Tytuł: BERNET CATCH Raport Regionalny: RZEKA PASŁĘKA, Plan Gospodarki Wodnej Wstępne założenia planu zgodne z Ramową Dyrektywą Wodną

Autorzy: Halina Burakowska Joanna Jamka-Szymańska Aleksandra Jankowska Henryk Jatczak Marzena Sobczak Janusz Topiłko Anetta Wiszowata (Karczewska)

Zdjęcie na okładce: Pasłęka (Bogdan Wiszowaty)

Wydawca: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku

Wydruk: Grudzień 2005

Nakład: 100 szt.

Źródło finansowania: Projekt sfinansowano ze środków Programu TACIS Cross-Border-Cooperation Small Project Facilities

Współpraca: Baltic Eutrophication Regional Network http://www.bernet.org SPIS TREŚCI

Spis treści

Wstęp...... 3

1. Ogólna charakterystyka dorzecza Zalewu Wiślanego...... 5 1.1. Charakterystyka geograficzna...... 5 1.2. Topografia...... 6 1.3. Wody powierzchniowe i przybrzeżne...... 7 1.4. Klimat...... 7

2. Charakterystyka dorzecza Pasłęki...... 9 2.1. Informacje geograficzne...... 9 2.2. Zaludnienie i infrastruktura...... 9 2.3. Wykorzystanie terenu...... 9 2.4. Warunki hydrologiczne w dorzeczu Pasłęki...... 11 2.4.1. Opady...... 11 2.4.2. Sieć hydrograficzna...... 11

3. Wody powierzchniowe...... 13 3.1. Charakterystyka typów wód powierzchniowych...... 13 3.1.1. Rzeki...... 13 3.1.2. Jeziora...... 15 3.1.3. Wody przejściowe...... 16 3.1.4. Wody przybrzeżne...... 16 3.1.5. Wody sztuczne i silnie zmodyfikowane...... 16 3.2. Ustalenie warunków referencyjnych...... 18

4. Identyfikacja presji...... 21 4.1. Zanieczyszczenia punktowe...... 21 4.2. Zanieczyszczenia obszarowe...... 25 4.3. Znaczące pobory wód powierzchniowych...... 26 4.4. Znaczące regulacje przepływu wód...... 26 4.5. Zmiany morfologiczne...... 27 4.6. Oddziaływanie antropogeniczne...... 27

5. Ocena oddziaływania...... 29 5.1. Ocena stanu ekologicznego wód powierzchniowych...... 29 5.2. Ekologiczny stan jezior...... 31 5.3. Wymagania Dyrektywy 75/440/EC - woda pitna...... 32 5.4. Wymagania Dyrektywy 76/160/EEC – wody rekreacyjne...... 32 5.5. Wymagania Dyrektywy 78/659/EEC – bytowanie ryb...... 32

6. Ocena ryzyka...... 33 6.1. Ocena ryzyka dla rzek...... 33 6.2. Ocena ryzyka dla jezior...... 34 6.3. Ocena ryzyka dla wód przejściowych...... 35 6.4. Ocena ryzyka dla wód przybrzeżnych...... 36 6.5. Ocena ryzyka – wnioski...... 36

7. Analiza ekonomiczna...... 36 SPIS TREŚCI

8. Rejestr obszarów chronionych...... 37 8.1. Wody rekreacyjne i kąpieliska...... 37 8.2. Obszary wrażliwe według Dyrektywy 91/271/EEC...... 37 8.3. Ochrona siedlisk i gatunków...... 38

9. Program działań...... 41 9.1. Działania w zakresie punktowych źródeł zanieczyszczenia...... 41 9.2. Działania w zakresie obszarowych źródeł zanieczyszczenia...... 42 9.3. Inne działania...... 43 9.3.1. Rezerwat ostoja bobrów...... 43 9.3.2. Restytucja ryb wędrownych...... 44

10. Monitoring...... 45 10.1. Informacje ogólne...... 45 10.2. Klasyfikacja jakości wód...... 45 10.3. Wymagania monitoringu...... 47 10.3.1. Rodzaje monitoringu...... 47 10.3.2. Wybór punktów monitoringu...... 47 10.3.3. Wybór elementów jakości...... 48 10.3.4. Częstotliwość monitoringu...... 49 10.3.5. Wymagania monitoringu w obszarach chronionych...... 50 10.4. Wykorzystanie i dostępność wyników monitoringu...... 50 10.5. Wnioski dotyczące monitoringu...... 51 10.6. Rekomendacje dotyczące monitoringu...... 51

11. Udział społeczeństwa w gospodarce wodnej...... 53 11.1. Wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej...... 53 11.2. Podstawy prawne dla udziału społecznego...... 54 11.3. Główne zagadnienia udziału społecznego...... 55 11.4. Utworzenie Forum Wodnego Zalewu Wiślanego...... 55 11.5. Zalecenia w zakresie udziału społecznego...... 58 11.6. Wnioski w zakresie udziału społecznego...... 58

Literatura:...... 59

Spis rysunków...... 60

Spis tabel...... 61 WSTĘP

Rozwiązywanie problemów eutrofizacji leży we wspólnym interesie całego Regionu Morza Bałtyckiego oraz wymaga zaangażowania wszyst- Wstęp kich poziomów społeczeństwa. Przy czym władze poziomu lokalnego są najczęściej pierwszym szczeblem odpowiedzialnym za obecny kształt Niniejszy dokument został opracowany zjawiska eutrofizacji ze względu na prowadzoną w wyniku realizacji wspólnego, rosyjsko-polskiego gospodarkę przestrzenną, ściekową, czy prowa- projektu w ramach Programu Tacis Cross-Border- dzony monitoring środowiska. Cooperation Small Project Facility zatytułowanego W związku z powyższym pojawiła się potrzeba ,,Zintegrowane Zarządzanie Dorzeczem Zalewu ustanowienienia nowej płaszczyzny w postaci Wiślanego”. Wodnego Forum Zalewu Wiślanego, służącej przyszłej współpracy, koordynacji oraz wymianie Potrzeba rozpoczęcia tego rodzaju działań informacji. Forum rozpoczęło działalność w kraju pojawiła się w wyniku ostatnich zmian geo- wiosną 2005 r., a na poziomie międzynarodowym politycznych oraz koniecznych uaktualnień 29 listopada 2005 r. w Kaliningradzie. prawodawstwa w Państwach Członkowskich Unii Wodne Forum Zalewu Wiślanego będzie Europejskiej. W szczególności potrzeba ta dotyczy zdecydowanie wspierało przedsięwzięcia Regional- harmonizacji Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) nej Bałtyckiej Sieci Eutrofizacji (Baltic Eutrophi- z krajowym prawem, jako że Dyrektywa ta cation Regional Network) - BERNET, utworzonej wymaga daleko idącej międzynarodowej koordy- w 1999 r. dążącej do redukcji rozmiaru eutrofi- nacji działań w zakresie zarządzania i planowania zacji Morza Bałtyckiego oraz wspierającej cel wszystkimi, dostępnymi zasobami wód. Konwencji Helsińskiej: ,,przywrócenia ekologicz- nej równowagi Morza Bałtyckiego”. Z tego względu podjęto decyzję o nawiązaniu Obecnie wspólnym celem Wodnego Forum nowej współpracy przygranicznej pomiędzy Polską Zalewu Wiślanego i sieci BERNET jest przepro- i Federacją Rosyjską, której zamierzeniem było wadzenie analizy regionalnych problemów wniesienie wkładu w proces odnowy środo-wiska eutrofizacji w Basenie Morza Bałtyckiego, okreś- wodnego w Regionie Morza Bałtyckiego poprzez lenie i poprawienie stosowanych strategii zarzą- realizację następujących działań: dzania, wpływanie na świadomość polityczną oraz wskazywanie międzynarodowych zobowiązań • Sprawniejsze zarządzanie dorzeczem Zalewu Wiślanego po obu stronach granicy, prowadzące do osiągnięcia w celu poszukiwania właściwych rozwiązań. lepszej jakości wód, które bezpośrednio wpływają na środowisko Morza Bałtyckiego. Więcej na ten temat można znaleźć na stronie: • Zintensyfikowanie współpracy przygranicznej między www.bernet.org Rosją i Polską, obejmującą zarządzanie dorzeczem Zalewu Wiślanego w ramach Wodnego Forum Zalewu Wiślanego. • Opracowanie regionalnych planów dla międzynarodo- wego dorzecza Zalewu Wiślanego w zakresie podjęcia koniecznych działań służących wdrożeniu RDW. W tym - skalsyfikowanie i ocenę wód według RDW. • Rozpoczęcie prac zmierzających do opracowania Zintegrowanego Planu Zarządzania Dorzeczem Zalewu Wiślanego zgodnie z RDW. • Wzmocnie Pan-Bałtyckiego wymiaru poprzez realizację współpracy z projektem BERNET CATCH, będącego naturalą kontynuacją projektu BERNET realizowanego w latach 1999-2001.

Wciąż niezwykle silna jest potrzeba współpracy w wymiarze Pan-Bałtyckim, gdyż mimo upływających dekad i opracowywanych planów działań poświęconych ograniczeniu eutro- fizacji – tj. konsekwencji nadmiernych ładunków substancji biogennych – problemy z nią związane nadal są żywe. W związku z tym istnieje uzasadniona obawa, że przyszły rozwój regionu może zagrozić równowadze ekologicznej, jeśli zarządzanie regionem nie będzie właściwie prowadzone.

3 WSTĘP

4 1. Ogólna charakterystyka dorzecza Zalewu Wiślanego

1.1. Charakterystyka geograficzna Zlewnia ta składa się z kilku głównych rzek i paru mniejszych zlewni bezpośrednich. Do Zalewu Wiślanego uchodzą następujące większe Zalew Wiślany jest zlokalizowany w połud- rzeki: Bauda, Elbląg, Nogat i Pasłęka. niowo-wschodniej części Morza Bałtyckiego, na Rzeką o największym znaczeniu omawianego wschód od Zatoki Gdańskiej, od której jest od- fragmentu dorzecza Zalewu Wiślanego jest położona w jego wschodniej części Pasłęka.

Ryc. 1.1.1 Polska część dorzecza Zalewu Wiślanego

dzielony mierzeją. Wymiana wód między zalewem Całkowita powierzchnia regionu 6547,0 i morzem odbywa się poprzez 400 metrową [km2] cieśninę Piławską znajdującą się w rosyjskiej Główne zlewnie w regionie Tabela 1.1.1 części zalewu. Zbiornik ten ma 90,7 km długości. Główne rzeki w do- Szerokość średnia wynosi 9,2 km, a maksymalna rzeczu Zalewu Wiś- 13 km. Polska część zalewu ma powierzchnie 1: Pasłęka 2294,5 lanego 328 km2 przy całkowitej 838 km2. Natomiast 2: Elbląg 1499,9 powierzchnia zlewni wynosi 23 871 km2 (bez powierzchni zbiornika). Wspominany region elbląski o powierzchni 3: Nogat 1330,0 6547 km2 (stanowi 2,1 % powierzchni Polski) wchodzi w skład polskiej części zlewni Zalewu Wiślanego.

5 1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DORZECZA ZALEWU WIŚLANEGO

1.2. Topografia wschodnią - wysoczyzny z występującymi licznie jeziorami ukształtowanymi w czasie ostatniego zlodowacenia - dorzecze Cały omawiany obszar dotyczący polskiej Pasłęki (głównie powyżej 100 m n.p.m. zlewni Zalewu Wiślanego można rozdzielić na trzy i najwyższym wyniesieniem w pobliżu części ze względu na ukształtowanie terenu: Elbląga - 197 m n.p.m.);

Kanał Elbląski fot. Piotr Kowalski

Pochylnia Buczyniec (z lewej)

Oleśnica (z prawej)

północno-zachodnią - nizina ukształtowana południowo-zachodnią - również wysoczyzny przez deltę Wisły obejmująca zlewnie rzeki z występującymi jeziorami (położone od Elbląg i Nogat (z depresją wynoszącą 50 do 120 m n.p.m.). -1,80 m poniżej poziomu morza);

Jezioro Drużno fot. Piotr Kowalski (z lewej)

Jezioro międzymore- nowe fot. Janusz Topiłko (z prawej)

Osią podziału na część wschodnią i zachodnią jest rzeka Elbląg wraz z jeziorem Drużno i Kanałem Elbląskim.

6 1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DORZECZA ZALEWU WIŚLANEGO

przykładem jeziora przybrzeżnego o zasolonoych wodach o powierzchni 838 km2 i średniej 1.3. Wody powierzchniowe i przy- głębokości 2,7 m. Zasolenie Zalewu jest brzeżne uzależnione od dopływu wód z Morza Bałtyckiego poprzez Cieśninę Piławską. Z tego względu najwyższe stężenia zasolenia w polskiej części System powierzchniowych wód - w omawianej Zalewu Wiślanego w strefie granicznej wynosiły części Zalewu Wiślanego - składa się z pięciu 3,9-5,0 ‰. Natomiast najniższe wahały się głównych dorzeczy rzek: Baudy, Elbląga, Nogatu, w granicach 1,0-3,4 ‰ i występowały w ujściu Pasłęki i Tugi. W obszarze tym występuje 170 rzeki Elbląg. Przykładowo w 1998 r. zasolenie jezior o powierzchni przekraczającej 0,01 km2. zmieniało się w granicach 0,4 do 4,2 ‰, a war- Większość jezior usytuowana jest w zlewni tość średnia wynosiła 2,53 ‰. Pasłęki i południowej części Nogatu.

Zlewnia Jeziora [km2] Największe jeziora Tabela 1.3.1 Największe jeziora 0.01 ÷ 0.1 0.1 ÷ 1.0 1.0 ÷ 10 w dorzeczu Zalewu Elbląg 7 8 0 Drużno 11,4 km2 Wiślanego Nogat 30 19 6 Dzierzgoń 8,1 km2 Pasłęka 68 22 8 Narie 12,7 km2 Wulpińskie 7,3 km2

Największe jeziora tego regionu znajdują się W odniesieniu do wód przybrzeżnych należy w dorzeczu Pasłęki, tj. jezioro Narie o powierzchni stwierdzić, że w polskiej części Zalewu Wiślanego 12,7 km2 oraz Wulpińskie o powierzchni 7,3 km2. nie ma bezpośredniego kontaktu z wodami przybrzeżnymi, stąd również nie można Ponadto jezioro Drużno o powierzchni 11,4 km2 zaobserwować bezpośredniego wpływu na jakość usytuowane w dorzeczu Elbląga, oraz jezioro 2 tych wód. Jednakże można zidentyfikować jeden Dzierzgoń o powierzchni 8,1 km w dorzeczu typ wód przybrzeżnych Zatoki Gdańskiej Nogatu. znajdujących się przy Mierzeji Wiślanej Jednakże największym jeziorem w tym regionie oddzielającej Zalew od morza. jest sam Zalew Wiślany, który jest typowym

1.4. Klimat

Klimat w dorzeczu Zalewu Wiślanego jest kształtowany przez silny wpływ warunków morskich ze strony Morza Bałtyckiego oraz okresowego oddziaływania warunków konty- nentalnych pochodzących ze wschodu. Średnia roczna temperatura powietrza w regionie wynosi 8,4oC w części północnej oraz 7,5oC w części południowej. Średnie roczne opady wynoszą około 600 mm, przy czym w okresie zimowym ich średnia wartość wynosi około 200 mm.

7 1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DORZECZA ZALEWU WIŚLANEGO

8 2. Charakterystyka dorzecza Pasłęki

Całe dorzecze zostało ukształtowane przez czwartorzędowe formacje geologiczne. Są to 2.1. Informacje geograficzne pleistoceńskie i fluwioglacjalne osady (piaski, gliny i iły) oraz holoceńskie (aluwia, torfy, deluwia oraz osady jeziorne). Około 85-90% dorzecza Całkowita długość Pasłęki wynosi 169 km pokrywają osady pleistoceńskie. a powierzchnia dorzecza obejmuje obszar Ryc. 2.2.1 2 2 294,5 km . Źródła rzeki znajdują się w jeziorze Infrastruktura w do- Pasłęk położonym w zachodniej części Mazur na rzeczu Pasłęki wysokości 157 m. Rzeka posiada dwa główne prawostronne dopływy: Wałszę oraz Drwęcę Warmińską. Pasłęka uchodzi do Zalewu Wiślanego w połowie jego południowo-wschodniej linii brzegowej.

2.2. Zaludnienie i infrastruktura

Zaludnienie w dorzeczu Pasłęki szacuje się na prawie 78 000 mieszkańców. Największym miastem w dorzeczu jest Braniewo, gdzie zamieszkuje około 18 900 osób. Drugim co do wielkości miastem jest Orneta z prawie 9 700 mieszkańcami a następnie Olsztynek, w którym zaludnienie wynosi około 7 800 osób. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 34 na km2, a wyłą- czając z rozważań największe skupiska ludności wskaźnik ten na terenach wiejskich wynosi zaledwie 10/km2. W zakresie infrastruktury w obszarze tym znajduje się dość gęsta sieć dróg lokalnych oraz jedna droga międzynarodowa prowadząca do Kaliningradu. Podobnie jest w przypadku sieci kolejowej - lokalne połączenia i jedna linia łącząca z Kaliningradem. W dorzeczu Pasłęki brak jest dróg wodnych spełniających wymogi transportu wodnego. W zakresie przemysłu nie odnotowuje się w regionie działalności ani przemysłu ciężkiego ani papierniczego. Jedyne formy aktywności przemysłowej obejmują produkcję żywności oraz rolnictwo. Różnorodność form lodowcowych jest repre- zentowana przez zdeponowany materiał. Lekkie gliny znajdują się w znacznej części dorzecza. 2.3. Wykorzystanie terenu W większości występują gleby utworzone z lekkich glin piaszczystych i piasków gliniastych. Bardzo lekkie gleby dominują w górnej części Większość dorzecza jest pokryta terenami dorzecza Pasłęki i jednocześnie stanowią około rolniczymi i lasami. Około 55% powierzchni 30% jej całego obszaru. Gleby ciężkie i bardzo całkowitej stanowią obszary wykorzystywane ciężkie powstały ze średnich i ciężkich glin, glin rolniczo, około 31% zajmują lasy a 14% stanowią zwałowych, iłów zastoiskowych oraz formacji inne formy, tj. tereny zurbanizowane, wody. gliniastych dominujących w centralnej części Tereny nierolnicze dominują w Południowej części dorzecza. Pokrywają prawie 7% terenu. dorzecza. W tej części lasy położone na for- macjach piaszczystych pokrywają 80% obszaru.

9 2. CHARAKTERYSTYKA DORZECZA PASŁĘKI

Ryc. 2.3.1 Pozostały obszar jest pokryty glebami średnimi Typy gleb w dorze- powstałymi z lekkich glin, glin zwałowych oraz czu Pasłęki [1] bardzo drobnych piasków.

Rodzaj gleby Powierzchnia % udział Tabela 2.3.1 [ha] Rodzaje gleb w do- ps – słabe piaski 8489 4 rzeczu Pasłęki [1] Pgl – piaski gliniaste 33609 15 Pgm – piaski grube 41918 18 gl – gliny lekkie 131172 57 gs – gliny średnie 11332 5 Org – torfy 5311 2

Wykorzystanie terenu w porównaniu do typowego w Polsce przedstawiono poniżej:

Tabela 2.3.2 Zagospodarowanie Obszar Powierzchnia Rolnictwo Lasy Inne terenu w dorzeczu Pasłęki i w Polsce km2 km2 % km2 % km2 % Pasłęka 2295 1274 55,5 709 30,9 312 13,6 Polska 312685 183741 59 90581 29 38363 12

Na terenach rolniczych średnio 29% przeznaczone jest na łąki i pastwiska, a pozostałe 71% stanowią uprawy. Tabela 2.3.3 Wykorzystanie ob- Obszar Rolnictwo Uprawy Sady Łąki Pastwiska szarów rolniczych wdorzeczu Pasłęki km2 % km2 % km2 % km2 % km2 % i w Polsce Pasłęka 1274 100 900,77 70,7 02,58 0,2 150,88 11,08 219,77 17,03

Polska 183741 100 140228 76,3 2675 01,05,06 25955 14,01 14884 8,01

Ryc. 2.3.2 Rodzaje lasów w dorzeczu Pasłęki (z lewej)

Ryc. 2.3.3 Zagospodarowanie terenu w dorzeczu Pasłęki – na podst. Corrine Land Cover (z prawej)

10 2. CHARAKTERYSTYKA DORZECZA PASŁĘKI

wschodniej części przekracza 700 mm. Natomiast 2.4. Warunki hydrologiczne w do- wartości średnie w okresie zimowym wynoszą od rzeczu Pasłęki 200 do 250 mm. Stąd sumy opadów w okresie letnim zmnieniają się od 350 do 400 mm w części centralnej i południowej, a w północnej między 2.4.1.Opady 400 i 450 mm. Maksymalne dzienne sumy opadów występują w centralnej części dorzecza Średnia suma opadów w dorzeczu Pasłęki w pobliżu jeziora Narie i sięgają 90 mm/d. waha się między 600 a 700 mm. W północno-

Miesięczne sumy opadów Tabela 2.4.1 Miesięczne sumy opadów METEOROLOGICZNA STACJA I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I-XII rok

[mm]

Olsztyn 2001 21 21 46 55 37 79 116 64 105 31 54 38 667 2002 60 57 42 14 41 49 28 61 56 142 21 10 581 2003 33 5 15 36 30 72 79 57 32 89 46 48 542

2.4.2. Sieć hydrograficzna Ryc. 2.4.1 Sieć hydrograficzna Pasłęka dorzecza Pasłęki.

Pasłęka rozpoczyna swój bieg od jeziora Pasłęk. Dolina początkowo jest płytka, ale od jeziora Wymój staje się wyraźna i głęboko wcięta. Od dopływu z jeziora Morąg rzeka płynie szeroką (ok. 2 km) torfową doliną porozcinaną gęstą siecią rowów melioracyjnych. Od dopływu z Kon- radowa dolina staje się wąska, o stromych zboczach. W tej części dorzecza występują gliny zwałowe a w części wschodniej piaski. Za mostem na drodze Miłakowo - Wilczkowo Pasłęka meandruje aż do ujścia Drwęcy Warmińskiej.

Drwęca Warmińska

Drwęca Warmińska jest prawobrzeżnym dopływem Pasłęki, której długość wynosi 48,4 km, a powierzchnia dorzecza 327 km2. Źródło Drwęcy Warmińskiej znajduje się na wzniesieniach Górowskich na wysokości 125 m n.p.m. Sieć rzeczna Drwęcy Warmińskiej jest rozgałęziona. Zlewnia zbudowana jest z glin zwałowych w północnej części dorzecza oraz z piasków zwydmionych w części południowej .

11 2. CHARAKTERYSTYKA DORZECZA PASŁĘKI

Wałsza

Drugim największym, prawostronnym dopływem Pasłęki jest Wałsza. Jej długość wynosi 65,4 km a powierzchnia dorzecza 406,4 km2. Podobnie jak Drwęca Warmińska jej źródło znajduje się na terenie Wzniesień Górowskich na wysokości 159 m n.p.m. Rzeka posiada dobrze rozwiniętą i rozgałęzioną sieć rzeczną. Posiada również wyraźną i głęboko wciętą dolinę o stromych zboczach. Dno doliny Kotławki będącej dopływem Wałszy na całej długości wypełnione jest torfem. Duży obszar zmeliorowanych torfowisk znajduje się w dolinie rzeki Wałszy Drwęca Warmińska fot. Bogdan Poniżej jej ujścia Pasłęka płynie szeroką Wiszowaty i głęboko wciętą doliną zbudowaną z iłów zastoiskowych. Następnie rzeka przepływa przez jez. Pierzchalskie. Poniżej jeziora do Pasłęki uchodzi Czerwony Rów, odwadniający kolejne torfowisko. Pasłęka uchodzi do Zalewu Wiślanego poniżej miejscowości Nowa Pasłęka. Dorzecze Pasłęki jest bardzo zróżnicowane pod względem naturalnej retencji zasobów wodnych. Większość naturalych możliwości gromadzenia wody jest zlokalizowana w połud- niowej części dorzecza ze względu na licznie występujące jeziora. W poniższej tabeli zestawiono wartości średnich i ekstremalnych przepływów występu- jących na Pasłęce i jej głównych dopływach w okresie 1951-1990.

Rzeka Powierzchnia Przepływ Q Tabela 2.4.2. Rzeka - Wodowskaz 2 3 Przepływy średnie, km [km ] [m /s] ekstremalne Pasłęki WWQ NNQ SWQ SSQ SNQ i jej dopływów w ok- (max) (min) resie 1951-1990 Pasłęka – Nowa Pasłęka 2294,5 61,72 17,20 4,576 Pasłęka - Braniewo 9,2 2267,5 61,05 17,00 4,51 198 1,20 Drwęca Warmińska - Orneta 7,8 306,2 14,61 2,38 0,49 56,0 0,16 Wałsza - Boryniec 11,4 368,8 28,04 2,99 0,23 71,0 0,10

12 3. Wody powierzchniowe

Ryc.3.1.1 Podział na typy wód 3.1. Charakterystyka typów wód powierzchniowych powierzchniowych

Zgodnie z załącznikiem II Ramowej Dyrektywy Wodnej każdy kraj powinien zidentyfikować położenie oraz granice wód powierzchniowych, jak również opracować ich wstępną charakterystykę według wskazanej metodologii. Przy czym wody mogą być grupowane dla celów tej charakterys- tyki.

Kategorie wód powierzchniowych

Wody powierzchniowe znajdujące się w dorze- czu należy definiować w ramach jednej z czterech naturalnych kategorii: rzeki, jeziora, wody przej- ściowe i wody przybrzeżne. Inne rodzaje wód powinny być identyfikowane jako sztuczne lub silnie zmnienione.

Typy wód powierzchniowych

Każda kategoria wód powierzchniowych musi zostać również podzielona ze względu na typ dla ustalenia jej odrębności w dorzeczu. Rodzaje te zostały sklasyfikowane w ramach systemów „A” oraz „B”. Na potrzeby niniejszego opracowania zastosowano system A. System A rozróżnia wody pod względem położenia w ekoregionie, zgodnie z przyjętymi Drwęca Warminska obszarami geograficznymi przedstawionymi na fot. Bogdan mapie w Załączniku XI RDW. Następnie wody są Wiszowaty rozróżniane ze względu na pozostałe elementy ustalone w Systemie A.

3.1.1. Rzeki

Wstępna identyfikacja rzek i potoków, znajdujących się w dorzeczu Pasłęki, pozwoliła na wyselekcjonowanie 20 elementów wód powierzch- niowych według Systemu A.

13 3. WODY POWIERZCHNIOWE

Tabela 3.1.1 Typologia Wskaźniki Ilość Identyfikcja rzek Ekoregion Równiny wschodnie i potoków w dorzeczu Pasłęki Typ Wskaźnik wysokościowy 20 niziny <200 m

Wskaźnik rozmiaru dorzecza małe: 10 to 100 km2 12 średnie: >100 to 1 000 km2 8 Geologia krzemowe 17 organiczne 3 Drwęca Warmińska fot. Bogdan Wiszowaty

Tabela 3.1.2 Główne dopływy Lp. Rzeka Długość Powierzchnia SSQ SNQ 2 Pasłęki [km] [km ] w ujściu w ujściu 1 Jemiołówka 19 113,9 0,65 0,28 2 Giłwa 27 206,9 1,49 0,54 3 Morąg 17,4 106,2 0,72 0,24 4 Dopływ spod Gołogóry 43,5 5 Dopływ spod Konradowa 6 Dopływ z 9 jez.Włodowo 24,3 0,15 7 Miłakówka 25 178,7 1,28 0,05 8 Drwęca 327 Warmińska 48,4 2,54 0,53 9 Dopływ spod Szymbor 12 63,1 0,48 0,17 10 Młyńska Struga 32,6 103,1 0,79 0,22 11 Wałsza 65,4 406,4 3,29 0,25 12 Dopływ spod Podlech 12,3 13 Dobrska Struga 13,2 63,1 14 Łaźnica 25 39 (Młynówka) 0,29 0,05 15 Biebrza 24,7 38,6 0,29 0,05 16 Lipówka 12,6 30,6 0,18 17 Czerwony Rów 11 23,6 0,14

14 3. WODY POWIERZCHNIOWE

3.1.2. Jeziora

Opierając się na metodologii zamieszczonej w Ramowej Dyrektywie Wodnej w przypadku jezior w dorzeczu Pasłęki można zidentyfikować jedynie 5, których powierzchnia znajduje się w przedziale od 50 ha do 100 ha.

Powierzchnia Głęb. śred . Głęb. maks. Tabela 3.1.3 Lp. Nazwa Zlewnia Gmina Jeziora 50÷100 ha [ha] [m] [m] 1 Gamerki 51,9 2,00 Jonkowo 2 Naterskie (Świętajno Naterskie) Giłwa 73,70 5,00 9,70 Gietrzwałd, Stawiguda 3 Łęguty Pasłęka 60,90 8,50 22,70 Gietrzwałd, Łukta, Jonkowo 4 Łoby Łukta 66,80 5,00 Łukta 5 Tawty (Tauty) Młyńska Struga 83,80 2,20 4,70 Orneta

W dorzeczu Pasłęki znajduje się osiem jezior o powierzchni między 100 ha a 1000 ha.

Powierzchnia Głęb. śred Głęb. Tabela 3.1.4 Lp. Nazwa Zlewnia Gmina Jeziora 100÷1000 ha [ha] .[m] maks.[m] 1 Mildzie (Miłakowo) Narienka 111,9 9,10 19,40 Miłakowo 2 Wukśniki Miłakówka 117,10 23,40 68,00 Miłakowo

3 Tonka (Dytrych) Drwęca Warmińska 162,61 2,20 4,20 Orneta 4 Sarąg Pasłęka 183,00 6,90 16,50 Stawiguda, Gietrzwałd, Olsztynek 5 Isąg Pasłęka 395,70 14,20 54,50 Gietrzwałd, Łukta, Jonkowo 6 Morąg Morąg 393,00 8,00 20,10 Morąg, Łukta, Jonkowo 7 Wulpińskie Gietrzwałd, Giłwa 706,70 10,60 54,60 (Tomaszkowskie) Stawiguda 8 Giłwa (Rentyńskie) Giłwa 100,80 3,60 9,40 Gietrzwałd

Oraz jedynie jedno jezioro o powierzchni większej od 1000 ha.

Tabela 3.1.5 Powierzchnia Głęb. śred Głęb. maks Lp. Nazwa Zlewnia Gmina Jeziora 1000÷10000 ha (ha) [m] [m] 1 Narie Narienka 1240,1 10 43,8 Morąg, Miłakowo, Świątki

15 3. WODY POWIERZCHNIOWE

Wstępna identyfikacja jezior znajdujących się w dorzeczu Pasłęki umożliwiła dokonanie wyboru 14 elementów tego typu w oparciu o System A.

Tabela 3.1.6 Typologia Wskaźniki Ilość Identyfikacja jezior Ekoregion Równiny wschodnie w dorzeczu Pasłęki Typ Wskaźnik wysokościowy nizina <200 m 14 Wskaźnik głebokości średniej: < 3 m 3 3 do 15 m 10 > 15 m 1 Wskaźnik wielkości powierzchni 0,5 do 1 km2 5 1 do 10 km2 8 10 do 100 km2 1 Ryc. 3.1.2 Geologia Jeziora o pow.> 50 ha krzemowe 11 w dorzeczu Pasłęki organiczne 3

3.1.3. Wody przejściowe

Oficjalnie na poziomie krajowym ustalono, że wody Zalewu Wiślanego są wodami przejścio- wymi. Jednakże powinny być one skalsyfikowane jako zasolone jezioro przybrzeżne, jak to czynią np. Niemcy.

3.1.4. Wody przybrzeżne

W Polskiej części Zalewu Wiślanego nie ma bezpośredniego kontaktu dorzecza Pasłęki, ani samego Zalewu z wodami morskimi ze względu na separującą rolę Mierzeji Wiślanej. Jednakże pomijając ten fakt można uznać, że dla Zalewu

Tabela 3.1.7 Typologia Wskaźniki Ilość Wody przybrzeżne Ekoregion Morze Bałtyckie 1 Typ Średnie roczne zasolenie 5 to <18 ‰ : mesohaliczne 1 Średnia głebokość wody płytkie <30 m 1

Wiślanego istnieje jeden typ wód morskich zgodnie z Systemem A, będący w związku z jego wodami.

3.1.5. Wody sztuczne i silnie zmody- fikowane Ryc. 3.1.3 Wody przybrzeżne, przejściowe i sztuczne Jedynie zbiornik Pierzchały został oficjalnie uznany za wody sztuczne występujące w dorze- czu Pasłęki. Jednakże należy rozważyć kwestię, czy tak mały zbiornik - o krótkim czasie retencji i usytuowany w głębokiej międzymorenowej doli- nie rzecznej - powinien być uznany za sztuczny, czy raczej silnie zmodyfikowany.

16 3. WODY POWIERZCHNIOWE

3.2. Jakość wód powierzchniowych jakość rzeki poniżej jeziora Isąg spełniała normy dla II klasy w przypadku ChZT, fosforanów System klasyfikacji wód pod względem jej i indeksu saprobowości. Natomist pozostałe jakości ustanowiono w rozporządzeniu z 1991 r., parametry spełniały normy jakości dla I klasy. w którym podano wartości graniczne dla poszczególnych klas jakości oraz zamieszczono Ponadto porównanie stężeń fosforanów w latach ograniczenia w zakresie odprowadzania ścieków 2001 i 2003 pozwoliło odnotować pozytwną do środowiska. W rozporządzeniu tym określono tendencję, gdyż jakość wód uległa poprawie trzystopniowy system jakości oraz określono, do i podniosła się z III klasy w 2001 r. do II klasy jakich celów woda w poszczególnych klasach w 2003 r. może być stosowana.

Parameter I klasa II klasa III klasa Poniżej III klasy Tabela 3.2.1 Wskaźniki jakości PH 6,5 do 8,5 6,5 do 9,0 6,0 do 9,0 poniżej 6,0 lub wód w rozporządze- powyżej 9,0 niu z 1991 r. Zawiesina poniżej 20 20 do 30 30 do 50 powyżej 50

BZT5 poniżej 4,0 4 do 8 8 do 12 powyżej 12

ChZTMn poniżej 10 10 do 20 20 do 30 powyżej 30

CZTCr poniżej 25 25 do 70 70 do 100 powyżej 100 Tlen rozpuszczony powyżej 6,0 5,0 do 6,0 4,0 do 5,0 poniżej 4,0 Azot poniżej 1,0 1,0 do 3,0 3,0 do 6,0 powyżej 6,0

N-NO2 poniżej 0,02 0,02 do 0,03 0,03 do 0,06 powyżej 0,06

N-NO3 poniżej 5,0 5,0 do 7,0 7,0 do 15,0 powyżej 15,0

PO4 poniżej 0,2 0,2 do 0,6 0,6 do 1,0 powyżej 1,0

Ptot poniżej 0,1 0,1 do 0,25 0,25 do 0,4 powyżej 0,4 Zn poniżej 0,2 poniżej 0,2 poniżej 0,2 powyżej 0,2 Indeks saprobowości poniżej 2 2 do 3 3 powyżej 3

Klasa I - woda przeznaczona do zaopatrzenia Zmiana systemu klasyfikacji wód w wodę ludności i niektórych zakładów przemysłowych wymagających jakości W związku z koniecznością jednolitego wody do picia oraz hodowli ryb łoso- określania jakości wód w krajach Unii siowatych. Europejskiej, zastosowano następujące relacje między starym i nowym systemem: Klasa II - woda przeznaczona do hodowli ryb, hodowli zwierząt gospodarskich i do - I klasa odpowiada wysokiej jakości; celów rekreacyjnych. - II klasa odpowiada dobrej jakości; - III klasa odpowiada średniej jakości; Klasa III - woda przeznaczona do zaopatrzenia - Poniżej III klasy wody są jakości słabej lub złej. przemysłu i do nawodnień rolniczych. W tabeli 3.2.1. zamieszczono informację Nowa wersja systemu klasyfikacji wód o niektórych wskaźnikach i ich wartościach granicznych dla poszczególnych klas, ustalonych Najnowsza wersja systemu klasyfikacji wód w rozporządzeniu z 1991 r. powierzchniowych w Polsce została wprowadzona Na podstawie danych zgromadzonych w 2003 r. w lutym 2004 r. i zawierała listę następujących ustalono, że Pasłęka jest ogólnie sklasyfikowana parametrów fizyko-chemicznych. Część z nich w II klasie. Jedynie odcinek ujściowy, poniżej przedstawiono w tabeli 3.2.2. Braniewa zaklasyfikowano jako niespełniający Oczywiście należy mieć również na uwadze, że norm dla III klasy ze względu na przekroczone nowy system klasyfikacji musi być rozszerzony normy dla substancji ekstrachujących się eterem o pozostałe składniki ustalone w Dyrektywie takie oraz bakterii Coli. jak hydro-morfologiczne: położenie, obszar do- Jednakże wskaźniki hydrobiologiczne indeksu rzecza, struktura geologiczna, głębokość średnia, saprobowości ustalono w II klasie. Przykładowo, powierzchnia jeziora, przepływ, amplituda pozio-

17 3. WODY POWIERZCHNIOWE

Oczywiście należy mieć również na uwadze, że mu wody, powiązanie z wodami podziemnymi, nowy system klasyfikacji musi być rozszerzony ciągłość, kształt koryta rzeki, amplituda o pozostałe składniki ustalone w Dyrektywie takie głębokości, prędkość, zmiany szerokości, zmiany jak hydro-morfologiczne: położenie, obszar morfometryczne, struktura strefy brzegowej. dorzecza, struktura geologiczna, głębokość

Tabela 3.2.2 Wskaźnik I klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa Wskaźniki fizyko- chemiczne systemu PH 6,5 do 8,5 6,0 do 8,5 6,0 do 9,0 5,5 do 9,0 Poniżej 5,5 klasyfikacji jakości lub powyżej 9,0 wód z 2004 r. Zawiesina 15 25 50 100 powyżej 100

BZT5 2 3 6 12 powyżej 12

ChZTMn 3 6 12 24 powyżej 24

ChZTCr 10 20 30 60 powyżej 60 Tlen rozpuszczony 7 6 5 4 poniżej 4,0 Azot amonowy 0,5 1 2 4 powyżej 4,0

NO2 0,03 0,1 0,5 1 powyżej 1,0

NO3 5 15 25 50 powyżej 50

PO4 0,2 0,4 0,7 1 powyżej 1,0

Ptot 0,2 0,4 0,7 1 powyżej 1,0 Zn 0,3 0,5 1 2 powyżej 2,0

W obecnej chwili przewiduje się, że nowe średnia, powierzchnia jeziora, przepływ, rozporządzenie, dotyczące określania jakości wód amplituda poziomu wody, powiązanie z wodami powierzchniowych, będzie w pełni zharmonizowa- podziemnymi, ciągłość, kształt koryta rzeki,

Tabela 3.2.3 Wskaźnik I klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa Wskaźniki biologicz- ne systemu klasyfi- Indeks saprobowości fitoplanktonu 1 1,5 2,5 3,5 powyżej 3,5 kacji jakości wód Indeks saprobowości peryfitonu 1 1,5 2,5 3,5 powyżej 3,5 z 2004 r. Indeks bioróżnorodności makrozoobentosu 5,5 4 2,5 1 poniżej 1,0 Indeks biotyczny makrozoobentosu 100 70 40 10 poniżej 10

ne z Ramową Dyrektywą Wodną i zostanie amplituda głębokości, prędkość, zmiany w najbliższym czasie uchwalone. szerokości, zmiany morfometryczne, struktura Natomiast jeszcze nie ustalono systemu jakości strefy brzegowej. wód przybrzeżnych ani przejściowych.

Warunki referencyjne mogą być ustalane 3.2. Ustalenie warunków referen- w oparciu o rzeczywiste dane przestrzenne lub oparte ona wynikach modelowania, albo na cyjnych podstawie kombinacji obu metod. Jeżeli żadna z metod nie jest dostępna wówczas dopuszczalne W Ramowej Dyrektywie Wodnej uznano za jest ustalanie warunków referencyjnych na konieczne ustalenie dla każdego typu wód podstawie oceny eksperckiej. powierzchniowych odpowiednich warunków refe- Metody powinny opierać się na danych histo- rencyjnych, obejmujących składniki hydromor- rycznych oraz innych dostępnych informacjach, fologiczne, fizyko-chemiczne, jak również biolo- obejmujących wartości opisujące warunki refe- giczne, które by odpowiadały wysokiej jakości rencyjne, aby zapewnić odpowiedni poziom wiary- ekologicznej, zgodnej z definicją ustaloną w tabeli godności. Załącznika V RDW.

18 3. WODY POWIERZCHNIOWE

Warunki referencyjne dla rzek

W obecnej chwili ilość dostępnych danych z monitoringu jest niewielka w zakresie Ryc. 3.3.1 składników biologicznych wodnego środowiska Potencjalne obszary dorzecza Pasłęki. Jednakże możliwe jest ustalenie istnienia warunków referencyjnych potencjalnych obszarów, gdzie warunki referen- cyjne dla wód powierzchniowych mogą występo- wać. Założenie takie oparto na dostępnych danych fizyko-chemicznych, wartościach indeksu saprobowości oraz informacjach o panujących w tych obszarach warunkach hydro-morfologicz- nych. W ten sposób w dorzeczu Pasłęki wybrano dwa 1 regiony, w których należy przeprowadzić dalsze rozpoznanie pod kątem ustalenia warunków referencyjnych: 1. Zlewnia strumienia Opin 2. Obszar źródliskowy Pasłęki

Warunki referencyjne dla jezior Warunki referencyjne dla jezior ustalono w oparciu o informacje zgromadzone w bazie danych, obejmujące takie parametry jak: presje na środowisko, ocena fizyko-chemiczna jakości wód, zastosowanie metod statystycznych w odniesieniu do wskaźników poziomu eutrofizacji (fosforu, azotu, chlorofilu i przejrzystości), 2 dostępnych danych o fitoplanktonie i mikrofitach. Jeziora o potencjalnych warunkach referen- cyjnych zostały wstępnie wytypowane w oparciu o dane dotyczące zagospodarowania terenu w ich zlewni. Jako warunki referencyjne przyjęto prze- wagę naturalnych kompleksów leśnych i terenów zabagnionych, ewentualnie ekstensywnych użyt- ków zielonych (łąk i pastwisk), przy niewielkim udziale pól uprawnych i terenów zurbanizowa- nych. Obecność miast nad jeziorem wykluczała zbiornik z listy potencjalnie referencyjnych, nato- miast obecność wsi i osiedli w zlewni, ale z dala od linii brzegowej jeziora, nie była traktowana w sposób tak restrykcyjny. Kolejnym istotnym elementem oceny było występowanie i stopień nasilenia presji turystycznej. Na tej podstawie możliwe było ustalenie tylko jednego jeziora o warunkach potencjalnie referen- cyjnych, tj. jezioro Wukśniki położone w środko- wej części dorzecza Pasłęki.

Warunki referencyjne dla wód przejściowych Ryc. 3.3.2 Jezioro Wukśniki Nie zidentyfikowano żadnych wód, które by o potencjalnie mogły spełniać warunki referencyjne dla wód referencyjnych przejściowych. Warunki referencyjne dla Zalewu warunkach Wiślanego ustalono w oparciu o dane historyczne i publikowane informacje. Jednakże w zakresie biologicznych składników oceny jakości ekolo- gicznej brak jest odpowiednich danych. Z tego względu przyjęto, że najlepszym rozwią- zaniem dla ustalenia warunków referencyjnych dla tego rodzaju wód będzie wykorzystanie mode- lowania matematycznego.

19 3. WODY POWIERZCHNIOWE

Warunki referencyjne dla wód przybrzeżnych

Chociaż wytypowano w polskich wodach przybrzeżnych potencjalnie referencyjne na podstawie oceny eksperckiej, to niestety wody wzdłuż Mierzeji Wiślanej uznano za słabej jakości. Warunki referencyjne dla tych wód określono w oparciu o ekstrapolację danych zgromadzonych w okresie 1969-2003 (Łysiak-Pastuszak 2004). Podobnie ocena biologiczna wód przybrzeżnych w większości została oparta na opinii eksperckiej ze względu na ograniczoną liczbę obserwacji.

20 4. Identyfikacja presji

4.1. Zanieczyszczenia punktowe

Oczyszczalnie ścieków

W zakresie zanieczyszczeń punktowych zidentyfikowano 37 oczyszczalni ścieków odpro- wadzających ścieki bezpośrednio do Pasłęki lub innych rzek i kanałów do niej uchodzących.

Tabela 4.1.1 Rodzaj Przepust. Q Zrzut Lp. Nazwa Powiat Gmina Recypient Technologia Oczyszczalnie ścieków ścieków [m3/d] [m3/d] [1000 m3/year] w dorzeczu Pasłęki Oczyszczalnia Młyńska mechanicz.- 1. lidzbarski Orneta Komunalne 13,7 1,3 0,47 Bażyny Struga biologicz. mechanicz.- Oczyszczalnia 2. lidzbarski Lubomino Pasłęka Komunalne biologicz.- 35 17,9 6,53 Biała Wola chemicz. Oczyszczalnia mechanicz.- 3. olsztyński Gietrzwałd Pasłęka Komunalne 173 36,6 13,36 Biesal biologicz. Ferma drobiu Komunalne, 4. olsztyński Gietrzwałd Pasłęka mechanicz. 4,5 1,64 Biesal przemysłowe Oczyszczalnia Komunalne, mechanicz.- 5. braniewski Braniewo Pasłęka 12 000 3247 1185,16 Braniewo przemysłowe biologicz. Oczyszczalnia Młyńska mechanicz.- 6. lidzbarski Orneta Komunalne 34,9 12,74 Dąbrówka Struga biologicz. 60 Osiedle mechanicz.- 7. lidzbarski Lubomino Pasłęka 16,4 5,99 Ełdyty Wielkie Komunalne biologicz. mechanicz.- Oczyszczalnia 8. olsztyński Gietrzwałd Giłwa Komunalne biologicz.- 232 94,4 34,46 Gietrzwałd chemicz. Jezioro mechanicz.- Łęguty 9. Ośrodek Grazymy olsztyński Gietrzwałd Komunalne biologicz.- 60 18,1 6,61 poprzez rz. chemicz. Grażnica mechanicz.- Oczyszczalnia olsztyński Gietrzwałd Jemiołówka Komunalne biologicz.- 29 12 4,38 10. Guzowy Piec chemicz. Oczyszczalnia Kanał mechanicz.- 11. olsztyński Jonkowo Komunalne 150 47 17,16 Jonkowo (‘nowa’) Trojański biologic mechanicz.- Oczyszczalnia Kanał 12. olsztyński Jonkowo Komunalne biologicz.- 400 210 76,65 Jonkowo (‘stara’) Trojański chemicz.

21 4. IDENTYFIKACJA PRESJI

Rodzaj Przepust. Q Zrzut Lp. Nazwa Powiat Gmina Recypient Technologia ścieków [m3/d] [m3/d] [1000 m3/year] Oczyszczalnia Górowo 13. bartoszycki Katławka Komunalne mech-biol. 867 316,46 Kamińsk Iławeckie Oczyszczalnia Górowo mechanicz.- 14. bartoszycki Wałsza Komunalne 200 53,03 19,36 Kandyty Iławeckie biologicz. Jezioro 15. "RASTPOL" lidzbarski Orneta Komunalne mech-biol. 19 6,94 Mieczowe Oczyszczalnia Drwęca mechanicz.- 16. lidzbarski Orneta Komunalne 22,2 11,1 4,05 Karkajny Warmińska biologicz. Oczyszczalnia 17. braniewski Lelkowo Miłakówka Komunalne mech-biol. 109,2 12,09 4,41 Lelkowo Oczyszczalnia mechanicz.- 18. braniewski Braniewo Lipówka Komunalne 73,6 26,86 Lipowina biologicz. Oczyszczalnia Lubomińska 19. lidzbarski Lubomino Komunalne mech-biol. 51 18,62 Lubomino Struga 220 mechanicz.- Komunalne, biologicz.- 20. Cegielnia Łajsy olsztyński Gietrzwałd Giłwa przemysłowe 95 27,3 9,96 chemicz. 6,09 Oczyszczalnia 21. Pieniężno braniewski Wałsza Komunalne mech-biol. 24 16,7 Łoźnik Oczyszczalnia mechanicz.- 22. olsztyński Gietrzwałd Pasłęka Komunalne biologicz.- 23 20 7,3 Łęguty chemicz. Oczyszczalnia Komunalne, mechanicz.- 23. Ostródzki Łukta Łukta ubojnie, biologicz.- 1300 474,5 173,19 Łukta mleczarnie chemicz. Oczyszczalnia Komunalne, mechanicz.- 24. Ostródzki Miłakowo Miłakówka 600 631,9 230,64 Miłakowo ubojnie biologicz. Oczyszczalnia Komunalne, mechanicz.- 25. olsztyński Olsztynek Jemiołówka przemysłowe biologicz.- 4200 3040 1109,6 Olsztynek (spożywcze) chemicz. Oczyszczalnia Drwęca mechanicz.- 26. lidzbarski Orneta Komunalne 3500 1038,4 379,02 Orneta Warmińska biologicz. Oczyszczalnia mechanicz.- 27. braniewski Pieniężno Wałsza Komunalne 1450 443 161,7 Pieniężno biologicz. Oczyszczalnia mechanicz.- 28. braniewski Płoskinia Pasłęka Komunalne 171,4 64,3 23,47 Płoskinia biologicz. Oczyszczalnia mechanicz.- 29. elbląski Godkowo Pasłęka Komunalne 160 24,43 8,92 Podągi biologicz. Oczyszczalnia Dobrska 30. braniewski Wilczęta Komunalne mechanicz. 11,6 4,23 Spędy Struga

22 4. IDENTYFIKACJA PRESJI

3. W

Rodzaj Przepust. Q Zrzut Lp. Nazwa Powiat Gmina Recypient Technologia ody ścieków [m3/d] [m3/d] [1000 m3/year] Oczyszczalnia 31. olsztyński Jonkowo Pasłęka komunalne mech-biol. 37,5 3,6 1,31 ścieków Szałstry Osiedle Sząbruk Kanał mechanicz.- 32. olsztyński Gietrzwałd komunalne 66 28,3 10,33 (WWTP) Sząbruk biologicz. Oczyszczalnia mechanicz.- 33. olsztyński Świątki Pasłęka komunalne 200 102,8 37,52 ścieków Świątki biologicz. Kanał mechanicz.- 34. Osiedle Uniszewo olsztyński Gietrzwałd komunalne 26,2 9,56 Sząbruk biologicz. Oczyszczalnia Młyńska mechanicz.- 35. ścieków lidzbarski Orneta komunalne 78 15,1 5,51 Struga biologicz. Wola Lipecka mechanicz.- komunalne+ 36. Warsztat Woryty olsztyński Gietrzwałd Pasłęka biologicz.- 180 165 60,23 produkcyjne chemicz. Total 10960 4000

Sześć z wyżej przedstawionych oczyszczalni posiada przepustowość większą od 2000 MR • Braniewo Ryc. 4.1.1 Oczyszczalnie ście- • Orneta ków w dorzeczu Pasłęki • Olsztynek • Miłakowo • Łukta • Pieniężno

Spełnienie wymogów stawianych w Dyrek- tywie 91/271/EEC dotyczącej oczyszczania ście- ków komunalnych oznacza konieczność realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych w Polsce do roku 2015, który obejmuje wybudowanie, modernizację, rozbu- dowę oczyszczalni i kolektorów ściekowych w aglomeracjach przekraczających 2000 MR. W trzech z wymienionych aglomeracji o liczbie mieszkańców przekraczającej 2000 MR, tj. w Bra- niewie, Olsztynku i Ornecie konieczna jest jedynie rozbudowa systemów kanalizacyjnych.

23 4. IDENTYFIKACJA PRESJI

Zgodnie z programem uwzględnionych jest sześć aglomeracji w dorzeczu Pasłęki.

Tabela 4.1.2. Koszt Koszt Wymagana Koszt Krajowy Program Przepustowość kanalizacji oczyszczalni Miejscowość MR Technologi Wymagana Rodzaj inwestycji całkowity Termin Oczyszczania Ście- [ m3/d] [m3/d] 2005-2015 2005-2015 1000 EUR ków Komunalnych 1000 EUR 1000EUR Istniejąca oczyszczalnia spełnia Orneta 9750 3500 3500 B B warunki. Konieczna modernizacja i 1684 0 1684 rozbudowa kanalizacji miejskiej. Istniejąca oczyszczalnia spełnia Olsztynek 14862 4200 1824 B B warunki. Konieczna modernizacja 1352 0 1352 kanalizacji miejskiej. Istniejąca oczyszczalnia spełnia Braniewo 28600 10000 3083 PUB2 PUB2 warunki. Konieczna modernizacja 619 0 619 kanalizacji miejskiej. Istniejąca przepustowość oczyszczalni jest wystarczająca, ale wymaga modernizacji ze względu Pieniężno 3820 1300 900 nonB B 699 675 1374 2008 na jakość odprowadzanych ścieków. Konieczna rozbudowa i modernizacja systemu kanalizacji. Istniejąca przepustowość oczyszczalni jest wystarczająca, ale wymaga modernizacji ze względu Łukta 9286 1000 633 nonB B 369 726 1094 2015 na jakość odprowadzanych ścieków. Konieczna rozbudowa i modernizacja systemu kanalizacji. Rozbudowa i modernizacjia oczyszczalni - istniejąca przepustowość i jakość Miłakowo 4480 600 768 non B B odprowadzanych ścieków nie 328 962 1290 2015 spełnia norm. Konieczność rozbudowy i modernizacji systemu kanalizacji.

B - biologiczne – oczyszczalnia spełnia wymogi dla 2000≤MR<15000 3 3 3 (BZT5≤25mgO2/dm ,ChZTMn≤125mgO2/dm , zawiesina ≤ 35mg/dm , 3 3 Ryc. 4.1.2. Nog≤15mgN/dm , Pog≤2mgP/dm - Nog i Pog tylko dla jezior i ich dopływów) Oczyszczalnie ście- non B - biologiczne, ale oczyszczalnia nie spełnia wymagań dla ków w dorzeczu Pas- 3 3 2000≤MR<15000;(BZT5≤25mgO2/dm ,ChZTMn≤125mgO2/dm , zawiesina 3 3 3 łęki zawarte w Naro- ≤ 35mg/dm , Nog≤15mgN/dm , Pog≤2mgP/dm - Nog i Pog tylko dla jezior dowym Programie i ich dopływów) PUB2 - biologiczne - oczyszczalnia spełnia wymogi dla 15000≤MR<100000 Oczyszczania Ście- 3 3 3 (BZT5 ≤15mgO2/dm , ChZTMn ≤125mg O2/dm , zawiesina≤35mg/dm , 3 3 ków Komunalnych Nog≤15mgN/dm , Pog≤2mgP/dm )

Punktowe źródła zanieczyszczeń z zabu- dowań rozproszonych – bez sieci kanaliza- cyjnej Około 40-50% społeczeństwa w dorzeczu Pasłęki nie jest przyłączone do systemów kanalizacji zbiorczej. Większość gospodarstw korzystających z grupowych systemów zaopa- trzenia w wodę nie posiada systemów kana- lizacyjnych, których brak jest bezpośrednim zagrożeniem dla jakości wód śródlądowych.

Punktowe źródła zanieczyszczeń z gospo- darstw bez urządzeń na nawozy naturalne Większość gospodarstw w dorzeczu nie posiada ani płyt gnojowych ani zbiorników na płynne nawozy naturalne.

24 4. IDENTYFIKACJA PRESJI

Przemysł Typowy rozkład upraw w dorzeczu Pasłęki uwzględnia poniższa tabela: Brak jest znaczących ośrodków przemysło- wych w dorzeczu. Niektóre z nich zostały całko- Rodzaj uprawy Pow. Zasiewu [ha] % Tabela 4.2.1 wicie zlikwidowane. W innych przypadkach zrzu- Rodzaje upraw cają one znacznie mniej ścieków niż określono Zboża 52 067 76 w dorzeczu Pasłęki w pozwoleniu. Korzeniowe 2 759 4 Przemysłowe 5 674 8 • Dyrektywa 96/61/EC dotycząca zintegrowanej Pastewne 3 390 5 kontroli i prewencji przed zanieczyszczeniem Inne 4 785 7 Tylko jedna ubojnia drobiu podlega proce- Razem 68 675 100 durom związanym z ww. Dyrektywą. • Dyrektywa 76/464/EEC w sprawie zanieczysz- Według danych, w skład zbóż wchodzą głównie: czenia spowodowanego określonymi substan- pszenica i pszenżyto ozime oraz jęczmień, przy cjami niebezpiecznymi odprowadzanymi do czym uprawy korzenne stanowią głównie ziem- środowiska wodnego Wspólnoty. niaki, ponadto kukurydza pastewna, uprawy strączkowe, itp. Zidentyfikowano jedno przedsiębiorstwo w dorzeczu Pasłęki, które produkuje nie- Poziom zużycia nawozów mineralnych w woje- bezpieczne substancje, tj. amoniak. wództwie warmińsko–mazurskim kształtował się w następujący sposób: Oszacowana ilość odprowadzanych ścieków wynosi: Q=60 225m3/r (Q=165m3/d), Razem Azot Fosfor Potas Tabela.4.2.2. NH4=23,4mg/l, NH4=1 408,9kg/r Rok kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha Poziom wykorzysta- nia nawozów mine- (NPK) (N) (P2O5) (K2O) ralnych w wojewódz- 1999/2000 66.5 41.2 10.8 14.5 twie warmińsko–ma- zurskim 4.2. Zanieczyszczenia obszarowe 2000/2001 94.6 56.3 16.7 21.6 2001/2002 77.0 47.3 12.2 17.5 2002/2003 83.7 51.7 13.4 18.6 Rolnictwo 2003/2004 88.3 53.9 14.5 19.9

Identyfikacja zanieczyszczeń rozproszonych Wykorzystanie nawozów mineralnych jest bardzo opiera się głównie o Dyrektywę 91/676/EEC zróżnicowane w poszczególnych gospodarstwach. w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniem Środnio wynosi około 110 kgNPK/ha upraw, spowodowanym przez azotany pochodzące ze w tym około 60 kg N. Nawozy mineralne są wyko- źródeł rolniczych. rzystywane w przypadku upraw zbożowych i up- Po przeprowadzonych analizach materiałów raw na skalę przemysłową. stwierdzono, że nie ma żadnych obszarów wraż- liwych na azotany w dorzeczu Pasłęki ze względu Produkcja na niski poziom produkcji rolnej, chociaż udział Liczba Uprawy Produkcja Inne-warzywa Tabela.4.2.3. mieszana obszarów rolniczych jest znaczny: gospodar. roślinne zwierzęca i owoce Główne rodzaje (roślinno-zwierz.) produkcji rolnej • 55% całkowitego obszaru jast wykorzystywane Ilość % Ilość % Ilość % Ilość % w dorzeczu Pasłęki do celów rolniczych , 4817 1127 23 1412 29 1942 41 336 7 w 1998 r • 31% lasy, • 14% inne cele. Zwierzęta są hodowane w prawie 70% gospo- darstw (gospodarstwa z produkcją zwierzęcą oraz Same tereny rolnicze dzielą się na: produkcją mieszaną). • 29% łąki, Obecny stan pogłowia przeliczany na DJP (Dużą • 71% użytki rolne. Jednostkę Przeliczeniową - 500 kg) na ha ziem rolnych wynosi około 0,34 DJP/ha. Łąki i lasy dominują w południowej części dorzecza. Liczba gospodarstw w przedziale Zboża stanowią dominującą część w rodzajach Table.4.2.4. <2 2-5 5-10 10-20 20-50 >50 Wielkość gospo- upraw (około 76%), prawie 4% to rośliny ha % ha % ha % Ha % ha % ha % darstw w dorzeczu korzeniowe, w tym głównie ziemniaki. Rośliny Pasłęki w 1998 r. 757 16 738 15 726 15 1463 30 978 20 168 3 przemysłowe (głównie rzepak) obejmują 8% udział obszarów upraw.

25 4. IDENTYFIKACJA PRESJI

4.3. Znaczące pobory wód powierz- cowościach obejmują pobory zwrotne takie jak: chniowych - elektrownie wodne, - stawy rybne.

Znaczące pobory wód dla celów komunalnych, przemysłowych, rolniczych i innych z uwzględ- 4.4. Znaczące regulacje przepływu nieniem sezonowych zmian, całkowitego rocznego zapotrzebowania i strat w systemach zaopatrzenia wód w wodę. Poniżej zestawiono informacje dotyczące 29 Wody powierzchniowe w dorzeczu Pasłęki nie są lokalizacji, w których zachodzą znaczące regulacje wykorzystywane do produkcji wody pitnej. przepływu wód. Natomiast istnieje jedno znaczące ujęcie na potrzeby przemysłu usytuowane w Morągu, które Zmiany fizyczne rocznie pobiera 178,4772 dam3/year. Pozostałe ujęcia wód powierzchniowych dla celów Zmiany obejmujące transfer wód, charak- przemysłowych znajdujących się w innych miejs- terystyki przepływu lub bilansu wód:

Tabela 4.4.1 . Lp. Rzeka Lokalizacja Powiat Rodzaj budowli Cel Budowle hydrotechniczne 1 Biebrza Bobrowiec braniewski jaz stawy rybne Dobrska Struga, Dopływ 2 Dobre jaz piętrzenie starego młyna spod Szymbor 3 Tributary from Konradowo Konradowo olsztyński jaz + elektrownia elektrownia 4 Drwęca Warmińska Orneta lidzbarski jaz + elektrownia elektrownia 5 Drwęca Warmińska Orneta lidzbarski jaz + elektrownia elektrownia 6 Giłwa Uniszewo olsztyński jaz 7 Giłwa Gietrzwałd olsztyński jaz 8 Jemiołówka Samogowo olsztyński elektrownia elektrownia 9 Jemiołówka Guzowy Młyn olsztyński jaz + elektrownia elektrownia 10 Lipówka Rogity braniewski jaz obniżenie spadu 11 Łaźnica Szyleny 12 Miłakówka Miłakowo ostródzki jaz + elektrownia elektrownia 13 Młynówka Słupnica nowomiejski jaz + elektrownia elektrownia 14 Młyńska Struga Osetnik lidzbarski jaz+elektrownia elektrownia 15 Młyńska Struga Bażyny lidzbarski jaz obniżenie spadu 16 Narienka Naryjski Młyn jaz 17 Narienka Warniewo jaz 18 Narienka Miłakowo ostródzki jaz 19 Narienka Warny ostródzki elektrownia elektrownia 20 Pasłęka Pierzchaly braniewski jaz + elektrownia elektrownia 21 Pasłęka Braniewo braniewski jaz + elektrownia elektrownia 22 Pasłęka Łęguty olsztyński jaz + elektrownia retencja, elektrownia 23 Pasłęka Pityny lidzbarski jaz + elektrownia elektrownia 24 Pasłęka Łegucki Młyn olsztyński elektrownia retencja, elektrownia Potok Dobry 25 Spędy braniewski jaz stawy rybne, obniżenie spadu (Dobrska Struga) 26 Wałsza Wopy braniewski jaz elektrownia 27 Wałsza Bornity braniewski drop elektrownia 28 Wałsza Pieniężno braniewski jaz + elektrownia elektrownia 29 Wałsza Stega Mała bartoszycki jaz

26 4. IDENTYFIKACJA PRESJI

Jedynie pierwszy stopień w Braniewie posiada przepławkę dla ryb.

Przepławka w Braniewie fot. Halina Martuszewska

4.5. Zmiany morfologiczne

Znaczące zmiany morfologiczne wód można napotkać jedynie w dolnym odcinku Pasłęki, poniżej 21 km, który jest obwałowany.

4.6. Oddziaływanie antropogeniczne Zapora Pierzchaly Pozostałe znaczące oddziaływania antropoge- fot.Wojciech niczne na jakość wód powierzchniowych są Szymański wynikiem niewłaściwie zorganizowanych i wyko- nanych składowisk odpadów.

Powiat Gmina Miejscowość Liczba Tabela.4.6.1. Składowiska Olsztyński Jonkowo Węgajty 23 odpadów Lidzbarski Orneta Krosno 6

Informacje zgromadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska obejmują następujące dane:

Ilość Ilość Tabela.4.6.2. Pow. Monitoring Lp. Miejscowość Powiat Rok Modernizacja odpadów w odpadów w Ochrona Drenaż Miejskie składowi- [ha] badany element 2003 r. [Mg] 2002r [Mg] ska odpadów podwójna (WIOŚ 2002) Braniewo-Zawierz- 1 Braniewo 1975 1995 21 134158,0 120093,8 warstwa gliny, jest wody podziemne Rudłowo piezometry glina, 2 Wilczęta Wilczęta 1979 1993 1,16 4412,5 4400,5 brak brak piezometry, 3 Żugienie Pieniężno 1985 2,25 25417,3 25057,8 brak brak brak zamknięte 4 Lelkowo Lelkowo 1973 0,7 6901,5 6601,5 brak brak brak 1.10.2003 5 Nowy Dwór Orneta 1968 6,4 67767,4 66327,4 brak brak brak wody 6 Wilkowo-Olsztynek Olsztynek 1980 5 45767,0 40705,0 brak brak powierzchniowe nieprzepuszczalne 7 Biesal Gietrzwałd 1990 1,31 1548,2 1238,0 warstwy, brak sta- brak brak łego zabezpieczen. 8 Unieszewo Gietrzwałd 1990 1,7 1351,0 936,0 brak brak brak naturale-glina>1m, 9 Złotna Morąg 1991 12 98778,4 87856,4 piezometry brak wody podziemne

27 4. IDENTYFIKACJA PRESJI

28 5. Ocena oddziaływania

a ziemie są nie zbyt intensywnie uprawiane. 5.1. Ocena stanu ekologicznego Praktycznie brak działalności objętych regulacjami Dyrektywy IPPC, tj. działalności znacząco wpły- wód powierzchniowych wającej na środowisko, zarówno przemysłowych jak i rolniczych (zidentyfikowano tylko jedno Przegląd presji opisanych w rozdziale 4 wy- przedsiębiorstwo). Nie oznacza to jednak, że stan kazał, że dorzecze Pasłęki nie jest bardzo wód powierzchniowych jest zadowalający. intensywnie wykorzystywane bądź uprzemysło- Na podstawie monitoringu jakości wód dorzecza wione. Wynika to z kilku przyczyn takich jak: w latach 2001-2002 ustalono, że Pasłęka posiada obszar dorzecza należy do najmniej zaludnionych II klasę (odpowiadającą dobrej jakości ekologi- cznej) jakości wód w dwóch górnych przekrojach. w Polsce (średnio 34 os/km2, a wyłączając naj- większe skupiska miejskie wartość ta wynosi Monitoring prowadzono w tym czasie w 55 2 zaledwie 10 os/km ); brak ciężkiego przemysłu, przekrojach a wyniki analiz zestawiono w tabeli:

Ocena Przekroczony Ocena Saprobowość Ocena Rzeka Rok Położenie Km Nr fizyko-chemiczna wskaźnik sanitarna sestonu ogólna Tabela 5.1.1. Punkty monitoringu powyżej Ameryki 168,4 II BZT5, N PO , P II II II 1 og, 4 og w dorzeczu Pasłęki BZT5, ChZT-Mn, poniżej Ameryki 164,0 II II II II 2 ChZT-Cr, NO2, Pog

Łęguty 138,8 III O2, NO2, PO4, Pog II II III 3

Pelnik 130,8 III PO4, Pog II II III 4

Kalisty 111,0 III Pog III II III 5

Pityny 96,0 III Pog III II III 6

2001 Sportyny 78,6 III Pog NON II NON 7 P Pasłęka Olkowo 68,6 NON og NON II NON 8

Spędy 57,5 NON Pog NON II NON 9

Łozy 47,4 NON Pog III II NON 10

Chruściel 24,3 III PO4, Pog III II III 11

powyżej Braniewa 9,1 NON Pog III II NON 12 poniżej Braniewa 7,8 NON Pog NON II NON 13 Nowa Pasłęka 2,0 NON Pog NON II NON 14 Pelnik 130,8 II ChZT-Cr, PO4,Pog I II II 2003 substancje ekstra- Nowa Pasłęka 2,0 NON NON II NON chowane eterem

Runowo 37,3 III NO2, Pog III II III 15

Bugi 29,3 III Pog III II III 16

Kaszuny 23,5 III Pog III II III 17 Drwęca 2002 Mingajny 16,5 III P II II III 18 Warmińska og Krosno 12,4 III PO4, Pog III II III 19

poniżej Orneta 5,8 NON Pog NON II NON 20

Drwęczno 2,0 NON Pog III II NON 21

Morąg (Marąg) 2001 Maronie 2,2 III O2, Pog II II III 22

powyżej Olsztynka 18,5 III O2 II II III 23

poniżej Olsztynka 16,6 NON O2, NO2, PO4, Pog NON II NON 24

O2, BZT5, ChZT- 2001 poniżej oczyszczalni Jemiołówka 14,5 NON Mn, ChZT-Cr, NO , NON NON NON 25 w Olsztynku 2 PO4, Pog powyżej jeziora Sarąg, 1,0 NON O , NO , PO , P NON NON NON 26 Guzowy Młyn 2 2 4 og

29 5. OCENA ODDZIAŁYWANIA

Ocena Przekroczony Ocena Saprobowość Ocena Rzeka Rok Położenie Km Nr fizyko-chemiczna wskaźnik sanitarna sestonu ogólna poniżej j. Wulpińskiego, 17,1 III O2 III II III 27 Unieszewo O , NO Giłwa 2001 powyżej Gietrzwałdu 9,8 III 2 2 III II III 28

poniżej Gietrzwałdu 8,4 III NO2 NON III NON 29 powyżej ujścia do 1,5 NON O II II NON 30 Pasłęki 2 ChZT-Mn, ChZT- powyżej Miłakowa 8,8 II III II III 31 Cr, PO4, Pog poniżej Miłakowa, Miłakówka 2001 4,6 III NO NON III NON 32 Głodówko 2 powyżej ujścia do 0,1 III NO NON II NON 33 Pasłęki, Stolno 2 Młyńska 2001 Osetnik 2,1 NON P III II NON 34 Struga og

Skarbiec 53,6 NON ChZT-Mn, Pog NON II NON 35

Zięby 47,3 III ChZT-Mn, Pog III II III 36

Wopy 42,8 NON Pog III II NON 37

Wałsza 2001 powyżej Pieniężno 22,4 NON Pog III II NON 38 ChZT-Mn, NO , poniżej Pieniężno 19,2 III 2 NON II NON 39 PO4, Pog

Bardyny 0,1 NON Pog NON II NON 40 P Młynówka Czosnowo 8,0 NON og III II NON 41 2001 (Łaźnica) Bemowizna 0,8 NON Pog III II NON 42

Biebrza 2001 Braniewo 0,1 NON Pog III II NON 43 Dobrska 2001 Spędy 0,5 NON Zaw. og., P III II NON 44 Struga og

Karbowo 2002 Orneta 0,2 III BZT5, NO2 III II III 45 Mingajny 2002 Mingajny 1,1 NON Pog NON II NON 46

Ramia 2002 Międzyrzecze 1,1 III ChZT-Mn, Pog II II III 47 Szeląg 2002 Opin 2,0 III Pog II II III 48 powyżej Lubomina 11,6 III NO2 NON II NON 49 Lubomińska 2002 poniżej Lubomina 9,3 NON Pog NON II NON 50 Struga Krosno 1,0 NON PO4, Pog III II NON 51

Warna 2001 Łajsy 1,3 III ChZT-Mn, Pog III II III 52 Lipówka 2001 Braniewo 0,2 NON PO4, Pog III II NON 53 Czerwony ChZT-Mn, NO2, 2001 Braniewo 0,2 NON NON II NON 54 Rów PO4, Pog Włodowska 2001 Kalisty 0,3 NON ChZT-Mn, Pog NON II NON 55 Struga

Cechą charakterystyczną wód powierzchnio- Tabela 5.1.2. wych dorzecza Pasłęki są przekroczenia progów XI 1999 / X 2000 Azot całkowity Fosfor całkowity Ogólna ocena ładun- ków substancji bio- jakości głównie przez stężenia całkowitego fosforu Tony mg/l Tony mg/l gennych w zakresie wskaźników fizyko-chemicznych. Ładunek całkowity * 1878 3,08 94 0,15 Natomiast stan sanitarny rzek jest ogólnie bardzo Źródła punktowe 161 0,26 27 0,04 słaby, dlatego jakość wód względem tego wskaź- Retencja 250 0,41 2 0,00 nika była w większości przypadków w klasie III lub poniżej. Przy czym saprobowość sestonu Ładunek obszarowy 1967 3,23 69 0,11 zazwyczaj była w klasie II, oprócz przekrojów *Ładunek całkowity pochodzący ze zlewni = Ładunek rozproszony znajdujących się poniżej Olsztynka, Gietrzwałdu + Ładunek punktowy - Retencja i Miłakowa. Dane dotyczące źródeł punktowych przedstawiają Ogólna ocena ładunku substancji biogennych, wyłącznie informacje o zrzutach z oczyszczalni wyrażona za pomocą azotu i fosforu całkowitego, ścieków. dla Pasłęki została zamieszczona w końcowym raporcie projektu „Kontrola zanieczyszczń obszarowych w polskich zlewniach” (Sierpień 2003). Wyniki zestawiono w tabeli 5.1.2.

30 5. OCENA ODDZIAŁYWANIA

Ładunek rozproszony jest oceniany jako część wynikająca z zależności: Ładunek całkowity – Źródła punktowe + Retencja. Ładunek rozproszony obejmuje ładunek pochodzący z na- turalnego tła, ładunek z obszarów rolniczych oraz bezpośredni ładunek z zabudowań gospodarskich Ryc. 5.1.1. i rozproszonych zabudowań, nie podłączonych do Punkty monitoringu grupowych oczyszczalni ścieków. w dorzeczu Pasłęki Ogólnie można stwierdzić, że całkowity ładunek azotu jest względnie niski. Stężenia na poziomie 3,08 mg/l azotu całkowitego klasyfikowane są jako odpowiadające wodzie w I klasie. Odpływ azotu w przeliczeniu na powierzchnię dorzecza Pasłęki ustalono na około 8 kg N/ha, włączając źródła punktowe. Część pochodząca ze źródeł punktowych jest niska, gdyż wynosi 8% i jest niższa nawet od wielkości retencji. Dlatego znacznie ważniejszy w przyszłych działaniach jest ładunek azotu ze źródeł rozproszonych. Ładunek fosforu całkowitego jest względnie wysoki w porównaniu do ładunku azotu, co potwierdzają również wyniki monitoringu jakości wód – powodem klasyfikacji wód poniżej II klasy były głównie wysokie stężenia całkowitego fosforu. Przy czym część pochodząca ze źródeł punktowych była niska i wynosiła 28%, a ilość retencjonowana prawie bez znaczenia. Ponownie najbardziej znacząca była część ładunku pocho- dząca ze źródeł obszarowych, włączając w to zabudowę rozproszoną. Wyniki prezentujące niskie wartości azotu rozproszonego i średnie do wysokich ładunki fosforu wskazują na fakt, że bezpośrednie emisje z gospodarstw i zabudowy rozproszonej, które nie są przyłączone do oczyszczalni ścieków, stanowią główny udział w całkowitym ładunku biogenów ze źródeł rozproszonych. _ 5.2. Ekologiczny stan jezior dla dwóch jezior o powierzchni powyżej 50ha, ponieważ dotychczas w Polsce badano jakość jezior o powierzchni powyżej 100 ha. Jeziora znajdujące się w dorzeczu Pasłęki były badane w latach 1993-2003. Brak jest informacji Jakość jezior przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 5.2.1. Kategoria podatności na Lp. Jezioro Zlewnia Rok Klasa jakości Jakość jezior w do- degradację rzeczu Pasłęki 1. Gamerki 2. Giłwa (Rentyńskie) Giłwa-Pasłęka 1997 III III 3. Isąg (Żelazne) Pasłęka 2003 I III 4. Łęguty Pasłęka 1995 II NON 5. Łoby (Wyńkowskie) 6. Mildzie (Milakowo) Narienka-Miłakówka-Pasłęka 1998 II II 7. Morąg (Marag) Marąg-Pasłęka 1999 II II 8. Narie Pasłęka 1995 I II 9. Sarąg Pasłęka 1999 II NON 10. Świetajno (Naterskie) Giłwa-Pasłęka 1995 III III 11. Tauty (Tawty) Młyńska Struga-Pasłęka 1993 III III 12. Tonka Drwęca Warmińska-Pasłęka 1997 III III 13. Wukśniki (Wuksniki) Miłakówka-Pasłęka 1998 I I 14. Wulpińskie (Tomaszkowskie) Giłwa-Pasłęka 2001 II II

31 5. OCENA ODDZIAŁYWANIA

5.3. Wymagania Dyrektywy 5.5. Wymagania Dyrektywy 75/440/EC – woda pitna 78/659/EEC – bytowanie ryb

Zagadnienia związane z zapisami Dyrektywy Na podstawie dostępnych informacji sporzą- 75/440/EC dotyczącej jakości pobieranych wód dzono rejestr wód spełniających wymogi stawiane powierzchniowych przeznaczonych do celów pit- przez dyrektywę 78/659/EEC – dotyczącą jakości nych. wód odpowiedniej dla bytowania ryb. Jakość większej części wód w dorzeczu Pasłęki spełnia wymagania przydatności do celów W wyniku opracowania nie wyznaczono żadnych zbiorowego zaopatrzenia w wodę po uprzednim obszarów dla ochrony gatunków zależnych od poddaniu procesom uzdatniania. wody, przedstawiających wysoką wartość gospo- Niemniej jednak żadne wody powierzchniowe darczą. w dorzeczu Pasłęki nie są wykorzystywane do Jednakże, na podstawie danych z monitoruingu, celów pitnych. Również nie planuje się w przy- dokonano oceny wód pod kątem warunków szłości takiego sposobu wykorzystywania tych niezbędnych dla zapewnienia migracji ryb. Wyniki wód ze względu na wystarczające zasoby tej analizy zestawiono w tabeli 5.5.1. wysokiej jakości wód podziemnych. Wymagania Dyrektywy 78/659/EEC są spełnione w przypadku większości wód znajdujących się 5.4. Wymagania Dyrektywy w dorzeczu Pasłęki. Jedynie w 6 przypadkach nie spełniają one wymogów koniecznych dla wód 76/160/EEC – wody rekreacyjne odpowiednich dla ryb łososiowatych, a 4 z nich nie spełniają kryteriów stawianych nawet dla wód do bytowania ryb karpiowatych. Po uwzględnieniu wymogów Dyrektywy 76/160/EEC, tj. w zakresie jakości wód wykorzystywanych rekreacyjnie i wody w kąpie- liskach – wyznaczono 22 kąpieliska w dorzeczu Pasłęki. Jakość wód we wszystkich miejscach spełnia wymagania właściwej dyrektywy.

Tabela 5.5.1 Informacja o warunkach migracji ryb Przydatne dla łososiowatych Przydatne dla karpiowatych Lp. Rzeka km Ocena przydatności z uwzględnieniem barier migracyjnych Dyrektywa 78/659/EEC Dyrektywa 78/659/EEC wód pod kątem wa- 1 Pasłęka do 164 km tak nie tak runków naturalnej migracji ryb 2 Pasłęka 164-68.6 km tak tak tak 3 Pasłęka 68.6-24.3 km nie tak tak 4 Pasłęka poniżej 24.3 km tak tak tak 5 Jemiołówka cała rzeka nie nie nie 6 Giłwa cała rzeka tak tak tak 7 Morąg cała rzeka tak nie tak 8 Włodowska Struga cała rzeka nie nie 9 Miłakówka cała rzeka tak tak tak 10 Drwęca Warmińska powyżej 12.4 km nie tak tak 11 Drwęca Warmińska poniżej 12.4 km tak tak tak 12 Ramia cała rzeka tak tak tak 13 Mingajny cała rzeka tak tak tak 14 Szeląg cała rzeka tak tak 15 Lubomińska Struga cała rzeka tak tak 16 Karbowo cała rzeka tak tak 17 Dobrska Struga cała rzeka tak tak tak 18 Młyńska Struga cała rzeka nie tak tak 19 Wałsza powyżej 22.4 km nie nie nie 20 Wałsza poniżej 22.4 km tak tak tak 21 Warna cała rzeka tak tak 22 Młynówka cała rzeka nie tak tak 23 Biebrza cała rzeka nie tak tak 24 Lipówka cała rzeka tak tak 25 Czerwony Rów cała rzeka nie nie

32 6. Ocena ryzyka

6.1. Ocena ryzyka dla rzek Tabela 6.1.1 przedstawia ocenę ryzyka nie- osiągnięcia celów środowiskowych do roku 2015 przez rzeki i potoki w zależności od następujących Obecny stan jakości wód Pasłęki, nie spełnia czynników: warunków dobrej jakości ekologicznej. Pod wzglę- • Wody objęte ryzykiem nieosiągnięcia celów środo- dem wskaźników fizyko-chemicznych najczęściej wiskowych (oznaczone kolorem czerwonym). W do- przekraczane są graniczne wartości fosoru całko- rzeczu Pasłęki nie występują tego rodzaju wody. witego i stanu sanitarnego. • Wody, dla których brak odpowiednich danych do Biorąc pod uwagę rodzaje zanieczyszczeń, określenia stanu zagrożenia ryzykiem (oznaczone zidentyfikowane presje oraz bilans ładunków kolorem żółtym). substancji biogennych w dorzeczu można stwier- • Wody nie zagrożone (oznaczone kolorem niebieskim). dzić, że działania podejmowane w celu poprawie- nia stanu sanitarnego i redukcji substancji bio- • Silnie zmodyfikowane wody (oznaczone kolorem gennych oparte na: szarym). W dorzeczu Pasłęki nie występują tego rodzaju wody. • zlikwidowaniu odprowadzania surowych ścieków do wód i ziemi; • W dorzeczu Pasłęki nie występują wody wrażliwe na • właściwym wykorzystaniu nawozów naturalnych przez azotany. ich odpowiednie magazynowanie i wykorzystanie; • W dorzeczu Pasłęki nie występują wody wrażliwe na powinno w efekcie doprowadzić do ogólnego zmiany jakości. zmniejszenia ilości ładunków zanieczyszczeń od- prowadzanych do wód, a tym samym do osiąg- nięcia dobrego stanu ekologicznego.

Czynnik wywołujący ryzyko Tabela 6.1.1. Ocena ryzyka nieosiąg- Lp. Kod Nazwa Zanieczyszczenie Zanieczyszczenie obszarowe Ogólna ocena po weryfikacji Ujęcia wód punktowe wraz z azotanowym jakości wód nięcia celów środowis- kowych dla rzek i poto- 1. PLRW20001856139 Pasłęka do wypływu z jeziora Sarąg 1 1 1 1 ków do 2015r 2. PLRW200018561529 Dopływ z Salaminka 1 1 1 1 1- nie zagrożone 3. 2- potencjalnie zagrożone PLRW200018561552 Dopływ z jeziora Mielnik 2 1 1 2

4. PLRW20001856299 Giłwa z jez. Świętajno, Wulpińskie, Giłwa 2 1 1 2 5. PLRW20001856329 Morąg 2 1 1 2 6. PLRW20001856369 Kanał Skolity 1 1 1 1 7. PLRW200018563729 Dopływ z Litwy 1 1 1 1 8. PLRW2000185638 Dopływ z Konradowa 1 1 1 1 9. PLRW20001856394 Dopływ spod Worławek 1 1 1 1 10. PLRW20001856396 Dopływ spod Białej Wody 1 1 1 1 11. PLRW2000185649 Miłakówka z jez. Narie, Mildzie 1 1 1 1 12. PLRW2000175654 Leśny Rów 1 1 1 1 13. Drwęca Warmińska od źródeł do dopływu z PLRW200017566549 1 1 1 1 Mingajn 14. PLRW200017566569 Opin 1 1 1 1 15. PLRW20001756669 Lubomińska Struga 1 1 1 1 16. PLRW20001756689 Dopływ spod Wójtowa 1 1 1 1 17. PLRW20001756769 Młynówka 1 1 1 1 18. PLRW20001756789 Młyńska Struga 1 1 1 1 19. PLRW20001756829 Wałsza od źródeł do Katławki 1 1 1 1 20. PLRW2000175684 Dopływ spod Dębowca 1 1 1 1 21. PLRW20001756869 Warna 1 1 1 1 22. PLRW20001756872 Burdula (Żygienia) 1 1 1 1 23. PLRW2000175688 Pakoszanka 1 1 1 1 24. PLRW20001756912 Dopływ z Bardyn 1 1 1 1 25. PLRW20001756914 Rów Ławki 1 1 1 1

33 6. OCENA RYZYKA

Czynnik wywołujący ryzyko Zanieczyszczenie Lp. Kod Nazwa Zanieczyszczenie Ogólna ocena po weryfikacji obszarowe wraz Ujęcia wód punktowe jakości wód z azotanowym 26 PLRW20001756916 dopływ z Strubno 1 1 1 1 27 PLRW20001756932 dopływ z Zakiel 1 1 1 1 28 PLRW20001756969 Łaźnica 1 1 1 1 29 PLRW20001756972 Rów Wielewo 1 1 1 1 30 PLRW20001756989 Biebrza 1 1 1 1 31 PLRW200017569929 Lipówka 2 1 2 2 32 PLRW20001756994 Czerwony Rów 2 1 2 2 33 PLRW20001756996 Kanał obcych wód 2 1 2 2 34 Pasłęka od jez. Sarąg do Morąga z jeziorami PLRW2000205631 2 1 1 2 Łęguty i Isąg 35 PLRW2000205659 Pasłęka od Morąga do Drwęcy Warmińskiej 2 1 1 2 36 Drwęca Warmińska od tdopływu spod Mingajn PLRW20002056699 1 1 1 1 do ujścia 37 PLRW2000205685 Wałsza od Katławki do Warny 1 1 1 1 38 PLRW2000205689 Wałsza od Warny do ujścia 1 1 1 1 39 Pasłęka od Drwęcy Warmińskiej do zbiornika PLRW20002056919 1 1 1 1 Pierzchały 40 PLRW20002056999 Pasłęka od zbiornika Pierzchały doujścia 2 1 2 2 41 PLRW2000056939 Zbiornik Pierzchały 1 1 1 1

6.2. Ocena ryzyka dla jezior

Jeziora spełniające cele środowiskowe do 2015 r. Ryc. 6.1.1. Jeziora spełniające wymagania dla osiągnięcia Ocena osiągnięcia celów środowisko- celów środowiskowych do roku 2015 obecnie są wych dla rzek sklasyfikowane w I lub II klasie jakości (odpo- wiadającej bardzo dobremu lub dobremu stanowi ekologicznemu wg RDW), a które nie będą zagro- żone żadnymi presjami w przyszłości. Również wytypowano jeziora III klasy jako spełniające odpowiednie wymagania dla osiągnięcia celów środowiskowych, jeżeli ich jakość wynika z natu- ralych warunków i procesów ekologicznych, a jed- nocześnie nie obserwuje się żadnego wpływu od- działywania ludzkiego. Do rozważań przyjęto wy- łącznie jeziora, które były badane w ciągu ostat- nich 6 lat.

Powierzchnia Maks. Głęb. Tabela 6.2.1. Kod PM Nazwa Lista jezior, które (ha) (m) osiągną cele 30346 Marag (Morag) 393 20,1 środowiskowe 30358 Mildzie (Milakowo) 112 19,4 30359 Wuksniki 117 68 30340 Wulpinskie 707 54,6

Jeziora zagrożone ryzykiem nieosiągnięcia Dorzecze Pasłęki celów środowiskowych do 2015 r. Jeziora Zalew Wiślany Jeziora zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych mają obecnie słabą jakość wód, Lasy wynikającą ze znacznego, bezpośredniego lub STAN ZAGROŻENIA pośredniego wpływu antropopresji. Głównie są to nie zagrożone - 32 czynniki punktowe. Wody objęte tą kategorią były również wybrane na podstawie monitoringu z os- potencjalnie zagrożone - 9 tatnich sześciu lat (1998 – 2003).

Tabela 6.2.2. Powierzchnia Maks. Głęb. Kod PM Nazwa Jezioro zagrożone (ha) (m) nieosiągnięciem celów środowiskowych 30332 Sarąg 183 16,5

34 6. OCENA RYZYKA

Jeziora potencjalnie zagrożone ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych Ryc. 6.2.1. Jeziora potencjalnie zagrożone są to jeziora, Ocena ryzyka które powinny zostać poddane dalszemu rozpoz- osiągniecia celów naniu, w celu ustalenia właściwej oceny końcowej. przez jeziora Obecnie dostępne dane uniemożliwiają dokonanie właściwej oceny. W tej kategorii znajdują się również jeziora, które nie były uwzględniane w sieci monitoringu regionalnego, przez co brak jest informacji na temat ich jakości i czynników stwarzających zagrożenie.

Identyfikacji tych wód dokonano w oparciu o in- formacje zawarte w publikacjach książkowych i cyfrową mapę hydrograficzną Polski.

Powierzchnia Maks. Głęb. Kod PM Nazwa Tabela.6.2.3 (ha) (m) Jeziora potencjalnie 30348 Gamerki 52 2 zagrożone nieosiągnię- 30341 Giłwa (Rentyńskie) 101 9,4 ciem celów środowis- kowych do 2015 r. 30338 Isąg 396 54,5 30335 Łeguty 61 22,7 30344 Łoby (Wynkowskie) 67 5 30352 Narie 1240 10 30339 Świetajno Naterskie 74 9,7 30361 Tonka 162 4,2 30362 Tauty (Tawty) 84 2

Podstawowym źródłem informacji w zakresie analizy presji jest komputerowa baza danych, zawierająca wyniki regionalnego monitoringu. Natomiast do określania jakości jezior wyko- rzystano System Oceny Jakości Jezior opraco- wany w latach 80-tych przez Instytut Ochrony Środowiska. Na podstawie analizy oddziaływania i presji przeprowadzonej zgodnie z Ramową Dy- rektywą Wodną dokonano selekcji jezior z podzia- łem na wyżej omówione trzy podgrupy.

6.3. Ocena ryzyka dla wód przejś- ciowych

Zalew Wiślany został oficjalnie uznany za wody przejściowe i ze względu na brak danych w zakresie monitoringu jakości składników środo- wiskowych, został uznany za potencjalnie zagro- żony nieosiągnięciem celów środowiskowych do roku 2015.

35 6. OCENA RYZYKA & 7. ANALIZA EKONOMICZNA

znaczące uwalnianie azotu do środowiska natural- 6.4. Ocena ryzyka dla wód przy- nego. W przypadku najbardziej niekorzystnego scenariusza nr 03, w którym zakłada się wzrost brzeżnych produkcji zwierzęcej do poziomu 1,5 DJP/ha, nawożeniu na poziomie stosowanym w rolnictwie Wody przybrzeżne znajdujące się wzdłuż duńskim oraz przy obecnym standardzie polskich Mierzeji Wiślanej zostały uznane za potencjalnie praktyk rolniczych, uzyskano wyniki, w których zagrożone ryzykiem nie osiągnięcia celów zaobserwowano około 90% wzrost ilości azota- środowiskowych do roku 2015. Podobnie jak nów uwalnianych ze strefy korzeniowej. Nato- w przypadku wód przejściowych wynika to z bra- miast szacuje się, że ogólny wzrost azotu od- ku prowadzenia monitoringu w zakresie elemen- pływającego z dorzecza Pasłęki będzie wynosił tów środowiskowych. około 78%.

Tabela 6.5.1 Wariant Opis Średnia ilość % różnica kg NO /ha do obecnego Średni wzrost 6.5. Ocena ryzyka - wnioski 3 uwalnianego azotu 00 Sytuacja obecna 11 0 w kg NO /ha 3 01 Wzrost liczby zwierząt do 1 DJP/ha 13 18 Oszacowanie ryzyka nieosiągnięcia dobrego 02 Jak w nr 01, + stały porost trawy na 16 45 zmianę z trawą w rotacji w stosunku 4:1 stanu ekologicznego do 2015 r. wymaga również 03 1,5 DJP /ha z nawożeniem na poziomie 21 90 rozważenia znaczących zmian mogących zajść rolnictwa duńskiego - gospodarka w dorzeczu oraz powstałych w ich wyniku prowadzona jak w nr 02 odpowiednich presji. Zmiany te mogą dotyczyć, np. wzrostu populacji, rozwoju przemysłu lub Również w wyniku analiz poszczególnych warian- wzrostu produkcji rolnej. W obecnej chwili w do- tów stwierdzono, że w dorzeczu Pasłęki powinny rzeczu Pasłęki oraz całego regionu dolnej Wisły zostać wybudowane i optymalnie wykorzystywane nie przewiduje się znaczącego wzrostu populacji. urządzenia do gromadzenia nawozów natural- Raczej obserwuje się tendencję malejącą. nych. Nawozy naturalne powinny być głównie wy- Oczekuje się, że największe oddziaływanie na śro- korzystywane w kombinacji z uprawami ozimymi dowisko będzie powodowane ze strony rolnictwa i kukurydzą przy zastosowaniu właściwej rotacji i powiązanego przemysłu spożywczego. Spowo- upraw. Ze względu na czynnik niepewności zas- dowane jest to dopływem kapitału zewnętrznego tosowanych obliczeń i zakres prowadzonych dzia- związanego z odpowiednimi programami, którymi łań optymalizujących we wszystkich gospodarst- został objęty ten sektor po wejściu Polski do Unii wach należy oczekiwać jedynie przybliżonych wy- Europejskiej. Ponadto, ze względu na wysoki po- ników w zakresie zanieczyszczenia obszarowego. ziom konkurencji należy oczekiwać rosnącej ten- Tabela 6.5.2. dencji w zakresie powiększania areału gospo- Wariant Opis N-Transport Transport Podsumownie trans- (tony/rok) jednostkowy portu azotu ogólnego darstw, zwiększania hodowli i upraw. Dlatego (kgN/ha)* w Pasłęce postępowanie niezgodne z Kodeksem Dobrych 00 Sytuacja obecna 931 4.0 Praktyk Rolniczych może stać się przyczyną poja- 01 Wzrost liczby zwierząt do 1 DJP/ha 1016 4.4 wienia dodatkowego ładunku zanieczyszczeń. 02 Jak w nr 01, + stały porost trawy na 1393 6.0 zmianę z trawą w rotacji w stosunku 4:1 W ramach polsko-duńskiego projektu zatytu- 03 1,5 DJP /ha z nawożeniem na poziomie 1654 7.1 łowanego „Kontrola zanieczyszczenia obszaro- rolnictwa duńskiego - gospodarka wego w polskich zlewniach” (sierpień 2003 r.) prowadzona jak w nr 02 przeprowadzono analizę kilku wariantów możli- wości rozwoju rolnictwa w dorzeczu Pasłęki za po- Ponadto przeprowadzone obliczenia wykazały mocą modeli matematycznych Mike Basin &Daisy. również, że możliwe jest zoptymalizowanie Z analiz tych wynika, że: praktyk rolniczych w taki sposób, aby dzięki wykorzystaniu poplonów i przeorywaniu słomy „Uzyskane wyniki pokazują, że wzrost produkcji uzyskać zwiększony poziom produkcji przy jedno- rolnej do poziomów obecnych standardów stoso- czesnym zmniejszeniu uwalniania azotanów w po- wanych w zachodniej Europie przy braku zmian równaniu do obecnej sytuacji.” w ogólnych praktykach rolniczych spowoduje

7. Analiza ekonomiczna

W rozdziale 9 załączono analizę ekonomiczną związaną z wprowadzeniem określonych środków w ramach proponowanych programów działań i odpowiednich potrzeb finasowych.

36 8. Rejestr obszarów chronionych

następującej informacji:

• listy wód określonych jako rekreacyjne, wraz z obszarami wyznaczonych kąpielisk zgodnie z Dyrek- 8.1. Wody rekreacyjne i kąpieliska tywą 76/160/EEC.

Rejestr obszarów chronionych zgodnie z art. 6 W dorzeczu Pasłęki zinwentaryzowano 22 kąpie- Ramowej Dyrektywy Wodnej wymaga załączenia liska zlokalizowane nad jeziorami.

Kąpielisko wg Dyrektywy Lp. Nazwa Powiaty Gmina Miejscowość Tabela 8.1.1. 76/160/EEC Kąpieliska w dorze- 1 Giłwa olsztyński Gietrzwałd Rentyny Tak czu Pasłęki 2 Giłwa olsztyński Gietrzwałd Rentyny Tak 3 Giłwa olsztyński Gietrzwałd Rentyny Tak 4 Isąg ostródzki Łukta Pelnik Tak 5 Jemiołowskie olsztyński Olsztynek Olsztynek Tak 6 Łęguty olsztyński Gietrzwałd Łęgucki Młyn Tak 7 Narie ostródzki Morąg Kretowiny Tak 8 Narie ostródzki Morąg Kretowiny Tak 9 Narie ostródzki Morąg Kretowiny Tak 10 Narie ostródzki Morąg Bogaczewo Tak 11 Narie ostródzki Morąg Bogaczewo Tak 12 Niterskie olsztyński Gietrzwałd Sząbruk Tak 13 Niterskie olsztyński Stawiguda Tomaszkowo Tak 14 Oczko olsztyński Olsztynek Ameryka Tak 15 Pierzchalskie braniewski Płoskinia Pierzchaly Tak 16 Szałstry olsztyński Jonkowo Szałstry Tak 17 Taftowo braniewski Pieniężno Glebiska Tak 18 Wuksnik ostródzki Miłakowo Mysłaki Tak 19 Wulpińskie olsztyński Gietrzwałd Sząbruk Siła Tak 20 Wulpińskie olsztyński Stawiguda Mojdy - Dorotowo Tak 21 Wulpińskie olsztyński Stawiguda Kręsk Tak 22 Wulpińskie olsztyński Stawiguda Kręsk Tak >

8.2. Obszary wrażliwe według • Miłakowo Dyrektywy 91/271/EEC • Łukta • Pieniężno

W odniesieniu do Dyrektywy 91/271/EEC, W związku z Dyrektywą 91/271/EEC, dotyczącą dotyczącej jakości odprowadzanych ścieków ko- oczyszcznia ścieków komunalnych, Polski munalnych - cała Polska została uznana za obszar Parlament zadecydował, że do roku 2015 należy wrażliwy. Natomiast w dorzeczu Pasłęki znajduje w Polsce wybudować, zmodernizować lub rozbu- się sześć aglomeracji, w których liczba mieszkań- dować oczyszczalnie ścieków i sieci kanalizacyjne ców równoważnych przekracza 2000: w aglomeracjach, w których liczba mieszkańców równoważnych wynosi 2000 i więcej. • Braniewo • Orneta Decyzja ta funkcjonuje pod oficjalną nazwą • Olsztynek Krajowego Programu Oczyszczania ścieków.

37 8. REJESTR OBSZARÓW CHRONIONYCH

8.3. Ochrona siedlisk i gatunków

Krajowe obszary ochrony Dorzecze Pasłęki jest unikatowym obszarem, gdzie występują różnorodne i rzadkie gatunki Ryc. 8.3.1. Krajowe obszary zwierząt, ptaków i ryb. ochrony Wyjątkowość ta jest spowodowana takimi warunkami jak niski poziom zurbanizowania i uprzemysłowienia - czy też najważniejszy element, którym jest bardzo niski poziom zaludnienia, zachęcający przedstawicieli dzikiej przyrody do osiedlania się lub urządzania postojów w tym regionie. Przykładami działań na rzecz ochrony środowiska są utworzone, liczne parki krajobrazowe, strefy oraz rezerwaty ochrony gatunków zwierząt i roś- lin, jak również utworzenie obszarów w ramach międzynarodowej sieci NATURA 2000.

Tabela 8.3.1. Powierzchnia Lp. Nazwa Gmina Data Cel ochrony Obszary chronionego [ha] krajobrazu Obszar Chronionego Ochrona krajobrazu delty, obszar 1 Krajobrazu Wybrzeże Braniewo 26.04.85 4378 ujściowy Pasłęki i strefa przybrzeżna Staropruskie Zalewu Wiślanego Obszar Chronionego Górowo Iławeckie, Ochrona krajobrazu wzgórz 2 Krajobrazu Wzniesienia 26.04.85 5447 Lelkowo morenowych Górowskie Świątki, Łukta, Lubomino, Płoskinia, Ochrona krajobrazu srtefy przyrzecza Obszar Chronionego 3 Miłakowo, Wilczęta, 26.04.85 15579 Pasłęki, jej hydrotopu oraz biotopu Krajobrazu Doliny Pasłęki Godkowo, Orneta, lasów Jonkowo, Braniewo Ochrona krajobrazu strefy moreny Obszar Chronionego Górowo Iławeckie, 4 26.04.85 7396 falistej i czołowej oraz biotopu lasów Krajobrazu Rzeki Wałszy Pieniężno, Lelkowo i hydrotopu przyrzecza Wałszy Lubomino, Orneta, Ochrona krajobrazu Równiny Orneckiej Obszar Chronionego 5 Pieniężno, Lidzbark 26.04.85 8531 oraz biotopu lasów i hydrotopu cieków Krajobrazu Równina Ornecka Warmiński wodnych Słobicki Obszar Chronionego Ochrona krajobrazu Równiny 6 Godkowo, Wilczęta 26.04.85 3417 Krajobrazu Warmińskiej Narieński Obszar Łukta, Morąg, 7 14.04.03 7984 Chronionego Krajobrazu Miłakowo Obszar Chronionego Gietrzwałd, Olsztynek, 8 14.04.03 29942 Krajobrazu Taborski Las Łukta, Morąg, Ostróda Obszar Chronionego 9 Krajobrazu Puszcza Stawiguda, Olsztynek 14.04.03 131444 Napiwodzko-Ramucka Obszar Chronionego Ochrona krajobrazu, biotopu 10 Morąg, Miłakowo 85-04-26 6961 Krajobrazu Rzeki Wąskiej i hydrotopu przyrzecza rzeki Wąskiej

38 8. REJESTR OBSZARÓW CHRONIONYCH

Drwęca Warmińska fot. Bogdan Wiszowaty Rezerwaty przyrody

W dorzeczu Pasłęki utworzono cztery rezerwaty przyrody. Pierwszy z nich został oficjalnie otwarty w 1957r., a jego celem głównym była ochrona unikatowej flory w dolinie Wałszy.

Natomiast jeden z najbardziej atrakcyjnych rezerwatów otwarto w 1970 r., którego zadaniem jest ochrona naturalnych warunków bytowania bobrów. Obejmuje on swoim zasięgiem całą rzekę Pasłękę.

Lp. Rezerwat Gmina Pow. [ha] Rok Opis Rodzaj Tabela 8.3.2. Głęboko wcięta dolina Wałszy położona między wzgó- Rezerwaty przyrody 1 Dolina Wałszy Pieniężno 220.47 1957 rzami morenowymi porośnięta charakterystycznymi Mieszany lasami, bagnistymi roślinami i bukami 2 Kamienna Góra Jonkowo 95.14 1995 Pomorskie buki Lasy i bobry 3 Wyspa Lipowa Łukta 5.0 1969 Wyspa na jeziorze Morąg z licznie występującymi Wody chronionymi gatunkami ptaków i roślin powierzchniowe Stawiguda Gietrzwałd Jonkowo Świątki Ostoja bobrów Łukta Wody 4 4258.79 1970 Ostoja bobrów na Pasłęce na Pasłęce Lubomino powierzchniowe Godkowo Płoskinia Wilczęta Braniewo

Ryc. 8.3.2. Obszary ochrony Międzynarodowe obszary chronione siedlisk i gatunków zależnych od wody Natura 2000 Wyznaczono również obszary ochrony siedlisk i gatunków zależnych od wody, wchodzących w skład sieci NATURA 2000.

Planowane obszary ochrony siedlisk

Lp. Kod Nazwa Powierzchnia Położenie Tabela 8.3.3. [ha] Planowane obszary 1 PLH280007 Zalew Wiślany 40729.6 Braniewo, Frombork ochrony siedlisk Mierzeja Wiślana Braniewo, Godkowo, Wilczęta, Pieniężno, Gietrzwałd, Jonkowo, 2 PLH280006 Pasłęka 6233.4 Świątki, Miłakowo, Lubomino, Orneta, Płoskinia

39 8. REJESTR OBSZARÓW CHRONIONYCH

Strefy ochrony ptaków Również w dorzeczu Pasłęki utworzono trzy strefy ochrony ptaków wchodzące w skład sieci europejskiej.

Powierzchnia Gminy w dorzeczu Tabela 8.3.4. Lp. Kod Nazwa Europejskie strefy [ha] Pasłęki ochrony ptaków Braniewo, Godkowo, Jonkowo, Lubomino, Łukta, Miłakowo, Orneta, Płoskinia, 1 PLB280002 Dolina Pasłęki 19 405.9 Świątki, Wilczęta, Olsztynek, Gietrzwałd, Pasłęka Stawiguda fot. Bogdan Wiszowaty 2 PLB280010 Zalew Wiślany 33 665.7 Braniewo, Frombork, Puszcza Stawiguda, 3 PLB280007 Napiwodzko- 117319.9 Olsztynek Ramucka

Ryc. 8.3.3 Obszary chronione

Zalew Wiślany fot. Halina Martuszewska

40 9. Program działań

W celu osiągnięcia przynajmniej dobrej jakości ekologicznej wód dorzecza Pasłęki konieczne jest zrealizowanie zadań skoncentrowanych na reduk- cji zanieczyszczeń punktowych i obszarowych, jak również zapobieganiu przed zanieczyszczeniami innego rodzaju.

9.1. Działania w zakresie punkto- nych. Program ten realizuje zapisy Dyrektywy wych źródeł zanieczyszczenia 91/271/EEC. Na tej podstawie do roku 2015 w Polsce zostaną wybudowane, zmodernizowane i usprawnione oczyszczalnie ścieków, oraz syste- Rząd polski ustanowił i przyjął do realizacji my kanalizacyjne w aglomeracjach przekraczają- Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunal- cych 2000 MR.

Koszt Koszt Tabela 9.1.1. systemu Przepust. Przepust. oczyszczalni Koszt Technologia Technologia kanalizacji Inwestycje planowa- Miejscowość MR obecna wymagana Rodzaj inwestycji całkowity Termin ne w ramach Krajo- obecna wymagana 2005-2015 [m3/d] [m3/d] 2005-2015 1000 EUR 1000EUR wego Programu Oczy- 1000 EUR szczania Ścieków Orneta 9750 3500 3500 B B Istniejąca oczyszczalnia spełnia wyma- Komunalnych gania. Konieczna jest tylko rozbudowa 1684 0 1684 lub modernizacja systemu kanalizacji. Olsztynek 14862 4200 1824 B B Istniejąca oczyszczalnia spełnia wyma- gania. Konieczna jest tylko moderni- 1352 0 1352 zacja systemu kanalizacji. Braniewo 28600 10000 3083 PUB2 PUB2 Istniejąca oczyszczalnia spełnia wyma- gania. Konieczna jest tylko moderni- 619 0 619 zacja systemu kanalizacji. Pieniężno 3820 1300 900 nonB B Istniejąca przepustowość jest wystar- czająca, ale oczyszczalnia wymaga modernizacji z powodu złej jakośći 699 675 1374 2008 odprowadzanych ścieków. Konieczna jest rozbudowa systemu kanalizacji. Istniejąca przepustowość jest wystar- czająca, ale oczyszczalnia wymaga Łukta 9286 1000 633 nonB B modernizacjiz powodu złej jakośći 369 726 1094 2015 odprowadzanych ścieków. Konieczna jest rozbudowa systemu kanalizacji. Miłakowo 4480 600 768 non B B Rozbudowa i modernizacja oczysz- czalni - istniejąca przepustowość i ja- kość odprowadzanych ścieków nie jest 328 962 1290 2015 wystarczająca. Konieczna jest rozbu- dowa systemu kanalizacji Razem 5051 2362 7413

B - biologiczna - Oczyszczalnia spełnia wymagania dla 2000≤MR<15000 (BZT5≤25mgO2/dm3, ChZTMn ≤125mg O2/dm3, Zawiesina ogólna≤35mg/dm3, Nog≤15mgN/dm3, Pog≤2mgP/dm3 - Nog i Pog jedynie dla jezior i ich dopływów)

non B -biologiczna - Ale oczyszczalnia nie spełnia wymagania dla 2000≤MR<15000 (BZT5≤25mgO2/dm3, ChZTMn ≤125mg O2/dm3, Zawiesina ogólna≤35mg/dm3, Nog≤15mgN/dm3, Pog≤2mgP/dm3 - Nog i Pog jedynie dla jezior i ich dopływów)

PUB2 - biologiczna - Oczyszczalnia spełnia wymagania dla 15000≤MR<100000 (BZT5≤15mgO2/dm3, ChZTMn ≤125mgO2/dm3, Zawiesina ogólna≤35mg/dm3, Nog≤15mgN/dm3, Pog≤2mgP/dm3)

41 9. PROGRAM DZIAŁAŃ

Postawiono cztery główne cele, których Płyty i zbiorniki osiągnięcie pozwoli skutecznie ograniczyć emisję zanieczyszczeń ze źródeł punktowych występu- Poważnym źródłem zanieczyszczenia wód są jących w dorzeczu Pasłęki. gospodarstwa rolne, które nie posiadają płyt lub zbiorników służących do prawidłowego przecho- Sprawniejsze oczyszczalnie ścieków wywania nawozów naturalnych. Zgodnie z rozpo- rządzeniem dotyczącym nawozów i dopuszczal- Modernizacja i poprawienie warunków eksplo- nych dawek stosowania nawozów naturalnych atacji istniejących oczyszczalni w miejscowościach każde gospodarstwo musi posiadać od 2008 roku o liczbie mieszkańców mniejszej niż 2000 MR odpowiednio przygotowane place, płyty lub zbior- z równoczesną rozbudową systemów kanalizacyj- niki pozwalające na zmagazynowanie nawozów nych. naturalnych przez 4 miesiące. Jednakże w przy- padku dorzecza Pasłęki (ze względu na przewi- dywaną możliwość rozwoju produkcji zwierzęcej) Przydomowe oczyszczalnie ścieków dla godspodarstw powyżej 15 DJP proponuje się, Istnieje zapotrzebowanie na przydomowe aby urządzenia te posiadały możliwość magazy- oczyszczalnie ścieków na tereneach wiejskich dla nowania przez co najmniej 6 m iesięcy . Zalecenie zabudowy rozproszonej i gospodarstw, gdzie to jest zapisane w Polskim Kodeksie Dobrych zbiorowe systemy są nieopłacalne ze względu na Praktyk Rolniczych. dystans lub trudne warunki. Przewidywany koszt budowy płyt i zbiorników na Poniższa tabela przedstawia szacunkowe koszty naturalne nawozy o zdolności magazynowania konieczne do wykonania przydomowych oczysz- przez sześć miesięcy prezentuje poniższe czalni ścieków w dorzeczu Pasłęki. zestawienie właściwe dla dorzecza Pasłęki, gdzie znajduje się obsada 34 000 DJP: Tabela 9.1.2. Liczba Przyłączonych Wymóg Koszt jednostkowy Koszt całkowity Koszty płyt 25 745 000 PLN; Koszt budowy osób do oczyszczlni przyd. oczyszczlni przyd. oczyszczlni oczyszczalni przydomowych lub zbiorników lub zbiorników Koszty zbiorników 6 9 0 74 0 00 P LN; oczyszczalni [liczba osób] [liczba osób] [1 000 PLN] [1 000 PLN] przydomowej lub Razem 94 819 000 PLN zbiornika 78 456 42 896 7 112 5 35 560 Ogólnie daje to kwotę ok. 23 705 000 EUR.

Wielkość szacowanych kosztów koniecznych na rozbudowę sieci kanalizacyjnych w oparciu o dwie metody zestawiono poniżej: Pozostałe źródła zanieczyszczenia

a) Dane z formularzy dla Krajowego Programu Oczyszcza- Ponadto punktowymi źródłami zanieczyszczeń nia Ścieków Komunalnych (KPOŚK) : są składowiska odpadów, w których nie zastoso- wano izolacji dna, i które nie posiadają systemu Tabela 9.1.3. Długość systemów kanalizacyjnych Wkład finansowy drenażowego. Odpowiednie działania zmierzające Koszt budowy syste- w latach 2003-2015 w latach 2003-2015 do ich likwidacji lub modernizacji spoczywają na mów kanalizacyj- [km] [1 000 PLN] władzach gminnych i znajdują odzwierciedlenie nych w dorzeczu 400 95 000 Pasłęki (KPOŚK) w realizowanych programach gospodarki odpada- mi komunalnymi. Realizacja programów jest kon- b) Wartości obliczone w roku 2005 opracowane przez trolowana przez właściwe władze powiatowe. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska w Gdańsku:

Tabela 9.1.4. Obszary zurbanizowane Obszary wiejskie 9.2. Działania w zakresie obszaro- Średni i maksymalny skj 445 PLN/m 185 PLN/m koszt jednostkowy wych źródeł zanieczyszczenia mkj 875 PLN/m 350 PLN/m budowy kanalizacji

skj - średni koszt jednostkowy, W zakresie zanieczyszczeń obszarowych mkj – maksymalny koszt jednostkowy, należy mieć na uwadze fakt, że największym zagrożeniem jest nieprawidłowo prowadzona Koszt budowy systemów kanalizacyjnych w do- gospodarka rolna, stąd najważniejszym celem rzeczu Pasłęki oszacowany przez WFOŚiGW jest propagowanie i wdrażanie Kodeksu Dobrych zestawiono w tabeli 9.1.5. Praktyk Rolniczych. W Polsce stosowanie tego kodeksu nie jest jeszcze obligatoryjne. Jednakże dążąc do osiągnięcia znacznej redukcji ilości Tabela 9.1.5. Koszt Koszty budowy Długość systemów kanalizacyjnych jednostkowy na systemów kanaliz. odprowadzanego azotu i fosforu do środowiska Koszt systemów w latach 2003-2015 (wg KPOŚK) terenach wiejskich 2003-2015 kanalizacyjnych [km] wodnego, należy wprowadzić pewne obowiąz- w dorzeczu Pasłęki [PLN/m] [1 000 PLN] kowe, podstawowe zasady. A wśród nich najważ- 185 74 000 (WFOŚiGW) 400 niejsze to: 350 140 000

42 9. PROGRAM DZIAŁAŃ

Projekt ,,Planu ochrony rezerwatu przyrody • optymalizacja nawożenia zgodnie z planami; Ostoja bobrów na rzece Pasłęce” przewiduje:

• zasady i okresy stosowania nawozów naturalnych etc.; - całkowity zakaz lokalizowania nowych bądź odtwarzania starych przegród piętrzących (budowli utrudniających • obowiązkowe stosowanie planów nawożenia; przemieszczanie się ryb) na wodach rezerwatu;

• stosowanie poplonów i przeorywanie pól po okresie - udrożnienie rzeki Pasłęki i jej dopływów, przez likwidację letnich zbiorów; istniejących przegród lub taką ich przebudowę, która • ograniczenia dopuszczalnej jednostkowej obsady umożliwiłaby swobodną wędrówkę ryb i innych zwierząt wodnych za pomocą przepławek. W pierwszej kolejności zwierzęcej. powinien zostać udrożniony stopień wodny w Pierzchałach (zapora) oraz Kasztanowie, a następne przepławki powinny powstać na Wałszy (w Bornitach).

Różnica poziomów Koszt przepławki 9.3. Inne działania Miejscowość Rzeka Tabela 9.3.1. [m] [PLN] Szacunkowe koszty Pierzchały Pasłęka 14.00 1 500 000 przepławek Kasztanowo Pasłęka 1.50 170 000 9.3.1. Rezerwat ostoja bobrów Bornity Wałsza 2.00 220 000 Pieniezno Wałsza 2.39 270 000 W 1970 roku został ustanowiony rezerwat Drwęca Orneta 2.90 320 000 Ostoja bobrów na rzece Pasłęce na następujących Warmińska Drwęca wodach w zlewni rzeki Pasłęki: Orneta 1.70 190 000 Warmińska - rzeka Pasłęka od źródeł do miasta Braniewa wraz Razem 2 670 000 z rozlewiskiem jezioro (zbiornik) Pierzchalskie , - rzeka Giłwa od jeziora Giłwa do ujścia , - rzeka Morąg (poniżej jeziora Morąg), Strefy ochronne - rzeka Drwęca Warmińska od Ornety do ujścia , Należy założyć ochronne pasy biogeoche- - rzeka Wałsza od miejscowości Pieniężno do ujścia , miczne na niezalesionych odcinkach biegu Pasłęki, - jezioro Sarąg, na górnej krawędzi doliny rzeki wg zaleceń - jezioro Łęguty, opracowanych przez Zakład Ekologii Obszarów - jezioro Isąg. Rolnych i Leśnych PAN w Poznaniu. Ochronne pasy na niezalesionych odcinkach biegu Pasłęki są W dolinie Pasłęki został ustanowiony obszar sposobem na ograniczanie zanieczyszczeń obsza- chroniony Natura 2000 - Bird Protection Sites. Na rowych generowanych przez pola uprawne po- rzece Pasłęce został natomiast ustanowiony ob- przez wykorzystywanie w tym celu roślinności szar chroniony Natura 2000 – Habitat Protection trwałej. Sites.

Obecnie jest opracowywany ,,Plan ochrony rezerwatu przyrody Ostoja bobrów na rzece Zakaz stosowania nawozów mineralnych Pasłęce” przez Zakład Ornitologii PAN w Gdań- sku". Zgodnie z zapisami projektu planu na ob- Należy wprowadzić zakaz nawożenia mineral- szarze rezerwatu należy podjąć niżej działania nego łąk i pastwisk położonych w obrębie doliny zmierzające do udrożnienia rzeki, ustanowienia Pasłęki. stref ochronnych, wprowadzenia zakazu stosowa- nia nawozów mineralnych w określonych miejs- cach, przywracania stref zalewowych, czy wpro- Tereny zalewowe wadzenia zakazu budowy nowych zbiorników retencyjnych. Należy podjąć renaturalizację tarasów zalewo- wych doliny Pasłęki, przez wykonanie przytamo- wań na istniejącym systemie melioracyjnym. Udrożnienie rzeki Na najniższym stopniu wodnym na Pasłęce Zakaz budowy zbiorników retencyjnych w Braniewie, wykorzystywanym przez elektrownię wodną, uruchomiono w 2002 r. przepławkę umoż- Należy wprowadzić zakaz melioracji tarasów liwiającą wędrówki ryb i innych organizmów zalewowych Pasłęki i budowy na nich sztucznych wodnych. Niestety możliwości te kończą się zbiorników wodnych. jednak w rejonie elektrowni wodnej w Pierzcha- łach w km 28 oraz położonej ok. 3 km wyżej zaporze zbiornika Pierzchały, gdyż nie posiadając przepławki, odcinają dla migracji tarłowych wyżej położoną część zlewni tej rzeki.

43 9. PROGRAM DZIAŁAŃ

9.3.2. Restytucja ryb wędrownych • Objęcie ochroną tych odcinków rzek, które stanowią potencjalne tarliska i miejsca podrostu stadiów młodocianych. Na tych odcinkach powinny obowiązywać Informacje historyczne potwierdzają, że na zakazy: lokalizacji i odbudowy obiektów piętrzących, wschodnim wybrzeżu troć Salmo trutta m. trutta pozyskiwania żwiru i wycinania roślinności nadbrzeżnej, od dawna wstępowała do kilku rzek uchodzących a prace regulacyjne mogłyby być dopuszczane jedynie w przypadku zaistnienia zagrożeń powodziowych. do Zalewu Wiślanego, w tym zwłaszcza do Pasłęki, lecz także do Baudy i Naruszy. Zbliżony • Racjonalizację gospodarki rybackiej i wędkarskiej, zasięg wykazywały także migracje tarłowe certy w tym ograniczenie presji połowowej w ujściach i dol- Vimba vimba L. (Sych 1998). Pasłękę wraz z jej nych odcinkach rzek w okresie ciągu tarłowego, w celu dopływami charakteryzują bardzo korzystne odtwarzania populacji . warunki środowiska i walory krajobrazowe. Rzeki te są znanym i cenionym przez wędkarzy siedlis- • Prowadzenie niezbędnego monitoringu efektów resty- kiem szczególnie pstrąga potokowego. Prowadzą tucji ryb dwuśrodowiskowych. Ocenę liczebności stad dobrej jakości wody i stanowią doskonały obszar tarłowych, efektywność reprodukcji, przeżywalność narybku i ryb dorosłych. Ocenie powinna podlegać siedliskowy i podrostowy dla form młodocianych. także wielkość presji rybackiej i wędkarskiej. Jest to potencjalny korytarz siedliskowy dla dwuśrodowiskowych ryb wędrownych, posiadają- Oczywiście powodzenie programu restytucji ryb cy w swoich górnych odcinkach wartościowe wędrownych jest uzależnione od zapewnienia tereny tarliskowe. Z tego względu istnieje odpowiednich warunków finansowania. konieczność zastosowania następujących środków w dorzeczu Pasłęki:

• Wprowadzenie obowiązku montowania na wlotach do komór turbin hydroelektrycznych odpowiednich krat, mających na celu ochronę ryb, w tym zwłaszcza spływających (w przyszłości) ku morzu smoltów troci i łososia przed wysokimi stratami. A także od strony dolnej wody, aby skierować ku przepławkom tarlaki, wędrujące w górę rzeki dla odbycia tarła.

44 10. Monitoring

W dorzeczu podejmuje się pewne działania w celu 10.1. Informacje ogólne zmniejszania wielkości ładunków typu organicz- nego i biogennego. Z tego względu budowa oczyszczalni ścieków i przyłączanie gospodarstw W niniejszym rozdziale dokonano przeglądu domowych do istniejących są niezwykle istotne. istniejącego monitoringu w dorzeczu Pasłęki w odniesieniu do wymagań stawianych przez Ramową Dyrektywę Wodną Unii Europejskiej. Następnie omówiono możliwość wykorzystania 10.2. Klasyfikacja jakości wód i dostęp do wyników monitoringu w świetle praw- nych i instytucjonalnych ustaleń. Na zakończenie Zamierzeniem monitoringu w Ramowej Dyrek- podano rekomendacje odnośnie poprawy sytuacji tywie Wodnej jest możliwość sklasyfikowania monitoringu w świetle RDW. systemu wód do co najmniej dobrego stanu. Stan Główny nacisk na dorzecze jest wywierany jakości wód jest uzależniony od stanu ekologicz- przez ładunki substancji organicznych i biogen- nego, w którego skład wchodzą elementy biotycz- nych. Ich źródłami są oczyszczalnie ścieków, gos- ne i abiotyczne i uzupełnione o stan chemiczny podarstwa domowe bez przyłączeń do sieci kana- zamieszczony w innych dyrektywach UE zgodnie lizacyjnej, gospodarstwa nastawione na produkcję z wykazem znajdującym się w załączniku IX RDW. zwierzęcą, gospodarstwa rybne oraz spływy po- Stan ekologiczny został podzielony na pięć klas. wierzchniowe z obszarów rolniczych. W dorzeczu Stan chemiczny jest określony w zdefiniowanych następuje rozwój turystyki, która również ma standardach. Dla stanu chemicznego określono swój wpływ na stan dorzecza, o ile nie podejmo- dwie klasy: dobrą i złą. Całościowa klasyfikacja wane są żadne środki zaradcze. W konsekwencji została przedstawiona poniżej na rysunku. nacisk ten ma charakter rozproszony, stąd Do 2003 r. polski system klasyfikacji jakości szczególnie dla wielu jezior istnieje zagrożenie, że wód wyróżniał cztery klasy: dobrą, średnią, złą nie osiągną one celów środowiskowych ustalonych i poza klasową. Następnie na okres jednego roku w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Ponadto Zalew wprowadzono nowy rozszerzony system. Jakość Wiślany jest narażony na wpływ tych ładunków. wód określano na podstawie parametru znajdują- Braniewo jest największym miastem w dorzeczu cego się w najgorszej klasie. Implikacją takiego i jest położone w ujściowym odcinku Pasłęki. Stąd podejścia jest kwalifikowanie wód do złej jakości wszelki wpływ na środowisko wodne powodowany w przypadku, gdy tylko jeden z parametrów znaj- przez to miasto ma niewielkie znaczenie na duje się w tej klasie. Niestety wymieniony system dorzecze Pasłęki, lecz wpływa na stan Zalewu klasyfikacji nie uwzględniał regionalnych różnic, Wiślanego. np. w odniesieniu do warunków glebowych.

Ryc. 10.2.1. Klasyfikcj i prezen- tacja stanu jakości wód wg RDW

45 10. MONITORING

Tabela 10.2.1. Element Stan [1] Podsumowanie Wysoki stan Dobry stan Średni stan systemu klasyfikacji w RDW Ogólne Wartości elementów jakości biologicznej Wartości elementów jakości biologicznej Wartości biologicznej jakości wyka- dla wód powierzchniowych odzwiercied- dla wód powierzchniowych wykazują niski zują umiarkowane oznaki znieksz- lają te, które zwykle związane są z tego poziom zniekształcenia wynikający z dzia- tałcenia wynikające z działalności typu wodami w warunkach niezaburzonych łalności człowieka, ale odbiegają tylko nie- człowieka, i są znacznie bardziej i nie wykazują lub wykazują nieznaczne znacznie od tych normalnie związanych zaburzone niż w warunkach dobrego ślady zniekształcenia. z tym rodzajem wód powierzchniowych stanu ekologicznego. w warunkach niezaburzonych. Elementy biologiczne Skład taksonomiczny lub gatunkowy odpo- Występują nieznaczne zmiany w składzie Skład taksonomiczny i gatunkowy wiada całkowicie albo prawie całkowicie, i liczebności taksonów lub gatunków w po- różni się umiarkowanie od populacji warunkom niezaburzonym. równaniu do właściwych populacji. właściwej. Zachodzące zmiany nie wskazują żadnych Średnia liczebność jest całkowicie zgodna niepożądanych zaburzeń w równowadze Liczebność jest umiarkowanie ze specyficznymi warunkami fizyko- występujących w wodzie organizmów, czy zaburzona. chemicznymi i hydromorfologicznymi, w jakości fizyko-chemicznej wody lub i nie wykazuje znaczących zmian od osadów. poziomów niezaburzonych. Reżim hydrologiczny Ilość i dynamika przepływu odzwiercied- Warunki zgodne z osiągnięciem wartości Warunki zgodne z osiągnięciem lają całkowicie, lub prawie całkowicie, określonych powyżej dla elementów wartości określonych powyżej dla warunki niezaburzone. jakości biologicznej. elementów jakości biologicznej. Warunki Przebieg koryta, zmienność głębokości Warunki zgodne z osiągnięciem wartości Warunki zgodne z osiągnięciem morfologiczne i szerokości, prędkości przepływu, warunki określonych powyżej dla elementów wartości określonych powyżej dla podłoża, oraz warunki i struktura strefy jakości biologicznej. elementów jakości biologicznej. brzegowej odpowiadają całkowicie, lub prawie całkowicie warunkom niezaburzonym. Ogólne warunki Wartości elementów fizyko-chemicznych Temperatura, bilans tlenowy, pH, zdolność Warunki zgodne z osiągnięciem fizyko-chemiczne odpowiadają całkowicie, lub prawie buforowa i zasolenie nie osiągają poziom- wartości określonych powyżej dla całkowicie warunkom niezaburzonym. ów poza ustalonym zakresem w sposób elementów jakości biologicznej. Stężenia substancji biogennych mieszczą zapewniający funkcjonowanie określonego się w zakresie normalnie utożsamianym z rodzaju ekosystemu i osiągnięcie wartości warunkami niezaburzonymi. określonych powyżej dla elementów jakości biologicznej. Poziom zasolenia, pH, bilans tlenowy, Stężenia substancji biogennych nie przekra- zdolność buforowa i temperatura nie czają ustalonych poziomów, zapewniają- wykazują zakłóceń wskutek działalności cych funkcjonowanie ekosystemu i osiąg- człowieka i mieszczą się w zakresie nięcie wartości określonych powyżej dla normalnie związanym z warunkami elementów jakości biologicznej. niezaburzonymi. Specyficzne Stężenia bliskie zeru, a co najmniej poniżej Stężenia nie przekraczają standardów usta- Warunki zgodne z osiągnięciem zanieczyszczenia poziomu wykrywalności najbardziej lonych zgodnie z procedurą podaną w roz- wartości określonych powyżej dla syntetyczne zaawansowanych technik analitycznych dziale 1.2.6. bez uszczerbku dla Dyrektywy elementów jakości biologicznej. będących w ogólnym użytku. 91/414/EC i Dyrektywy 98/8/EC (Standardu Jakości Środowiska). Specyficzne Stężenia pozostają w zakresie normalnie Stężenia nie przekraczają standardów usta- Warunki zgodne z osiągnięciem zanieczyszczenia utożsamianym z warunkami niezaburzo- lonych zgodnie z procedurą podaną w roz- wartości określonych powyżej dla niesyntetyczne nymi (poziom tła). dziale 1.2.6. bez uszczerbku dla Dyrektywy elementów jakości biologicznej. 91/414/EC i Dyrektywy 98/8/EC (Standardu Jakości Środowiska).

[1] Wody, których stan jest niższy od średniego będą klasyfiko- wane jako słabe lub złe.

System klasyfikacji wg RDW uwzględnia regionalne zmiany warunków. Definicje klas obejmujących stan wysoki, dobry i średni są opisane w RDW. Nie zdefiniowano natomiast klas słabej i złej w odniesieniu do jakości wód poniżej stanu średniego.

46 10. MONITORING

10.3. Wymagania monitoringu w określonym obszarze wodnym. Dokonując wyboru wód należy zapewnić, aby monitoring prowadzono w punktach, gdzie: 10.3.1. Rodzaje monitoringu • wielkość przepływu jest znacząca w dorzeczu jako całości; łącznie z punktami na dużych rzekach, gdzie W Ramowej Dyrektywie Wodnej dokonano 2 rozróżnienia monitoringu na następujące kate- obszar zlewni jest większy niż 2500 km ; gorie: rozpoznawczy, operacyjny i badawczy. • objętość występującej wody jest znacząca dorzeczu, łącznie z dużymi jeziorami i zbiornikami;

Monitoring rozpoznawczy • wody o określonym znaczeniu przekraczają granicę Państwa Członkowskiego; Monitoring rozpoznawczy jest wykonywany w celu uzupełnienia i potwierdzenia procedur • wyznaczono miejsca zgodnie z Decyzją nt. Wymiany obejmujących oceny wpływu na środowisko zgod- Informacji 77/795/EEC ; nie z załącznikiem II RDW dla zaprojektowania • przyszłych programów monitoringu oraz dla oce- w pozostałych innych miejscach wymaganych do okreś- ny długoterminowych zmian zarówno w zakresie lenia ładunku zanieczyszczeń, który jest przenoszony przez granice Państwa Członkowskiego i przenoszony warunków naturalnych jak i zmian będących wy- do środowiska morskiego . nikiem działań antropogenicznych. Ogólnie wynika z tego, że punkty monitoringu powinny być wybierane w sposób reprezenta- Monitoring operacyjny tywny dla dużych objętości wód i na punktach granicznych (“dopływy” i “odpływy”). Monitoring operacyjny będzie prowadzony dla wszystkich wód, które na podstawie oceny wpły- wu lub monitoringu rozpoznawczego zostały Monitoring operacyjny zidentyfikowane jako mogące nie osiągnąć celów środowiskowych oraz wód, w których zidentyfi- Monitoring operacyjny powinien być prowa- kowano zrzuty substancji zawartych w wykazie dzony tak, aby punkty spełniały następujące substancji priorytetowych. kryteria: • dla wód zagrożonych znaczącymi presjami ze źródeł punktowych, powinna zostać wyznaczona wystarczają- Monitoring badawczy ca ilość punktów monitoringu dla tych wód w celu oce- ny rozmiarów i wpływu źródła punktowego. W przypad- ku wód poddanych wpływowi licznych punktowych Monitoring badawczy jest przeprowadzany presji, punkty monitoringu mogą być wybrane dla w celu stwierdzenia przyczyn lub określenia roz- oceny rozmiaru i wpływu tych presji jako całości; miaru wpływu przypadkowego zanieczyszczenia, gdy nie jest znany powód przekroczeń ustalonych • dla wód zagrożonych znaczącymi presjami ze źródeł wartości. rozproszonych, powinna zostać wyznaczona wystarcza- Monitoring rozpoznawczy charakteryzują inne jąca ilość punktów monitoringu, w celu oceny rozmia- wymogi w porównaniu do monitoringu opera- rów i wpływu źródeł rozproszonych. Wybór wód powi- nien być przeprowadzony w sposób reprezentatywny cyjnego pod względem wyboru elementów jakoś- dla względnego ryzyka wystąpienia presji ze źródła ciowych (zestaw parametrów zgodnie z opisem rozproszonego i względnego ryzyka nieosiągnięcia w RDW), punktów oraz częstotliwości monitorin- dobrego stanu wód powierzchniowych; gu. Rozróżnienie ze względu na wymagania bę- dzie opisywane oddzielnie w odpowiednich frag- • dla wód zagrożonych znaczącą presją hydromorfolo- mentach. Monitoring badawczy jest wykonywany giczną, powinna zostać wyznaczona wystarczająca ilość w szczególnym celu. W związku z tym RDW nie miejsc monitoringu, w celu oceny rozmiaru i wpływu podaje żadnych szczególnych wymogów. presji hydromorfologicznych. Wybór wód powinien wskazywać ogólny wpływ presji hydromorfologicznej, jakiej podlegają wszystkie wody. Monitoring jakości wód w dorzeczu Pasłęki był 10.3.2. Wybór punktów monitoringu prowadzony w 21 punktach w latach 80-tych i 90- tych, z których 13 znajdowało się na Pasłęce, 3 na Ramowa Dyrektywa Wodna podaje wskazówki Drwęcy Warmińskiej, 3 na Wałszy, a 2 na odnośnie wyboru punktów monitoringu. mniejszych dopływach Pasłęki. Jednakże ilość punktów zwiększono w okresie 2001-2003. Monitoring rozpoznawczy Punkty monitoringu są rozmieszczone w taki sposób, aby umożliwić obserwację zmian stężeń poszczególnych wskaźników w głównych częś- Monitoring rozpoznawczy będzie prowadzony ciach dorzecza . w wystarczającej ilości wód powierzchniowych, aby umożliwić ocenę całościową stanu wód powierzchniowych w każdej zlewni, lub podzlewni

47 10. MONITORING

Monitoring rzek Sieć monitoringu jakości wód ma charakter cykliczny, a badania są wykonywane raz w mie- siącu co 5 lat. Jedynie punkt położony w Nowej Pasłęce, w od- cinku ujściowym - wchodzi w skład Krajowego Programu Monitoringu, stąd jest on badany w sposób ciągły z częstotliwością 2 razy w mie- siącu. Wybór punktów monitoringu wydaje się być wystarczający na potrzeby monitoringu rozpoz- nawczego i operacyjnego. Ze względu na fakt, że Ryc. 10.3.1. źródło zanieczyszczenia posiada raczej charakter Sieć monitoringu rozproszony, to istniejące punkty monitoringu jakości rzek powinny wykryć efekty podejmowanych działań.

Monitoring jezior Sieć monitoringu jakości wód w jeziorach prowadzona jest również cyklicznie co 5 lub 6 lat i obejmuje większość jezior. Monitoring obejmuje badania dwa razy do roku, tj. wiosną i jesienią. Jako, że większe jeziora są objęte siecią moni- toringu, to wybór punktów jest wystarczający do prowadzenia monitoringu rozpoznawczego i ope- racyjnego. Stwierdzono brak dostępnych informa- cji w zakresie możliwych problemów określonego rodzaju w poszczególnych jeziorach. Wymaga to podjęcia odrębnych prac. Na podstawie informacji zamieszczonych w części 6.2. za potencjalnie zagrożone uznano jeziora, dla Porównanie elementów jakościowych wyma- których brakowało aktualnych danych o jakości ganych przez RDW z rzeczywistą sytuacją w za- ich wód. kresie monitoringu Pasłęki pokazuje, że moni- toring biologiczny obejmuje jedynie taksony, które są objęte indeksem saprobowości. Ze 10.3.3. Wybór elementów jakości względu na specyficzne wykorzystanie mające niewielkie powiązanie z celami biologicznego mo- nitoringu zawartymi w RDW należy w pełni opra- Dla celów monitoringu rozpoznawczego należy cować monitoring biologiczny. Elementy jakości wybrać i uwzględnić parametry, które mają cha- hydromorfologicznej są regularnie monitorowane. rakter wskaźnikowy dla wszystkich biologicznych, hydromorfologicznych i ogólnych fizyko-chemicz- Ogólne elementy jakości fizyko-chemicznej są nych elementów jakości. Ponadto należy dołączyć monitorowane jak również grupa innych wykaz zanieczyszczeń priorytetowych i innych zanieczyszczeń. Jako główne wskaźniki presji zanieczyszczeń w znacznych ilościach, które są organicznej są mierzone BZT5 i ChZT, oraz indeks odprowadzane w dorzeczu lub podzlewni. bakterii Coli typu fekalnego. Chlorofil-a jest Monitoring operacyjny powinien obejmować te mierzony jako wskaźnik wielkości ładunku elementy jakości o charakterze wskaźnikowym substancji biogennych. W dalszej kolejności dla presji, którym podlegają wody. W celu obser- prowadzone są obserwacje głównych jonów, wowania wpływu tych presji monitoring musi detergentów i metali. W odniesieniu do substancji obejmować: priorytetowych prowadzone są obserwacje pod kątem fenoli lotnych oraz kadmu, ołowiu, rtęci • parametry wskaźnikowe elementu lub elementów i niklu. jakości biologicznej najbardziej wrażliwych na presje, którym podlegają wody, Porównanie wymogów RDW odnośnie monitoringu i rzeczywistej sytuacji monitoringu w dorzeczu • wszystkie substancje priorytetowe i inne zanieczysz- Pasłęki zostało przedstawione w tabeli poniżej. czenia zrzucane w znacznych ilościach ,

• parametry wskaźnikowe elementów jakości hydromor- fologicznej najbardziej wrażliwych na zidentyfikowaną presję.

48 10. MONITORING

Elementy jakościowe wymagane w klasyfikacji stanu ekologicznego Tabela 10.3.1. RDW UE Pasłęka - monitoring do 2001 r. Elementy klasyfikacji jakości ekologicznej

Rzeki Elementy biologiczne  Skład i liczebność flory wodnej: makrofitów, fitoplanktonu i okrzemek Monitoring elementów biologicznych bentosowych. obejmuje taksony wykorzystywane do  Skład i liczebność bentosowej fauny bezkręgowej obliczania indeksu saprobowości.  Skład, liczebność i struktura wieku ichtiofauny Elementy hydromorfologiczne wspierające elementy biologiczne  Warunki hydrologiczne: ilość i dynamika przepływów oraz związek z wodami Elementy hydromorfologiczne są monitoro- podziemnymi. wane regularnie.  Ciągłość rzeki.  Warunki morfologiczne: głębokość rzeki i zmienność szerokości, struktura i skład dna rzeki, oraz struktura strefy nadrzecznej Elementy chemiczne i fizyko-chemiczne wspierające elementy biologiczne  Ogólne: warunki termiczne, warunki tlenowe, zasolenie, pH oraz substancje Monitoring jakości wód powierzchniowych biogenne obejmuje: temperaturę, tlen rozpuszczony,  Zanieczyszczenie wszelkimi substancjami priorytetowymi, których zrzuty do przewodność, pH, N-NH3, N-NO2, N-NO3, wód zidentyfikowano N , PO , P a także BZT , ChZT ,  Zanieczyszczenie innymi substancjami w znacznych ilościach zrzucanych do og 4 og 5 Mn wód. ChZTCr, Cl, SO4, substancje rozpuszczone, zawiesinę ogólną, CaCO3, Na, K, Fe, Mn, Zn, Cd, Cu, Ni, Pb, Hg, Fenole lotne, detergenty anionowe, miano Coli typu fekalnego i chloro- fil-a Monitoring jakości osadów obejmuje: Ag, As, Ba, Be, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Hg, Mg, Mn, Ni, P, Pb, S, Sr, Ti, V oraz Zn

Jeziora Elementy biologiczne  Skład, liczebność i biomasa fitoplanktonu Monitoring elementów biologicznych  Skład i liczebność innej flory wodnej obejmuje taksony wykorzystywane do  Skład i liczebność fauny bezkręgowców bentosowych obliczania indeksu saprobowości.  Skład, liczebność i struktura wieku ichtiofauny Elementy hydromorfologiczne wspierające elementy biologiczne  Warunki hydrologiczne: ilość i dynamika przepływu, czas zatrzymania, Elementy hydromorfologiczne są monitoro- powiązanie z wodami podziemnymi wane regularnie  Warunki morfologiczne: zmienność głębokości jeziora, ilość, struktura i skład dna jeziora, oraz struktura brzegu jeziora Elementy chemiczne i fizyko-chemiczne wspierające elementy biologiczne  Ogólne: przejrzystość, warunki termiczne, warunki tlenowe, zasolenie, pH Dla jezior jest badany ten sam zestaw para- oraz substancje biogenne metrów, który wykorzystywany jest w monito-  Zanieczyszczenia specyficzne: zanieczyszczenie wszelkimi substancjami ringu rzek poszerzony o przejrzystość. priorytetowymi, których zrzuty do wód zidentyfikowano oraz zidentyfi- kowane zanieczyszczenie innymi substancjami w znacznych ilościach zrzucanych do wód

.

10.3.4. Częstotliwość monitoringu mentów jakości fizyko-chemicznej, jeżeli zostałby oceniony na bazie wiedzy technicznej i eksper- Ramowa Dyrektywa Wodna określa częstot- tyzy. Jednakże częstotliwość określona na jeden liwość dokonywania obserwacji różnych elemen- raz co 6 lat jest bardzo niska, szczególnie jeżeli tów jakości w okresie objętym planem zarządza- celem jest określenie trendów. nia dorzeczem, określonym na 6 lat. Monitoring o mniejszej częstotliwości jest dozwolony dla ele-

49 10. MONITORING

Element jakości Rzeki Jeziora Tabela10.3.2. Częstotliwość moni- RDW Obecny Nowa Pasłęka RDW Obecny toringu (liczba po- miarów w ciągu roku co 3 lub 6 lat) Elementy biologiczne Makrofity 1 - - 1 - Fitoplankton 2 - - 2 - Fitobentos 1 - - 1 - Bezkręgowa fauna bentosu 1 - - 1 - Ryby 1 - - 1 -

Elementy hydromorfologiczne Ciągłość 1 - - Hydrologia Ciągły 12 24 12 - Morfologia 1 - - 1 -

Elementy fizyko-chemiczne Parametry ogólne 4 111 24 4 22 Substancje priorytetowe 12 - - 12 - Inne zanieczyszczenia 4 - 4 -

1 Rocznie 2 Monitoring wykonywany raz na 5 lub 6lat

Biorąc pod uwagę wyżej przedstawione od rozmiaru społeczności zaopatrywanej w wodę porównanie dla potrzeb monitoringu rozpoznaw- do picia wymagane są częstotliwości 4, 8 lub 12 czego zaleca się prowadzenie obserwacji cyklicz- razy do roku dla substancji zgodnie z opisem za- nie co 3 lata. W przypadku monitoringu operacyj- wartym w Dyrektywie w sprawie wody do picia. nego te same częstotliwości powinny być zasto- W związku z faktem, że woda do picia w dorzeczu sowane, ale z pominięciem niektórych wskaźni- Pasłęki jest pobierana z wód podziemnych, to ków, w zależności od występujących presji. Czę- specjalny monitoring jest szczególnie konieczny stotliwości należy dobrać w taki sposób, aby za- dla tych wód. pewnić odpowiednią dokładność i poziom wiary- godności. Częstotliwości ustalone w sieciach nadzorujących dorzecze Pasłęki są wystarczające dla monitorin- 10.4. Wykorzystanie i dostępność gu rozpoznawczego zgodnie z wymaganiami RDW, za wyjątkiem monitoringu jezior. W tym wyników monitoringu przypadku częstotliwość ustalona na 2 razy do roku jest za mała. Jeżeli przedstawione w RDW Monitoring jakości wód w dorzeczu Pasłęki jest częstotliwości zostaną wprowadzone, to umożliwią prowadzony przez kilka instytucji. Główny Inspek- obserwację procesów zachodzących w systemie tor Ochrony Środowiska koordynuje państwowy wodnym z większym poziomem ufności oraz pre- system monitoringu środowiskowego. Sieć moni- cyzji, i jako takie są preferowane we wspoma- toringu jest podzielona na trzy poziomy: krajowy, ganiu zarządzania wodami w dorzeczu. Jednakże regionalny i lokalny. Państwowy Instytut Geolo- cykliczność częstotliwości raz na 5 lat nie jest giczny jest odpowiedzialny za krajowy monitoring wystarczająca dla monitoringu operacyjnego ze wód podziemnych. Sieć krajowa jest finansowana względu na zbyt małą ilość danych do przeprowa- z budżetu państwowego i funduszy celowych. dzenia wiarygodnej oceny stanu odpowiednich Natomiast sieci regionalne są nadzorowane przez parametrów. Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Środowiska i finansowane z funduszu wojewódzkiego oraz dofinansowywane przez Wojewódzkie Fundusze 10.3.5. Wymagania monitoringu w obsza- Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. rach chronionych Ponadto sieci monitoringu lokalnego są prowadzo- ne przez lokalne władze lub jednostki przemys- Obszary chronione wymagają szczególnego łowe. Finansowanie sieci lokalnych jest zapew- monitoringu. W przypadku obszarów siedlisko- niane przez lokalne władze. Jednostki przemysło- wych i ochrony gatunkowej wymagany jest moni- we są zobowiązane do prowadzenia monitoringu toring operacyjny, jeśli wody są narażone na ry- lokalnego poprzez zapisy w pozwoleniu wodno- zyko nieosiągnięcia celów środowiskowych. W ob- prawnym. szarach punktów poboru wody do picia, dostar- czających powyżej 100 m3/d wymagane jest pro- wadzenie dodatkowego monitoringu. W zależności

50 10. MONITORING

Przyjęte w 2001 r. polskie nowe prawo wodne • Monitoring jezior powinien być w całości poprawniony. umożliwia dostęp do informacji i ich wymiany. Po- przednio wymiana danych była ograniczona stąd • Monitoring biologiczny jest niewystarczający i powinien organizacje nie są jeszcze gotowe do udostępnia- być rozwinięty. nia danych. W obecnej sytuacji uzyskanie właści- • Monitoring substancji priorytetowych powinien być na- wego wglądu w zagadnienia sieci monitoringu dal rozwijany. i dostępnych danych jest pracochłonnym zada- • Monitoring pozostałych zanieczyszczeń powinien być niem. Ponieważ zintegrowane zarządzanie wyma- zweryfikowany. ga systematycznych i złożonych analiz danych i informacji pochodzących z różnych źródeł, to Ponadto zaleca się, aby system klasyfikacji był łatwa wymiana oraz dostępność danych jest spra- porównywalny z systemem klasyfikacji zdefinio- wą najistotniejszą. Ze względu na zaangażowanie wanym w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Standar- kilku organizacji w zakresie monitoringu oraz nie- dy używane w polskim systemie klasyfikacji moż- wielkiego praktycznego doświadczenia w udostęp- na dobrze dostosować do systemu RDW. nianiu danych, ich dostępność i wymiana wyników jest niewystarczająca. Wykorzystanie i dostępność informacji Wymiana informacji pomiędzy organizacjami 10.5. Wnioski dotyczące monito- była dotychczas ograniczona. Fakt ten utrudniał efektywne i skuteczne ich wykorzystanie w zinte- ringu growanym zarządzaniu wodami. Nowe prawo wodne definiuje zakres dostępu do informacji, które powinny być łatwo dostępne dla organizacji Na podstawie dostępnych informacji można zajmujących się zarządzaniem wodami. Wydajna wysnuć następujące wnioski na temat istniejącej wymiana może być wspomagana poprzez harmo- sytuacji w zakresie porównania istniejącego moni- nizację danych i baz danych. Wymaga to inten- toringu w dorzeczu Pasłęki z wymaganiami sta- sywnej współpracy pomiędzy instytucjami. Zaleca wianymi w Ramowej Dyrektywie Wodnej: się, aby działania zmierzające do usprawnienia • Istniejąca sieć monitoringu jest wystarczająca w zakre- i zapewnienia dostępności i wymiany informacji sie zgodności z wymaganiami RDW pod względem ele- były inicjowane i koordynowane na poziomie kra- mentów hydromorfologicznych oraz ogólnych składni- jowym. Główny Inspektor Ochrony Środowiska ków chemicznych i fizyko-chemicznych za wyjątkiem mógłby przewodzić temu zadaniu. Przebudowa częstotliwości cyklów raz na 5 lat. Monitoring specyficz- sieci monitoringu w świetle RDW jest dobrym nych zanieczyszczeń jest częściowo wykonywany, nato- momentem do zainicjowania bliższej współpracy miast monitoring składników biologicznych jest niewys- pomiędzy właściwymi podmiotami. tarczający. • Istniejąca sieć monitoringu jezior jest zgodna z wyma- ganiami RDW w odniesieniu do elementów hydromor- Monitoring jezior fologicznych. Składniki chemiczne oraz fizyko-chemicz- Istniejąca sieć monitoringu jezior powinna ne nie są badane dostatecznie często, natomiast składniki biologiczne są badane niedostatecznie. zostać zweryfikowana w świetle Ramowej Dyrek- • tywy Wodnej. Zaleca się wybór ograniczonej licz- Dostępność do danych i informacji oraz ich wymiana by jezior charakterystycznych ze względu na jest ograniczona. hydrologiczną i ekologiczną sytuację w dorzeczu oraz prowadzenie intensywniejszego monitoringu tych jezior. 10.6. Rekomendacje dotyczące monitoringu Monitoring biologiczny Monitoring biologiczny musi być rozwinięty w celu pozyskiwania informacji dotyczących skła- Na podstawie przedstawionych wniosków zale- du i liczebności flory wodnej, fauny bezkręgow- ca się usprawnienie sposobu korzystania i udos- ców bentosowych oraz ichtiofauny obecnej tępniania (włączając wymianę) informacji pocho- w rzekach. Ichtiofauna powinna również uwzględ- dzących z monitoringu w celu stworzenia spraw- niać strukturę wieku. W przypadku jezior monito- niejszego i bardziej efektywnego monitoringu ring ten powinien również obejmować skład i li- w dorzeczu Pasłęki. czebność fitoplanktonu, oraz skład i liczebność Również zaleca się weryfikację częstotliwości cyk- pozostałej flory wodnej. Wybór taksonów we liczności sieci monitoringu jakości wód w rzekach wspomnianych grupach (flora wodna, bezkręgowa pod kątem wymagań zawartych w RDW odnośnie fauna bentosu i ichtiofauna), które należy włączyć monitoringu operacyjnego. Ponadto zaleca się do monitoringu powinien być oparty na biologicz- weryfikację istniejących sieci monitoringu pod nym zestawieniu według opracowanej charak- kątem następujących zagadnień: terystyki wód. Klasyfikacja rzek i jezior opisana

51 10. MONITORING

w załączniku V RDW musi być możliwa w oparciu o wybrane taksony. Inne zanieczyszczenia Monitoring innych zanieczyszczeń niż objęte wykazem substancji priorytetowych powinien być Substancje priorytetowe prowadzony w oparciu o inwentaryzację źródeł Monitoring substancji priorytetowych musi być pochodzenia takich substancji, których zrzuty do nadal rozwijany. Ustanowienie wyżej wymienio- wód w znaczących ilościach zidentyfikowano. nego monitoringu powinno być poprzedzone roz- Substancje takie odprowadzane w znaczących poznaniem obejmującym substancje prioryteto- ilościach i stanowiące przyczynę nieosiągnięcia we, które są zrzucane do wód. Jedynie zidentyfi- celów środowiskowych powinny zostać włączone kowane substancje priorytetowe powinny być do sieci rutynowego monitoringu. Powyższy spo- objęte siecią monitoringu. sób podejścia do zagadnienia jest podobny do stosowanego w przypadku substancji prioryteto- Zaleca się sporządzenie inwentaryzacji rodzajów wych i może stanowić dobre połączenie. przemysłu oraz innych źródeł produkujących lub wykorzystujących substancje priorytetowe w do- Również zaleca się przeprowadzenie inwentary- rzeczu. Wynikiem tego działania powinien być zacji źródeł zanieczyszczenia (włączając źródła wykaz substancji priorytetowych zrzucanych rozproszone) w dorzeczu Pasłęki. Wynikiem takie- w dorzeczu oraz ich źródła. Następnym krokiem go działania powinno być uzyskanie wykazu za- powinno być dokonanie rozpoznania wód po- nieczyszczeń, które mogą przeszkodzić w osiąg- wierzchniowych w celu wykrycia obecności subs- nięciu dobrego stanu wód. Kolejnym krokiem by tancji priorytetowych. było dokonanie rozpoznania w dorzeczu w celu wykrycia poziomów stężeń tych zanieczyszczeń W przypadku wykrycia substancji, których nie w wodzie (i odpowiednio osadach). zidentyfikowano podczas inwentaryzacji należy przeprowadzić specjalne badanie w poszukiwaniu Zanieczyszczenia, które zostaną wykryte możliwych źródeł pochodzenia tych szczególnych w znacznych stężeniach lub ich znaczne zrzuty substancji. Następnie powinny zostać dołączone zostaną zidentyfikowane powinny zostać włączone do listy substancji priorytetowych zrzucanych do sieci rutynowego monitoringu. Rozpoznanie w dorzeczu. Jedynie zidentyfikowane substancje powyższe powinno również obejmować testy priorytetowe powinny być włączone do sieci toksykologiczne. Jeżeli testy takie dadzą wyniki, rutynowego monitoringu. których nie można wyjaśnić na podstawie zmie- rzonych stężeń zanieczyszczeń objętych rozpoz- Ponadto należy dokonać oceny ryzyka możliwego naniem, wówczas należy przeprowadzić specjalne wpływu różnych substancji priorytetowych na do- badanie w celu określenia ich pochodzenia. rzecze Pasłęki i Zalewu Wiślanego. Na podstawie Ostatecznie należy również dokonać hierarchizacji takiej oceny ryzyka w połączeniu z możliwymi według sposobu opracowanego dla substancji środkami redukcji zrzutów substancji prioryteto- priorytetowych. wych będzie możliwe dokonanie hierarchizacji monitoringu tych substancji.

52 11. Udział społeczeństwa w gospodarce wodnej

11.1. Wdrażanie Ramowej Dyrek- tywy Wodnej

W prawie europejskim ustanowiono 23 paź- Ryc. 11.1.1. dziernika 2000 r. nowy cel ogólny dotyczący za- Regionalne Zarządy chowania i poprawy jakości środowiska wodnego. Gospodarki Określenie tego celu w końcowej postaci miało Wodnej(RZGW) długą historię, która rozwinęła się w oparciu o następujące akty prawne i decyzje: Traktak ustanawiający Wspólnotę Europejską; konwencje w sprawie ochrony wód morskich (Morza Bałtyc- kiego, Północno-wschodniego Atlantyku Morza Śródziemnego); wnioski z Seminarium Ministerial- nego nt. Wspólnotowej Polityki Wodnej zorganizo- wanego we Frankfurcie w 1988 r., podczas któ- rego podkreślono potrzebę ustalenia prawa obej- mującego jakość ekologiczną; prośby skierowane w 1996 r. do Komisji Europejskiej przez różne jednostki europejskie (jak Rada, Komitet Regiów, Komitet Ekonomiczny i Społeczny oraz Parlament Europejski), aby wyszła z propozycją Dyrektywy Rady ustanawiającej ramy dla europejskiej poli- tyki wodnej, dotychczasowych dyrektyw, decyzji Polska zawsze była zaangażowana bezpośrednio i komunikatów, które w końcowych ustaleniach lub pośrednio we wspomniane wyżej konwencje zostały uwzględnine w Ramowej Dyrektywie Wod- czy regulacje prawne. Ewentualnie oczekiwała na nej 2000/60/EC. moment, kiedy zostanie nimi związana. Dlatego Ogólnie Ramowa Dyrektywa Wodna umożliwia właśnie krajowe prawo wodne z 1974 r. było stworzenie potencjału do kreowania nowej, pro- stopniowo dostosowywane. Ponadto podjęto dzia- ekologicznej postawy w stosunku do zagadnień łania dążące do zintegrowania zagadnień prowa- polityki gospodarki wodnej. Potencjał ten przeło- dzenia gospodarki wodnej w ramach określonego, żony bezpośrednio na krajowe regulacje prawne właściwego dorzecza. Państw Członkowskich i kandydujących powinien W ten sposób za pomocą ministerialnego rozpo- w konsekwencji spowodować rozwój wspólnych rządzenia utworzono siedem jednostek organiza- działań zmierzających do prowadzenia krajowej cyjnych, nazwanych regionalnymi zarządami gos- i międzynarodowej polityki mającej na celu osiąg- podarki wodnej (RZGW). Ich granice kompetencji nięcie i zachowanie dobrej jakości środowiska były oparte na naturalnych granicach dorzeczy, wodnego. a zakres ich kompetencji obejmował następujące W ten sposób Dyrektywa daje nadzieję - dla zagadnienia : obecnych i przyszłych obywateli Unii Europejskiej, • ocena i wpływ na środowisko nowych projektów; że większość zasobów wodnych będzie wolna od • szacowanie kosztów działań zaradczych; zanieczyszczenia wszelkiego rodzaju do 2015 ro- ku. Dyrektywa daje również nadzieję politykom, • opracowywanie planów i list priorytetowych służących że wszelkie informacje o środowisku wodnym stopniowemu wdrażaniu działań zaradczych, poprawie będą dostępne dla ogółu społeczeństwa bez stanu środowiska i ich wpływu na gospodarkę komu- jakichkolwiek opłat. nalną i przemysł . Jest to bardzo szlachetna i ambitna idea łącząca Mimo tych działań polski rząd rozważał opraco- wysiłki wielu rodzajów i poziomów administracji, wanie nowego aktu - prawo wodne, jako ważnego instytucji, organizacji oraz użytkowników, aby elementu pozwalającego sprostać oczekiwanemu dane były dostępne na stronach internetowych, procesowi wdrażania Ramowej Dyrektywy Wod- wspomaganych systemami informacji geograficz- nej, do którego są zobowiązane wszystkie Państ- nej, gromadzonymi i udostępnianymi za pomocą wa Członkowskie Unii Europejskiej. jednego centrum danych.

53 11. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W GOSPODARCE WODNEJ

Omawiany proces harmonizacji z Ramową Dy- rektywą Wodną został uwieńczony przyjęciem Ryc. 11.1.2. nowego prawa wodnego z 18 lipca 2001 r., które Dorzecza w Polsce zaczęło obowiązywać od 1 stycznia 2002 r. Wed- ług tego prawa wcześniej utworzone regionalne zarządy gospodarki wodnej stały się bardzo waż- nymi narzędziami, służącymi do realizacji wdra- żania Dyrektywy przez Ministra Środowiska. W określonym momencie zadania Ministra w tym zakresie zostaną przekazane do Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. W chwili obecnej większość spraw związanych z Dyrektywą jest realizowana przez RZGW. W ten sposób określono w nowym prawie wod- nym wyżej wymienione władze jako odpowie- dzialne za wdrażanie Dyrektywy, oraz określono podstawowy podział Polski na dwa główne dorze- cza: Wisły i Odry oraz osiem mniejszych będą- cych fragmentami innych dorzeczy międzynaro- dowych położonych na terytorium Polski Brytanią, oraz wdrażaniu Ramowej Dyrektywy Jednymi z ostatnich działań zakończonych w ra- Wodnej we współpracy z Niemcami i Francją. mach procesu wdrażania RDW było: Niewątpliwym ułatwieniem w zrozumieniu kluczo- • Zidentyfikowanie obszarów wrażliwych na azotany i og- wych elementów wdrażania Dyrektywy było prze- łoszenie w wojewódzkich dziennikach urzędowych (91/676/EEC); tłumaczenie na język polski jej tekstu oraz dokumentów towarzyszących (tzw. wytycznych do • Opracowanie programów działań dla stref wrażliwych Wspólnej Strategii Wdrażania). na azotany i ogłoszenie w wojewódzkich dziennikach urzędowych (91/676/EEC); • Uznanie całego obszaru Polski za wrażliwy na substanc- je biogenne w rozumieniu Dyrektywy 91/271/EEC; 11.2. Podstawy prawne dla udziału • Opracowanie listy wód powierzchniowych i podziem- społecznego nych przeznaczonych do spożycia; • Opracowanie listy wód przeznaczonych do celów Osiągnięcie założonego celu w postaci dobrej rekreacyjnych i kąpielisk w rozumieniu Dyrektywy jakości ekologicznej wszystkich wód w krajach (76/160/EEC); członkowskich będzie możliwe dzięki opracowy- • Opracowanie listy wód powierzchniowych odpowiednich wanym planom gospodarki wodnej. W każdym do bytowania ryb i małż oraz migracji oraganizmów planie powinno być zawarte - oprócz informacji wodnych. dotyczących podstawowych elementów charakte- rystyki dorzecza - również podsumowanie działań Ponadto w celu dotrzymania terminu ustalonego podjętych w celu informowania społeczeństwa w Dyrektywie na 22 grudnia 2004 r., ze względu i konsultowania ze społeczeństwem podejmowa- na realizację zapisów art. 5, zakończono prace nych decyzji, ich implikacji oraz zmian planu związane z opracowaniem charakterystyki dorze- dokonanych na tej podstawie (Art. 14 RDW). cza obejmujące: Oznacza to, że udział społeczeństwa w tworzeniu • Typologię wód powierzchniowych (typologię abiotyczną, planów jest bardzo ważny, dlatego wprowadzono biologiczną weryfikację oraz identyfikację warunków odpowiednie zapisy w polskim prawie wodnym, referencyjnych); dotyczące informowania i udziału społeczeństwa, • Wyznaczenie wód powierzchniowych i podziemnych; aby uzyskać pełną zgodność z RDW. Jednakże w Dyrektywie nie sprecyzowano ani nie • Wyznaczenie wód silnie zmodyfikowanych i sztucznych; zalecono szczególnych rozwiązań prowadzenia • Analizę presji i oddziaływania; interaktywnego dialogu ze społeczeństwem. W związku z tym Państwa Członkowskie mają do • Analizę akonomiczną wykorzystania wód; wyboru przynajmniej dwa sposoby realizacji tego • Sporządzenie raportu zawierającego analizę stanu zadania. Będzie to oczywiście sposób tradycyjny, dorzecza i analizę ekonomiczną; polegający na opracowywaniu planu przez eks- • Określenie obszarów chronionych gatunków wodnych pertów i przekazywaniu gotowego do konsultacji o znaczeniu gospodarczym; społecznych. Ewentualnie sposób nowszy polega- jący na tym, że ogół społeczeństwa jest angażo- • Wyznaczenie obszarów Natura 2000 (92/43/EEC wany w opracowywanie planu od początku do & 79/409/EEC). końca. To ostatnie rozwiązanie jest też często Również na poziomie krajowym wspomiane wyżej określane jako ,,proces otwartego planowania”. zadania były wspierane bilateralnymi projektami twinningowymi skoncentrowanymi na: wdrażaniu dyrektywy azotanowej we współpracy z Wielką

54 11. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W GOSPODARCE WODNEJ

Pierwsze oficjalne informacje dotyczące jącymi sprawami: zdolnością do podejmowania przygotowania planów gospodarki wodnej powin- dodatkowych obciążeń, czy brakiem profesjonal- ny być przedstawione społeczeństwu najpóźniej nego przeszkolenia. W tych przypadkach rozwią- do grudnia 2006 r. Polska już rozpoczęła działania zaniem może być wyłącznie zatrudnienie dodat- na poziomie krajowym. Biuro Gospodarki Wodnej kowej kadry i współpraca z doświadczonymi zamieściło stronę internetową poświęconą Ramo- specjalistami. wej Dyrektywie Wodnej. Ponadto w ciągu ostat- nich lat zrealizowano kilka projektów, które uwzg- lędniały aspekt udziału społecznego: Program dla 11.4. Utworzenie Forum Wodnego Odry, Program dla Odry 2006, Plan gospodarki wodnej dla Narwi oraz Wdrożenie Ramowej Zalewu Wiślanego Dyrektywy Wodnej w dorzeczu Brdy. Natomiast na poziomie lokalnym Regionalny Za- Polskie Forum Wodne Zalewu Wiślanego rząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku załączył od- powiednie informacje na temat Dyrektywy oraz W ramch II elementu składowego projektu zagadnienia informowania społeczeństwa i konsul- Tacis zawarte były następujące działania: tacji społecznych w ramach realizowanego polsko- • Klasyfikacja i ocena wód w wybranej podzlewni Zalewu rosyjskiego projektu Tacis CBC SPF zatytuło- Wiślanego; wanego ,,Zintegrowane zarządzanie dorzeczem Zalewu Wiślanego”, który jest koordynowany • Opracowanie bazowego dokument dla przyszłego planu z projektem BERNET-CATCH finansowanym z pro- gospodarki wodnej w dorzeczu Zalewu Wiślanego; gramu INTERREG III B. • Konferencja pt. ,,Zintegrowane Zarządzanie Dorzeczem Zalewu Wiślanego” w celu zapoczątkowania Forum Wodnego Zalewu Wiślanego. W związku z tym Polscy eksperci z trzech grup 11.3. Główne zagadnienia udziału roboczych opracowali wstępne wersje wyżej wy- mienionych dokumentów, aby przedstawić je pod- społecznego czas Konferencji – Spotkania Wodnego Forum w Braniewie w maju 2005 r. Organizatorzy odpowiedzialni za przeprowa- Członkowie dwóch grup roboczych opracowali dzenie udziału społecznego w opracowywaniu podstawową charakterystykę oraz dokument planu gospodarki wodnej muszą na początku bazowy wybranego dorzecza Pasłęki. Ostateczna rozwiązać pewne trudne kwestie. A im szybciej wersja tego dokumentu zostanie przekazana zostaną podjęte odpowiednie decyzje, tym cały zainteresowanym stronom i użytkownikom w for- proces przebiegnie łagodniej. mie wydruku. Będzie również dostępna w In- Podjęcie decyzji o tworzeniu planu w sposób ternecie na stronie RZGW i projektu BERNET tradycyjny, pozwoli odpowiedzilnym władzom na CATCH. Podczas majowego spotkania Forum niezależne opracowanie kompletnego dokumentu Wodnego Zalewu Wiślanego został również zapre- i przedstawienie go społeczeństwu do wglądu zentowany społeczeństwu program działań. w jego wstępnej postaci. Niestety w takim Użytkownicy mieli możliwość bezpośredniego za- przypadku należy oczekiwać sporej ilości nega- reagowania na przedstawiony materiał i przedsta- tywnych komentarzy i opinii ze strony osób zain- wić swoje komentarze, kontaktując się z zespo- teresowanych tematem. Jednakże ilość koniecz- łem projektowym. nych środków jest znacznie mniejsza w porów- Oprócz możliwości przekazania informacji wśród naniu do alternatywnej metody otwartego plano- uczestników na temat opracowanej wersji robo- wania. Przy czym w pierwszej metodzie sporo czej dokumentu, stanowiącego podstawę do spo- czasu będzie należało poświęcić w fazie doko- rządzenia Planu Gospodarki Wodnej Dorzecza, nywania weryfikacji uwag i wprowadzania korekt. Forum Wodne pozwoliło na ogólne wprowadzenie Natomiast w nowszej metodzie wymagana jest w temat związany z Ramową Dyrektywą Wodną, silna interakcja z użytkownikami w fazie opraco- a w szczególności na: wywania projektu planu, co oznacza, że organi- • zadaniach do realizacji i ich harmonogramie; zatorzy muszą rozwiązać następujące kwestie: • roli i możliwości uczestniczenia społeczeństwa w opra- • przygotować kadrę odpowiedzialną ze prace; cowywaniu planu gospodarki wodnej; • zagadnienia logistyczne (transport, sprzęt, miejsca • okresach prowadzenia konsultacji ze społeczeństwem; spotkań i środki komunikacji); • możliwości uczestnictwa w Pierwszym Międzynarodo- • zorganizować zespół przeszkolonych osób prowadzą- wym Spotkaniu Forum Wodnego Zalewu Wiślanego cych interaktywne spotkania; 29 listopada 2005 r. w Kaliningradzie. • względnie wysokie koszty. Harmonogram udziału społeczeństwa w pro- Oczywiście najprostszym rozwiązaniem powyż- jekcie został zapewniony dzięki informacjom szych kwestii jest zorganizowanie odpowiedniego o realizacji projektu zamieszczonym na stronie wsparcia finansowego. Jednakże nie rozwiąże to internetowej Regionalnego Zarządu Gospodarki wszystkich problemów związanych np. z następu- Wodnej (www.rzgw.gda.pl).

55 11. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W GOSPODARCE WODNEJ

Pozytywny oddźwięk i powodzenie pierwszego, polach opracowywania planu: współpraca, rozwa- regionalnego spotkania Forum Wodnego Zalewu żania, wiedza o kluczowych zagadnieniach. Wiślanego zorganizowanego w Braniewie było W początkowej fazie projektu brano pod wynikiem właściwie przeprowadzonej wstępnej uwagę wszystkie wyżej wymienione strony. fazy, w której dokonano analizy zainteresowanych Jednakże w następnych etapach, tj. opracowania stron. Otóż wyboru stron, zaproszonych do przy- planu uczestnictwa i zorganizowania Forum Wod- gotowania Planu Gospodarki Wodnej Dorzecza nego Zalewu Wiślanego, podjęto decyzję, aby Pasłęki, dokonano w oparciu o wskazówki zawarte zaprosić i pracować ze stronami reprezentującymi w następujących opracowaniach: władze regionalne i lokalne. • Wytyczne UE CIS guidance w zakresie udziału Za ,,główne strony” uznano gminy, powiaty, społecznego; organizacje rolnicze, związki wędkarskie oraz • Przewodniku ,,Jak (za)angażować społeczeństwo we organizacje pozarządowe. Rozumiejąc przez to wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce”, tych, którzy będą posiadali rzeczywiste możli- inspirowanym przez UE CIS guidancew zakresie udziału wości kontynuacji dalszej współpracy w pełnym społecznego; zakresie wdrażania Planu Gospodarki Wodnej • Doświadczenie zdobyte w czasie projektów zawiera- Dorzecza zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną. jących elementy procesu planowania otwartego. Jednocześnie strony te będą miały większe Ponadto strony zainteresowane zostały podzielone możliwości angażowania nowych użytkowników na cztery grupy ze względu na ich specyficzne w kolejnych etapach proces udziału społecznego. cechy: eksperci, decydenci, użytkownicy, wdroże- niowcy. W końcu dokonano ich kategoryzacji pod kątem poziomu zaangażowania na wspólnych

Tabela 11.4.1. U Ż Y T K O W N I K ekspert decydent wdrażający użytkownik Kategorie użytkow- a a a a i i i i n n n n ników w dorzeczu a a a a a a a a z z z z c c c c ża ża ża ża d d d d

Pasłęki a a a a a a a a e e e e

Wspólne pola r r r r i i i i p p p p w w w w zw zw zw zw

o o o o r r r r 1 Urząd Wojewódzki X 2 Urząd Marszałkowski X 3 Powiaty X 4 Gminy (19) X 5 Ministerstwo Środowiska Department Zasobów Wodnych X X 6 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi X X 7 Dyrekcja Lasów Państwowych X X X 8 Nadleśnictwa X X X 9 Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska X X X 10 Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej X X X 11 Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych X X 12 Instytut Melioracji i Użytków Zielonych X 13 Inspekcje Sanitarno-Epidemiologiczne X X 14 Polski Instytut Geologiczny X X X 15 Agencja Własności Rolnej X 16 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej X X 17 Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku X X 18 Oczyszczalnie Ścieków X 19 Mleczarnie X 20 Hydroelektrownie X 21 Mały przemysł X 22 Spółki Wodne X 23 Związki Wędkarskie X 24 Centrum Edukacji o Środowisku X 25 Związki Gmin X 26 Ośrodki Wypoczynkowe X 27 Liga Ochrony Przyrody X 28 Rolnicy X 29 Izba Rolnicza X 30 Ośrodki Doradztwa Rolniczego X 31 Krajowa Rada Gospodarki Wodnej X

56 11. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W GOSPODARCE WODNEJ

Oczywiście, koniecznie należało również zap- Tacis Cross-Border-Cooperation Small Project Facility. rosić różne władze, w celu zapewnienia przyszłej • Wprowadzenie w zagadnienia dotyczące Ramowej Dy- współpracy i udziału w zbliżającym się Między- rektywy Wodnej. narodowym Spotkaniu Forum Wodnego Zalewu • Przedstawienie celów, zadań oraz struktury organiza- Wiślanego, organizowanym w Kaliningradzie. cyjnej Forum Wodnego Zalewu Wiślanego. • Informacje na temat monitoringu przygranicznego wód Broszura informacyjna powierzchniowych w regionie Kaliningradzkim oraz perspektywy rozwoju zlewni Zalewu Wiślanego. W październiku 2005 r. rozesłano do wszystkich zainteresowanych broszurę informa- • Prezentacja dokumentu bazowego dla opracowania cyjną opisującą: projekt pt. ,,Zintegrowane Zarzą- Planu Gospodarki Wodnej Zalewu Wiślanego jako dzanie Dorzeczem Zalewu Wiślanego” realizowa- elementu Głównego Planu Gospodarki Wodnej w Dorze- czu Wisły. nym w ramach programu Tacis Cross-Border- Cooperation Small Project Facility; ogólne aspek- • Wyniki projektu TACIS CBC Micro pt. ,,Reaktywacja ty związane z procesem eutrofizacji Morza Bałtyc- współpracy między Federacją Rosyjską i polskimi kiego; główne cele Ramowej Dyrektywy Wodnej instytucjami odpowiedzialnymi za gospodarkę transgra- oraz zamieszczono tam zaproszenie do udziału nicznymi wodami Zalewu Wiślanego”. w Pierwszym Spotkaniu Międzynarodowego Fo- • Udziału społecznego w przygotowywaniu Planu Gospo- rum Wodnego Zalewu Wiślanego. darki Wodnej Zlewni Zalewu Wiślanego jako podstawy do utworzenia Forum Wodnego Zalewu Wiślanego. • Zintegrowanego zarządzania Zlewnią Zalewu Wiślane- Pierwsze Spotkanie Forum Wodnego Zale- go. Możliwości opracowania planu działań w zlewni, wu Wiślanego w Kaliningradzie dotyczącego zrównoważonego wykorzystania i ochrony wód w świetle rosyjskich i polskich różnic prawnych. Pierwsze międzynarodowe spotkanie Forum Z kolei podczas sesji popołudniowej odbyła się Wodnego Zalewu Wiślanego odbyło się 29 listo- prezentacja dotycząca współpracy pomiędzy pada 2005 r. w Kaliningradzie. W spotkaniu projektami TACIS oraz BERNET CATCH. uczestniczyło 25 przedstawicieli Polskich i Rosyjs- kich władz – odpowiedzialnych za gospodarkę Na zakończenie omówiono możliwości przyszłych wodną. Strona polska była reprezentowana przez planów pracy w ramach środków dostępnych następujące instytucje: Regionalne Zarządy Gos- w Programie Współpracy UE-Rosja. podarki Wodnej w Gdańsku i Warszawie, Urzędy Wszyscy uczestnicy wyrazili swoje zdecydo- Marszałkowskie w Gdańsku i Olsztynie, Instytut wane poparcie oraz pozytywną postawę w sto- Meateorologii i Gospodarki Wodnej w Gdyni. Nie- sunku do rozwoju dalszej współpracy poprzez stety część zaproszonych instytucji nie mogła Forum Wodne Zalewu Wiślanego. Uznano, że uczestniczyć w tym wydarzeniu ze względu na główne wspólne działania powinny skoncentrować ograniczenia finansowe bądź trudności związane się na: dalszym poszerzeniu listy partnerów Fo- ze sprawami wizowymi. rum – szczególnie o organizacje pozarządowe; Ze strony gospodarzy obecni byli przedstawiciele: podnoszeniu świadomości w zakresie zagadnień Władz Obwodu Kaliningradzkiego, Kaliningradzkiej dotyczących środowiska wodnego; zintegrowanej Delegatury Ministerstwa Spraw Zagranicznych Fe- bazie danych monitoringu wód; rozwoju plano- deracji Rosyjskiej, Departamentu Nadzoru Ko- wania gospodarki wodnej; podejmowaniu działań rzystania z Przyrody Obwodu Kaliningradzkiego, w zakresie ochrony środowiska wód transgra- Państwowej Federalnej Organizacji, Kaliningradz- nicznych. kiego Centrum Hydrometeorologii Monitoringu Środowiska, Departmentu Zasobów Wodnych Ob- Z tego względu uznano, że jednym z pierw- wodu Kaliningradzkiego, Kaliningradzkiej Inspek- szych, ważnych celów do osiągnięcia przez Forum cji Morskiej, Władz Miasta Kaliningradu, Władz będzie przygotowanie wewnętrznych zasad wy- Rejonu Bagrationovsk, Władz Rejonu Ozersk oraz miany informacji oraz ustalenie określonych Lokalnego Biura TACIS w Kaliningradzie. dziedzin współpracy. Kolejnym krokiem powyż- szej inicjatywy powinno być przygotowanie apli- W pierwszej części spotkania Forum Wodnego kacji nowego, transgranicznego projektu. Zalewu Wiślanego przedstawiono informacje doty- czące: Podsumowując spotkanie uczestnicy zapropo- nowali, aby kolejne spotkanie Forum Wodnego • Historii i okoliczności powstania Forum Wodnego w za- Zalewu Wiślanego odbyło się przy okazji kresie zarządzania Zalewem Wiślanym. Doświadcze- planowanej na kwiecień 2006 r. konferencji za- niach zdobytych podczas prac Komisji do spraw Ochrony Środowiska i Zintegrowanego Wykorzystania mykającej projekt BERNET CATCH, która odbę- Zalewu Wiślanego (Kaliningradzkiego) w ramach dzie się w Gl. Avernaes, w Danii. Rosyjsko-Polskiej Rady dotyczącej Współpracy Regionu Kaliningradzkiego i Regionów Rzeczpospolitej Polskiej.

• Streszczenie Rosyjsko-Polskiego projektu pt. ,,Zinteg- rowane Zarządzanie Zalewem Wiślanym" w ramach

57 11. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W GOSPODARCE WODNEJ

nych w przetłumaczonym na język polski prze- wodniku pt. ,,Wytyczne w sprawie udziału społecznego w ramach Unijnej Wspólnej Strategii Wdrażania”. Jednakże przewodnik ten nie będzie 11.5. Zalecenia w zakresie udziału właściwym dokumentem dla tych, którzy zdecy- dują się na mniej kosztowne i skromniejsze społecznego metody prowadzenia udziału społecznego realizo- wanego ściśle według artykułu 14 Ramowej Dyrektywy Wodnej. W tym przypadku odpowied- Chociaż nie podano szczególnych zaleceń niejszym dokumentem do wykorzystania będzie w zakresie kwestii prowadzenia udziału społecz- opracowana przez World Wide Fund i zaadap- nego - informowania i konsultacji - w artykule 14 towana do polskich warunków wersja wyżej Ramowej Dyrektywy Wodnej, to jednak na pod- wymienionego przewodnika zatytułowana ,,Jak stawie wcześniejszych doświadczeń zauważono (za)angażować społeczeństwo we wdrażanie znaczące zainteresowanie opcją ,,otwartego pla- Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce”. nowania”. Równocześnie stwierdzono, że praca w mniejszych, dobrze prowadzonych grupach jest bardzo dobrze postrzegana i doceniana przez uczestników. Uczestnicy bez problemu wyrażali swoje opinie i przedstawiali różne pomysły. W ten sposób uzyskano dużą ilość informacji, a uczest- nicy mieli szansę wymienić się bezpośrednio wiedzą o różnych zagadnieniach. Dzięki temu powstała atmosfera rzeczywistej współpracy i chęć uczestniczenia w kolejnych etapach opraco- wywania planu. Warto również nadmienić, że zaproponowana metoda dialogu została zaaprobowana bez zastrzeżeń i można założyć, że również w przysz- łości może być wykorzystywana w kolejnych etapach. Ponadto powyższe działania wpływają na wzmocnienie pozytywnych relacji między jed- nostkami odpowiedzialnymi za tworzenie planów i odpowiednimi grupami użytkowników wód, two- rząc podstawę dla dalszej współpracy i komu- nikacji.

11.6. Wnioski w zakresie udziału społecznego

Proces wdrażania Ramowej Dyrektywy Wod- nej UE do polskiego prawa wodnego jest obecnie zaawansowany w stopniu pozwalającym na stwierdzenie, że są zapewnione podstawy udziału społecznego w tworzeniu planów gospodarki wod- nej. Z tego względu władzom odpowiedzialnym za opracowanie planu pozostaje wyłącznie podjęcie decyzji, czy będzie realizowało swoje zadania ściśle według artykułu 14 RDW, tj. przy minimalnym zaangażowaniu wyspecjalizowanych osób i niskich nakładach finansowych z jedno- czesnym popieraniem działań podejmowanych przez organizacje niezależne. Czy raczej zdecy- duje się na pełne zaangażowanie wszelkich moż- liwych środków. Oczywiście kwestie te będą oparte na przyjętej polityce zależnej od dos- tępnych zasobów finasowych i odpowiedniej wie- dzy specjalistów. Niemniej jednak wybranie wspomnianej wyżej metody ,,otwartego planowania” pozwoli organi- zatorom na wykorzystanie sugestii zamieszczo-

58 LITERATURA

i wyznaczenie części wód powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE, Etap III, Konsorcjum IMGW, Literatura IOŚ, PIG, i UM, Warszawa, listopad 2004. 12. Raport dla Obszaru Dorzecza Wisły z realizacji art. 5 i 6, zał. II, III, IV Ramowej Dyrektywy 1. Polish-Danish project “Controlling Non-Point Wodnej 2000/60/WE, Rzeczpospolita Polska Pollution in Polish Catchments” (August 2003) Ministerstwo Środowiska, Warszawa, marzec Jørgen Krogsgaard Jensen (DHI), Morten 2005r. Haastrup (DHI), Flemming Thorbjørn Hansen (DHI), Anja Friis-Christensen (DHI), Jacob 13. Wykaz obszarów chronionych ustanowionych Winther Nymand (DAAC), Niels Bering Ovesen na podstawie ustawy z dnia 16 października (DMU), Marek Gromiec (IMGW), Lidia Swiec 1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U.01.99. (IMGW). 1079) sporządzony przez Instytut Ochrony Środowiska, 2003 r. 2. Podział hydrograficzny Polski; IMGW Warszawa 1983. 3. Warstwy hydrograficzne na podstawie "Komputerowej Mapy Podziału Hydrogra- ficznego Polski" (MPHP). Wykonawca: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Zamawia- jący: Ministerstwo Środowiska, Finansujący: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gos- podarki Wodnej. 4. Dane statystyczne - Główny Urząd Statystyczny Warszawa. 5. Korzystano również z wyników: IMGW, PIOŚ, WIOŚ, RZGW w Gdańsku, IMUZ w Falentach, Oddział Żuławski w Elblągu, Ministerstwa Środowiska. 6. Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w latach 1999-2000. Część I – rok 1999, Inspekcja Ochrony Środowiska WIOŚ w Olsztyn, Biblioteka Monitoringu Środowiska Olsztyn 2001. 7. Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w latach 1999-2000. Część II– rok 2000, Inspekcja Ochrony Środowiska WIOŚ w Olsztyn, Biblioteka Monitoringu Środowiska Olsztyn 2002. 8. Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w roku 2001. Inspekcja Ochrony Środowiska WIOŚ Olsztyn, Biblioteka Monitoringu Środowiska Olsztyn 2002. 9. Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w roku 2002. Inspekcja Ochrony Środowiska WIOŚ Olsztyn, Biblioteka Monitoringu Środowiska Olsztyn 2003. 10. Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w roku 2003. Inspekcja Ochrony Środowiska WIOŚ Olsztyn, Biblioteka Monitoringu Środowiska Olsztyn 2004, Integrated Management Services, IMS Sp. z o.o., Wrocław, 2004. 11. Projekt wdrożenia Ramowej Dyrektywy Wodnej pt. „Typologia wód powierzchniowych

59 SPIS RYSUNKÓW

Spis rysunków

Ryc. 1.1.1 Polska część dorzecza Zalewu Wiślanego ...... 5 Ryc. 2.2.1 Infrastruktura w dorzeczu Pasłęki ...... 9 Ryc. 2.3.1 Typy gleb w dorzeczu Pasłęki...... 10 Ryc. 2.3.2 Rodzaje lasów w dorzeczu Pasłęki...... 10 Ryc. 2.3.3 Zagospodarowanie terenu w dorzeczu Pasłęki – na podst. Corrine Land Cover ...... 10 Ryc. 2.4.1 Sieć hydrologiczna dorzecza Pasłęki...... 11 Ryc. 3.1.1 Podział na typy wód powierzchniowych...... 13 Ryc. 3.1.2 Jeziora o pow.> 50 ha w dorzeczu Pasłęki...... 16 Ryc. 3.1.3 Wody przybrzeżne, przejściowe i sztuczne...... 16 Ryc. 3.3.1 Potencjalne obszary istnienia warunków referencyjnych ...... 19 Ryc. 3.3.2 Jezioro Wukśniki o potencjalnie referencyjnych warunkach...... 19 Ryc. 4.1.1 Oczyszczalnie ścieków w dorzeczu Pasłęki...... 23 Ryc. 4.1.2 Oczyszczalnie ścieków w dorzeczu Pasłęki zawarte w KPO ŚK...... 24 Ryc. 5.1.1 Punkty monitoringu w dorzeczu Pasłęki ...... 31 Ryc. 6.1.1 Ocena osiągnięcia celów środowiskowych dla rzek...... 34 Ryc. 6.2.1 Ocena ryzyka osiągniecia celów przez jeziora...... 35 Ryc. 8.3.1 Krajowe obszary ochrony ...... 38 Ryc. 8.3.2 Obszary ochrony siedlisk i gatunków zależnych od wody – Natura 2000 ...... 39 Ryc. 8.3.3 Obszary chronione...... 40 Ryc. 10.2.1 Klasyfikcj i prezentacja stanu jakości wód wg RDW ...... 45 Ryc. 10.3.1 Sieć monitoringu jakości rzek ...... 48 Ryc. 11.1.1 Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej(RZGW) ...... 53 Ryc. 11.1.2 Dorzecza w Polsce...... 54

60 SPIS TABEL

Spis tabel

Tabela 1.1.1 Główne rzeki w dorzeczu Zalewu Wiślanego ...... 5 Tabela 1.3.1 Największe jeziora w dorzeczu Zalewu Wiślanego ...... 7 Tabela 2.3.1 Rodzaje gleb w dorzeczu Pasłęki [1]...... 10 Tabela 2.3.2 Zagospodarowanie terenu w dorzeczu Pasłęki i w Polsce...... 10 Tabela 2.3.3 Wykorzystanie obszarów rolniczych wdorzeczu Pasłęki i w Polsce ...... 10 Tabela 2.4.1 Miesięczne sumy opadów...... 11 Tabela 2.4.2 Przepływy średnie, ekstremalne Pasłęki i jej dopływów w okresie 1951-1990 ...... 12 Tabela 3.1.1 Identyfikcja rzek i potoków w dorzeczu Pasłęki ...... 14 Tabela 3.1.2 Główne dopływy Pasłęki...... 14 Tabela 3.1.3 Jeziora 50÷100 ha...... 15 Tabela 3.1.4 Jeziora 100÷1000 ha...... 15 Tabela 3.1.5 Jeziora 1000÷10000 ha...... 15 Tabela 3.1.6 Identyfikacja jezior w dorzeczu Pasłęki...... 16 Tabela 3.1.7 Wody przybrzeżne...... 16 Tabela 3.2.1 Wskaźniki jakości wód w rozporządzeniu z 1991 r...... 17 Tabela 3.2.2 Wskaźniki fizyko-chemiczne systemu klasyfikacji jakości wód z 2004 r...... 18 Tabela 3.2.3 Wskaźniki biologiczne systemu klasyfikacji jakości wód z 2004 r...... 18 Tabela 4.1.1 Oczyszczalnie ścieków w dorzeczu Pasłęki ...... 23 Tabela 4.1.2 Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych ...... 24 Tabela 4.2.1 Rodzaje upraw w dorzeczu Pasłęki...... 25 Tabela 4.2.2 Poziom wykorzystania nawozów mineralnych w województwie warmińsko–mazurskim ...... 25 Tabela 4.2.3 Główne rodzaje produkcji rolnej w dorzeczu Pasłęki w 1998 r...... 25 Tabela 4.2.4 Wielkość gospodarstw w dorzeczu Pasłęki w 1998 r...... 25 Tabela 4.4.1 Budowle hydrotechniczne...... 26 Tabela 4.6.1 Składowiska odpadów...... 27 Tabela 4.6.2 Miejskie składowiska odpadów (WIOŚ 2002) ...... 27 Tabela 5.1.1 Punkty monitoringu w dorzeczu Pasłęki...... 29 Tabela 5.1.2 Ogólna ocena ładunków substancji biogennych...... 30 Tabela 5.2.1 Jakość jezior w dorzeczu Pasłęki ...... 31 Tabela 5.5.1 Ocena przydatności wód pod kątem warunków naturalnej migracji ryb ...... 32 Tabela 6.1.1 Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla rzek i potoków do 2015r...... 33 Tabela 6.2.1 Lista jezior, które osiągną cele środowiskowe ...... 34 Tabela 6.2.2 Jezioro zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych...... 34 Tabela 6.2.3 Jeziora potencjalnie zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych do 2015 r...... 35

Tabela 6.5.1 Średni wzrost uwalnianego azotu w kg NO3/ha...... 36 Tabela 6.5.2 Podsumownie transportu azotu ogólnego w Pasłęce ...... 36 Tabela 8.1.1 Kąpieliska w dorzeczu Pasłęki...... 37 Tabela 8.3.1 Obszary chronionego krajobrazu ...... 38 Tabela 8.3.2 Rezerwaty przyrody...... 39 Tabela 8.3.3 Planowane obszary ochrony siedlisk...... 39 Tabela 8.3.4 Europejskie strefy ochrony ptaków...... 40 Tabela 9.1.1 Inwestycje planowane w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych ...... 41 Tabela 9.1.2 Koszt budowy oczyszczalni przydomowej lub zbiornika ...... 42 Tabela 9.1.3 Koszt budowy systemów kanalizacyjnych w dorzeczu Pasłęki (KPOŚK)...... 42 Tabela 9.1.4 Średni i maksymalny koszt jednostkowy budowy kanalizacji ...... 42 Tabela 9.1.5 Koszt systemów kanalizacyjnych w dorzeczu Pasłęki (WFOŚiGW) ...... 42 Tabela 9.3.1 Szacunkowe koszty przepławek...... 43 Tabela 10.2.1 Podsumowanie systemu klasyfikacji w RDW...... 46 Tabela 10.3.1 Elementy klasyfikacji jakości ekologicznej...... 49 Tabela 10.3.2 Częstotliwość monitoringu (liczba pomiarów w ciągu roku co 3 lub 6 lat)...... 50 Tabela 11.4.1 Kategorie użytkowników w dorzeczu Pasłęki...... 56

61