ﺑﺮﺭﺳﻰ ﺑﻴﻮﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﮑﻰ ﺟﻨﺲ Ziziphora اﺯ ﺧﺎﻧﻮاﺩﻩ Lamiaceae ﺩﺭ اﻳﺮاﻥ
ﻧﺎﻡ ﺩاﻧﺸﺠﻮ: ﺭﻗﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﺪﻳﺪﻩ
اﺳﺘﺎﺩ ﺭاﻫﻨﻤﺎ: ﻣﺮﻳﻢ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﻯ
اﺳﺘﺎﺩ ﻣﺸﺎﻭﺭ: ﻣﻬﻮﺵ ﺳﻴﻔﻌﻠﻰ
ﺩاﻧﺸﮑﺪﻩ ﻋﻠﻮﻡ ﭘﺎﻳﻪ
ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺩﻓﺎﻉ: ۱۳۸۷
ﺩاﻧﺸﮕﺎﻩ اﻟﺰﻫﺮا داﻧﺸﮕﺎه اﻟﺰﻫﺮا (س)
داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم ﭘﺎﻳﻪ
ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ
ﺟﻬﺖ اﺧﺬ درﺟﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ
رﺷﺘﻪ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻢ ﮔﻴﺎﻫﻲ- ﮔﺮاﻳﺶ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﻋﻨﻮان:
ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻴﻮﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻜﻲ ﺟﻨﺲ Ziziphora از ﺧﺎﻧﻮاده Lamiaceae در اﻳﺮان
اﺳﺎﺗﻴﺪ راﻫﻨﻤﺎ:
دﻛﺘﺮ ﻣﺮﻳﻢ ﻛﺸﺎورزي
دﻛﺘﺮ زﻫﺮا ﻧﺎﻇﻢ ﺑﻜﺎﻳﻲ
اﺳﺘﺎد ﻣﺸﺎور:
ﻣﻬﻨﺪس ﻣﻬﻮش ﺳﻴﻔﻌﻠﻲ
داﻧﺸﺠﻮ:
رﻗﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﺪﻳﺪه
ﺗﺎرﻳﺦ دﻓﺎع:
3ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه 87 ﺟﻨﺲ .Ziziphora L ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻳﻚﺳﺎﻟﻪ و ﭼﻨﺪﺳﺎﻟﻪ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻌﻨﺎع ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﻳﺮﺧﺎﻧﻮاده Nepetoideae ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﺟﻨﺲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ 40 ﮔﻮﻧﻪ در ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ، ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻳﺮان و ﺗﻮران و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﺰﻛﺰ آﺳﻴﺎﺳﺖ در اﻳﺮان ﺷﺎﻣﻞ 40 ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ:
4) Z. tenuior 3) Z. persica Bunge Z. clinopodioides Lam. 2) Z.capitat L. 1) L.
اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺟﻨﺲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎم ﻧﻮاﺣﻲ اﻳﺮان ﮔﺴﺘﺮدهاﻧﺪ. در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ 37 واﺣﺪ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ از اﻋﻀﺎي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ (ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ)، رﻳﺨﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ، ﻣﻴﻜﺮوﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي و ﺷﻤﺎرش ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ. در ﺑﺨﺶ رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﺻﻔﺎت ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ﺑﺨﺶﻫﺎي روﻳﺸﻲ و زاﻳﺸﻲ ﻫﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪ. ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرت آﻧﺎﻟﻴﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮماﻓﺰار .SPSS ver15. 1 ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ. در اﻳﻦ ﺟﻨﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺻﻔﺎت ﺑﺴﺎك، ﺷﻜﻞ ﺑﺮگ ﻫﻤﺮاه ﮔﻞآذﻳﻦ، ﺷﻜﻞ ﮔﻞآذﻳﻦ، ﻋﺮض ﺑﺮگ ﻫﻤﺮاه ﮔﻞآذﻳﻦ، ﺑﺮگﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻞآذﻳﻦ، ﻃﻮل ﻛﺎﺳﻪ، ﻃﻮل ﺑﺮگ ﻫﻤﺮاه ﮔﻞآذﻳﻦ، ﻃﻮل ﺟﺎم، ﻧﻮع ﻛﺮك ﻛﺎﺳﻪ، ﻃﻮل ﻛﺮك ﻛﺎﺳﻪ و ﻟﻮﻟﻪ ﺟﺎم ﺻﻔﺎت اﻓﺘﺮاﻗﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. در ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺻﻔﺎت وﺟﻮد ﻛﻼﻧﺸﻴﻢ ﻳﻚﻻﻳﻪ در ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ ﻳﺎ ﺷﻜﻤﻲ و ﻳﺎ ﻫﺮ دو ﺳﻄﺢ؛ وﺟﻮد ﭘﺎراﻧﺸﻴﻢ در ﻫﺮ دوﺳﻄﺢ و ﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻲ از ﺳﻄﻮح؛ وﺟﻮد ﻓﻴﺒﺮ در ﻫﺮ دو ﺳﻄﺢ، ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ و ﻳﺎ ﺳﻄﺢ ﺷﻜﻤﻲ و ﻳﺎﻓﻘﺪان آن؛ وﺟﻮد اﺳﻜﻠﺮاﻧﺸﻴﻢ ﺑﻴﻦ ﭼﻮب و آﺑﻜﺶ و ﻳﺎ ﻓﻘﺪان آن؛ وﺟﻮد ﭘﺎراﻧﺸﻴﻢ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ در رﮔﺒﺮگ ﻣﺮﻛﺰي و ﺗﻌﺪاد ﺳﻠﻮل- ﻫﺎي روزﻧﻪ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ از ﺻﻔﺎت داراي ارزش اﻓﺘﺮاﻗﻲ ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي رﻳﺰرﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior و Z. persica ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻟﺤﺎظ رﻳﺨﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻫﻢ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رﻳﺰرﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻫﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ.
ﺗﻔﻜﻴﻚ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﻨﺲ ﺑﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺧﻮﺷﻪاي ﺑﻪ روش WARD ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ و ﻧﻤﻮدار رﺳﺘﻪﺑﻨﺪي PCA ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺟﺪاﻳﻲ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮد. ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻦ ارزش ﺻﻔﺎت، ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﻴﻦ ﺗﺎﻛﺴﻮنﻫﺎ و ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ. ﻓﻬﺮﺳﺖ
ﻓﺼﻞ اول: ﻣﻘﺪﻣﻪ...... 1
1-1- ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺧﺎﻧﻮاده Lamiaceae...... 2
1-2- ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ ﺧﺎﻧﻮاده Lamiaceae ...... 4
1-3- زﻳﺮﺧﺎﻧﻮادهNepetoideae ...... 5
1-4- ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪيﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادهLamiaceae...... 6
1-5- اﺧﺘﺼﺎﺻﺎ ت ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺧﺎﻧﻮاده Lamiaceae ...... 8
1- 6- ﻓﺮم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻠﻲ، ﮔﺮده اﻓﺸﺎﻧﻲ ...... 11
1-7- ﺳﻴﺘﻮﻟﻮژي...... 12
1-8- ارزش اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻌﻨﺎع ...... 13
1-9- ﺳﻮاﺑﻖ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻓﻴﻠﻮژﻧﻲ در ﺧﺎﻧﻮاده Lamiaceae...... 16
1-10- ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رﻳﺰ رﻳﺨﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ...... 20
1-10-1- ﮔﺮده...... 20
1-10-2- ﺳﻄﺢ ﻣﻴﻮه و ﺑﺬر: ...... 22
1-10-3- ﻛﺮﻛﭙﻮش:...... 23
1-10-4- ﺑﺸﺮه: ...... 24
1-11- ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﺧﺎﻧﻮاده Lamiaceae ...... 25
1-12- ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺟﻨﺲ Ziziphora :...... 27
1-13- ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻲ ﺟﻨﺲ Ziziphora : ...... 28
1-14- ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺟﻨﺲ در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ردهﺑﻨﺪي ﻣﺨﺘﻠﻒ...... 29 15 - 1 - اﻫﺪاف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ...... 30
ﻓﺼﻞ دوم...... 31
2-1- ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻲ:...... 32
2-2- ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻲ ﻋﺪدي (NUMERICAL TAXONOMY ):...... 32
2-3- ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ: ...... 37
2-3-1- ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ وﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ:...... 37
2-3-2- ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه: ...... 39
2-4- رﻳﺰرﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ...... 42
2-5- ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ: ...... 44
2-5-1- ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ: ...... 44
2-5-2- ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ...... 45
2-5-3- ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ در ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ...... 45
2-5-4- ﺻﻔﺎت ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه :...... 46
2-6- ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ:...... 47
2-6-1- ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎ و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه: ...... 47
2-6-2- ﺗﻨﺪش ﺑﺬرﻫﺎ (Seed germination)...... 47
2-6-3- ﭘﻴﺶ ﺗﻴﻤﺎر (Pre-treatment)...... 47
2-6-4- ﺗﺜﺒﻴﺖ (Fixation)...... 48
2-6-5- ﻧﮕﻬﺪاري (Storage) ...... 48
2-6-6- رﻧﮓ آﻣﻴﺰي (Staining):...... 48 2-6-7- ﻟﻪ ﻛﺮدن (Squashing)...... 49
2-6-8- ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﭘﻲ...... 49
ﻓﺼﻞ ﺳﻮم: ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻧﺘﺎﻳﺞ...... 50
3-1- ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ...... 51
3-1- 1- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora capitata ...... 51
3-1- 2- ﮔﻮﻧﻪZiziphora clinopodioides...... 58
3-1-3- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora persica...... 67
3-1-4- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora tenuior ...... 73
3-2- ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رﻳﺰرﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ...... 78
3-2-1- ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮔﺮدهﺷﻨﺎﺳﻲ:...... 78
3-2-2- ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻄﺢ ﺑﺬر ...... 83
3-2-3- ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮك ﭘﺸﺖ ﻛﺎﺳﻪ...... 85
3-3- ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ...... 87
3-3-1- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora capitata ...... 87
3-3-2- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora clinopodioides ...... 92
3-3-3- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora persica...... 103
3-3-4- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora tenuior ...... 109
3-4- ﺳﻴﺘﻮﻟﻮژي...... 117
ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم: ﺑﺤﺚ...... 118
4-1- ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻧﻬﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان ...... 119 4-2- ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻲ ﺟﻨﺲ Ziziphora...... 127
4-3- ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان:...... 128
4-4- ﺷﺮح ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان: ...... 129
4-4-1- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora clinopodioides ...... 129
4-4-1-1- ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ زﻳﺮﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora clinopodioides در اﻳﺮان: ...... 130
4-4-1-2- زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ rigida...... 131
4-4-1-3- زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ szowitsii...... 132
4-4-1-4- زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ pseudodasyantha...... 132
4-4-1-5- زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ elburzensis ...... 133
4-4-2- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora capitata ...... 136
4-4-3- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora persica ...... 140
4-4-4- ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora tenuior ...... 144
4-5- ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻠﻲ از ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن...... 148
4-6- ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان ﺑﺮ اﺳﺎس وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ...... 150
4-7- ارزﻳﺎﺑﻲ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان ...... 150
4-8- ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ و اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ آﻳﻨﺪه...... 155
ﻣﻨﺎﺑﻊ...... 156
ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﺪولﻫﺎ
1-1 ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺟﻨﺲ در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ردهﺑﻨﺪي ﻣﺤﺘﻠﻒ...... 29
2-1 ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ، ﺗﺸﺮﻳﺢ، ﺳﻴﺘﻮﻟﻮژي و ﻣﻴﻜﺮوﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي...... 38
2-2 ﺻﻔﺎت ﻛﻤﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از ارزﻳﺎﺑﻲ رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ Ziziphora در اﻳﺮان...... 41
2-3 ﺻﻔﺎت ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از ارزﻳﺎﺑﻲ رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ Ziziphora در اﻳﺮان...... 41
2-4: ﺻﻔﺎت ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه در رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ...... 46
3-1 وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata در اﻳﺮان...... 53
3-2 ﻧﺘﺎﻳﺞ اوﻟﻴﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎ و درﺻﺪ وارﻳﺎﻧﺲ آن ﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ...... 55
در ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata در اﻳﺮان...... 55
3-3 ﻣﻘﺎدﻳﺮ 3 ﻓﺎﻛﺘﻮر اول ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎ در ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata در اﻳﺮان...... 55
3-4 ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ وارﻳﺎﻧﺲ (ANOVA) در ﮔﻮﻧﻪ Z.capitata در اﻳﺮان...... 57
3-5 وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides در اﻳﺮان...... 61
3-6 ﻧﺘﺎﻳﺞ اوﻟﻴﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ و درﺻﺪ وارﻳﺎﻧﺲ آن ﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ ...... 63
در ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides در اﻳﺮان...... 63
3-7 ﻣﻘﺎدﻳﺮ 3 ﻓﺎﻛﺘﻮر اول ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ در ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides در اﻳﺮان ...... 63
3-8 ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ وارﻳﺎﻧﺲ (ANOVA) در ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides در اﻳﺮان ...... 66
3-9 وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ ﮔﻮﻧﻪ Z. persica در اﻳﺮان...... 69
3-10 ﻧﺘﺎﻳﺞ اوﻟﻴﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ و درﺻﺪ وارﻳﺎﻧﺲ آنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ ...... 70
در ﮔﻮﻧﻪ Z. persica در اﻳﺮان ...... 70
3-11 ﻣﻘﺎدﻳﺮ 3 ﻓﺎﻛﺘﻮر اول ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ در ﮔﻮﻧﻪ Z. persica در اﻳﺮان ...... 70 3-12 ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ وارﻳﺎﻧﺲ (ANOVA) در ﮔﻮﻧﻪ Z. persica در اﻳﺮان ...... 72
3-13 وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior در اﻳﺮان ...... 75
3-14 ﻧﺘﺎﻳﺞ اوﻟﻴﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ و درﺻﺪ وارﻳﺎﻧﺲ آنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ ...... 76
در ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior در اﻳﺮان ...... 76
3-15 ﻣﻘﺎدﻳﺮ 2 ﻓﺎﻛﺘﻮر اول ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ در ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior در اﻳﺮان...... 76
3-16 ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ وارﻳﺎﻧﺲ (ANOVA) در ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior در اﻳﺮان...... 77
4-1 وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ ﺟﻨﺲ Ziziphora در اﻳﺮان...... 121
4-2- ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ وارﻳﺎﻧﺲ (ANOVA) در ﺟﻨﺲ Ziziphora در اﻳﺮان...... 122
4-3- ﻧﺘﺎﻳﺞ اوﻟﻴﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ و درﺻﺪ وارﻳﺎﻧﺲ آنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت...... 122
رﻳﺨﺘﻲ در ﺟﻨﺲ Ziziphora در اﻳﺮان ...... 122
4-4- ﻣﻘﺎدﻳﺮ 3 ﻓﺎﻛﺘﻮر اول ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎ در ﺟﻨﺲZiziphora در اﻳﺮان...... 123
4-5 ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان...... 149
ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﻜﻞﻫﺎ
3-1 دﻧﺪروﮔﺮام رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ روشWARD ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata در اﻳﺮان.……56
3-2 ﻧﻤﻮدار رﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata در اﻳﺮان...... 56
3-3 دﻧﺪروﮔﺮام رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ روش WARD ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata در اﻳﺮان ...... 63
3-4 دﻧﺪروﮔﺮام رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ روش WARD ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت ﻛﻤﻲ رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ...... 64
Z. clinopodioides در اﻳﺮان...... 64
3-5 دﻧﺪروﮔﺮام رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ روشWARD ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت ﻛﻴﻔﻲ رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ ...... 64
Z. clinopodioides در اﻳﺮان...... 64 3-6 ﻧﻤﻮدار رﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides در اﻳﺮان...... 65
3-7 دﻧﺪروﮔﺮام رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ روش WARD ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. persica در اﻳﺮان...... 71
3-8 ﻧﻤﻮدار رﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. persica در اﻳﺮان...... 71
3-9 دﻧﺪروﮔﺮام رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ روشWARD ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior در اﻳﺮان ...... 76
3-10 ﻧﻤﻮدار رﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior در اﻳﺮان...... 77
3-11 ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﮔﺮده ﺑﺎ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﻧﻮري...... 79
3-12 ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮاف ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ داﻧﻪ ﮔﺮده و ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﻄﺤﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺣﻮض ﺳﻠﻄﺎن...... 80
3-13 ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮاف ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ داﻧﻪ ﮔﺮده و ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﻄﺤﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻫﺮﺳﻴﻦ...... 80
3-14 ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮاف ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ داﻧﻪ ﮔﺮده و ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﻄﺤﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. persica ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮان...... 81
3-15 ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮاف ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ داﻧﻪ ﮔﺮده و ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﻄﺤﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺎﻣﻴﺎران...... 81
3-16 ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮاف ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ داﻧﻪ ﮔﺮده و ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﻄﺤﻲ در زﻳﺮﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Z. clinopodioides در اﻳﺮان ...... 82
3-17ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮاف ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﻄﺤﻲ ﻓﻨﺪﻗﻪ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان...... 84
3-18ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮاف ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﻄﺤﻲ ﻓﻨﺪﻗﻪ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان...... 84
3-19 ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮاف ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ ﻛﺮك در ﭘﺸﺖ ﻛﺎﺳﻪ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان...... 86
3-20 ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata در اﻳﺮان...... 88
3-21 اﻟﮕﻮي ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata در اﻳﺮان...... 89
3-22 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Z. capitata ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺤﻮﻃﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻨﻨﺪج...... 90
3-23 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Z. capitata در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺤﻮﻃﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻨﻨﺪج...... 91
3-24 ﺳﻴﻤﺎي ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﮔﻮﺷﻪ ﺑﺮگ Z. capitata در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺤﻮﻃﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻨﻨﺪج...... 91
3-25 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides در اﻳﺮان...... 93
3-26 اﻟﮕﻮي ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides در اﻳﺮان...... 94
3-27 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Subsp. rigida ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺣﻮر...... 97 3-28 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ در زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ Subsp. rigida ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺣﻮر...... 97
3-29 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Subsp. rigida ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻮارس...... 98
3-30 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ در زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ Subsp. rigida ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻟﻮارس...... 98
3-31 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Subsp. rigida ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻗﻮزﻟﻮ...... 99
3-32 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ در زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ Subsp. rigida ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻗﻮزﻟﻮ...... 99
3-33 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Subsp. elburzensis ﺟﻤﻌﻴﺖ روﺳﺘﺎي اﺿﻤﺎره...... 100
3-34 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ در زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ Subsp. elburzensis ﺟﻤﻌﻴﺖ روﺳﺘﺎي اﺿﻤﺎره ...... 100
3-35 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Subsp. szowitsii ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﻴﻼق آﻣﻞ...... 101
3-36 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Subsp. szowitsii ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﻴﻼق آﻣﻞ...... 101
3-37 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Subsp. pseudodasyantha ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﻴﻼق روﺳﺘﺎي ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ...... 102
3-38 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Subsp. pseudodasyantha ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﻴﻼق روﺳﺘﺎي ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ...... 102
3-39 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. persica در اﻳﺮان...... 104
3-40 اﻟﮕﻮي ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. persica در اﻳﺮان...... 105
3-41 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Z. persica ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮان...... 106
3-42 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮان...... 107
3-43 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Z. persica ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮان...... 107
3-44 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻟﺸﮕﺮك...... 108
3-45 ﮔﻮﺷﻪ ﺑﺮگ در ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻟﺸﮕﺮك...... 108
3-46 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior در اﻳﺮان...... 110
3-47 اﻟﮕﻮي ﺑﺸﺮه ﭘﺸﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior در اﻳﺮان...... 111
3-48 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Z. tenuior ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺣﻮض ﺳﻠﻄﺎن...... 113
3-49 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺣﻮض ﺳﻠﻄﺎن...... 113 3-50 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Z. tenuior ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﻨﻨﺪج...... 114
3-51 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﻨﻨﺪج...... 114
3-52 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Z. tenuior ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﺎوه، 50 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﻌﺪ از ﺗﻬﺮان...... 115
3-53 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﺎوه، 50 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﻌﺪ از ﺗﻬﺮان...... 115
3-54 ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ Z. tenuior ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻃﺎﻟﻘﺎن، 11 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﻌﺪ از زﻳﺎران...... 116
3-55 ﺳﻴﻤﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻃﺎﻟﻘﺎن، 11 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﻌﺪ از زﻳﺎران...... 116
4-1دﻧﺪروﮔﺮام رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ روش WARD ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﺟﻨﺲ Ziziphora در اﻳﺮان...... 124
4-2 ﻧﻤﻮدار رﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﺟﻨﺲ Ziziphora در اﻳﺮان...... 125
4-3 ﻧﻤﻮدار رﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides در اﻳﺮان...... 126
4-4 ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides در اﻳﺮان...... 134
4-5 ﺳﻴﻤﺎي ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides ...... 135
4-6 ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata در اﻳﺮان...... 138
4-7 ﺳﻴﻤﺎي ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata ...... 139
4-8 ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ Z. persica در اﻳﺮان...... 142
4-9 ﺳﻴﻤﺎي ﮔﻮﻧﻪ Z. persica...... 143
4-10 ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior در اﻳﺮان...... 146
4-11 ﺳﻴﻤﺎي ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior...... 147
Alzahra University
Biology dept.
Faculity ofScience
Thesis title: Biosystematic study of Ziziphora L. (Lamiaceae) in Iran
Thesis advisor Dr. M. Keshavarzi Dr. Z. N. Bokaii
Thesis Reader: M. Seifali By: R. Jahandideh
Defense date Jan. 2009 ABSTRACT:
Ziziphora L. (Nepetoideae, Lamiaceae) comprises annual and perennial herbs. This genus with near 40 species in Mediterranean, Iranotouranian and central part of Asia has four species which are distributed in different parts of Iran:
1) Z. capitata L. 2) Z. clinopodioides Lam. 3) Z. persica Bunge. 4) Z. tenuior L.
In this project anatomy (leaf transections, dorsal epidermis), Morphology (macro and micro morphology) and chromosome numbers of 37 populations of Ziziphora species were studied. Quantitative and qualitative morphological features from vegetative and reproductive parts of plants were studied. Statistical uni- and multivariate analysis were done using SPSS software ver. 15.1. In this genus Factor analysis revealed that anther, Inflorescence accompanying leaf shape, length and width, Inflorescence shape, Inflorescence basal leaf, calyx length, hair type, Hair length and corolla length are diagnostic features. Anatomical observations revealed that the presence of one layered collenchymas in dorsal, ventral or both side of leaf transections, parenchyma in both surface or one side, presence of Fiber in both surface, dorsal or ventral part or its absence, presence or absence of Sclerenchyma between xylem and phloem, palisade parenchyma in central vein and the number of stomata per leaf area are of diagnostic value. Micromorphological studies showed that Z. persica and Z. tenuior are not only macromorphologically very similar but also they are micro- morphologically very similar too. Separation of these species were revealed by cluster analysis (WARD method) and Principal Component Analysis(PCA) confirmed it. Characters value, Taxa relationships and an identification key for Ziziphora native to Iran, were provided and discussed.
ﻓﺼﻞ اول
١
1 -1 - ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺧﺎﻧﻮاده Lamiaceae
ﺧﺎﻧﻮاده Lamiaceae ﺷﺎﻣﻞ 6970 ﮔﻮﻧﻪ و 258 ﺟﻨﺲ اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻳﻦ
ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮﻧﺪ و در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ از ﺳﺮد ﺗﺎ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻧﺘﺸﺎر در
ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪﺗﺎ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺖ (ﺳﻌﻴﺪي، 1382). اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺣﺎوي ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي اﺳﺎﻧﺲ
ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺸﻜﻲ و ﮔﺮﻣﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﺗﻴﺮه ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻔﻲ،
درﺧﺘﭽﻪاي ﻳﺎ درﺧﺘﻲ؛ اﻏﻠﺐ داراي اﻳﺮﻳﺪوﺋﻴﺪ و ﮔﻠﻴﻜﻮزﻳﺪﻫﺎي ﻓﻨﻠﻴﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻛﺮكﻫﺎ ﺳﺮﻏﺪه-
اي، ﺑﺎ روﻏﻦﻫﺎي اﺗﺮي (از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺮﭘﻨﻮﺋﻴﺪﻫﺎ)، و ﺳﺎده، ﻏﻴﺮﻏﺪهاي، در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻛﺮكﻫﺎي
ﻏﻴﺮﻏﺪهاي ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻲ (و ﻳﻚ ﺳﻠﻮﻟﻲ) ﻳﺎ ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ ازﻛﺮكﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻲ و ﻳﻚ -
ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﺑﺮگﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ، ﮔﺎﻫﻲ ﭼﺮﺧﻪاي، ﺷﻜﻞ ﺑﺮگﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﺎده، ﮔﺎﻫﻲ ﻟﻮبدار، ﻳﺎ ﭘﺎره
ﭘﺎره، ﻣﺮﻛﺐ ﺷﺎﻧﻪاي ﻳﺎ ﭘﻨﺠﻪاي، ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺎ دﻧﺪاﻧﻪ ارهاي؛ ﮔﻞآذﻳﻦ داراي ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻧﺎﻣﺤﺪود و
ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ (اﻧﺸﻌﺎﺑﺎت ﮔﺮزﻧﻲ) ﻣﺤﺪود، اﻏﻠﺐ اﻧﺒﻮه ﺷﺪه و ﺑﺼﻮرت ﭼﺮﺧﻪاي ﻛﺎذب، ﻛﻪ
ﺑﺼﻮرت اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺟﺎﻧﺒﻲ اﺳﺖ از ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻗﻪﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﻮش
دارﻧﺪ (ﺳﻌﻴﺪي، 1382). از ﻗﺎﻋﺪه ﺳﺎﻗﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺳﺎﻗﻪﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﻣﻨﺸﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻃﻮري ﻛﻪ ﮔﻴﺎه
ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺰﻧﺪه درﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﺎ درون ﺧﺎك وارد ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎﻗﻪ
زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ درﻣﻲآﻳﺪ. در اﻧﻮاع ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻗﻪﻫﺎي ﻣﺴﻦ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺪور دارد و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ
اﺛﺮ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻻﻳﻪ زاﻳﻨﺪهاي در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﺎﻗﻪﻫﺎي ﺟﻮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ،
ﻣﻮﺟﺐ رﻳﺰش و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻲﮔﺮدد (زرﮔﺮي، 1372). ﮔﻞﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ دو-
٢
ﺟﺪول4 -5 ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان.
ﮔﻮﻧﻪ .Z. Z Z.tenuior Z. persica ﺻﻔﺖ clinopodioides capitata
ﻛﺮك در ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ وﺷﻜﻤﻲ ٠ ٠ ٠ ٠ ﻛﻮﺗﻴﻜﻮل در ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ و ﺷﻜﻤﻲ ٠ ٠ ٠ ٠ اﭘﻴﺪرم ﻳﻚﻻﻳﻪ در ﻫﺮ دو ﺳﻄﺢ ٠ ٠ ٠ ٠ ﻛﻼﻧﺸﻴﻢ ٣ ٢ ٠، ١ ٣ ﭘﺎراﻧﺸﻴﻢ ٠ ٠ ٠، ١ ٠، ١ ﻓﻴﺒﺮ ٣ ١ ٠، ١، ٢ ٠، ١، ٢ اﺳﻜﻠﺮاﻧﺸﻴﻢ ﺑﻴﻦ ﭼﻮب و آﺑﻜﺶ ٠ ١ ٠، ١ ٠ ﭘﺎراﻧﺸﻴﻢ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ در رﮔﺒﺮگ ﻣﺮﻛﺰي ١ ١ ٠، ١ ٠، ١ ﭘﺎراﻧﺸﻴﻢ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ و اﺳﻔﻨﺠﻲ ٠ ٠ ٠ ٠ دﺳﺘﻪﻫﺎي اﺳﻜﻠﺮاﻧﺸﻴﻢ در ﻃﻮل ﺑﺮگ ٠ ٠ ٠ ٠
ﺗﻴﭗ ﺳﻮلﻫﺎي روزﻧﻪ اي ٠ ٠ ٠ ٠
ﺷﻜﻞ ﺳﻠﻮلﻫﺎي اﭘﻴﺪرﻣﻲ ٠ ٠ ٠ ٠
دﻳﻮاره ﺳﻠﻮلﻫﺎي اﭘﻴﺪرﻣﻲ ٠ ٠ ٠ ٠ ﺗﻌﺪاد ﺳﻠﻮلﻫﺎي روزﻧﻪ در واﺣﺪ ٠ ٠ ١ ٠، ١ ﺳﻄﺢ
4 -6 - ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora
در اﻳﺮان ﺑﺮ اﺳﺎس وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ:
1اﻟﻒ) ﻛﻼﻧﺸﻴﻢ ﻳﻚ ﻻﻳﻪ در ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ وﺟﻮد دارد 2
1ب) ﻛﻼﻧﺸﻴﻢ ﻳﻚ ﻻﻳﻪ در ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺮگ وﺟﻮد ﻧﺪارد 3
2اﻟﻒ)ﻛﻼﻧﺸﻴﻢ ﻳﻚﻻﻳﻪ در ﻫﺮ دو ﺳﻄﺢ و ﻳﺎ ﻓﻘﻂ در ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ وﺟﻮد دارد Z. clinopodioides
١٣۶
2ب) ﻛﻼﻧﺸﻴﻢ ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﻓﻘﻂ در ﺳﻄﺢ ﺷﻜﻤﻲ وﺟﻮد دارد Z. capitata
3اﻟﻒ) ﻓﻴﺒﺮ در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دو ﺳﻄﺢ وﺟﻮد ﻧﺪارد Z. persica
3ب) ﻓﻴﺒﺮ در ﻫﺮ دو ﺳﻄﺢ، ﻓﻘﻂ ﺳﻄﺢ ﺷﻜﻤﻲ و ﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ وﺟﻮد دارد. Z. tenuior
4 -7 - ارزﻳﺎﺑﻲ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان
Hedge 1986 ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان و ﺗﺮﻛﻴﻪ دو ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺰرگ ﺗﻨﻮع ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از
اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻌﻨﺎ در ﺣﻮزه ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻨﺲﻫﺎ
ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻮمزاد ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﺮان اﺳﺖ. در ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ
(آذرﺑﺎﻳﺠﺎن)، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮاﻛﺰ ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﺗﻨﻮع ﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻌﻨﺎ ﻣﻄﺮح ﻫﺴﺘﻨﺪ (
.(Yüzbaşıoğlu and Dadandı 2008
در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ (ﻣﻴﻜﺮو و ﻣﺎﻛﺮو) و ﺻﻔﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن
ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮگ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﺎﻛﻮﺗﻲ در اﻳﺮان ﺷﺪ. ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺖ-
ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Z. tenuior و Z. persica رواﺑﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ دارﻧﺪ
و اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻼ از ﻧﻈﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي رﻳﺨﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ، ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و
ﻓﻘﻂ از ﻧﻈﺮ ﻃﻮل ﮔﻞآذﻳﻦ و ﺷﻜﻞ ﮔﻞآذﻳﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﻴﺎن
دو ﮔﻮﻧﻪ Z. persica و Z. tenuior ﻓﺮمﻫﺎي ﺣﺪ واﺳﻄﻲ وﺟﻮد دارد. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ وﺟﻮد
دورﮔﻪﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ، اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲرود ﻓﺮمﻫﺎي ﺣﺪواﺳﻂ
دورﮔﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻮن ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺻﻔﺎت واﻟﺪﻳﻨﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ.
١٣٧
ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Z. clinopodioides و Z. capitata ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي دارﻧﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ از
ﻧﻈﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ ﮔﻞآذﻳﻦ، ﺷﻜﻞ ﺑﺮگ
ﺳﺎﻗﻪ، راس ﺑﺮگ، ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮگ، ﺷﻜﻞ ﺑﺮگ ﻫﻤﺮاه ﮔﻞآذﻳﻦ، ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮگ ﻫﻤﺮاه ﮔﻞآذﻳﻦ، ﺑﺪون زاﺋﺪه
ﺑﻮدن ﭘﺮﭼﻢ، ﻧﻮع ﻛﺮك ﺳﺎﻗﻪ و ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺮك ﺳﺎﻗﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ.
ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﺟﻨﺲ Ziziphora ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي .Z clinopodioides و Z. capitata ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در اﻳﻦ
ﭘﮋوﻫﺶ، ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻮﻧﻪ Z. capitata ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻈﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻛﻼﻧﺸﻴﻢ در
ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ و ﺗﻌﺪاد روزﻧﻪﻫﺎ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ Z. clinopodioides ﺗﻔﺎوت دارد ﻟﻴﻜﻦ از
ﻧﻈﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ. ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Z. persica ﻫﻢ ﻓﻘﻂ از ﻧﻈﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻦ
ﻓﻴﺒﺮ در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺳﻄﻮح ﭘﺸﺘﻲ و ﺷﻜﻤﻲ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ Z. tenuior ﺗﻔﺎوت دارد وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﻳﺮ
ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ، ﻧﺘﻴﺠﻪ داده-
ﻫﺎي رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
Hye-kyoung Moon و Suk-pyo Hong در ﺳﺎل 2003 رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﺮده 15 ﮔﻮﻧﻪ
ﺟﻨﺲ Lycopus را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﮔﺮده اﻳﻦ ﺟﻨﺲ اﺳﺘﻨﻮﭘﺎﻟﻴﻨﻮس اﺳﺖ
ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ارزش ﺻﻔﺎت ﮔﺮده ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ. Celenk وﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ
در ﺳﺎل 2008 رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﺮده و ﺳﺎﺧﺘﺎر اﮔﺰﻳﻦ10 ﮔﻮﻧﻪ از Mentha را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار
دادﻧﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﺮده در ﺟﻨﺲ Mentha ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ
داراي ارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ارزش ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت
١٣٨
داﻧﻪ ﮔﺮده ﺧﺼﻮﺻﺎ اﻟﮕﻮي ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت اﮔﺰﻳﻦ در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي
Ziziphora در اﻳﺮان اﺛﺒﺎت ﺷﺪ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻟﮕﻮي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه دوﺑﺎر ﻣﺸﺒﻚ ﺑﻮد وﻟﻲ
اﻧﺪازه ﻣﻨﺎﻓﺬ و ﻓﺮاواﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪاي از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد.
در ﻣﻮرد ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﻄﺢ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺑﺬر ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺘﻌﺪدي در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه
اﺳﺖ. در ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻌﻨﺎ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﻔﺖ اﻓﺘﺮاﻗﻲ ﻣﺤﺮز ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ در
ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن Campanulaceae ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ. Buss و ﻫﻤﻜﺎران
2001 درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺻﻔﺎت رﻳﺨﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻞ و ﮔﻞآذﻳﻦ ﺻﻔﺎت
ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺑﺬر و رﻳﺰ ﺳﺎﺧﺘﺎر آن واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻣﻲ -
ﺗﻮان آن ﺻﻔﺎت را در ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻮد.
Akgul et al 2008 ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ رﻳﺰﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي داﻧﻪ ﮔﺮده و ﺑﺬر در ﻣﻮرد ﮔﻮﻧﻪ -
ﻫﺎيMarrubium ﺗﺮﻛﻴﻪ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﻮع ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﻳﻦ ﺟﻨﺲ ﻣﻮﺛﺮ
ﺑﺎﺷﺪ. آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ اﻟﮕﻮي ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت اﮔﺰﻳﻦ و وﺿﻌﻴﺖ ﻇﺎﻫﺮ داﻧﻪﻫﺎ ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺎ
ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺗﻴﭗ ﻣﺸﺨﺺ در اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﭘﻴﺸﺘﺮ از اﻟﮕﻮي ﺗﺰﻳﺌﻨﺎت ﺳﻄﺢ داﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺟﻨﺲﻫﺎ و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد. Akgul et al. 2008 ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺪازه، ﺷﻜﻞ و ﺳﻄﺢ داﻧﻪﻫﺎ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ Marrubium درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ
ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت داﻧﻪﻫﺎ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه وﺿﻌﻴﺖ زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﺗﻮزﻳﻊ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
Kaya و Dirmenci در ﺳﺎل 2008 ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رﻳﺰرﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺪﻗﻪ ﺟﻨﺲ
Nepeta L را در ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﻨﺪﻗﻪ در اﻳﻦ ﺟﻨﺲ از ﻧﻈﺮ ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ
١٣٩
ﻣﻬﻢ اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ، 39 ﺗﺎﻛﺴﻮن از ﺟﻨﺲ Nepeta ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ
اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ SEM و اﺳﺘﺮوﺳﻜﻮﭘﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﻴﺮوﻧﻲ
ﻓﻨﺪﻗﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﻄﺢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اﻳﻦ ﺟﻨﺲ ﻛﻤﭙﻠﻜﺲ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ. در اﻳﻦ
ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻟﮕﻮي ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺪﻗﻪ در ﻛﺎﻛﻮﺗﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﺗﻨﻮع
ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎ ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺖ. در ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺪﻗﻪ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﺴﺒﻲ
ﺑﻴﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ Z. persica و Z. tenuoir دﻳﺪه ﺷﺪ. ﻣﻀﺎف ﺑﺮاﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎﻻت ﺣﺪواﺳﻂ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ
ﺻﻔﺎت ﻧﻴﺰ در ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ.
ي ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺟﻨﺲﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻌﻨﺎ ﻛﻪ در آن اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي داﻧﻪ ﮔﺮده ﺑﻪ اﺛﺒﺎت
رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺟﻨﺲ Stachys ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. Salmaki و ﻫﻤﻜﺎران در ﺳﺎل 2007 ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي
اﻳﻦ ﺟﻨﺲ در اﻳﺮان ﺑﻪ ﺻﻔﺎت اﻓﺘﺮاﻗﻲ ﻣﺘﻌﺪدي در اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮ اﺳﺎس داﻧﻪﻫﺎي ﮔﺮده دﺳﺖ
ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ. اﻳﻦ ﺻﻔﺎت از ﺛﺒﺎت ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮدار ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﺎﻛﻮﺗﻲ در اﻳﺮان در
ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻮمﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﻲروﻳﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﻳﺪ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت در
زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﺮ روي ﺻﻔﺎﺗﻲ ﭼﻮن وﺿﻌﻴﺖ داﻧﻪﻫﺎي ﮔﺮده ﺗﺎﺛﻴﺮي ﻧﺪارﻧﺪ.
ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮدهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Z. tenuior و Z.persica ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﺎ ﻫﻢ
ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ وﻟﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Z. clinopodioides و Z. capitata ﻛﺎﻣﻼ از ﻧﻈﺮ ﮔﺮدهﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ
ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ وﻟﻲ ﻣﻲﺗﻮان 4 ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ را ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﺮدهﺷﻨﺎﺳﻲ از ﻫﻢ ﺟﺪا
ﻛﺮد ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﮔﺮدهﺷﻨﺎﺳﻲ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ دادهﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺪﻗﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
١۴٠
Reales و ﻫﻤﻜﺎران در ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻲ ﻋﺪدي ﺑﺨﺶ Salvia از ﺟﻨﺲ Salvia ﺑﻪ
اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺮكﻫﺎي ﻛﺎﺳﻪ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ اﺷﺎره داﺷﺘﻨﺪ. در ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ
ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﺮكﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ ﻛﺎﺳﻪ ﻣﻲﺗﻮان 4 ﮔﻮﻧﻪ Ziziphora در اﻳﺮان را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ
ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﻤﻮد. Reales و ﻫﻤﻜﺎران ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻧﺪ آن را
در اوﻟﻴﻦ ﺑﻨﺪ ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ وارد ﻧﻤﻮدﻧﺪ. ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮﻛﭙﻮش ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﺎﻛﻮﺗﻲ در اﻳﺮان
ﻫﻢ دﻗﻴﻘﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻣﻴﻜﺮوﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي (ﮔﺮده و ﻓﻨﺪﻗﻪ) را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رﻳﺰرﻳﺨﺘﻲ ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺪﻗﻪ در ﻣﻮرد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ Nepeta در اﻳﺮان اﺧﻴﺮا
ﺗﻮﺳﻂ Jamzad et al 2003 ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت
رﻳﺰرﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺪﻗﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﺎﻛﻮﺗﻲ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در اﻳﺮان ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ واﻗﻊ
ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﮔﻴﺎﻫﺎن، ﻣﻴﺰان
ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻓﺘﺮاﻗﻲ آن در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد.
ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺪﻗﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Z. clinopodioides و Z. capitata
ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﺎرزي ﺑﺎ ﻫﻢ دارﻧﺪ و ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ را ﺑﺮ اﺳﺎس وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺪﻗﻪ
ﻛﺎﻣﻼ از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﻤﻮد وﻟﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Z. tenuior و Z.persica ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﺎ ﻫﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ
دارﻧﺪ وﻟﻲ ﻛﻼ ﻣﻲﺗﻮان 4 ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ را ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﻓﻨﺪﻗﻪ ﻛﺎﻣﻼ از ﻫﻢ
ﺟﺪا ﻧﻤﻮد.
١۴١
4 -8 - ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ و اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎ ي ﭘﮋوﻫﺸﻲ آﻳﻨﺪه:
1- ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺨﺸـﻬﺎي زاﻳﺸـﻲ ﺑـﺮاي ﺑﺪﺳـﺖ آوردن ﺻـﻔﺎت اﻓﺘﺮاﻗـﻲ از
ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي Ziziphora در اﻳﺮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد.
2- ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺗﻨﻮع رﻳﺨﺘﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي Ziziphora و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎك ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫـﺎي
ﺧﺎك ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ (EC) و ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد.
3- از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮرﺳﻲ آﻳﺰوزﻳﻢ در ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي درون ﺟﻤﻌﻴﺘـﻲ و درون
ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ زﻳﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ – رﻳﺨﺘـﻲ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ
اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روﺷﻲ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي آﺗﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد.
4- ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺻﻔﺎت ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ دﻳـﺪﮔﺎه ﻛﻼدﻳﺴـﺘﻴﻚ ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ
رواﺑﻂ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ در ﺟﻨﺲ Ziziphora ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد.
5- در ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رااز ﻧﻈﺮ ﺳﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻛـﺎرﻳﻮﺗﻴﭙﻲ
ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﻗﺮاﺑﺖ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي آن ﻫﺎ را ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده در ﻃـﺮح ﻫـﺎي
اﺻﻼﺣﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد.
6- ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ رﻳﺨـﺖ ﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺣﺪو اﺳـﻂ دو ﮔﻮﻧـﻪ Z. persica و .Z tenuoir ﻟﺰوم ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻴﺘﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻴﻌﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ اﻣﻜـﺎن دورﮔـﻪ
ﮔﻴﺮي ﺑﻴﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻮقاﻟﺬﻛﺮ در اﻳﺮان اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد.
١۴٢
١۴٣
- ﺣﺴﻨﻲ، ج. 1387. ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺑﺮرﺳﻲ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ دو ﺟﻨﺲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻌﻄﺮ Ziziphora و Thymus در اﺳﺘﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ اﻳﺮان. ﺟﻠﺪ 20، ﺷﻤﺎره 1، 1-17.
- زرﮔﺮي، ﻋﻠﻲ. 1372. ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ، ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم، ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ، اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.
- ﺳﻌﻴﺪي، ح (ﻣﺘﺮﺟﻢ). 1382. ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﮔﻴﺎﻫﻲ. ﺟﻬﺎد داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ واﺣﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﺻﻔﻬﺎن، ﻣﺮﻛﺰ اﻧﺘﺸﺎرات، ﭼﺎپ اول
- ﻗﻬﺮﻣﺎن، ا. 1373. ﻛﺮوﻣﻮﻓﻴﺖﻫﺎي اﻳﺮان (ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﮔﻴﺎﻫﻲ)، ﺟﻠﺪ 3،ﭼﺎپ اول، ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ.
-Akgul, G., O. Ketenoglu, N. M. Pinar & L. Kurt. 2008. Pollen and seed morphology of genus Marrubium (Lamiaceae) in Turkey. Ann. Bot. Fennici. 45: 1-10. - Astanova, S. B. 1984. Missouri Botanical Garden. http://mobot.mobot.org/cgi- bin/search_vast -Baran, P., and C. Ozdemir. 2006. The morphological and anatomical characters of Salvia napifolia Jacq. In Turkey. Bangladesh J. Botany. 35(1): 77- 88. - Barbara, and L. Collins. Labiatae Lamiaceae. Royal Botanical Garden KEW. http://www.geo.arizona.edu/palynology/pid00042.html
-Behravan, J., M. Ramezani, M.K. Hassanzadeh, M. Eskandari, J. Kasaian, and Z. Sabeti. 2007. Composition, antimycotic and antibacterial activity of Ziziphora clinopodioides Lam. essential oil from Iran. Journal of Essential Oil- Bearing Plants. 10(4): 339-345.
-Budantsev, A.L. and T.A. Lobova. 1997. Fruit morphology, anatomy and taxonomy of tribe Nepeteae (Labiatae). Edinburgh Journal of Botany. 54 (2):183-216.
-Buss, C. C., T. G. Lammers and R. R. Wise. 2001. Seed coat morphology and its systematic implications in Cyanea and other genera of Lobelioideae (Campanulaceae). American Journal of Botany. 88:1301-1308.
-Celenk, C., G. Tarimcilar, A. Bicakci, G. Kaynak, and H. Malyer. 2008. A palynological study of the genus Mentha L. (Lamiaceae). Botanical Journal of the Linnean Society. 157, 141–154.
١۴۴
-Ceciliam, A., A. Mariel Sanso and C. C. Xifreda. 2003. Chromosomal studies in species of Salvia (Lamiaceae) from Argentina. Botanical Journal of the Linnean Society. 141, 483–490. -Chograni, H., C. Messaoud, and M. Boussaid. 2008. Genetic diversity and population structure in Tunisian Lavandula stoechas L. and Lavandula multifida L. (Lamiaceae). Biochemical Systematics and Ecology. 36, 349-359.
-Dinc, M., and M. Ozturk. 2008. Comparative Morphological, Anatomical, and Palynological Studies on the Genus Stachys L. sect. Ambleia Bentham (Lamiaceae) Species in Turkey. Turk J Bot. 32, 113-121
-El-gazzar, A. and L. Watson. 1970. A taxonomic study of Labiatae and related genera. New Phytol. 69: 451-486.
-El-gazzar, A. and L. Watson. 1970. Some economic implication of the taxonomy of Labiatae essential oils and rusts. New Phytol. 69: 487-492.
-El-gazzar, A., and L. Watson. 1968. Labiatae:taxonomy and susceptibility to Puccinia menthae pers. New Phytol. 67, 739-743.
-Erdtman, G. (1945). Pollen morphology and plant taxonomy. IV'. Labiatae, Verbenaceae and Avicenniaceae. Svensk. bot. tidskr., 39, 279.
-Fracaro, F., J. Zacaria, and S. Echeverrigaray. 2005. RAPD based genetic relationships between populations of three chemotypes of Cunila galioides Benth. Biochemical Systematics and Ecology. doi:10.1016/j.bse.2004.10.017
-Grayer, R.J., M.W. Chase, M.S.J. Simmonds. 1999. A comparison between chemical and molecular characters for the determination of phylogenetic relationships among plant families: An appreciation of Hegnauer's Chemotaxonomie der Pflanzen. Biochemical Systematics and Ecology. 27, 369- 393. -Gonuz, A., and B. Ozorgucu. 1999. An investigation on the morphology, anatomy and ecology of Origanum onites L. Tr. J. of Botany. 23(1999): 19-32. -Halbritter, H., M. Weber, R. Zetter, A. Frosch-Radivo, R. Bruchner, and M. Hesse. 2005. Illustrated Handbook on pollen terminology. Dept of palynology and stuuctural botany PalDat. -Husain, S. Z., P. D. Marin, C. Silic, M. QAISER, & B. Petcovic. 1990. A micromorphological study of some representative genera in the tribe Saturejeae (Lamiaceae). Botanical Journal of the Linnean Society. Volume 103 Issue 1, p 59 - 80 -Hadad Khodaparast, M.H., M. Mehraban Sangatash, M. B. Karazhyan, R.Habibi Najafi, and S. Beiraghi Toosi. 2007. Effect of Essential Oil and Extract of
١۴۵
Ziziphora clinopodioides on Yoghurt Starter Culture Activity. World Applied Sciences Journal. 2 (3): 194-197
-Hye-Kyoung, M., and H. Suk-Pyo. 2003. Pollen morphology of the genus Lycopus (Lamiaceae). Ann. bot. fennici. 40:193-198. -Hye-Kyoung, M., S. Vinckier, E. Smets, S. Huysmans. 2007. Comparative pollen morphology and ultrastructure of Mentheae subtribe Nepetinae (Lamiaceae). Palaeobotany and Palynology. DOI: doi: 10.1016/j.revpalbo.2007.12.001 PII: S0034-6667(07)00146-7
-Jamzad, Z., R.J. Grayer, G.C. Kite, M.S.J. Simmonds, M. Ingrouille, and A. Jalili. 2003. Leaf surface flavonoids in Iranian species of Nepeta (Lamiaceae) and some related genera. Biochemical Systematics and Ecology. 31 (2003) 587–600. -Jamzad, Z., M. Ingrouille & M. S. J. Simmonds. 2003. Three new species of Nepeta L. (Lamiaceae) from Iran. Taxon 52: 93-98.
-Jamzad, Z., M. M. Harley, M. Ingrouille, M. S. J. Simmonds & A. Jalili. 2000. Pollen exine and nutlet surface morphology of the annual species of Nepeta L. (Lamiaceae) in Iran. - In: Harley, M. M., G. M. Morton & S. Blackmore (eds.). Pollen and Spores: Morphology and Biology, pp. 385-397. Kew: Royal Botanic Garden
-Kandemir, N. 2003. The morphological, anatomical and karyological properties of endemic Salvia hypargeia Fich & Mey (Lamiaceae) in Turkey.Pak. J. Bot. 35(2): 219-236. -Kaya, A. and T. Dirmenci. 2008. Nutlet Surfac Micromorphology of the Genus NepetaL. (Lamiac a ) in Turkey. Turk J Bot. 32 (2008) 103-112
-Khatoon, S. & S. I. Ali. 1993. Missouri Botanical Garden. http://mobot.mobot.org/cgi-bin/search_vast. -Kivanç, M., A. Akgül. 2006. Antibacterial activities of essential oils from Turkish spices and citrus. Flavour and Fragrance Journal.Volume 1, Issue 4-5 , Pages 175 – 179. -Konyalioglu, S., B. Ozturk and G. Elgn Meral. 2006. Comparison of Chemical Compositions and Antioxidant Activities of the Essential Oils of Two Ziziphora Taxa from Anatolia. Pharmaceutical Biology. Volume 44, Issue2, pages 121 – 126. -Koul, K. K., N. Ranjna & S.N. Raina. 2000. Seed coat microsculpturing in Brassica and allied genera subtribes Brassicinae, Raphaninae, Moricandiinae. Ann. Bot. 86: 385-397.
-Leitner, J. 1942. Ein Beitrag zur Kenntnis der Pollenkorner der Labiatae. Ost. Bot. Z., 91, 29
١۴۶
-Markova, M. & V. Goranova. 1994. Missouri Botanical Garden. http://mobot.mobot.org/cgi-bin/search_vast.
-Moh Rejdali, F.L.S. 1990. Seed morphology and taxonomy of the North African species of Sideritis L. (Lamiaceae). Botanical Journal of the Linnean Saciep. 103: 317-324.
-Moh Rejdali, F.L.S. 1991. Leaf micromorphology and taxonomy of North African species of Sideritis L. (Lamiaceae). Botanical Journal of the Linnean Socieb. 107: 67-77.
- Moh Rejdali, F.L.S. 1992. A numerical analysis of Sideritis L. (Lamiaceae) from North Africa. Botanical Journal of the Linnean Socieg. 108: 389-398. -Naghibi, F., M. Mosaddegh, S. Mohammadi Motamed, and A. Ghorbani. 2005. Labiatae Family in folk Medicine in Iran: from Ethnobotany to Pharmacology. Iranian Journal of Pharmaceutical Research. 2: 63-79.
-Nejad Habibvash, f., M.L. Rajamand, S. Hosseini Sarghein, R. Heidari, and M,Heidari Ricani. 2007. Anatomical observation on Nutlets of some Salvia species (Lamiaceae) from West Azarbaijan in Iran. Pakistan Journal of Biological Sciences. 10(19):3385-3389. -Ozdemir, C. and G. Senel.1999. The Morphological, Anatomical and Karyological Properties of Salvia sclarea L. Tr. J. of Botany. 23 (1999) 7-18
-Ozturk, S., and S. Ercisli. 2006. The chemical composition of essential oil and in vitro antibacterial activities of essential oil and methanol extract of Ziziphora persica Bunge. Journal of Ethnopharmacology. Volume 106, Issue 3, Pages 372-376.
-Pedersen, J. A. 2000. Distribution and taxonomic implications of some phenolics in the family Lamiaceae determined by ESR spectroscopy. Biochemical Systematics and Ecology. 28 (2000) 229-253.
-Reales, A., D. Rivera, J.A. Palazon, and C. Obon. 2004. Numerical taxonomy study of Salvia sect. Salvia (Labiatae). Botanical Journal of the Linnean Society. 145, 353–371.
-Rechinger, K.H. 1982. Labiatae. In: Edit., K.H. Rechinger, Austria, Flora Iranica, Vol. 150, 25-44, Akademische Druck-u. Verlagsanstalt, Graz.
-Edmonson, J. R. 1982. Labiatae. Flora of Turkey. Vol. 150, 396-399, University Press, Edinburgh.
-Radford, A.E. 1986. Fundamentals of plant systematic. Hurper & Row Publication, New York.
١۴٧
-Ryding,O. 1994. Lamiales newsletter. Royal Botanic Garden KEW. Issue number 3. -Ryding, O. 2006. Revision of the Clinopodium abyssinicum group (Labiatae). Botanical Journal of the Linnean Society. 150: 391–408.
-Salmaki, Y., Z. Jamzad, S. Zarre, and C. Brauchler. 2008. Pollen morphology of Stachys (Lamiaceae) in Iran and its systematic implication. Flora. doi:10.1016/j.flora.2007.10.005
-Schulz, H., G. Ozkan, M. Baranska, H. Kruger, M. Ozcan. 2005. Characterisation of essential oil plants from Turkey by IR and Raman spectroscopy. Vibrational Spectroscopy. 39 (2005) 249–256. -Sezik, E., and G. Tumen.1990. Constituents of the essential oil Ziziphora taurica subsp. celonioides (Boiss) P.H. Davis growing in Turkey. Journal of Islamic Academy of Sciences. 3:2, 113-117.
- Sopova, M., Z. Sekovski & M. Jovanovski. 1983. Missouri Botanical Garden. http://mobot.mobot.org/cgi-bin/search_vast. -Souri, E., G. Amin, A. Dehmobed-Sharifabad, A. Nazifi, and H. Farsam. 2004. Antioxidative activity of sixty plants from Iran. Iranian journal of pharmaceutical research. 3:55-59.
-Stace, C.A. 1989. Plant Taxonomy and Biosystematics. Edward Arnold , London. -Stace, C. A. 2000. Cytology and cytogenetic as a fundamental taxonomic resource for the 20 th and 21 th centuries. Taxon. 49: 451-475. -Steane, D.A., R.W. Scotland, D.J. Mabberley, and R.G. Olmstead.1999. Molecular systematics of Clerodendrum (Lamiaceae): ITS sequences and total evidence. American Journal of Botany. 86:98-107.
-Stebbins, G. L. 1971. Chromosomal evolution in higher plants. Edward publisher, Ltd. London. -Tutin, T. G. 1980. Flora Europeae. Cambridge University Press. Cambridge, England. -Vokou, D., S. Kokkini, and J. M. Bessiere. 1993. Geographic Variation of Greek Oregano (Origanum vulgare ssp. hirtum) Essential Oils. Biochemical Systematics and Ecology. Vol 21, No. 2, pp. 287-295.
-Wagstaff, S.J., and R.G. Olmstead. 1997. Phylogeny of Labiatae and Verbenaceae Inferred from rbcL Sequences. American Society of Plant Taxonomists. http://delta-intkey.com
١۴٨
-Wagstaff, S. J., R.G. Olmstead and P. D. Cantino. 1995. Parsimony analysis of cpDNA restriction site variation in subfamily Nepetoideae (Labiatae). American journal of botany. 82 (7): 886- 892.
-Walker, J., K. J. Sytsma, J. Treutlein, and M. Wink. 2004. Salvia (Lamiaceae) is not monophyletic: implication for the systematic, radiation and ecological specialization of Salvia and tribe Mentheae. American Journal of Botany. 91(7): 1115–1125.
-Walker, J.B., K.J. Sytsma. 2006. Staminal evolution in genus Salvia:Molecular phylogenetic evidence for multiple origin of the staminal lever. Annals of botany. Doi:10.1093/aob/mcl 176
-Watson, L., and M. J. Dallwitz. 2008. The families of flowering plants. http://delta-intkey.com www.backyardgardener.com/gardendictionary/Ziziphora.html
-Yüzbaşıoğlu, E., and M. Yaşar Dadandı.2008. Phylogenetic relationships among species of the subsection Dendrophlomis Bentham. Electronic Journal of Biotechnology. DOI: 10.2225/vol11-issue4-fulltext-7
١۴٩
Filename: 21 esfand.docx.doc Directory: C:\Users\Roghayeh\Desktop Template: C:\Users\Roghayeh\AppData\Roaming\Microsoft\Templates\Norma l.dotm Title: Subject: Author: Roghayeh Keywords: Comments: ٠٣/ ١١/ ٢٠٠٩ ١٢:٠۵:٠٠ ب.ظ :Creation Date Change Number: 12 ٠۴/ ١٠/ ٢٠٠٩ ١٠:۵١:٠٠ ق.ظ :Last Saved On Last Saved By: Roghayeh Total Editing Time: 251 Minutes ٠۴/ ١٠/ ٢٠٠٩ ١١:۴۵:٠٠ ق.ظ :Last Printed On As of Last Complete Printing Number of Pages: 149 Number of Words: 20,257 (approx.) Number of Characters: 115,465 (approx.)