania proobronnego społeczeństwa na wypadek wojny32. W tak złożonej sytuacji zewnętrznej i wewnętrznej w Drugiej Rzeczypospolitej powstały dwa zasadnicze kierunki myślenia strategicznego. Pierwszy – pesymistyczny, którego twórcy zakładali, że Polska, z racji swego peryferyjnego położenia między Europą a Wielkim Stepem (terytoria azjatyckie), była ulokowana w strefie przejściowej, która nie gwarantowała stabilnych granic naturalnych. Drugi kierunek myślenia syndrom ów znaczenie łagodził. Jego zwolennicy upowszechniali tezę o tranzytowym lub też pomostowym położeniu Drugiej Rzeczypospolitej między Bałtykiem a Morzem Czarnym. Twierdzono, że uzyskane terytorium nie było przypadkowym „wybrykiem historii”, lecz
30 M. Wołos, Szkic o polskiej polityce zagranicznej w międzywojennym dwudziestoleciu, Warszawa 2009, s. 197-270. 31 Z. Landau, J. Tomaszewski, Polska w Europie i świecie 1918-1939, Warszawa 1984, s. 278-289. 32 Wyszczelski L., Wiśniewska M., Bezpieczeństwo narodowe Polski w latach 1918-1939, Toruń 2009, s. 220. 47 doskonale wpisywało się w geografię regionu. Twórcy obu nurtów zgadzali się, że Polska miała kluczowe znaczenie dla stabilności całego regionu, który w pierwszej połowie XX wieku stanowił strefę „obniżonej stabilności”33. Obejmując urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa, Józef Piłsudski stanął przed koniecznością rozwiązania niezliczonych problemów, związanych z tworzeniem się struktur administracyjnych odradzającego się państwa. Jedną z zasadniczych kwestii, jakie należało rozwiązać od pierwszych chwil działania rządu, było wypracowanie koncepcji polityki wschodniej państwa. Piłsudski był przekonany, że największym zagrożeniem dla odradzającej się Polski mogą być obydwa wielkie, czasowo osłabione mocarstwa – Niemcy i Rosja. Nie było też wątpliwości, że oba te państwa będą starały się odzyskać utracone w wyniku wojny terytoria, do których aspirowała II Rzeczpospolita, przy czym najgorszym scenariuszem rozwoju wydarzeń byłoby nawiązanie współpracy przez obu sąsiadów w celu unicestwienia rozdzielającej je Polski. Rozpatrując położenie, w jakim znalazła się Polska, Piłsudski mógł oceniać, że chwilowo z dwóch wielkich sąsiadów mniejsze niebezpieczeństwo grozi Polsce ze strony Niemiec. Od chwili podpisania rozejmu 11 listopada musiały się one liczyć z ultymatywnymi żądaniami państw sprzymierzonych, które mogły wymusić posłuszeństwo groźbą zerwania rozejmu na froncie zachodnim. W tym kontekście najważniejszym problemem odradzającego się państwa polskiego było dążenie do ustanowienia takiego układu sił w Europie Środkowo – Wschodniej, które zabezpieczałby Polskę przed zaborczością Rosji i pozwoliły zrealizować dalekosiężne koncepcje polityki wschodniej. Trwająca od przeszło roku rewolucja bolszewicka postawiła przed politykami polskimi szansę nie tylko
33 Świat wokół Rzeczypospolitej. Problematyka zagraniczna w polskiej myśli politycznej w pierwszej połowie XX wieku, pod red. W. Parucha, K. Trembickiej, Lublin 2007, s. 49 – 50. 48 odbudowy państwa, ale uczynienia z niego dominującej siły w regionie. Najlepszą drogą do osiągnięcia tego celu – zdaniem Piłsudskiego – byłaby federacja narodów żyjących w granicach Polski przedrozbiorowej, uzupełniona sojuszem wojskowym z innymi państwami powstałymi na gruzach rozpadającej się Rosji34. Dostrzegając głównego wroga w Rosji, Piłsudski postulował odbudowę Rzeczypospolitej na tyle wielkiej i silnej, aby była zdolna odeprzeć geopolityczny napór ze Wschodu i utrzymać się między dwoma wielkimi sąsiadami. Wynikały z tego dwie koncepcje: federacyjna i prometejska. Przyjmując do wiadomości fakt formowania się na historycznych ziemiach Rzeczypospolitej czterech odrębnych narodów, z których każdy miał własne aspiracje państwowe, Piłsudski był świadom, że bez stworzenia dostatecznie wysokiego potencjału geopolitycznego, żaden z tych krajów nie zachowa na trwałe niepodległości. Uznając tę tezę zbyt pochopnie za oczywistą, a więc rzekomo łatwą zrozumiałą dla innych, Piłsudski pragnął doprowadzić do federacji narodów dawnej Rzeczypospolitej. Przewidywał, że niektóre z nich połączą się we wspólnym państwie, zachowując autonomię, inne zwiążą się stałym sojuszem. Przez wiele lat bacznie analizując problemy takich wielonarodowych państw jakimi były Rosja i Austro – Węgry, zdawał sobie sprawę, że dominacja jednego tylko narodu prowadzi w ślepą uliczkę. Sądził, że wyjściem będzie rzeczywisty federalizm i pluralistyczna demokracja35.
34 P. Okulewicz, Koncepcja „międzymorza” w myśli i praktyce politycznej obozu Józefa Piłsudskiego w latach 1918-1926, Poznań 2001, s. 14-15. 35 Koncepcje integracji „Międzymorza”, obejmujące mniejszą czy większą część tej strefy, pojawiły się bardzo dawno. Po raz pierwszy przejawiają się w polityce Kazimierza Sprawiedliwego i Romana Halickiego (koniec XII w.), a zwłaszcza Księcia Lwa, który bezskutecznie usiłował przejąć tron krakowski dwa pokolenia później. Najbardziej udanym przedsięwzięciem integracyjnym była tzw. Koncepcja jagiellońska, która doprowadziła w punkcie szczytowym do połączenia czterech państw (królestwa Polski, Węgier, Czech po raz Wielkiego Księstwa Litewskiego), pod rządami jednej dynastii; unia polsko-litewska, funkcjonująca 400 lat, należała do najtrwalszych do Europie. Po upadku Rzeczypospolitej programy jej odbudowy na ogół ograniczały się do projektów ponownej integracji 49
Nigdy nie opracował tej koncepcji w szczegółach, uważając, że rozwiązań i tak trzeba będzie szukać w praktyce. Nie przedstawił też teoretycznych podstaw całej koncepcji sądząc, że jest zrozumiała sama przez się, ponieważ wynika z polskiej świadomości historycznej. Realizacja koncepcji federacyjnej miała doprowadzić do stworzenia znacznego wspólnego potencjału, a w poważnej części odbierała go imperium rosyjskiemu. Pozwalało to utworzyć nową równowagę sił. Aby osłabić Rosję jeszcze bardziej, Piłsudski uważał za konieczne wsparcie wszystkich narodów, które pragną oderwać się od Rosji i stworzyć własne państwa36. Aktywną działalność piłsudczyków, próbujących propagować ideę „Międzymorza”, możemy odnotować już od pierwszych tygodni 1919 roku. Było to szczególnie widoczne w Paryżu37, gdzie przedstawiciele Naczelnika Państwa, delegowani na konferencję pokojową, od początku swego pobytu nawiązywali kontakty z politykami reprezentującymi państwa powstające na dawnych wschodnich kresach Rzeczypospolitej. W marcu 1919 roku najpełniej wypowiedział się na ten temat Kazimierz Dłuski w trakcie narady w Komitecie Narodowym Polskim. Przedstawił on wówczas plan szeroko zakrojonego sojuszu państw od Finlandii po Ukrainę, w którym dominującą
Poldki, Litwy i Rusi, choć niektóre idee sięgały dalej. Już po śmierci Piłsudskiego o politycznym bloku państw „Międzymorza” myślał Józef Beck, a w okresie II wojny światowej Władysław Sikorski. 36 L. Moczulski, Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 1999, s. 561-562. 37 Według Moczulskiego Mackinder, członek Izby Gmin i wysoki komisarz brytyjski w Rosji Południowej, traktował swe prace jako teoretyczną podstawę dla decyzji politycznych. Swą najobszerniejszą publikację, książkę Democratic Ideals and Reality pisał z myślą o rozpoczynającej się konferencji pokojowej w Paryżu. Dostrzegając realną możliwość utworzenia mocarstwa kontynentalnego, ostrzegał: Kto panuje nad Wschodnią Europą , panuje nad Heartlandem. Kto panuje nad Heartlandem , panuje nad Światową Wyspą. Kto panuje nad Światową Wyspą, panuje nad światem. Za jedyny sposób niedopuszczenia do tego uznał Mackinder maksymalne umocnienie i pomoc dla nowo powstałych państw, rozdzielających Rosję i Niemcy. Sugerował, iż w obliczu zagrożenia niemieckiego lub rosyjskiego kraje te mogłyby się sfederować, tworząc wystarczający mocny potencjał obronny, lecz za rzecz główną uważał zdecydowaną wolę głównych mocarstw demokratycznych wsparcia niepodległości państw leżących między Bałtykiem, Morzem Czarnym i Adriatykiem. Był przekonany, że od tego zależy utrzymanie pokoju światowego. W tym charakterze Mackinder przybył w grudniu 1919 r. do Warszawy i dwukrotnie rozmawiał z J. Piłsudskim. W swoim końcowym raporcie, przedstawionym na posiedzeniu rządu brytyjskiego, Mackinder postulował uznanie de facto nowo powstałych państw w południowej części b. cesarstwa rosyjskiego oraz związanie ich z Polską, co mogłoby być podstawą przyszłej unii politycznej. 50 rolę miała odgrywać Polska. Przy czym należy zauważyć, że w toku różnych dyskusji przedstawiano Polskę jako państwo złączone węzłami federacji z Litwą, Białorusią i do pewnego czasu z Łotwą i Ukrainą, a sojuszem wojskowym z resztą państw. Za początek realizacji nie tylko koncepcji federacyjnej, lecz również „Międzymorza”, można uznać podjętą w kwietniu 1919 roku wyprawę wileńską Józefa Piłsudskiego. Wyprawa wileńska nie przyniosła jednak spodziewanych efektów politycznych. Okazało się, że Litwini dążyli do budowy niepodległego państwa i nie zamierzali przystępować do planowanej federacji polsko – litewskiej. Naruszony został tym samym jeden z najważniejszych filarów koncepcji Piłsudskiego38. Od września 1919 roku zauważyć można proces przechodzenia do realizacji niektórych przynajmniej elementów koncepcji „Międzymorza”. W ramach realizacji tego programu, od końca sierpnia 1919 roku Polska uczestniczyła w pierwszych naradach państw bałtyckich, popierając niepodległościowe aspiracje Estonii i Łotwy oraz usiłując uzyskać wpływ na politykę tych państw. W tym czasie odnotowano także pierwsze kontakty z politykami fińskimi, co zaowocowało poszerzeniem koncepcji ”Międzymorza” w kierunku północnym. O niepowodzeniu wprowadzenia koncepcji „Międzymorza” w kształcie lansowanym przez obóz Piłsudskiego zadecydowały wydarzenia w 1920 r. Do kwietnia tego roku Polacy starali się zmontować sojusz militarny w skład, którego weszłyby państwa położone na obszarze między morzami Bałtyckim i Czarnym. Z różnych powodów żadne z państw obszaru „Międzymorza” nie zamierzało podpisywać układu sojuszniczego z Polską. Fiaskiem zatem z tego punktu widzenia zakończyła się tak pierwsza oficjalna konferencja państw bałtyckich i Polski w Helsinkach w styczniu 1920 roku, jak i konferencje warszawskie w marcu tego roku, w których brały udział
38 A. Czubański, Historia Polski XX wieku, Poznań 2000, s. 174 – 175. 51
Łotwa, Estonia, Finlandia i Rumunia. Rozpoczęta w kwietniu 1920 roku ofensywa kijowska w powszechnym mniemaniu polityków i publicystów obozu piłsudczykowskiego była przejściem do następnego etapu realizacji koncepcji „Międzymorza”. Marzec 1921 roku kończy pierwszy okres, w którym próbowano zbudować system sojuszy państw leżących na obszarze tzw. Międzymorza. W okresie 1921 – 1923 pojawiła się koncepcja sojuszu polityczno – wojskowego państw położonych na obszarze „Międzymorza”. Właściwym inicjatorem koncepcji „Międzymorza” był dyplomata czechosłowacki, Jan Masaryk. Nieco później ideę tę lansował Józef Piłsudski. Jej głównym założeniem było doprowadzenie do ścisłej współpracy sojuszniczej państw Europy Środkowej i Wschodniej. Marszałek słusznie uważał, że tylko taki alians pozwoliłby na przeciwstawienie się ewentualnej agresji ze strony potężnych sąsiadów: Niemiec i Rosji Bolszewickiej. Docelowo do „Międzymorza” należeć miały państwa leżące w obszarze pomiędzy morzami: Adriatyckim, Bałtyckim i Czarnym (tzw. „morza ABC”), a konkretnie Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Białoruś, Ukraina, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia oraz Jugosławia. Pod uwagę brano również możliwość dołączenia Finlandii, jednak ani Finlandia, ani żadne z pozostałych państw skandynawskich, trzymających się ściśle polityki neutralności, nie wykazało ochoty włączenia się w wir skomplikowanych spraw środkowo europejskich39. Traktat ryski usankcjonował bowiem to, czego najbardziej obawiał się Piłsudski – wspólną polsko – rosyjską granicę. W tym stanie rzeczy Piłsudski nie miał wątpliwości, że okazja do stworzenia szerokiego frontu państw kresowych na obszarze „Międzymorza” została zaprzepaszczona. Należało zatem wprowadzić w życie zmodyfikowaną nieco koncepcję „Międzymorza”. Miejsce Ukrainy na południu zajęła sojusznicza
39 W. Parucha, K. Trembicka, op. cit., s. 194 – 195. 52
Rumunia, natomiast na północy postulowano, aby doprowadzić do podpisania układów sojuszniczych. Miało to doprowadzić do sojuszu państw, które oddzielałyby Rosję od Europy, a co najważniejsze – uniemożliwiał przez to nawiązanie ścisłej współpracy niemiecko-rosyjskiej. Dyplomacja polska zakończyła budowę systemu sojuszy, zwierając 23 lipca 1923 roku w Lozannie traktat przyjaźni z jeszcze jednym sąsiadem państwa radzieckiego – Turcją. Z praktycznego punktu widzenia nie mógł on przynieść większych korzyści, gdyż mówił wyłącznie o trwałości „pokoju niezmąconego i szczerej wiecznej przyjaźni” między sygnatariuszami układu. Traktat Lozański odzwierciedlał nadzieje polskiej dyplomacji na stworzenie w przyszłości systemu współdziałania możliwie największej liczby państw graniczących z państwem radzieckim. Misternie tworzona przez Polskę sieć sojuszy obronnych rwała się , zanim została do końca upleciona40. Jednakże traktat pokojowy podpisany w Rydze 18 marca 1921 r., stanowiąc konstatacje istniejącego wówczas układu sił i determinant międzynarodowych, był zarazem pogrzebem zamysłu federacyjnego Piłsudskiego. Podział Białorusi i Ukrainy przez polsko – radzieckie granice państwowe uniemożliwiał de facto istnienie państwowości białoruskiej i ukraińskiej, a więc najważniejszych obok Polski partnerów ewentualnej federacji. W dodatku na północy znajdowała się nieprzejednanie wroga Litwa, a państwa bałtyckie usztywniły się na swych pozycjach rezerwy. Tak więc państwom, które mogłyby wraz z Polską zbudować ugrupowanie, stwarzające jakąś liczącą się równowagę sił między Niemcami a Rosją albo nie pozwolono powstać, albo też je sparaliżowano. Dla każdego rozumiejącego sprawy w kategoriach geopolitycznych i strategicznych stawało się jasne, iż równowaga ta, oparta na samej tylko
40 M. Kamiński., M. Zacharias, Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Polskiej 1918 – 1939,Warszawa 1998, s. 80. 53
II Rzeczypospolitej, będzie nie stabilna, a w konsekwencji krótkotrwała. Powstawał związany z tym problem bezpieczeństwa państwa polskiego, a od rozwiązania tego problemu zależało być albo nie być nie tylko tego państwa. Fiasko zamierzeń federacyjnych, a także mało efektywne lub raczej bezskuteczne próby znalezienia rozwiązań na linii północ – południe, nakazywały poszukiwanie innego rozwiązania i zwrócenie uwagi na główną oś strategiczną, tj. wschód – zachód41. Ostateczne wydarzenia roku 1925 położyły kres polskiej koncepcji ”Międzymorza”, choć w świadomości politycznej funkcjonowała nadal42. Rok 1925 został bowiem zdominowany przez rozmowy o niemieckich propozycjach gwarancyjnych, które zostały przedstawione Francji. Politycy polscy zastanawiali się zatem, czy Francja poświęci sojusz z Polską na rzecz obietnic nienaruszalności granicy z Niemcami. Przyjęcie przez Francję propozycji niemieckich groziło dopuszczeniem do dyskusji nad kształtem polskich granic zachodnich, co było równoznaczne z osłabieniem bezpieczeństwa na zachodnich rubieżach państwa. Wcześniej nikt w Warszawie takiego rozwoju sytuacji nie brał pod uwagę. Ostatecznie podpisanie układu w Locarno spowodowało, iż dotychczasowy system bezpieczeństwa Polski stanął pod znakiem zapytania. Francja, będąca podstawą tego systemu, zaczęła dążyć do wycofania się z zaciągniętych wobec Polski zobowiązań sojuszniczych. W takiej sytuacji kiedy załamał się system zabezpieczenia granicy zachodniej, Polska nawet nie zabiegała o przedłużenie wygasającego w 1926 roku sojuszu z Rumunią. Właściwie tylko dzięki zabiegom Rumuńskim doprowadzono do przedłużenia umowy. Rozszerzenie sojuszniczych zobowiązań rumuńskich także na wypadek
41 W. Balcerak, Międzymorze Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej XIX-XX wiek, Praca zbiorowa, Warszawa 1995, s. 168. 42 P. Przybylski, Integracja narodów Europy Środkowo-Wschodniej w aspekcie polityki II RP, [w:] M. Franz, K. Kościelniak, Człowiek w Europie. O polityce, która rządzi losami człowieka, Toruń 2011, s. 101 i nast. 54 agresji niemieckiej nie mogła jednak zastąpić zobowiązań najsilniejszego, jak powszechnie uważano, państwa na kontynencie43.
Podsumowanie W okresie dwudziestolecia międzywojennego polityka bezpieczeństwa Polski miała wyznaczony jeden główny cel: nie dopuścić do ponownego zajęcia kraju przez Niemcy lub Rosję. Naczelną wartością tejże polityki była trwała egzystencja państwa i narodu. To istnienie było głównym interesem narodowym utożsamianym z polityką bezpieczeństwa. Wola przetrwania państwa, czyli zachowania własnej podmiotowości państwowej realizowano w polityce poprzez stałe dążenie do optymalnego bezpieczeństwa. Polsce udało się obronić swą niezależność, ale jej pozycja wcale nie była mocna. Przez Niemcy i Rosję Sowiecką traktowana była jako „państwo sezonowe” i nazywana „wersalskim bękartem”. Najważniejszym zadaniem, jakie stanęło przed polską dyplomacją był zapewnienie jej mocnej i stabilnej pozycji na arenie międzynarodowej. To zaś można było osiągnąć poprzez zawieranie korzystnych sojuszy. Postulat suwerenności realizowany za pomocą dynamicznej i samodzielnej polityki zagranicznej, podkreślającej mocarstwowe ambicje Polski, które jednak należy rozumieć nie jako megalomanię i próbę budowy imperium, ale jako dążenie do uzyskania i zachowania podmiotowości i suwerenności. W Europie Środkowej nie została ukształtowana nowa konfiguracja geopolityczna oparta na likwidacji imperium rosyjskiego poprzez zastąpienie go wspólnotą suwerennych państw i wieloetnicznych ziem o różnym statusie politycznym oraz na zbudowaniu między Polską a Rosją buforowej przestrzeni osłabiającej groźbę kolejnej agresji rosyjskiej i powiększającej polską przestrzeń obronną. W regionie wokół Rzeczypospolitej nie tylko, że nie powstała nowa wspólnota
43 P. Okulewicz op. cit., s. 381 – 390. 55 polityczna nawiązująca do historycznych wzorców staropolskich, to w jej miejsce dokonała się fragmentaryzacja Europy Środkowej na państwa narodowe w sensie etnicznym. Między Niemcami i Rosją powstała konstelacja skłóconych państw, których narody nie poparły idei federacyjnej i utworzenia bloku polityczno-wojskowego. Polski wrzesień pokazał słabość polityki zagranicznej i strategii obronnej II Rzeczypospolitej. Los Polski zależał głównie od rozstrzygnięć wielkich mocarstw, a nie od naszych zabiegów dyplomatycznych.
Literatura: 1. Balcerak W., Międzymorze Polska i kraje Europy Środkowo – Wschodniej XIX-XX wiek, Warszawa 1995, s. 168. 2. Bonusiak W., Druga Rzeczypospolita (1918 – 1939), Rzeszów 2011, s. 165. 3. Cianciara A., Klasyczne koncepcje geopolityczne, [w:] Dybczyński A., Geopolityka, Warszawa 2013, s. 71-78. 4. Czubański A., Historia Polski XX wieku, Poznań 2000, s. 174-175. 5. Flint C., Wstęp do geopolityki, Warszawa 2008, s. 17. 6. Kamiński M., Zacharias M., Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Polskiej 1918 – 1939, Warszawa 1998, s. 80. 7. Kupiecki R., Szczepanik K., Polityka zagraniczna Polski 1918 – 1994, Warszawa 1995, s. 15. 8. Landau Z., Tomaszewski J., Polska w Europie i Świecie 1918 – 1939, Warszawa1984, s. 278-289. 9. Moczulski L., Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 1999, s. 561 – 562.
56
10. Okulewicz P., Koncepcja „Międzymorza” w myśli i praktyce politycznej obozu Józefa Piłsudskiego w latach 1918 – 1926, Poznań 2001, s. 14 – 15. 11. Parucha W., Trembickiej K., Świat wokół Rzeczypospolitej. Problematyka zagraniczna w polskiej myśli politycznej w pierwszej połowie XX wieku, Lublin 2007, s. 49 – 50. 12. Potulski J., Wprowadzenie do geopolityki, Gdańsk 2010, s. 135 – 145. 13. Przybylski P., Integracja narodów Europy Środkowo – Wschodniej w aspekcie polityki II RP, [w:] Franz M., Kościelniak K., Człowiek w Europie. O polityce, która rządzi losami człowieka, Toruń 2011, s. 101 i nast. 14. Sykulski L., Geopolityka. Słownik terminologiczny, Warszawa 2009, s. 31. 15. Szeremietiew R., Czy mogliśmy przetrwać? Polska a Niemcy w latach 1918-1939, Warszawa 1994, s. 82-85. 16. Tomicki J.(red.), Polska odrodzona 1918-1939, Warszawa 1988, s. 25. 17. Wołos M., Szkic o polskiej polityce zagranicznej w międzywojennym dwudziestoleciu, Warszawa 2009, s. 197 – 270. 18. Wyszczelski L., Wiśniewska M., Bezpieczeństwo narodowe Polski w latach 1918 – 1939, Toruń 2009, s. 220. 19. Zieliński E., Nauka o państwie i polityce, Warszawa 2006, s. 13 – 14.
57
POLISH GEOPOLITICAL IDEA. THE CONCEPT ISTHMUS AND ITS IMPACT ON THE STATE’S FOREIGN POLICY
Summary
This article concerns the reflections on the Polish geopolitical ideas with the release of the concept ISTHMUS. Presented is also to show the functioning of Polish foreign policy of the Second Republic. It also seeks to show the security policy in terms of external initiatives, as well as national events.
Key words: security, state security, foreign policy, strategy, alliance, geopolitics
58 dr Dariusz Skalski Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku e-mail: [email protected], [email protected] dr Piotr Lizakowski Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich e-mail: [email protected] mgr Dawid Czarnecki – doktorant Uniwersytet Warszawski - Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych e-mail: [email protected] mgr Tomasz Cylkowski Kociewskie WOPR w Skarszewach e-mail: [email protected] mgr Leszek Tomaczkowski Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku Wydział Wychowania Fizycznego – Studia doktoranckie e-mail: [email protected]
SAMORZĄD GMINNY W SFERZE BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU PUBLICZNEGO
Number of characters: 42 083 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 0 x 1 000 characters (lump sum) = 0 characters. Total: Number of characters: 42 083 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 1,052 spreadsheets publishing.
Słowa kluczowe: Straż gminna, bezpieczeństwo, samorząd gminny, porządek publiczny 59
Streszczenie Artykuł podejmuje rozważania na temat samorządu gminnego w sferze bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz o ustawowych zadaniach straży gminnych w zakresie zapewnienia porządku publicznego. Opisuje także mechanizmy prawne umożliwiające powołanie, funkcjonowanie, a także działanie straży gminnej w przedmiotowym zakresie. W aktualnych uwarunkowaniach prawnych pozycja i znaczenie straży gminnej jest znacznie niższa niż np. policji, która wyposażona jest w szereg uprawnień umożliwiających jej skuteczne podejmowanie działań w celu zapewnienia porządku publicznego. Mimo to liczne samorządy decydują się na powoływanie i utrzymywanie gminnych formacji, które mają zapewnić porządek publiczny na obszarze gminy.
Wprowadzenie Bezpieczeństwo należy do najbardziej podstawowych potrzeb każdego człowieka i jest określane w różny sposób44. Konieczne jest również odróżnienie bezpieczeństwa, jako kategorii obiektywnej od poczucia bezpieczeństwa łączącego się z subiektywną oceną człowieka45. Bezpieczeństwo jest podstawowym prawem, które odnosi się do eliminowania sytuacji, które zagrażają człowiekowi oraz jego dobrom. Państwo jako najwyższy gwarant postanowień zawartych w prawie odnoszącym się do bezpieczeństwa, a także porządku publicznego realizuje powyższe zadania zarówno w sposób samodzielny poprzez centralne jednostki organizacyjne, ale także współrealizuje powyższe zadania z jednostkami organizacyjnymi niższego szczebla. Reforma administracyjna, która weszła w życie od 1 stycznia 1999 roku wprowadziła trójstopniowy
44 W. Pokruszyński, J. Piwowski, Teoria bezpieczeństwa, Kraków 2014, s. 26-32. 45 J. Gołębiewski, Anatomia bezpieczeństwa, Warszawa 2015, s. 61. 60 podział administracyjny na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej tworząc: województwa, powiaty oraz gminy. Prowadzona równolegle w latach dziewięćdziesiątych decentralizacja władzy publicznej sprawiła, że szereg zadań z zakresu bezpieczeństwa oraz porządku publicznego spoczęło na barkach samorządu gminnego. Samorząd gminny działając jak każda instytucja w Polsce w oparciu o istniejący porządek prawny realizuje zadania związane z bezpieczeństwem poprzez wykonywanie zadań własnych oraz zleconych46. Zadania te, zdefiniowane ustawowo narzucają samorządom gminnym określone kompetencje, uprawnienia i obowiązki. Ponieważ podstawowym celem bezpieczeństwa publicznego jest zagwarantowanie obywatelom bezpieczeństwa oraz porządku publicznego w oparciu o istniejące regulacje prawne i wykonywanie tego prawa, w publikacji zostały zawarte prawne podstawy funkcjonowania samorządu gminnego w Polsce wraz z przedstawieniem oraz omówieniem wybornych zadań własnych oraz zleconych jakie samorząd realizuje w odniesieniu do bezpieczeństwa oraz porządku publicznego. Przedstawiono także ramy prawne funkcjonowania straży gminnych, które są ważnym narzędziem dla zapewnienia skutecznej realizacji działań w przedmiotowym zakresie.
Ustalenia i rezultaty W okresie PRL nie istniał samorząd gminny, a co za tym idzie nie było specjalnie powoływanych służb porządkowych gminnych czy też miejskich. Nie istniało także ustawodawstwo, które określałoby zadania poszczególnych jednostek samorządów terytorialnych (gmin powiatów) w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego47. Sytuacja uległa zmianie po transformacji ustrojowej i politycznej w Polsce.
46 M. Zdyb, J. Stelmasik, K. Sikora, System bezpieczeństwa i porządku publicznego. Organy i inne podmioty administracji, Warszawa 2015, s. 155 – 156. 47 Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, pod red. E. Ura, S. Pieprzny, Rzeszów 2015, s. 49 – 51. 61
Przełomową datą był 8 marzec 1990 r., gdy została uchwalona ustawa o samorządzie gminnym48. Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce. Gmina to wspólnota samorządowa osób zamieszkujących określone terytorium. Działa ona na terenie kraju w zgodzie ze wspomnianą ustawą o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. Jednostka terytorialna działa poprzez dwa organy: uchwałodawczy a zarazem kontrolny, czyli radę gminy oraz drugi organ, który sprawuje władzę wykonawczą, czyli wójta, burmistrza lub prezydenta (zależy od wielkości samorządu). Każda gmina ma ustrój, który jest zależny od jej statusu prawnego. Gminy w Polsce można podzielić na: gminy wiejskie, miejsko – wiejskie i gminy miejskie. Gmina, by usprawnić swoją pracę ma prawo tworzyć jednostki pomocnicze jakimi są np. sołectwa, dzielnice, osiedla. Po wyjaśnieniu czym właściwie jest samorząd gminny warto skupić się na następnym zagadnieniu, a mianowicie należy przedstawić w szerszym znaczeniu zagadnienie bezpieczeństwa publicznego. Przed próbą zdefiniowania tego zagadnienia warto wskazać, że bezpieczeństwo publiczne jest jednym ze składników bezpieczeństwa wewnętrznego, zapewniającego stabilizację wewnątrz państwa. Jedną z definicji bezpieczeństwa publicznego stworzył prof. Andrzej Misiuk: „jest to stan braku zagrożeń dla funkcjonowania organizacji państwowej i realizacji jej interesów, umożliwiających normalny swobodny rozwój49” inne wybrane współczesne definicje bezpieczeństwa publicznego to : „ogół warunków i instytucji chroniących państwo i obywateli przed zjawiskami groźnymi dla ładu prawnego”, „idealny stan braku zagrożeń w życiu jednostek i zbiorowości”,
48 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. 1990, Nr 16, poz. 95 ze zm.). 49 A. Misiuk, Instytucjonalny system bezpieczeństwa wewnętrznego, Warszawa 2013, s. 18. 62
„ogół warunków i instytucji chroniących życie i zdrowie oraz mienie obywateli, a także majątek ogólnonarodowy, ustrój i suwerenność państwa przed zjawiskami groźnymi dla ładu prawnego”50. Istotnym zagadnieniem, które pozostało do wyjaśnienia i przedstawienia jest zagadnienie porządku publicznego. Porządek publiczny jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na swobodę i bezpieczeństwo obywateli oraz społeczności lokalnych, jaką niewątpliwie jest wspólnota gminna. Za porządek publiczny można uznać faktycznie istniejącym układ stosunków społecznych, uregulowanym prawem i innymi normami społecznie akceptowanym, gwarantującymi niezakłócone i bezkonfliktowe funkcjonowanie jednostek w społeczeństwie. Istotą porządku publicznego jest zapewnienie harmonijnego współżycia ludzi tworzących określone społeczności. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na znaczenie aktywności obywatelskiej w poprawie bezpieczeństwa na poziomie lokalnym51. Bezpieczeństwo publiczne i porządek publiczny często w wielu aktach prawnych, ale również w licznych monografiach przedstawiany jest łącznie. Nie można ich jedna ze sobą utożsamiać, gdyż każda z tych nazw ma swoje określone funkcje, zadania i niesie odmienną treść. Pośrednio ze sobą się uzupełniają i wchodzą w skład wspomnianego na samym początku bezpieczeństwa wewnętrznego, ale trzeba pamiętać, że stanowią jego dwa osobne komponenty52. Warto wspomnieć przy okazji omawiania problematyki bezpieczeństwa i porządku publicznego, że te „stany” jako przedmiot zainteresowania nauki ulegają ciągłym procesom, ewolucjom, zmianom, a więc nie można zbyt dogmatycznie traktować tych zagadnień. Takie wnioski można wyciągnąć zarówno zapoznając się z ustaleniami nauki,
50 Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Warszawa 2003, t. 1, s. 234. 51 K. Jurzak-Mączka, J. Mączka, Rola obywateli w zapewnieniu bezpieczeństwa lokalnego w świetle przeprowadzonych badań, [w:] R. Netruczuk, Prywatyzacja zadań policyjnych. Korzyści i niebezpieczeństwa, Katowice 2016, s. 229 i nast. 52 A. Misiuk, Instytucjonalny system…,op. cit., s. 19. 63 ale także, a może przede wszystkim obserwując i odczytując rzeczywistość, która jak wiemy zmienia się bardzo szybko i nie sposób za nią nadążyć konstruując zapisy aktów prawnych. Zmiany ustrojowe w administracji publicznej miały bardzo duży wpływ na bezpieczeństwo publiczne. Zgodnie z art. 15 ust. 1 Konstytucji RP ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. Samorząd gminny ma do wykonania zadania własne gminy. Zostały one zawarte i opisane w art. 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym. Zadania własne gminy to zadania publiczne, które są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego, mającą zaspokoić potrzeby wspólnoty samorządowej jaką jest gmina. Zadania własne dzielimy na dwie kategorie. Są to zadania obowiązkowe (są to zadania które gmina musi wykonać i zabezpieczyć środki na ich wykonanie), drugą zaś kategorią zadań własnych gminy są zadania fakultatywne (gmina realizuje je w takim zakresie na jaki pozwalają jej środki finansowe). Zadania własne gminy obejmują takie kompetencje jak m. in.: ład przestrzenny, gospodarka nieruchomościami, ochrona środowiska i przyrody oraz gospodarka wodna. Do tego dochodzą m. in. gminne drogi, ulice, mosty, place, ruch drogowy, wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymywania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwianie odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, lokalny transport zbiorowy, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, w tym ośrodki i zakłady opiekuńcze; porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli oraz ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa, w tym wyposażenie i utrzymanie gminnego magazynu przeciwpowodziowego. Większość z przedstawionych zadań własnych gminy ma związek pośredni lub bezpośredni z bezpieczeństwem. Dotyczą one różnych aspektów
64 bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zasadne wydaje się przedstawienie tych związków na kilku najbardziej czytelnych i wyrazistych przykładach. Dbanie o infrastrukturę gminnych dróg, ulic i etc. przyczynia się do poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym, a zważywszy na fakt jak wielu ludzi ginie na polskich drogach ma to niebagatelne znaczenie. Usprawniając infrastrukturę drogową zmniejszamy liczbę osób które giną wskutek złego stanu dróg. Zapewnienie edukacji publicznej przyczynia się również w dużej mierze do poprawy stanu bezpieczeństwa publicznego. Można to wyjaśnić w bardzo obrazowy sposób. Gdy ludzie kształcąc się nabierają wiedzę i umiejętności na tematy związane np. z bezpieczeństwem w ruchu drogowym, samoobroną lub innej istotnej dziedziny związanej z bezpieczeństwem. Automatycznie wykorzystują nabyte umiejętności i wiedzę w życiu codziennym. Działa też tu mechanizm przekazywania sobie wiedzy w kręgach najbliższych sobie osób np. w rodzinie lub grupie znajomych. Rozwój obiektów targowych, tworzy bezpieczne miejsca handlu, a przez takie działania ogranicza się np. zjawisko nielegalnego handlu alkoholem lub substancjami paramedycznymi, które mogą być niebezpieczne dla życia i zdrowia obywateli. Tworzenie terenów rekreacyjnych i innej infrastruktury sportowej daj możliwości młodym ludziom na rozwój umiejętności sportowych oraz zapewnia alternatywnego formę spędzania czasu dla obywateli, co odciąga ich od bezczynności, która często prowadzi ich w kierunku działalności szkodliwej społecznie (popełnianie wykroczenia i przestępczość)53. Samorząd gminny posiada szerokie kompetencje w dziedzinie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Rada gminy może tworzyć przepisy porządkowe, tworzyć akty prawa miejscowego wg art. 40 ustawy o samorządzie gminnym. Samorząd gminny posiada także
53 W. Fehler, Bezpieczeństwo Wewnętrzne Współczesnej Polski, Warszawa 2012, s. 44-45. 65 władzę do zarządzania ewakuacji mieszkańców z określonego terenu. Jeżeli istnieje niebezpieczeństwo dla życia lub mienia obywateli. Zadania zlecone są to takie zadania, które należą do kompetencji organów państwowych, ale przekazane są do bezpośredniej realizacji organom samorządowym. Zadania te przekazane są przez gminie poprzez ustawy i mają charakter ogólnopaństwowy. Zadania zlecone można podzielić na następujące zadania: 1) zadania nakładane w drodze ustawy, 2) zadania nakładane w drodze porozumień pomiędzy gminą, a organem administracji rządowej. Zadania zlecone poprzez ustawę charakteryzują się obligatoryjnością i dotyczą wszystkich gmin w kraju. Do takich zadań zalicza się np. zadania dotyczące administracji rządowej, których wykonanie przez gminę można uzasadnić oszczędnościami finansowymi, wygodą obywateli, lepszym rozeznaniem lokalnych problemów54. Do takich zadań zaliczyć można m.in. zadania związane z: przeprowadzeniem powszechnych spisów ludności, przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, o wyborze nazwiska, uznaniu dziecka, prowadzenie ewidencji ludności, organizacja, przygotowanie i przeprowadzenie wyborów powszechnych. Władza wykonawcza gminy sprawuje swoje zadania z obszaru bezpieczeństwa i porządku publicznego, które zostały określone trzema następującymi ustawami. Jest to ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 roku o bezpieczeństwie imprez masowych, ustawa z dnia 5 lipca1990 roku prawo o zgromadzeniach oraz ustawa z dnia 15 marca 1993 roku o zbiórkach publicznych55. Organ wykonawczy gminy jest zobowiązany do kontrolowania zgodności przebiegu imprezy masowej zgodnie z warunkami
54 E. Borkowska, Zadania samorządu terytorialnego, Warszawa 1990, s. 11. 55 J. Gierszewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne – zarys systemu, Warszawa 2013, s. 185. 66 określonymi w zezwoleniu na taką imprezę. W sytuacji, gdy stwierdzone zostaną nieprawidłowości, które leżą po stronie organizatora przedstawiciel organu gminnego może przerwać imprezę masową. Bezpieczeństwo imprezy masowej uwarunkowane jest m.in. spełnieniem przez organizatora imprezy wszelkich wymogów z zakresu bezpieczeństwa wobec osób obecnych na imprezie w czasie jej trwania, ochrony porządku publicznego oraz zapewnienia zabezpieczenia pod względem medycznym oraz technicznym. Zgodnie z ustawą impreza masowa jest to taka impreza, w której bierze udział nie mnie niż 1 tysiąc osób, a w przypadku hali bądź innego budynku nie mniej niż 300 osób56. Każdy organizator imprezy masowej musi nie później niż 14 dni przed danym terminem imprezy masowej wystąpić do organów władzy wykonawczej z wnioskiem o wydanie zezwolenia na przeprowadzenie imprezy masowej. Od decyzji negatywnej przysługuje mu prawo wniesienia odwołania do samorządowego kolegium odwoławczego. Organ wykonawczy gminy w myśl ustawy może odmówić wydania zezwolenia na organizację imprezy masowej w przypadku nie spełnienia przez organizatora wymogów wymienionych w ustawie. Kolejną kwestią z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarze gminy reguluje ustawa prawo o zgromadzeniach. W myśl ustawy zgromadzenie to zebranie się co najmniej 15 osób w celu wyrażenia stanowiska57. W sytuacji organizacji zgromadzenia publicznego na otwartej przestrzeni, która jest dostępna dla nieokreślonych imiennie osób organizator ma obowiązek zawiadomić właściwy miejscowo organ wykonawczy gminy o miejscu takiego zgromadzenia. Rada gminy może w drodze uchwały określić miejsca, które nie wymagają uzyskania zgody na przeprowadzenie zgromadzenia. Jest to zapis szczególnie ważny zapis z punktu widzenia
56 Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. 2009, Nr 62, poz. 504 ze zm.). 57 Ustawa z dnia 15 lipca 1990 r., Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. 1990, Nr 51, poz. 297 ze zm.). 67 zgromadzeń spontanicznych. Art. 7 ustawy mówi, że organizator powinien zawiadomić organ wykonawczy gminy nie później niż trzy dni przed terminem planowego zgromadzenia. Jest to bardzo ważne, gdyż gmina może podjąć odpowiednie działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa dla osób biorących udział w zgromadzeniu ale też osób postronnych. Wraz z utrzymaniem i zachowaniem ładu i porządku publicznego. Organ wykonawczy gminy może nie wydać zgody na przeprowadzenia zgromadzenia, gdy narusza ono przepisy ustaw karnych lub narusza bezpieczeństwo innych osób. Od takiej decyzji istnieje możliwość odwołania do wojewody. Trzecim zadaniem zleconym gminy z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego jest wydawanie pozwoleń na przeprowadzenie zbiórek. W związku z podwyższonym ryzykiem naruszenia bezpieczeństwa i porządku publicznego gmina powinna wykonać przewidziane w ustawie działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa osobom kwestującym oraz osobom postronnym nie będące zaangażowane w zbiórkę58. Straż gminna jest samorządową i umundurowaną formacją powołaną do ochrony porządku na terenie gminy59. Spełnia ona służebną rolę wobec społeczności lokalnej i jest zobowiązana do wykonywania swych zadań z poszanowaniem godności i praw obywateli60. Zasady tworzenia a także tryb rozwiązywania straży gminnej, jej organizację, zadania i zakres uprawnień straży, w tym uprawnienia oraz obowiązki strażników zawarte zostały w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych. Najważniejszą podstawą prawną funkcjonowania straży gminnej jest art. 1 przedstawionej powyżej ustawy, zgodnie z którym do ochrony porządku publicznego na terenie gminy może być utworzona samorządowa umundurowana formacja –
58 Ustawa z dnia 15 marca 1933 r. o zbiórkach publicznych (Dz. U., 1933, Nr 22, poz. 161 ze zm.). 59 M. Leszczyński (red.), A. Gumieniak, L. Owczarek, R. Mochucki, Bezpieczeństwo w wymiarze lokalnym. Wybrane obszary, Warszawa 2013, s. 185 i nast., R. Rojtek, Służebna rola Straży Miejskiej, [w:] W. Fehler (red. naukowa), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym, Warszawa 2009, s. 135 – 139. 60 S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Rzeszów 2008, s.135. 68 straż gminna. W myśl postanowień z art. 2 ust. 3 omawianej ustawy o strażach gminnych, w gminach, w których organem wykonawczym jest burmistrz bądź prezydent miasta, straż nosi nazwę „straż miejska”. Omawiając w dalszej części funkcjonowanie, zadania straży gminnej nazwa ta będzie obejmować także straż miejską61. Straż gminna, zgodnie z art. 1 ust. 1 omawianej ustawy, może zostać utworzona, a więc gmina nie ma obowiązku jej tworzenia co jest niezmiernie ważnym faktem wartym podkreślenia. Należy jednak stwierdzić, że samorządy gminne coraz częściej korzystają z możliwości tworzenia straży gminnej jako jednej z form realizacji zadań własnych w zakresie zapewnienia porządku publicznego. Widoczny jest systematyczny rozwój tej formacji62. Utworzenie, powołanie straży gminnej leży w wyłącznej kompetencji rady gminy. Może ona zostać utworzona na terenie jednej gminy, ale także dla większego obszaru niż teren jednej gminy. W przypadku, gdy zostanie powołana dla dwóch lub więcej gmin zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o strażach gminnych, gminy sąsiadujące na obszarze jednego województwa mogą zawrzeć porozumienie o utworzeniu wspólnej straży. W takich przypadkach, w drodze porozumienia, ustala się w szczególności zasięg terytorialny działania danej straży, a także sposób jej finansowania przez zainteresowane gminy oraz wyznacza się radę gminy, która nada regulamin straży, a także radę, której nowo utworzona straż będzie podlegać63. Regulacje prawne określające funkcjonowanie straży gminnych zezwalają także na utworzenie wspólnej straży między gminami sąsiadującymi na obszarze jednego województwa, w drodze porozumienia, po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) Policji. W przypadku
61 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz. U., Nr 123, poz. 779 ze zm.). 62 Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy o strażach gminnych oraz ustawy o Policji (nr druku nr 958 Sejmu RP VI kadencji). 63 Art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy o strażach gminnych, ustawy o Policji oraz ustawy – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U., Nr 97, poz. 803). 69 nieotrzymania takiej opinii gminy sąsiadujące na obszarze jednego województwa będą mogły zawrzeć porozumienie o utworzeniu wspólnej straży po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii. Taką procedurę reguluje ustęp drugi artykułu drugiego ustawy o strażach gminnych. Porozumienie określać będzie w szczególności zasięg terytorialny działania wspólnej straży, sposób finansowania, radę gminy, która nada regulamin wspólnej straży i będzie mogła ją rozwiązać oraz wójta, burmistrza (prezydenta miasta), któremu wspólna straż będzie podlegać Utworzenie i powoływanie do życia straż gminnej następuje, jak już wspomniano, zawsze na mocy uchwały rady gminy, przed której podjęciem konieczne jest zasięgnięcie opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Uprawnienia komendanta wojewódzkiego Policji mają w tym zakresie jedynie charakter konsultacyjny, a nie dyspozycyjny i same w sobie nie stanowią opinii wiążącej dla danej Rady Gminy. Brak takiej opinii w oznaczonym ustawą terminie, w przypadku przedstawienia projektu uchwały w sprawie utworzenia straży gminnej właściwemu organowi Policji, przyjmuje się jako wyrażenie akceptacji dla wnioskowanego projektu. Warto dodać, że straż gminna może zostać utworzona także w przypadku wydania negatywnej opinii przez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji, jak również rada gminy może zrezygnować z jej utworzenia przy pozytywnej opinii64. Ustawa, której zagadnienia opisuje reguluje także sposób prac rady gminy po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) Policji, zawiadomienia wojewody o tworzeniu straży. Ponadto wprowadza możliwość utworzenia straży w przypadku nieotrzymania tej opinii, gdy upłynęło 14 dni od dnia złożenia wniosku o jej wydanie.
64 Por. W. Kotowski, Straże gminne. Komentarz praktyczny, Warszawa 2004, s. 124. 70
Ustawodawca nadzór nad strażami powierza wojewodzie, gdyż jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada on za wykonywanie polityki rządu na obszarze danego województwa, w tym m.in. zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniom życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego. Jednocześnie przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji wojewoda jest organem administracji rządowej na terenie danego województwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, co jest niezmiernie istotne. Policja oraz inne organy strojące na straży porządku publicznego również muszą odpowiadać na współczesne zagrożenia, stawiać czoła coraz to nowym wyzwaniom i odpowiadać na potrzeby społeczne65. Koszty a także finansowanie związane z funkcjonowaniem straży gminnej, zgodnie z art. 5 ustawy o strażach gminnych, pokrywane są tylko i wyłącznie z budżetu gminy. Ustawodawca poprzez wymieniony zapis wyeliminował możliwość finansowania tej formacji z innych źródeł. Każda straż jest jednostką organizacyjną gminy i w takim przypadku szczegółową strukturę organizacyjną określa regulamin ustalany przez radę gminy. W konkretnych przypadkach rada gminy może postanowić o umiejscowieniu komendy straży gminnej w danej strukturze urzędu gminy66. W ustawie nie ma wskazań co do przypadków usytuowania komendy w strukturze urzędu, a więc uznanie tego ustawodawca pozostawił do wyłącznej oceny a także kompetencji rady gminy. Także przepisy, które nowelizowały ustawę o strażach gminnych
65 M. Sokołowski, Community Policing – nowa filozofia działania policji, [w:] A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, Policje Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 175 – 180. 66 Art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy o strażach gminnych, ustawy o Policji oraz ustawy – Prawo o ruchu drogowym. 71 pozwalają każdej radzie gminy utworzyć straż gminną jako jednostkę organizacyjną gminy lub umiejscowić ją w strukturze urzędu gminy. W pierwszym przypadku szczegółową strukturę organizacyjną określać będzie regulamin nadawany przez radę gminy, natomiast w drugim regulamin nadawany przez wójta, burmistrza bądź prezydenta miasta. Każdą strażą gminną kieruje komendant straży gminnej, który powoływany i odwoływany jest przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, który jest równocześnie jego przełożonym. Obowiązkiem każdego wójta, burmistrza (prezydenta miasta) jest zasięgnięcie opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji o kandydacie, który ma zostać powołany na stanowisko komendanta straży gminnej. Podobnie jak w wcześniej omawianych przypadkach zasięgnięcie opinii ma charakter wyłącznie formalny, a jej treść nie ma żadnego wpływu na decyzję wójta, burmistrza (prezydenta miasta) w sprawie powołania komendanta straży gminnej. Strażą gminną kieruje komendant, który zatrudniany jest na podstawie umowy o pracę przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta), po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) Policji. W sytuacji nieotrzymania opinii wójt, burmistrz (prezydent miasta) zatrudnia komendanta po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii, procedurę tą określa art. 7 ustawy o strażach gminnych. Komendant straży wykonuje swoje zadania przy pomocy komendy straży. Szczegółową strukturę organizacyjną straży, jak już wspomniano, określa rada gminy w przyjętym regulaminie straży. Regulamin odnosi się wyłącznie do jej struktury, a więc nie dotyczy prawnych form działania straży i jej kompetencji, co bardzo dokładnie ustala i określa ustawa o strażach gminnych a także inne przepisy szczegółowe. Warto dodać, że np. hierarchie stopni urzędniczych w strażach gminnych określa art. 8a przedmiotowej ustawy. Nadzór nad działalnością straży sprawuje wójt, burmistrz (prezydent
72 miasta), a w zakresie rzeczowym – Komendant Główny Policji poprzez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Zakres ten, w myśl przepisów o strażach gminnych obejmuje m.in. zapewnienie stosowania przepisów prawnych dotyczących użycia i przechowywania broni palnej bojowej, środków przymusu bezpośredniego a także wykonywania przez strażników czynności określonych w przedmiotowej ustawie. Wojewoda sprawować będzie nadzór przy pomocy komendanta wojewódzkiego (stołecznego) Policji działającego w jego imieniu. Wojewoda sprawować będzie nadzór przez następujące czynności i uprawnienia, które zawarte są w ustępie trzecim artykułu 9 ustawy o strażach gminnych. Straż gminna realizując swoje zadania, spełnia wiele funkcji w zakresie utrzymania bezpieczeństwa publicznego, a także porządku publicznego67. Konkretne zadania wymienione są szczegółowo w przedmiotowej ustawie. A konkretnie w art. 11. Do najważniejszych funkcji straży gminnych, które powinny być realizowane w celu wypełnienia należytych oczekiwań jakie stawia się przed każdą strażą miejską bądź gminną należą funkcje określone w ustawie. Najważniejsze funkcje, które związane są z rolami jakie powinna pełnić straż gminna na terenie gminy należą: funkcja ochronna, która polega na utrzymywaniu porządku na terenie gminy, funkcja porządkowa, która przejawia się poprzez realizowanie i konsekwentne egzekwowanie przestrzegania przez społeczność lokalną przepisów prawa w zakresie porządku publicznego, funkcja prewencyjna realizowana m.in. poprzez stałe i systematyczne patrolowanie ulic i osiedli gminy wraz z podejmowaniem zgłaszanych do straży interwencji w zakresie ochrony porządku publicznego, funkcja profilaktyczna wykonywana poprzez zapobieganie przestępstwom, wykroczeniom i zjawiskom kryminogennym, prowadzenie profilaktyki wychowawczej wśród dzieci i młodzieży, funkcja
67 A. Misiuk, Instytucjonalny system bezpieczeństwa wewnętrznego, Warszawa 2013, s. 266 – 272. 73 informacyjna, którą realizuje się poprzez informowanie służb i instytucji o zaobserwowanych zagrożeniach, problemach a także informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach występujących zagrożeń oraz sposobach ich eliminacji, wykluczenia. Funkcja społeczno – administracyjna realizowana poprzez współdziałanie w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego z zainteresowanymi organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, funkcja integrująca, realizowana poprzez działania wraz z społecznościami lokalnymi np. poprzez uczestnictwo m.in. w imprezach sportowych, kulturalnych, charytatywnych organizowanych przez gminę, organizacje społeczne, szkoły, straż gminną (miejską)68. Każdy podmiot wykonujący zadania musi być wyposażony w odpowiednie uprawnienia, które umożliwiają skuteczne ich realizowanie postawionych przed nim zadań. Zakres zadań straży gminnej wynika z art. 10 ust. 1 ustawy o strażach gminnych, zgodnie z którym straż wykonuje zadania w zakresie ochrony porządku publicznego wynikające z ustaw i aktów prawa miejscowego. Natomiast wcześniej przytaczany art. 11 ustawy o strażach gminnych reguluje oraz w sposób precyzyjny określa, co należy do najważniejszych zadań każdej straży gminnej i tak można na podstawie tejże regulacji prawnej stwierdzić, że do najważniejszych zadań straży gminnej należy: ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych, czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego – w zakresie określonym w przepisach o ruchu drogowym, współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń, zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub zniszczeniem śladów i dowodów,
68 R. Rojtek, System bezpieczeństwa publicznego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2006, s. 81 – 82. 74 do momentu przybycia właściwych służb, a także ustalenie, w miarę możliwości, świadków zdarzenia, ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej, współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych, doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania, jeżeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób, informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń, a także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym, współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych dla potrzeb gminy. W związku z realizowanymi zadaniami, zgodnie z nowelizacją ustawy o strażach gminnych, będzie jej przysługiwać prawo do obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych w przypadku, gdy czynności te są niezbędne do wykonywania zadań oraz w celu: utrwalania dowodów popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, a także przeciwdziałania przypadkom naruszania spokoju i porządku w miejscach publicznych, ochrony obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej69. Zakres zadań straży gminnej będzie ponadto wynikał z normy kompetencyjnej zawartej w art. 1 ust. 1 ustawy o strażach gminnych, który wskazuje na straż jako samorządową formację powołaną do ochrony porządku publicznego na terenie gminy oraz art. 7 ustawy o samorządzie gminnym wskazującego na zakres zadań własnych gminy. Jednocześnie straż
69 A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego, Warszawa 2008, s. 206 – 214. 75 gminna będzie wykonywać zadania określone przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta) w sprawach, które nie zostały zastrzeżone prawem do wyłącznej kompetencji innych organów administracji rządowej i samorządowej, zgodnie z zasadą domniemania kompetencji gminy. Z powyższego wynika, że do podstawowych środków działania straży gminnej należy przede wszystkim sygnalizowanie stwierdzonych uchybień właściwym organom. Jednocześnie można zauważyć, że w zakresie ustalania priorytetów działania straży gminnej największy wpływ mają wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast), a efekty tych działań są zróżnicowane w zależności od wyznaczonych przez gminy kryteriów, stanu zatrudnienia, poziomu wyszkolenia strażników oraz udostępnionego strażom wyposażenia technicznego. Oczywiście w systemie szkolenia strażników gminnych korzysta się z doświadczeń i celów systemu szkolenia policji i straży granicznej70. Na podstawie rozporządzenia71 Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu i sposobu współpracy Policji ze strażami gminnymi (miejskimi) oraz zakresu sprawowania przez Komendanta Głównego Policji nadzoru nad działalnością straży, nadzór nad strażami sprawowany jest przez Komendanta Głównego Policji poprzez właściwego terytorialnie Komendanta Wojewódzkiego Policji, a w odniesieniu do garnizonu stołecznego przez Komendanta Stołecznego Policji. W większości gmin od lat podstawową tendencją jest wyznaczanie strażom roli formacji, która wspomaga działanie policji w walce z zakłóceniami porządku publicznego oraz spokoju, w tym z różnego typu
70 P. Gawroński, D. Hryszkiewicz, J. R. Truchan, System szkolenia w policji i straży granicznej. Funkcja założona i rzeczywistość, Szczytno 2015, s. 19 i nast. 71 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu i sposobu współpracy Policji ze strażami gminnymi (miejskimi) oraz zakresu sprawowania przez Komendanta Głównego Policji nadzoru nad działalnością straży (Dz. U. 2004 Nr 187, poz. 1943). 76 patologiami. Straże gminne przejęły również szereg zadań o charakterze administracyjno – porządkowym, które wcześniej realizowała Policja, np. egzekwowanie przepisów porządkowych, doprowadzanie osób nietrzeźwych do izb wytrzeźwień, zabezpieczenie imprez masowych, a także uroczystości organizowanych na rzecz społeczności lokalnych przez władze samorządowe bądź organizacje pozarządowe72. Bardzo ważne znaczenie dla korzystnej współpracy tych formacji ma wymiana informacji, która pozwala na inicjowanie i prowadzenie wspólnych działań a także przedsięwzięć na rzecz poprawy bezpieczeństwa poprzez właściwą koordynację dyslokacji służb straży i Policji. Wpływa ona także na optymalne wykorzystanie potencjału ludzkiego, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań polegających na równomiernym rozplanowaniu patrolami najbardziej zagrożonych rejonów m. in. poprzez73: wspólne patrole policjantów i strażników w ramach służby patrolowej, patrole szkolne nastawione na przeciwdziałanie przestępczości i demoralizacji nieletnich, w tym zapobieganie wszelkim patologicznym zjawiskom także w rejonach położonych blisko szkół, a także rozpoznawanie potencjalnych zagrożeń, systematyczne kontakty z dyrektorami i pedagogami szkolnymi, wspólne działania poprzez spotkania z młodzieżą szkolną oraz z ich rodzicami, wspólne patrole właściwego dzielnicowego ze strażnikiem oraz wspólny udział w spotkaniach ze daną społecznością lokalną. Współpraca ta realizowana jest także poprzez: stałą wymianę informacji o zagrożeniach występujących na określonym terenie w zakresie bezpieczeństwa ludzi i mienia, spokoju i porządku publicznego, stworzenie systemu łączności Policji i straży, uwzględniającego lokalne potrzeby i możliwości oraz zapewniającego utrzymania nieprzerwanej łączności pomiędzy jednostkami
72 K. Grosicka, L. Grosicki, P. Grosicki, Organizacja i kierowanie instytucjami bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, Pułtusk-Warszawa 2013, s. 266-269. 73 Art. 1 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych. 77
Policji i straży, koordynowanie dyslokacji służb policyjnych i straży, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń występujących na obszarze danej gminy, np. mogą to być obszary poprzemysłowe, bądź przyszkolne, wspólne prowadzenie działań porządkowych w celu zapewnienia spokoju, a także ładu i porządku w miejscach zgromadzeń, imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych, a także w pozostałych miejscach zgromadzeń publicznych, organizowanie wspólnych szkoleń a także ćwiczeń policjantów i strażników gminnych (miejskich), wymianie informacji, doświadczeń w zakresie obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu i przebiegu zdarzeń w miejscach publicznych74.
Podsumowanie Podsumowując należy podkreślić, że problematyka związana z bezpieczeństwem oraz porządkiem publicznym jest bardzo ważna i powinna zajmować należne jej miejsce w szeroko rozumianej strategii działań każdej gminy. Ustawodawca poprzez szereg regulacji prawnych, m.in. poprzez ustawowe zadania własne, zlecone, które winne realizować samorządy gminne stworzył szereg możliwości, które gminy mogą wykorzystać dla zapewnienia wyższego, oczekiwanego społecznie poziomu bezpieczeństwa oraz porządku publicznego na obszarze swojego działania. Warto także podkreślić, że możliwości związane z utworzeniem straży gminnej stanowią pewnego rodzaju gotowość państwa (administracji rządowej) do współdzielenia się odpowiedzialnością za utrzymywanie porządku publicznego, a narzędziem do zapewnienia większego porządku, a także bezpieczeństwa, które zapewniają władze gminy na swoim obszarze. Kolejna kwestią do rozwiązania w przyszłości jest dostęp straży gminnej
74 A. Misiuk, Instytucjonalny system…,op. cit., s. 265 – 275. 78 do systemu informatycznego Policji75. Funkcjonowanie straży gminnej jest stosunkowo kosztowne, zwłaszcza dla mniejszych gmin i wymuszanie utrzymywania takich struktur mogłoby spowodować duże problemy finansowe dla mniej zamożnych gmin. Jest to szczególnie ważne, gdyż w aktualnym stanie prawnym gminy posiadają całkowitą dowolność w powoływaniu oraz utrzymywaniu takich struktur zapewniających podwyższenie poziomu porządku oraz bezpieczeństwa na swoim obszarze działania. Jak wykazano w niniejszej pracy zagadnienia związane z bezpieczeństwem oraz porządkiem publicznym powinny być bardzo wnikliwe badane, zaś ustawodawca powinien należycie wyposażyć gminy w środki finansowe, prawne, rzeczowe do skutecznego zapewnienia na swoim obszarze bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Literatura: 1. Borkowska E., Zadania samorządu terytorialnego, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa 1990, s. 11. 2. Dubisza S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2003, t. 1, s. 234. 3. Fehler W., Bezpieczeństwo Wewnętrzne Współczesnej Polski, Artle, Warszawa 2012, s. 44 – 45. 4. Gawroński P., Hryszkiewicz D., Truchan J. R., System szkolenia w policji i straży granicznej. Funkcja założona i rzeczywistość, Szczytno 2015, s. 19 i nast. 5. Gierszewski J., Bezpieczeństwo wewnętrzne – zarys systemu, Difin, Warszawa 2013, s. 185. 6. Gołębiewski J., Anatomia bezpieczeństwa, Warszawa 2015, s. 61. 7. Jurzak – Mączka K., Mączka J., Rola obywateli w zapewnieniu
75 M. Lisiecki, Zarządzanie bezpieczeństwem publicznym, Warszawa 2011, s. 99. 79
bezpieczeństwa lokalnego w świetle przeprowadzonych badań, [w:] Netruczuk R., Prywatyzacja zadań policyjnych. Korzyści i niebezpieczeństwa, Katowice 2016, s. 229 i nast. 8. Kotowski W., Straże gminne. Komentarz praktyczny, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2008, s. 124. 9. Leszczyński M. (red.), Gumieniak A., Owczarek L., Mochucki R., Bezpieczeństwo w wymiarze lokalnym. Wybrane obszary, Warszawa 2013, s. 185 i nast. 10. Lisiecki M., Zarządzanie bezpieczeństwem publicznym, Warszawa 2011, s. 99. 11. Misiuk A., Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 206 – 214. 12. Misiuk A., Instytucjonalny system bezpieczeństwa wewnętrznego, Diffin, Warszawa 2013, s. 18. 13. Pieprzny S., Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2008, s. 135. 14. Pokruszyński W., Piwowski J., Teoria bezpieczeństwa, Kraków 2014, s. 26 – 32. 15. Rojtek R., Służebna rola Straży Miejskiej, [w:] Fehler W. (red. naukowa), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym, Warszawa 2009, s. 135 – 139. 16. Rojtek R., System bezpieczeństwa publicznego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2006, s. 81 – 82. 17. Sokołowski M., Community Policing – nowa filozofia działania policji, [w:] Misiuk A., Letkiewicz A., Sokołowski M., Policje Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 175 – 180. 18. Ura E., Pieprzny S. (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Rzeszów 2015, s. 49 – 51.
80
Akty prawne 1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. 1990, Nr 16, poz. 95 ze zm.). 2. Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. 2009, Nr 62, poz. 504 ze zm.). 3. Ustawa z dnia 15 lipca 1990 r., Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. 1990, Nr 51, poz. 297 ze zm.). 4. Ustawa z dnia 15 marca 1933 r. o zbiórkach publicznych (Dz. U. 1933, Nr 22, poz. 161ze zm.). 5. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz. U. 1997, Nr 123, poz. 779 ze zm.). 6. Ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy o strażach gminnych, ustawy o Policji oraz ustawy – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 2009, Nr 97, poz. 803).
81
MUNICIPAL GOVERNMENT IN THE SPHERE OF SECURITY AND PUBLIC ORDER
Summary
The article concerns deliberations on the local government in the sphere of security and public order and the tasks of municipal guards in ensuring public order and legal mechanisms enabling the establishment, functioning and operation of the municipal guard in this respect. In the current context of legal status and meaning of the municipal guard it is much lower than eg. The police, which is equipped with a number of provisions enabling it to take effective measures to ensure public order. Most governments, however, decides on the appointment and maintenance of municipal formations, which are to ensure public order in the area of the municipality.
Key words: Municipal police, security, municipal government, public order
82
Владимир Шатун Кандидат политических наук, доцент Черноморский национальный университет имени Петра Могилы (г. Николаев, Украина) e-mail: [email protected]
ГОСУДАРСТВЕННАЯ ИНФОРМАЦИОННАЯ ПОЛИТИКА И ПОСТИНДУСТРИАЛЬНОЕ ОБЩЕСТВО
Number of characters: 25 440 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 0 x 1 000 characters (lump sum) = 0 characters. Total: Number of characters: 25 440 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 0,636 spreadsheets publishing.
Аннотация Статья посвящена исследованию проблемы формирования информационной политики Украины в условиях становления информационного общества. Анализируются основные аспекты жизнедеятельности граждан в условиях информационного общества, требования к органам государственной власти и местного самоуправления и главные задачи информационной политики.
1. Постановка проблемы Термин «информационное общество», введенный в научное обращение в начале 1960-х, фиксирует одну из важнейших характеристик общества, объединенного единой информационной сетью. Развитие информационных технологий в 1980-е, а особенно в 1990-е годы, начало определять экономический потенциал любого государства. В эти годы происходит конвергенция двух идеологий – информационного общества и постиндустриализма. 83
Идея постиндустриального общества была выдвинута еще в 60-е годы американским социологом Д.Беллом, который, разделяя историю человеческого общества на три стадии – аграрную, индустриальную и постиндустриальную, стремился нарисовать контуры постиндустриального общества. Белл подчеркивал, что основой определения социальной структуры постиндустриального общества является информация. Он утверждал, что в следующем веке решающее значение для экономической и социальной жизни, для способов производства знаний, а также для характера трудовой деятельности человека будет иметь становление нового социального уклада, который основывается на телекоммуникациях76. Теоретико-методологические основы и основные положения концепции информационного общества и общества знаний, правда, названной тогда и известной сегодня как «концепция ноосферы», были сформулированы выдающимся украинским мыслителем В.Вернадским еще в 20– 40-х гг. ХХ века.77 В рамках идеологии информационного общества обозначились разнообразные направления и тенденции, которые концентрируют внимание на тех или иных сторонах существующих в обществе отношений по поводу информации и технико-технологических средств ее передачи, хранения и переработки, которые рассматривают различные социальные перспективы как возможные, желательные или отрицательные. Например, альтернативой белловскому определению «аналитического отделения» социальной структуры от политической и культурной системы стал подход З.Бжезинского, который увидел
76 Арістова І. В., Державна інформаційна політика: організаційно-правові аспекти, монографія, Вид-во ун-ту внутр. справ, Харків, 2000, с. 81–95. 77 Маруховський О. О., Витоки концепцій інформаційного суспільства та суспільства знань, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2009, Nr 2, с. 159. 84
в начале новой технической эры новые возможности для дезинтеграции Советского Союза при соответствующей политике американского правительства78. Американский социолог и футуролог, один из авторов концепции постиндустриального общества Э. Тоффлер определяет информационное общество как «третью волну», связывая его с распространением компьютеров, турбореактивной авиации, гибких технологий, благодаря которым вызван к жизни новый определяющий ресурс в формате информации и знаний79.
2. Анализ последних исследований и публикаций Определяя информационное общество как принципиально новый этап развития современной цивилизации, основными ресурсами которого являются информация и знания, философ В. Скалацкий предлагает значение этого феномена определить путем формулирования типичных характеристик, которые присущи этому обществу: – созданные значительные информационные ресурсы, производство, сохранение, распространение и передача аудиовизуальной, деловой и образовательной информации становятся важнейшей частью экономики; – сформировалась информационная индустрия, которая включает в себя компьютерную и телекоммуникационную промышленность, разработчиков аудиовизуального и программного обеспечения, производителей элементной базы и бытовой электроники, мультимедийную промышленность;
78 Арістова І. В., Державна…, с. 96. 79 Тоффлер Е., Третя хвиля, К., 2000, с. 114. 85
– граждане имеют технические и правовые возможности доступа к разнообразным источникам информации80. Наиболее содержательное и краткое определение информационного общества, по мнению автора, приводит доктор юридических наук И.Аристова: «Информационное общество – это гражданское общество с развитым информационным производством и высоким уровнем информационно-правовой культуры, в котором эффективность деятельности людей обеспечивается разнообразием услуг, основанных на интеллектуальных информационных технологиях и технологиях связи»81. И.Аристова подчеркивает: практически значимым является одно из свойств информационных процессов – «опережающее отображение действительности». Благодаря информационному контакту с окружающей средой общество обеспечивает себе возможность будто бы заглянуть в будущее, увидеть действительность, которая с высокой вероятностью может наступить, если поведение системы не изменится82. Социолог А.Лесничий подчеркивает, что доступ к информации превращает процесс развития структур гражданского общества в реальный диалог государственных властных структур с гражданами, чтобы преодолеть существующий отрыв и недоверие граждан к официальной власти. Такой диалог разрешит преобразовать властные учреждения в доступные для граждан структуры. Информационный ресурс позволит привлечь людей к реальному контролю над деятельностью власти. Действенным инструментом может
80 Скалацький В. М., Інформаційне суспільство: сучасні теорії та моделі (соціально- філософський аналіз), автореф. дис. ... канд. філософ. наук, 09.00.03 «Соціальна філософія та філософія історії», Київ. нац. ун-т ім. Т. Шевченка, К. 2006, c. 8. 81 Арістова І. В., Державна…, с. 96. 82 Арістова І. В., там же, с. 379. 86
выступить электронный референдум. Он уже получил широкое применение в демократических странах. Электронный референдум в Украине позволит сформировать круг вопросов, которые беспокоят граждан, и оперативно определять реакцию и отношение главного субъекта власти – народа – к решениям Президента, Правительства, Парламента и других структур центральной и местной власти83. Известные украинские ученые Г. Почепцов и С. Чукут обращают внимание на то, что информационное общество выдвигает также свои требования к органам государственной власти и местного самоуправления. Происходит изменение вариантов функционирования: от административно-командного, когда роль общественности минимизирована, к демократическому, когда роль общественности становится определяющей. Именно такой вариант является более интересным экономически, так как создает больше возможностей для развития страны. Информационное общество является открытым обществом, где есть возможность отстаивать свои взгляды не только для большинства, но и для меньшинств. Поэтому происходит существенное осложнение управленческих механизмов, которые должны работать не только с гомогенным материалом, но и с гетерогенным84.
3. Изложение основного материала Построение информационного общества однозначно понимается как повышение конкурентоспособности всей страны, улучшение качества жизни граждан, возможность увеличения темпов развития
83 Лісничий А., Взаємодія громадянського та інформаційного суспільства, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2010, Nr 3, с. 3 – 7. 84 Почепцов Г. Г., Інформаційна політика, Знання, К. 2006, с. 16 – 20. 87
и перехода на передовые экономические, торговые, технологические позиции. Определяя информационную политику как систему целенаправленных действий административно-управленческого характера относительно сбора, получения, анализа, сохранения, распространения и использования информации, направленных на реализацию интересов субъекта политики, кандидат философских наук Р.Шутов обращает внимание на три ключевых признака таких действий: – они являются целенаправленными, т.е. является частью единой стратегии, и имеют целью достижение конкретного результата; – они осуществляются государством в лице государственных органов власти; – эти действия направлены на реализацию государственных интересов. Основной задачей информационно-коммуникационного менеджмента государства является регулирование информационных отношений. Более полное определение сущности государственной информационной политики – это регулирующая деятельность государственных органов, направленная на развитие информационной сферы общества, которая охватывает не только телекоммуникации, а всю совокупность производства и отношений, связанных с созданием, сохранением, обработкой, демонстрацией, передачей информации во всех ее видах. Кроме этого, любой субъект политики в пределах информационно-коммуникационного менеджмента должен решать такие задачи: – ориентация и позиционирование себя в информационном поле; – создание положительной информационной среды деятельности;
88
– нейтрализация действий конкурентов. Исполнение государством своих функций предполагает определенный минимум влияния на информационные процессы на своей территории. Без соблюдения этого минимума информационные процессы становятся неконтролируемыми, а это может повредить возможности воздействия и контроля государства над такими жизненно важными сферами, как экономика, финансовая система, оборона, территориальная целостность и прочие, а также может дискредитировать государство как субъект внутренней и международной политики85. Академик НАН Украины Л. Губерский определил следующие составные части информационной политики Украины: влияние на консолидацию общества, общественное мнение, построение информационной экономики и предпринимательства, формирование и кодификация информационного права, обеспечение информационного суверенитета, международное сотрудничество86. Относительно концептуальных основ информационной политики можно согласиться с мнением доктора общественно-экономических наук В.Карпенко, что информационную политику определяет и проводит власть, т.е. политическая элита, которая занимает должности во властных структурах. Она обязана, исходя из мирового опыта и специфики собственного общества и Конституции страны, концептуально определять направления и параметры информационной политики,
85 Шутов Р. В., Державний інформаційно-комунікаційний менеджмент в Україні 2008–2009 років та його результати в світлі економічної кризи, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2009, Nr 2, с. 180 – 181. 86 Губерський Л. В., Інформаційна політика України: європейський контекст, Либідь, К., 2007, с. 15. 89
воплощать эту концепцию в законодательство, организовывать и контролировать исполнение принятых законов87. Политолог О. Дубас обращает внимание на то, что внедрение информационно-коммуникационных технологий во все сферы общественной жизни существенным образом повысило зависимость общества, каждого конкретного индивида от надежности функционирования информационной инфраструктуры, достоверности используемой информации, ее защищенности от несанкционированной модификации, а также противоправного доступа к ней. Современный человек, его повседневная жизнь стали все более зависимыми от массовой коммуникации. Информационные технологии как реальный социальный ресурс адаптации человека к жизни стали активно использовать для манипулирования сознанием. Приобрели распространение методы информационного управления людьми. При этом в постоянном притоке информации достижения таких целей, как ориентирование в современной ситуации и социальной среде, развитие общего кругозора и решение повседневных практических проблем, реализуется на 70% за счет специализированной информации, получаемой из средств массовой коммуникации, которые создали в обществе своеобразную «вторую» «субъективную реальность». Происходит формирование «подчиненности» сознания идеям, которые пропагандируются средствами массовой коммуникации, делающим человека открытым и беззащитным перед манипулятивными технологиями. Таким образом, стремительное развитие информационно-коммуникационных технологий несет с собой не только новые возможности, но и целый ряд угроз, способных дестабилизировать жизнь людей. Одной из таких угроз является
87 Карпенко В. О., Інформаційна політика та безпека, підручник, Нора – Друк, К., 2006, с. 154. 90
информационная война – явление мирного периода межгосударственного противоборства, которое позволяет решать внешнеполитические задачи несиловым в традиционном понимании методом88. О. Дубас справедливо утверждает: основа информационной войны – манипулятивное воздействие на аудиторию. Технологии подобного воздействия разнообразны, но главное средство универсально – это информационное сообщение, переданное по каналам коммуникации. И от того, насколько эффективно сконструировано сообщение, зависит его манипулятивный потенциал, степень воздействия на аудиторию. Поэтому одной из важнейших задач для субъекта информационной войны является умение кодировать сообщения, которые распространяются в период этой войны. В политической сфере это явление связано со стремлением дискредитации реального состояния в какой-нибудь стране, для того чтобы показать мировой общественности ограниченность исторической возможности преодолеть существующую опасность для политической структуры этой страны. В условиях информационных войн объектами разрушения становятся ценностные ориентиры общества, национальный менталитет, общественный идеал. Одним из основных инструментов деструктивного информационного воздействия становятся масс-медиа89. Информационная война предполагает нарушение, повреждение, модификацию информационных ресурсов и знаний людей о самих себе и окружающем мире. В результате информационная война влияет на общественное мнение и мнение элит, пропагандистские
88 Дубас О. П., Інформаційна війна: нові можливості політичного протиборства, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2010, Nr 1, с. 69. 89 Дубас О. П., там же, с. 70. 91
и психологические кампании, служит средством подрывных акций в области культуры и политики. Путем дезинформации, внедрения в местные медиа-каналы, проникновения в компьютерные сети и базы данных оказывает техническое содействие диссидентским и оппозиционным движениям и предоставляет им информационную поддержку90. Заслуживает внимания позиция доктора политических наук Е.Макаренко относительно угроз информационному пространству Украины: «Практика информационной политики Украины определяется потребностью обеспечения национальных интересов путем реализации европейской модели информационного развития, а включение приоритетов информационной политики в правительственные программы дает Украине возможность реформировать политическую систему как фактор государственного суверенитета, учитывая внешние и внутренние воздействия на инструменты ее реализации и обеспечение защиты информационного пространства страны»91. Важными являются выводы кандидата политических наук В. Набруско относительно серьезных вызовов, которые стали угрозой нашей информационной сфере. Ученый обращает внимание на опасное состояние украинского информационного пространства. Он утверждает, что ныне наше информационное пространство не является украинским, оно не соответствует национально-государственным украинским интересам, а временами и реально представляет для них реальную угрозу. Наша законодательная база в сфере масс-медиа слишком
90 Дубас О. П., там же, с. 70. 91 Макаренко Є., Інформаційна безпека України в контексті сучасних викликів та загроз, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2009, Nr 1, с. 86. 92
демократична и либеральна. Украинское государство, к сожалению, ныне владеет менее чем 10% информационного ресурса92. Концептуальные основы информационной политики, которые должны определять методы и формы воздействия на объекты информационной сферы, сформулированы О. Дубасом. Основу информационной политики, убежден О. Дубас, составляют: – система формирования и использования информационных ресурсов; – информационно-телекоммуникационная инфраструктура; – рынок информационных и телекоммуникационных средств, информационных продуктов и услуг; – научно-технические и производственные кадры; – система обеспечения информационной безопасности; – система нормативно-правового регулирования информационных отношений; – образовательные программы; – международное сотрудничество93. По мнению автора, В. Набруско аргументировано определяет три важных аспекта относительно перспектив развития украинского информационного пространства, которые превратят его в инструмент и средство утверждения государственных национально-культурных ценностей: – государственно-управленческий аспект: информационно- частотный ресурс рассматривать как государственный феномен одного уровня с недрами, землей, воздухом, водой; информационную политику
92 Набруско В. І., Чи стане Україна господарем у власному інформаційному просторі? Дзеркало тижня, 2008, Nr 34 (13 вересня). 93 Дубас О. П., Інформаційний розвиток сучасної України у світовому контексті: політологічний аналіз, автореф. дис. ... канд. політ. наук, 23.00.02 «Політичні інститути та процеси», НАН України, Ін-т політ. і етнонац. дослідж., К., 2004, 20 с. 93
считать основой информационного суверенитета – базовой составляющей национальной безопасности, наиболее мобильным государственным инструментом в преодолении внутренних социальных вызовов и внешних угроз; – ценностно-нормативный аспект: масс-медиа являются самым эффективным средством формирования мировоззренческих позиций транзитного общества; средства массовой коммуникации – гарантией традиционных моральных императивов и носителями художественно-эстетичных идеалов; информационная политика должна стимулировать и контролировать СМК в процессе формирования национально-патриотическких настроений духа и чувств; – технологический аспект: новейшие информационные технологии внедрять не только через коммерческо-рыночные мотивации, а и с учетом приоритетов государственной информационной политики; во время перехода к цифровому вещанию переформирование информационного поля государства должно происходить по четко определенному алгоритму содержательно-творческой концепции вещателей; во время внедрения цифрового вещания государство должно прогнозировать ожидаемые вызовы в системе коммуникационной политики и предусматривать действенную систему воздействия и эффективного реагирования, механизм защиты национальных интересов94. Начальник управления по связям с общественностью КМ Украины Н.Днипренко признает существенной проблемой государственного управления в информационной сфере отсутствие дееспособных механизмов участия общественности в формировании и реализации государственной политики, а также органов власти
94 Набруско В. І., Указ соч. 94
в развитии гражданского общества, построении ответственных коммуникаций между властью и обществом. Именно органы государственной власти через формирование соответствующих структур должны внедрять демократические принципы ответственной коммуникации95. Нельзя обойти вниманием проблему, сформулированную профессором Л. Губерским: «Современное состояние в медиа среде Украины характерно тем, что политическая власть де-факто перешла к финансово-промышленным группам, которые постепенно не только стали собственниками СМИ, но и диктуют им информационную политику. Сегодня перед Украиной стоит задача формирования такой информационной политики, которая бы отвечала, прежде всего, интересам общества. Для этого крайне важно укреплять организации гражданского общества, предоставив им права и возможности для контроля материальной базы СМИ и соответствия их деятельности принципам законодательства и международного права. …В государстве фактически сформировалось два разных, нередко противоположных, информационных поля, которые послужили причиной опасного раскола в отношении граждан юго-восточного и центрально-западного регионов к определенным идеологиям и политическим силам. В кризисных ситуациях это приводит к антиконституционным проявлениям сепаратизма»96. Известные ученые Г. Почепцов и С. Чукут к главным направлениям осуществления современной государственной информационной политики относят следующие:
95 Дніпренко Н. К., Зміна парадигми в державному управлінні інформаційною сферою: комунікативний аспект, автореф. дис. ... канд. наук з держ. упр., 25.00.01 «Теорія та історія державного управління», Дніпропетр. регіон. ін-т держ. упр. Нац. акад. держ. упр. при Президентові України, Дніпропетровськ 2005, с. 12. 96 Губерський Л. В., Інформаційна…, с. 43 – 48. 95
– обеспечение свободы слова; – обеспечение и содействие свободному доступу к общественно значимой информации; – содействие открытости и прозрачности органов государственной власти и местного самоуправления; – обеспечение информационной безопасности; – формирование положительного имиджа государства и государственных органов97.
Окончание Информационная политика определяется как предоставленная государством возможность реализовать право граждан на доступ к информации, на ее распространение, защиту и на защиту от определенной информации. Она определяет законы функционирования информационной сферы государства, оказывает содействие эффективной деятельности СМИ, обеспечивает прозрачность власти, приближает ее к населению, дает возможность гражданам активно обсуждать новые проекты. Главные задачи информационной политики Украины в условиях становления информационного общества следующие: – усовершенствование законодательства об информации; – обеспечение государственной поддержки развития и беспрепятственной деятельности СМИ; – обеспечение свободы слова и содействие свободному доступу к общественно значимой информации; – формирование демократически ориентированного общественного сознания;
97 Почепцов Г. Г., Інформаційна…, с. 211. 96
– недопущение манипулирования общественным мнением путем распространения недостоверной, неполной и тенденциозной информации в СМИ; – содействие открытости и прозрачности органов государственной власти и местного самоуправления; формирование положительного имиджа государства и государственных органов; – содействие конкуренции, недопущение монополизации рынка информационных услуг, в том числе рекламных; – всестороннее материальное и информационное обеспечение процессов европейской интеграции; – прозрачность форм собственности относительно СМИ; – создание надлежащих правовых, организационных и финансово-материальных основ для системы общественного телерадиовещания; – обеспечение развития отечественной информационной сферы с целью укрепления целостности страны на основе общественных ценностей, задач, идей; – проведение открытой информационной политики в публичном секторе, суть которой в доведении до общественности полной и объективной информации о внутренней и внешней политике Украины; – продвижение интересов Украины в европейском и мировом пространстве, утверждение ее позитивного международного имиджа; – обеспечение информационного суверенитета Украины.
97
Литература: 1. Арістова І. В., Державна інформаційна політика: організаційно- правові аспекти, Вид-во ун-ту внутр. Справ, Харків, 2000, 368 с. 2. Губерський Л.В., Інформаційна політика України: європейський контекст, Либідь, К., 2007, 360 c. 3. Дніпренко Н.К., Зміна парадигми в державному управлінні інформаційною сферою: комунікативний аспект: автореф. дис. … канд. наук з держ. упр.: 25.00.01 «Теорія та історія державного управління», Дніпропетр. регіон. ін-т держ. упр. Нац. акад. держ. упр. при Президентові України, Дніпропетровськ, 2005, 20 с. 4. Дубас О.П., Інформаційна війна: нові можливості політичного протиборства, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2010, Nr 1, c. 69 – 73. 5. Дубас О.П., Інформаційний розвиток сучасної України у світовому контексті: політологічний аналіз: автореф. дис. ... канд. політ. наук: 23.00.02 «Політичні інститути та процеси», НАН України. Ін-т політ. і етнонац. дослідж, К., 2004, 20 с. 6. Карпенко В.О., Інформаційна політика та безпека, Нора-Друк, К., 2006, 320 с. 7. Лісничий А., Взаємодія громадянського та інформаційного суспільства, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2010, Nr 3, c. 3 – 7. 8. Макаренко Є., Інформаційна безпека України в контексті сучасних викликів та загроз, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2009, Nr 1, c. 86 – 95. 9. Маруховський О.О., Витоки концепцій інформаційного суспільства та суспільства знань, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2009, Nr 2, c. 154 – 159.
98
10. Набруско В.І., Чи стане Україна господарем у власному інформаційному просторі? Дзеркало тижня, 2008, Nr 34 (13 вересня). 11. Почепцов Г.Г., Інформаційна політика, Знання, К., 2006, 663 с. 12. Скалацький В.М., Інформаційне суспільство: сучасні теорії та моделі (соціально-філософський аналіз) : автореф. дис. ... канд. філософ. наук : 09.00.03 «Соціальна філософія та філософія історії», Київ. нац. ун-т ім. Т. Шевченка, К., 2006, 17 с. 13. Тоффлер Е. Третя хвиля, К., 2000, 475 с. 14. Шутов Р.В. Державний інформаційно-комунікаційний менеджмент в Україні 2008–2009 років та його результати в світлі економічної кризи, Освіта регіону. Політологія – психологія – комунікація, 2009, Nr 2, c. 178 – 184.
STATE INFORMATION POLICY AND POSTINDUSTRIAL SOCIETY
Summary
The article is devoted to exploration of the problem of forming of informational politics in Ukraine in conditions of becoming of informational society. The basic aspects of citizens` life in conditions of informational society, demands to authorities of the state and local self-government and main aims of informational politics are analyzed.
99
Владимир Емельянов Доктор наук по государственному управлению, профессор, директор Института государственного управления, Черноморский национальный университет имени Петра Могилы (г. Николаев, Украина). л Светлана Лизаковская Кандидат наук по государственному управлению, доцент, Военно-морская академия имени Героев Вестерплатте (г. Гдиня, Республика Польша) e-mail: [email protected]
ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ РОЛИ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В ПРОЦЕССЕ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
Number of characters: 24 182 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 0 x 1 000 characters (lump sum) = 0 characters. Total: Number of characters: 24 182 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 0,605 spreadsheets publishing.
Аннотация Статья посвящена теоретическому анализу роли гражданского общества в процессе обеспечения национальной безопасности. Акцентировано внимание на особенностях национальной безопасности и основных социальных проблемах в социуме. Проанализирована необходимость поддержки и развития институтов гражданского общества как партнера органов государственной власти в процессе обеспечения стабильности в стране. Обоснована необходимость привлечения активных граждан к решению социальных проблем, как на региональном, так и на государственном уровне. Акцентировано
100
внимание на моделях гражданского общества и основных его составляющих.
Вступление Период трансформационных социально-экономических изменений в различных странах в начале ХХI века характеризуется расширением поля гражданских организаций и инициатив, развитием сотрудничества и позитивной конкуренции среди власти и институтов гражданского общества в сфере обеспечения национальной безопасности. В результате можно наблюдать возрастание интереса к обмену опытом между участниками гражданского общества и властью. Это расширяет возможности для диалога, создает условия для распространения технологий работы и их эффективного использования в системе обеспечения национальной безопасности. Современные условия жизнедеятельности человека поддаются негативному влиянию различных факторов, процессов, которые связаны с низкой защищенностью личности и общества от негативного влияния СМИ, ростом преступности, апатией и социальными болезнями, экологическими катастрофами, терроризмом, ухудшающимся уровнем жизни различных социальных групп.
1. Изложение основного материала исследования с новым обоснованием полученных научных результатов Обеспечений стабильности и охрана безопасности в стране - одно с наиболее важных заданий государственной власти и гражданского общества 98.
98 Lis W., Publiczny sektor ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, [w:] Bezpieczeństwo Państwa. Zagadnienia podstawowe, W. Lis (red.), Lublin, 2014, s. 77 – 124. 101
Важно подчеркнуть, что целью системы национальной безопасности является обеспечение гражданам безопасных условий и создание институтов, целью которых является как охрана в сфере здоровья, жизни, имущества, так и обеспечение суверенитета и территориального устройства страны. Поэтому безопасность – это не только территориальная целостность страны и военная безопасность, а и высокий уровень жизни граждан, развитие социальной инфраструктуры, отсутствие социальной напряженности в социуме. Стратегическими целями обеспечения национальной безопасности в сфере государственной и общественной безопасности являются, также, защита основ конституционного строя страны, основных прав и свобод человека и гражданина, охрана суверенитета, независимости государства, а также сохранение мира, политической и социальной стабильности в обществе. Согласно Э. Ротшильду, концепцию национальной безопасности можно анализировать как четырехмерную модель: «вниз от государств к индивидуумам», «вверх от государств к биосфере», «от военной безопасности к политической, экономической, социальной, экологической безопасности» и «от государств вверх к международным институтам, вниз к региональным и местным властям, а также к неправительственным организациям, общественному мнению и прессе, абстрактным силам природы или рынка»99. Даная концепция показывает многогранность такого явления и процесса как безопасность на национальном уровне. Модель Ротшильда акцентирует внимания на субъектах, которые могут влиять на уровень безопасности как на государственном, так и на национальном уровне.
99 Rothschild E., What is Security? Daedalus, 1995, Vol. 124, N 3, p. 53 – 98. 102
Ряд государств разрабатывают свои стратегии национальной безопасности. Стратегия национальной безопасности - это теория и практика деятельности государства, которая направлена на достижение целей, предусмотренных в сфере безопасности, и имеют долгосрочный характер. В странах Европейского Союза (далее – ЕС) концепция национальной безопасности формировалась на базе осознание понятия «безопасность», и трактовалось как состояние отсутствия или нейтрализации угроз, опасности, а также создание социальных институтов, которые должны гарантировать определенный уровень такого состояния. Государства Европейского Союза в рамках национальной безопасности значительную роль отводят для экономических показателей. В рамках политики безопасности стран ЕС определены такие основные приоритеты как экономическая деятельность, поскольку для обеспечения экономического успеха решающими факторами является уменьшение дефицитов бюджетов стран-членов и стабильный рост ВВП. Кроме того, Европейский Союз на международной арене старается отстаивать свои позиции как центра инноваций и предпринимательства в глобальной экономике. Следующим приоритетом для политики ЕС выступает предотвращения перехода угрозы в источник конфликта; укрепление мира и стабильное снижение уровня бедности. С точки зрения юридических норм, которые регулируют политические, экономические процессы, а также безопасность, европейские страны руководствуются Лиссабонским договором, который был подписан 27 странами-членами ЕС 13 декабря 2007 года. Он вступил в силу 1 декабря 2009 года после того, как все страны ЕС ратифицировали его в соответствии со своими национальными
103
законодательствами. Лиссабонский договор устанавливает цели Европейского Союза и его стремление к обеспечению мира, демократии, соблюдения прав человека, справедливости, равенства, законности и обеспечению устойчивого развития. В соответствии с этим договором Европейский Союз функционирует с целью: обеспечения существование зоны свободы, безопасности и справедливости без внутренних границ; поддержания устойчивого экономического развития Европы на основе сбалансированного роста экономики и стабильности цен, высококонкурентной социально-ориентированной рыночной экономики, стремления к обеспечению полной занятости и социального прогресса и высокого уровня защиты окружающей среды; бороться с социальной изоляцией и дискриминацией и способствовать обеспечению социальной справедливости и защиты; способствовать экономической, социальной и территориальной целостности стран-членов ЕС и солидарности между ними; стремления к созданию прочного экономического и валютного союза, использующего евро в качестве валюты; соблюдать ценности ЕС и способствовать их распространению во всём мире, а также способствовать поддержанию мира, безопасности и устойчивого экономического развития во всём мире, солидарности и уважения между людьми, свободной и честной торговли и искоренению бедности100. Вышеперечисленные сферы показывают первоочередность безопасности, как на национальном, так и на международном уровне.
100 Ваш справочник по Лиссабонскому договору, Брюссель, 2010, http://eeas.europa.eu/delegations/russia/documents/publications/guide_to_lisbon_treaty_ru.pdf 104
Для поддержания необходимого уровня национальной безопасности развитые страны включают в этот процесс институты гражданского общества. Одним из самых важных и необходимых элементов демократической системы является участие общества в политической жизни государства101. Демократия нуждается в активном участии граждан. Гражданское общество как политическая категория является изобретением современности, но его предыстория берет свое начало из греческой и римской античности. Эквивалентом тогдашнего гражданского общества («общество граждан») можно считать общество свободных людей, которые рационально формировали социальную и политическую систему путем создания различных институтов и разработкой законов. Греческие полисы и являются сегодня архетипом, который есть прототипом современного гражданского общества. Как подчеркивает Д. Лэйн, гражданское общество состоит из трех ключевых частей: пространство между индивидом (семьей) и государством; основанная на частной собственности экономика; набор ценностей и норм, которые включают легитимирующие концепты свободы и демократии. Главная разделительная черта пролегает между теоретиками, включающими в гражданское общество экономические институты, и авторами (в том числе европейскими политиками), ограничивающими содержание термина различными формами социальной ассоциации и полагающими, что институты рынка (как и государство) не принадлежат к гражданскому обществу. В либерально-демократическом понимании ассоциации автономны
101 Wiśniewski B., System bezpieczeństwa państwa. Konteksty teoretyczne i praktyczne, Szczytno, 2013, s. 63. 105
по своему характеру и тем самым способствуют развитию политического плюрализма102. В современной литературе есть разные классификации гражданского общества. Например, в зависимости от степени взаимодействия власти и граждан выделяют такие типы (модели) гражданского общества: 1. Модель общества, состоящего из независимых союзов и ассоциаций, посредством которых граждане гарантируют по отношению к себе представительный характер государства (либерально демократическая модель); 2. Модель гражданского общества как единого коллективного субъекта, которое противостоит тоталитарному государству (авторитарная модель)103. С учетом такого универсального критерия как фундаментальная система ценностей (авторитарность и свобода), можно сказать, что эти модели имеют характер идеальных типов М. Вебера. Необходимо напомнить, что согласно М. Веберу, теоретическое исследование, опирающееся на сравнительный анализ и сопоставление эмпирических фактов социально-исторической деятельности, должно приводить к формированию представлений об идеальном типе социальных явлений – социальных действий, институтов, отношений форм общественной организации, историко-культурных феноменов, экономических отношений. Идеальный тип представляет собой заведомое упрощение и идеализацию сложности и многообразия социальных явлений, осуществляемое исследователем в целях
102 Лэйн Д., Гражданское общество в странах ЕС: идеология, институты и продвижение демократии, Полис. Политические исследования, 2012, N 2, с. 98-116, http://www.politstudies.ru/files/File/2012/2/8.pdf 103 Pietrzyk – Reeves D., Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła, Wrocław, 2004, s. 11. 106
систематизации данного ему эмпирического материала и дальнейшего его сопоставления и изучения104. Важным также есть опыт стран, которые стоят на пути привлечения институтов гражданского общества к обеспечению национальной безопасности. Например, в Украине целью государственной политики содействия развитию гражданского общества является создание более благоприятных условий, направленных на удовлетворение интересов, защиту прав и свобод человека и гражданина, дальнейшее становление гражданского общества на принципах непосредственной, представительной демократии, широкого внедрения форм демократии участия, самореализации и самоорганизации граждан. Стратегическими приоритетами государственной политики содействия развитию гражданского общества в Украине являются: содействие установлению максимальной открытости, прозрачности и подотчетности обществу органов исполнительной власти, органов местного самоуправления; рост социального капитала для повышения уровня взаимодоверия и взаимодействия в обществе; создание благоприятных условий для образования и функционирования институтов гражданского общества; обеспечение участия институтов гражданского общества в формировании и реализации государственной, региональной политики, в частности, путем создания условий для обеспечения широкого эффективного представительства интересов граждан в органах исполнительной власти и органах местного самоуправления,
104 Новая философская энциклопедия, http://iph.ras.ru/elib/1177.html 107
проведение регулярных консультаций (диалога) с общественностью по важнейшим вопросам жизни общества и государства; введение общественного контроля за деятельностью органов исполнительной власти, органов местного самоуправления, усиление влияния институтов гражданского общества на принятие управленческих решений и их реализацию; содействие благотворительной, волонтерской деятельности, другим формам общественной активности и культуры105. В 2016 г. была утверждена новая Национальной стратегии содействия развитию гражданского общества в Украине на 2016 – 2020 гг., что обусловлено необходимостью создания государством благоприятных условий для развития гражданского общества, различных форм демократии участия, налаживания эффективного взаимодействия общественности с органами государственной власти и органами местного самоуправления. В данном контексте нужно обратить внимание на роль гражданского общества. Л. И. Никовская считает, что гражданское общество является структурой, которая функционально возникла в социуме как институт обратной связи для взаимодействия с государством, как институт оптимизации социальных процессов и контроля за ними. Но взаимодействие государства и гражданского общества «постоянно генерирует и воспроизводит противоречие, связанное с плюрализмом гражданской сферы и суверенностью государственной власти» 106.
105 Стратегія державної політики сприяння розвитку громадянського суспільства в Україні (Затверджено Указом Президента України від 24 березня 2012 року № 212/2012), http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/212/2012. 106 Никовская Л. И., Гражданское общество и протесты: что за ними стоит? Мониторинг общественного мнения, 2012, N 4 (110), http://wciom.ru/fileadmin/Monitoring/110/2012_110_01_nikolskaya.pdf 108
Как подчеркивает Л.И Никовская, это противоречие может выражаться в различных формах: от сотрудничества и переговоров до открытых конфликтов и «гражданского неповиновения». Оно особенно нарастает в условиях кризиса (государственного, экономического, политического и других), который ведет к резкому росту противостояния интересов, вносит дисбаланс в социальную структуру общества. Страны переходной экономики, которые находятся на етапе формирования демократического социально благополучного государства подвергаются вероятности существования кризисных ситуаций, когда институты гражданского общества конфронтируют с властью и органами государственного управления. Анализируя модели взаимоотношений «государство - гражданское общество», наиболее эффективной схемой в условиях демократической политической системы является «партнерство». Государство и гражданское общество вместе могут быть гораздо более эффективными в формировании государственной политики, если первое проводит согласованную политику и поддерживает институты гражданского общества, а не входит в конфронтацию с гражданами. Возможность участия граждан государства в разработке, принятии политических решений и последующем контроле над их исполнением, а также участие институтов гражданского общества в реализации публичных заданий является важным критерием демократичности политической системы. Используя такие инструменты можно избежать как государственного, так и экономического кризиса в стране. Важно, чтобы институты гражданского общества лоббировали интересы незащищенных социальных групп, или тех граждан, которые есть активными субъектами в государстве. В этой ситуации много
109
зависит от того, насколько адекватно институты гражданского общества отражают потребности населения и соответствуют государственным интересам в рамках устойчивого развития страны и ее национальной безопасности. Статистические и социологические результаты последних лет позволяют утверждать, что организации гражданского общества в разных странах сегодня наиболее активно проявляют себя в таких областях политической жизни как защита гражданских, политических прав и свобод, участие в политических выборах всех уровней и отстаивание прав и интересов отдельных социальных групп - военнослужащих, молодежи, людей с особенными потребностями, семей с детьми и т.д. Для придания системности функционирования гражданского общества в системе национальной безопасности в обществе должны быть развернуты общенациональные обсуждения проблем обеспечения национальной безопасности, с привлечением широкого экспертного сообщества с опорой на негосударственные общественные объединения, в поле деятельности которых лежат проблемы обеспечения безопасности личности, общества и государства. В контексте рассмотрения роли гражданского общества в процессе обеспечения национальной безопасности нужно обратить внимание на факторы, которые ослабляю этот процесс. Отсутствие общественного контроля и общественной дискуссии по вопросам реализации национальной политики безопасности ведет к постепенному падению эффективности затрат на реализацию мер по ее осуществлению. Возникают такие негативные и деструктивные явления как коррупция, снижения конкуренции внутри институтов системы.
110
Взаимоотношения внутри гражданского общества строятся преимущественно по горизонтали, а в государстве – по вертикали. Однако они не изолированы друг от друга. Взаимодействие государства и гражданского общества постоянно генерирует и воспроизводит противоречие, связанное с плюрализмом (многообразием) гражданской сферы и суверенностью государственной власти. В современных условиях должна значительно возрасти роль гражданского общества в обеспечении безопасности и снижении социально-политических рисков. Одной из главных целей развития является, с одной стороны, укрепление государственности и обеспечение безопасности, а с другой – построение гражданского общества, которое бы отстаивало интересы и права граждан. Создавая институты гражданского общества, такие как неправительственные организации, фонды, объединения, общество старается организоваться и найти общие интересы и цели для общего блага. В странах Центральной и Восточной Европы нужно обратить внимание на усиление значения и рост числа институтов гражданского общества. Необходимо подчеркнуть, что многие неправительственные организации создавались при финансовой поддержке иностранного капитала. В Центральной Европе возникла ситуация, когда органы местной власти (которые взяли на себя выполнения части публичных заданий) сотрудничают с институтами гражданского общества. В отчете «Индекс устойчивости неправительственных организаций (далее – НПО)» указано: «В большинстве стран Центральной Европы функции государства децентрализованы, с чем связано появление более низких уровней государственного управления и структур самоуправления. Эти новые институты располагают значительными полномочиями
111
и ресурсами и часто предоставляют гранты под выполнение государственных программ НПО, действующим на их подведомственных территориях. Со временем местные власти пришли к выводу, что государство не способно предоставить все виды услуг, которые ожидают от него граждане, а НПО располагают соответствующими возможностями и в ряде случаев уже справляются с этой задачей. В этой связи государство вскоре начало финансировать НПО» 107. В странах Восточной Европы граждане не до конца уверены в эффективности механизмов самоорганизации в процессе решения общественных проблем, что обусловлено отсутствием устойчивой демократической практики. Препятствиями развития есть достаточно высокий уровень общественной поддержки патерналистского характера государства. Активное, влиятельное и развитое гражданское общество является важным элементом любого демократического государства и играет одну из ключевых ролей в реализации насущных изменений, надлежащего управления государственными делами и решении вопросов местного значения, разработке и реализации эффективной государственной политики в различных сферах, развитие ответственного перед человеком правового государства, решении политических, социально-экономических и гуманитарных проблем.
Окончание Процессы развития гражданского общества в контексте влияния на уровень национальной безопасности нуждаются в эффективной
107 USAID. 2006. NGO Sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia, http://www.usaid.gov/locations/europe_eurasia/dem_gov/ngoindex/2006/index.htm. 112
законодательной базе с обязательным учетом международных стандартов относительно правового статуса неправительственных организаций, и лучших европейских практик. В контексте национальной безопасности нужно акцентировать внимание на проблемах, требующих особого внимания, например, опасность террористической угрозы, высокий уровень преступности, наличие комплекса социальных проблем (здравоохранение, экология, культура, уровень и качество жизни граждан). Таким образом, национальная безопасность – это состояние, при котором гарантируется беспрепятственное и успешное развитие всех социальных организмов и общественных структур, создаются оптимальные условия для существования и развития личности, общества и государства. Институты гражданского общества, используя свой организационный, экономический, социальный механизмы являются сильным инструментом в процессе разрешения социально- экономических проблем в стране. В перспективе дальнейших исследований следует обратить внимание на сотрудничество и партнерство органов государственной власти и гражданского общества в процессе обеспечения национальной безопасности, а также на механизмы их содействия с целью решения важных социальных проблем.
113
Литература: 1. Civil Society Organizations in Ukraine. The State and Dynamics (2002 – 2011). Survey Report, Prepared by CCC Creative Center Lyubov Palyvoda, Sophia Golot, Kyiv, 2013, 118 p. 2. Krauz- Mozer B., Borowiec P., Czas społeczeństwa obywatelskiego. Mię- dzy teorią a praktyką, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kra- ków, 2006. 3. Lis W., Publiczny sektor ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, [w:] Bezpieczeństwo Państwa. Zagadnienia podstawowe, W. Lis (red.), Lublin, 2014,s. 285. 4. Misiuk A., Instytucjonalny system bezpieczeństwa wewnętrznego, War- szawa, 2013,s. 295. 5. Pietrzyk – Reeves D., Idea społeczeństwa obywatelskiegо. Współczesna debata i jej źródła, Wrocław, 2004. 6. Rothschild E. What is Security? Daedalus, 1995, Vol. 124, N 3, p. 53-98. 7. Szlachta B., Państwo a obywatel. Uwagi o pojmowaniu obywatelstwa i praw z nim związanych, [w:] Rzegocki A. (red.), Państwo jako wyzwanie, Kraków, 2000. 8. USAID. 2006. NGO Sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia, http://www.usaid.gov/locations/europe_eurasia/dem_gov/ngoindex/2006/ index.html 9. Warmiński A., Administracja bezpieczństwa i porzadku publicznego w Polsce, Warszawa, 2013,s. 448. 10. Wiśniewski B., System bezpieczeństwa państwa. Konteksty teoretyczne i praktyczne, Szczytno, 2013,s. 376.
114
11. Ваш справочник по Лиссабонскому договору, Брюссель, 2010, http://eeas.europa.eu/delegations/russia/documents/publications/guide_to _lisbon_treaty_ru.pdf 12. Лэйн Д. Гражданское общество в странах ЕС: идеология, институты и продвижение демократии, Полис. Политические исследования, 2012, N 2, с. 98-116, http://www.politstudies.ru/files/File/2012/2/8.pdf 13. Никовская Л. И. Гражданское общество и протесты: что за ними стоит? Мониторинг общественного мнения, 2012, N 4 (110), http://wciom.ru/fileadmin/Monitoring/110/2012_110_01_nikolskaya.pdf 14. Новая философская энциклопедия, http://iph.ras.ru/elib/1177.html 15. Стратегія державної політики сприяння розвитку громадянського суспільства в Україні (Затверджено Указом Президента України від 24 березня 2012 року N 212/2012), http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/212/2012
115
THE THEORETICAL ANALYSIS OF THE ROLE OF CIVIL SOCIETY IN THE PROCESS OF ENSURE OF NATIONAL SECURITY
Summary
The article is devoted to the theoretical analysis of the role of civil society in process of ensure of national security. The attention is focused on the peculiarities of national security and basic social problems in society. The article is analyzed the need for support and development of institutes of civil society as a partner of public authorities in ensuring of stability in the country. In the article authors analyzed the necessity of engage of active citizens to solve of social problems at the regional and the national level. The attention is accented on the models of civil society and its main components.
116 mgr Albert Popławski Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich e-mail: albertpopł[email protected]
BEZPIECZEŃSTWO IMPREZ MASOWYCH – CHARAKTERYSTYKA ZAGADNIENIA
Number of characters: 18 905 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 0 x 1 000 characters (lump sum) = 0 characters. Total: Number of characters: 18 905 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 0,473 spreadsheets publishing.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, zagrożenie, terroryzm
Streszczenie Imprezy masowe to nie tylko wydarzenia artystyczno – rozrywkowe, do których zalicza się: koncerty, przedstawienia czy też festiwale, imprezy sportowe czy też mecze piłki nożnej ale także wszelkie spotkania, w których występuje duża liczba osób, zaliczyć można do tego imprezy klubowe, okolicznościowe, zgromadzenia. Wydarzenia masowe wymagają zastosowania odpowiednich przepisów prawa. Zapewnienie bezpieczeństwa podczas organizacji imprezy masowej spoczywa na organizatorze oraz na poszczególnych podmiotach zaangażowanych w jej realizację. Każda impreza czy też wydarzenie masowe wymaga przygotowania szeregu skoordynowanych przedsięwzięć mających na celu zapewnienia bezpieczeństwa jej uczestników. W artykule poruszono zagadnienie odnoszące się do samego bezpieczeństwa, przedstawiono zakres definicyjny tego pojęcia, 117 a także przybliżono charakterystykę imprez masowych. Zaprezentowano także możliwe występujące zagrożenia, które często są związane z chuligańskimi zachowaniami, awariami technicznymi i szczególnie aktualnie możliwie pojawiającymi się zagrożeniami terrorystycznymi.
Wstęp Zapewnienie i zabezpieczenie związane z imprezami masowymi spoczywa w dużej mierze na organizatorze oraz na podmiotach administracji publicznej (wójt, burmistrz, prezydent miasta, wojewoda, Policja czy też Państwowa Straż Pożarna108) zaangażowanych w ich realizację. Organizacja imprez sportowych, artystycznych, kulturalnych, rozrywkowych i innych, przyciąga wielu ludzi. Przy takim skupisku osób dojść może do różnego rodzaju zdarzeń. Ważnym jest aby dołożyć wszelkich starań organizacyjnych i zabezpieczających, wpływających na polepszenie bezpieczeństwa uczestników imprezy. W roku 2015 przeprowadzono 7 193 działań zabezpieczających imprezy masowe. Dane zawarte w raporcie Komendy Głównej Policji ujawniają skalę działań związanych z wydarzeniami masowymi109. Zadaniem podmiotów zapewniających bezpieczeństwo uczestników jest stworzenie warunków jego ochrony przed wszelkimi możliwie pojawiającymi się zagrożeniami. Często potencjalne zagrożenie wynika z działań samych uczestników, którzy nie przestrzegają obowiązujących przepisów prawa, a mowa o Ustawie z dnia 20 marca o bezpieczeństwie imprez masowych110.
108 P. Suski, Zgromadzenia i imprezy masowe, LexisNexis, Warszawa 2010, s. 317. 109 Informacje zawarte w raporcie Bezpieczeństwo imprez masowych w 2015 roku opracowanych przez Komendę Główną Policji, www.kpk.policja.gov.pl/kpk/statystyki/11, Dane-statystyczne.html, dostęp:15.07.2016. 110 Ustawa z dnia 20 marca 2009 roku o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2013 r., poz. 611 – tekst jednolity). 118
Definiowanie bezpieczeństwa Pojęcie „bezpieczeństwo”, w ujęciu tradycyjnym i powszechnym odnosi się do takich wymiarów życia (człowieka, narodu, państwa) jak: pewność istnienia i poczucie niezagrożenia111. Pochodzenia tego słowa należy poszukiwać w łacinie „sine cura”, oznacza to brak opieki. Również w polskim języku wywodzi się od stanu pozostawienia bez opieki112. Co dziś rozumiemy przez pojęcie „bezpieczeństwo”? Współczesny słownik języka polskiego „bezpieczeństwo” przedstawia następująco: to stan psychiczny lub prawny, w którym jednostka ma poczucie pewności, oparcie w drugiej osobie lub w sprawnie działającym systemie prawnym – przeciwieństwo zagrożenia113. Wielka Encyklopedia PWN „bezpieczeństwo” definiuje jako: ogół warunków i instytucji chroniących obywateli oraz majątek ogólnonarodowy, ustrój i suwerenność państwa przed zjawiskami groźnymi dla ładu prawnego114. Potrzebą każdego człowieka i państwa jest poczucie bezpieczeństwa. Brak takiej świadomości wywołać może niepewność i zagrożenie, które może oddziaływać zewnętrznie i wewnętrznie na otoczenie. Kształtowanie wzajemnego bezpieczeństwa w dużym stopniu przyczynia się do zminimalizowania zagrożenia oraz wzmacnia wzajemne relacje w tworzeniu zaufania. Bezpieczeństwo imprezy masowej: polega na spełnieniu przez jej organizatorów wymogów w zakresie bezpieczeństwa osobom uczestniczącym w imprezie, ochrony porządku publicznego, zabezpieczeniu pod względem medycznym oraz zapewnieniu odpowiedniego stanu technicznego obiektów
111 W. Gizicki, Polityczne uwarunkowania bezpieczeństwa europejskiego, Adam Marszałek, Toruń 2008, (s. 28). 112 J. Stefanowicz, Bezpieczeństwo współczesne państwa, Pax, Warszawa 1984, (s. 12). 113 Słownik współczesny języka polskiego, Przegląd Reader’s Digest, Warszawa 1998, (s. 50). 114 Wielka Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. 119 budowlanych wraz ze służącymi tym obiektom instalacjami i urządzeniami technicznymi, w szczególności przeciwpożarowymi i sanitarnymi (art. 5 ust. 2 u.b.i.m.)115. Zapewnienie bezpieczeństwa podczas wydarzenia masowego spoczywa na barkach organizatora oraz na innych podmiotach. To dzięki ich działaniom dąży się do zapewnienia sprawnego przebiegu samej imprezy masowej jak i zapewnienia bezpieczeństwa jej uczestników. Podejmuje się szereg skoordynowanych działań mających na celu wyeliminowania każdego potencjalnego zagrożenia.
Wprowadzenie ustawy o imprezach masowych Przyczyną bezpośrednią rozpoczęcia pracy nad Ustawą stały się sytuacje spowodowane chuligańskimi zachowaniami na obiektach sportowych i około stadionowych. Ustawa miała zapobiec, a jednocześnie ograniczyć i wyeliminować takie zachowania. Prace nad aktem prawnym miały być spójne z postanowieniami europejskiej konwencji, która odnosi się do przemocy i ekscesów ze strony widzów sporządzonej w Strasburgu 19 sierpnia 1985 roku116. Początkowe prace nad Ustawą zostały zakończone uchwaleniem 22 sierpnia 1997 roku Ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych, która regulowała sposoby bezpieczeństwa imprez masowych, odnosiła się do możliwości wydawania odpowiednich zezwoleń, wyznaczała osoby i organy odpowiedzialne za przeprowadzenie i organizację imprezy masowej, wskazywała zasady działania wobec uczestników naruszających przepisy ustawy. Prace nad nią wielokrotnie prowadziły do jej nowelizacji, kiedy to
115 P. Suski, Zgromadzenia…, s. 317. 116 Europejska konwencja w sprawie przemocy i ekscesów widzów w czasie imprezy masowej, a w szczególności meczów piłki nożnej, sporządzona w Strasburgu dnia 19 sierpnia 1985r., (Dz.U. 1995 nr 129 poz. 625). 120 w roku 2008 zaczęto starać się sprecyzować dokładniej jej zapisy. Prace nad nową ustawą prowadzono w Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych wraz z powołaną komisja nadzwyczajną. Nowa ustawa została przyjęta przez Sejm 20 marca 2009 roku, która zawiera osiemdziesiąt artykułów, mieszczących się w dziesięciu rozdziałach.
Charaktersytyka imprez masowych Przepisy mówiące o organizowaniu imprezy masowej zostały uregulowane w ustawie z dnia 20 marca 2009 roku o bezpieczeństwie imprez masowych117. Przytoczony akt prawny zawiera przesłanki, jakie muszą zostać zastosowane w celu zorganizowania danej imprezy masowej. Realizując takie wydarzenie należy wziąć pod uwagę jej rodzaj, miejsce w jakim zostanie przeprowadzona i zorganizowana, liczbę miejsc udostępnionych uczestnikom. Impreza masowa w art. 3 pkt 1 u.b.i.m (Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych) została zdefiniowana jako impreza o charakterze artystyczno – rozrywkowym, masowej imprezie sportowej oraz meczach piłki nożnej. W samej ustawie nie określono zagadnienia impreza, która oznacza imprezy o widowisku koncertowym, bale, pielgrzymki, spotkania teatralne itp. Definicje imprez masowych przedstawiają się następująco118: Impreza masowa artystyczno – rozrywkowa: zaliczana jest do wydarzenia o charakterze artystycznym, rozrywkowym którą można zorganizować na: a) na stadionie, w innym obiekcie nie będącym budynkiem lub na terenie umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej, na których liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla
117 Ustawa z dnia 20 marca 2009 roku o bezpieczeństwie imprez masowych. 118 S. Parszowski, A. Kruczyński, Imprezy masowe. Organizacja, bezpieczeństwo, dobre praktyki., Difin, Warszawa 2015, s. 18. 121
osób, udostępnionych przez organizatora wyniesie nie mniej niż 1000, b) w hali sportowej lub w innym budynku umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej, w których liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób, udostępnionych przez organizatora wyniesie nie mniej niż 500. Masowa impreza sportowa zgodnie z art. 3 pkt 3 u.b.i.m to impreza cechująca się współzawodnictwem sportowym i promowaniem kultury fizycznej, organizowanej na119: a) stadionie bądź w innym obiekcie, który nie jest budynkiem, a liczba udostępnionych miejsc przez organizatora dla osób, wynosi nie więcej niż 1000, a w przypadku hali sportowej czy też innego budynku nie mniej niż 300, b) terenie na którym liczba udostępnionych miejsc dla osób wynosi nie mniej niż 1000. Mecze piłki nożnej: to sportowe wydarzenie, którego celem jest współzawodnictwo w tejże dyscyplinie sportowej. Mecze piłki nożnej wchodzące w skład imprezy sportowej przeprowadzane są na stadionie i innych obiektach sportowych, gdzie liczba udostępnionych miejsc dla osób wynosi nie mniej niż 1000. Wydarzenia o charakterze podwyższonego ryzyka to impreza podczas której może dojść do sytuacji i konieczności użycia dodatkowych służb w celu zabezpieczenia i ochrony życia i zdrowia uczestników. W przypadku organizacji imprezy masowej, która zakwalifikowana została do podwyższonego ryzyka:
119 Tamże. 122
a) liczba udostępnionych miejsc dla osób wynosi nie mniej niż 300 dla stadionu oraz obiektu niebędącego budynkiem, lub terenu na którym zostanie przeprowadzona impreza, b) 200 miejsce jeżeli impreza zostanie przeprowadzona na hali sportowej lub innego obiektu i 200 miejsc dla imprez piłki nożnej. Liczbę udostępnionych miejsc dla uczestników określa organizator, który ustala je zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami odnoszącymi się do ochrony przeciwpożarowej. Z wyżej wymienionych definicji wykluczono wydarzenia, które są organizowane w teatrach, operach, operetkach, filharmoniach, muzeach, kinach, bibliotekach czy też domach kultury. Ustawa nie obejmuje także imprez masowych, które są organizowane w placówkach szkolnych, oświatowych. Dodatkowo zostały wyłączone imprezy organizowane dla osób niepełnosprawnych posiadających charakter sportowy. Dodatkowo zostały wyłączone imprezy organizowane dla osób niepełnosprawnych posiadających charakter sportowy. Wyłączone spod ustawy zostały imprezy nieodpłatne, które są organizowane na terenie zamkniętym, będącym w trwałym zarządzie jednostek organizacyjnych podległych (nadzorowanych bądź podporządkowanych) przez: Ministra Obrony Narodowej, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministra Sprawiedliwości oraz ministrów właściwych: oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego, kultury fizycznej w przypadku gdy te są organizatorami imprezy masowej w rozumieniu komentowanej ustawy.
Zagrożenia bezpieczenstwa imprez masowych Potrzeba poczucia bezpieczeństwa jest jedną z najistotniejszych potrzeb człowieka. Człowiek ma prawo do funkcjonowania w danym
123
środowisku, w którym nie odczuwa przemocy, agresji oraz żyje w środowisku wolnym od przestępstw. Poczucie bezpieczeństwa uczestników podczas imprezy masowej spoczywa w dużej mierze na organizatorze. Jednak trzeba zaznaczyć, iż każdy z uczestników czy też obserwatorów wydarzenia masowego powinien przestrzegać pewnych zasad (regulaminu imprezy masowej) obowiązujących na imprezie masowej. Przeprowadzenie i zorganizowanie imprezy masowej powiązane jest z możliwym i dość częstym naruszeniem porządku publicznego. Związane to może być ze złym przeprowadzeniem czy też zabezpieczeniem danej imprezy, z możliwością pojawienia się grup chuligańskich czy też grup pseudokibiców, którzy swoim zachowaniem doprowadzają i dążą do zakłócenia danego widowiska. Również wiąże się to z wystąpieniem negatywnych zachowań ze strony uczestników, którzy są pod wpływem alkoholu czy środków psychoaktywnych. Niejednokrotnie media ujawniały awanturnicze zachowania uczestników, w których dochodziło do naruszenia nietykalności innych osób, a także dochodziło do aktów wandalizmu. Osoby będące pod wpływem alkoholu czy też narkotyków (środków psychoaktywnych) własnym negatywnym zachowaniem przyczyniają się do powstania zagrożenia, niebezpieczeństwa postronnych osób uczestniczących w danym wydarzeniu. Czynnikiem często występującym w szczególności podczas spotkań piłkarskich i innych imprez jest wnoszenie przedmiotów zakazanych. Regulamin imprezy masowej jasno określa warunki uczestnictwa w takiej imprezie. Powszechnym zjawiskiem są osoby, które starają się wnieść przedmioty zakazane, a do takich należą: race które są zaliczane do materiałów niebezpiecznych jako środek pirotechniczny ale pojawiają się także różnego rodzaju pałki teleskopowe, noże, butelki, itp., czy też innego rodzaju przedmioty mogące wyrządzić krzywdę.
124
Grupy pseudokibiców często potrafią wywołać wzajemną nienawiść, wobec innego klubu, regionu, osób, barw, oznaczeń klubowych, a także okazują wrogość do służb porządkowych, informacyjnych i formacji umundurowanej jaką jest policja. Częstym obrazem w postaci rasizmu napotkać można podczas rozgrywek meczów klubowych. Pojawią się znaki rasistowskie, znaki o charakterze neonazistowskim120. Jednym z podstawowych zagrożeń podczas imprezy masowej jest jej sam fakt zorganizowania i zabezpieczenia. Negatywne działania polegają na braku zapewnienia adekwatnej do zagrożenia ilości służb, powiązane jest to ściśle z brakiem odpowiedniego przeszkolenia i wyposażenia. Brak profesjonalnego podejścia ze strony organizatora może wywołać szereg niepożądanych sytuacji. Duże znaczenie w zapewnieniu bezpieczeństwa uczestników odgrywa samo miejsce jej wyboru. Imprezy masowe realizowane na obiektach sportowych czy też halach wymuszają na organizatorze sprawdzenie stanu technicznego obiektu oraz prawidłowość funkcjonowania zabezpieczenia przeciwpożarowego. Dodatkowo każdy z tych obiektów powinien spełniać wszelkie wymogi sanitarne i gastronomiczne. Każde miejsce gdzie planowane jest zorganizowanie wydarzenia masowego powinno być sprawdzone i dostosowane do danego widowiska. Trzeba brać pod uwagę, że jednym z głównych niebezpieczeństw dzisiejszego świata jest zagrożenie terrorystyczne. Działania terrorystyczne charakteryzują się dużą ilością ofiar. Miejsca publiczne stały się dogodnym celem do przeprowadzenia ataku. Przeprowadzane akty terrorystyczne stały się formą nacisku na rządy państw. A ich medialność potrafi wprowadzić chaos i wpływa destabilizacyjnie na system państwa. Dodać trzeba,
120 M. Nepelski, J. Struniawski, Zarządzanie bezpieczeństwem imprez masowych i zgromadzeń publicznych. Wymiar organizacyjno – praktyczny., Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2015, s. 12. 125 iż powoduje to powstanie paniki wśród uczestników i obserwatorów, a przynieść to tylko może nieprzewidywane konsekwencje. Duże skupiska ludności w jednym czasie jedynie ułatwiają terrorystom na dokonanie ataku121. W przypadku zamachu terrorystycznego, należy zwrócić uwagę na pewne elementy, mianowicie122: a) nietypowe zachowanie rzucające się w oczy; b) przedmiot bądź paczka, torba pozostała bez opieki; c) na pojazdy, które znajdują się w niedozwolonych miejscach. Zamach terrorystyczne oraz i groźba przeprowadzenia sprawiają, iż mamy do czynienia z sytuacją kryzysową, która wymusza na podjęcie konkretnych działań ze strony służb, podmiotów i instytucji państwa mających zapewnić ochronę i bezpieczeństwo123.
Podsumowanie Zapewnienie bezpieczeństwa w trakcie imprez masowych stanowi obszar działania podmiotów i nie tylko, które są odpowiedzialne za bezpieczeństwo i porządek publiczny. Wymaga to zastosowanie odpowiednich przepisów prawa, które tyczą się bezpośrednio opisywanego zagadnienia. Jednocześnie wymusza na organach odpowiedzialnych za realizację wydarzenia masowego do zastosowania działań, które zabezpieczą i ochronią uczestników danego widowiska, a także zapewnią zdrowie i życie wszystkich osób biorących w niej udział. Skuteczność podejmowanych działań zależy w znaczącej mierze od przygotowania widowiska masowego. Takie działania pozwolą na umiejętne eliminowanie zagrożenia bądź ich ograniczenie. Prawidłowe przygotowanie widowiska
121 B. Wisniewski, R. Socha, M. Gracz, Zasadnicze.., s. 12-13 122 Tamże, s. 15. 123 Tamże. 126 ograniczy w dużym stopniu możliwość wystąpienia sytuacji kryzysowej. Zasygnalizowane przez moją osobę spostrzeżenia nie wyczerpują poruszane- go zagadnienia. Opisywana problematyka wymaga dalszej analizy i obserwacji. Związane jest ściśle z nowymi pojawiającymi się zagrożeniami.
LITERATURA: 1. Gizicki W., Polityczne uwarunkowania bezpieczeństwa europejskiego, Adam Marszałek, Toruń 2008, (s. 28). 2. Nepelski M., Struniawski J., Zarządzanie bezpieczeństwem imprez masowych i zgromadzeń publicznych. Wymiar organizacyjno – praktyczny, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2015, s. 12. 3. Parszowski S., Kruczyński A., Imprezy masowe. Organizacja, bezpieczeństwo, dobre praktyki., Difin, Warszawa 2015, s. 18. 4. Słownik współczesny języka polskiego, Przegląd Reader’s Digest, Warszawa 1998, s. 50. 5. Stefanowicz J., Bezpieczeństwo współczesne państwa, Pax, Warszawa 1984, s. 12. 6. Suski P., Zgromadzenia i imprezy masowe, LexisNexis, Warszawa 2010, s. 317. 7. Wielka Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
ŹRÓDŁA INTERNETOWE: 1. www.kpk.policja.gov.pl/kpk/statystyki/11,Dane-statystyczne.html, dostęp: 15.07.2016.
127
AKTY PRAWNE: 1. Europejska konwencja w sprawie przemocy i ekscesów widzów w czasie imprezy masowej, a w szczególności meczów piłki nożnej, sporządzona w Strasburgu dnia 19 sierpnia 1985r., (Dz.U. 1995 nr 129 poz. 625). 2. Ustawa z dnia 20 marca 2009 roku o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2013 r., poz. 611 – tekst jednolity).
SECURITY EVENTS MASS – CHARACTERISTIC ISSUES
Summary
Mass events are not only artistic events – entertainment, which include concerts, performances or festivals, sporting events or football matches are also all meetings where there are a large number of people. Events massive that just require the relevant provisions of the law. Ensuring the security of the organization of mass events rests with the organizer and the various entities involved in its implementation. Each event or a mass event requires the preparation of a series of coordinated arrangements to ensure the safety of its participants. The article addresses the issue related to the security and the scope of the term definitional. At the same time they brought closer the characteristics of mass events. It also shows the possible existing risks that are often associated with hooligan’s behavior, technical failures and especially currently possible emerging threat of terrorism.
Key words: safety, danger, terrorism
128
Светлана Сорока Доктор наук по государственному управлению, доцент, Черноморский национальный университет имени Петра Могилы, г. Николаев (Украина) e-mail: [email protected]
ОТВЕТСТВЕННОСТЬ ОРГАНОВ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ВЛАСТИ ЗА ЗДОРОВЬЕ ГРАЖДАН В УКРАИНЕ
Number of characters: 21 293 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 0 x 1 000 characters (lump sum) = 0 characters. Total: Number of characters: 21 293 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 0,532 spreadsheets publishing.
Аннотация В статье рассмотрены важнейшие аспекты проблемы ответственности органов государственной власти за здоровье граждан в Украине. Автор проанализировал эволюцию государственного регулирования сферы здравоохранения, особенности современной системы здравоохранения, проблемы ее функционирования. Особое внимание уделено стратегическим целям отрасли в контексте европейской интеграции Украины, тенденциям реформирования системы здравоохранения.
1. Вступление Охрана здоровья граждан - система мер политического, экономического, правового, социального, научного, медицинского, в том числе санитарно-противоэпидемического (профилактического), характера, осуществляемых органами государственной власти, 129
органами местного самоуправления, организациями, их должностными лицами и иными лицами, гражданами в целях профилактики заболеваний, сохранения и укрепления физического и психического здоровья каждого человека, поддержания его долголетней активной жизни, предоставления ему медицинской помощи. Ответственность за обеспечение гарантий по реализации и соблюдению прав и свобод в сфере охраны здоровья возлагается на органы государственной власти и органы местного самоуправления. Основной обязанностью органов исполнительной власти являются создание необходимых условий для реализации конституционного права граждан на охрану здоровья. Именно эта обязанность включена в перечень полномочий органов исполнительной власти по организации системы охраны здоровья. Именно органі исполнительной власти обладают правовыми, организационными и материальными средствами, направленными на реализацию гражданами их прав и свобод в сфере охраны здоровья. В случае нарушения прав в сфере охраны здоровья граждане могут обращаться в органы исполнительной власти с просьбой оказать им помощь в осуществлении защиты их прав. При рассмотрении обращений граждан с целью обеспечения реализации прав граждан в сфере охраны здоровья органы исполнительной власти применяют меры административного принуждения. В то же время для реализации конституционного права граждан на охрану здоровья органы государственной власти признаны создавать условия для выполнения гражданами возложенных на них Конституцией обязанностей, а именно платить налоги, охранять природу и окружающую среду. Таким образом, в отношениях с органами исполнительной власти гражданин выступает стороной, обладающей правами требовать
130
по отношению к нему от государственных органов и их должностных лиц выполнения определенных обязанностей, например, предоставить медицинскую помощь, обеспечить охрану природной среды, которым соответствует обязанность органа управления (должностного лица). Кроме этого гражданин является стороной, обязанной выполнять или соблюдать определенные правила, предусмотренные административно- правовой нормой.
2. Эволюция государственного регулирования сферы здравоохранения в Украине Для облегчения понимания сложившихся на современном этапе подходов к государственному регулированию развития отрасли необходимо рассмотреть трансформацию механизмов государственного управления здравоохранением в историческом аспекте. В Украине, как и в других странах бывшего СССР, до 1991 года действовала модель советского здравоохранения Н. А. Семашко. Будучи эффективной в своем историческом контексте, заслужив мировое признание и многочисленные одобрения экспертов ВОЗ, к концу ХХ века себя исчерпала. Основной направленностью данной системы являлось актуальное в то время санитарное просвещение и борьба с эпидемиями инфекционных заболеваний, что требовало экстенсивного развития отрасли: наращивание сети и мощностей медицинских учреждений, рост числа медицинских кадров, способных к оказанию массовой и относительно недорогой медицинской помощи. Тем временем в мире происходило стремительное развитие технологий диагностики и лечения, появлялись новые области знаний в медицине, генетике и биологии, что требовало серьезных инвестиций в научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы,
131
материально-техническую базу здравоохранения и в высшее медицинское образование. В силу известных причин этого не происходило, что привело к безнадежному отставанию отечественной медицины от мировых стандартов. К началу 90-х годов ХХ века несостоятельность советского здравоохранения (равно как и всей экономической системы) стала очевидной. Дефицит бюджетного финансирования неоправданно крупной сети медицинских учреждений сочетался с декларированным правом граждан на всеобщую бесплатную медицинскую помощь, которое не имело никакого социально-экономического обоснования, а носило исключительно политико-идеологический характер. Методика директивного централизованного планирования, поддерживала экстенсивный путь развития отрасли и перепроизводство врачебных кадров невысокой квалификации. Острый дефицит государственного финансирования при провозглашенной бесплатности медицинской помощи неизбежно привел к снижению качества и к практике теневой оплаты медицинских услуг124. После распада СССР одновременно с децентрализацией власти происходила и децентрализация системы здравоохранения. Традиционные институты разрушались, появлялись новые, в частности, система медицинского страхования, переход к которой породил позитивные ожидания в отношении рыночных регуляторов деятельности отрасли. Предполагалось, что конкуренция между медицинскими организациями, страховщиками и прочими субъектами рынка медицинских услуг будет способствовать повышению качества медицинской помощи и росту эффективности использования ресурсов.
124 Батиевская В.Б., Шабашев В.А.: Частно-государственное партнерство в сфере охраны здоровья граждан как механизм повышения эффективности системы здравоохранения, Сибирское медицинское обозрение, 2013, № 6, с. 84. 132
Но в отличие от ряда западноевропейских стран, где выбор рыночной системы основывался на определенной теоретической модели, в нашей стране до сих пор отсутствует ясная концептуальная основа для определения оптимального соотношения роли государства и конкуренции, плановых и рыночных регуляторов. На сегодняшний момент в здравоохранении Украины сложились квазирыночные отношения, предполагающие сочетание достаточно жесткого государственного регулирования (нормативно-правового, финансового, организационного) с отдельными рыночными механизмами (возможность потребительского выбора, конкуренция между производителями). В рамках программно-целевого регулирования развития отрасли за счет средств бюджетов всех уровней и средств системы обязательного медицинского страхования финансируются медицинские организации преимущественно государственной и муниципальной формы собственности, в которых размещается заказ на предоставление медицинской помощи определенного вида. Параллельно существуют обособленные субъекты и институты, прямо или косвенно участвующие в предоставлении медицинской помощи населению: частные медицинские организации, предоставляющие в основном консультативно-диагностические услуги и стоматологическую помощь населению и использующие наиболее популярную в этой среде форму объединения капитала – общество с ограниченной ответственностью. При этом каждая подсистема здравоохранения существует относительно обособлено, и, в силу этого сталкивается с рядом проблем и получает ряд возможностей, которые не приводят к мультипликативному эффекту. Частная система здравоохранения, являясь неотъемлемой частью здравоохранения Украины, представляет собой разрозненную, слабо структурированную
133
совокупность субъектов, потенциал которой в должной мере не востребован государством: на законодательном и нормативно- правовом уровне устанавливается дискриминация частных медицинских организаций, которая выражается в неравенстве доступа к государственному (муниципальному) заказу.
3.Система здравоохранения в Украине Система здравоохранения любой страны должна соответствовать определенным универсальным критериям: иерархическое строение; на- лаженные управленческие коммуникации между субъектами и объектами управления. При этом система здравоохранения страны должна учитывать особенности состояния здоровья населения, его заболеваемость. При этом нужно принимать во внимание, что определяет здоровье ряд факторов, среди которых уровень и качество медицинской помощи имеет большое, но далеко не главное значение: 1) Образ жизни человека (питание, физическая активность, достаток) – 50 %. 2) Наследственность – 20 %. 3) Окружающая среда – 20 %. 4) Уровень и качество медицинской помощи – 10%. Эти показатели всегда необходимо учитывать при проведении реформ и внесении изменений в здравоохранении страны. Структура здравоохранения Украины имеет три основных уровня: национальный, региональный и субрегиональный (местный). Национальный уровень системы здравоохранения представлен Министерством Здравоохранения Украины (субъект управления) и учреждениями здравоохранения государственной формы
134
собственности, которые подчинены непосредственно Министерству (объекты управления). Региональный уровень системы здравоохранения представлен Министерством Здравоохранения Автономной Республики Крым и управлениями здравоохранения при областных государственных администрациях (субъект управления) и государственными учреждения здравоохранения, которые переданы им в управление соответствующими решениями высших органов государственной власти, а также учреждениями здравоохранения, находящимися в общей собственности территориальных общин. Например, областные больницы, диагностические центры и т.д. (объекты управления). Субрегиональный (местный) уровень системы здравоохранения представляют районные государственные администрации, районные, городские, районные в городах, поселковые и сельские органы местного самоуправления (субъект управления) и учреждения здравоохранения, которые подчинены этим органам на правах коммунальной собственности (объекты управления). Непосредственно охрану здоровья в Украине обеспечивают санитарно-профилактические, физкультурно-оздоровительные, санаторно-курортные, аптечные, научно-медицинские и другие учреждения здравоохранения. Специально уполномоченным центральным органом исполнительной власти в области здравоохранения является Министерство здравоохранения Украины, компетенция которого определяется положением, утверждаемым Кабинетом Министров Украины. Согласно «Национальной стратегии реформирования системы здравоохранения в Украине на период 2015 – 2020 годов» роль государства в работе системы здравоохранения будет ограничена.
135
Министерство Здравоохранения Украины будет лишено несвойственных управленческих функций, таких как закупки, управление больницами, обслуживание и ремонт учреждений, и сосредоточится в первую очередь на разработке политики и планировании. Минздрав сохранит три основные функции: - управление системой здравоохранения через политическое лидерство и разработку стратегий, координацию генерального плана больниц, оп- ределения приоритетности национальных программ в области здравоохранения и обсуждения приоритетов с основными заинтересованными сторонами; - регуляторный надзор за всеми видами деятельности, связанные с охраной здоровья, включая закупку услуг; - обеспечение информации в сфере здравоохранения, прозрачности и подотчетности, эпидемиологического надзора / экстренного реагирования. Эпидемиологический надзор будет осуществляться сетью лабораторий и областных управлений Национального центра по контролю за заболеваниями и общественным здоровьем125. Особенностями управления организационной структурой охраны здоровья являются: - отсутствие стратегического планирования в отрасли; - недостаточные институциональные и кадровые возможности для адекватного и эффективного управления ресурсами на макро- и микроуровне; - отсутствие договорных отношений между плательщиком и поставщиком медицинских услуг; - государственные и коммунальные медицинские учреждения продолжают оставаться в статусе бюджетных учреждений;
125 Національна стратегія реформування системи охорони здоров’я в Україні на період 2015 – 2020 років, Міжнародний фонд «Відродження», Київ, 2015, с. 29. 136
- политика децентрализации отрасли используется крайне непоследовательно и неэффективно; - фактически отсутствует влияние общественности на выработку и принятие политических и управленческих решений в сфере здравоохранения126.
3. Стратегические цели управления системой здравоохранения Украины в контексте европейской интеграции Европейская нтеграция Украины предполагает соответствие стратегическим целям и политике Европейского Союза в сфере охраны здоровья. Остановимся более подробно на стратегических целях, которые в соответствии с изученными документами ставит перед собой Европейский Союз. Первой стратегической целью является улучшение здоровья в стареющей Европе. Низкий уровень рождаемости, а также увеличение продолжительности жизни, по расчетам экспертов, приведут к 2050 г. к увеличению количества лиц старше 65 лет на 70%, лиц, старше 80 лет — на 170%. Это вызовет рост расходов на здравоохранение на 1 – 2% ВВП в государствах-членах и более чем на 25% в совокупном ВВП. В то же время, под подсчетам Еврокомиссии, сохранение здоровья стареющего населения позволяет наполовину сократить расходы на охрану здоровья127. Здоровое старение должно поддерживаться действиями, направленными на такие риски, как плохое питание, пониженная физическая активность, потребление алкоголя, наркотиков,
126 Поліщук М.Є.: Охорона здоров’я в Україні: виклики трансформації системи, http://svitppt.com.ua/download.html?id=7309. 127 The impact of ageing on public expenditure: projections for the EU25 Member States on pensions, health care, long term care, education and unemployment transfers (2004-2050), European Economy, Special Report, 2006, № 1, http://www.cedefop.europa.eu/en/news-and-press/news/impact-ageing- public-expenditure-2004-2050. 137
табака, риски, сопряженные с экологией, дорожно-транспортные происшествия, бытовые происшествия. Улучшение здоровья детей, взрослых трудоспособного возраста и пожилых позволит создать здоровое население и поддерживать здоровое старение сегодня и в будущем. Важным направлением называется развитие гериатрии и паллиативного ухода, а также донорство крови, клеток, тканей и органов. Необходимыми действиями для достижения указанной цели Комиссия определяет принятие мер для обеспечения здоровья пожилых, рабочей силы и действий по сохранению здоровья детей и молодежи; разработку и проведение мероприятий по таким направлениям, как борьба с потреблением табака и алкоголя, улучшение питания, психическое здоровье и другие факторы, влияющие на здоровье. Должны быть подготовлены новые руководящие принципы по скринингу рака, а также анализ европейских действий в области борьбы с редкими заболеваниями. Кроме того, Комиссия призывает следовать установленным нормам в сфере донорства и трансплантации органов. Второй стратегической целью европейской здравоохранительной политики является защита граждан от угроз их здоровью. Действия на уровне ЕС, направленные на достижения данной цели, включают научную оценку рисков, обеспечение готовности и ответа на эпидемии и акты биотерроризма, разработку стратегии борьбы с отдельными заболеваниями и состояниями, предотвращение несчастных случаев и повреждений, повышение безопасности работников, обеспечение безопасности продуктов питания и защиту прав потребителей. Комиссия указала также, что внимание должно быть сосредоточено на новых рисках распространения инфекционных заболеваний, возникающих в связи с развитием торговли и путешествий. Борьба
138
с эпидемиями и биологическими происшествиями, а также возможностью совершения актов биотерроризма требуют координации действий государств – членов и иных субъектов международных отношений. Без внимания не должны быть оставлены вопросы влияния изменений климата на здоровье, а также проблематика обеспечения безопасности пациентов. Для достижения указанного следует, по мнению Комиссии, усиливать механизмы наблюдения и ответа на угрозы здоровью граждан, включая совершенствование Европейского центра предупреждения и контроля заболеваний. Третьей стратегической целью является поддержание динамики систем здравоохранения и развитие новых технологий. Новые технологии могут сделать революцию в организации здравоохранения. Геномика, биотехнологии, электронное здравоохранение могут улучшить профилактику, оказание медицинской помощи, а также обеспечить переход от госпитальной помощи к первичной128. Однако новые технологии должны быть тщательно оценены с тем, чтобы определить их эффективность и эргономичность. Должно быть также обеспечено равенство доступа этих технологий для пациентов и соответствующий уровень подготовки специалистов. Комиссия призывает учитывать тот факт, что ряд современных технологий порождает возникновение этических проблем. Действиями по достижению указанной стратегической цели Комиссия считает создание союзных рамок для безопасной, высококачественной и эффективной системы здравоохранения, поддержку государств – членов в управлении инновациями в системах здравоохранения,
128 Communication from the Commission on the mid term review of the Strategy on Life Sciences and Biotechnology, Brussels, 10.4.2007, COM(2007) 175 final, p. 8. 139
поддержку применения электронных решений в системах здравоохранения.
Заключение Подводя итоги можно выделить следующие ключевые проблемы современной украинской системы здравоохранения: 1. Сосредоточенность на решении потребностей отрасли, а не на удовлетворении медицинских потребностей населения. 2. Недостаточность объемов финансирования. 3. Неэффективное использование имеющихся ресурсов. 4. Недостаточная прозрачность и справедливость, обусловленные значительными масштабами развития неофициальных платежей. Органы государственной власти Украины получили систему здравоохранения, унаследованную от советского периода, при этом исказив ее. Эта система является государственной собственностью и ориентирована на больницы, которые специализируются на лечении острых случаев при минимальной профилактике. Она не способна удовлетворить реальные потребности населения, не может адекватно реагировать на непомерный груз неинфекционных заболеваний, поскольку была сформирована для борьбы с инфекционными заболеваниями и травмами, которые, в целом, имеют одинаковую причину и не зависят от личного поведения гражданина. Эта система была разработана в те времена, когда еще не было создано современных методов коммуникации, а медицинские технологии были недостаточно развиты. Она также игнорирует международные тенденции модернизации и улучшения системы здравоохранения (например, предлагая пространство для инициатив частного сектора) и не смогла обеспечить политическое руководство в таких жизненно важных
140
областях, как информационные технологии. Существует много доказательств того, что система характеризуется неэффективным использованием средств, что приводит к коррупционным рискам. Система здравоохранения как отрасль должна взаимодействовать с другими службами, органами государственного сектора и широким кругом общественных объединений, благотворительных организаций и юридических лиц частной формы собственности с целью повышения уровня здоровья и благополучия. Система ответственности и подотчетности за принятие решений должна быть прозрачной и понятной для общественности, персонала и пациентов. С этой целью правительство должно гарантировать постоянную возможность доступа к информации и основным показателям здоровья, а органы центральной и местной власти систематически отчитываться перед обществом или его представителями (советами) за результаты деятельности в сфере здравоохранения.
Литература: 1. Батиевская В.Б., Шабашев В.А.: Частно-государственное партнерство в сфере охраны здоровья граждан как механизм повышения эффективности системы здравоохранения, Сибирское медицинское обозрение, 2013, № 6, с. 83 – 86. 2. Національна стратегія реформування системи охорони здоров’я в Україні на період 2015 – 2020 років, Міжнародний фонд «Відродження», Київ, 2015, 41 с. 3. Поліщук М.Є.: Охорона здоров’я в Україні: виклики трансформації системи, http://svitppt.com.ua/download.html?id=7309
141
4. Communication from the Commission on the mid term review of the Strategy on Life Sciences and Biotechnology, Brussels, 10.04.2007, COM (2007) 175 final, 12 pp. 5. The impact of ageing on public expenditure: projections for the EU25 Member States on pensions, health care, long term care, education and unemployment transfers (2004 – 2050), European Economy, Special Report, 2006, № 1, http://www.cedefop.europa.eu/en/ news-and-press/news/impact-ageing-public-expenditure-2004-2050
THE RESPONSIBILITY OF PUBLIC AUTHORITIES FOR THE HEALTH OF CITIZENS IN UKRAINE
Summary
The article deals with the most important aspects the problem of responsibility of public authorities for the health of citizens in Ukraine. The author has analyzed the evolution of the public health sector regulation, especially the modern health care system, its operation problems. Particular attention is paid to the strategic objectives of the sector in the context of European integration of Ukraine, the trends of the health system reform.
142 prof. nadzw. dr hab. Waldemar Moska Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku e-mail: [email protected] dr Dariusz Skalski Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku Wydział Wychowania Fizycznego – Zakład Sportów Wodnych e-mail: [email protected], [email protected] dr Barbara Waade Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku Wydział Wychowania Fizycznego – Zakład Sportów Wodnych e-mail: [email protected] mgr Damian Kowalski Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Bydgoszczy e-mail: [email protected]
ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE GIMNAZJALISTÓW TRENUJĄCYCH I NIETRENUJĄCYCH PŁYWANIE
Number of characters: 41 198 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 7 x 1 000 characters (lump sum) = 7 000 characters. Total: Number of characters: 48 198 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 1,205 spreadsheets publishing.
Słowa kluczowe: pływanie, zdolności motoryczne, siła, wytrzymałość, szybkość, gibkość, zwinność 143
Streszczenie Treść rozważań niniejszej pracy dotyczy pływania – oddziaływania, jakie wywiera na motorykę młodzieży gimnazjalnej. Porównane zostały do siebie dwie grupy badane, a mianowicie: młodzież trenująca pływanie oraz młodzież uczestnicząca tylko w zajęciach z wychowania fizycznego. Opracowanie porusza kwestię wpływu środowiska wodnego na organizm człowieka oraz jego motorykę.
Wstęp Środowisko wodne towarzyszy człowiekowi od zawsze i dostosowanie się do niego było rzeczą nieuniknioną129. Świadczą o tym rysunki z przed czterech tysięcy lat. Pozytywny wpływ pływania, a także wody na organizm ludzki jest udowodniony i potwierdzony. Należy jednak podkreślić, że pływanie to nie tylko rekreacja czy rehabilitacja, ale także sport, który rozwija organizm fizycznie (motoryczność) oraz psychicznie. O docenianiu zajęć w wodzie, jako formy ruchu, świadczy rosnąca liczba obiektów pływackich oraz częstsze wybieranie aktywności w postaci zajęć na plywalni (Aqua aerobik, Aqua bike i inne). Wzrasta również liczba szkółek pływackich. Do rzadkości należą osoby, które nie umieją poruszać się w wodzie, a dodać także można, że w społeczeństwie jest to uznawane za pewnego rodzaju dysfunkcję. Ćwiczenia w wodzie są świetną propozycją rekreacyjno – relaksującą dla osób starszych oraz pracujących fizycznie. Mimo, że rośnie liczba pływalni i różnych form zajęć w wodzie to nie jest to stan zadowalający. Sytuacją problemową jest fakt, iż na korzystanie regularne z pływalni stać nie każdego, a więc ta dziedzina nie posiada cechy dostępności, jaką aktywność powinna się odznaczać.
129 Skalski D., Ratownik WOPR nauczycielem pływania, Kociewskie WOPR Zarząd w Skarszewach, Skarszewy 2004, s.23. 144
W przeprowadzonych badaniach podjęto próbę wykazania oddziaływania pływania, a co za tym idzie środowiska wodnego na motorykę młodzieży w wieku gimnazjalnym. Zaskakiwani nowymi zadaniami ruchowymi, żeby im sprostać trzeba pozostać a najlepiej ciągle doskonalić sprawność fizyczną130. Sprawność fizyczna jest pojęciem znanym powszechnie, używanym na co dzień w języku potocznym, ale bardzo różnie rozumianym. Jedni utożsamiają ją z kondycją fizyczną lub ze zdrowiem, a inni ze sportem. Według J. Drabika „sprawność fizyczna uważana jest za pozytywny miernik i podstawę zdrowia oraz dobrego samopoczucia”131. Każdy człowiek chce być sprawny fizycznie, ponieważ wie podświadomie, że jest ona dla niego dobra i dzięki niej będzie zdrowy132. Sprawność fizyczna nie jest cechą daną raz na zawsze i każdemu według jednaj miary, trzeba ją ciągle doskonalić, a temu doskonaleniu nie ma końca133. Definicji sprawności fizycznej jest wiele to także „całość zdolności i umiejętności człowieka umożliwiających efektywne wykonanie wszelkich zadań ruchowych”134. Sprawność fizyczna to aktualna możliwość wykonywania wszelkich działań motorycznych decydujących o zaradności człowieka w życiu, wyrażona jest także w wysokim stanie narządów i funkcji ustroju, które potrafią znieść zadania ruchowe. To zintegrowany zespół trzech właściwości osobniczych135:
130 Ulatowski T., [red.], Teoria i metodyka sportu, SiT, Warszawa, 1981. s.14. 131 Drabik J. Aktywność, sprawność i wydolność fizyczna jako miernik zdrowia człowieka, AWF, Gdańsk, 1997. s. 78 – 80. 132 Zaciorski W. M. Kształtowanie cech motorycznych sportowca, Warszawa, 1970, s. 45. 133 Sozański H., Śledziewski D., Kielak D., Sunkiewicz M., Perkowski K., Siwko F., Teoretyczne podstawy kształtowania sprawności fizycznej w procesie szkolenia dzieci i młodzieży, AWF, Warszawa, 1985. s. 138. 134 Szopa J., Uwarunkowania ,przejawy i struktura motoryczności, AWF, Kraków, 1996, s.67 – 70. 135 Przewęda R., Uwarunkowania poziomu sprawności fizycznej polskiej młodzieży szkolnej, AWF, Warszawa, 1985. s. 117. 145
– wydolności roboczej i poziomu zdolności motorycznych, – umiejętności ruchowych, – motywacji i subiektywnego zaangażowania się w działania. To zmieniająca się wraz z rozwojem osobniczym gotowość do podejmowania i efektywnego wykonania prac fizycznych oraz czynności ruchowych, czyli stopień spożytkowania potencjału motorycznego. Na tak rozumianą sprawność fizyczną składa się to, że człowiek może wykonać zadanie ruchowe, że umie je rozwiązać oraz chce osiągnąć konkretny efekt. Możemy mówić o osobie, że jest sprawna fizycznie, jeżeli jej zdrowie jest na dobrym poziomie, porusza się samodzielnie, jest w stanie wykonywać zadania ruchowe, które stawia przed nią życie. Sprawność fizyczna to osiągniecie, ale też utrzymanie potencjału fizycznego (możliwości fizycznych) związanych z dobrym zdrowiem lub jego poprawą, a potrzebnych w codziennej aktywności i konfrontowaniu się z przewidywanymi i nieprzewidywanymi wyzwaniami wysiłkowymi. Sprawność fizyczna jest całością składowych, które budują jej specyfikę i maja wpływ na definicje tutaj przedstawione136. Jedną ze składowych są zdolności motoryczne, które w ostateczności decydują o poziomie sprawności fizycznej. Zdolności motoryczne to „kompleksy indywidualnych właściwości psychofizycznych (predyspozycji) rozwijających się na podłożu wrodzonych zadatków genetycznych, które warunkują jakość przebiegu i efekt końcowy czynności ruchowej”137. Zdolności motoryczne (motor abilities)138 określają aktualny stan gotowości organizmu do wykonania różnego rodzaju zadań ruchowych. Są one fenotypem obrazu stanu określonych predyspozycji (determinowanego genetycznie) i wpływów
136 Czabański B., Makutynowicz C.,Teoria wychowania fizycznego z elementami teorii sportu, WSP, Zielona Góra, 1996. s.145. 137 Jagiełło W., Przygotowanie fizyczne młodego sportowca, AWF, Warszawa, 2000. s. 17. 138 Szopa J., Uwarunkowania ,przejawy i struktura motoryczności, AWF, Kraków, 1996. s. 72. 146
środowiskowych. Zdolności motoryczne możemy podzielić na cztery rodzaje: – szybkościowe – charakteryzujące zdolność organizmu do przemieszczania całego ciała lub jego odcinków w przestrzeni w najkrótszym czasie, – siłowe – charakteryzujące zdolność do pokonywania oporu zewnętrznego lub oporu własnego ciała, – wytrzymałościowe – charakteryzujące zdolność powykonywania pracy o określonej intensywności w długim czasie, – koordynacyjne (zwinnościowe) – charakteryzujące zdolność do dokładnego i szybkiego wykonywania ruchów złożonych w zmieniających się warunkach. W polskim piśmiennictwie spotyka się jeszcze określenie – cechy motoryczne. Należy się krytycznie odnieść do tego terminu z uwagi na to, że cechy organizmu takie jak np. kolor oczu, kolor włosów są trwałe i nie można na nie wpływać. Termin „zdolność” określa zatem w sposób jednoznaczny funkcjonalne możliwości człowieka. Joachim Raczek określa te możliwości człowieka jako „hipotetyczne konstrukty o wysokim stopniu uogólnienia, określające indywidualne różnice w poziomie procesów i funkcji sterująco – regulacyjnych czy też energetycznego zabezpieczenia, które leżą u podstaw wielu strukturalnie zróżnicowanych czynności ruchowych”139. Wynika z tego, że każdy człowiek posiada inne zdolności motoryczne, które otrzymał w kodzie genetycznym i to w jaki sposób możemy je kształtować w toku ontogenetycznym zależy w dużej mierze właśnie od tego kodu i czynników środowiskowych. Zdolności motoryczne to także złożony system uwarunkowań, zintegrowany
139 Raczek J., Mynarski W., Ljach W. Kształtowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych, AWF, Katowice, 2003. s. 50. 147 system elementów i stosunków między nimi, które wyznaczają możliwości działań ruchowych. Zdolności motorycznych nie wolno rozpatrywać jako konstruktu sumującego izolowane predyspozycje, lecz zawsze jako złożony, wielowarstwowy i dynamiczny system stosunków i zależności miedzy elementami spójnej całości140 Według J. Raczka podział zdolności motorycznych można dokonać na podstawie dominanty biorącej udział w tworzeniu zdolności: – zdolności kondycyjne (energetyczne) – składają się na nie głownie predyspozycje energetyczne i morfo-strukturalne, – zdolności koordynacyjne (informacyjne) – tworzą je w przewadze predyspozycje neuro - sensoryczne i psychiczne, – zdolności kompleksowe (hybrydowe) – bez wyraźnej dominanty.
Motoryczność człowieka w wodzie Człowiek już na początku swojego rozwoju ontogenetycznego, w okresie noworodka wykazuje odruch pływania i nie tonie. Jednak człowiek w rozwoju filogenetycznym dostosował się do życia na lądzie141. Rozważania nad sposobami przemieszczania się człowieka w wodzie trzeba zacząć od poznania specyfiki tego środowiska. Z chwilą zanurzenia się w wodzie na ciało człowieka ze wszystkich stron działa ciśnienie atmosferyczne i ciśnienie wywołane ciężarem słupa wody znajdującego się nad określonym poziomem. Górne warstwy wody naciskają na warstwy położone poniżej. Ciśnienie to, zwane hydrostatycznym, rośnie wraz z głębokością zanurzenia. Łatwo to sprawdzić, nurkując na głębokość 2 – 3 metrów, gdzie ciśnienie osiąga wielkość ponad 200 – 300 g na cm2 powierzchni naszego ciała. Przy takim
140 Szopa J., Nowa koncepcja klasyfikacji i struktury motoryczności człowieka, Antropomotoryka, nr 2, 1998. s. 27. 141 Bartkowiak E., Pływanie sportowe, Warszawa, 1999. s. 14.
148 ciśnieniu odczuwa się lekki ból w uszach. W zanurzeniu, większe będzie ciśnienie na powierzchnię dolną naszego ciała. Wypadkowa ciśnień na powierzchnię dolną i górną ciała zawsze jest skierowana do góry. Siła ta, zwana siłą wyporu, jest równa ciężarowi wody wypartej przez zanurzone ciało. Ciało pływaka w bezruchu tonie, gdy stosunek siły wyporu do siły ciężkości jest równy 1. Ze względu na mniejszą gęstość górnej części ciała obserwujemy zwykle, że środek wyporu jest nieco bliżej głowy, aniżeli środek masy. Można stwierdzić, że w zależności od stosunku siły wyporu i ciężkości ciało pływaka w bezruchu może unosić się, tonąć lub utrzymywać w równowadze. Każde ciało posiada swoistą pływalność, czyli zdolność do unoszenia się na wodzie. Średnią gęstość ciała podwyższają kości i mięśnie, a obniża tkanka tłuszczowa. Największą gęstość posiadają kości (1.870 g/cm3), a najniższą tkanka tłuszczowa (0.925g/cm3). Działanie wody na ciało pływaka w ruchu należy do problemów niezwykle złożonych. Do niedawna uważano, że wystarczy sięgnąć do praw i metod hydrodynamiki, lecz uzyskanie tych informacji na drodze matematycznej okazało się mało precyzyjne. Stąd w hydrodynamice rozwinęły się metody doświadczalne, a szczególnie jedna z nich tj. modelowanie. Metoda ta polega na badaniu przepływów w innej skali i interpretacji wyników na podstawie praw podobieństwa hydrodynamicznego. W ostatnich latach w badaniach nad techniką pływania zaczęto stosować szerzej metodę wizualizacji ruchu, polegającą na wprowadzeniu do wody substancji zabarwionych, co umożliwia obserwacje przepływu wody. Pęd ciała pływaka w przód stwarza zaburzenia w ciśnieniu wody na przednią część ciała142. Na skutek tego zjawiska powstaje opór czołowy, który działa przeciwnie do kierunku poruszania się tego ciała. Wielkość tego
142 Skalski D., Ratownik WOPR nauczycielem pływania, Kociewskie WOPR Zarząd w Skarszewach, Skarszewy 2004. s.51. 149 oporu zależy głównie od kształtu i przekroju poprzecznego ciała oraz prędkości poruszania się pływaka. Na wielkość oporu wody u pływaka wpływ ma również opór tarcia. Wielkość tego współczynnika oporu zależy od w znacznym stopniu od gładkości powierzchni ciała, gęstości i lepkości wody, a także rodzaju kostiumu pływackiego. Gładkość ciała ma wpływ na siłę tarcia, która powstaje na skutek tarcia między cząsteczkami wody a poruszającym się pływakiem. Strumienie wody po opłynięciu ciała pływaka rozszczepiają się i tworzą wiry. W efekcie obserwujemy zjawiska, które pływacy nazywają „ssaniem ogonowym”. Zjawisko to przyczynia się do powstawania ujemnego ciśnienia w okolicach stóp i wpływa hamująco na ruch postępowy ciała pływaka. Różnica ciśnień powoduje wciąganie cząsteczek wody pod ciało pływaka w formie hamujących zawirowań. Pływanie zaliczamy do dyscyplin sportowych, w których osiąganie wysokich wyników zależy w znacznej mierze od poziomu siły – jednej z podstawowych zdolności motorycznych. Wynika stąd potrzeba ciągłych obserwacji dotyczących wielkości i dynamiki rozwojowej tej cechy u pływaka. Wypadkową możliwości siłowych pływaka jest tzw. siła napędowa, nazywana często siłą ciągu. Wielkość tej siły zależy od masy ciała i budowy pływaka oraz od sposobu i stopnia opanowania techniki. Ponadto, istotny wpływ na jej wielkość ma prędkość pływania. Znajomość wielkości siły napędowej zawodnika stanowi istotną informację i ma znaczenia przy układaniu programów treningowych, dlatego trener powinien opanować umiejętność jej obliczania. Zależność wyniku pływackiego od poziomu siły ujawnia się już we wstępnym etapie doskonalenia pływackiego. Pływanie zaliczamy do dyscyplin sportowych, w których podstawowym celem ćwiczeń siłowych jest kształtowanie względnej siły tzn. wielkość siły przypadającej na 1 kg masy ciała. Główną zasadą kształtowania siły u pływaka jest konieczność zwiększenia jej proporcjonalnie w stosunku do innych zdolności
150 motorycznych – szczególnie wytrzymałości i szybkości, zapewniając jednocześnie maksymalny rozwój siły w ramach nawyku ruchowego przy zachowaniu prawidłowej techniki pływania. Szybkość, jak każda inna cecha, jest uwarunkowana genetycznie. Posiada ścisły związek z fenotypem oraz strukturą centralnego i obwodowego układu nerwowego. Stąd rozwój szybkości jest bardziej ograniczony niż wytrzymałości czy siły. Na poziom szybkości mają wpływ również określone zmiany biochemiczne i funkcje tkanki mięśniowej143. W licznych badaniach dowiedziono, że w rezultacie ćwiczeń szybkościowych podnosi się poziom glikogenu, wzmaga się ich pobudliwość i skraca się czas reakcji odruchowej oraz, że pod wpływem wysiłków szybkościowych wzrasta stężenie kwasu mlekowego, co jest efektem pracy anaerobowej. Praca odbywa się w warunkach narastającego długu tlenowego, który może być wyrównany dopiero po jej zakończeniu. W pływaniu szybkość zawodnika przejawia się w: – szybkości reakcji na strzał startera, – szybkości wykonywanych ruchów pływackich, – szybkości zmiany jednego rodzaju ruchu na drugi (styl zmienny). Wytrzymałość jest zdolnością motoryczną uwarunkowaną odpowiednią sprawnością układu sercowo – naczyniowego. Miarą wytrzymałości pływaka może być procentowy udział prędkości maksymalnej w osiąganej średniej prędkości. Inaczej, krótszy czas na danym dystansie świadczy o większej wytrzymałości. Poziom prędkości pływania na nieomal wszystkich dystansach zależy od zdolności ustroju do wykonywania długotrwałych wysiłków. Zdolność ta, obok innych czynników biologicznych i psychicznych, w znacznym stopniu zależy od wydolności organizmu
143 Koszutowski D., Motoryczność w wieku dorastania oraz środki i metody kształtowania zdolności motoryczność, praca magisterska, UKW, Bydgoszcz, 2012. 151
144 w zakresie maksymalnego zużycia tlenu (VO2max) . Podkreślając wysoki aerobowy potencjał energetyczny, jako podstawowy czynnik wytrzymałości w sensie biologicznym, zastrzega się jednak, że długotrwały intensywny wysiłek zabezpiecza cały szereg jeszcze niepoznanych w pełni mechanizmów fizjologicznych i właściwości psychobiologicznych. Należy także zwrócić uwagę na wytrzymałość ogólną, którą osiągamy głównie przez ćwiczenia na lądzie oraz wszechstronne przygotowanie pływackie w okresie przygotowawczym cyklu treningowego, ma ona korzystny wpływ na wytrzymałość na dystansie specjalistycznym. Należne miejsce w rozwoju człowieka zajmuje nauka pływania jako źródło poznawcze oraz adaptacyjne organizmu145. Pływanie oddziałuje kinestetycznie na organizm146. Środowisko wodne wywiera dużo pozytywnych zmian na organizm, a zwłaszcza rozwijający się (psychologiczne, fizjologiczne). Należy o tym pamiętać organizując czas dla młodzieży oraz planując aktywność fizyczną w sposób kierunkowy i planowy. Umiejętność pływania, a raczej jej brak, w niektórych środowiskach jest uważany za stan niepożądany lub wręcz dysfunkcyjny.
Cel badań Pływanie, jako dyscyplina olimpijska i dynamicznie rozwijająca się, przysparza coraz więcej emocji, szczególnie, że poziom startujących zawodników jest coraz wyższy, a wyniki osiągane przez nich uważane są przez niektórych jako wręcz nie do poprawienia. Dowodzi to, jak rozwinęło się pływanie w ostatnim czasie. Wiek do osiągania najlepszych wyników jest
144 Płatonow W.N.,Trening wyczynowy w pływaniu. Struktura i programy, RCMSKFiS, Warszawa 1997. s. 57. 145 Moska W., Przybylski S., Skalski D., Ratownictwo wodne, sport pływacki i kultura fizyczna w teorii i praktyce, AWFiS, Gdańsk, 2014 s. 82. 146 Wiesner W., Skalski D., Podstawy metodyczne edukacji ratowniczej, Borowiackie Centrum Reklamy i Promocji Julita, Wrocław – Skarszewy, 2005. s. 38. 152 różny w zależności od stylu, płci i dystansu. Pływanie wszechstronnie rozwija organizm oraz jest jedną z dyscyplin sportu polecaną jako „ lek” na różne choroby i dolegliwości. Celem badań było porównanie zdolności motorycznych gimnazjalistów trenujących i nietrenujących pływanie. Na podstawie obserwacji postawiono trzy hipotezy: 1. Pływanie w znacznym stopniu wpływa na siłę mięśni brzucha. 2. Pływacy posiadają lepszą szybkość i zdolność reakcji. 3. Trening pływacki wpływa na poprawę zdolności motorycznych w większym stopniu niż u młodzieży nietrenującej pływania.
Materiał i metody badań Badania przeprowadzono wśród uczniów II klasy gimnazjum trenujących pływanie z Gimnazjum nr 54 Mistrzostwa Sportowego w Bydgoszczy i ich rówieśników nietrenujących żadnego sportu z Gimnazjum im. Jana Pawła II w Mroczy. Łącznie badaniami objęto 60 osób. Wszyscy gimnazjaliści trenując należeli do klubu pływackiego MUKS „Piętnastka” AQUA Bydgoszcz. Staż treningowy młodzieży trenującej wahał się od 6 lat do 8 lat. Treningi odbywały się dwa razy dziennie, objętościowo było to 23 jednostki treningowe w tygodniu. W zależności od etapu przygotowań, oprócz treningów w wodzie były również zajęcia na lądzie w postaci treningów ogólnorozwojowych i gibkościowych. Młodzież z drugiej badanej grupy nie trenowała żadnego sportu i nie była zrzeszona w żadnych zespołach, a jedyną regularną aktywnością fizyczną były dla niej lekcje wychowania fizycznego w wymiarze 4 razy w tygodniu.
153
Do oceny zdolności motorycznych zastosowano Europejski Test Sprawności Fizycznej (EUROFIT)147. Składa się on z 9 prób, na podstawie których można ocenić stopień sprawności i rozwój zdolności motorycznych młodzieży gimnazjalnej. W przedstawionej pracy wykorzystano 6 prób na podstawie których przeprowadzono badania w obu grupach148: 1. Gibkość ciała Sprzęt: stół lub skrzynia o długości 35 cm, wysokości 32 cm szerokość 45 cm, blat o długości 55 cm wystający ponad boczną ścianę stołu do przytrzymania stóp na odległość 15 cm. Na środku blatu – równolegle do osi podłużnej stołu – skala od 0 do 50 cm. Miarka długości około 30 cm, umieszczona luźno na powierzchni stołu prostopadle do jego osi długiej, do przesuwania rękami przez badanego w czasie wykonywania skłonu w przód. Wykonanie: siad prosty, stopy oparte o boczną ścianę stołu, kolana wyprostowane, pochylenie tułowia w przód, sięganie rękami jak najdalej, przesuwając wolno po powierzchni blatu. Próba wykonywana jest dwukrotnie.
Rysunek 1: Próba gibkości (skłon tułowia w przód w siadzie prostym)
Źródło: Talaga, 2004, s.114
147 Pilicz S., Przewęda R., Trześniowski R., Skale punktowe do oceny sprawności fizycznej polskiej młodzieży, AWF, Warszawa, 1993 s.65. 148 Talaga J., Sprawność fizyczna ogólna, Testy, Zysk i S-ka, Poznań, 2004. s. 104 – 118. 154
2. Siła eksplozywna Sprzęt: dwa połączone ze sobą materace gimnastyczne lub mata, kreda, taśma miernicza. Wykonanie: badany staje w małym rozkroku z ustawionymi równolegle stopami przed wyznaczoną linią – lekkie pochylenie tułowia, ugięcie nóg z jednoczesnym zamachem ramion dołem w tył – wymach ramion w przód, energiczne odbicie obunóż od podłoża i skok jak najdalej. Badany wykonuje 3 skoki z czego najlepszy wyniki zostaje brany pod uwagę.
Rysunek 2: Próba siły eksplozywnej (skok w dal z miejsca)
Źródło: Talaga, 2004, s 104
3. Wytrzymałość mięśni brzucha (siła tułowia) Sprzęt: materac, stoper Wykonanie: potrzebna pomoc partnera- w leżeniu tyłem nogi ugięte w kolanach pod kontem 90 stopni, stopy rozstawione na odległość około 30 cm od siebie, ręce splecione i ułożone pod głową. Partner w klęku między stopami leżącego przyciska je do materaca. Lezący na sygnał wykonuje siad, dotyka łokciami kolan i natychmiast wraca do leżenia tak żeby umożliwić splecionym palcom kontakt z podłożem i znowu wykonuje siad bez odpychania się łokciami od materaca. Siady wykonuję się przez 30 s.
155
Rysunek 3: Próba wytrzymałości mm brzucha (siady z leżenia tyłem)
Źródło: Talaga 2004, s. 106
4. Wytrzymałość mięśniowa ramion i barków Sprzęt: drążek gimnastyczny, taboret, stoper Wykonanie: badany stojąc na taborecie, chwyta drążek nachwytem tak aby ramiona były ugięte w stawach łokciowych, a broda znajdowała się nad drążkiem, nie dotykając go w czasie próby. Czas mierzy się od momentu usunięcia stóp z taboretu.
Rysunek 4: Próba siły (zwis na ugiętych ramionach)
Źródło: Talaga 2004, s. 105
156
5. Szybkość biegowa, zwinność Sprzęt: taśma miernicza, znaczniki, kreda stoper Wykonanie: czyste, nie śliskie podłoże, dwie linie równolegle w odległości 5m, długość linii 1,20 m, na końcach znaczniki. Z postawy w małym rozkroku po komendzie „start” bieg sprintem do drugiej linii – powrót przekraczając linie obiema stopami. Taki dystans należy pokonać dziesięciokrotnie. Próba wykonywana jest raz. Przy finiszowaniu nie zwalniać szybkości. Każdy cykl należy głośno odliczać.
Rysunek 5: Próba szybkości biegowej
Źródło: Talaga s. 115
6. Postawa równoważna Sprzęt: belka metalowa o wymiarach: długość 50 cm, wysokość 4 cm, szerokość 3 cm, pokryta materiałem o grubości nie większej niż 5 mm, stoper. Wykonanie: uchwytem nogi wolnej za stopę lub kostkę. Podczas rozpoczynania ćwiczenia uczeń, chcąc zająć stabilną postawę, powinien skorzystać z pomocy nauczyciela. W chwili, gdy uczeń uzna, że może rozpocząć samodzielne stanie, puszcza dłoń (ramię) nauczyciela. Uruchamiany jest wtedy pomiar czasu. Jeśli ćwiczący potrafi, nie puszczając wolnej stopy, utrzymać się na belce przez jedną minutę, kończy próbę.
157
Jeśli natomiast spadnie z belki bądź nie utrzyma stopy nogi wolnej w ręce wtedy pomiar czasu zostaje zatrzymany (ważnym jest, by w takiej sytuacji nie zerować wskazań czasomierza!). Ponowna gotowość do samodzielnego stania sprawia, że uczeń puszcza ramię nauczyciela, a nauczyciel kontynuuje pomiar czasu.
Rysunek 6: Postawa równoważna
Źródło: Talaga, s. 117
Zebrany materiał opracowano statystycznie obliczając: średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe, maksimum, minimum, współczynnik zmienności oraz test t – Studenta.
Wyniki badań Oceniając zdolności motoryczne grupy chłopców nietrenujących na podstawie sześciu prób testowych, dokonano stosownych analiz, co obrazuje poniższa tabela.
158
Tabela 1: Wyniki testu Eurofit w grupie chłopców nietrenujących
Wytrzymałość Siła Wytrzymałość Szybkość Próba / Postawa Gibkość mm brzucha eksplozywna mm RR i biegowa wynik równoważna (cm) (pow.) (cm) barków (sek.) (sek.) Średnia 1,3 27,3 203 10,1 22,4 18,2 arytmetyczna
Maksimum 2 35 232 20 68 22,16
Minimum 1 18 140 3 0 15
Odchylenie 0,45 6,48 23,25 4,36 18,28 1,65 standardowe
Współczynnik 26,63 23,74 11,45 43,17 81, 61 9,07 zmienności
źródło: opracowanie własne
Analiza powyższej tabeli pozwala zauważyć, że w próbie „postawy równoważnej” uczniowie nietrenujący podejmowali zazwyczaj jedną próbę, w której udawało się ukończyć test. Podczas popularnych „brzuszków” najlepszy wynik wyniósł 35 a najgorszy 18. Wartość odchylenia standardowego (6,48) może świadczyć o dość dużym zróżnicowaniu grupy pod względem siły mięśni brzucha. W próbie siły eksplozywnej (skok w dal z miejsca) najlepszy wynik wyniósł 232 cm a najsłabszy 140 cm. Gibkość mierzona skłonem w siadzie ukazuje, że najlepszy wynik to 20 cm a najsłabszy to tylko 3 cm. W próbie zwisu na ramionach ugiętych zauważyć można dużą różnicę pomiędzy najlepszym wynikiem 68 sek., a najsłabszym uczniem, który nie zdołał wykonać ćwiczenia. Różnicę tą obrazuje wartość odchylenia standardowego na poziomie 18,28. Odmienne spostrzeżenia można odnieść do próby szybkości biegowej. Uczniowie pokonując bieg wahadłowy uzyskali wyniki nie tak bardzo rozbieżne jak w poprzedniej 159 próbie. Najlepszy uczeń pokonał dystans w 15 sek., a najsłabszy w czasie 22,16 sek. Powyższe spostrzeżenia znajdują potwierdzenie w wartościach współczynnika zmienności. Badani chłopcy nietrenujący okazali się zbiorowością najbardziej jednorodną w próbie szybkości biegowej (V=9,07), natomiast najbardziej różnicowała ich próba wytrzymałości mięśni ramion i barków (V=81,61).
Tabela 2: Wyniki testu Eurofit w grupie dziewcząt nietrenujących
Wytrzymałość Siła Wytrzymałość Szybkość Postawa Gibkość Próba/ wynik mm brzucha eksplozywna mm RR i biegowa równoważna (cm) (pow.) (cm) barków (sek.) (sek.) Średnia 1,1 21,9 161,9 9,3 14,5 21,3 arytmetyczna
Maksimum 2 34 182 30 48,2 18,4
Minimum 1 11 125 3 3 24,49
Odchylenie 0,35 7,1 14,69 7,56 11,61 1,81 standardowe
Współczynnik 31,82 32,42 9,07 81,29 80,07 8,50 zmienności
źródło: opracowanie własne
W grupie dziewcząt nietrenujących próba równoważna, podobnie jak i ich kolegom z klasy, także nie sprawiła większej trudności poza pojedynczymi przypadkami. Siła mięśni brzucha u gimnazjalistek kształtowała się od 34 do 11 ugięć tułowia. Wartość średniej arytmetycznej na na poziomie 21,9 i odchylenie standardowe wynoszące 7,1 pokazuje, że grupa jest bardzo zróżnicowana pod względem siły mięsni brzucha.
160
W skoku w dal z miejsca najlepszy wynik wyniósł 182 cm a najgorszy 125 cm, średnia była na poziomie 161,9 cm. W próbie gibkości, podobnie jak w próbie siły mięśni brzucha, zauważyć można duże zróżnicowanie, od 30 cm do 3 cm. Czas zwisu o ramionach ugiętych wśród nietrenujących dziewcząt wyniósł maksymalnie 48,2 sek., natomiast najkrócej ćwiczenie wykonywano tylko przez 3 sekundy, przy średnia wartości 14,5 sek. W próbie szybkości biegowej najszybsza uczennica pokonała dystans w czasie 18,4 sek., a najsłabszy czas wyniósł 24,49 sek. Średni czas 21,3 sek., przy odchyleniu standardowym 1,81sek. wskazuje, że badane dziewczęta nietrenujące nie były tak zróżnicowane jak w innych próbach testu. Potwierdzają to wartości współczynnika zmienności, które upoważniają do stwierdzenia, że grupa dziewcząt nietrenujących była zbiorowością najbardziej zróżnicowaną pod względem gibkości ciała oraz wytrzymałości mięsni ramion i brzucha, natomiast najmniej różnicowała je próba szybkości biegowej. Podobnych analiz dokonano dla grupy gimnazjalistów trenujących pływanie, co zawierają poniższe tabele.
161
Tabela 3: Wyniki testu Eurofit w grupie chłopców trenujących
Wytrzymałość Siła Wytrzymałość Szybkość Próba/ Postawa Gibkość mm brzucha eksplozywna mm RR i biegowa wynik równoważna (cm) (pow.) (cm) barków (sek.) (sek.) Średnia 1,1 29,5 196,8 9,3 19 20,6 arytmetyczna
Maksimum 2 35 245 18 47,54 25
Minimum 1 25 170 2 4,04 18,7
Odchylenie 0,29 3,28 21,99 4,55 14,07 1,81 standardowe
Współczynnik 26,36 11,12 11,17 48,92 74,05 8,79 zmieności
źródło: opracowanie własne
W próbie równowagi chłopcy trenujący pływanie, poza pojedynczym przypadkiem, nie mieli problemu w utrzymaniu się na belce przez jedną minutę. Maksymalny wynik w próbie siły mięśni brzucha wyniósł 35 powtórzeń, a najsłabszy 25 powtórzeń. Wartość średniej arytmetycznej oraz odchylenia standartowego wskazują, że badani zawodnicy klubu MUKS „Piętnastka” reprezentują zbliżony do siebie poziom w odniesieniu do siły mięśni brzucha. W próbie skoku w dal z miejsca najlepszy był chłopiec z wynikiem 245 cm, najsłabszy wynik to 170 cm. Średnia odległość skoku bliska 197 cm, przy wartości odchylenia standardowego 21,99 cm wskazują na zróżnicowany poziom mocy u uczniów. W zakresie gibkości mierzonej głębokością skłonu w siadzie, najlepszy wynik wyniósł 18 cm,a najsłabszy tylko 2 cm. W próbie wytrzymałości mięśni ramion i barków najdłuższy czas wytrzymania to 47,54 sek., a najkrótszy tylko 4,04 sek., przy średniej 19 sek.
162
Bieg wahadłowy najszybciej pokonano w 18,7 sek., a najwolniej w 25 sek., przy średniej arytmetycznej 20,6 sek. Badana grupa chłopców trenujących okazała się zbiorowością najbardziej jednorodną w próbie wytrzymałości mięśni brzucha (V=11,12), natomiast najbardziej różnicowała ich próba wytrzymałości mięsni ramion i barków (V=74,05).
Tabela 4: Wyniki testu Eurofit w grupie dziewcząt trenujących
Wytrzymałość Siła Wytrzymałość Szybkość Próba/ Postawa Gibkość mm brzucha eksplozywna mm RR i biegowa wynik równoważna (cm) (pow.) (cm) barków (sek.) (sek.) Średnia 1,08 27,46 171,38 13,23 15,17 21,69 arytmetyczna
Maksimum 2 34 198 33 32,02 23,5
Minimum 1 23 110 0 3 20,5
Odchylenie 0,28 4,01 26,20 8,14 10,32 0,94 standardowe
Współczynnik 25,93 14,60 15,29 61,53 68,03 4,33 zmienności
źródło: opracowanie własne
Próbę równowagi większość uczennic trenujących z powodzeniem wykonała za pierwszym razem. Najlepszy wynik w próbie wytrzymałości mięśni brzucha wynosił 34 powtórzeń, a najsłabszy 23 powtórzenia. W skoku w dal z miejsca najlepszy wynik to 198 cm, a najsłabszy to tylko 110 cm. Znalazło to swoje odbicie w wartości odchylenia standardowego, świadczącego o dużym zróżnicowaniu badanych dziewcząt w tym zakresie. Najlepszy wynik w próbie gibkość u dziewcząt trenujących wyniósł 33 cm,
163 ale zauważyć należy, że jedna z badanych dziewcząt nie wykonała tej próby, notując wynik 0 cm. Wytrzymałość mięśni ramion i barków również różnicowała badaną grupę dziewcząt trenujących, bowiem czas wytrzymania w zwisie na drążku o ramionach ugiętych wahał się od 32,02 sek. do 3 sek. Bieg wahadłowy najszybciej pokonano w 20,5 sek., najwolniej w 23,5 sek. Powyższe spostrzeżenia potwierdziły się w analizie wartości współczynnika zmienności. Badane dziewczęta trenujące okazały się zbiorowością najbar- dziej jednorodną w próbie biegu wahadłowego (V=4,33), natomiast najbar- dziej różnicowała je próba zwisu o ramionach ugiętych (V=68,03) .
Wykres 1: Zestawienie średnich wyników badań
źródło: opracowanie własne
Powyższy wykres umożliwia porównanie badanych grup procentowo w stosunku do najlepszego wyniku w próbach Eurofit. Należy nadmienić, że w grupach badanych podczas kolejnych badań zostały zachowane takie same warunki jak podczas pierwszego terminu badań. Motywacja uczniów była prawidłowa i nastawiona na osiągnięcie jak najlepszych wyników.
164
Tabela 5: Porównanie wyników testu Eurofit badanej grupy chłopców
Próby testu Eurofit
Badane grupy Wytrzymałość Siła Wytrzymałość Szybkość Postawa Gibkość mm brzucha eksplozywna mm RR i biegowa równoważna (cm) (pow.) (cm) barków (sek.) (sek.)
Chłopcy X1,1 29,5 196,8 9,3 19 20,6 trenujący S N=15 0,29 3,28 21,99 4,55 14,07 1,81 x
Chłopcy X1,3 27,3 203,0 10,1 22,4 18,2 nietrenujący S N=15 0,45 6,48 23,5 4,36 18,28 1,65 x
t 1,3978 1,1334 0,7249 0,4750 0,5515 3,6665**
źródło: opracowanie własne (** istotne dla α=0,01)
Analiza powyższej tabeli pozwala zauważyć, że badane grupy chłopców trenujących i nietrenujących różniły się istotnie między sobą tylko w próbie szybkości biegowej. Natomiast zauważone różnice między tymi dwoma grupami w pozostałych próbach testu nie wykazały istotności statystycznej.
165
Tabela 6: Porównanie wyników testu Eurofit badanej grupy dziewcząt trenujących i nietrenujących
Wyniki testu Eurofit
Badane grupy Postawa Wytrzymałość Siła Wytrzymałość Szybkość Gibkość równoważna mm brzucha eksplozywna mm RR i biegowa (cm) (pow.) (pow.) (cm) barków (sek.) (sek.)
Dziewczęta X1,08 27,46 171,38 13,23 15,17 21,69 trenujące S N=15 0,28 4,01 26,20 8,14 10,32 0,94 x
Dziewczęta X1,1 21,9 161,9 9,3 14,5 21,3 nietrenujące S N=15 0,35 7,1 14,69 7,56 11,61 1,81 x
t 0,1670 2,5513* 1,1809 1,3237 0,1614 0,7158
źródło: opracowanie własne (* istotne dla α=0,05)
Analiza powyższej tabeli pozwala zauważyć, że badane grupy dziewcząt trenujących i nietrenujących różniły się istotnie między sobą tylko w próbie wytrzymałości mięśni brzucha. Natomiast zauważone różnice między tymi dwoma grupami w pozostałych próbach testu nie wykazały istotności statystycznej.
166
Tabela 7: Porównanie średnich wyników testu Eurofit dziewcząt i chłopców trenujących
Próby testu Eurofit
Badane grupy Postawa Wytrzymałość Siła Wytrzymałość Szybkość Gibkość równoważna mm brzucha eksplozywna mm RR i biegowa (cm) (pow.) (pow.) (cm) barków (sek.) (sek.)
X1,08 27,46 171,38 13,23 15,17 21,69 Dziewczęta
N=15 S 0,28 4,01 26,20 8,14 10,32 0,94 x
x1,1 29,5 196,8 9,3 19 20,6 Chlopcy
N=15 S 0,29 3,28 21,99 4,55 14,07 1,81 x
t 0,1856 1,4734 2,7807** 1,5769 0,8213 1,9997
źródło: opracowanie własne (** istotne dla α=0,01)
Analiza powyższej tabeli pozwala zauważyć, że zanotowane różnice w średnich wynikach badanych dziewcząt i chłopców okazały się istotne statystycznie tylko w próbie siły eksplozywnej.
Podsumowanie Ćwiczenia, a zatem środowisko wodne, wywierają niezwykle korzystny wpływ na organizm człowieka. Badania wykazały, że nawet u niemowląt uczestniczących w zajęciach na pływalni dostrzega się mniej problemów w rozwijaniu koordynacji ruchowej również są bardziej odporne na infekcje, wcześniej zaczynają raczkować i chodzić. Lepiej rozwijają się pod względem psychicznym, jak i motorycznym oraz sensomotorycznym. 167
Tak więc pływanie i zajęcia w wodzie powinny zajmować szczególne miejsce w wychowaniu fizycznym. Zajęcia w wodzie są polecane także osobom niepełnosprawnym ze względu na charakterystykę środowiska wodnego, które pomaga całemu ciału nauczenia się nowych technik zręcznościowych, kształtujących określone cechy motoryczne. Pływanie daje możliwość uczestnictwa w tej samej dyscyplinie sportu niepełnosprawnym jak i pełnosprawnym co daje wielkie możliwości adaptacji społecznej. W przeciwieństwie do innych dyscyplin sportowych pływanie angażuje do pracy prawie wszystkie grupy mięśniowe w sposób dynamiczny. Dzięki temu jest treningiem wydolnościowym, gibkościowym koordynacyjnym, siły dynamicznej i szybkości. W niniejszych badaniach podjęto próbę zbadania „zdolności motorycznych młodzieży gimnazjalnej trenującej i nietrenującej pływanie”. Młodzież gimnazjalna znajduję się w etapie bardzo burzliwego rozwojunie tylko motorycznego ale także psychicznego i emocjonalnego. Przeprowadzone badania zobrazowały wyraźnie stan oraz rozwój zdolności motorycznych u gimnazjalistów.
Hipoteza 1: Pływanie w znacznym stopniu wpływa na siłę mięśni brzucha Została potwierdzona. Siła mięśni brzucha mierzona wykonanymi siadami z leżenia, potwierdziła, że pływacy zarówno chłopcy jak i dziewczęta maja silniejsze mięśnie brzucha niż grupa nietrenująca. Mięśnie brzucha są w pływaniu bardzo ważne, gdyż stabilizują kręgosłup i sylwetkę od przodu. Silny brzuch jest także niezbędny w stylach pływackich pomaga wykonywać bardziej efektywne ruchy oraz uzyskiwać bardziej opływową sylwetkę. Pływacy przywiązują duża wagę do silnych i stabilnych mięśni brzucha. Trening ogólnorozwojowy oraz specjalny zawiera w swoich ćwiczeniach zawsze ćwiczenia kształtujące siłę mięsni brzucha.
168
Hipoteza 2: Pływacy posiadają lepszą szybkość i zdolność reakcji Hipoteza została potwierdzona. Pływanie to konkurencja szybkościowa i polega na tym aby przepłynąć dany dystans w jak najkrótszym czasie. W trakcie przeprowadzania badań dostrzeżono, że czas reakcji na starter był u pływaków dużo lepszy. W pływaniu ma to ogromne znaczenie, gdyż zbyt długi czas reakcji może być przyczyną porażki w zawodach. Wśród grupy trenującej pływaniu zauważono również większą motywację do osiągnięcia jak najlepszego wyniku. Przyczyną może być to, że są przyzwyczajeni do współzawodnictwa i chcą potwierdzać swoją sportową wartość w każdym momencie.
Hipoteza 3: Trening pływacki wpływa na poprawę zdolności motorycznych w większym stopniu niż u młodzieży nietrenującej. Hipoteza potwierdzona. Pływanie jako sport ogólnorozwojowy wpływa na większość mięśni w naszym ciele oraz na wszystkie układy. Poprawa zdolności motorycznych u grupy trenującej pływanie w stosunku do pierwszego badania jest bardzo wyraźna. Trening pływacki poprawia zdolności motoryczne uczniów, ale także uczy by ciągle doskonalić samego siebie i wyrabia sportowy charakter. Na pytanie „jak pływanie wpływa na zdolności motoryczne u młodzieży gimnazjalnej” należy odpowiedzieć: Na pewno pozytywnie. Pływanie powoduje poprawę wszystkich aparatów i układów w organizmie człowieka, zatem intensywnie rozwijający się młody człowiek powinien pływać gdyż woda może nie tylko być środowiskiem zabawy ale także sportu i to na całe życie. Jak wykazały badania poprawiają się wszystkie badane zdolności motoryczne. Pływanie i sporty pokrewne a także środowisko wodne jak potwierdzają badania pomagają w lepszym rozwoju człowieka jako istoty żywej potrzebującej ruchu ale, także jego motoryki i sprawności fizycznej. Idąc ta myślą możliwość pływania powinna
169 charakteryzować dostępnością i uniwersalnością (pływanie korekcyjne, rehabilitacja w wodzie). Osoby które mają wpływ na kształtowanie się młodych ludzi powinny pamiętać o wpływie pływania na ich organizmy oraz charakter (sport). Zaleca się więc by na lekcjach wychowania fizycznego lekcje pływania występowały możliwie często oraz by każdy uczeń miał możliwość nauczyć się pływać pod okiem świadomego i kompetentnego nauczyciela czy instruktora. Dlatego też nauka pływania oraz tzw. „oswajania” z wodą powinna zajmować odpowiednią jednostkę czasu jeżeli chodzi o utrwalenie prawidłowych nawyków ruchowych. Niestety lekcjami pływania nie jest objęte całe środowisko szkolne jak chociażby w Holandii gdzie jest specjalny program rządowy dotyczący nauki pływania. Stwarza to idealne warunki do doboru i selekcji w sporcie kwalifikowanym czy wyczynowym (zawodowym). Istnieje również możliwość zauważenia u pływaka zdolności przydatnych w innym sporcie. Wielu wybitnych sportowców zaczynało swoją przygodę od pływania ponieważ jest to sport która angażuje całe ciało i wszystkie układy oraz wymaga wielkiej motywacji, na tym podłożu można rozwijać już konkretne umiejętności potrzebne w danym sporcie.
Literatura: 1. Bartkowiak E., Pływanie sportowe, Warszawa 1999, s. 14. 2. Czabański B., Makutynowicz C., Teoria wychowania fizycznego z elementami teorii sportu, WSP, Zielona Góra 1996, s.145. 3. Drabik J., Aktywność, sprawność i wydolność fizyczna jako miernik zdrowia człowieka, AWF, Gdańsk 1997, s. 78 – 80. 4. Jagiełło W., Przygotowanie fizyczne młodego sportowca, AWF, Warszawa 2000, s. 17.
170
5. Koszutowski D., Motoryczność w wieku dorastania oraz środki i metody kształtowania zdolności motoryczność, praca magisterska, UKW, Bydgoszcz 2012. 6. Moska W., Przybylski S., Skalski D., Ratownictwo wodne, sport pływacki i kultura fizyczna w teorii i praktyce, AWFiS, Gdańsk 2014, s. 82. 7. Pilicz S., Przewęda R., Trześniowski R., Skale punktowe do oceny sprawności fizycznej polskiej młodzieży, AWF, Warszawa 1993, s. 65. 8. Płatonow W.N., Trening wyczynowy w pływaniu. Struktura i programy, RCMSKFiS, Warszawa 1997, s. 57. 9. Przewęda R., Uwarunkowania poziomu sprawności fizycznej polskiej młodzieży szkolnej, AWF, Warszawa 1985, s. 117. 10. Raczek J., Mynarski W., Ljach W., Kształtowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych, AWF, Katowice 2003. s. 50. 11. Skalski D., Ratownik WOPR nauczycielem pływania, Kociewskie WOPR Zarząd w Skarszewach, Skarszewy 2004, s. 23, 51. 12. Sozański H., Śledziewski D., Kielak D., Sunkiewicz M., Perkowski K., Siwko F., Teoretyczne podstawy kształtowania sprawności fizycznej w procesie szkolenia dzieci i młodzieży, AWF, Warszawa 1985, s. 138. 13. Szopa J., Uwarunkowania, przejawy i struktura motoryczności, AWF, Kraków 1996, s. 67 – 70, 72. 14. Szopa J., Nowa koncepcja klasyfikacji i struktury motoryczności człowieka, Antropomotoryka, nr 2, 1998, s. 27. 15. Talaga J., Sprawność fizyczna ogólna, Testy, Zysk i S-ka, Poznań 2004, s. 104 – 118. 16. Ulatowski T., [red.], Teoria i metodyka sportu, SiT, Warszawa 1981, s.14. 17. Wiesner W., Skalski D., Podstawy metodyczne edukacji ratowniczej, Borowiackie Centrum Reklamy i Promocji Julita, Wrocław – Skarszewy 2005, s. 38.
171
18. Zaciorski W. M., Kształtowanie cech motorycznych sportowca, Warszawa 1970, s. 45.
MOTOR SKILLS OF MIDDLE SCHOOL CHILDREN WHO PRACTICE AND DO NOT PRACTICE SWIMMING
Summary
The content of the deliberations of this work concerns the influence of swimming on the motor skills of the middle school children. It compares two research groups: children who practice swimming and children who take part only in Physical Education classes. The research was carried out within two time limits and they concerned the fitness level of middle school children. The assignment discusses the issue of the impact of water environment on the human body and its motor skills.
Key words: swimming, motor skills, strength, stamina, speed, agility, suppleness
172 dr Dariusz Skalski Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku e-mail: [email protected], [email protected] dr Piotr Makar Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku e-mail: [email protected] prof. nadzw. dr hab. Stanisław Przybylski Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku e-mail: [email protected] mgr Mieczysława Krzywińska Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie - Gdańskim e-mail: [email protected]
RATOWNICTWO WODNE I PŁYWANIE SPORTOWE NA KOCIEWIU
Number of characters: 35 119 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 1 x 1 000 characters (lump sum) = 1 000 characters. Total: Number of characters: 36 119 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 0,903 spreadsheets publishing.
Słowa kluczowe: Region Kociewie, bezpieczeństwo, ratownictwo wodne, sport, pływanie sportowe, powiaty regionalne
173
Streszczenie Kociewie – region etniczno – kulturowy na Pomorzu Gdańskim, położony na lewym brzegu Wisły w dorzeczu Wdy i Wierzycy, obejmujący wschodnią część Borów Tucholskich. W przybliżeniu Kociewie zajmuje obszar obecnych powiatów starogardzkiego, tczewskiego i północnej części świeckiego, zamieszkany przez ok. 300 tys. mieszkańców. Część mieszkańców regionu posługuje się gwarami kociewskimi.149 W niniejszym opracowaniu położono akcent na dwa ośrodki (Starogard Gdański i Tczew) na terenie których działają w ramach klubów sportowych sekcje pływackie oraz służby ratownictwa wodnego. Zważywszy na obszary wodne występujące na tereniepowiatów starogardzkiego i tczewskiego liczba ta jest prawdopodobnie niewystarczająca. Faktem jest, że zarówno starogardzka „Ósemka”, jak i tczewski „Sambor” mają na swoim koncie sukcesy w pływaniu na skalę międzynarodową, jednakże liczba zawodników, których osiągnięcia można określić, jako „wybitne” nie jest duża.
Wstęp Związki człowieka z wodą i umiejętność pływania są tak stare, jak sama ludzkość. Można zakładać, że sztuka utrzymywania się na wodzie miała początkowo charakter użytkowy, wiążący się ze zdobywaniem pożywienia. Wymuszało ją myślistwo i rybołówstwo. Kontakt człowieka z wodą ulegał rozwojowi i wymagał doskonalenia umiejętności pływackich. Już w V w. p. n. e.150,151 w zapisach greckich pojawia się wzmianka użycia nurków do celów wojennych, a w „Iliadzie” Homera znajduje się porównanie upadku zranionego woźnicy do ruchów nurka. W starożytnym Rzymie
149 Roszak M., Mały słowniczek polsko-kociewski, IK, Gdynia 2008. 150 S. Kot, Historia wychowania t. 1 Od starożytnej Grecji do połowy wieku XVIII, Żak, 1996, s. 20 – 25. 151 Czabański B., Fiłon M., Zatoń K., Elementy Teorii Pływania, AWF, Wrocław 2003. 174 prowadzono nauczanie pływania, które traktowane było, jako jeden ze środków prowadzących do prawidłowego rozwoju fizycznego. Starożytności sięgają również pierwsze wzmianki dotyczące ratowania życia ludzi tonących. Zapisu na temat ratowania metodą „usta – usta” dokonano około 586 r. p.n.e. i ma on miejsce w Starym Testamencie, gdzie są opisane dwa przypadki zabiegu ożywiania. III Księga Królewska, rozdz. XVII, wersety 21, 22, 23, podają wzmiankę o proroku Eliaszu, który przywraca do życia syna wdowy w Sarepcie Sydońskiej. Rozdział IV drugiej Księgi Królewskiej podaje opis ożywiania pozornie martwego dziecka szunnamickiego, dokonanego przez proroka Elizeusza, a wersety 34 i 35 brzmią następująco: „podniósł się i legł na dziecku, i ułożył swe usta na jego ustach, swoje oczy na jego oczach, a swoje dłonie na jego dłoniach i wyciągnął się na dziecku; a ciało dziecka stało się ciepłe... i dziecko ziewnęło razy siedem i otworzyło oczy”. Idea i formy ratowania ludzi topiących się pojawia się wielokrotnie. Pierwsza na świecie organizacja ratownicza powstała w 1767 roku, w Amsterdamie. Nazwano ją „Towarzystwem Ratowania Ludzi Utopionych”. W ślad za tym zaczęły powstawać w stolicach największych europejskich państw kolejne organizacje. Zaczęto także wydawać pierwsze podręczniki poświęcone ratownictwu.152
Ratownictwo wodne w Polsce Trudno precyzyjnie określić datę, którą można by uznać za początek ratownictwa wodnego w Polsce. Badacze tej dziedziny najczęściej powołują się na rok 1604, z tego okresu bowiem pochodzi najstarszy odnaleziony zapis. Wtedy to z fundacji Hieronima Gostomskiego w Sandomierzu nad
152 M. Witkowski, Pływanie ratunkowe i udzielanie pomocy tonącemu, Sport i Turystyka, Warszawa 1985. 175
Wisłą powstał klasztor i szpital, których ideą było niesienie pomocy ofiarom Wisły. W roku 1775 wydano pierwszą książkę z zakresu ratownictwa. Nosiła ona tytuł „O ratowaniu tonących”, a jej autorem był ksiądz Adam Czartoryski. Wydawcą pozycji był król pruski Fryderyk II. W roku 1820 we Lwowie ukazała się pozycja Karola Heinitza „Nauka o sztuce pływania”. Książka zawierała miedzy innymi opis sposobów holowania ratowanych oraz przyborów przydatnych w ratownictwie. W 1869 r. w Wadowicach ukazało się „Ratowanie osób nagłą utratą życia zagrożonych” dra J. Gawlika. Pierwsze na ziemiach polskich Cesarskie Towarzystwo Ratowania Tonących powstało w Kaliszu w 1898 r. Jego prezesem został Józef Radwan. W wyniku działania Towarzystwa Ratowania Tonących wydano w roku 1902 książkę dra Leona Wernica „Jak Ratować Tonących”. Pierwsze zawody ratowników wodnych w Polsce zorganizowano w 1900 r. w Warszawie, a rok później rozpoczęło tu działalność Petersburskie Towarzystwo Ratowania Tonących. Po odzyskaniu niepodległości – nastąpił duży rozwój kultury fizycznej i sportu, którego propagatorami były nie tylko kluby sportowe, ale także i czasopisma. Jednym z nich był „Sport Wodny”, w którym publikowano materiały z zakresu ratownictwa wodnego, popularyzujące pokazy i konkursy. W 1922 r. powstał Polski Związek Pływacki. Była to organizacja zrzeszająca zawodników, trenerów i działaczy polskiego pływania. PZP istnieje do dziś. Od 1923 roku jest członkiem Międzynarodowej Federacji Pływania Amatorskiego (FINA), a od 1926 roku Europejskiej Ligi Pływania (LEN). W dniu 20 kwietnia 1925 r. na posiedzeniu Polskiego Związku Pływania (PZP) powołano Komisje do spraw ratownictwa. Dwa lata później Komisja ta ogłosiła dzień 29 czerwca Dniem Ratownika. W roku 1952 do programów nauczania Akademii Wychowania Fizycznego wprowadzono przedmiot pod ogólna nazwą ratowanie tonących. Na potrzeby akademickie
176 w roku 1958 M. Witkowski opracował skrypt pt. „Ratowanie tonących”. Cztery lata później, 11 kwietnia 1962 r. zarządzeniem Przewodniczącego Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki (nr 74) powołano do życia Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR), które działało na podstawie tzw. tymczasowego regulaminu. Pierwszy Ogólnopolski Sejmik WOPR odbył się w listopadzie 1965 r. w Poznaniu. Niemal dokładnie w dwa lata później, 9 października 1965 r. na mocy decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe uzyskało osobowość prawną. Pierwszy Krajowy Zjazd WOPR odbył się w Warszawie, 20 kwietnia 1969 r. 30 kwietnia 1969 r. roku na podstawie porozumienia między ZG WOPR a PZP – WOPR przejęto wszystkie sprawy związane z ratownictwem wodnym, a w styczniu 1970 r. zostały wprowadzone nowe stopnie ratownicze: młodszy ratownik, ratownik wodny, starszy ratownik oraz stopnie instruktorów: instruktor ratownictwa wodnego WOPR i instruktor – wykładowca WOPR. W roku 1970 na konferencji w Lizbonie Polska została przyjęta do FIS (Międzynarodowa Federacja Ratownictwa i Sportów Użytkowych), a w roku 1994 z połączenia FIS i WLS powstał ILS (International Life Saving Federation), którego Polska jest członkiem. Federacja aktualnie zrzesza 55 krajów, w tym 39 członków rzeczywistych, 5 członków współdziałających oraz 11 członków korespondentów. Ponadto utrzymuje kontakty z 38 federacjami krajowymi nie zrzeszonymi. WOPR jest członkiem rzeczywistym ILS. ILS działa poprzez 4 regionalne federacje: Afrykę, Amerykę, Azję z Oceanią i Europę. Na czele regionalnej federacji europejskiej stoi dotychczasowy Prezydent p. Klaus Bartnitzke (Niemcy), natomiast Prezydentem ILS jest p. E. Weldon (Australia). Siedziba ILS mieści się w Leuven (Belgia), gdzie mieści się Generalny Sekretariat ILS kierowany przez p. Haralda Vervaecke, natomiast siedzibą regionalnej
177 federacji europejskiej jest nadal Anendorf (Niemcy), a funkcję Regionalnego Sekretarza Generalnego pełni dr Klaus Wilkens (Niemcy)153. Jeśli chodzi o okres powojenny, działalność w zakresie ratownictwa wodnego w Polsce można podsumować następująco154: – od 1945 r. – okres przygotowawczy. Nieliczne próby organizowania szkolenia ratowników i ratownictwa wodnego; – 1958 – 1969 r. – okres wzmożonego szkolenia ratowników przez PZP i jego agendy terenowe oraz od 1962 r. organizowanie się Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego i przygotowanie się do przejęcia całokształtu spraw związanych z ratownictwem wodnym w Polsce; – od 1969 r. – okres najbardziej dynamicznego rozwoju pod względem organizacyjnym, propagandowym i szkoleniowym. 31 grudnia 1972 r. WOPR liczył 30.682 członków w tym: 46 instruktorów wykładowców, 283 instruktorów ratownictwa, 428 starszych ratowników wodnych, 5.080 ratowników wodnych, 15.542 młodszych ratowników, 9.303 bez uprawnień; – 5 grudnia 2009 roku Prezydium ZG WOPR wydało uchwałę wprowadzającą nowy podział stopni ratowniczych. Do już istniejących dodano zawodowe: ratownik wodny morski, śródlądowy oraz pływalni. Dodano również jeden stopień instruktorski Młodszy Instruktor WOPR; – od 2012 roku nastąpiła diametralna zmiana w historii ratownictwa wodnego w Polsce, bowiem zgodnie z ustawą155 o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych dopuszczone zostały
153 http://www.sciaga.pl/tekst/33474-34-wodne_ochotnicze_pogotowie_ratunkowe, 13.05.2014 r. 154 Por. D. Skalski, G. Manuszewski, Historia ratownictwa wodnego w Polsce, http://www.wopr.siemianowice.net/hpolska.html, 13.05.2013. 155 Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz.U.2011.208.1240). 178
inne podmioty (oprócz WOPR) do prowadzenia działalności w obszarze ratownictwa wodnego, – obecnie (na dzień wydania niniejszego podręcznika) zgodę MSW na działalność w obszarze ratownictwa wodnego uzyskało około 110 podmiotów;
– od tego momentu WOPR stał się jedną z wielu organizacji zajmujących się ratownictwem wodnym, jednak stopnie ratowników i instruktorów WOPR uzyskały akredytację ILS i tym samym obowiązują we wszystkich podmiotach skupionych w ILS; – obecnie wszystkie organizacje (w tym także WOPR) prowadzą działalność w obszarze ratownictwa wodnego i szkolą wg Rozporządzenia156 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r., w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym. W odczuciu autorów niniejszego artykułu nie można zniweczyć dorobku (ponad 50 – letniego) WOPR jako organizacji mającej wyłączność na działanie i szkolenie w ratownictwie wodnym, tym bardziej, że zdecydowana większość działaczy i szkoleniowców nowych organizacji prowadzących działalność w obszarze ratownictwa wodnego – wywodzi się z WOPR157.
Służby ratownictwa wodnego na Kociewiu Na terenie Kociewia działają dwie duże organizacje ratownicze, skupione w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym. Są to Kociewskie WOPR na terenie powiatu starogardzkiego i Tczewskie WOPR na terenie powiatu tczewskiego.
156 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012r., w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz.U.2012.747). 157 Przybylski S., Skalski D., Przybylski J., Ratownictwo wodne – wybrane zagadnienia, AWFiS, Gdańsk 2015. 179
Kociewskie WOPR Kociewskie WOPR zostało powołane uchwałą w 1999 r. Ma siedzibę w Skarszewach. Obecnie skupia ok. 600 członków, legitymujących się różnymi stopniami ratowniczymi i 60 instruktorów WOPR. Kociewskie WOPR prowadzi kursy ratownictwa wodnego oraz kursy z zakresu pierwszej pomocy przedmedycznej. Wypracowany przez wiele lat system edukacji na kursach stacjonarnych letnich (tzw. „kursach wielewskich” – odbywających się w Wielu na Kaszubach, gmina Karsin) bardzo dobrze się sprawdził, gdyż pierwsi absolwenci tych kursów są już Starszymi Ratownikami WOPR i Instruktorami WOPR, zdobywając te najwyższe stopnie w ratownictwie wodnym na kursach centralnych. Począwszy od 2008 roku oferta edukacyjna została rozszerzona o kursy motorowodne, z których uzyskane uprawnienia są niezbędne do uzyskania kolejnych stopni ratowniczych. Na początku edukacji motorowodnej zakłada się zorganizowanie w Wielu dwóch kursów na stopień sternika motorowodnego i stopień starszego sternika motorowodnego. Koordynatorem kursów i systemu edukacji od samego początku jest Dariusz Skalski (Instruktor – wykładowca WOPR, prezes Woj. WOPR w Gdańsku, później prezes WOPR Woj. Pomorskiego), który przeprowadził do chwili obecnej ponad 250 kursów szkoleniowych na wszystkie stopnie w ratownictwie wodnym. Dodatkowo absolwenci „kursów wielewskich” mają pierwszeństwo w odbyciu stażów asystenckich, które są niezbędnym wymogiem na zdobycie wyższych stopni w ratownictwie wodnym na kursach centralnych. Ponadto absolwentom „kursów wielewskich” stwarza się możliwość odpracowania pierwszych godzin społecznych na rzecz ratownictwa wodnego. Na terenie powiatu starogardzkiego istnieje: – 12 kąpielisk /wg dawnej definicji: kąpielisk zorganizowanych,
– 32 miejsca wykorzystywane do kąpieli, 180
– 1 pływalnia kryta – SP nr 1 Starogard Gd.,
– 1 pływalnia odkryta – Czarna Woda. Powierzchnia powiatu starogardzkiego wynosi 1345,28 km². Na terenie powiatu jest 109 jezior. Powierzchnia obszarów wodnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca (m²) wynosi 1,10 m², a powierzchnia obszarów wodnych (%) w stosunku do powierzchni ogółem wynosi 10% . Największym jeziorem w powiecie jest Kałębie k. Osieka, zwane także Kociewskim Morzem leżące na północny wschód od Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Jego powierzchnia wynosi 466 ha. Ponadto obszar powiatu leży niemal w całości w obrębie dwóch zlewni – Wdy (część południowa i zachodnia) i zlewni Wierzycy (część północna, wschodnia i południowo – wschodnia). Niewielka północno – wschodnia część powiatu (m.in. Szpęgawsk, Bolesławowo, Godziszewo, Mirowo) położona jest w zlewni Motławy. Kolejne duże akweny w powiecie to jeziora: Borzechowskie Wielkie w gm. Zblewo (253 ha), Czarne w gm. Osiek (204 ha), Słone w gm. Osiek (133 ha) i Ocypel Wielki w gm. Lubichowo (114 ha). Z uwagi na atrakcyjne położenie nad jeziorami dużą popularnością cieszą się takie letniska, jak: Borówno Wielkie, Borzechowo, Ocypel, Osiek czy Twardy Dół.
Tczewskie WOPR Tczewskie WOPR jest jednostką terenową WOPR Województwa Pomorskiego, które jest specjalistycznym stowarzyszeniem kultury fizycznej, zrzeszonym w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym, (WOPR) działającym na obszarze powiatu tczewskiego i na terenie całej Polski poprzez udział w akcjach ratowniczych podczas zagrożeń powszechnych, katastrof naturalnych i awarii technicznych na wodach. Siedzibą władz jest miasto Tczew. Ciekawostką jest, że Organizacja realizuje projekt „Pies 181
Ratownik”. Pies ratownik pomaga ratownikom we wszelkich działaniach związanych z bezpieczeństwem na wodzie oraz jest bardzo pomocny w działaniach prewencyjnych. Organizacja realizowała również projekt „Pływanie na luzie”, którego głównymi celami były: wzrost wiedzy dotyczącej bezpiecznego korzystania z wody, rozwój kompetencji kadry ratowniczej oraz szkolenia dla osób biorących udział w projekcie z zakresu ratownictwa, rozwój lokalnej turystyki wodnej, wzrost współpracy między organizacjami pozarządowymi na szczeblu lokalnym i regionalnym, rozwój inicjatyw społecznych poprzez ułatwienie dostępu do sprzętu umożliwiającego realizowanie działań prozdrowotnych, zwiększenie udziału organizacji w programowaniu lokalnego rozwoju turystyki wodnej, poszerzenia wiedzy na temat bezpieczeństwa nad wodą, a także dbania o środowisko wodne. Powiat tczewski położony jest w południowo – wschodniej części województwa pomorskiego. Jego powierzchnia wynosi 697 km2, zamieszkuje go 118,5 tyś. osób. Administracyjnie Powiat Tczewski tworzą trzy gminy wiejskie: Subkowy, Tczew, Morzeszczyn, dwie gminy miejsko – wiejskie Gniew, Pelplin i miasto Tczew. Na terenie powiatu istnieją: – pływalnia odkryta przy Tczewskim Centrum Sportu i Rekreacji, – cztery miejsca wykorzystywane do kąpieli: Pieniążkowo, Półwieś, Tymawa i Rakowiec. Na terenie powiatu znajduje się 10 jezior, a powierzchnia wód wynosi łącznie 338 ha158.
Pływanie sportowe na Kociewiu Umiejętność pływania człowiek wykorzystywał w czasach starożytnych, o czym świadczą rysunki sprzed czterech tysięcy lat z Asyrii,
158 https://pl.wikipedia.org/wiki/Tczew_%28gmina_wiejska%29, 09.02.2016. 182
Libii i Egiptu. Pierwsza technika pływacka, stosowana w starożytności i średniowieczu, zwana obecnie piesek, polegała na położeniu się na brzuchu. Głowa uniesiona była nad wodą a ramiona pracowały naprzemianstronnie pod powierzchnią. Starożytni umiejętność pływania stawiali na równi z umiejętnością pisania i czytania. Pierwszy oficjalny konkurs pływacki zorganizowano w Japonii w 35 r. p.n.e. Pierwsze mistrzostwa Polski w pływaniu odbyły się w Warszawie w 1929 r. 6 lat później Polacy wystartowali na Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie. Jednak aż do 1960 r. w dorobku Polaków nie było ani jednego finału olimpijskiego. Do największych osiągnięć polskiego pływania zaliczano dwa rekordy świata na 100 m stylem klasycznym Marka Petrusewicza w 1953 i 1954 r. oraz jego srebrny medal zdobyty na mistrzostwach Europy. Po latach posuchy w 1980 r. pierwszy medal olimpijski wywalczyła Agnieszka Czopek. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych duże sukcesy międzynarodowe odnotował Artur Wojdat, rekordzista świata na 400 m stylem dowolnym i medalista olimpijski w 1988 roku. W ostatnich kilkunastu latach do światowych kronik pływackich wpisali się: Rafał Szukała – wicemistrz olimpijski w 1992 r. i mistrz świata w 1994 r. na 100 m stylem motylkowym, Alicja Pęczak – 3 – krotna mistrzyni Europy na basenie 25 m w 1998 r.159, Otylia Jędrzejczak – 2 – krotna mistrzyni świata na 200 m delfinem (2003, 2005), 5 – krotna mistrzyni Europy w 2000, 2002, 2004 i 2006 r. i była rekordzistka świata na 200 m stylem motylkowym, wreszcie trzykrotna medalistka olimpijska z igrzysk w Atenach, Paweł Korzeniowski – mistrz świata na 200 m delfinem z Montrealu w 2005 r., Mateusz Sawrymowicz i Przemysław Stańczyk – mistrzowie świata z Melbourne w 2007 r. Po sukcesach Otylii Jędrzejczak pojawiło się wielu zdolnych pływaków,
159 Obecnie dr Alicja Pęczak – Graczyk, pracownik naukowo – dydaktyczny Zakładu Sportów Wodnych w Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku. 183 a Polacy znaleźli się w europejskiej i światowej czołówce. W 2005 r. z mistrzostw Europy na krótkim basenie w Trieste Polacy przywieźli 11 medali (w tym 5 złotych), zajmując drugie miejsce w klasyfikacji medalowej. Było to najwięcej medali w historii. Rekord ten został poprawiony (12 medali) rok później podczas Mistrzostw Europy w Helsinkach. Podczas Igrzysk Olimpijskich w Atenach reprezentowało nas 5 pływaków, rok później na Mistrzostwach Świata w Montrealu była to już grupa ponad 15 – osobowa. W 2009 roku PZP zrezygnował z powoływania trenera kadry narodowej, decentralizując system szkolenia sportowego. Większość znamienitości trenerskich takich jak: Paweł Słomiński, Mirosław Drozd, Maria Jakóbik czy Piotr Woźnicki, skupiła swoją uwagę na pracy klubowej. Aby nie zmarnować doświadczeń zebranych przez trenowanego w USA przez samego Mike’a Bottoma najlepszego polskiego sprintera – Bartosza Kizierowskiego, pomimo podjęcia przez niego pracy na jednym z hiszpańskich uniwersytetów, PZP podjął się współpracy z nim jako szkoleniowcem Konrada Czerniaka – pretendującego do medalu IO w Rio de Janeiro 2016. Pływanie w Polsce wciąż się rozwija, a dzięki sukcesom zyskuje coraz większą popularność. Obecnie, najwięcej seniorskich rekordów Polski należy do Otylii Jędrzejczak – 7 na długim basenie (5 w konkurencjach indywidualnych i 2 w sztafetach) i 4 na krótkim (3 w konkurencjach indywidualnych i 1 w sztafetach)160.
Klub Sportowy: UKS „Ósemka” w Starogardzie Gdańskim Sekcja pływacka przy Uczniowskim Klubie Sportowym „Ósemka”, działającym w Szkole Podstawowej nr 1 /dawniejsza 8/ w Starogardzie Gdańskim została powołana w 1999 r. „zdobyciu przez koszykarzy tej szkoły Mistrzostwa Polski Szkół Podstawowych w Bydgoszczy, trener tej
160 http://www.kppzp.pl/index.php?sec=records&rm=m1&q1=k, 17.02.2016. 184 drużyny Adam Lemka w rozmowie z ówczesnym V – ce Prezydentem Starogardu Gdańskiego Zbigniewem Kozłowskim i Przewodniczącym Komisji Sportu Rady Miejskiej Adamem Wątką, zasugerował utworzenie sekcji pływackiej, jako że basen istniał już od kilku lat, a nie odbywały się na nim żadne wyczynowe zajęcia sportowe. Obu panów nie trzeba było długo namawiać i Adam Lemka (jako, że posiadał drugą specjalizację zdobytą na WSWF Gdańsk Oliwa pod okiem słynnej trenerki doc. dr Reginy Ziółkowskiej), wspólnie z trenerką pływania Beatą Szulczyńską (wychowanką „Sambora” Tczew i byłą Mistrzynią Polski w stylu klasycznym w kategoriach młodzieżowych) zabrali się do pionierskiej pracy. Po wstępnej selekcji w klasach III, udało się, od września 1999 roku skupić w jednej klasie czwartej dzieci, które już potrafiły utrzymać się na wodzie. W ten sposób utworzono podwaliny przyszłej sekcji pływackiej161. Kolejnym trenerem Sekcji był Mariusz Fryźlewicz, jednak po urazie nogi na skutek wypadku motocyklowego cały ciężar prowadzenia sekcji spadł na Adama Lemkę. W roku 2001 udało się namówić Mariusza Noetzla do prowadzenia wybranego już i wyselekcjonowanego rocznika 1991. Rok 2003 był przełomowy dla działalności Sekcji Pływackiej. W Gołubiu odbyła się konferencja poświęcona „Strategii rozwoju sportu w Starogardzie Gdańskim”. To tam wyrażono zgodę na powołanie klasy sportowej o profilu pływanie w Publicznej Szkole Podstawowej Nr 1 w Starogardzie Gdańskim. Po opracowaniu przez trenera Adama Lemka i zatwierdzeniu przez władze oraz Radę Pedagogiczną szkoły „Programu rozwoju pływania”, od września 2004 roku ruszyła klasa IV ”b” o profilu pływanie. Wśród znaczących talentów „Ósemki” należy wymienić: – Damiana Bednarskiego – pierwszy historyczny dla klubu medal Mistrzostw Polski (Władysławowo, czerwiec 2002 roku, 50 m
161 https://www.dropbox.com/s/u3fcx2qklrcslzu/historia%20klubu.doc?dl=0, 09.02.2016. 185
stylem dowolnym, wynik 0:30,30, pierwsze miejsce – brązowy medal w klasyfikacji ogólnopolskiej Korespondencyjnych Mistrzostwach Polski Dzieci 11 – letnich); – Bartosza Osnowskiego – v – ce mistrzostwo Polski w zawodach na 200 m stylem zmiennym i powołanie do Kadry Narodowej Juniorów (2004), w 2007 roku 14 razy na różnych zawodach po- bił rekordy województwa pomorskiego;
– Wiktorię Wysocką, Martę Stępniak, Patryka Lasera i Aleksandra Weissa, którzy reprezentowali Starogard na mistrzostwach kraju oraz zawodach zagranicznych, często stając na podium.
Klub sportowy „Sambor – Tczew” Sekcja Pływacka MKS „Sambor Tczew” działa od 1973 r. Dorobek Sekcji jest imponujący. Wśród najważniejszych osiągnięć sportowych można wymienić162: – udział w Igrzyskach Olimpijskich dwóch zawodniczek – Korneli Stawickiej, Izabeli Burczyk; – finały na Mistrzostwach Świata i Europy; – medale w oficjalnych mityngach międzynarodowych; – 60 rekordów Polski – indywidualnych i sztafetowych; – prawie 400 medali Mistrzostw Polski w pływaniu, w tym 130 złotych, wywalczonych przez ponad 50 zawodników, wśród których 27 zdobyło tytuły mistrza kraju, we wszystkich kategoriach wiekowych; – ponad 1000 miejsc finałowych na Mistrzostwach Polski, w tym 117 czwartych lokat;
162 http://www.sambor-swim.tcz.pl/, 09.02.2016. 186
– dwóch finalistów (P. Włodarczyk, D. Ławrynowicz) Mistrzostw Europy junioró w trójboju nowoczesnym; – 11 medali w OOM w dwuboju i trójboju nowoczesnym; – v-ce mistrzostwo Świata młodzieżowców Danieli Kamińskiej w triathlonie; – 4 medale Mistrzostw Polski w triathlonie Danieli Kamińskiej. Trenerami Sekcji byli: Krzysztof Orzechowski (1973 – 1981), Ryszard Grudziński (1982 – 1991), Sławomir Gdaniec (1992 – 2006), Mariusz Marut (2007 – 2008) i Sławomir Gdaniec ( 2009 – 2013). Wśród talentów wychowanych przez „Sambora” na szczególne wyróżnienie zasługują trzy zawodniczki – Kornelia Stawicka, Izabela Burczyk i Michalina Średnicka. Kornelia Stawicka (1973) to zawodniczka, którą można nazwać prawdziwym pływackim objawieniem 1988 roku. Podopieczna Ryszarda Grudzińskiego, specjalistka w stylu klasycznym, w ciągu dwóch juniorskich lat dokonała ogromnego postępu wynikowego i znalazła się w polskiej czołówce seniorek, w każdym ważnym starcie ustanawiając nowe rekordy Polski, w tym ten najważniejszy – dający paszport do Seulu – 2:34,83 w swojej koronnej konkurencji 200 m st. klasycznym na Mistrzostwach Europy juniorów w Amersfoort, gdzie zajęła 4 miejsce. W ten sposób została najmłodszą, bo zaledwie 15-letnią, polską pływaczką – olimpijką. Za ten awans Polski Związek Pływacki ufundował jej roczny staż treningowy w USA (Mission Viejo). Izabela Burczyk (1972) w wieku 13 lat ustanowiła swój pierwszy rekord Polski. Od początku startu w mistrzostwach kraju dominowała wśród juniorek, a już w wieku 15 lat została mistrzynią Polski seniorek na wszystkich dystansach w stylu grzbietowym, wygrywając międzynarodowe mityngi, walcząc w finałach Mistrzostw Europy juniorów
187 i w wieku 16 lat miała pełne prawo realnie myśleć o starcie w Igrzyskach Olimpijskich. Jednak w 1998 roku nie zdołała wypełnić minimum olimpijskiego i marzenia o IO musiała przełożyć na dalsze lata – dokonała tego w 1996 roku – startując na IO w Atlancie, stanowiąc znakomity przykład dla wielu pokoleń polskich pływaczek, że wiara w sukces, wytrwałość i upór może doprowadzić do niezwykłych sukcesów. Treningi kontynuowała aż do 27 roku życia (w latach 1997 – 1999 w barwach Polonii Warszawa) – jeszcze w 1999 startowała w rekonesansie przedolimpijskim w Sydney. Michalina Średnicka (1984) sięgnęła w barwach tczewskiego klubu po tytuł mistrzyni kraju seniorek. Ciekawostki historyczne „Sambora”: – 7.05.1973 – oddanie do użytku krytej pływalni i pierwsze zajęcia pływackie z przedszkolakami; – 1.09.1973 – otrzymanie przez SP2 profilu szkoły sportowej i powstanie SSP2; – 1.10.1973 – rozpoczęcie działalności sekcji pływackiej; – 16-31.08.1974 – pierwszy obóz letni (w Gdyni Oksywie); – 30.11. – 1.12.1974 – pierwsze Mistrzostwa Polski (KMP dzieci gr. C – 8 lat w Gdańsku); – 5 – 20.12.1974 – pierwszy obóz narciarski (w Szczyrku); – 21.02.1975 – pierwsze zawody międzynarodowe: trójmecz SZS – AZS Tczew, Start Gdańsk, Emfort Rostok w Tczewie; – 23 – 24.05.1976 – I Mistrzostwa Polski Szkół Sportowych (w Tychach); – 12.12.1980 – pierwszy rekord Polski – Janina Saidowska (68) – juniorów mł. 12 lat – (200 m zm. 2:33,30, Tczew – Puchar Dyrektora SSP 2);
188
– 08.1981 – pierwszy medal Mistrzostw Polski seniorów (sztafeta dziewcząt rocz. 1966); – 1987 – utworzenie Liceum Sportowego (połączonego z SSP2) – począwszy od rocznika 1972; – 1992 – likwidacja akcji Powszechnej Nauki Pływania w tczewskich przedszkolach; – 1994 – reorganizacja siatki zajęć pływackich (zmniejszenie ilości i długości zajęć we wszystkich grupach szkoleniowych); – 1996 – likwidacja Liceum Sportowego, pozostawienie samej SSP2; – 1999 – odrzucenie, w czasie realizacji reformy oświaty, koncepcji utworzenia Zespołu Szkół Sportowych, czyli połączenia Podstawówki i Gimnazjum – pozostawienie samej SSP2; – 2003 – utworzenie I klasy pływackiej w Gimnazjum nr 2 (rocznik 1990); – 2004 – rejestracja klubu w Polskim Związku Pięcioboju Nowoczesnego; – 2010 – rejestracja klubu w Polskim Związku Triathlonu; – 2013 – jubileusz 40 – lecia sekcji pływackiej w Tczewie.
Powiat świecki Na terenie powiatu świeckiego znajduje się 11 gmin, a liczba mieszkańców wynosi ok. 97 000. Teren powiatu zajmuje powierzchnię 1472,78 km². Powiat świecki jest jednym z powiatów województwa kujawsko – pomorskiego. Położony jest na Pojezierzu Południowo pomorskim oraz w Dolinie Dolnej Wisły. Tereny powiatu przecinają rzeki Wda oraz Mątawa. Jeziora występujące w powiecie świeckim to głównie jeziora rynnowe, pochodzenia polodowcowego. Łącznie na terenie powiatu
189 jest och ok. 90. Największe to Radodzierz, Branickie i Łąkosz163. Nauką pływania w powiecie świeckim zajmują się kluby w Warlubiu, Jeżewie oraz w Nowem. Warto wspomnieć, że w 2013r. odbyły się ogólnopolskie zawody zaliczane do Pucharu Polski w pływaniu – Masters Rumia Dystans w Rumi. Zawodnicy startowali na dystansie 400 i 800 metrów. Wiesław Szymański, przedstawiciel Total Immersion Nowe, zajął tam trzecie miejsce w swojej kategorii wiekowej na dystansie 400 metrów stylem dowolnym164. W styczniu 2016r. otwarto Park Wodny w Świeciu, który powstał w miejscu starego basenu. Obiekt posiada pięć torów pływackich, basen rekreacyjny z wodnymi dyszami, hydromasażem i rwącą rzeką. Są też zjeżdżalnie, jacuzzi i sauny. W Parku Wodnym miejsce dla siebie znajdą nie tylko amatorzy pływania. Na terenie obiektu otwarto salę masażu i fitness a także salę konferencyjną165.
Podsumowanie Na Kociewiu Starogardzkim i Tczewskim166 działają dwie sekcje pływackie, które bez wątpienia mogą poszczycić się znacznymi osiągnięciami na arenach krajowych i międzynarodowych. Działaność i osiągnięcia tych sekcji to owoc zaangażowania i pasji wielu osób oraz wsparcia ze strony podmiotów zarządzających oświatą i samorządów. Zważywszy na obszary wodne występujące w obydwu powiatach można jednak wysnuć tezę, że talentów pływackich można byłoby znaleźć i wyszkolić znacznie więcej. Obszarami centralnymi w obu przypadkach są Siedziny powiatów, a więc Tczew i Starogard Gdański. Mieszkańcy
163 http://mapa.edu.pl/powiat/swiecki.htm, 11.02.2016. 164http://www.czasswiecia.pl/czas_swiecia/1,88352,13478365,Plywak_z_Nowego_ponownie_na _podium.html, 11.02.2016. 165 http://bydgoszcz.tvp.pl/23606869/nowoczesny-park-wodny-w-swieciu-otwarty, 11.02.2016. 166 Takie nazewnictwo wprowadzał znany regionalista i pisarz Andrzej Grzyb, ówczesny starosta starogardzki i ówczesny senator RP. 190 obszarów satelitarnych z oczywistych względów geograficznych i komunikacyjnych mają do tych ośrodków ograniczony dostęp. Nie istnieją statystyki ile osób spoza miast powiatowych jest członkami wymienionych sekcji. Niepokoi również fakt braku na terenie powiatów obszarów wodnych mających status kąpielisk, czyli oznakowanych fragmentów wód powierzchniowych, wykorzystywanych przez dużą liczbę osób kąpiących się. Na strzeżonych kąpieliskach o bezpieczeństwo osób kąpiących się dbają ratownicy. W powyższym kontekście można orzec, że zakres nauki pływania i szkolenia pływackiego jest ograniczony, a ewentualny potencjał pływacki w populacji niewystarczająco wykorzystany. Na Kociewiu, w krainie jezior dzieje się dużo z zakresu edukacji wodnej. Sezon letni obfituje w pokazy ratownictwa wodnego, pokazy sportów wodnych oraz w wiele działań profilaktycznych z zakresu udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej. Wszystkie te działania wpływają na poprawę bezpieczeństwa nad wodą, jeziorami kociewskimi.
191
Rysunek 1: Pokaz pływania sportowego i ratownictwa wodnego na Kociewiu podczas jednego festynu spółdzielczego. Pokaz prowadzili Alicja Pęczak i Dariusz Skalski
( źródło: archiwum DS – nr 7, – 03.07.2005.
Pływanie, nauka pływania i ratownictwo wodne są ściśle ze sobą powiązane ze względu na charakter sportowy jak i system naboru do służb ratownictwa wodnego. Ratownik wodny między innymi musi posiadać umiejętność pływania na wysokim poziomie. Działalność statutowa służb ratownictwa wodnego powinna być podporządkowana w dużym uproszczeniu zasadzie: 3 x P, tj. PREWENCJA – PŁYWANIE – POMOC: „Im większa będzie Prewencja, profilaktyka, im doskonalsze umiejętności Pływania, tym samym mniejsze będzie zagrożenie osób w wodzie, a tym samym Pomoc będzie rzadziej potrzebna”167.
167 Zasada została opracowana przez Dariusza Skalskiego, która przyjęła się na terenie kraju podczas szkoleń na wszystkie stopnie w ratownictwie wodnym. 192
Literatura: 1. Czabański B., Fiłon M., Zatoń K., Elementy Teorii Pływania, AWF, Wrocław, 2003. 2. Kot S., Historia wychowania t. 1 Od starożytnej Grecji do połowy wieku XVIII, Żak, 1996. 3. Michniewicz R., Michniewicz I., Analiza wybranych problemowych przepisów prawa w ratownictwie wodnym [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i sportu w XXI wieku, Napierał M., Skaliy A., Żukow W., (red.), Wydawnictwo Uczelniane, Bydgoszcz 2013. 4. Notatki z spotkań z prezesem Kociewskiego WOPR – Jarosławem Szwajkowskim i prezesem Tczewskiego WOPR – Mariuszem Krupą /kwiecień – maj 2015 r./. 5. Przybylski S., Skalski D., Przybylski J., Ratownictwo wodne – wybrane zagadnienia, AWFiS, Gdańsk 2015. 6. Roszak M., Mały słowniczek polsko - kociewski, IK, Gdynia 2008. 7. Wiesner W., Kowalewski B., Skalski D., Podstawy metodyczne edukacji ratowniczej, Ministerstwo Sportu RP, Olsztyn, 2007. 8. Witkowski S., Pływanie ratunkowe i udzielanie pomocy tonącemu, Sport i Turystyka, Warszawa 1985.
Źródła internetowe: 1. http://bydgoszcz.tvp.pl/23606869/nowoczesny-park-wodny-w-swieciu- otwarty, 11.02.2016. 2. http://mapa.edu.pl/powiat/swiecki.htm, 11.02.2016. 3. http://www.czasswiecia.pl/czas_swiecia/1,88352,13478365,Plywak_z_No wego_ponownie_na_podium.html, 11.02.2016. 4. http://www.kppzp.pl/index.php?sec=records&rm=m1&q1=k, 17.02.2016.
193
5. http://www.sambor-swim.tcz.pl/, 09.02.2016. 6. http://www.sciaga.pl/tekst/33474-34- wodne_ochotnicze_pogotowie_ratunkowe, 13.05.2014. 7. https://pl.wikipedia.org/wiki/Tczew_%28gmina_wiejska%29, 09.02.2016. 8. https://www.dropbox.com/s/u3fcx2qklrcslzu/historia%20klubu.doc?dl=0, 09.02.2016. 9. Skalski D., Manuszewski G. Historia ratownictwa wodnego w Polsce, http://www.wopr.siemianowice.net/hpolska.html, 13.05.2013.
Akty prawne: 1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego. 2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym. 3. Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. 4. Uchwała Prezydium Zarządu Głównego Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego z dnia 5 grudnia 2009 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR. 5. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych
194
WATER RESCUE AND COMPETETIVE SWIMMING IN KOCIEWIE REGION
Summary
Kociewie is a cultural and ethnic region within Gdańsk Pomerania located on the left bank of the Vistula River within the Wda and Wierzyca basin. It covers the eastern part of Tuchola Forests. Kociewie covers approximately the area of current Starogard County, Tczew County and northern part of Świecie County. It is inhabited by approximately 300 thousand people, some of them speak local dialect (so called Kociewie dialect). This assignment focuses mostly on two towns (Starogard Gdański and Tczew) where there are swimming sections in the sport clubs and water rescue teams. Taking into consideration the number of water basins within Starogard and Tczew Counties this number is probably insufficient. It is a fact that both “Ósemka” club from Starogard and “Sambor” club from Tczew succeeded in swimming contests on the international level. Nevertheless, there are not many competitors whose achievements may be seen as outstanding.
Key words: Kociewie region, safety, water rescue, sport, sport swimming, regional counties
195
Андрощук Олег Иванович преподаватель кафедры спортивных дисциплин Уманского государственного педагогического университета имени Павла Тычины (Украина)
Дисциплина «Футбол, мини-футбол с методикой обучения» как составляющая профессиональной подготовки будущего учителя физического воспитания
Number of characters: 13 149 (with abstracts, summaries and cover). Number of images: 0 x 1 000 characters (lump sum) = 0 characters. Total: Number of characters: 13 149 (with abstracts, summaries and cover and graphies) = 0,329 spreadsheets publishing.
Ключевые слова: футбол, будущий учитель физического воспитания, профессиональная подготовка, программа, дисциплина «Футбол, мини-футбол с методикой обучения».
Аннотация В статье рассмотрен футбол как одна из популярных спортивных игр современности. Подчеркнуто роль учителя физического воспитания в развитии футбола на этапе становления личности будущего спортсмена в детском возрасте. Определено значение дисциплины «Футбол, мини-футбол с методикой обучения» в профессиональной подготовке будущего учителя физического воспитания. Обозначены основные составляющие программы дисциплины, определены цель, содержание, объем, порядок изучения курса. Представлены основные темы, которые предусматривают
196
изучение истории, теории и методики обучения футболу, овладение техникой и тактикой игры, повышение функциональных возможностей студентов, проверку приобретенных ими профессиональных знаний, умений и навыков для педагогической, организационной, физкультурно- оздоровительной работы по футболу в общеобразовательной школе, учебных заведениях профтехобразования, группах начальной подготовки, коллективах физической культуры.
Футбол – одна из самых популярных игр на планете. Он является безоговорочным лидером среди других видов спорта по количеству своих сторонников. Тысячи болельщиков заполняют трибуны стадионов, чтобы поддержать свою команду, а еще больше зрителей в это время замирают у экранов телевизоров. Безусловно, футбол – всенародная игра. Гипнотизирующая сила футбола, наряду со зрелищностью этой игры, заключается в ее демократичности: любой более-менее ровный участок земли позволяет в городе или в селе, независимо от времени года и погоды, погонять мяч. Каждый, кто захочет стать настоящим футболистом, должен знать, что только систематические занятия могут привести его к высшим спортивным достижениям. Мастер футбола начинает свой спортивный путь в детском коллективе. Его первыми воспитателями и наставниками в спорте есть учителя физической культуры и тренеры ДЮСШ. От того, насколько высоки их знания и организаторские способности, во многом зависит дальнейшее развитие футбола. Поэтому чрезвычайно важна профессиональная подготовка будущего учителя физического воспитания [1, с. 5]. Цель публикации – определить роль дисциплины «Футбол, мини-футбол с методикой обучения» в профессиональной подготовке 197
будущего учителя физического воспитания; обозначить основные составляющие программы курса обучения. Под профессиональной подготовкой будущих учителей физического воспитания в высшем педагогическом учебном заведении В. Ищук понимает «целостный процесс усвоения и закрепления общих педагогических и профессиональных знаний, умений, навыков, развитие профессиональной компетентности, что делает личность конкурентоспособной на рынке труда, дает возможность самостоятельно организовывать и совершенствовать физическое воспитание детей и молодежи » [4, с.120]. Подготовка будущих учителей физического воспитания включает комплекс дисциплин профессионального направления по видам спорта: легкая атлетика, спортивная гимнастика, плавание, лыжный спорт, спортивные игры, туризм и др. Курс «Футбол, мини-футбол с методикой обучения» является важной составляющей профессиональной подготовки специалиста по физическому воспитанию. Учебная программа по дисциплине «Футбол, мини-футбол с методикой обучения» для студентов отрасли знаний 0102 «Физическое воспитание, спорт и здоровье человека» составлена с учетом задач, определенных Законом Украины «О физической культуре и спорте» (1992) и других законодательных документов об образовании. В программе предусмотрено изучение истории, теории и методики обучения футболу, овладение техникой и тактикой игры, повышение функциональных возможностей студентов, проверка приобретенных ими профессиональных знаний, умений и навыков для педагогической, организационной, физкультурно-оздоровительной работы по футболу в общеобразовательной школе, учебных заведениях
198
профтехобразования, группах начальной подготовки, коллективах физической культуры. Программа учебной дисциплины определяет цель, содержание, объем, порядок изучения дисциплины, уровень сформированности умений и знаний, учебно-методическое обеспечение. Учебная работа по футболу и мини-футболу осуществляется в форме лекционных, практических, самостоятельных занятий, индивидуальной работы. При изучении технических приемов футбола внимание студентов акцентируется на особенностях движений по фазам, их согласованности, динамике и кинематике. Особое внимание обращается на удары по мячу, ведения, остановку, методы тренировки, подготовку студентами документов учебного планирования. На практических занятиях осуществляется изучение и совершенствование техники и тактики игры, формирование умений и навыков. К самостоятельной работе студентов относятся: углубленное изучение программного материала из учебных пособий, литературных источников, выполнение заданий по составлению методических разработок и необходимой документации, методики обучения и тренировки. Цель учебной дисциплины направлена на овладение студентами методикой обучения технике и тактике игры. При этом особое внимание уделяется формированию профессионально-организаторских навыков: проведению урока по футболу в школе, организации соревнований, занятий в группах физкультурно-оздоровительной направленности.
199
Способствовать овладению студентами теоретическими знаниями, практическими навыками, современными методами исследований в организации работы как учителя, так и тренера, в умении творчески использовать эти знания в дальнейшей работе. Главная задача дисциплины состоит в формировании у студентов профессионально-педагогических знаний, умений и навыков, которое осуществляется в течение всей учебной и спортивной работы, а также при выполнении самостоятельных заданий и других форм учебной работы. Формирование педагога нового типа – мыслящего, инициативного, всесторонне осведомленного – может быть успешным, если будущий специалист уже во время обучения в вузе будет поставлен в условия, приближенные к его будущей профессиональной деятельности, знаком с научными достижениями и методическими разработками по футболу и мини-футболу пользуется в обучении новейшими педагогическими технологиями. Среди важных задач дисциплины: – развитие профессионального самосознания будущих специалистов; – научить использовать футбол в тех или иных общеобразовательных и воспитательных целях; – формировать практические умения и навыки по наблюдению, анализу, проведение занятий по футболу и мини-футболу в учебной и внеклассной работе. – организации и проведении эффективной учебной и внеклассной работы. В результате изучения учебной дисциплины студент должен знать: – основы исторического развития футбола;
200
– теорию и методику проведения занятий по футболу; – классификацию технических приемов; – классификацию тактических приемов; – особенности организации работы по футболу в школе, ДЮСШ, коллективах физической культуры;
– особенности организации и проведении эффективной учебной и внеклассной работы. Правила игры. А также уметь: – реализовывать методические принципы физического воспитания, правильно применять эффективные средства и методы обучения; – методически правильно строить, проводить и анализировать уроки и другие формы организации физического воспитания; – реализовывать межпредметные связи в процессе физического воспитания; – владеть технико-тактическими приемами игры; – организовать и провести соревнования по футболу; – выполнять функции арбитра по футболу. Значительное место в курсе «Футбол, мини-футбол с методикой обучения» занимает подготовка студентов к педагогической практике в общеобразовательной школе. Программа дисциплины включает историю развития футбола, анализ основных технико-тактических приемов и методику их обучения, развитие функциональных способностей футболиста, а также правила организации и проведения соревнований. Особое внимание уделяется Правилам игры и методике футбольного арбитража.
201
Тема 1. Введение в дисциплину. История возникновения и развития футбола в мире. Суть, характеристика игры. Техника безопасности при проведении занятий по футболу. Тема 2. Техника, классификация, систематическая терминология игры в футбол. Методика обучения и последовательность изучения отдельных приемов игры. Тема 3. Анализ техники исполнения и методика обучения удара и остановке мяча внутренней стороной стопы. Тема 4. Анализ техники исполнения и методика обучения удара внутренней частью подъема и остановке мяча подошвой. Тема 5. Анализ техники выполнения и методики обучения удара средней частью подъема. Тема 6. Анализ техники исполнения и методика обучения удара внешней частью подъема. Тема 7. Анализ техники исполнения и методика обучения удара по мячу носком и пяткой. Тема 8. Анализ техники выполнения и методики обучения ведению мяча. Тема 9. Анализ техники выполнения и методики обучения удара по мячу головой. Тема 10. Анализ техники выполнения и методики обучения выброса мяча из-за боковой линии. Остановка мяча грудью, бедром. Тема 11. Анализ техники выполнения и методики обучения обманным движениям (финтам). Тема 12. Анализ техники исполнения и методика отбора мяча ногами и толчком плеча в плечо.
202
Тема 13. Понятие о тактике игры. Эволюция тактических систем игры. Последовательность обучения тактическим действиям игры в защите и нападении. Тема 14. Анализ и методика обучения индивидуальным тактическим действиям в защите и нападении. Тема 15. Анализ и методика обучения командным тактическим действиям в защите и нападении. Тема 16. Анализ и методика обучения командным тактическим действиям в защите и нападении при тактическими схемами. 1 + 4 + 4 + 2, 1 + 4 + 3 + 3, 1 + 3 + 5 + 2. Тема 17. Содержание, характеристика, особенности, взаимосвязь общей и специальной физической подготовки футболистов. Методы и средства, применяемые для выполнения двигательных качеств. Тема 18. Методика развития скоростно-силовых качеств футболистов. Тема 19. Методика развития общей и специальной выносливости футболистов. Тема 20. Методика развития ловкости, гибкости, координационных способностей футболистов. Организация и методика проведения занятий по общей физической подготовке. Тема 21. Сведения об организации и проведении соревнований по футболу и мини-футболу. Виды соревнований и системы разыгрываемой. Положение о соревнованиях. Тема 22. Анализ Правил игры. Тема 23. Составить развернутый план-конспект урока по футболу с учетом возрастных и индивидуальных особенностей школьников разных возрастных групп.
203
Курс обучения способствует овладению студентами теоретическими знаниями, практическими навыками, современными методами исследований в организации работы как учителя, так и тренера; умению творчески использовать эти знания в дальнейшей работе. Поскольку футбол является первым номером в мировом рейтинге популярности среди массы других видов спорта, дисциплина «Футбол, мини-футбол с методикой обучения» является важной составляющей профессиональной подготовки будущего учителя физического воспитания.
Литература 1. Анрощук О. І., Футбол, міні О. І. Андрощук, І. М. Соболенко // – Умань : ВПЦ «Візаві» (Видавець Сочінський), 2013. – 120 с. 2. Андреев С.Н. Футбол – твоя игра / Андреев С.Н. – М.: Просвещение, 1999. – 144 с. 3. Віхров К.Л. Футбол у школі: Навчально-методичний посібник / Віхров К.Л. – К.: Комбі ЛТД, 2004. – 256 с. 4. Іщук В. Сутність і структура професійної підготовки майбутніх учителів фізичного виховання / В. Іщук [Електронний ресурс] – Режим доступа: http://ephsheir.phdpu.edu.ua/xmlui/bitstream/handle/8989898989/9 66/117-122.pdf?sequence=1&isAllowed=y – Назва з екрану. 5. Максименко И.Г. Уроки футбола в школе / Максименко И.Г. – Луганск: Знание, 2003. 336 с. 6.Соломонко В.В. Футбол: підручник / В.В.Соломонко В.В., Г. А. Лісенчук, О. В. Соломонко. – Видавництво НУФВСУ «Олімпійська література», 2005.– 295с.
204
DISCIPLINE “FOOTBALL, INDOOR SOCCER WITH THE METH- ODOLOGY OF TRAINING” AS PART OF VOCATIONAL TRAINING FUTURE TEACHER OF PHYSICAL EDUCATION
Summary
Soccer, as one of the popular sports games of modern days is considered in the Article. The role of the physical education teacher in soccer development at the stage of formation of personality of future sportsman during his childhood is emphasized. The role of “Soccer, mini-soccer with the education method” discipline during professional training of future physical education teacher is defined. The main components of discipline program are specified, the aim, contents, volume, order of the course learning are defined. The main topics which provide learning of history, theory and methodology of soccer learning, mastery of technique and tactics of the game, upgrade of functional abilities of the students, check-ups of professional knowledge, abilities and skills acquired by them for pedagogical, organizational, health and fitness work in soccer in general education schools, TVE schools, groups of basic training, physical education collectives, are represented.
Key words: soccer, future physical education teacher, professional training, program, “Soccer, a mini-soccer with education method”, discipline
205
Wymogi edytorskie
Publikacja: Bezpieczeństwo, Zdrowie i Kultura Fizyczna. Wybrane zagadnienia
Wszystkie artykuły zgłoszone do publikacji cyfrowej zostaną zrecenzowane oraz po pozytywnej opinii recenzentów, zamieszczone w publikacji naukowej. Prosimy o przygotowanie tekstu referatu w formie wydruku i w wersji elektronicznej (w programie Microsoft Word – min. Wersja 11) stosując się do poniższych wymogów: – marginesy - górny 2,50 cm, dolny 2,50 cm, lewy 2,50 cm, prawy 2,50 cm; – w lewym górnym rogu: tytuł naukowy, imię i nazwisko autora(ów); linijkę niżej – nazwa instytucji; kolejną linijkę niżej – adres mailowy autora(ów) – Times New Roman 12 pkt pochyły – poniżej tytuł artykułu – Times New Roman 12 pkt pogrubiony; wyśrodkowany – czcionka tekstu akapitowego – Times New Roman 12 pkt, obustronnie wyjustowana; – odstęp między wierszami – 1,5 pkt; – podtytuły – czcionka Times New Roman 12 pkt, pogrubiona; – przypisy na dole strony – wielkość czcionki przypisów Times New Roman 9 pkt; – numeracja – ciągła, numer strony umieszczony na górnym lub dolnym marginesie.
206
Literatura – sposób dokumentowania: – książki: Autor: Tytuł książki, Wydawnictwo, Miejsce i rok wydania, strona; – opracowania w publikacjach zwartych: Autor opracowania: Tytuł opracowania [w] Redaktor, Tytuł książki, Wydawnictwo, Miejsce i rok wydania, strona; – artykuły w czasopismach: Autor: Tytuł artykułu, Tytuł czasopisma, rok, numer, strona; – prosimy o stosowanie myślników jako znaków wyliczania oraz cyfr arabskich do numerowania; – w opisach rysunków oraz tabel prosimy stosować następujące wyznaczniki: tytuły i numer tabel (proszę używać wyłącznie opisów Tabela), umieszczone nad tabelami, wyśrodkowane, czcionka Times New Roman 12 pkt; – tytuły i numery elementów graficznych (proszę używać wyłącznie opisów Rysunek lub Wykres) umieszczone pod elementami graficznymi; czcionka Times New Roman 12 pkt, wyśrodkowane, rysunki proszę tworzyć w odcieniach szarości; źródła tabel, rysunków i wykresów – umieszczone pod obiektem, czcionka Times New Roman 10 pkt; – artykuł powinien zawierać także streszczenie w języku angielskim wraz z tłumaczeniem tytułu artykułu, (maksymalnie do 8 linijek tekstu); – prosimy o niestosowanie podziałów stron i sekcji, podkreśleń oraz „miękkich” enterów (Shift + Enter); – artykuły do publikacji cyfrowej mogą być przesłane w j. polskim, w j. angielskim lub innym języku kongresowym
207
– artykuły powinny zostać nadesłane drogą mailową do redaktorów naukowych, artykuły po pozytywnej recenzji zostaną wydane w formie opracowania – publikacji cyfrowej.
Wzór artykułu Tytuł naukowy, imię i nazwisko autora(ów) Nazwa instytucji Adres mailowy autora(ów)
Tytuł artykułu Streszczenie Tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia, tekst streszczenia.
1. Wprowadzenie Tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu.
2..Tytuł Punktu Tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu168, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu169, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu170.
168 Autor książki, Tytuł książki, wydawnictwo, miejsce i rok wydania. 169 Autor opracowania: Tytuł opracowania [w] Redaktor, Tytuł książki, Wydawnictwo, Miejsce i rok wydania, strona. 208
Tabela 1: Tytuł tabeli
3. Tytuł Punktu Tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu , tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu , tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu .
4. Następne ewentualne punkty – jak uprzednie Tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu , tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu.
Rysunek 1: Tytuł rysunku
90 80 70 60 50 Wsch. 40 Zach.
30 Płn. 20 10 0 1. Kw 2. Kw 3. Kw 4. Kw
Źródło: opracowanie własne na podstawie: ......
170 Autor artykułu w czasopiśmie: Tytuł artykułu, Tytuł czasopisma, rok, numer, strona. 209
Tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu.
5. Zakończenie Tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu, tekst artykułu.
Literatura: [w porządku alfabetycznym] 1. książki: Autor: Tytuł książki, Wydawnictwo, Miejsce i rok wydania, strona. 2. opracowania w publikacjach zwartych: Autor opracowania: Tytuł opracowania [w] Redaktor, Tytuł książki, Wydawnictwo, Miejsce i rok wydania, strona. 3. artykuły w czasopismach: Autor: Tytuł artykułu, Tytuł czasopisma, rok, numer, strona.
TITLE IN ENGLISH
Summary
Summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary.
210
Editorial requirements
Publication: Safety, Health and Physical Cultur. Selected Issues
All articles submitted for publication Digital will be reviewed and af- ter a favorable opinion of the reviewers, published in the scientific publication. Please prepare the text of the paper in the form of print and electronic versions (Microsoft Word - min. Version 11) using the following requirements: – margins – top 2.50 cm, bottom 2.50 cm, left 2.50 cm, right 2.50 cm; – in the upper left corner: academic title, name and surname of the author (s); line below - name of the institution; the next line below – mail address of the author (s) - Times New Roman 12 pt sloping; – below the article title - Times New Roman 12 point bold; centered; – paragraph text font - Times New Roman 12 pt, adjusted to the both sides; – line spacing – 1,5 points; – sub-heading – font Times New Roman 12 pt, bold; – footnotes at the bottom of the page – the font size footnotes Times New Roman 9 points; – numbering – continuous page number placed on the top or bottom margin.
Literature – a way of documenting: – books: Author: Book Title, Publisher, place and year of publication, page.
211
– develop a compact publications: Editor: Title develop [in] Editor, Book Title, Publisher, place and year of publication, page; – articles in journals: Author: Title of the article, journal title, year, number, page; – please use hyphens as the characters of calculation and Arabic numerals for numbering; – descriptions of the drawings and tables, please use the following determinants: titles and the number of tables (please use only descriptions Table), placed above the tables, centered, font Times New Roman 12 pt; – titles and numbers of graphic elements (please use only descriptions of drawing or diagram) placed under the graphic elements; font Times New Roman 12 pt, centered, please create drawings in shades of gray; source tables, figures and graphs - placed under the object, font Times New Roman 10 pt; – article shall also include a summary in English with a translation of the article title (up to 8 lines of text); – please do not use page breaks and sections, underscores and “soft” breaks between (Shift + Enter); – articles to digital publishing can be sent to j. Polish, in a j. English or another language congress Articles should be sent by email to the editors of scientific research. Articles after a positive review will be issued in the form of development – digital publishing.
212
Pattern article Academic title, name and surname of the author (s) Name of institution E-mail address of the author (s)
Title of the article Summary Text summaries, text summaries, text, summary, text summaries, text, summary, text summaries, text, summary, text summaries , text, summary, text summaries, text, summary, text summaries, text, summary, text summaries.
1. Introduction The text of the article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article.
2. Title Point The text of the article, text article, text article171, text article, text article, text article, text article172, text article, text article, text article, text article, text article173.
171 The book's author, book title, publishing house, place and year of publication. 172 Editor: title develop [in] editor, book title, publisher, place and year of publication, page. 173 The article in the journal: title of the article, journal title, year, number, page.
213
Table 1: Table title
3. Title Point The text of the article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article.
4. Next possible points – as previous The text of the article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article.
Figure 1: Title drawing
90 80 70 60 Wsch. 50 40 Zach. 30 Płn. 20 10 0 1. Kw 2. Kw 3. Kw 4. Kw
Source: own study based on : ......
The text of the article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article. 214
5. Conclusion The text of the article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article, text article.
Literature: [in alphabetical order] 1. books: author: book title, publisher, place and year of publication, page. 2. develop a compact publications: editor: title develop [in] editor, book title, publisher, place and year of publication, page; 3. articles in journals: author: title of the article, journal title, year, number, page.
TITLE IN ENGLISH
Summary Summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary.
215
Редакционные требования
Публикация: «Безопасность, здоровье и физическая культура. Избранные аспекты»
Все статьи, которые поданы для публикации в цифровой монографии, будут рецензированы и после позитивной оценки рецензентов опубликованы. Просим подготовить текст статьи в печатной и электронной версии (в программе Microsoft Word – мин. версия 11) используя следующие требования: – отступы - верхний 2,50 см, нижний 2,50 см, левый 2,50 см, правый 2,50 см; – в левым верхним углу: научная степень, научное звание, имя и фамилия автора (ов); строчка ниже – название институции; следующая строчка ниже – Е-mail адрес автора (ов) – Times New Roman 12 pkt курсив; – ниже название статьи – Times New Roman 12 pkt полужирный; выравнивание посредине; – шрифт текста абзаца – Times New Roman 12 pkt, выравнивание по ширине; – междустрочный интервал – 1,5 pkt; – название подпунктов – шрифт Times New Roman 12 pkt, полужирный; – ссылки - внизу страницы –шрифт ссылки Times New Roman 9 pkt; – нумерация страниц – непрерывная, номер страницы – вверху или внизу страницы.
216
Литература – оформление: – книги: Автор: Название книги, Издательство, Место и год издания, страницы. – Разделы в научных трудах: Автор труда: Название труда [в] Редактор, Название книги, Издательство, Место и год издания, страницы; – статьи в периодических изданиях: Автор: Название статьи, Название периодического издания, год, номер, страницы; – просим о использование короткие тире как знаков для перечисления и арабских цифр для нумерации; – для описания рисунков и таблиц просим использовать следующие элементы: – название и номер таблицы (просим использовать название Таблица), расположено над таблицей, выравнивание посредине, шрифт Times New Roman 12 pkt; – название и нумерация графических элементов (просим использовать только название Рисунок или График) расположенных под графическими элементами; шрифт Times New Roman 12 pkt, выравнивание посредине, просим рисунки создавать в серых оттенках; – источник таблиц, рисунков и графиков – расположить под объектом, шрифт Times New Roman 10 pkt; – статья должна иметь также аннотацию на английском языке с переводом название статьи (максимально 8 строчек); – просим не использовать разрыва страниц и секций, подчеркиваний и „мягких” энтеров (Shift + Enter);
217
– статьи к цифровой публикации могут быть присланы на польском, английском или на другом языке Конгресса. Статьи должны быть присланы электронной почтой к научным редакторам. Статьи по позитивной рецензии будут опубликованы в форме цифровой публикации.
Пример статьи Научная степень, научное звание, имя и фамилия автора (ов) Название институции E-mail автора (ов)
Название статьи
Аннотация Текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации, текст аннотации.
1. Вступление Текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи.
218
2. Название пункта Текст статьи, текст статьи, текст статьи174, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи175, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи176.
Таблица 1: Название таблицы
3. Название пункта Текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи.
4. Следующие возможные пункты Текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи.
174 Автор книги, Название книги, издательство, место и год издания. 175 Автор труда: Название труда [в] Редактор, Название книги, Издательство, Место и год издания, страницы. 176 Автор статьи в периодическом издании: Название статьи, Название периодического издания, год, номер, страницы. 219
Рисунок 1: Название рисунка
90 80 70 60 50 Восточ. 40 Запад. 30 Север. 20 10 0 1. Кв 2. Кв 3. Кв 4. Кв
Источник: собственная обработка на основе: ......
Текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи.
5. Окончание Текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи, текст статьи.
Литература: [в алфавитном порядке] 1. Книги: Автор: Название книги, Издательство, Место и год издания, страницы. 2. Разделы в научных трудах: Автор труда: Название труда [в] Редактор, Название книги, Издательство, Место и год издания, страницы; 3. Статья в периодическом издании: Автор: Название статьи, Название периодического издания, год, номер, страницы.
220
TITLE IN ЕNGLISH
Summary
Summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary, summary.
221
Liczba znaków: 325 918 (ze streszczeniami i okładką). Liczba grafik: 17 x 1 000 znaków (ryczałt) = 17 000 znaków. Razem: Liczba znaków: 342 918 (ze streszczeniami, okładką i grafikami) = 8, 573 arkuszy wydawniczych. Number of characters: 324 721(with abstracts). Number of images: 17 x 1 000 characters (lump sum) = 17 000 characters. Total: Number of characters: 342 918(with abstracts, summaries and graphics) = 8,573 sheet publications.
Niniejsza publikacja została sprawdzona systemem antyplagiatowym, który wypadł pozytywnie. Szczegółowy raport znajduje się w dokumentacji wydawcy.
Nieniejsza monografia została opublikowana w wersji cyfrowej. https://zenodo.org/
222
223