Dokumentacja Na Potrzeby Ustanowienia Obszaru Ochronnego Zbiornika Wód Śródlądowych Jeziora Przywidzkiego Dużego

Dokumentacja na potrzeby ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych jeziora Przywidzkiego Dużego

Zamawiający:

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku ul. Franciszka Rogaczewskiego 9/19 80-804 Gdańsk

Wykonawca:

Philippe Marliere Envi-Pro ul. Engestroma 24/5 60-571 Poznań

Poznań, październik 2017 r.

Praca zrealizowana przez zespół w składzie:

Artur Grześkowiak - kier. proj.

Joanna Żak

Jędrzej Bujny

Krzysztof Pyszny

Hanna Marliere

WYKAZ STOSOWANYCH SKRÓTÓW aKPOŚK aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych aPGW aktualizacja Programu gospodarowania wodami AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa BDL Baza Danych o Lasach BDL-GUS Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego BDOT Baza danych obiektów topograficznych BZT5 pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie na tlen b.d. brak danych CBDG Centralna Baza Danych Geologicznych CODGiK Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej Dz.U. Dziennik Ustaw ECONET Sieć korytarzy ekologicznych EGiB Ewidencja Gruntów i Budynków ESMI Makrofitowy Wskaźnik Stanu Ekologicznego (Ecological State Macrophyte Index) GDOŚ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska GeoSMoRP System Monitorowania Ryzyka Powodziowego GIOŚ Główny Inspektorat Ochrony Środowiska GUGiK Główny Urząd Geodezji i Kartografii GUS Główny Urząd Statystyczny GZWP Główny Zbiornik Wód Podziemnych IMGW-PIB Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy IO Indeks Okrzemkowy IOJ Multimetryczny Indeks Okrzemkowy dla Jezior IOŚ-PIB Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy IRŚ Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie ISOK Informatyczny System Osłony Kraju IUNG Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa JCWP jednolita część wód powierzchniowych JCWPd jednolita część wód podziemnych KPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych

KZGW Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej mpzp miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego MPHP Mapa Podziału Hydrograficznego Polski MHP Mapa Hydrograficzna Polski n.b. nie badano NMT Numeryczny Model Terenu nPW nowelizacja Prawa Wodnego OBZP Obszar Bezpośredniego Zagrożenia Powodzią OChK Obszar Chronionego Krajobrazu ODR Ośrodek Doradztwa Rolniczego ONO Obszar Najwyższej Ochrony OWO Obszar Wysokiej Ochrony OSN Obszar szczególnie narażony na dopływ azotu ze źródeł rolniczych PGW Plan gospodarowania wodami w dorzeczu Wisły PIG-PIB Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy PIOŚ Państwowy Inspektor Ochrony Środowiska PIS Państwowa Inspekcja Sanitarna PMPL Polski multimetriks fitoplanktonowy (phytoplankton metric for polish lakes) PMŚ Państwowy Monitoring Środowiska POŚ Przydomowe Oczyszczalnie Ścieków PSHM Państwowa Służba Hydrologiczno–Meteorologiczna PUWG Państwowy Układ Współrzędnych Geodezyjnych PW Prawo wodne PZO Plan Zadań Ochronnych RDOŚ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej SOJJ System Oceny Jakości Jezior SWDE Standard Wymiany Danych Ewidencyjnych (ewidencji gruntów i budynków) WFOŚ Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WMS Web Map Service WODR Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego

Spis treści 1. Podstawa wykonania opracowania ...... 7 2. Metodyka wykonania opracowania ...... 7 2.1. Metodyka analizy dostępnych materiałów, danych i dokumentów...... 8 2.2. Metodyka identyfikacji oddziaływań antropogenicznych w zlewni jezior i zlewni ...... 8 2.3. Metodyka oceny zewnętrznego obciążenia jezior ładunkiem substancji biogennych ...... 9 2.3.1. Podstawy metodyczne wykonania bilansu biogenów...... 12 2.4. Metodyka oceny warunków ochrony wynikających z obowiązujących aktów prawnych i dokumentów planistycznych ...... 12 2.5. Wykorzystywane materiały i dane ...... 12 3. Charakterystyka jezior ...... 14 3.1. Położenie ...... 14 3.2. Charakterystyka limnologiczna i morfometryczna jeziora ...... 17 3.3. Charakterystyka biologiczna ...... 23 3.4. Charakterystyka JCWP jeziornej ...... 26 3.5. Analiza stanu wód jeziora ...... 29 3.5.1. Analiza stanu wód jeziora wg Państwowego Monitoringu Środowiska ...... 29 3.5.2. Wyniki analiz jakości wód jeziora na podstawie badań własnych ...... 31 3.5.3. Analiza zmienności wybranych parametrów jakości wód jeziora ...... 32 3.6. Użytkowanie jezior ...... 37 4. Charakterystyka zlewni jeziornej...... 40 4.1. Położenie ...... 40 4.2. Charakterystyka środowiskowa zlewni: ...... 42 4.2.1. Warunki klimatyczne ...... 42 4.2.2. Warunki morfometryczne i geomorfologia zlewni ...... 44 4.2.3. Warunki geologiczne i hydrogeologiczne ...... 48 4.2.4. Sieć hydrograficzna zlewni ...... 55 4.2.4.1. Charakterystyka sieci hydrograficznej zlewni ...... 55 4.2.4.2. Wyznaczenie zlewni cząstkowych ...... 57 4.2.5. Hydrologia zlewni ...... 61 4.3. Uwarunkowania przyrodnicze ...... 70 4.3.1. Szata roślinna ...... 70 4.3.2. Obszary chronione ...... 75 5. Charakterystyka gospodarcza zlewni...... 79 5.1. Pokrycie i formy użytkowania terenu zlewni ...... 79 5.2. Zagospodarowanie zlewni, w tym gospodarka wodno-ściekowa ...... 86

5.3. Inwentaryzacja strefy brzegowej jeziora ...... 89 5.3.1. Wyniki inwentaryzacji roślinności brzegowej ...... 90 5.3.2. Wyniki inwentaryzacji strefy brzegowej w zakresie presji antropogenicznych wraz oceną stopnia przekształcenia brzegów...... 93 6. Identyfikacja presji antropogenicznych w zlewni ...... 98 6.1. Identyfikacja presji punktowych...... 98 6.2. Identyfikacja presji liniowych ...... 101 6.3. Identyfikacja presji obszarowych ...... 101 6.4. Wyniki badań i pomiarów własnych ...... 103 6.5. Obciążenie jeziora ładunkiem substancji biogennych – bilans biogenów ...... 112 6.6. Zagrożenia dla stanu wód jeziora – podsumowanie ...... 130 6.7. Identyfikacja i gradacja zagrożeń – wnioski końcowe ...... 136 6.8. Analiza SWAT warunków środowiskowych zlewni ...... 140 7. Analiza warunków ochrony wynikających z obowiązujących aktów prawnych i dokumentów planistycznych ...... 142 7.1. Ocena stopnia dotychczasowej ochrony wód jeziora w świetle obowiązujących uregulowań prawnych ...... 142 7.2. Ocena stopnia dotychczasowej ochrony wód jeziora i zagrożeń dla ich jakości w świetle obowiązujących dokumentów planistycznych i strategicznych ...... 146 7.3. Analiza obowiązujących planów i projektów ochrony ...... 156 7.4. Analiza obowiązującego regulaminu czystości i porządku na terenie Gminy Przywidz .. 165 8. Określenie zakazów, nakazów i ograniczeń do wprowadzenia w obszarze ochronnym ...... 166 8.1. Analiza nakazów, zakazów i ograniczeń warunków ochrony wynikających z obowiązujących aktów prawnych i dokumentów planistycznych...... 166 8.2. Analiza nakazów, zakazów i ograniczeń względem spełniania wymogów wynikających z art. 59 ustawy Prawo wodne...... 200 9. Oszacowanie kosztów i korzyści ustanowienia obszaru ochronnego ...... 209 10. Ocena możliwości usunięcia bądź modyfikacji zagrożeń ...... 211 11. Ocena konieczności wprowadzenia obszaru ochronnego świetle obowiązujących przepisów ...... 218 12. Spis załączników ...... 221 13. Spis ilustracji...... 222 14. Spis tabel ...... 224 15. Literatura ...... 227

1. Podstawa wykonania opracowania Podstawą realizacji opracowania jest umowa nr 28/2017 zawarta między Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Gdańsku a firmą Envi Pro ul. Engestroma 24/5 , 60-571 Poznań. Celem niniejszego opracowania jest wykonanie dokumentacji na potrzeby ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych Jezioro Przywidzkie Wielkie (Przywidzkie Duże) w celu poprawy stanu jeziora. W obszarze tym obowiązywać mogą nakazy, zakazy i ograniczenia, mające na celu zminimalizowanie presji generowanych w bezpośredniej bliskości jeziora. Na działanie to składa się także oszacowanie kosztów ustanowienia takiego obszaru i przygotowanie projektu rozporządzenia Dyrektora RZGW w sprawie ustanowienia obszaru ochronnego. Do tej pory zadanie takie nie było w żadnej zlewni jeziornej w Polsce realizowane, nie zebrano, więc dotąd żadnych doświadczeń w zakresie ustanawiania obszaru ochronnego jeziora. Z tych względów ma ono obecnie charakter pilotowy. W dorzeczu Wisły objęte nim zostały zaledwie cztery jeziora (Skarlińskie, Przywidzkie, Białe Włodawskie, Uścimowskie), których stan determinuje sposób użytkowania zlewni bezpośredniej i w przypadku których, ustanowienie obszaru ochronnego powinno przynieść efekty stosunkowo szybko. Jeziorom tym w aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (aPGW) przypisano odstępstwo czasowe ze względu na konieczność ustanowienia rozporządzenia, wdrożenie wynikających z niego zapisów oraz niezbędny czas, po którym wystąpią spodziewane efekty środowiskowe tj. poprawa stanu jeziora.

Zgodnie z ustawą Prawo wodne obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych ustanawiane są w celu zapewnienia odpowiedniej, jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, a także ze względu na ochronę zasobów wodnych.

2. Metodyka wykonania opracowania Do oceny presji zewnętrznych oddziaływujących na analizowany obszar tj. Jezioro Przywidzkie Wielkie (Przywidzkie Duże) niezbędne jest oszacowanie wielkości wnoszonych do zbiornika substancji biogennych - związków azotu i fosforu powodujących wzrost żyzności i zwiększonej produktywności biologicznej. Z hydrograficznego punktu widzenia jeziora Przywidzkie Małe i Przywidzkie Wielkie (Przywidzkie Duże - nazewnictwo za aPGW) stanowią dwa odrębne naturalne zbiorniki rynnowe jednak ze względu na stały, swobodny kontakt hydrauliczny wód obu akwenów, tym samym możliwość ich mieszania oraz cel opracowania charakterystyka Jeziora Przywidzkiego Wielkiego została rozszerzona o informacje dotyczące Jeziora Przywidzkiego Małego. W tym celu, w ramach realizacji zadania przeprowadzona zostanie inwentaryzacja istniejącego sposobu użytkowania zlewni jezior, analiza zapisów dokumentów planistycznych obowiązujących w obszarze zlewni jeziora oraz identyfikacja głównych zagrożeń w zlewni jeziora. Na podstawie wyników powyższych analiz zostaną zaproponowane niezbędne działania w celu poprawy stanu wód jeziora możliwe do wprowadzenia w formie aktu prawa miejscowego tj. rozporządzenia Dyrektora RZGW w Gdańsku w sprawie ustanowienia obszaru ochronnego jeziora Przywidzkiego Dużego. Na potrzeby niniejszego opracowania zlewnię jezior nazwano zlewnią jezior przywidzkich. Ponadto, z uwagi na różne nazewnictwo Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (wg obowiązujących hydronimów – Jezioro Przywidzkie Wielkie, w dokumentach dotyczących JCWP – Jezioro Przywidzkie Duże (Wielkie), przyjęto jednolite nazewnictwo jeziora zgodnie z obowiązującymi hydronimami

7 stanowiącymi wykaz oficjalnie uznanych nazw geograficznych wraz z ich lokalizacją tj. Jezioro Przywidzkie Wielkie, Jezioro Przywidzkie Małe. Niemniej jednak, celem ułatwienia identyfikacji jeziora Przywidzkiego Wielkiego w aPGW, nazwę jeziora przyjęto jako Jezioro Przywidzkie Wielkie (Duże) Decyzja o zastosowaniu jednorodnego nazewnictwa wynika z konieczności zapewnienia spójności niniejszej dokumentacji oraz jednoznaczności identyfikacji zbiorników w dokumentach i publikacjach powstałych w oparciu o informacje zawarte w niniejszym opracowaniu.

2.1. Metodyka analizy dostępnych materiałów, danych i dokumentów Analiza dostępnych materiałów i danych dotyczących rzeczywistego, aktualnego stanu wód jezior oraz dopływów będzie polegała na zebraniu wszystkich dostępnych opracowań, których zakres obejmował zagadnienia związane z oceną stanu analizowanych jezior, ich dopływów oraz obszar zlewni, w tym wyników badań monitoringowych. Celem oceny presji, analizie poddane zostaną również dostępne materiały archiwalne, co pozwoli na określenie wpływu poszczególnych czynników zanieczyszczających na stan zanieczyszczenia jezior przywidzkich oraz ich zmienność w czasie. Analiza dokumentów związanych z wprowadzaniem zanieczyszczeń do wód zbiorników i zlewni będzie obejmowała również analizę pozwoleń wodnoprawnych, spośród których wybrane zostaną pozwolenia, których zakres korzystania może mieć wpływ na stan ekologiczny.

2.2. Metodyka identyfikacji oddziaływań antropogenicznych w zlewni jezior i zlewni Identyfikacja i określenie czynników mających wpływ na eutrofizację jezior przywidzkich przeprowadzona zostanie na kilku płaszczyznach. Identyfikacja presji zostanie wykonana na podstawie danych z pozwoleń wodnoprawnych, danych z bazy opłat od Marszałka za korzystanie ze środowiska, na podstawie przeprowadzonej wizji lokalnej oraz informacji pozyskanych z Urzędu Gminy Przywidz dotyczących m.in.:  poborów wód powierzchniowych i podziemnych,  zrzutów ścieków,

 składowisk odpadów,  zabudowy hydrotechnicznej,  pomostów, kąpielisk, innych urządzeń wodnych,  indywidualnych systemów oczyszczania ścieków (zbiorniki bezodpływowe oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków). Identyfikacja oddziaływań obszarowych zostanie wykonana na podstawie danych statystycznych GUS, BDL, bazy danych SWDE, informacji literaturowych i analiz dokumentów archiwalnych. Dodatkowo, na podstawie dostępnych danych, przeprowadzonej wizji lokalnej oraz informacji z Urzędu Gminy Przywidz szczegółowej analizie podda się istniejącą w zlewni presję turystyczną.

Niezwykle istotnym elementem analizy presji będzie wizja terenowa oraz wykonanie badań uzupełniających. Wizja terenowa pozwoli ocenić zakres szczególnego korzystania z wód, zidentyfikować ewentualne - nielegalne zrzuty ścieków, sposób zagospodarowania wód opadowych, zagospodarowanie turystyczne oraz inne czynniki, także naturalne, mogące wpływać na stan wód zbiornika, których identyfikacja i lokalizacja z dostępnych materiałów jest wręcz niemożliwa. Badania uzupełniające wód jezior przywidzkich oraz cieków dopływających przeprowadzone zostaną latem, w pełni okresu wegetacyjnego, gdy wartości wskaźników i parametrów wykazują największą wartość indykacyjną. Na podstawie planu batymetrycznego, map hydrograficznych oraz w odniesieniu do sposobu zagospodarowania i użytkowania zlewni, wytypowane zostaną punkty poboru prób wody do analiz fizyczno-chemicznych. Analizy laboratoryjne zebranych prób wykonane zostaną zgodnie z obowiązującymi metodykami w akredytowanym laboratorium Hamilton w Gdyni. Wyniki badań wód zbiorników oraz ich dopływów zostaną porównane z wartościami normatywnymi wskaźników zanieczyszczeń wskazanymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. z 2016, poz. 1187). Ponadto posłużą one do oszacowania tendencji zmian jakości wód jeziora. Wstępna analiza dostępnych materiałów o jakości cieków dopływających do jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) wskazuje, że badania tego typu zostaną wykonane po raz pierwszy, stąd też ich wartość diagnostyczna w odniesieniu do wpływu zlewni na jakość wód jeziornych będzie bardzo wysoka.

2.3. Metodyka oceny zewnętrznego obciążenia jezior ładunkiem substancji biogennych Określenie rzeczywistego transportu ładunków azotu, fosforu i BZT5 jest zadaniem trudnym. Podstawowy problem dotyczy dostępności danych o rzeczywistych zrzutach ze źródeł punktowych i obszarowych, pochodzących z aktualnych badań monitoringowych, pozwalających na zweryfikowanie przyjętych w obliczeniach założeń. Obowiązujące prawodawstwo nie wymaga też od niektórych typów użytkowników (np. w przypadku rybackiego lub zwykłego korzystania z wód) bieżącego badania stężeń ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi. Na prawidłowe oszacowanie wielkości ładunku oprócz niekontrolowanych zrzutów zanieczyszczeń mają też wpływ takie czynniki jak:

 litologia utworów powierzchniowych,  intensyfikacja produkcji roślinnej (wielkość usuwanej biomasy),  wprowadzanie do ziemi i wód nawozów sztucznych i mineralnych,

 powierzchnie zmeliorowane i zdrenowane,  struktura roślinności seminaturalnej, obecność buforowych stref roślinności,  produkcja i wielkość biomasy wód naturalnych, rybackie użytkowanie wód naturalnych,

 migracje ludności związane z ruchem turystycznym,  zjawiska związane z przepływami ekstremalnymi,

 warunki infiltracyjne oraz quasi naturalne zasilanie wewnętrzne zlewni. Niemniej, dobór substancji wskazanych do obliczeń bilansowych w ramach przedmiotowego zadania, powinien odzwierciedlać rzeczywiste zagrożenia dla prawidłowego funkcjonowania zbiornika (zachowania jego wartości przyrodniczych) oraz pełnionych przez niego funkcji (kąpielisko). Mając powyższe na uwadze, a także uwzględniając zakresy badań monitoringowych Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) i obowiązki wynikające z pozwoleń wodnoprawnych szczegółowym analizom proponuje się poddać następujące substancje, będące wskaźnikami jakości wód:

 związki biogenne (azot i fosfor) – ocena wielkości obciążeń wraz z obliczeniami bilansowymi,  BZT5 – pięciodobowe biologiczne zapotrzebowanie na tlen wskazujące na trwające procesy redukcyjne  miano Coli – będące wskaźnikiem zanieczyszczenia wód ściekami komunalnymi Do ustalenia wielkości ładunków wykorzystane zostaną między innymi:

 dane z wizji terenowej o punktowych źródłach zanieczyszczeń  informacje pozyskane z Urzędu Gminy Przywidz,  szacunkowe wielkości ładunków w ściekach surowych wprowadzanych do ziemi za pośrednictwem przydomowych oczyszczalni ścieków,  szacunkowe wielkości ładunków ściekach bytowych wprowadzanych do wód i do ziemi ze źródeł nie objętych systemami podczyszczania ścieków,  wielkości ładunku wprowadzanego do wód i do ziemi z depozycji atmosferycznej w odniesieniu do powierzchni gruntów i wód,

 szacunkowe wielkości ładunków wprowadzanych do gruntu podczas stosowania nawozów mineralnych wielkości ładunku wprowadzanego do gruntu podczas wykorzystania nawozów organicznych na obszarach nie objętych pozwoleniami wodnoprawnymi na rolnicze wykorzystanie ścieków.

Modyfikacja metodyki na etapie realizacji badań Zaproponowany w początkowej fazie opracowania sposób ustalenia wielkości ładunków biogennych i BZT5 wnoszonych do zbiornika był analogiczny do powszechnie stosowanego w ustaleniach warunków korzystania z wód zlewni. W toku prowadzonych prac, ze względu na znaczną szczegółowość prowadzonych analiz podjęto decyzję o zmianie metodyki.

Pierwotnie do obliczenia ładunku całkowitego (ŁC) dostarczanego/deponowanego na powierzchnię zlewni i zbiornika wodnego planowano wykorzystać dane statystyczne, empiryczne i pomiarowe dotyczące zarówno punktowych jak i obszarowych źródeł zanieczyszczeń. Jednakże zarówno podczas inwentaryzacji zlewni, jak i analizy dokumentów i baz danych (pozwolenia wodnoprawne z katastru wodnego RZGW Gdańsk, baza danych o korzystaniu ze środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego), nie zidentyfikowano punktowych źródeł zanieczyszczeń w postaci zrzutów ścieków. Jedyne dostępne informacje dotyczące odprowadzania ścieków dotyczyły wód opadowych i roztopowych, a ich wyodrębnienie prowadziłoby do

10 zdublowania części ładunków z depozycji atmosferycznej. Z tego samego powodu w obliczeniu ładunku pominięto BZT5, które jest parametrem używanym do określenia stopnia utlenienia związków organicznych zawartych w ściekach (albo w wodzie) przy udziale mikroorganizmów. Analiza miała na celu uzyskanie odpowiedzi na pytanie jaka część zanieczyszczeń (np. w ściekach oczyszczonych) jest biodegradowalna. W związku z tym, że w toku prac nie zidentyfikowano punktowych zrzutów ścieków, a co za tym idzie nie dysponowano danymi o wielkości parametru w zrzucanych ściekach niemożliwe było oszacowanie czy i na jakim poziomie zachodzą procesy utleniania. Zakładany wstępnie wzór na obliczenie ładunku całkowitego w zlewni miał postać:

Łc = ∑ Łpkt + ∑ Łob Po uszczegółowieniu i dostosowaniu do warunków lokalnych panujących w zlewni ostatecznie przyjął on postać

Łc=(Ł0R+ŁD+ŁK) gdzie:

ŁOR – suma ładunków obszarowych ze źródeł rolniczych (nawożenie mineralne ŁMIN + nawożenie organiczne w postaci zsumowanej ładunków ŁORG i ŁDJP - obliczenia uwzględniają łączny ładunek z suchej masy obornika i gnojowicy – tzw. świeża masa),

ŁD – suma ładunków pochodzących z depozycji atmosferycznej (z rozbiciem na LDG – suma ładunków dostarczanych na powierzchnię lądowe i ŁDW – suma ładunków dostarczanych na powierzchnie wodne),

ΔB=(ŁQd+ŁDW) – (ŁQo+ŁB) gdzie: ΔB – różnica bilansowa (ze znakiem „+” oznacza nadmiar ładunku zewnętrznego, ze znakiem „-” może wskazywać na zasilanie wewnętrzne zlewni lub jeziora)

ŁQd – Suma ładunków dopływających z terenów zlewni,

ŁDW – Ładunek pochodzący z depozycji atmosferycznej na powierzchnię jeziora,

ŁQo – Suma ładunków odpływających z jeziora,

ŁB – Ładunek biogenów wynoszony z jeziora w pozyskiwanej biomasie ryb (wartość trudna do oszacowania ze względu na wprowadzany materiał zarybieniowy, stosowanie zanęt spożywczych i brak rejestru pozyskanej biomasy ryb przez wędkarzy). Po przekształceniu i dostosowaniu wzoru do dostępnych danych i rodzajów ładunków otrzymujemy jego następującą postać:

ΔB=(ŁQd+ŁDW) - ŁQo Szczegółowy sposób oszacowania presji przedstawiono w rozdziale 6.5.

2.3.1. Podstawy metodyczne wykonania bilansu biogenów Dla substancji biogennych wykonane będą roczne bilanse statyczne w oparciu o pozyskane w trakcie realizacji zadania dane dotyczące rzeczywistych stężeniach biogenów w ciekach zasilających jeziora. Do obliczenia bilansu potencjalnego biogenów (w układzie miesięcznym), wykorzysta się oszacowane metodami empirycznymi rozkłady dopływu biogenów (suma ładunków z poszczególnych źródeł), depozycję bezpośrednią na powierzchnię jeziora oraz sumaryczne ładunki biogenów odpływające z jeziora. Ładunek odpływający z jeziora określony zostanie na podstawie średnich miesięcznych przepływów w profilu Wietcisy i stężenia miarodajnego biogenów określonego dla profilu umiejscowionego tuż powyżej wypływu z jeziora. Za stężenie miarodajne przyjęta zostanie wartość stężenia z pomiarów własnych planowanych do wykonania w sierpniu 2017 r. Bilans rzeczywisty oparty będzie wyłącznie na wynikach pomiarów własnych. Dla zlewni niekontrolowanych za stężenie miarodajne przyjęte zostanie najgorsze stężenie zmierzone w pozostałych zlewniach o zbliżonej strukturze użytkowania.

2.4. Metodyka oceny warunków ochrony wynikających z obowiązujących aktów prawnych i dokumentów planistycznych W ramach zadania, analizie poddane będą akty prawa powszechnego (w tym w szczególności ustawy Prawo wodne i aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły), dokumenty planistyczne gminy Przywidz tj. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, Program Ochrony Środowiska1 dla gminy Przywidz, plany i projekty planów zadań ochronnych/planów ochrony dla obszarów chronionych, strefy ochronne ujęć wód, aglomeracje, plany urządzania lasu.

2.5. Wykorzystywane materiały i dane Materiałem wyjściowym do realizacji prac będą w szczególności mapy i bazy danych pochodzące z:  Aktualizacji Planu Gospodarowania Wodami na obszarze Dorzecza Wisły,  Opracowania pn. „Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników wodnych oraz w użytkowaniu ich zlewni”, (MGGP S.A. oraz IOŚ, 2010 r.);  Opracowania pn. „Ekosystemy lądowe pozostające w dynamicznych relacjach w wodami podziemnymi i powierzchniowymi dla obszarów dorzeczy w Polsce” (TECHMEX S.A., Warszawa 2009r.);

1 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Przywidz na lata 2016-2019 z perspektywą na lata 2020-2023 12

 Opracowania pn. „Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w regionie wodnym Dolnej Wisły”, (PectoreEco, 2012 r.).

 Opracowania pn. „Metodyka szacowania kosztów ustanawiania obszarów ochronnych” (Instytut Rozwoju Miast w Krakowie, Kraków 2012 r.);

 Opracowania pn. „Metodyka opracowania aktualizacji Programu wodno-środowiskowego kraju”, (Mott MacDonald, 2015 r.);

 Dokumentacji Planu Zadań Ochronnych obszaru NATURA 2000 Przywidz PLH220025;  Katastru wodnego regionu wodnego Dolnej Wisły,  Mapy Podziału Hydrograficznego Polski (1:10 000)

 Geobazy aPGW, w tym warstw shape: JCWP, JCWPd, zlewni JCWP, granic regionu wodnego, granic zlewni bilansowych;

 Państwowego Rejestru Granic – PRG CODGiK;  Bazy danych monitoringowych Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) - GIOŚ za lata 2010-2016;

 Mapy glebowo-rolniczej (1:500 000);  Dane z SWDE dla Gminy Przywidz;  Mapa pokrycia terenu CORINE Land Cover 2012;  Serwerów WMS; PIG-PIB, KZGW, geoportalu województwa pomorskiego, geoportalu GeoSMoRP i innych,  Innych opracowania badawczych i studialnych, zawierających materiały przydatne do wykonania zadania.

3. Charakterystyka jezior Z punktu widzenia podziału hydrograficznego jeziora; Przywidzkie Małe i Przywidzkie Wielkie (Duże), stanowią dwa odrębne naturalne zbiorniki rynnowe, powstałe w wyniku obniżenia poziomu wód wypełniających uformowaną w okresie najmłodszego zlodowacenia rynnę glacjalną. Ze względu jednak na genezę powstania i stały – swobodny kontakt hydrauliczny wód obu akwenów, tym samym możliwość ich mieszania oraz cel opracowania, charakterystyka Jeziora Przywidzkiego Wielkiego została rozszerzona o informacje dotyczące Jeziora Przywidzkiego Małego.

3.1. Położenie Jeziora Przywidzkie położone są w obrębie jednej gminy wiejskiej Przywidz (kod 2204052), w powiecie gdańskim, woj. pomorskie. Zlokalizowane są przy drodze wojewódzkiej nr 221, w bezpośrednim sąsiedztwie ośrodka administracyjnego gminy – wsi Przywidz (Ryc. 1) .

Ryc. 1. Położenie jezior przywidzkich na tle mapy topograficzne [źródło: Mapa topograficzna Polski – Vmap1]

Współrzędne geograficzne jezior w układzie WGS84’ to odpowiednio:

 Jezioro Przywidzkie Małe (nr katalogowy 20680) – 54°11’32,9’’ N, 18°19’23,8’’ E,  Jezioro Przywidzkie Wielkie (Duże) (nr katalogowy 20679) – 54°12’03,6’’ N, 18°21’18,8’’ E Zbiorniki te znajdują się w strefie źródliskowej rzeki Wietcisa (III rząd) – lewobrzeżnego dopływu Wierzycy (II) której recypientem jest Wisła. Ciek należy do zlewni bilansowej Wierzyca (GD06) w regionie wodnym Dolnej Wisły, administrowanym przez RZGW w Gdańsku. Północną i wschodnią granicę zlewni jezior wyznaczają działy wodne I rzędu, będące jednocześnie granicami zlewni bilansowych Wierzycy (GD06) oraz Raduni i Motławy (GD07). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Kondrackiego (2002)2 teren ten leży w obrębie Niżu Środkowoeuropejskiego, w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, makroregion; Pojezierza Wschodniopomorskie (314.5), mezoregion; Pojezierze Kaszubskie (314.51). Cechami charakterystycznymi mezoregionu są:

 znaczne zróżnicowanie rzeźby terenu, w tym występowanie złożonych układów form dolinnych, zwłaszcza rynien subglacjalnych,

 procesy denudacyjno-erozyjne, głównie na terenach użytkowanych rolniczo  zróżnicowanie powierzchniowych utworów geologicznych i pokrywy glebowej,  znaczny udział terenów nie włączonych do systemu odwadniania powierzchniowego,  duży wpływ jezior na kształtowanie się obiegu wody w zlewniach,  brak ciągłości pierwszego poziomu wód podziemnych,

 bardzo duże zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych Kolejną cechą mezoregionu jest najwyższe na pojezierzach polskich wyniesienie naturalnych zbiorników wodnych. Uśredniona rzędna zwierciadła wód obu jezior wynosi (w zależności od źródła danych) od 187,4 (źródła kartograficzne) do 188 m n.p.m. („Sformułowanie w warunkach…”3).Tereny te charakteryzują się znacznymi deniwelacjami terenu z głęboko wciętymi rynnami glacjalnymi co przekłada się bezpośrednio na kształt i charakter zlewni. Misy obu jezior rozdzielone są przewężeniem, częściowo przekształconym i zwieńczonym mostem drogi powiatowej nr 2205G, łączącej Przywidz z drogą wojewódzką nr 233.

2 Kondracki J., 2002, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa 3 „Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz w użytkowaniu ich zlewni”, RZGW Gdańsk, 2010 15

Ryc. 2. Położenie jezior przywidzkich w regionie wodnym Dolnej Wisły

3.2. Charakterystyka limnologiczna i morfometryczna jeziora Jeziora Przywidzkie są jeziorami typu rynnowego, powstałymi w wyniku działalności rzeźbotwórczej lądolodu podczas najmłodszego zlodowacenia bałtyckiego (północnopolskiego). Układ rynny jest ściśle powiązany z przebiegiem moren czołowych, a więc prostopadły do ich osi podłużnej. Jeziora ze względu na położenie w strefie wododziałowej zasilane są głównie wodami podziemnymi i z opadów atmosferycznych w postaci opadu bezpośredniego na ich powierzchnię. W nieco mniejszym stopniu wodami pochodzącymi ze spływu potamicznego i powierzchniowego. Największą rolę, ze względu na głębokie wcięcie doliny, tym samym kontakt z kilkoma - przeważnie nieciągłymi warstwami wodonośnymi - odgrywa zasilanie podziemne. Warunki geomorfologiczne i litologia utworów powierzchniowych - mała wodochłonność utworów powierzchniowych, w których przeważają utwory gliniaste o niskim współczynniku filtracji (<0,058⋅10-6 m/s wg Andrzej T. Gruchot, 2003 4) decydują o nasileniu spływu potamicznego w okresach wybitnie wilgotnych i szybkiej reakcji jeziora na zmienne warunki zasilania (zaobserwowane również w okresie wykonywania badań własnych autorów opracowania). Częste – sięgające kilkudziesięciu cm wahania wody (przyp. autorów5), mają swoje odzwierciedlenie w rozbieżnościach dotyczących zarówno powierzchni jak i głębokości jeziora (tab. 1.). Wahania te ograniczają zarówno liczebność jak i zróżnicowanie gatunkowe roślinności strefy litoralnej. Szybki odpływ wód opadowych został w przypadku tych jezior częściowo ograniczony poprzez znajdującą się na wypływie z Jeziora Przywidzkiego Małego kładkę pieszą, która obecnie pełni rolę urządzenia piętrzącego (w kładce znajdują się dwa przepusty w złym stanie technicznym, zablokowany częściowo odpływ). Szczegółowa ocena zakresu wahań zwierciadła wód zbiorników i jego wpływu na strefę brzegową na chwilę obecną nie jest możliwa do przeprowadzenia ze względu na brak stałych obserwacji stanów na jeziorze.

Jezioro Przywidzkie Małe (ID katalogowy zbiornika: 20680, ID hydrograficzny zlewni : 298411) Morfometria jeziora Jezioro posiada charakterystyczny dla niewielkich jezior rynnowych wrzecionowaty kształt ze stosunkowo mało urozmaiconą linią brzegową i brakiem charakterystycznych dla jezior o urozmaiconej morfometrii elementów mis jeziornych. Posiada stromo nachylone brzegi, przy jednocześnie łagodnie nachylonych stokach w obrębie samej misy jeziornej. Strefa litoralna jest stosunkowo uboga, jedynie na jego zachodnim skraju w rejonie obniżenia będącego płaskim i podmokłym przedłużeniem rynny jeziornej jej miąższość sięga kilkudziesięciu metrów.

4 Gruchot A.T., 2003, Orientacyjne wartości współczynnika filtracji gruntów naturalnych materiały dydaktyczne UR w Krakowie (www.matrix.ur.krakow.pl – dostęp sierpień 2017) na podstawie badań własnych Gruchot A.T. - Rozprawa doktorska. Akademia Rolnicza, Kraków 5 Przypuszczenie potwierdzone: wynikami pomiarów stanu jezior kontrolowanych w rejonie, w tym w szczególności Jeziora Raduńskiego Górnego, morfologią zlewni bezpośredniej, brakiem wykształcenia strefy brzegowej roślinności oraz śladami zasięgu wód na obiektach zlokalizowanych na brzegach jezior, ograniczoną możliwością odpływu wód wezbraniowych – przepusty na wypływie z jeziora 17

Tabela 1. Morfometria Jeziora Przywidzkiego Małego Parametr Wartość Źródło danych

17 ha IRŚ Olsztyn6

Powierzchnia (P): 16,5 ha Mapa Hydrograficzna Polski (MHP) w skali 1:50 000

16,5 ha MPHP 2010

Głębokość maks.: 4,0 m IRŚ Olsztyn, MHP

Głębokość średnia: 2,0 m IRŚ Olsztyn

Objętość (V): 342 tys. m3 IRŚ Olsztyn

Długość (D): 1210 m Dane własne

Szerokość maks. (S): 200 m Dane własne

Wskaźnik wydłużenia (λ): 6,05 Dane własne

Długość linii brzegowej (L): 2686 m MPHP 2010

Powierzchnia wysp: 0 ha MPHP 2010

Ryc. 3. Batymetria Jez. Przywidzkiego Małego [opracowanie własne na podstawie IRŚ Olsztyn]

6 Plany batymetryczne jezior IRŚ Olsztyn 18

Podatność na degradację Zgodnie z wytycznymi SOJJ7, dokonano klasyfikacji Jeziora Przywidzkiego Małego pod kątem jego podatności na degradację. Podczas oceny przyjęto założenie, że wymiana wód w Jeziorze Przywidzkim Małym jest analogiczna do wielkości wymiany przyjętej w opracowaniu pn. „Sformułowanie w warunkach korzystania …” (MGGP, IOŚ)8 dla Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) z uwagi na stały kontakt hydrauliczny obu zbiorników. Stratyfikacja w zbiorniku natomiast nie występuje ze względu na jego niewielką głębokość. Ocena parametrów morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych pozwoliła na zakwalifikowanie go do kategorii non (kat. IV) do której zaliczane są jeziora skrajnie podatne na degradację.

Tabela 2. Ocena podatności na degradację Jeziora Przywidzkiego Małego na podstawie SOJJ (Kudelska, Cydzik, Szoszka, 1994) Parametr Jednostka Wartość Klasa Kategoria

Głębokość średnia: [m] 2,0 4 non

Objętość jeziora (V)/długość linii brzegowej (L): [tys. m3/m] 1,28 3 III

Stratyfikacja wód: [%] 0 4 non

Pow. dna czynnego/objętość wód epilimnionu: [m2/m3] >30 4 non

Wymiana wody: [%] 30 1 I

Współczynnik Schindlera: [m2/m3] 52,2 4 non

Zagospodarowanie zlewni bezpośredniej: - Lasy >60% 1 1

Średnia: 4,2 non

Jezioro Przywidzkie Wielkie (Przywidzkie Duże) (ID katalogowy zbiornika: 20679, ID hydrograficzny zlewni: 298411) Morfometria jeziora W przeciwieństwie do mniejszego zbiornika, Jezioro Przywidzkie Wielkie (Duże) posiada silnie rozwiniętą linię brzegową. Można w jego obrębie wyróżnić kilka elementów charakterystycznych dla rozbudowanych mis jeziornych9, tj. dwa wyraźne głęboczki w obrębie plosa głównego, dwa mniejsze baseny w skrajnych (wschodniej i zachodniej) częściach jeziora, wyspę stanowiącą obecnie rezerwat przyrody, półwysep i zatokę w części południowej. Strefa mielizny brzegowej jest znacznie węższa od tej na Jeziorze Przywidzkim Małym i szybko przechodzi w stok sublitoralu. Duże nachylenia stoków charakterystyczne są dla niemal całego zbiornika, wyjątek stanowi basen zachodni, co nawiązuje do rzeźby stref brzegowych. Stromo nachylone brzegi posiadają deniwelacje sięgające na brzegach

7Kudelska D., Cydzik D., Soszka H., 1994, Wytyczne Monitoringu podstawowego jezior, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 8 „Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz w użytkowaniu ich zlewni”, 2010, Warszawa, MGGP, IOŚ 9 Choiński A., 2007, Limnologia fizyczna Polski, Wyd. UAM, Poznań 19 południowych 20-25 m, na północnych przeciętnie od 35-45 m. Strefa pobrzeża wynurzonego jest bardzo słabo wykształcona, miejscami trudna do wydzielenia, a klif epilitoralu wysoki i pokryty lasami. Na szybki, miejscami gwałtowny spływ wód powierzchniowych, wskazują też liczne jary i naturalne żłoby, uformowane w silnie nachylonych stokach. Taka budowa brzegów znacząco ogranicza możliwości wytworzenia naturalnej strefy buforowej dla substancji przenoszonych wraz z szybkim spływem potamicznym. Rolę bufora odgrywa w tej sytuacji roślinność drzewiasta. Odmienna charakterystykę strefy brzegowej mają jedynie ujścia cieków. Wykształcona tam strefa litoralna posiada większą miąższość i większe zróżnicowanie gatunkowe porastającej ją roślinności. W substracie dna, obok charakterystycznych dla znaczącej części zbiornika utworów piaszczystych, pojawiają się utwory o frakcji drobniejszej z dużym odsetkiem substancji organicznych. Niewielką warstwę takich osadów stwierdzono także w rejonie połączenia zbiornika z Jeziorem Przywidzkim Małym.

Tabela 3. Morfometria Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) Parametr Wartość Źródło danych

114 ha IRŚ Olsztyn10

Mapa Hydrograficzna Polski (MHP 2010) w skali Powierzchnia (P): 111,1 ha 1:50 000

111 ha MPHP 2010

12,0 m IRŚ Olsztyn, MHP Głębokość maks.: 12,2 m MGGP, IOŚ

Głębokość średnia: 5,3 m IRŚ Olsztyn

Objętość (V): 6311 tys. m3 IRŚ Olsztyn

Długość (D): 3410 m dane własne

Szerokość maks. (S): 495 m dane własne

Wskaźnik wydłużenia (λ): 6,9 dane własne

Długość linii brzegowej (L): 10353 m MPHP 2010

Powierzchnia wysp: 4,55 ha MPHP 2010

10 Plany batymetryczne jezior IRŚ Olsztyn 20

Ryc. 4. Batymetria Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) [opracowanie własne na podstawie IRŚ Olsztyn]

Podatność na degradację Ocena podatności jeziora na degradację została wykonana zgodnie z wytycznymi SOJJ11 na potrzeby opracowania pn. „Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz w użytkowaniu ich zlewni” (MGGP, IOŚ)12. Zgodnie z tą oceną zakwalifikowano je do II kategorii – jeziora dość podatne na degradację. Jezioro pomimo głębokości przekraczającej 10 m, uznawane jest za zbiornik niestratyfikowany - polimiktyczny. Mieszanie wód zachodzi w niemal całym profilu głębokościowym. Okresowo jednak stratyfikacja, chociaż niepełna, może występować na co wskazują wyniki pomiarów termiczno-tlenowych zamieszczone w Formularzu Badań Monitoringowych Jezior z 2010 r.(WIOŚ Gdańsk).Na wykresach odzwierciedlających wyniki pomiarów w dwóch terminach letnich widać wyraźny zasięg epilimnionu, natomiast granica między metalimnionem a hypolimnionem jest trudna do wydzielenia, ale skłania raczej do uznania jeziora za dymiktyczne. Uzyskanie jednoznaczności w tym zakresie wymagałoby przeprowadzenia kilkuletnich pomiarów ciągłych przy zróżnicowanych warunkach atmosferycznych.

11Kudelska D., Cydzik D., Soszka H., 1994, Wytyczne Monitoringu podstawowego jezior, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 12 „Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz w użytkowaniu ich zlewni”, 2010, Warszawa, MGGP, IOŚ 21

Ryc. 5. Profile termiczne Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) – badania WIOŚ Gdańsk – 2010 [opracowanie własne na podstawie WIOŚ Gdańsk]

Wyniki oceny klas podatności na degradację wg SOJJ, wykonanych przez MGGP i IOŚ dla poszczególnych parametrów zamieszczono w tabeli poniżej.

Tabela 4. Ocena podatności na degradację Jeziora Przywidzkiego Wielkiego wg SOJJ [źródło; MGGP i IOŚ] Parametr Jednostka Wartość Klasa Kategoria Głębokość średnia: [m] 5,3 2 non Objętość jeziora (V)/długość linii brzegowej (L): [tys. m3/m] 0,73 4 III Stratyfikacja wód: [%] 0 4 non Pow. dna czynnego/objętość wód epilimnionu: [m2/m3] 0,14 2 non Wymiana wody: [%] 30 1 I Współczynnik Schindlera: [m2/m3] 1,7 1 non Zagospodarowanie zlewni bezpośredniej: - Lasy >60% 1 1 Średnia: 2,14 non

3.3. Charakterystyka biologiczna Analiza dostępnych materiałów oraz badania terenowe wykazały, że strefa litoralna porośnięta roślinnością wodną zarówno w obrębie jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) jak i Małego występuje tylko na platformie przybrzeżnej. Platforma przybrzeżna to tzw. płycizna przybrzeżna, nachylona w kierunku jeziora ściśle związana z linią brzegową. Powstaje ona na skutek falowania i zmian poziomu zwierciadła wody, które to przyczyniają się do procesów abrazyjnych, a także w wyniku transportu i akumulacji osadów. W strefie tej w obrębie obu jezior, w wyniku istniejących w jeziorze różnorodnych warunków przyrodniczych związanych z układami morfometrycznymi, występują cztery odmienne strefy roślinności. Strefa amfifitów (roślinności ziemnowodnej) występuje w pasie wahania wód lustra wody jeziora oraz gwałtownych spływów powierzchniowych. Amfifity w przypadku obu jezior reprezentowane są przez następujące taksony:  Pałka wąskolistna (Typha angustifolia)  Manna mielec (Glyceria maxima)  Turzyce sp. (Carex sp.)  Krwawica pospolita (Lythrum salicaria)  Tatarak zwyczajny (Acorus calamus)  Kłoć wiechowata (Cladium mariscus)  Trzcina pospolita (Phragmites australis)  Skrzyp bagienny (Equisetum fluviatile)  Oczeret jeziorny, sitowie jeziorne (Schoenoplectus lacustris)  Ponikło błotne (Eleocharis palustris)  Jeżogłówka gałęziasta (Sparganium erectum)  Tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris)  Rdestnice (Potamogeton sp.) Strefa helofitów (roślinności wynurzonej) tworzy pas o bardzo zmiennym charakterze. W strefie tej dominują trzcina pospolita, oczeret jeziorny i jeżogłówka. Najszersze pasy helofitów występują na rozległych ławicach przybrzeżnych wzdłuż północno wschodniego brzegu i we wciętych w brzeg zatokach. Brak ochronnego pasa helofitów występuje w rejonie miejscowości Przywidz oraz w rejonach ośrodków wczasowych (plaże, kąpieliska). Wokół wyspy, która nie jest zagospodarowana otulina z helofitów stanowi blisko 100 % długości i jej brzegów. Strefa nimfeidów (roślinności o liściach pływających) występuje w niewielkich skupiskach. Przyczyną ograniczenia obecności nimfeidów w Przywidzkim Wielkim (Dużym) są wahania lustra wody w sezonie wegetacyjnym natomiast w przypadku Jeziora Przywidzkiego Małego zabudowanie brzegów i rozwój turystyki. Strefa elodeidów wraz z isoetidami (roślinności całkowicie zanurzonej wraz z porastającą dno) jest największa z najliczniej reprezentowaną fitocenozą roślin osiadłych. Elodeidy są dominującym pasem ekologicznym w litoralu przybrzeżnym i śródjeziornym. Najliczniej występującymi gatunkami są rogatek sztywny, rdestnica gęsta, wywłócznik kłosowy, rdestnica drobnoziarnista, rdestnica kędzierzawa i rdestnica błyszcząca. W przypadku jeziora Przywidzkiego

Małego o zwiększonym oddziaływaniu antropogenicznym napotyka się duże płaty glonów nitkowatych. Dane dotyczące składu jakościowego i ilościowego fitoplanktonu w przypadku obu jezior są bardzo ograniczone , przy czym najbardziej wiarygodne dane pochodzą z badań wykonanych przez Pracownię Ekologii Biochemicznej Mikroorganizmów Uniwersytetu Gdańskiego. W ramach prowadzonych badań w 2002 r. pobrano próby z jezior przywidzkich. Na podstawie analizy mikroskopowej stwierdzono obecność sinic, spośród których dominowały gatunki należące do rodzaju Anabaena (A. flos-aquae, A. spiroides, A. planktonica oraz A. circinalis) i Microcystis (M. flos- aquae, M. aeruginosa). Analiza składu i liczebności fitoplanktonu zawarta w opracowaniu „Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz w użytkowaniu ich zlewni” wskazywała na umiarkowaną trofię. W stosunkowo ubogim fitoplanktonie wiosennym, jak też bogatszym gatunkowo fitoplanktonie letnim dominowały okrzemki. Wyżej przytoczone dane pozwalają stwierdzić, że jeziora przywidzkie zaliczyć należy do jezior mezoeutroficznych, dla których charakterystyczne jest występowanie w okresie zimowym, w czasie trwania pokrywy lodowej oraz wkrótce po stajaniu lodów dominujących taksonów fitoplanktonu tj.: Volvocales, Dinophyceae, Cryptophyceae. W okresie wiosennym, jako dominująca grupa występują okrzemki, Bacillariophyceae. Latem natomiast Chrysophyceae, a następnie: Chlorococclaes, Desmidiaceae, Cyanoprokaryota. W okresie jesiennym ponownie grupą dominującą są okrzemki Bacillariophyceae, które charakteryzują się tolerancją na niższe temperatury i nasłonecznienie. Na jeziorze Przywidzkim Wielkim stwierdzono obecność jednego z gatunków ryb wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG - 1134 Różanki Rhodeus sericeus. Różanka należy do najmniejszych ryb karpiowatych Europy. Preferuje wody stojące lub wolno płynące, zasiedlając głownie jeziora, stawy, starorzecza i kanały. Stan zachowania populacji i siedliska na dwóch stanowiskach znajdujących się na jeziorze przywidzkim oceniono jako U1 - stan zachowania gatunku jest niewłaściwy. Pozostałe stwierdzone13 dominujące w jeziorach przywidzkich gatunki ichtiofauny to:

 Karpiowate (Cyprinidae); Karaś pospolity (Carassius Carassius), Karaś srebrzysty (Carassius auratus gibelio), Krąp (Blicca bjoerkna), Leszcz (Abramis brama), Lin (Tinca tinca), Płoć (Rutilus rutilus), Ukleja (Alburnus alburnus), Wzdręga (Scardinius erythrophthalmus),

 Okoniowate (Percidae); Jazgarz (Gymnocephalus cernua), Okoń (Perca fluviatilis), Sandacz (Sander Lucioperca),

 Szczupakowate (Esocidae); Szczupak (Esox lucius),  Wegorzowate (Anguillidae); Węgorz (Anguilla anguilla). W obrębie Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) niewykluczone jest też występowanie w postaci szczątkowej populacji siei (Coregonus lavaretus), którą próbowano introdukować w latach 90-tych oraz niewielkie populacje pochodzących z zarybień w latach 1998-2008 gatunków obcych, tj.: karpia (Cyprinus carpio), amura białego (Ctenopharyngodon idella) oraz tołpygi białej i pstrej (Hypophthalmichthys molitrix i Hypophthalmichthys nobilis).

13 Na podstawie informacji i ksiąg ewidencyjnych odłowów Zakładów Rybackich „Wdzydze” oraz operatu rybackiego - Ściążko M., 2009, Operat rybacki obwodu rybackiego jeziora Przywidz (Przywidzkie) na rzece Wietcisa nr 1 24

Ryc. 6. Fragment mapy obszaru Natura 2000 z zaznaczonymi siedliskami różanki [źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem; Przywidz PLH220025 - dokumentacja planu zadań ochronnych (PZO)]

W Standardowym formularzu danych obszaru Natura 2000 PLH220025 – Przywidz widnieje też informacja o obecności w małych zbiornikach zlewni, gatunku podlegającego ochronie ścisłej i ocenionego jako gatunek wysokiego ryzyka – strzebli błotnej (Rhynchocypris percnurus). Brak jednak jednoznacznej informacji czy występuje także w jeziorach przywidzkich. Z informacji uzyskanych od użytkownika rybackiego wynika, że istotnym zagrożeniem dla istniejących w zbiornikach populacji ichtiofauny oprócz nadmiernych odłowów, staje się kłusownictwo i okresowa obecność kormoranów czarnych (Phalacrocorax carbo). W pierwszym przypadku, coraz częściej interwencje Państwowej i Społecznej Straży Rybackiej dotyczą nielegalnych połowów prądem w okresie zimowym, także z pokrywy lodowej. Stwarza to znaczące zagrożenie szczególnie dla narybku i wylęgu naturalnego oraz jesiennego materiału zarybieniowego. Jeżeli chodzi o wpływ kormorana czarnego może być on określony tylko szacunkowo. Wg informacji użytkownika rybackiego grupy kormoranów okresowo bytujące na wyspie na Jeziorze Przywidzkim Wielkim liczą około 45-60 szt. osobników. Straty w rybostanie spowodowane przez kormorany na jeziorach przywidzkich, oszacowane w operacie rybackim wynoszą od 7 do 20 kg/ha.

3.4. Charakterystyka JCWP jeziornej Jezioro Przywidzkie Wielkie (Duże) zlokalizowane jest w obszarze dorzecza Wisły, regionie wodnym Dolnej Wisły, zlewni bilansowej Wierzyca (GD06), w obszarze RZGW Gdańsk. Pod względem administracyjnym jezioro położone jest w województwie pomorskim, powiat gdański, gmina Przywidz.

Ryc. 7. Jednolita Część Wód Jeziornych Jezioro Przywidzkie Wielkie [opracowanie własne z wykorzystaniem warstw MPHP i aPGW]

Zgodnie z aktualizacją Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (Dz.U. z 2016 r. poz. 1911) jezioro stanowi naturalną jednolita cześć wód jeziornych o kodzie PLLW20679. Celami środowiskowymi dla omawianej JCWP jeziornej są:

 dobry stan ekologiczny  dobry stan chemiczny Dla JCWP określono derogację (4(4) – 1 ), polegającą na przedłużeniu terminu osiągnięcia celu środowiskowego - przedłużenie terminu osiągnięcia celu - brak możliwości technicznych, odstępstwo ze względu na planowane na rok 2021 ustanowienie obszaru ochronnego jeziora; spodziewane efekty tego działania możliwe po roku 2021. Termin osiągnięcia celów środowiskowych określono na 2027 rok.

Tabela 5. Podstawowa charakterystyka JCWP (za aPGW) Nazwa JCWP Jezioro Przywidzkie Duże14 Kod JCWP PLW20679 Typ abiotyczny 2a Dorzecze Wisły Region wodny Region wodny Dolnej Wisły Zlewnia bilansowa Wierzyca Status JCWP Naturalna JCWP monitorowana TAK Stan ekologiczny Umiarkowany Wskaźniki determinujące stan/potencjał IOJ, ESMI, PMPL, fosfor całkowity, widzialność, % O2 w ekologiczny hipolimnionie Stan chemiczny Dobry Stan JCWP Zły Presja Rolnictwo z zabudową rozproszoną, turystyka i rekreacja Ocena ryzyka nieosiągnięcia celu Zagrożona środowiskowego

JCWP Jezioro Przywidzkie Duże stanowi obszar chroniony, zgodnie z art.113 ust. 4 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2015r. poz. 469 z późn. zm.) 15, tj.:

 część wód przeznaczona do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych,  obszar przeznaczony do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie.

Tabela 6. Wyciąg z wykazu jednolitych części wód powierzchniowych przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych Na podstawie art. 113 ust. 4 pkt 3 ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001r. (Dz. U. 2015 poz. 469) RK - 1 Wykaz jednolitych części wód powierzchniowych przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych Nazwa Nazwa Nazwa Kod Kod JCWP ((ID_hyd RZGW obszaru regionu zlewni Nazwa SCWP Nazwa JCWP SCWP dla jezior) dorzecza wodnego bilansowej Wierzyca, (L) Wisła: Jez. Przywidzkie Gdańsk Wisła DW DW1202 Wietcisa PLLW20679 Mątawa- Duże Nogat

14 Obowiązująca nazwa własna JCWP wg aPGW 15 Ustawa znowelizowana w 2017 r. – Dz.U. z 2017 poz. 1121 27

W aPGW określono następujące działania mające na celu osiągnięcie dobrego stanu JCWP.:

Tabela 7. Wyciąg z katalogu działań dla JCWP jeziornej Jezioro Przywidzkie Duże [źródło: aPGW]

DZIAŁAŃ

KATEGORIA KATEGORIA JEDNOSTKA

GRUPA DZIAŁAŃ GRUPA

HARMONOGRAM

ODPOWIEDZIALNA

ZAKRES RZECZOWY

NAZWA DZIAŁANIANAZWA RODZAJ DZIAŁANIA kontrola postępowania w zakresie gromadzenia ścieków Kontrola przez użytkowników DZIAŁANIA użytkowników prywatnych i przedsiębiorców działania przeprowadzenie działanie gmina KONTROLNE prywatnych i oraz oczyszczania ścieków podstawowe kontroli ciągłe przedsiębiorstw przez użytkowników prywatnych z częstotliwością co najmniej raz na 3 lata Kontrola kontrola postępowania w DZIAŁANIA użytkowników zakresie oczyszczania ścieków działania przeprowadzenie działanie WIOŚ KONTROLNE prywatnych i przez przedsiębiorstwa z podstawowe kontroli ciągłe przedsiębiorstw częstotliwością raz na 3 lata kontrola rolniczego Kontrola gospodarowania przez DZIAŁANIA użytkowników działania przeprowadzenie WIOŚ, działanie użytkowników prywatnych i KONTROLNE prywatnych i uzupełniające kontroli gmina ciągłe przedsiębiorstwa z przedsiębiorstw częstotliwością raz w roku DZIAŁANIA objęcie nadzorem sanitarnym ORGANIZACYJNO- Dostęp do wody w kąpielisku i działania opracowanie oceny działanie PPIS PRAWNE I informacji wykonanie oceny jakości podstawowe dla części wód ciągłe EDUKACYJNE wody opracowanie dokumentacji wskazującej zasięg obszaru ochronnego, konieczne do Ustanowienie wprowadzenia DZIAŁANIA opracowanie dokumentacji obszarów zakazy, nakazy i Dyrektor ORGANIZACYJNO- na potrzeby ustanowienia działania IV kw. ochronnych ograniczenia oraz RZGW w PRAWNE I obszaru ochronnego podstawowe 2018 zbiorników wód koszty Gdańsku EDUKACYJNE zbiornika wód śródlądowych śródlądowych ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych - Jezioro Przywidzkie Duże wydanie rozporządzenia Dyrektora RZGW w Ustanowienie Gdańsku w sprawie DZIAŁANIA wydanie rozporządzenia na obszarów ustanowienia Dyrektor ORGANIZACYJNO- potrzeby ustanowienia działania IV kw. ochronnych obszaru RZGW w PRAWNE I obszaru ochronnego podstawowe 2021 zbiorników wód ochronnego Gdańsku EDUKACYJNE zbiornika wód śródlądowych śródlądowych zbiornika wód śródlądowych - Jezioro Przywidzkie Duże

3.5. Analiza stanu wód jeziora 3.5.1. Analiza stanu wód jeziora wg Państwowego Monitoringu Środowiska Ze względu na fakt, iż tylko Jezioro Przywidzkie Wielkie stanowi jednolitą część wód, tylko ono było badane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. W celu analizy stanu wód jeziora pozyskano dane monitoringowe z lat 2010-2016. Wyniki badań przeprowadzonych w 2010 roku wykazały, że jezioro Przywidzkie Wielkie, charakteryzowało się III klasą jakości pod względem stanu biologicznego oraz stanem fizyko– chemicznym poniżej dobrego. Stan ekologiczny jednolitej części wód określono jako słaby, natomiast stan chemiczny był dobry. Umiarkowany stan ekologiczny jeziora stanowił wypadkową umiarkowanego stanu biologicznego oraz stanu fizykochemiczny poniżej dobrego. Na stan fizykochemiczny poniżej dobrego wpływ miały niska przezroczystość wody, przekroczony dopuszczalny poziom fosforu ogólnego i słaby stan natlenienia wód hypolimnionu (1,3%) oraz notowane przekroczenia dla stężenia dopuszczalnego fenoli (indeks fenolowy). Stan ogólny wód JCW określono jako zły . Wyniki badań przeprowadzonych w 2013 r. wykazały, iż stan ekologiczny jednolitej części wód określono jako słaby. Wskaźnikiem decydującym o słabym stanie ekologicznym była zawartość chlorofilu .Stan wód JCW określony został zatem jako zły. W przypadku danych pochodzących z 2016 r. analizie poddano surowe dane wyjściowe. Każdemu z badanych parametrów przyporządkowano klasę zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych.

Tabela 8. Zestawienie stanu wód jeziora wg PMŚ w latach 2010-2016 [źródło: WIOŚ Gdańsk]

CEN

Ocena Ocena Uwagi

% % O

[mgP/l]

[mgN/l]

[µS/cm]

wskaźnik wskaźnik

Substancje Substancje

Azot ogólny Azot ogólny weryfikacji)

Ocena stanu stanu Ocena

Rok badania Rok

chemicznego chemicznego

Przewodność Przewodność syntetyczne i

Fosfor ogólny Fosfor ogólny

hypolimnionie IOJFitobentos

niesyntetyczne

Makrofity Makrofity ESMI

Widzialność [m] Widzialność

Typ monitoringu Typ

stanu/potencjału stanu/potencjału

Ocena stanu JCW stanu Ocena

ekologicznego (po ekologicznego

Chlorofil 'a' Chlorofil [µg/l]

Fitoplankton PMPL Fitoplankton

decydujący o klasie o decydujący

Ichtiofauna LFI+/LFI Ichtiofauna ekologicznego stanu

2010 O/D 156 1,3 1,8 1,09 0,074 14,2 bd 0,42 0,54 bd bd dobry słaby chlorofil zły

PMPL, ESMI, 2013 O 136 0,4 1,9 1,33 0,153 22,2 2,20 0,407 0,540 0,93 dobry dobry umiarkowany zły dziedziczenie IOJ

2016 D 140 0,2 2 0,8 0,039 13,7 1,93 0,47 0,64 bd bd bd umiarkowany chlorofil zły na podstawie danych roboczych

3.5.2. Wyniki analiz jakości wód jeziora na podstawie badań własnych Podstawowym celem wykonania badań i pomiarów dodatkowych było określenie stanu badanych jezior w różnych jego obszarach. Konieczność ich wykonania, wynikała z faktu braku dostatecznej ilości danych dotyczących zawartości poszczególnych związków w różnych punktach analizowanych jezior. Badania przeprowadzone zostały w dniach 9-10 sierpnia 2017 roku, w 3 wytypowanych na podstawie planu batymetrycznego profilach(pkt. nr 8, 9, 10). Próby wody pobrane zostały z jednostki pływającej, z głębokości 1m. W pobranych próbkach wody analizowano zawartość form azotu (amonowego, azotynowego, azotanowego, organicznego i ogólnego) i fosforu (fosforanów rozpuszczonych i fosforu ogólnego), BZT5 oraz Miano Coli. Poniżej przedstawiono poglądowo rozmieszczanie punktów poboru prób na jeziorach.

Ryc. 8. Profile pomiarowe na jeziorach przywidzkich [źródła; MPHP, GUGiK Mapa Topograficzna Polski]

Wyniki analiz wód badanych jezior odniesiono do wartości granicznych wskaźników jakości wód odnoszące się do jednolitych części wód powierzchniowych, takich jak jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, w tym jezior lub innych zbiorników naturalnych wyznaczonych jako jednolite części wód silnie zmienione, oraz sztuczny zbiornik wodny zgodnie z załącznikiem nr 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. 2016 poz. 1187). Interpretacja wyników w zakresie podstawowych biogenów jakimi są azot ogólny i fosfor ogólny pozwoliła na określenie, uśrednionego dla obu jezior stanu ekologicznego jezior jako umiarkowany. Przy czym stan ekologiczny Jeziora Przywidzkiego Wielkiego określono jako dobry, a Przywidzkiego małego jako umiarkowany. Próba wody pobrana w miejscu ścisłego kontaktu obu jezior tj. w punkcie 9 wykazała stan ekologiczny umiarkowany, przy czym wynik stanowi niejako

wypadkową jakości badanych jezior i ma charakter informacyjny o wpływie zlewni na jakość wód jeziornych. Wyniki badań pozwalają w sposób jednoznaczny stwierdzić iż zmiana jakości wód jeziornych wzrasta wraz z przyrostem zlewni.

Tabela 9. Ocena stanu ekologicznego jezior [własne badania uzupełniające - sierpień 2017] Nr Azot ogólny Fosfor ogólny Opis profilu Stan ekologiczny profilu mgN/l) (mgP/l)

8 Jezioro Przywidzkie Wielkie 1,22 0,053 Dobry

9 Strefa mieszania wód obu jezior 1,73 0,046 Umiarkowany

10 Jezioro Przywidzkie Małe 2,01 0,054 Umiarkowany

Średnia dla jezior 1,65 0,051 Umiarkowany

3.5.3. Analiza zmienności wybranych parametrów jakości wód jeziora W ramach prowadzonych prac przeprowadzono analizę danych dotyczących jakości wód Jeziora Przywidzkiego Wielkiego pozyskanych na przestrzeni lat przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku, a także podjęto próbę odniesienia ich do aktualnych danych o stanie jakościowym pochodzących z monitoringu diagnostycznego przeprowadzonego w 2016r przez WIOŚ oraz badań własnych przeprowadzonych bezpośrednio na potrzeby sporządzenia niniejszej dokumentacji. Należy zauważyć, że na przestrzeni lat sposoby oceny jakości wód zmieniały w związku z czym analizie poddano surowe dane wyjściowe. Kolejnym aspektem jest fakt, że nie wszystkie wskaźniki jakości wody mierzone były we wszystkich latach i we wszystkich punktach pomiarowych. W celu wskazania zmienności jakości wód, do dalszej analizy wybrano jedynie wskaźniki, dla których istnieją dane w rozpatrywanych okresach czasu i dla których istnieje pewność co do lokalizacji punktu pomiarowego. Po zestawieniu danych cząstkowych stwierdzono, że jednorodny ciąg danych pomiarowych dotyczy wyników analiz biogenów, tj.:

 Azot ogólny (całkowity),

 Fosfor ogólny, które jednocześnie zestawiono (tab. 10) z danymi pozyskanymi w ramach obecnie prowadzonych prac:

Tabela 10. Zmienność parametrów jakości wód Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) w odniesieniu do oceny stanu ekologicznego [na podstawie danych PMŚ oraz własnych]

(2) (1) (2) (1) (2)

2010 2010 2013 2013 2016 2016

Jesień Jesień Jesień Jesień

Wiosna Wiosna Wiosna

Parametr

Lato Lato 2017

Lato Lato 2010 Lato 2013 Lato 2013 Lato 2016 Lato 2016

Jednostka

Przewodność [µS/cm] 195 125 131 135,0 137,0 134,0 136,0 142 140 135 144 n.b.

Widzialność [m] 2,3 1,3 1,7 2,6 1,9 1,7 1,4 1,8 2,6 1,5 1,9 n.b.

Azot ogólny [mg/l] 1,13 1,09 0,95 1,02 0,78 0,94 2,57 0,96 0,48 0,62 1,00 1,22 (całkowity) Fosfor ogólny [mg/l] 0,025 0,055 0,058 0,136 0,398 0,051 0,025 0,025 0,050 0,055 0,025 0,053

Chlorofil 'a' [µg/l] 12,16 18,96 12,67 9,6 13,3 24,2 41,5 13,6 6,0 21,25 13,80 n.b. n.b. – nie badano

Dane cząstkowe PMŚ Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) oraz wyniki badań własnych w zakresie widzialności krążka Secchiego, przewodności elektrolitycznej właściwej, zawartości azotu ogólnego i fosforu ogólnego odniesiono do wartości granicznych wskaźników zgodnie z załącznikiem nr 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Ocenę zawartości chlorofilu a, ze względu na brak jednorodnych wartości granicznych, przeprowadzono zgonie z „Metodyką oceny stanu ekologicznego jezior w oparciu o fitoplankton” (Hutorowicz A. i Pasztaleniec A., 2009)16. Wyniki pomiarów przedstawiono w tabeli nr 11 oraz na ryc. 9- ryc. 13.

Ryc. 9. Analiza zmienności przewodności elektrolitycznej właściwej [na podstawie danych PMŚ]

16 Hutorowicz, A. Pasztaleniec A., 2009, Opracowanie metodyki oceny stanu ekologicznego jezior w oparciu o fitoplankton, Warszawa- Olsztyn 33

Ryc. 10. Analiza zmienności widzialności krążka Secchiego [na podstawie danych PMŚ]

Ryc. 11. Analiza zmienności zawartości azotu ogólnego [na podstawie danych PMŚ i własnych]

Ryc. 12. Analiza zmienności zawartości fosforu ogólnego [na podstawie danych PMŚ i własnych]

Ryc. 13. Analiza zmienności zawartości chlorofilu „a” [na podstawie danych PMŚ]

Analiza danych surowych wykazała, wyraźny wzrost zawartości substancji biogennych w 2013 roku, co skutkowało pojawieniem się zakwitu w okresie jesiennym. Sytuacja ta znalazła swoje odzwierciedlenie w badanej zawartości chlorofilu „a” w wodzie. Zaistniałą sytuację można skorelować z warunkami pogodowymi panującymi w tym okresie. Według IMGW-PIB temperatura w omawianych miesiącach letnich (tj.: czerwiec, lipiec, sierpień) była o 1,5 stopnia C wyższa od normy wieloletnia 1971-2000. Silnie zaznaczyły się w tym okresie trzy fale upałów (>32°C), w połowie czerwca, pod koniec lipca oraz w pierwszej dekadzie sierpnia. Lipiec i sierpień w 2013 roku były miesiącami bardzo suchymi o stosunkowo słabych wiatrach. Czynniki pogodowe oraz najprawdopodobniej związana z nimi intensyfikacja wypoczynku nad jeziorem przyczyniły się wzrost

35 koncentracji biogenów a co za tym idzie wystąpienie zakwitu w okresie letnim. Kolejny znaczący wzrost chlorofilu a świadczący o intensyfikacji zakwitu związany jest z uruchomieniem biogenów do tej pory uwięzionych warstwie przydennej (stagnacja letnia). Taka sytuacja jest charakterystyczna dla jezior, w których koncentracja biogenów w hipolimnionie (wynikająca np. z akumulacji materii organicznej na dnie) jest wyższa niż w epilimnionie. Analiza zmienności średnich rocznych stężeń podstawowych związków biogennych cechuje się stałym trendem zmian z tendencją do zmniejszania. Sytuację taką korelować należy ze stałym, jednorodnym w czasie wpływem zlewni na jakość wód jeziornych, a co za tym idzie z warunkami naturalnymi. Z uwagi na termin wykonywania badań uzupełniających w ramach realizacji zadania szczegółowej analizie poddano dane pochodzące z drugich, letnich serii pomiarowych realizowanych w ramach PMŚ, których terminy były zbieżne z pracami realizowanymi w ramach niniejszego opracowania.

Tabela 11. Zestawienie wyników badań letnich serii pomiarowych [na podstawie danych PMŚ i badań własnych] Wskaźnik 2010 2013 2016 2017 Azot ogólny 1,09 0,94 0,62 1,22 (całkowity) Fosfor ogólny 0,055 0,051 0,055 0,053

Ryc. 14. Zmienność koncentracji azotu ogólnego w latach 2010-2017 [na podstawie danych PMŚ i badań własnych]

Ryc. 15. Zmienność koncentracji fosforu ogólnego w latach 2010-2017 [na podstawie danych PMŚ i badań własnych]

Analiza wybranych parametrów jakości wód jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) wykazała brak znaczącej zmienności w czasie, co świadczy o stałym dopływie biogenów ze zlewni, a co za tym idzie o nieznaczących przekształceniach i zmianach w jej użytkowaniu w badanym okresie. Niewielkie wahania w koncentracji związków biogennych korelować należy z warunkami pogodowymi, które wpływają na dopływ zanieczyszczeń wraz ze spływem potamicznym, miksję oraz ze zmianami w natężeniu presji wynikających z turystyki i rekreacji.

3.6. Użytkowanie jezior Połączone jeziora przywidzkie stanowią największy akwen w gminie Przywidz. Zbiorniki posiadają wysokie walory turystyczne, rekreacyjne i sportowe, tym samym stanowią jeden z cenniejszych walorów regionu. Oprócz standardowych funkcji przypisanych jeziorom, tj.: przyrodniczej, edukacyjnej, retencyjnej i przeciwpożarowej, odgrywa ogromne znaczenie w funkcjonowaniu ukierunkowanej na rozwój turystyki i rekreacji Gminy Przywidz. Ze względu na sprzyjający mikroklimat oraz warunki krajobrazowe, nad brzegami jeziora powstały ośrodki wypoczynkowe, ukierunkowane pierwotnie na turystów odwiedzających tą okolice w sezonie letnim. Rozwój infrastruktury rekreacyjno-sportowej w Przywidzu, w tym zimowego stoku narciarskiego, przyczynił się istotnie do wydłużenia sezonu turystycznego na cały rok co poskutkowało rozbudową całorocznej bazy noclegowej (agroturystyka, ośrodki wypoczynkowe) oraz dostosowaniem już istniejącej bazy noclegowej do sezonu zimowego. Obecnie większość usługodawców noclegowych posiada ofertę całoroczną, a oferowane atrakcje dotyczą też zimowego wykorzystania walorów rekreacyjnych zlewni (stoki narciarskie). Powszechnie dostępne kąpielisko gminne zlokalizowane jest na Jeziorze Przywidzkim Wielkim (Dużym) przy ul. Jeziornej w Przywidzu. Dodatkowo nad brzegami jeziora Przywidzkiego Małego wyznaczono miejsca do kąpieli, które związane są bezpośrednio z terenami rekreacyjnymi. Przez cały okres letni 2017 roku, tj. od czerwca do września, Państwowy Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Pruszczu Gdańskim wydawał pozytywną ocenę jakości wody jako przydatną do kąpieli. Z kąpieli, obok mieszkańców, korzystają głównie turyści przebywający w miejscach noclegowych zlokalizowanych nad brzegami jeziora lub w jego bezpośredniej okolicy. W miejscowości Przywidz istnieje 5 dużych ośrodków skupiających około 95% całej bazy noclegowej gminy. Bezpośrednio nad Jeziorem Przywidzkim Małym znajdują się dwa największe - dysponujące pełną infrastrukturą wypoczynkowo-rekreacyjną, w tym własnymi bazami sprzętu pływającego (łodzi wiosłowych, kajaków i rowerów wodnych):  Ośrodek Wypoczynkowy „OMEGA” – położony wzdłuż centralnej i wschodniej części południowego brzegu Jeziora Przywidzkiego Małego (ul. Szkolna 3),  Camping nr 20 Przywidz (ul. Gdańska 19) położony na brzegu północno-wschodnim mniejszego z jezior. Łącznie oba ośrodki dysponują przeszło 250 miejscami noclegowymi w tym 156 całorocznymi, nie wliczając w to trudnego do oszacowania pola namiotowego. Nad Jeziorem Przywidzkim Małym (brzeg południowo-wschodni) zlokalizowane są także zabudowania Ośrodka Powiśle (ul. Jeziorna 6) i pozostałości infrastruktury - prawdopodobnie pola namiotowego na

37 południowo-zachodnim brzegu jeziora Wielkiego. Podczas wizji terenowej oba te obiekty nie funkcjonowały, nie widnieją również na wykazie miejsc noclegowych w Urzędu Gminy w Przywidzu. Pozostałe duże ośrodki skupiające turystów korzystających zasobów wód jeziornych to zgodnie z informacją uzyskaną w Urzędzie Gminy Przywidz: Centrum Sportu i Rekreacji Zielona Brama w Przywidzu (ul. Gdańska 26), Karczma Przywidzka (ul. Gdańska 9) i ośrodek Hobbitowe Wzgórza (ul. Spacerowa 3). Według ustaleń własnych ośrodki te dysponują następującą liczbą miejsc noclegowych: Zielona Brama – 65, Karczma Przywidzka – 20, a Hobbitowe Wzgórza – 50. Oprócz kąpieliska, do dyspozycji wczasowiczów pozostaje kilka wypożyczalni sprzętu pływającego, z którego korzystają w sposób indywidualny lub grupowy. W oficjalnej ofercie Campingu nr 20 jest miedzy innymi wycieczka do rezerwatu przyrody na wyspie Jeziora Przywidzkiego wraz z urządzaniem tam grillowania. Wypożyczalnie zlokalizowane są w dwóch największych ośrodkach wypoczynkowych: Camping Przywidz i Omega. W sezonie letnim infrastruktura turystyczno- rekreacyjna stanowi zaplecze dla mieszkańców aglomeracji Gdańsk Wokół Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) utworzono ścieżkę edukacyjną z trasa rowerową. Z obserwacji przeprowadzonych podczas wizji terenowej, przeprowadzonej w pełni sezonu letniego wynika, że ruch na ścieżce poprowadzonej istniejącą leśną drogą gruntową jest umiarkowany, a ewentualna presja dla jeziora wiąże się z dłuższym przebywaniem na miejscu postoju w rejonie ujścia Dopływu z Pomlewa. Właścicielem jezior, stanowiących wody płynące w rozumieniu aktualnie obowiązujących przepisów ustawy Prawo wodne, jest Skarb Państwa, a prawa właścicielskie wykonuje Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Użytkownikiem rybackim ustanowionego na odcinku źródłowym rzeki Wietcisa Obwodu rybackiego jeziora Przywidz (Przywidzkiego) na rzece Wietcisa są Zakłady Rybackie Wdzydze Sp. z o.o. w Czarlinie, 83-406 Wąglikowice. Z informacji uzyskanych bezpośrednio od użytkownika rybackiego wynika, że na jeziorach prowadzona jest zrównoważona gospodarka rybacko-wędkarska. Zarybienia prowadzone są zgodnie z założeniami operatu rybackiego17. Do wód wprowadza się jedynie dwa gatunki ryb naturalnie występujących w polskich wodach, tj.: węgorza europejskiego (Anguilla anguilla) i Szczupaka (Esox Lucius) w średniorocznych ilościach: węgorz podchowany - 800 – 3000 szt. narybku o masie łącznej ok. 4 kg, szczupak – 30000-150000 wylęgu. W porównaniu do lat wcześniejszych (1998-2008 zrezygnowano z zarybiania wykorzystywanymi gospodarczo gatunkami obcymi: karpiem (Cyprinus carpio), amurem białym (Ctenopharyngodon idella) oraz tołpygą białą i pstrą (Hypophthalmichthys molitrix i Hypophthalmichthys nobilis) (wprowadzanie amura i tołpygi, częściowo także karpia jest obecnie ograniczone obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym – t.j. Dz.U. 2015 poz. 652 z późn. zm.). Ograniczenie tych gatunków jest niewątpliwie aspektem sprzyjającym poprawie stanu ekologicznego wód. Karp należy do gatunków sprzyjających resuspensji osadów dennych (uwalnianie związków azotu i fosforu zdeponowanych w osadach dennych), stanowi istotne zagrożenie dla ikry pozostałych gatunków ryb, ponadto cechuje się dużym przyrostem naturalnym, a co za tym idzie szybką przemiana materii, powodującą wtórne uwalnianie substancji biogennych. Podobnie szybkim przyrostem masy ciała cechują się amury i tołpygi. Ponadto obecność amura stanowi również zagrożenie dla roślinności makrofitowej strefy litoralnej jeziora. W latach 90-tych prowadzono próby utworzenia stałej populacji siei (Coregonus lavaretus), ale jak stwierdzono w operacie rybackim, nie wytworzyła samoodbudowującej się populacji. Za przyczynę

17 Ściążko M., 2009, Operat rybacki obwodu rybackiego jeziora Przywidz (Przywidzkie) na rzece Wietcisa nr 1 38 podano pogarszający się stan wód jeziora i pojawienie kolonii kormoranów, które do chwili obecnej powodują straty w rybostanie. Liczbę bytujących okresowo na jeziorze kormoranów czarnych (Phalacrocorax carbo) w operacie rybackim oszacowano na 45-60 sztuk. Kolonii lęgowych nie stwierdzono. Straty w rybostanie spowodowane przez kormorany na jeziorach przywidzkich szacowane są rocznie na ok. 7-20 kg/ha. Prowadzona na jeziorach gospodarka rybacka ukierunkowana jest na zachowanie prawidłowej piramidy troficznej jeziora i sprzyja zachowaniu gatunków drapieżnych regulujących nadmierny przyrost i w konsekwencji karłowacenie gatunków bentosowych. Zapisy temu sprzyjające zawarto również w regulaminie połowów wędkarskich. Ograniczono możliwość zabierania ryb drapieżnych przy jednoczesnym zaleceniu zabierania każdej złowionej ilości drobnych (waga do 0,5 kg) ryb z gatunków płoć (Rutilus rutilus), ukleja (Alburnus alburnus), leszcz (Abramis brama), okoń (Perca fluviatilis), jazgarz (Gymnocephalus cernua), karaś pospolity (Carassius Carassius) oraz niezależnie od wagi gatunków obcych: amur biały, tołpyga, karp i karaś srebrzysty (Carassius auratus gibelio)18. Takie podejście gwarantuje również usuwanie z wód jeziora substancji biogennych dostarczanych wraz ze stosowaną zanętą wędkarską. Zgodnie z zapisami operatu rybackiego odłowy wędkarskie odpowiadają swoją wielkością około 80% odłowów rybackich. Z ksiąg ewidencyjnych odłowów, prowadzonych przez użytkownika rybackiego wynika, że dominacja odłowów rybackich w ostatnich latach spada, a proporcje przechylają się na korzyść odłowów wędkarskich. Wynika to prawdopodobnie ze zmniejszenia popytu na ryby pochodzące z wód śródlądowych i jednocześnie wzrostu popularności wędkarstwa. Przewidywana maksymalna liczba wędkarzy mogąca uprawiać amatorski połów ryb w obwodzie rybackim wynosi 40 osób. Z informacji otrzymanych od użytkownika rybackiego wynika, że rocznie wydaje się około 400-450 pozwoleń wędkarskich obejmujących m.in. obwód rybacki jezior przywidzkich. Są to jednak pozwolenia jednodniowe, trzydniowe, tygodniowe, dwutygodniowe i całoroczne (z brzegu i z łodzi). Trudno jest zatem oszacować rzeczywistą liczbę wędkarzy korzystających ze zbiorników. Przeprowadzona w dniach 9-10 sierpnia 2017 r. wizja terenowa, pomimo warunków sprzyjających połowom wędkarskim i pełni sezonu wędkarskiego, wykazała jednoczesną obecność zaledwie 8 osób korzystających z tej formy rekreacji.

18 Regulamin amatorskiego połowu ryb na wodach użytkowanych przez Zakłady Rybackie „WDZYDZE” Sp. z o.o. w Czarlinie w sezonie letnim roku 2017 39

4. Charakterystyka zlewni jeziornej 4.1. Położenie Zlewnia całkowita jezior przywidzkich położona jest w części źródłowej zlewni rzeki Wietcisy (Wietcisa-Wierzyca-Wisła) – zlewni III-rzędowej. Stanowi ona jednocześnie fragment zlewni bilansowej Wierzyca GD06, w regionie wodnym Dolnej Wisły administrowanym przez RZGW w Gdańsku. Powierzchnia całkowita zlewni wynosi 17,93 km2 zgodnie z wykonaną na potrzeby niniejszego opracowania warstwą shape zlewni cząstkowych jezior (z wyłączeniem jezior przywidzkich - 16,63 km2). Rozciągłość równoleżnikowa zlewni wynosi 5,85 km, południkowa 5,75 km. Administracyjnie zlewnia ta leży niemal w całości na obszarze Gminy Przywidz (powiat gdański, woj. pomorskie), a przebieg jej wschodniego wododziału nawiązuje do granic administracyjnych gminy. Wyjątek stanowią dwa fragmenty terenu o łącznej powierzchni niespełna 74 ha należące do Gminy Trąbki Wielkie (powiat gdański, woj. pomorskie).

Ryc. 16. Zlewnia jezior przywidzkich na tle podziału administracyjnego [źródło: MPHP, CODGiK – PRG]

Obręby geodezyjne w zasięgu zlewni jezior przywidzkich to:  Gmina Trąbki Wielkie (1): Mierzeszyn,

 Gmina Przywidz (6): Kierzkowo, Kozia Góra, Miłowo, Piekło Górne, Pomlewo, Przywidz. Zlewnia położona jest na młodoglacjalnych terenach wysoczyznowych o znacznych deniwelacjach rozciętych licznymi obniżeniami i dolinami. Takie ukształtowanie terenu w połączeniu z dużym odsetkiem lasów powoduje, że zagospodarowanie terenu związane z sektorem rolniczym, usługowym czy przemysłowym jest stosunkowo ubogie.

Ryc. 17. Szkic lokalizacyjny jezior przywidzkich na tle ortofotomapy rejonu [źródło: opracowanie własne na podstawie, PRG CODGiK i Geoportal woj. pomorskiego]

4.2. Charakterystyka środowiskowa zlewni: 4.2.1. Warunki klimatyczne Zlewnia jezior przywidzkich położona jest zgodnie z systematyką zaproponowaną przez Okołowicza i Martyn (1979)19 w Regionie Pomorskim, pozostającym zarówno pod wpływem klimatycznym Morza Bałtyckiego i oddziaływaniem mas powietrza nasuwających się znad Oceanu Atlantyckiego, jak i powietrza kontynentalnego. Lokalnie na zmiany klimatu wpływa stosunkowo duża zmienność ciśnienia atmosferycznego, wynikająca po części ze ścierania się mas powietrza kontynentalnego i morskiego, a po części z wyraźnych różnic w ukształtowaniu terenu (wyniesienia Pojezierza Kaszubskiego z najwyższym na polskich pojezierzach - Wieżycą 328,7 m n.p.m., obniżenia depresyjne Żuław Wiślanych i Zatoki Gdańskiej) i dużej lesistości obszaru. Wg Woś A. (1993)20 obszar ten na tle sąsiednich regionów wyróżnia się stosunkowo dużą liczbą dni z pogodą chłodną – przymrozkową (średnio >19 w roku) często z towarzyszącym opadem atmosferycznym oraz niską liczbą dni ciepłych z opadem w okresie letnim. Znaczące oddziaływanie chłodnych mas powietrza morskiego w połączeniu z silnymi wiatrami prowadzi w konsekwencji do skrócenia okresu wegetacyjnego, który w tej części Polski wynosi średnio od 190-215 dni. Charakterystyczną cechą tej części Pojezierza Kaszubskiego jest też wydłużenie chłodniejszych (późna jesień, zima, przedwiośnie) i skrócenie cieplejszych (wiosna, lato) pór roku względem Polski centralnej. Skrócenie okresu wegetacji wiąże się również ze spadkiem intensyfikacji rolnictwa, co ogranicza presję na wody powierzchniowe i podziemne głównie ze strony produkcji roślinnej. Na podobnie krótki okres wegetacyjny wskazuje Gumiński (1951)21 w pracy Meteorologia i klimatologiadla rolników, bazując na własnej regionalizacji rolniczo-klimatycznej Polski (1948)22, w której dla dzielnicy pomorskiej (II) zawęża średni czas jego trwania do przedziału 195-206 dni. Podaje m.in. również średnią liczbę dni z przymrozkiem; 116-130 i pokrywą śnieżną; 60-70. Dla scharakteryzowania warunków klimatycznych o charakterze lokalnym, panujących w zlewni jezior przywidzkich, sięgnąć należy jednak po bardziej szczegółowe dane z najbliżej położonych stacji meteorologicznych Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej IMGW-PIB w Kartuzach i Kościerzynie oraz Stacji Ewaporometrycznej (limnologicznej) w Borucinie. Wg danych pochodzących z dwóch pierwszych wymienionych stacji IMGW-PIB, a przytoczonych w Programie ochrony środowiska dla Gminy Przywidz na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019 (Abrys Technika, 2012) i Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Kartuzy (InterTIM, 2017) – średnie temperatury wynoszą; roczna od 6,5 do 7,2°C, najchłodniejszego miesiąca zimowego od -3,5°C do -3,9°C, najcieplejszego około 16,5°C. Okres wegetacji trwa przeważnie od 200 do 206 dni. Przymrozki występują 44 dni przy czym ostatnie obserwowane są jeszcze na przełomie kwietnia i maja, w skrajnych przypadkach nawet w czerwcu. Średnie roczne sumy opadów zawierają się w granicach od 630-660 mm, a ich kulminacja przypada na miesiące letnie (VI, VII, VIII). Przytoczone wyżej źródła danych wskazują na dominację w rejonie wiatrów południowo-zachodnich i zachodnich oraz częste występowanie mgieł – nawet do 60 dni w roku. Powyżej przedstawione wartości uśrednionych parametrów meteorologicznych są jednak charakterystyczne dla terenów otwartych. Mikroklimat zlewni jeziornych może, zwłaszcza

19 Okołowicz W., Martyn D., 1979, Regiony klimatyczne Polski, [w:] Atlas geograficzny Polski, PPWK,Warszawa 20 Woś A., 1993, Regiony klimatyczne Polski w świetle częstości występowania różnych typów pogody, Zeszyty IGPiZ PAN, nr 20 z 1993, Warszawa 21 Gumiński R., 1951, Meteorologia i klimatologia dla rolników, PWRiL, Warszawa 22 Gumiński R., 1948, Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce, Prz. Met. i Hydr., 1, 7-20 42 w przypadku wiatrów i opadów atmosferycznych, nieznacznie odbiegać charakterystykami od notowanych na stacjach o ściśle określonych warunkach lokalizacyjnych. Dlatego dla zlewni jezior przywidzkich bardziej odpowiednie będą charakterystyki udostępnione przez Katedrę Meteorologii i Klimatologii Instytutu Geografii Uniwersytetu Gdańskiego, pochodzące ze Stacji Ewaporometrycznej w Borucinie (http://www.klimat.ug.edu.pl/ - dostęp 20.08.2017r.), a dotyczące wielolecia 1961-2000.

Tabela 12. Charakterystyki meteorologiczne dla Stacji IMGW i UG w Borucinie z wielolecia 1961-2000 [źródło; http://www.klimat.ug.edu.pl/] Parametr I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ROK

Temp. śr. [°C] -2,7 -2,4 0,4 5,5 11,1 14,8 16,5 16,1 12,3 7,9 2,9 -0,8 6,8

V wiatru [m/s] 4,6 4,5 4,6 4,1 3,7 3,5 3,4 3,2 3,5 4,1 4,9 4,7 4

Suma opadu [mm] 45 36 41 38 58 65 77 67 67 59 62 55 664

Temperatura średnia roczne notowana w Borucinie zawiera się w przedziale notowanym na pozostałych stacjach, identyczna jest także temperatura najcieplejszego miesiąca. Nieco łagodniejsze są natomiast przymrozki w okresie zimowym. Notowane temperatury średnie dla wielolecia 1961-2000 nie przekraczają -3°C. Zjawiskiem naturalnym jest zwiększona suma średnich rocznych opadów atmosferycznych – 664 mm, zauważalna wokół zbiorników wodnych na całym pojezierzu. Różnice widoczne są także przy analizie zamieszczonej poniżej róży wiatrów, która wyraźnie wskazuje na mniejsze natężenie jego siły w obrębie dolin, na terenach otoczonych lasami.

Ryc. 1 1. Róża wiatrów dla Stacji w Borucinie [źródło; http://www.klimat.ug.edu.pl/]

Z uwagi na duży udział spływu potamicznego, w tym powierzchniowego w procesie wypłukiwania substancji z podłoża gruntowego lub na nim składowanych, najistotniejszym elementem uwarunkowań hydro-meteorologicznych zlewni jest rozkład czasowy opadów atmosferycznych. Za czynniki korzystne należy uznać w miarę równomierny, w porównaniu z innymi pojezierzami Polski rozkład opadów w poszczególnych miesiącach roku i sumy roczne przekraczające średnią krajową. Pomimo, że około 60% opadów przypada na okres letni (pełnia sezonu wegetacyjnego V-X), a więc na największe zapotrzebowanie dla roślin, trudno jest wskazać na okres wybitnie deficytowy. Najniższe opady notowane są w okresach występowania przymrozków, kiedy w sposób naturalny część wody opadowej związana jest w postaci pokrywy śnieżnej lub zamrozu gruntów.

4.2.2. Warunki morfometryczne i geomorfologia zlewni Zlewnia jezior przywidzkich położona jest w obrębie najwyżej wyniesionego pojezierza polskiego – Pojezierza Kaszubskiego, na terenach młodoglacjalnych ukształtowanych podczas fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego (Vistulian). Takie położenie i stosunkowo krótki (w skali geologicznej) okres działania procesów erozyjnych, eolicznych czy denudacyjnych pozwolił na zachowanie wyżynnego charakteru w obrębie wysoczyzny morenowej. Zgodnie z obowiązującymi podziałami geomorfologicznymi zlewni należy do wydzielonej jednostki – Pojezierza Kaszubskiego, cechującego się krajobrazem typowym dla wysoczyzn pojeziernych. W krajobrazie dominują pagórki i wzgórza z kulminacjami powyżej 200 m n.p.m., rozcięte rynnami jeziornymi i głęboko wciętymi dolinami nielicznych cieków. Przykładowe wzniesienia zlewni to:

 260,6 m n.p.m. – północno- wschodni skraj zlewni (dział wodny I rzędu na północ od miejscowości Szklana Góra,  262,6 i 264,8 m n.p.m. –w rejonie miejscowości Miłowo (dział wodny IV rzędu),  255,6 m n.p.m. – południowy skraj zlewni w rejonie zabudowań Krynki,  259,0 – w rejonie dawnego PGR Katarynki (dział wodny I rzędu). Duże deniwelacje występują w znaczącej części zlewni bezpośredniej jezior, położonych w przybliżeniu na rzędnej 188 m n.p.m. Średnie nachylenia stoków jezior, stanowiących jednocześnie „przedłużoną” część klifu brzegowego wynoszą odpowiednio:

 do kulminacji wzniesień; 10-22%,  w bezpośrednim sąsiedztwie brzegów; 15-40%. Taka rzeźba sprzyja powstawaniu licznych obrywów, rynien erozyjnych, jarów, żłobionych przez spływającą wodę po obfitych opadach atmosferycznych. Gwałtowne spływy powierzchniowe mają miejsce najczęściej w pełni okresu wegetacyjnego (VI-VIII), niosąc ze sobą znaczące ilości wypłukiwanej substancji organicznej. Jedyne znaczące obniżenia związane są z prostopadłymi do rynny jeziornej dolinami cieków oraz jej przedłużeniem na wschodnim i zachodnim krańcu. Wysoczyzny morenowe o dużym zróżnicowaniu hipsometrycznym uznaje się za obszary alimentacji zlewni rzecznych o dużych statycznych zasobach wodnych (retencja jeziorna, retencja obszarowa). Odrębną kwestię stanowi udział wód opadowych w odpływie powierzchniowym. Badania prowadzone nad bilansami wodnymi lasów w Polsce (duży odsetek zlewni bezpośredniej jezior przywidzkich), prowadzone były m.in. przez Dębskiego K., Kirwalda E. i Króla H. (za Król H. i Soczyńska

U., 1989)23. Analizy Dębskiego prowadzone w odniesieniu do przeciętnego opadu rocznego w Polsce wykazały, że sumaryczny roczny odpływ wód powierzchniowych z terenów pokrytych drzewostanem bukowym (pokrywającym znaczną część zlewni bezpośredniej jeziora) dla opadu na poziomie 600 mm wynosi zaledwie 85 mm (nieco ponad 14 %). Działy wodne w tego typu zlewniach przebiegają naprzemiennie po znacznych wyniesieniach i w obniżeniach co sprzyja bifurkacji wód. W zlewni jezior przywidzkich takie zjawisko jest niewykluczone dla wód gruntowych w obniżeniu wypełnionym osadami o genezie rzecznej i rzeczno-deluwialnej, stanowiącym wschodnie przedłużenie rynny jeziornej, przechodzące następnie w misę Jez. Małego (ryc. 19). Z punktu widzenia oceny warunków filtracji poziomej i spływu powierzchniowego, tym samym migracji zanieczyszczeń, najistotniejszym czynnikiem kształtującym odpływ, obok warunków topograficznych i pokrycia zlewni jest litologia utworów powierzchniowych. Na potrzeby niniejszej pracy przeanalizowany następujące, w dużej mierze zbieżne materiały kartograficzne:

 Mapę geomorfologiczną Polski w skali 1:300.000,  Mapę geomorfologiczną województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego z wykorzystaniem metod geoinformatycznych; Marcinkowska A., Ochtyra A., Olędzki J.R., Wołk-Musiał E., Zagajewski B.24, w skali 1:300.000,

 Mapę litogenetyczną Polski w skali 1:50.000 z zasobów CBDG PIG-PIB, udostępnianą w postaci WMS25. Na podstawie ostatniej z wymienionych pozycji (ze względu na wiarygodność oraz duży poziom szczegółowości) opracowano własną mapę tematyczną (shape), w celu określenia udziału poszczególnych osadów w pokryciu zlewni (tab. i ryc. poniżej). Jak widać z poniższego zestawienia w zlewni przeważający % utworów powierzchniowych stanowią grunty słabo lub półprzepuszczalne, głównie gliny zwałowe. Grunty o współczynniku filtracji k powyżej 10-3 m/s, zajmują niespełna 7 % powierzchni i rozmieszczone są w postaci odizolowanych płatów nawiązujących do rozmieszczenia wyniesień terenowych.

23 Król H. i Soczyńska U., 1989, Wpływ lasu na stosunki hydrologiczne małych zlewni strefy przymorskiej, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 1989, 259s 24 Teledetekcja i Środowisko nr 49 z 2013 r., http://telegeo.wgsr.uw.edu.pl/Teledetekcja_Srodowiska/czasopismo_pl.html 25http://cbdgmapa.pgi.gov.pl/arcgis/services/kartografia/mlp50k/MapServer/WMSServer, Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy 45

Tabela 13. Zróżnicowanie litologiczne utworów powierzchniowych w zlewni jezior przywidzkich [źródło: opracowanie własne] Zakres współczynników % powierzchni Typ Geneza Przepuszczalność filtracji k [m/s]26 zlewni Piaski Deluwialne bardzo dobra > 10-3 0,3 żwirowate Piaski Lodowcowe bardzo dobra > 10-3 5,6 żwirowate Piaski Wodnolodowcowe bardzo dobra > 10-3 0,9 żwirowate Razem grunty przepuszczalne 6,8 Gliny Lodowcowe Półprzepuszczalne 10-8-10-6 86,6

Piaski gliniaste Deluwialne Słaba 10-6-10-5 0,4

Piaski torfiaste Deluwialne Słaba 10-6-10-5 0,2

Pyły piaszczyste Deluwialne Słaba 10-6-10-5 0,7

Piaski gliniaste Lodowcowe Słaba 10-6-10-5 0,6

Piaski pyłowate Rzeczne Słaba 10-6-10-5 0,0 Rzeczno- Piaski pyłowate Słaba 10-6-10-5 0,3 deluwialne Rzeczno- Piaski torfiaste Słaba 10-6-10-5 0,1 deluwialne Rzeczno- Pyły piaszczyste Słaba 10-6-10-5 3,5 deluwialne Razem grunty słabo przepuszczalne 92,3 Zależny od stopnia Torfy Bagienne Zmienna 0,9 konsolidacji Razem nieokreślone 0,9

26 Za Pazdro Z., Kozerski B., 1990, Hydrogeologia ogólna, Wyd. Geol., Warszawa 46

Ryc. 18. Litologia utworów powierzchniowych w zlewni jezior przywidzkich [źródło: opracowanie własne na podstawie Mapa Litogenetyczna Polski w skali 1:50.000 – Geoportal CBDG PIG-PIB)

4.2.3. Warunki geologiczne i hydrogeologiczne

Podłoże geologiczne Charakterystykę podłoża geologicznego oparto na syntezie zamieszczonej w Opracowaniu ekofizjograficznym dla województwa pomorskiego27. Pojezierze Kaszubskie wraz z terenami zlewni jezior przywidzkich, położone jest w obrębie prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej i związanej z nią syneklizy perybałtyckiej. Strop podłoża krystalicznego zalega na głębokości około 4000-5000 m. Paleozoik Miąższość osadów paleozoicznych w rejonie obszaru objętego opracowaniem przekracza 3000 m, w oddalonej o niespełna 25 km na południowy zachód od Przywidza Kościerzynie – około 3450 m. Z najstarszego okres (kambr) pochodzą piaskowce i mułowce szare, piaskowce pstre, mułowce ilaste i iłowce mułowcowe (Lendzion, 1983)28. Z ordowiku i syluru pochodzą odpowiednio: osady pochodzenia morskiego – margle i wapienie margliste oraz ciemnoszare iłowce przewarstwione czarnymi łupkami (Mojski, 1984)29. Bezpośrednio na skałach sylurskich zalegają osady permskie, reprezentowane głównie przez czerwonego spągowca (perm dolny) i najmłodsze cechsztyńskie (perm górny) anhydryty i dolomity. Mezozoik Miąższość osadów mezozoicznych wykazuje znaczne zróżnicowanie. Łącznie dla skał triasowych, jury oraz kredy sięga kilkuset metrów. Najstarsze osady mezozoiczne – triasowe – reprezentowane są przez mułowce i iłowce z wkładkami skał węglanowych (Szyperko-Teller, 1987)30.Nie stwierdzono tu osadów jury dolnej i górnej, a okres ten reprezentowany jest przez osady piaszczyste i piaszczysto- mułowe, jury środkowej (Dayczak-Calikowska, 1982)31. Okres kredowy reprezentują najczęściej mułowce ilaste, piaskowce kwarcowe i piaski kwarcowe. Strop osadów kredowych w wielu miejscach uległ egzaracji lądolodu. Kenozoik Osady trzeciorzędowe kenozoiku (paleogen i neogenu), ze względu na względnie płytkie ich zaleganie, zostały na terenach województwa pomorskiego, tym samym fragmentu Kaszub, stosunkowo dobrze rozpoznane. Najlepiej zachowane są osady paleocenu pochodzenia morskiego, zbudowane głównie z piasków średnio- i gruboziarnistych. Wg Mojskiego (1984) strop tych osadów zalega na głębokości zaledwie 100 m p.p.t. Nieco mniej rozpoznany jest zasięg i struktura serii eoceńskiej (zawierająca m.in. bursztyn) oraz piaszczystych osadów oligoceńskich - występujących w sposób nieciągły w postaci ławic i płatów. Najmłodszą ciągłą warstwą osadów trzeciorzędowych jest seria mioceńska, zawierająca oprócz osadów piaszczystych i ilastych, także mułki, węgiel brunatny i redeponowany bursztyn. Ze względu

27 Opracowanie Ekofizjograficzne do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, Aktualizacja 2014 28 Lendzion, 1983, Biostratygrafia osadów kambru w polskiej części platformy wschodnioeuropejskiej, Kwartalnik geologiczny, tom 27, Warszawa 29 Mojski J . E . , 1984 – Mezoplejstocen, Niż Polski i niziny środkowopolskie. W: Budowa Geologiczna Polski. Wyd.Geol., Warszawa 30 Szyperko-Teller A., 1987 ― Stratygrafia i rozwój sedymentacji.Trias dolny – rozwój sedymentacji i ukształtowanie basenu. W: Budowa geologiczna wału pomorskiego i jego podłoża.Pr. Inst. Geol., 119: 92. 31 Dayczak-Calikowska K., 1982 ― Szczegółowy profil litologiczno-stratygraficzny otworu wiertniczego Środa IG 2. Jura środkowa. W: Środa IG1, Środa IG 2 . Profile Głęb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 56: 24–26. 48 na silną egzarację i detrakcję ze strony nasuwającego się lądolodu skandynawskiego, osady te z reguły nie osiągają znacznych miąższości. W strefach marginalnych strop tych osadów, stanowiący jednocześnie podłoże dla osadów czwartorzędowych jest silnie zerodowany. Czwartorzęd Utwory czwartorzędowe reprezentowane są serie osadów plejstoceńskich i holoceńskich. Pierwsze z nich powstały w wyniku działalności nasuwającego się ustępującego w poszczególnych glacjałach i interglacjałach lodowca i wód lodowcowych. To one w głównej mierze odpowiadają za obecną rzeźbę terenu, chociaż badania potwierdzają, że jest ona nawiązaniem do rzeźby podłoża podczwartorzędowego, wyniesionej jednak znacznie niżej bo do poziomu około 100 m n.p.m. Największą miąższość osadów pochodzenia glacjalnego i glacyfluwialnego stwierdzono w obniżenia podłoża podczwartorzędowego gdzie może przekraczać nawet 200 m. Przeciętnie miąższość ta oscyluje jednak w granicach 100-150 m. Charakterystyczny dla osadów plejstoceńskich na tym terenie układ wielowarstwowy - ocenia się, że zróżnicowanie w liczbie poziomów międzyglinowych wynosi od 1-8 (Opracowanie ekofizjograficzne…., 2014) - wynika z dużej liczby stadiałów i interstadiałów. Osady najstarszych zlodowaceń – południowopolskich, zachowały się na Pojezierzu Kaszubskim jedynie lokalnie w postaci piasków, żwirów, mułków i glin zwałowych. Następujący po nich interglacjał mazowiecki pozostawił śladowe ilości osadów rzecznych, mułków i iłów jeziornych. Największą miąższość mają osady neoplejstocenu pochodzące z okresów zlodowaceń środkowo i północnopolskiego. Interglacjał eemski nie pozostawił na tym terenie jednoznacznych śladów. Z okresu zlodowaceń środkowopolskich pozostały miąższe serie piasków i żwirów fluwioglacjalnych. W zagłębieniach terenu pozostały też iły zastoiskowe i mułki (Opracowanie ekofizjograficzne…., 2014). Osady glacjalne to dwie serie glin zwałowych, częściowo rozdzielone utworami piaszczystymi o zróżnicowanej granulacji. Najmłodsze zlodowacenie północnopolskie (Wisły, Bałtyckie, Vistulian) pozostawiło po sobie w rejonie Przywidza osady: ilaste (tzw. iły lęborskie stadiału Kaszubskiego), gliniaste o kilkumetrowej miąższości zalegające miejscami na powierzchni ze stadiału Świecia, nieliczne osady pojeziorne i torfy z interstadiału grudziądzkiego oraz miąższe serie glin zwałowych przypisywane tzw. stadiałowi głównemu. Okres deglacjacji pozostawił po sobie osady pochodzenia glacyfluwialnego, głównie w postaci równin sandrowych i sandrów dolinnych. Z najmłodszej epoki – holocenu – pochodzą osady pokrywające obecną powierzchnię terenu, głównie obniżeń, obszarów podmokłych i dolinnych. Należą do nich: osady fluwialne, eoliczne, limniczne i pochodzenia organicznego. W przypadku zlewni jezior przywidzkich, osady te występują jedynie w obniżeniach erozyjnych, wzdłuż rynien jeziornych i na nielicznych terenach podmokłych.

Uwarunkowania hydrogeologiczne W materiałach źródłowych o tematyce hydrogeologicznej stosuje się generalnie kilka podziałów regionalnych. Do najczęściej stosowanych należą dwa oficjalne, wynikające częściowo z wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej, częściowo z innych aktów prawnych; (1) Regionalizacja A. Kleczkowskiego (AGH Kraków) – GZWP i Regionalizacja Sadurskiego i Nowickiego (PIG) –JCWPd oraz podlegający licznym modyfikacjom podział wg Atlasu Hydrogeologicznego Polski Paczyńskiego (AHP,

1995)32. Zlewnia całkowita jezior przywidzkich położona jest na granicy dwóch jednostek hydrogeologicznych, są to według podziału na JCWPd:  PLGW 200013 (JCWPd 13) o pow. całkowitej 2856,0 km2,  PLGW 200028 (JCWPd 28) o pow. całkowitej 4057,4 km2, wg regionalizacji zaproponowanej w AHP odpowiednio:  IV region gdański,  V region pomorski. Pomimo niejednoznacznego zakwalifikowania obszaru analizowanej zlewni do dwóch odmiennych jednostek hydrogeologicznych, bliższa analiza warunków geomorfologicznych i geologicznych (wcześniejsze rozdziały) wskazuje jednoznacznie na jej wybitnie wysoczyznowy i pojezierny charakter. Struktury wodonośne tego obszaru obejmują kilka pięter wodonośnych związanych z utworami przepuszczalnymi; czwartorzędu, neogenu, paleogenu i kredy, tworząc łączny system krążenia, charakterystyczny dla obszarów młodoglacjalnych. Najstarsze użytkowe piętro wodonośne związane jest z utworami dolno- i środkowokredowymi, wydzielonej przez Kleczkowskiego33 subniecki gdańskiej. Poziom dolny zbudowany jest przez utwory ilasto-piaszczyste, środkowy budują piaski glaukonitowe o miąższości od 100 do 150 m (Kozerski 199034). Ostatnie z wymienionych budują strukturę rozciągającego się na powierzchni około 4000 km2, tzw. gdańskiego basenu artezyjskiego - (ibidem). Zbiornik ten podlega intensywnej eksploatacji ze względu na względnie dużą wydajność studni – przeciętnie około 80 m3/h (Kozerski 198835). Wody poziomu kredowego mają zwierciadło napięte, które w rejonie Gdańska (ostatecznej bazy drenażowej wg Paczyński B., Sadurski A. red.,36) może stabilizować się nawet na wysokości do 18 m powyżej poziomu morza (Kozerski 1990). Subniecka gdańska zasilana jest spływami z terenów Pojezierza Kaszubskiego w tym zlewni jezior przywidzkich. Wody występujące w utworach kredy spełniają podstawową rolę w systemie regionalnym (Jaworska-Szulc, Pruszkowska- Caceres, Przewłócka, 201437). Zbiornik stał się podstawą do wydzielenia GZWP nr 111 (Sadurski i Nowicki 2007). Wody piętra neogeńsko-paleogeńskiego nie spełniają znaczącej funkcji użytkowej w regionie. Występują głównie w przewarstwieniach przepuszczalnych mioceńskiej formacji lignitowej. Są to utwory piaszczyste o drobnej i średniej frakcji, często przewarstwione pyłem węglowym, iłami i mułkami. Miąższość tych utworów na terenie zlewni nie przekracza 15 m. W strefach krawędziowych tworzą poziomy zespolone z wodami utworów plejstoceńskich, lokalnie także niżej położonych oligoceńskich (Uwarunkowania ekofizjograficzne ….) o znacznej >40 m miąższości. Zwierciadło wód ma charakter napięty – subartezyjski. Wydajności studni waha się od około 30 m3/h w strefach izolowanych do 50-110 m3/h w strefach zespolonych (Pruszkowska, 2004). Osady neogeńsko-paleogeńskie wraz z głebiej zalegającymi osadami miedzymorenowymi starszych

32 Paczyński B. red. 1995: Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Część II. Zasoby, jakość i ochrona zwykłych wód podziemnych. PIG Warszawa 33 Kleczkowski A. S. red. 1990: Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony. Inst. Hydroge-ol. i Geol. Inż. AGH Kraków 34 Kozerski B. 1990 - Wody podziemne okolic Gdańska. Prz. Geol., 38 (5/6): 234-239 35 Kozerski B. 1988 - Warunki występowania i eksploatacji wód podziemnych w Gdańskim systemie wodonośnym. [W:] Mat. IV Sympozjum: Aktualne Problemy Hydrogeologii, Gdańsk: 1-20 36 Paczyński B., Sadurski A. red., 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. Tom 1 i 2. Wyd. PIG. Warszawa 37 Jaworska-Szulc B., Pruszkowska-Caceres M., Przewłócka M., 2014, Analiza kontaktu wód podziemnych i powierzchniowych na podstawie badań ich jakości na młodoglacjalnym obszarze Pojezierza Kaszubskiego, Przegląd Geologiczny, vol. 62, nr 4, ss. 204-213 50 zlodowaceń (Sanu, Odry) tworzą przejściowy system krążenia (Jaworska-Szulc i in., 2014). Utwory mioceńskie stanowią ważne ogniwo w pośrednim i regionalnym obiegu wód (Kozerski, 1990). Najlepiej udokumentowanym i zasobnym piętrem wodonośnym jest piętro czwartorzędowe. Najmłodsze, na terenie zlewni zbudowane głównie z piaszczystych osadów miedzyglinowych (miedzymorenowych) i dolinnych utworów plejstocenu i holocenu. Generalnie na obszarze Pojezierza Kaszubskiego wyróżnia się trzy poziomy plejstoceńskie: górny, środkowy i dolny. Rozdzielające je warstwy glin morenowych często są jednak zredukowane co spowodowało ich połączenie w większe kompleksy wodonośne, posiadające nierzadko bezpośredni kontakt hydrauliczny ze starszymi piętrami wodonośnymi. Płytkie wody podziemne lokalnego systemu krążenia reprezentowane przez wody zawieszone i gruntowe. Zalegające najbliżej powierzchni wody gruntowe, rozpowszechnione są na terenie całej zlewni. Głębokość ich zalegania waha się od 0-5 m w obrębie dolin do 20-40 m na terenach wysoczyznowych. Wody poziomu gruntowego o zwierciadle przeważnie swobodnym, tylko miejscami napiętym, zasilane są z bezpośredniej infiltracji wód opadów co przekłada się na ich dużą podatność na migrujące wraz z wodami zanieczyszczenia. Wody zawieszone wypełniają piaszczyste soczewki w glinie zwałowej, niekiedy formują nieciągłe poziomy wodonośne (Jaworska-Szulc i in., 2014) związane z utworami odpowiadającymi poszczególnym interglacjałom. Zasilanie wód zawieszonych odbywa się wyłącznie poprzez infiltrację opadów atmosferycznych, natomiast wód gruntowych zarówno z opadów, jak i przesiąków wód zawieszonych. Ważną rolę w zasilaniu odgrywają też liczne na tym terenie obszary bezodpływowe (ibidem). Lokalnymi osiami drenażu wód czwartorzędowych są cieki stałe i okresowe, wypełniające głęboko wcięte dolinny i obniżenia erozyjne oraz jeziora posiadające niekiedy bezpośredni kontakt hydrauliczny z kilkoma poziomami lub nawet piętrami wodonośnymi. Kontakt ten często objawia się swobodnymi wypływami wód podziemnych w obrębie mis jeziornych. W związku z powyższym w zasilaniu wód rzecznych dominujący udział ma odpływ bazowy, pozwalający na redukcję przepływów nienaruszalnych (średnich z niskich przepływów) nawet do 50%, zwiększając w ten sposób zasoby dyspozycyjne wód (Lange, Maślanki, 199638). Dla zlewni Wierzycy Fac-Beneda (2011)39 szacuje tę składową odpływu na 200 mm. Do podobnych wyników doszli w swoich pracach Wrzesiński i Brychczyński (2006)40, wykonując obliczenia odpływu podziemnego w zlewni Wierzycy na podstawie danych z profili wodowskazowych w Bożepolu Szlacheckim i Brodach Pomorskich. Oszacowali oni odpływ bazowy dla obu tych profili na poziomie odpowiednio: 112 i 89 mm co przy odpływach całkowitych 225 i 178 mm odpowiada jego 50% udziałowi. Oszacowali oni także całkowitą wartość odpływu podziemnego; Bożepole Szlacheckie 173 mm z 225 mm odpływu całkowitego (77,2%), Brody Pomorskie – 127 mm z 178 mm odpływu całkowitego (71,3%). Lokalne systemy krążenia wód i są bardzo skomplikowane i nadal słabo rozpoznane. Przyjmuje się za PIG-PIB (Karta informacyjna JCWPd 13), że najintensywniejszy kontakt hydrauliczny pomiędzy poszczególnym piętrami wodonośnymi zachodzi w strefie krawędziowej Pojezierza Kaszubskiego, a więc również na terenach objętych niniejszym opracowaniem. Skomplikowany układ hydrogeologiczny tego rejonu najlepiej obrazuje schematyczny przekrój przez strefę krawędziową Pojezierza Kaszubskiego zawarty w ww. charakterystyce JCWPd 13 (PIG-PIB, wyciąg na ryc. poniżej).

38 Lange W., Maślanka W. 1996. Współczesne przemiany jezior zlewni górnej Raduni w: Mat. Konf. Geogr. PTG, Warszawa – Mądralin 39 Fac-Beneda J., 2011, Młodoglacjalny system hydrograficzny, Wyd. UG, Gdańsk, p. 213 40 Wrzesiński D., Brychczyński W., 2014, - Zróżnicowanie reżimu odpływu rzek w północno-zachodniej Polsce. Bad. Fizjogr. R. IV SERIA A (A65), 259-272, ISBN 978-83-7654-317-8 51

Ryc. 19. System krążenia wód podziemnych na Pojezierzu Kaszubskim [źródło; karta informacyjna JCWPd 13 - PIG-PIB]

Zlewnia całkowita jezior przywidzkich, położona jest niemal w całości w granicach jednolitej części wód podziemnych o sygnaturze PLGW200028 (ryc. nr 21), jedynie jej niewielkie północno- wschodnie fragmenty, zgodnie ze zaktualizowanym podziałem Polski na JCWPd, wykraczają poza jej granice co wynika raczej z różnic w przebiegach działów wodnych topograficznych i podziemnych, względnie tez wynika z generalizacji zastosowanej przy wydzielaniu JCWPd i zlewni bilansowych. Charakterystykę JCWPd zamieszczoną w dalszej części rozdziału opracowano na podstawie danych z kart informacyjnych PIG-PIB.

Ryc. 20. GZWP i JCWPd w zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne na podstawie aPGW i PIG-PIB]

Jednolita część wód powierzchniowych 28 zgodnie z kartą informacyjną PIG-PIB, posiada łączną powierzchnię 4057,4 km2. Zlewnia jezior przywidzkich znajduje się w jej północnej części. Obejmuje poziomy wodonośne pięter:  Paleogeńsko-kredowego (charakter wodonośćca; porowo-szczelinowy): litostratygrafia: margle, piaski, piaskowce, wapienie, zwierciadło wód; napięte na głębokościach 100-130 m, miąższość piętra; 0-20 m, współczynnik filtracji; ok. 0,5 m/h,  neogeńskie (miocen, charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,zwierciadło wód; napięte na głębokościach 80-120 m, miąższość piętra; 5-20 m, współczynnik filtracji; ok. 0,1 m/h,  piętro czwartorzędowe, poziom międzymorenowy dolny – Qm-II (plejstocen, charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,piaski ze żwirami, żwiry, zwierciadło wód; napięte na głębokościach 20-120 m, miąższość piętra; 5-50 m, współczynnik filtracji; ok. 0,1-5,0 m/h,  piętro czwartorzędowe, poziom międzymorenowy górny – Qm-I (plejstocen, charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,piaski ze żwirami, żwiry,

zwierciadło wód; napięte na głębokościach 10-50 m, miąższość piętra; 5-20 m, współczynnik filtracji; ok. 0,1-5,0 m/h,  piętro czwartorzędowe, poziom gruntowy - Qg (plejstocen i holocen, charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski, żwiry, zwierciadło wód; swobodne na głębokościach 5-20 m, miąższość piętra; 5-25 m, współczynnik filtracji; ok. 0,1-2,0 m/h. Zgodnie z najnowszą oceną stanu dla jednolitych części wód podziemnych, zamieszczoną w Planie gospodarowaniem wodami dorzecza Wisły - Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (Dz.U. 2016 poz. 1911) - JCWPd 28 uzyskała ocenę dobrą w zakresie stanów: chemicznego, ilościowego i ogólnego. Została też określona jako niezagrożona nieosiągnięciem celów środowiskowych.

Jednolita część wód powierzchniowych nr 13 zgodnie z kartą informacyjną PIG-PIB, posiada łączną powierzchnię 2856,0 km2. Obejmie niewielki wododziałowy fragment zlewni jezior przywidzkich. Wydzielono w niej następujące pietra wodonośne:  kredowe (charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,zwierciadło wód; napięte na głębokościach 150-340 m, miąższość piętra; 30-50 m, współczynnik filtracji; ok. 0,5 m/h,  paleogeńsko-neogeńskie, poziom oligoceński (Ol) (charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,zwierciadło wód; napięte na głębokościach 70-250 m, miąższość piętra; 5-40 m, współczynnik filtracji; ok. 0,02-5,8 m/h,  paleogeńsko-neogeńskie, poziom mioceński (M) (charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,zwierciadło wód; napięte na głębokościach 50-180 m, miąższość piętra; 5-40 m, współczynnik filtracji; ok. 0,1-1,8 m/h,  piętro czwartorzędowe, poziom międzymorenowy trzeci Qm-III (plejstocen, charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,zwierciadło wód; napięte na głębokościach 70-120 m, miąższość piętra; 5-40 m, współczynnik filtracji; ok. 0,1-0,7 m/h,

 piętro czwartorzędowe, poziom międzymorenowy drugi (dolny) Qm-II (plejstocen, charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,zwierciadło wód; napięte na głębokościach 40-80 m, miąższość piętra; 5-430 m, współczynnik filtracji; ok. 0,1-6,3 m/h,

 piętro czwartorzędowe, poziom międzymorenowy pierwszy (górny) Qm-I (plejstocen, charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,zwierciadło wód; swobodne na głębokościach 1-80 m, miąższość piętra; 10-40 m, współczynnik filtracji; ok. 0,4- 8,0 m/h,

 piętro czwartorzędowe, poziom gruntowy - Qg (plejstocen i holocen, charakter wodonośćca; porowy): litostratygrafia: piaski,żwiry, zwierciadło wód; swobodne na głębokościach 1-20 m, miąższość piętra; 15-90 m, współczynnik filtracji; ok. 0,8-52,0 m/h.

Zgodnie z najnowszą oceną stanu dla jednolitych części wód podziemnych, zamieszczoną w Planie gospodarowaniem wodami dorzecza Wisły - Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (Dz.U. 2016 poz. 1911) - JCWPd 13 uzyskała ocenę dobrą w zakresie stanów: chemicznego, ilościowego i ogólnego. Została też określona jako niezagrożona nieosiągnięciem celów środowiskowych. Analizowana zlewnia znajduje się na obszarze dwóch głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP): I. Nr 116 - Zbiornik Międzymorenowy Gołębiewo - posiada dokumentację hydrogeologiczną zatwierdzoną w 1998r. Zasoby dyspozycyjne zbiornika wynoszą 30 tyś. m3/d, w rejonie Przywidza ujmowane są w studniach o przeciętnej głębokości około – 100 m. Zbiornik został ustanowiony dla wód pierwszego międzymorenowego poziomu wodonośnego (poziom górnoczwartorzędowy. Wody tego poziomu zasilane są infiltracyjnie. 95 % udziału w zasilaniu mają opady atmosferyczne, 4% stanowi dopływ z rzek i 1 % dopływ z filtracji poziomej. II. Nr 111 Subniecka Gdańska. Główny poziom wodonośny stanowią utwory kredowe. Zbiornik posiada dokumentację hydrogeologiczną z 1996 r., częściowo zweryfikowaną w 1999 r. Szacunkowe zasoby zbiornika wynoszą 1040 m3/d. W dokumentacji zbiornika uznano go za odporny na oddziaływania antropogeniczne i nie wymagający wydzielenia strefy ochronnej, a podstawowym zadaniem ochronnym jest prowadzenie właściwej eksploatacji i systematyczna kontrola jakości wód.

4.2.4. Sieć hydrograficzna zlewni 4.2.4.1. Charakterystyka sieci hydrograficznej zlewni Zlewnia całkowita jezior przywidzkich jest silnie urozmaicona pod względem występowania na jej obszarze obiektów hydrograficznych. W skład sieci hydrograficznej zlewni (ryc. 22 Rozdz. 4.2.4.2.) wchodzą:

 Cieki uznane za stałe (w rzeczywistości silnie efemeryczne), uwzględnione w Mapie Podziału Hydrograficznego Polski (MPHP 2010 KZGW), ale bez przypisanej nazwy i wydzielonych zlewni elementarnych, na cele niniejszego opracowania zastosowano sposób nazewnictwa charakterystyczny dla MPHP, tj.:

 1 - dopływ spod Pomlewa, uchodzący do Jeziora Przywidzkiego Wielkiego – odwadniający północno-wschodnią część zlewni,

 2 - dopływ spod Mierzeszyna – odwadniający niewielki powierzchniowo fragment doliny jeziornej, położony w części wschodniej zlewni Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) z prawdopodobnm – okresowym kontaktem hydraulicznym z sąsiednią zlewnią (bifurkacja),  3 - dopływ spod Gromadzina, odwadniający południową część zlewni Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego),

 4 – dopływ z Przywidza, odwadniający najsilniej zagospodarowaną i przekształconą część zlewni Jeziora Przywidzkiego Małego, w tym części miejscowości Przywidz,

 Cieki okresowe, występujące głównie w obniżeniach na obszarach wysoczyznowych,

 Rozcięcia erozyjne okresowo prowadzące wodę, główny element zlewni bezpośredniej obu jezior,

 Małopowierzchniowe - naturalne lub antropogeniczne zbiorniki wodne, występujące głównie na obszarach bezodpływowych,

 Obszary bezodpływowe; występują w północnej i południowej części zlewni,  Urządzenia melioracji wodnych szczegółowych – rowy okresowo prowadzące wodą – głównie w obrębie Przywidza;  Obszary podmokłe wypełnione osadami pochodzenia organicznego (torfy), występują w rejonie obniżeń głównego działu wodnego (na przedłużeniach rynny jeziornej), na obszarach bezodpływowych. Przebieg granic zlewni (głównych działów wodnych), w zależności od przyjętego źródła danych i stopnia ich generalizacji, jest zróżnicowany. Wstępna analiza Mapy topograficznej Polski w skali 1:10.000 i NMT potwierdziła zgodność warunków hipsometrycznych z lokalizacją działów wodnych na Mapie hydrograficznej Polski w skali 1:50.000 w układzie współrzędnych GUGiK 1992 i wyznaczonych w warstwie shape zlewni elementarnych Mapy Podziału Hydrograficznego Polski (MPHP KZGW – aktualizacja 2013). Podczas prac kartograficznych wykonywanych na potrzeby niniejszego opracowania stwierdzono m.in. istotne różnice w sposobie odwzorowania zlewni na warstwach tematycznych shape, zawierających granice JCWPd, zlewni bilansowych czy też wykonanych na potrzeby opracowania Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych… (PectoreEco, 2012)41. Takie rozbieżności mogą implikować w przyszłości problemy z porównaniem uzyskanych wyników prac prowadzonych w odmiennych skalach (lokalnych, regionalnych itd.). Niniejsze opracowanie wykonywane jest w skali lokalnej i ma na celu wydzielenie obszaru ochronnego o ściśle określonym przebiegu granic. Poziom wymaganej pod względem kartograficznym szczegółowości opracowania jest zatem stosunkowo wysoki. W związku z powyższym odrzucono możliwość dostosowania przebiegu granic do ich zgeneralizowanych i uproszczonych wersji. Za granicę zlewni uznano działy wodne zlewni elementarnych, wyznaczonych na potrzeby MPHP. Zmodyfikowano natomiast (w stosunku do Mapy Hydrograficznej Polski w skali 1:50.000) przebieg działów wodnych obszarów bezodpływowych. Sposób weryfikacji przebiegu działów wodnych zamieszczono w podrozdziale dotyczącym wyznaczania zlewni cząstkowych.

Tabela 14. Podstawowe parametry morfometryczne i hydrograficzne zlewni Zlewnia jezior przywidzkich Powierzchnia całkowita zlewni 17,93 km2 Powierzchnia całkowita zlewni z wyłączeniem jezior przywidzkich 16,63 km2 Całkowita powierzchnia zidentyfikowanych obszarów bezodpływowych 273,32 ha Długość sieci rzecznej 12,31 km Powierzchnia całkowita zbiorników wodnych 136,28ha Gęstość sieci rzecznej 0,69 km/km2 Jeziorność 7,6 %

41 Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w regionie wodnym Dolnej Wisły, PectoreEco, praca zbiorowa, 2012 56

4.2.4.2. Wyznaczenie zlewni cząstkowych Warunkiem koniecznym do określenia wielkości obciążenia jeziora ładunkami substancji biogennych oraz wskazania lokalizacji zagrożeń w obrębie zlewni całkowitej jest prawidłowe wyznaczenie jej zlewni cząstkowych, tym samym zidentyfikowanie kierunków migracji zanieczyszczeń. Realizacja tego etapu prac nad wyznaczaniem strefy ochronnej jeziora jest więc kluczowa dla ich wyniku końcowego. W pierwszej kolejności należało ustalić przebieg działu wodnego zlewni całkowitej, w miarę możliwości korespondującego z dotychczas wykonanymi pracami z zakresu gospodarki wodnej wykonywanymi dla obszaru będącego przedmiotem analiz. W przypadku jezior przywidzkich udało się to jedynie częściowo. Weryfikacja przebiegu granic zlewni pochodzących z różnych dostępnych i pozostających w powszechnym obiegu źródeł (Geobaza aPGW, MPHP, opracowania tematyczne, itp.) wykonana w oparciu o dostępne opracowania topograficzne i numeryczne modele terenu (ISOK – mapa hipsometrii dynamicznej, Mapa topograficzna Polski w skali 1:10.000, NMT 3042) wskazała jednoznacznie na konieczność wykorzystania do dalszych prac, materiału źródłowego w postaci warstwy cyfrowej zlewni elementarnych MPHP. Zlewnie cząstkowe wyznaczono w oparciu istniejące warstwy shape zawierające stałe elementy sieci hydrograficznej (MPHP, SWDE) oraz o sporządzoną na potrzeby niniejszego opracowania warstwę liniową cieków okresowych oraz osi dolin i głównych rozcięć erozyjnych epizodycznie prowadzących wody czasowo zwiększonego odpływu powierzchniowego. Elementy wątpliwe, w tym potencjalne miejsca bifurkacji wód powierzchniowych lub gruntowych, zweryfikowano podczas wizji terenowej przeprowadzonej w dniach 9-10 sierpnia 2017 r. Uzyskane wyniki posłużyły do wstępnego wyznaczenia zlewni cząstkowych jezior przywidzkich. Ostatecznego podziału zlewniowego dokonano na podstawie materiałów kartograficznych przedstawionych na rycinie 22 oraz lokalizacji profili hydrometrycznych.

42 źródło: usługi WMS www.geoportal.gov.pl 57

Ryc. 21. Źródła danych wykorzystanych do wyznaczenia zlewni elementarnych

Ostatecznie wyznaczono 2 zlewnie bezpośrednie jezior; Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) i Przywidzkiego Małego, 6 zlewni kontrolowanych (zamkniętych profilami hydrometrycznymi) oraz 3 obszary bezodpływowe. Obszary bezodpływowe zostały wyznaczone zostały w oparciu o podkłady topograficzne i numeryczny model terenu, a swój ostateczny kształt uzyskały po analizie mapy litologii utworów powierzchniowych (rozdz. 5.2.2.) wykonanej w oparciu o Mapę Litogenetyczną Polski (CBDG PIG-PIB - wms) i Hipsometrię dynamiczną (ISOK – wms). Poniżej w tabelach zamieszczono zbiorcze zestawienie wydzielonych zlewni cząstkowych wraz z ich charakterystyką.

Tabela 15. Charakterystyka wydzielonych zlewni odpływowych Jeziorność Sieć rzeczna (cieki stałe) Gen. kierunek Lp. Nazwa zlewni Pow. [ha] Pow. zb. Długość Gęstość sieci odpływu wód wodnych % [km] [km na 1km2] [ha] M1 –bezpośrednia 1. Jez. Przywidzkiego 104,61 0,070 0,07 2,580 2,466 NW Małego M2 - Dopływ z 2. 333,13 2,129 0,64 0 0 S Przywidza W1 –bezpośrednia 3. Jez. Przywidzkiego 331,32 0,853 0,26 1,642 0,496 N i S Wielkiego (Dużego) W3 - Dopływ spod 4. 217,11 0,470 0,22 2,808 1,293 NE Gromadzina W4 - Dopływ bez 5. nazwy (profil 11,74 0 0 0 0 W hydrometryczny 4) W5 - Dopływ bez 6. nazwy (profil 45,44 0,082 0,18 0 0 NW hydrometryczny 5) W6 - Dopływ spod 7. 90,37 0,993 1,10 0,374 0,414 NW Mierzeszyna W7 - Dopływ spod 8. 249,33 1,182 0,47 4,292 1,721 SW Pomlewa Razem: 1383,05 5,779 11,696

Tabela 16. Charakterystyka wydzielonych zlewni bezodpływowych Jeziorność Sieć rzeczna (cieki stałe) Pow. Gęstość Lp. Nazwa zlewni Pow. [ha] Długość Bifurkacja zbiorników % sieci [km na [km] [ha] 1km2] 1. W2 - bezodpływowa 64,77 1,338 2,07 0,129 0,199 potencjalna

2. W8 - bezodpływowa 10,86 0,615 5,66 0 0 nie

3. W9 - bezodpływowa 197,69 0,896 0,45 0,420 0,212 potencjalna

Razem: 273,32 2,849 0,549

Ryc. 22. Podział zlewni jezior przywidzkich na zlewnie cząstkowe [opracowanie własne z wykorzystaniem MPHP 2010]

4.2.5. Hydrologia zlewni Rzeka Wietcisa wraz z recypientem – Wierzycą, zaliczane są do cieków charakteryzujących się reżimem hydrologicznego typu 2 – niwalnym, średnio wykształconym (zgodnie z kryteriami zaproponowanymi przez Dynowską 1999)43. W rzekach tych średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi od 130 do 180% średniego odpływu rocznego. Cechą charakterystyczną tych cieków jest stosunkowo wyrównany hydrogram roczny przepływów, wskazujący na niskie współczynniki ich zmienności (wg Wrzesińskiego i Brychczyńskiego - zmienność przepływów w zlewni Wierzycy Cv dla doby - 0,385, dla roku - 0,16644) co potwierdza wykres średnich miesięcznych stanów z wielolecia 1981-1991 - zamieszczony w dalszej części rozdziału. Rzeczywista zmienność stanów wody jezior przywidzkich, a co za tym idzie wielkości przepływów w profilu zamykającym zlewnię jezior przywidzkich, bez szczegółowych pomiarów hydrometrycznych prowadzonych w dłuższym okresie czasu jest niemal niemożliwa do ustalenia. Analizując uwarunkowania fizjograficzne zlewni przypuszczać można, ze charakteryzuje się większą zmiennością przepływów co wynika z szybkiej reakcji jezior na zmiany zasilania wodami opadowymi. Czynnikiem spłaszczającym hydrogram roczny odpływów z jeziora może być jedynie murowana kładka dla pieszych, znajdująca się bezpośrednio poniżej wypływu Wietcisy z jeziora Przywidzkiego Małego i spełniająca w sposób mniej lub bardziej zamierzony funkcję urządzenia piętrzącego. Okresowa intensyfikacja spływów powierzchniowych nie powinna w sposób istotny zakłócić wyników dalszych obliczeń i analiz hydrologicznych, nie pozostaje jednak bez wpływu na transport zanieczyszczeń, zwłaszcza z terenów zlewni bezpośrednich obu jezior.

Ryc. 23. Hydrogramy średnich miesięcznych przepływów Wietcisy w profilu Skarszewy [opracowanie własne na podstawie danych IMGW-PIB]

Zlewnia Wietcisy jest obecnie zlewnią niekontrolowaną. Najnowsze dane, zamieszczone w m.in. w Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Przywidz oparte są na pomiarach na nieczynnym już posterunku IMGW-PIB w Skarszewie i dotyczą dwóch cieków:

43 Dynowska I., 1971 Typy reżimów rzecznych w Polsce, Prace IG UJ, Kraków 44 Wskaźnik bezwymiarowy za Wrzesiński D., Brychczyński A. (2014) – dane dla Wierzycy w profilu Bożepole Szlacheckie 61

1) Wietcisy; profil Wietcisa do ujścia Rutkownicy – pow. zlewni; 158,1 km2, SNQ – 0,74 m3/s, SSQ – 1,17 m3/s, SWQ – 2,23 m3/s, 2) Rutkowica; profil ujście do Wietcisy – pow. zlewni; 51,4 km2, SNQ – 0,12 m3/s, SSQ – 0,32 m3/s, SWQ – 0,79 m3/s. Autorzy powołując się na IMGW-PIB jako źródło danych nie wskazują jednak wielolecia, którego dane dotyczą. Brak jest też informacji czy są to dane surowe, czy też zweryfikowane. Bliższa analiza danych potwierdziła jednak ich zbieżność z danymi starszymi (wielolecie 1981-1991) pozostającymi w dyspozycji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku. W tej sytuacji wykorzystano dostępny, możliwie długi ciąg jednorodnych danych o przepływach dobowych dla profilu Skarszewy, a następnie metodą analogii hydrologicznej wyniki przeniesiono na profil zamykający zlewnię jezior przywidzkich – Wietcisa; profil: Przywidz - wypływ z Jeziora Przywidzkiego Małego.

Przeprowadzone pomiary hydrometryczne Dla określenia udziału wyznaczonych zlewni cząstkowych w całkowitym zasilaniu jeziora, tym samym w transporcie substancji biogennych, niezbędne są dane o przepływach chwilowych w profilach zamykających zlewnię. Pomiarów takich dotychczas nie prowadzono, zatem jedynym materiałem wyjściowym, możliwym do wykorzystania są wyniki pomiarów własnych autorów niniejszego opracowania. Pomiary hydrometrycznie wykonano w dniach 9-10 sierpnia 2017 r. w siedmiu wyznaczonych na podstawie wizji terenowej profilach hydrometrycznych, jednym na wypływie Wietcisy z Jeziora Przywidzkiego Małego i 6-ciu zamykających następujące zlewnie cząstkowe (oznaczenie zgodne z zastosowanym w rozdziale 5.2.4.2.): M2 - Dopływ z Przywidza, W3 - Dopływ spod Gromadzina, W4 - Dopływ bez nazwy, W5 - Dopływ bez nazwy, W6 - Dopływ spod Mierzeszyna, W7 - Dopływ spod Pomlewa. Numeracja profili, których zestawienie i charakterystykę zamieszczono w tabeli poniżej, odpowiada numerom pobieranych jednocześnie do analiz chemicznych próbek wody.

Tabela 17. Charakterystyka profili pomiarowych Współrzędne w układzie Nr profilu Charakter Lp. Zlewnia PUWG 1992 Uwagi pomiarowego przepływu X Y Pomiar wykonany poniżej Zlewnia jezior kładki murowanej na 1. R1 455477,67 703172,06 Laminarny przywidzkich wypływie, piętrzącej wody Wietcisy. M2 - Dopływ z 2. R2 456014,12 703714,46 Laminarny - Przywidza W3 - Dopływ 3. spod R3 458020,32 703806,4 Laminarny Koryto silnie zarośnięte. Gromadzina W4 - Dopływ 4. R4G 458116,23 703812,35 Laminarny Wyciek wód gruntowych bez nazwy W5 - Dopływ 5. R5G 458445,8 704321,68 Laminarny Wyciek wód gruntowych bez nazwy W6 - Dopływ – brak możliwości 6. spod R6 459293,79 704351,77 Stagnacja wykonania pomiaru Mierzeszyna W7 - Dopływ 7. R7 458802,33 704807,85 Laminarny - spod Pomlewa

Pomiary hydrometryczne na ciekach odwadniających zlewnie cząstkowe wykonano metodą młynkową, młynkiem elektromagnetycznym przeznaczonym do pomiarów przepływów w ciekach zarastających i o niskich prędkościach przepływu wody i laminarnym ruchu jej cząsteczek. Pomiary wykonano metodą wielopunktową, zgodnie z procedurami obowiązującymi w Państwowej Służbie Hydrologiczno-Meteorologicznej IMGW-PIB. W jednym z wyznaczonych profili pomiarowych (zamknięcie zlewni W-6 – zlewnia dopływu spod Mierzeszyna) pomiarów nie udało się wykonać ze względu na prędkości wody poniżej czułości urządzenia pomiarowego. Odpływ chwilowy z tej zlewni, jak i odpływy ze zlewni bezpośrednich (M-1 – Jeziora Przywidzkiego Małego i W-1 – Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego)) określono na podstawie analogów hydrologicznych w oparciu o podobieństwo warunków fizjograficznych i formy użytkowania gruntów. Za materiał wyjściowy do dalszych analiz przyjęto wspomniane wcześniej dane hydrologiczne45 dla profilu Skarszewy z wielolecia 1981-1991 (tab. 19) Na podstawie danych dobowych określono przepływy średnie roczne, średnie miesięczne oraz średnie dla okresu letniego i zimowego. Zestawienia wykonano w układzie hydrologicznym (IX-X).

Tabela 18. Średnie miesięczne, półroczne i roczne przepływy dla rzeki Wietcisy w profilu Skarszewy z wielolecia 1981- 1991 [źródło: IMGW-PIB – dane surowe]

Rok Miesiące Zima Lato Rok hydr. XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X SSQ SSQ SSQ

1981 2,233 2,549 2,190 3,239 3,178 1,576 1,134 1,193 1,116 1,362 1,337 1,565 2,494 1,284 1,889

1982 3,298 3,103 3,754 2,245 3,968 1,832 1,295 1,145 1,044 0,951 0,988 1,204 3,033 1,105 2,069

1983 1,294 1,330 1,586 1,565 3,477 2,148 1,304 0,952 0,814 0,954 1,245 1,378 1,900 1,108 1,504

1984 1,554 1,734 2,245 1,898 1,661 1,732 1,132 2,863 1,884 0,967 1,186 1,500 1,804 1,589 1,696

1985 1,476 1,557 1,320 1,546 2,947 3,442 1,398 1,134 0,794 1,747 1,477 1,211 2,048 1,294 1,671

1986 1,225 2,020 2,270 1,426 2,886 3,152 1,470 1,398 1,033 1,155 1,141 1,247 2,163 1,241 1,702

1987 1,356 1,383 1,440 2,291 1,836 3,517 1,217 0,969 0,910 0,945 1,147 1,759 1,971 1,158 1,564

1988 2,295 2,747 2,636 2,084 2,379 3,858 1,584 1,296 1,307 1,199 1,107 1,156 2,667 1,275 1,971

1989 1,572 2,933 2,604 1,856 1,725 1,527 1,161 1,048 0,894 0,935 1,317 1,246 2,036 1,100 1,568

1990 1,507 1,503 1,378 1,921 1,448 1,336 0,975 1,050 1,072 1,383 1,456 1,985 1,516 1,320 1,418

1991 2,294 2,032 1,364 2,019 1,378 1,291 1,581 1,559 1,133 1,097 1,057 2,233 1,730 1,443 1,587

SSQ 1,828 2,081 2,072 2,008 2,444 2,310 1,296 1,328 1,091 1,154 1,223 1,498 2,124 1,265 1,694 [m3/s]

ssq 7,754 8,829 8,789 8,521 10,36 9,801 5,497 5,634 4,629 4,896 5,190 6,358 9,010 5,367 7,189 [l/s/km2]

sq wilg. 11,06 11,87 12,13 10,70 13,47 10,27 5,675 5,139 4,903 4,967 4,854 5,551 11,58 5,182 8,385 [l/s/km2] - lata suche - lata wilgotne - wybrany do dalszych porównań rok wilgotny

45 Źródło: IMGW-PIB, udostępnione przez RZGW w Gdańsku na potrzeby niniejszego opracowania 63

Wyniki pomiarów hydrometrycznych Materiałem wyjściowym dla obliczeń przepływów charakterystycznych dla zlewni cząstkowych metodą ekstrapolacji hydrologicznej były pomiary epizodyczne wykonane w wyznaczonych profilach pomiarowych (tab. 20). Jednak ze względu na specyficzne warunki prowadzenia pomiarów (wybitnie wilgotny rok, wykonanie pomiarów w okresie zasobnym w opady atmosferyczne) analogię hydrologiczną wykonano w odniesieniu do zbliżonego specyfiką hydro-meteorologiczną roku wilgotnego tj. 1988. Wyboru dokonano metodą ekspercką w oparciu o wiedzę hydrologiczną autorów.

Tabela 19. Wyniki pomiarów przepływów w wyznaczonych profilach hydrometrycznych Profil Pow. zlewni Q* Q* Lp. Nazwa zlewni pomiarowy [km2] [m3/s] [l/s/km2] 1. R1 Zlewnia jezior przywidzkich 17,93 0,127 7,082 2. R2 M2 - Dopływ z Przywidza 3,3313 0,00244 0,732 3. R3 W3 - Dopływ spod Gromadzina 2,1711 0,00272 1,253 4. R4G** W4 - Dopływ bez nazwy 0,1174 0,00059 5,068 5. R5G W5 - Dopływ bez nazwy 0,4544 0,00182 4,005 Brak możliwości wykonania 6. R6 W6 - Dopływ spod Mierzeszyna 0,9037 pomiaru 7. R7 W7 - Dopływ spod Pomlewa 2,4933 0,01107 4,439 * obliczenia ze względu na niskie wartości prowadzono nawet do 8 miejsc po przecinku ** G – wyciek wód gruntowych

Cel niniejszej pracy, jej poziom szczegółowości oraz uzyskane wyniki pomiarów hydrometrycznych potwierdziły wcześniejsze przypuszczenia autorów co do ograniczonej możliwości zastosowania przyjętych powszechnie metod empirycznego oszacowania odpływów i konieczności maksymalnego wykorzystania wyników pomiarów epizodycznych. Wielkość odpływów chwilowych w pozostałych zlewniach cząstkowych (z wyłączeniem zlewni bezodpływowych, dla których obliczeń nie wykonywano) dla analogicznego czasookresu pomiarowego określono na podstawie miary podobieństw odpływów jednostkowych. W tym celu porównano charakterystyki uwarunkowań antropogenicznych i naturalnych w poszczególnych zlewniach i przyjęto następujące założenia:

 dla zlewni bezpośrednich M1 i W1 przyjęto odpływ jednostkowy będący wypadkową odpływów w zlewniach W4, W5 i W7, tj.; q=4,504 l/s/km2,

 dla zlewni W6 – Dopływ spod Mierzeszyna – przyjęto odpływ jednostkowy ze zlewni W3, tj.: q=1,253 l/s/km2. Po dokonaniu przeliczeń otrzymano następujące wartości odpływu: 1) zlewnia bezpośrednia jeziora małego M1 – Q=0,004711 m3/s przy q=4,504 l/s/km2, 2) zlewnia bezpośrednia jeziora dużego W1 – Q=0,014923 m3/s przy q=4,504 l/s/km2, 3) zlewnia dopływu spod Mierzeszyna W6 – Q=0,001323 m3/s przy q=1,253 l/s/km2.

Ze względu na zaledwie jedną wartość przepływu dla każdego profilu oraz panujące warunki atmosferyczne, uzyskane wyniki przyjęto jako charakterystyczne dla przepływów sierpniowych w okresie wilgotnym i odniesiono do przepływów z roku wilgotnego 1988.

Tabela 20. Przepływ i odpływ jednostkowy dla wybranego roku wskaźnikowego 1988 wykorzystane do dalszych obliczeń hydrologicznych Przepływ i odpływ jednostkowy dla wybranego roku wskaźnikowego 1988

Miesiące Zima Lato Rok

XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X SSQ SSQ SSQ

SSQ 2,295 2,747 2,636 2,084 2,379 3,858 1,584 1,296 1,307 1,199 1,107 1,156 2,667 1,275 1,971 [m3/s]

sq wilg. 9,74 11,65 11,19 8,84 10,09 16,37 6,72 5,50 5,54 5,088 4,70 4,91 11,31 5,41 8,36 [l/s/km2]

W celu określenia rozkładu miesięcznego przepływów, niezbędnego do wyznaczenia charakterystyk zimowych i letnich, wykorzystano wzór stosowany do ustalenia przepływów miarodajnych zlewni niekontrolowanych w bilansach wodnogospodarczych odnoszący się do przepływu charakterystycznego średniorocznego, określonego w tym przypadku o miarę podobieństw przepływów jednostkowych i ekstrapolację hydrologiczną.

[wzór 1] – ekstrapolacja hydrologiczna46

n  A   x  Qx  k *Qo *   Ao  dla k = qx/qo, a qo≠qx, gdzie: qo – odpływ jedn. w zlewni kontrolowanej, qx – odpływ jedn. w zlewni analizowanej, k – współczynnik miary podobieństwa odpływów, Qo – przepływ w zlewni kontrolowanej, Qx – przepływ w zlewni analizowanej, Ao – pow. zlewni kontrolowanej, Ax – pow. zlewni analizowanej n – wykładnik potęgowy równy 1 przy analizie przepływów średnich. [wzór 2] – współczynnik do obliczeń miesięcznego rozkładu przepływów47

Qxi k'i  SQ i 1,2,3....12 gdzie: k’i – współczynnik dla danego miesiąca, Qxi - przepływ w zlewni kontrolowanej dla miesiąca „i”, SQ – przepływ średni.

46 Byczkowski 1999, Hydrologia, t. I i II, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 47 Ciepielowski, 1999, Podstawy gospodarowania wodą, Wyd. SGGW, Warszawa 65

Założenia do obliczenia rozkładów miesięcznych:  Współczynnik bezwymiarowy k - miara podobieństwa przepływów = (sq pomiar/sq wilg. 1988 = (7,082/5,088)=1,3918,  Stosunek powierzchni zlewni= (A - Przywidz/A - Skarszewy) = (17,93/235,7)=0,076,

 Przepływ zmierzony (sierpień) Wietcisy w profilu Przywidz (wypływ z jeziora).

Tabela 21. Zestawienie przyjętych do obliczeń rozkładu miesięcznego przepływów i odpływów jednostkowych danych charakterystycznych SQ i Sq dla roku 1988 oraz SSQ i ssq dla rzeki Wietcisa w profilu Skarszewy [opracowanie własne na podstawie danych IMGW-PIB Miesiące Q i q* Zima Lato Rok XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X

SQ wilg [m3/s] 0,243 0,291 0,279 0,220 0,252 0,408 0,168 0,137 0,138 0,127 0,117 0,122 0,282 0,135 0,208

sq wilg. [l/s/km2] 13,54 16,20 15,55 12,29 14,03 22,75 9,344 7,644 7,709 7,076 6,529 6,822 15,73 7,521 11,62

SSQ [m3/s] 0,193 0,220 0,219 0,212 0,259 0,244 0,137 0,140 0,115 0,122 0,129 0,159 0,225 0,134 0,179

sq [l/s/km2] 10,78 12,27 12,22 11,84 14,41 13,62 7,643 7,834 6,436 6,808 7,217 8,840 12,52 7,463 9,996

* obliczenia prowadzono do 5 miejsc po przecinku

Na podstawie uzyskanych wyników przepływów dla roku wskaźnikowego 1988 i roku normalnego określono rozkład wskaźniki przepływu i k’ i dla poszczególnych miesięcy w roku korzystając z wzoru:

K’ix = (Qx * 100)/SQ gdzie: K’ix – współczynnik rozkładu przepływów dla danego miesiąca w roku hydrologicznym, Qx – przepływ średni dla danego miesiąca w roku hydrologicznym, SQ – średni przepływ roczny.

Tabela 22. Miesięczne współczynniki rozkładu przepływów w odniesieniu do przepływów średnich rocznych [opracowanie własne] Miesiące k’i* Zima Lato XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X k'i - rok 1,165 1,394 1,338 1,057 1,207 1,958 0,804 0,657 0,663 0,609 0,562 0,587 1,353 0,647 wilg. k'i - rok 1,079 1,228 1,223 1,185 1,442 1,363 0,765 0,784 0,644 0,681 0,722 0,884 1,253 0,747 normalny

* obliczenia prowadzono do 5 miejsc po przecinku

Obliczenie rozkładu przepływów dla wilgotnego roku pomiarowego Obliczenia dla profili kontrolowanych wykonano na podstawie współczynników rozkładu miesięcznego przepływów i analogu hydrologicznego.

Tabela 23. Rozkład przepływów w miesiącach roku wilgotnego [opracowanie własne] Miesiące Profile Zima Lato Rok XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Q [m3/s]* R-1 (wypł 0,243 0,291 0,279 0,220 0,252 0,408 0,168 0,137 0,138 0,127 0,117 0,122 0,282 0,135 0,208 yw) R-2 0,005 0,006 0,005 0,004 0,005 0,008 0,003 0,003 0,003 0,002 0,002 0,002 0,005 0,003 0,004

R-3 0,005 0,006 0,006 0,005 0,005 0,009 0,004 0,003 0,003 0,003 0,003 0,003 0,006 0,003 0,004

R-4 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,002 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001

R-5 0,003 0,004 0,004 0,003 0,004 0,006 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 0,004 0,002 0,003

R-7 0,021 0,025 0,024 0,019 0,022 0,036 0,015 0,012 0,012 0,011 0,010 0,011 0,025 0,012 0,018 q [l/s/km2]* R-1 (wypł 13,54 16,20 15,55 12,29 14,03 22,75 9,344 7,644 7,709 7,076 6,529 6,822 15,73 7,521 11,62 yw) R-2 1,402 1,678 1,610 1,272 1,453 2,356 0,968 0,791 0,798 0,732 0,676 0,706 1,629 0,779 1,203

R-3 2,398 2,870 2,754 2,176 2,485 4,031 1,655 1,352 1,365 1,253 1,157 1,208 2,785 1,332 2,059

R-4 9,693 11,59 11,13 8,795 10,04 16,29 6,690 5,467 5,516 5,064 4,676 4,884 11,25 5,383 8,320

R-5 7,667 9,174 8,805 6,956 7,943 12,88 5,291 4,324 4,363 4,005 3,699 3,863 8,905 4,258 6,581

R-7 8,499 10,16 9,761 7,711 8,805 14,28 5,865 4,793 4,837 4,440 4,100 4,282 9,872 4,719 7,295 * obliczenia prowadzono do większej liczby miejsc po przecinku

Obliczenia dla zlewni niekontrolowanych wykonano na podstawie współczynników rozkładu miesięcznego przepływów i analogu hydrologicznego w oparciu odpływ jednostkowy ustalony na podstawie miary podobieństwa zlewni.

Tabela 24. Rozkład miesięczny wartości odpływu w niekontrolowanych zlewniach cząstkowych dla roku wilgotnego [opracowanie własne] Profile Miesiące /zlew- Zima Lato Rok nie XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Q [m3/s]* M-1 0,009 0,011 0,010 0,008 0,009 0,015 0,006 0,005 0,005 0,005 0,004 0,005 0,010 0,005 0,008

W-1 0,029 0,034 0,033 0,026 0,030 0,048 0,020 0,016 0,016 0,015 0,014 0,014 0,033 0,016 0,025

R-6 0,002 0,003 0,002 0,002 0,002 0,004 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,003 0,001 0,002 q [l/s/km2]* M-1 8,620 10,31 9,900 7,821 8,930 14,48 5,949 4,861 4,905 4,503 4,158 4,343 10,01 4,787 7,399

W-1 8,620 10,31 9,900 7,821 8,930 14,48 5,949 4,861 4,905 4,503 4,158 4,343 10,01 4,787 7,399

R-6 2,398 2,870 2,754 2,176 2,485 4,031 1,655 1,352 1,365 1,253 1,157 1,208 2,785 1,332 2,059 * obliczenia prowadzono do większej liczby miejsc po przecinku

Obliczenie rozkładu przepływów dla roku normalnego Przepływy w zlewniach kontrolowanych oraz odpływy ze zlewni niekontrolowanych (średnie miesięczne, średnie półroczne i średnie roczne) oszacowano z wykorzystaniem metody ekstrapolacji hydrologicznej przy różnych odpływach jednostkowych.

Tabela 25. Średnie opływy powierzchniowe (miesięczne, półroczne i roczne) z cząstkowych zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne] Miesiące Profile Zima Lato Rok XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X SQ [m3/s] * R-1 (wypływ) 0,193 0,220 0,219 0,212 0,259 0,244 0,137 0,140 0,115 0,122 0,129 0,159 0,225 0,134 0,179

M-1 0,007 0,008 0,008 0,008 0,010 0,009 0,005 0,005 0,004 0,005 0,005 0,006 0,008 0,005 0,007

M-2 0,004 0,004 0,004 0,004 0,005 0,005 0,003 0,003 0,002 0,002 0,002 0,003 0,004 0,003 0,003

W-1 0,023 0,026 0,026 0,025 0,030 0,029 0,016 0,017 0,014 0,014 0,015 0,019 0,026 0,016 0,021

W-3 0,0041 0,0047 0,0047 0,0046 0,0055 0,0052 0,0029 0,0030 0,0025 0,0026 0,0028 0,0034 0,0048 0,0029 0,0038

W-4 0,0009 0,0010 0,0010 0,0010 0,0012 0,0011 0,0006 0,0007 0,0005 0,0006 0,0006 0,0007 0,0011 0,0006 0,0008

W-5 0,0028 0,0032 0,0031 0,0030 0,0037 0,0035 0,0020 0,0020 0,0017 0,0018 0,0019 0,0023 0,0032 0,0019 0,0026

W-6 0,0017 0,0020 0,0020 0,0019 0,0023 0,0022 0,0012 0,0013 0,0010 0,0011 0,0012 0,0014 0,002 0,001 0,002

W-7 0,017 0,019 0,019 0,019 0,023 0,021 0,012 0,012 0,010 0,011 0,011 0,014 0,020 0,012 0,016

* obliczenia prowadzono do większej liczby miejsc po przecinku

Wyniki wyżej przedstawionych obliczeń stanowiły podstawę do oszacowania rzeczywistych ładunków biogenów wnoszonych do jezior przywidzkich z poszczególnych zlewni cząstkowych (rozdz. 6.5 opracowania). Posłużyły one jednocześnie do określenia wymiany poziomej wód (tabela poniżej) i określenia procentowego udziału poszczególnych zlewni w zasilaniu powierzchniowym jeziora.

Tabela 26. Wymiana pozioma wód jezior przywidzkich – odpływ powierzchniowy [opracowanie własne] Miesiące Składowa Zima Lato Rok XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Rok wilgotny Odpływ 0,243 0,291 0,279 0,220 0,252 0,408 0,168 0,137 0,138 0,127 0,117 0,122 0,282 0,135 0,208 m3/s] Dopływy 0,075 0,090 0,087 0,068 0,078 0,127 0,052 0,043 0,043 0,039 0,036 0,038 0,088 0,042 0,065 [m3/s] Przewaga odpływu 0,167 0,200 0,192 0,152 0,173 0,281 0,115 0,095 0,095 0,087 0,081 0,084 0,194 0,093 0,144 [m3/s] Rok normalny Odpływ 0,193 0,220 0,219 0,212 0,259 0,244 0,137 0,140 0,115 0,122 0,129 0,159 0,225 0,134 0,179 [m3/s] Dopływy 0,060 0,068 0,068 0,066 0,080 0,076 0,043 0,044 0,036 0,038 0,040 0,049 0,070 0,042 0,056 [m3/s] Przewaga odpływu 0,133 0,152 0,151 0,146 0,178 0,168 0,094 0,097 0,080 0,084 0,089 0,109 0,155 0,092 0,124 [m3/s] * obliczenia prowadzono do większej liczby miejsc po przecinku

Wyniki pomiarów i obliczeń potwierdzają duży udział wód podziemnych w zasilaniu jeziora, co nawet nie uwzględniając wymiany pionowej, koresponduje z wynikami uzyskanymi przez Wrzesińskiego i Brychczyńskiego (2006). Pozwala to na dużą stabilizację zasobów wodnych i zdecydowanie poprawia ich odnawialność i zdolność do samooczyszczania. Największy procentowy udział w zasilaniu powierzchniowym mają stosunkowo mocno zalesione zlewnie bezpośrednie i zlewnia dopływu z Pomlewa (łącznie 88%), co z jednej strony sprzyja ograniczeniu zanieczyszczeń ze względu na duży odsetek roślinności buforowej, z drugiej sprzyja szybkiemu wypłukiwaniu zanieczyszczeń zdeponowanych na powierzchni lub tuż pod nią w okresach występowania intensywnych opadów atmosferycznych.

Ryc. 24. Procentowy udział zlewni cząstkowych w całkowitym zasilaniu powierzchniowym jezior przywidzkich [opracowanie własne]

4.3. Uwarunkowania przyrodnicze 4.3.1. Szata roślinna Zespoły roślinne są ściśle skorelowane z żyznością i wilgotnością siedlisk. Szata roślinna analizowanego obszaru jest odzwierciedleniem młodego krajobrazu polodowcowego, sięgająca swoją historią ostatniego zlodowacenia. Według regionalizacji geobotanicznej Matuszkiewcza J. M. (1993)48 obszar Natura 2000 Przywidz, położony jest w Krainie Pojezierzy Środkowopomorskich, Okręgu Pojezierza Kaszubskiego i Podokręgu Wzniesienie Wieżycy. Pod pojęciem potencjalnej roślinności naturalnej rozumie się hipotetyczny stan roślinności, opisany fitosocjologicznymi jednostkami zbiorowisk roślinnych, jaki mógłby być osiągnięty na drodze naturalnej sukcesji pierwotnej lub wtórnej, gdyby oddziaływania człowieka zostały wyeliminowane, a właściwa dla danego regionu roślinność mogła w pełni wykorzystać możliwości stwarzane przez zróżnicowane siedliska. Zakłada się przy tym, że stan ten rozpoznaje się dla aktualnego zróżnicowania siedlisk, uwzględniając zmiany w siedliskach, jakie spowodowała dotychczasowa działalność człowieka. Dla opisywanego obszaru roślinność dominującym zespołem roślinności jest Ass. Luzulo pilosae-Fagetum - acidofilna buczyna niżowa (kwaśna buczyna niżowa) oraz zerspół Ass. Fago- Quercetum petraeae R. - pomorski (acidofilny) las bukowo-dębowy (subatlantycka mezotroficzna kwaśna dąbrowa typu pomorskiego) (Matuszkiewicz W., 200149). W części zlewni na obszarach podmokłych potencjalnie rozwinąć mógłby się zespół Ass. Fraxino-Alnetum - łęg jesionowo-olszowy (ibidem).

Ryc. 25. Wyciąg z mapy roślinności potencjalnej Polski [www.igipz.pan.pl/Roslinnosc-potencjalna-zgik.html]

48 Matuszkiewicz J.M., 2008, Regionalizacja geobotaniczna Polski, IGiPZ PAN, Warszawa 49 Matuszkiewicz W., 2001, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 70

Podstawowymi elementami typologicznymi mającymi wpływ na przestrzenny i ilościowy układ siedlisk są:  rzeźba terenu i utwory geologiczne,  typ próchnicy,

 stosunki wilgotnościowe  chemiczne i fizykochemiczne właściwości gleb. Z elementami tymi ściśle związana jest szata roślinna, zwłaszcza runo i gatunki lasotwórcze.

Ryc. 26. Lasy i gleby w zlewni jezior przywidzkich [źródło: BDOT - CODGiK]

Na terenie zlewni grunty leśne oraz zakrzewione i zadrzewione zajmują 858,38 ha co stanowi ok. 48% powierzchni. Obszary leśne należą do Nadleśnictwa Kolbudy. Lasy występują w zwartych kompleksach leśnych, największy z nich znajduje się na brzegach jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego). Przeważają siedliska lasu mieszanego, lasu świeżego oraz boru mieszanego świeżego. Las mieszany rośnie na wysoko wzniesionych terenach moreny czołowej i dennej falistej porasta strome stoki rynien. Głównym elementem lasów mieszanych jest buk pospolity Fagus sylvatica i dąb Quercus Sp., świerk pospolity Picea abies, sosna zwyczajna Pinus sylvestris, z domieszką brzozy brodawkowatej Betula pendula. Kolejnym elementem charakterystycznym analizowanej zlewni są grupy zadrzewień i zakrzewień śródpolnych z dominacją świerku pospolitego Picea abies, sosny zwyczajnej Pinus sylvestris, z domieszką brzozy brodawkowatej Betula pendula. Obok lasów mieszanych znajduje się las świeży występujący na glebach mocniejszych o poziomie wód gruntowych poniżej profilu glebowego. Drzewostan tego lasu tworzą buk Fagus sylvatica, sosna Pinus sylvestris z domieszką świerku Picea abies i modrzewia Larix decidua. Charakterystycznym elementem szaty roślinnej terenów podmokłych oraz wzdłuż rowów melioracyjnych są niewielkie podrosty buka, dębu oraz zbiorowiska szuwarowe z trzcina Phragmites australis, tatarakiem zwyczajnym Acorus calamus, pałką Typha Sp. oraz turzycami Carex Sp. Wzajemne oddziaływania między ekosystemem leśnym, a zasobami wodnymi są bardzo silne. Ilość zasobów wodnych oraz ich jakość decyduje o stanie i zdrowotności lasu. Lasy i zadrzewienia odgrywają zaś ważną rolę w kształtowaniu obiegu wody w zlewni oraz w poprawie jej jakości. Funkcja wodochronna lasu oznacza jego wpływ na ilościowe i jakościowe charakterystyki zasobów wodnych przepływających przez ekosystem leśny. Wzmocnienie funkcji wodochronnej jest możliwe przede wszystkim poprzez zrównoważoną gospodarkę leśną, która ma wpływ na wszystkie czynniki równania bilansu wodnego: opad, odpływ, parowanie terenowe, retencję wodną. Wielopiętrowa pokrywa roślinna zmniejsza energię opadu atmosferycznego docierającego do gleby, a podszyt i ściółka skutecznie chronią ją przed wymyciem. Na terenie zlewni jezior przywidzkich występują lasy ochronne ogólnego przeznaczenia:

 lasy wodochronne,  lasy glebochronne. Na terenie zlewni lasy glebochronne pełnią funkcję przeciwerozyjną (jary) wiatrochronną. Lasy wodochronne zlokalizowane są w sąsiedztwie cieków wodnych i zbiorników wodnych. Stanowią „ciągi hydrologiczne” siedlisk wilgotnych. Chronią zasoby wodne zarówno przez ich magazynowanie, jak i hamowanie spływu. Lasy ochronne w analizowanej zlewni o funkcji wodochronnej zajmują powierzchnię 407,3 ha. Lasy glebochronne zajmują natomiast powierzchnię 61 ha. Analiza wykazała zatem, że aż 55% powierzchni lasów to lasy ochronne pełniące ważną rolę w kształtowaniu systemu krążenia wody w zlewni.

Ryc. 27. Lokalizacja lasów wodochronnych [źródło: geoportal Lasów Państwowych]

Ryc. 28. Lokalizacja lasów glebochronnych [źródło: geoportal Lasów Państwowych]

Zestawienie tabelaryczne powierzchni lasów ochronnych w zlewni Jezior Przywidzkich przedstawiono w załączniku dokumentacyjnym nr 3.

4.3.2. Obszary chronione Krajowy system obszarów chronionych tworzą parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe oraz obszary chronionego krajobrazu. Jest to układ przestrzenny wzajemnie uzupełniających się form przyrody.

Obszary Natura 2000 Na omawianym obszarze wyznaczony został obszar Sieci Ekologicznej Europy NATURA 2000 Przywidz PLH220025 o powierzchni 953,1 ha. Został on zatwierdzony jako obszar mający znaczenie dla Wspólnoty decyzją Komisji Europejskiej z 13 listopada 2007 r. (Dz. U L 024/58 z 2013 r.). Obszar Przywidz PLH220025 obejmuje fragment terenu koło miejscowości Przywidz, z jeziorem Przywidzkim Wielkim i jeziorem Małym oraz z otaczającymi te jeziora kompleksami leśnymi, które tworzone są głównie przez buczyny. W obrębie obszaru chronionego w południowo zachodniej jego części występują skupienia torfowisk z oczkami wodnymi otoczone pasem lasów i ugorów, a w północnej części śródpolne oczka przylegające do lasu. Są one siedliskiem dla strzebli błotnej - gatunku priorytetowego oznaczonego kodem 4009. . Przedmiotami ochrony w powyższym obszarze są: a) typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

 3160 Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne,  6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris),  7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetea),  9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion),  9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion),  9190 Kwaśna dąbrowa (Betulo-Quercetum),  91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe),

b) ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

 1355 Wydra Lutra Lutra,

c) płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

 1166 Traszka grzebieniasta Triturus cristatus,  1188 Kumak nizinny Bombina bombina,

d) ryby wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

 1134 Różanka Rhodeus sericeus Marus,  4009 Strzebla błotna Phoxinus percnurus,

Teren Przywidza stanowi także obszar węzłowy rangi krajowej sieci ECONET – Pojezierze Kaszubskie. Charakteryzuje się wysokim stopniem różnorodności biologicznej i krajobrazowej, a także korzystnymi uwarunkowaniami przestrzennymi dla zachowania siedlisk i ostoi gatunków o znaczeniu krajowym i europejskim

Przywidzki Obszar Chronionego Krajobrazu. Przywidzki OChK, ustanowiony w 1994 r. i zweryfikowany w 1998 r. na podstawie rozporządzeń Wojewody Gdańskiego (Dz. Urz. Woj. Gdańskiego z 1994 Nr 27 poz. 139 i z 1998 r. Nr 59, poz. 294). Jego obecne granice oraz formy ochrony czynnej i ograniczenia w użytkowaniu, zawarto w uchwale nr 1161/XLVII/10 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 28 kwietnia 2010 r. w sprawie w sprawie obszarów chronionego krajobrazu w województwie pomorskim (Dz.U. Woj. Pom. Z 2010 r., Nr 80, poz. 1455). Obejmuje znaczną cześć gminy Przywidz. Zlokalizowany jest wzdłuż rzeki Reknicy i Wietcisy, charakteryzuje się urozmaiconym ukształtowaniem terenu. Na jego terenie występują liczne głębokie rynny, wzniesienia denno i czołowomorenowe. Duże obszary leśne, w skład których wchodzą buczyny oraz znaczna jeziorność stanowią o wysokiej waloryzacji tego obszaru. Okolice jeziora Przywidzkiego oraz Głębokiego należą do najwartościowszych przyrodniczo i najatrakcyjniejszych krajobrazowo terenów w Przywidzkim OChK.

Rezerwat przyrody „Wyspa na jeziorze Przywidzkim" Na jeziorze Przywidzkim zlokalizowana jest wyspa, na terenie której ze względów dydaktycznych i społecznych utworzono rezerwat krjobrazowy (Rozporządzenie Nr 95/06 Wojewody Pomorskiego z dnia 28 grudnia 2006 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Wyspa na Jeziorze Przywidz”). Ze względów dydaktycznych i społecznych utworzono rezerwat na wyspie, która charakteryzuje się malowniczym położeniem i lasem bukowo-dębowym, który posiada cechy zespołu naturalnego. Obejmuje ochroną suboceaniczny około 200-letni drzewostan bukowo- dębowy z domieszką olchy, pojedynczych brzóz i lip. Wyspa morfologicznie stanowi wyniesienie morenowe położone w obniżeniu rynny glacjalnej. Buczyna niżowa reprezentowana przez buk z lokalnie występującymi dębami i lipami oraz krzewami podrostu bukowego stanowią dominujące zbiorowisko roślinne Charakterystyczna cechą tego zbiorowiska jest także ubogie runo leśne.

Ryc. 29. Obszary chronione w zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne z wykorzystaniem bazy danych GDOŚ i MPHP 2013]

Ryc. 30. Siedliska i stanowiska Natura 2000 [źródło: opracowanie własne na podstawie Przywidz PLH220025 - dokumentacja planu zadań ochronnych - PZO]

5. Charakterystyka gospodarcza zlewni 5.1. Pokrycie i formy użytkowania terenu zlewni Strukturę użytkowania gruntów na terenie zlewni jezior przywidzkich określono na podstawie danych z lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE. Na potrzeby niniejszej pracy wydzielono pełną strukturę użytkowani gruntów zlewni, strukturę użytkowania gruntów w zlewni z wyłączeniem jezior, strukturę użytkowania gruntów w pasach 100 i 500 m wokół jezior przywidzkich tzw. strefy buforowej. Zestawienia zamieszczono poniżej w postaci tabelarycznej (tabele nr 28 do 31). Określenie dominujących form użytkowania w oparciu o ekwidystanty linii brzegowej jeziora stanowi podstawę do określenia rzeczywistej wielkości presji antropogenicznych i naturalnych w zlewni jeziora. Dla zobrazowania różnic w użytkowaniu poszczególnych wydzielonych stref (ekwidystanta 100 m i 500 m) na tle zagospodarowania całej zlewni, procentowy udział poszczególnych grup użytkowych przedstawiono w postaci wykresów kołowych.

Ryc. 31. Udział procentowy poszczególnych formy użytkowania terenu w analizowanych strefach zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne]

Przedstawiony diagram wskazuje na dwie zasadnicze tendencje istotne z punktu widzenia oceny wielkości presji antropogenicznych i naturalnych na jeziora przywidzkie: 1) koncentrację terenów zabudowanych w bezpośrednim sąsiedztwie jezior, co każdorazowo jest czynnikiem niekorzystnie oddziałującym na jego stan ekologiczny, 2) stopniowy wzrost udziału użytków rolnych na obszarach obejmujących coraz bardziej oddalone od linii brzegowej fragmenty zlewni co potwierdza widoczną również na mapie użytkowania terenów koncentrację tych użytków w strefach wododziałowych, w tym na obszarach ocenionych jako bezodpływowe (rozdz. 4.2.4.2). Dominujące w najbliższym sąsiedztwie zbiorników lasy stanowią w tym przypadku dużej miąższości strefę roślinności buforowej. Jest to rozkład przestrzenny, który sprzyja ograniczeniu (absorbcji) migrujących zanieczyszczeń, w szczególności w przypadku związków azotu. Ma to istotny wpływ na

redukcję ładunku potencjalnego (potencjalny bilans ładunków zamieszczono w dalszej części opracowania). W przypadku mniej mobilnego fosforu, ze względu na dominujący typ drzewostanu (buczyny), redukcja ta jest niewielka. Kwaśne buczyny są wręcz producentem i dostawcą dużych ilości fosforu do wód. Należy stwierdzić, że obecny układ przestrzenny rolniczych form użytkowania zlewni jest korzystny w kontekście ograniczenia zagrożeń dla wód jeziornych. Obszary te są znacznie oddalone od brzegów jezior, często oddzielone od nich szeroką strefą lasów. Potwierdza to również fakt, że spośród 686,26 ha ogółu użytków rolnych w zlewni całkowitej jezior, grunty orne poddane największej intensyfikacji zabiegów nawożenia stanowią niespełna 53% ogółu użytków. Pozostałą część w większości stanowią pastwiska trwałe, które choć uwzględniane ze względów metodycznych w obliczeniach bilansowych jako tereny potencjalnie nawożone, w rzeczywistości pokrywają obszary zlewni o dużych nachyleniach stoków gdzie możliwości nawożenia są znacznie ograniczone lub nawożenie to się nie odbywa. Innym czynnikiem ograniczającym w sposób istotny spływ substancji biogennych z północnej części zlewni jest obecność drogi wojewódzkiej nr 221, odcinającej znaczną część użytkowanych rolniczo obszarów, a której odwodnienie następuje w kierunku południowo-zachodnim do Wietcisy (poniżej wypływu z jeziora), co potwierdzają relatywnie niskie w stosunku do powierzchni zlewni odpływy w ciekach odwadniających tą część zlewni całkowitej jeziora: zlewnia M2 – profil hydrometryczny R2 i zlewnia W7 – profil hydrometryczny R7 (rozdz. 4.2.4. i 4.2.5). Teoretycznie większym zagrożeniem dla jakości wód jezior jest koncentracja zabudowy, w tym zabudowy zwartej w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora. Duży odsetek powierzchni utwardzonych (w tym zabudowanych) i dróg lokalnych w odległości do 500 m od brzegów jeziora (34,25 ha, tj.: 6,53%) przy jednoczesnym znacznym nachyleniu terenu może być źródłem intensyfikacji spływu zanieczyszczeń pochodzenia komunalnego i komunikacyjnego. Kluczową role odgrywa tu sprawność kanalizacji deszczowej.

Tabela 27. Pełna struktura użytkowania gruntów w zlewni jezior przywidzkich [opracowano na podstawie lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE] STRUKTURA FORM UŻYTKOWANIA ZLEWNI Z POWIERZCHNIĄ JEZIOR PRZYWIDZKICH WŁĄCZNIE Powierzchnia Procent pow. Grupa Kod SWDE/EGiB Typ użytkowania [ha] zlewni B Zabudowa mieszkaniowa 9,43 0,53

Ba Tereny przemysłowe 0,09 0,01

Bi Inne tereny zabudowane 7,78 0,43

Bp Zurbanizowane tereny niezabudowane 2,04 0,11

Grunty Bz Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe 8,47 0,47 zabudowane i zurbanizowane K Użytki kopalne 0,94 0,05

dr Drogi 45,62 2,54

Ti Inne tereny komunikacyjne 0,01 0,00

Tp Grunty pod budowę dróg i linii kolejowych 0,19 0,01

Razem: 74,56 4,48

R Grunty orne 362,34 20,20

S Sady 0,38 0,02

Ł Łąki trwałe 45,97 2,56

Ps Pastwiska trwałe 249,71 13,92 Użytki rolne Br Zabudowane użytki rolne 25,10 1,40

W Rowy 1,32 0,07

Wsr Stawy 1,44 0,08

Razem: 686,26 38,27

Ls Lasy 858,38 47,86

Lz Zadrzewienia i zakrzewienia 3,95 0,22 Lasy i zadrzewienia Lzr Zadrzewienia i zakrzewienia na użytkach rolnych 11,62 0,65

Razem: 873,95 48,73

N Nieużytki 26,25 1,46

Pozostałe tereny Tr Tereny różne 0,49 0,03

Razem: 26,74 1,49

Wp Wody płynące 130,01 7,25

Wody Ws Wody stojące 1,88 0,10

Razem: 131,89 7,35 Łącznie zlewnia (z pow. jezior): 1793,39 100,00

Tabela 28. Struktura użytkowania gruntów w zlewni jezior przywidzkich [opracowano na podstawie lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE] STRUKTURA FORM UŻYTKOWANIA ZLEWNI (BEZ POWIERZCHNI JEZIOR) Powierzchnia Procent pow. Grupa Kod SWDE/EGiB Typ użytkowania [ha] zlewni B Zabudowa mieszkaniowa 9,43 0,57

Ba Tereny przemysłowe 0,09 0,01

Bi Inne tereny zabudowane 7,78 0,47

Bp Zurbanizowane tereny niezabudowane 2,04 0,12

Grunty Bz Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe 8,47 0,51 zabudowane i zurbanizowane K Użytki kopalne 0,94 0,06

dr Drogi 45,62 2,74

Ti Inne tereny komunikacyjne 0,01 0,00

Tp Grunty pod budowę dróg i linii kolejowych 0,19 0,01

Razem: 74,56 4,48

R Grunty orne 362,34 21,78

S Sady 0,38 0,02

Ł Łąki trwałe 45,97 2,76 15,01 Ps Pastwiska trwałe 249,71 Użytki rolne Br Zabudowane użytki rolne 25,10 1,51 0,08 W Rowy 1,32

Wsr Stawy 1,44 0,09

Razem: 686,26 41,26

Ls Lasy 858,38 47,86

Lz Zadrzewienia i zakrzewienia 3,95 0,22 Lasy i zadrzewienia Lzr Zadrzewienia i zakrzewienia na użytkach rolnych 11,62 0,65

Razem: 873,95 52,54

N Nieużytki 26,25 1,46

Pozostałe tereny Tr Tereny różne 0,49 0,03

Razem: 26,74 1,61

Wp Wody płynące 0,00 0,00

Wody Ws Wody stojące 1,88 0,11

Razem: 1,88 0,11

Zlewnia całkowita bez powierzchni jezior: 1663,38 100,00

Tabela 29. Struktura użytkowania gruntów w pasie 100 m od brzegów jezior [opracowano na podstawie lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE] STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW POŁOŻONYCH W ODLEGŁOŚCI DO 100 m OD BRZEGÓW JEZIOR Powierzchnia Procent pow. Grupa Kod SWDE/EGiB Typ użytkowania [ha] zlewni B Zabudowa mieszkaniowa 0,97 0,86

Bi Inne tereny zabudowane 2,21 1,97

Bp Zurbanizowane tereny niezabudowane 0,15 0,14 Grunty zabudowane i Bz Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe 7,03 6,26 zurbanizowane dr Drogi 3,96 3,53

Ti Inne tereny komunikacyjne 0,00 0,00

Razem: 14,32 12,76

R Grunty orne 1,93 1,72

Ł Łąki trwałe 3,94 3,51

Ps Pastwiska trwałe 0,98 0,88 Użytki rolne Br Zabudowane użytki rolne 1,79 1,60

W Rowy 0,05 0,05

Razem: 8,70 7,75

Ls Lasy 87,16 77,69

Lz Zadrzewienia i zakrzewienia 0,01 0,01 Lasy i zadrzewienia Lzr Zadrzewienia i zakrzewienia na użytkach rolnych 0,03 0,02

Razem: 87,20 77,72

N Nieużytki 1,78 1,58

Pozostałe tereny Tr Tereny różne 0,20 0,18

Razem: 1,98 1,76 Łącznie dla pasa 100 m od brzegów jeziora: 112,19 100,00

Tabela 30. Struktura użytkowania gruntów w pasie 500 m od brzegów jezior [opracowano na podstawie lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE] STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW POŁOŻONYCH W ODLEGŁOŚCI DO 500 m OD BRZEGÓW JEZIOR Powierzchnia Procent pow. Grupa Kod SWDE/EGiB Typ użytkowania [ha] zlewni B Zabudowa mieszkaniowa 4,54 0,87

Ba Tereny przemysłowe 0,09 0,02

Bi Inne tereny zabudowane 6,85 1,31

Bp Zurbanizowane tereny niezabudowane 0,61 0,12

Grunty Bz Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe 7,26 1,39 zabudowane i zurbanizowane K Użytki kopalne 0,23 0,04

dr Drogi 14,65 2,79

Ti Inne tereny komunikacyjne 0,01 0,00

Tp Grunty pod budowę dróg i linii kolejowych 0,00 0,00

Razem: 34,25 6,53

R Grunty orne 29,10 5,55

Ł Łąki trwałe 21,65 4,13

Ps Pastwiska trwałe 31,80 6,07

Użytki rolne Br Zabudowane użytki rolne 10,52 2,01

W Rowy 0,59 0,11

Wsr Stawy 0,14 0,03

Razem: 93,81 17,89

Ls Lasy 381,44 72,76

Lz Zadrzewienia i zakrzewienia 0,39 0,07 Lasy i zadrzewienia Lzr Zadrzewienia i zakrzewienia na użytkach rolnych 7,73 1,47

Razem: 389,55 74,31

N Nieużytki 4,44 0,85

Pozostałe tereny Tr Tereny różne 0,48 0,09

Razem: 4,92 0,94

Ws Wody stojące 1,69 0,32 Wody Razem: 1,69 0,32 Łącznie dla pasa 500 m od brzegów jeziora: 524,22 100,00

Ryc. 32. Mapa form użytkowania terenu zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne z wykorzystaniem danych z lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE]

5.2. Zagospodarowanie zlewni, w tym gospodarka wodno-ściekowa Na obszarze zlewni niedostatecznie rozbudowana jest sieć kanalizacji sanitarnej oraz deszczowej. Z systemu kanalizacyjnego korzysta zaledwie 55,4% mieszkańców gminy (dane za rok 2015, źródło; Statystyczne Vademecum Samorządowca 2016, BDL-GUS) Sieć wodociągowa jest bardzo dobrze rozbudowana i obejmuje wszystkich mieszkańców zlewni. Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę mieszkańców są ujęcia wód podziemnych.

Tabela 31. Zestawienie ujęć wód podziemnych Dane dot. pozwolenie wodnoprawnego Nazwa ujęcia Lokalizacja ujęcia Znak pozwolenie Czas obowiązywania Ujęcie wody podziemnej ROŚ.6341.69.2013.EST 2013-03-29 - 2023-03-31 Gromadzin, 40/1 Gromadzin Ujęcie wody podziemnej ROŚ.6341.68.2017.EST 24.07.2017 - 24.07.2027 Przywidz, 282/1 Przywidz Ujęcie wody podziemnej BRO.ROŚ.6223-31/05 2005-08-01 - 2015-09-30 Katarynki 2 Katarynki ul. Leśników 3, Ujęcie wody podziemnej Brak informacji* 2008-10-16 - 2018-10-16 Pomlewo * informacje na podstawie bazy danych o opłatach za korzystanie ze środowiska Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku

W 1999 roku oddano do użytku oczyszczalnię mechaniczno-biologiczną w Przywidzu o przepustowości 580 m3/d. w sezonie letnim oraz 360 m3/d poza sezonem. Obecnie dopływa do niej 200 m3/d ścieków, czyli jej możliwości wykorzystane są w zaledwie 35%. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Wietcisa w swym początkowym biegu w km 47 +900. Oczyszczalnia posiada pozwolenie wodnoprawne znak ROŚ.6341.95.2017 EST z dnia 28.09.2017r. na wprowadzanie oczyszczonych ścieków komunalnych do rzeki Wietcisy poniżej Jeziora Przywidzkiego Małego. Oczyszczalnia pracuje prawidłowo a jej uciążliwość dla otoczenia zamyka się w granicach działki. Na podstawie Rozporządzenia Wojewody Pomorskiego Nr 10/07 z dnia 23 Marca 2007 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Przywidz wyznaczono aglomerację Przywidz z oczyszczalnią w Przywidzu, której obszar obejmuje położone w gminie Przywidz miejscowości: Przywidz, Gromadzin, Piekło Dolne, Trzepowo, Pomlewo, Jodłowno, Marszewska Góra. Obecnie na obszarze zlewni ze zorganizowanego sposobu odprowadzania i oczyszczania ścieków korzysta tylko część mieszkańców gminy, w tym mieszkańcy Przywidza częściowo Pomlewa oraz Piekła Dolnego. W miejscowości Przywidz siecią kanalizacji sanitarnej objęte są następujące ulice: Brzozowa, Chabrowa, Cisowa, Gdańska, Kasztanowa, Jaworowa, Jesionowa, Jeziorna, Kwiatowa, Młyńska, Narcyzowa, Na Wzgórzu, Różana, Rzeczna, Skarpowa, Słoneczna, Spacerowa, Szkolna, Tartaczna, Topolowa, Uhlenberga, Łokietka. W Pomlewie są to ulice: Gdańska, Jesionowa, Kasztanowa, Kątowa, Krótka, Kwiatowa, Leśników, Łukowa, Modrzewiowa, Osiedlowa, Prosta, Różana, Wiejska, Szkolna, w Piekle Dolnym, ulice Krótka, Pomorska, Rozjazd, Wilcza, Sarnia, Zdrojowa. W miejscowościach Gromadzin i Miłowo obecnie nie ma kanalizacji sanitarnej. Pozostałe miejscowości nie posiadają kanalizacji a .ścieki odprowadzane są do zbiorników bezodpływowych z których wozami asenizacyjnymi wywożone są na oczyszczalnię. W zlewni znajdują się 3 przydomowe oczyszczalnie ścieków (2 szt. w m. Miłowo i 1 w Pomlewie).

Ryc. 33. Sieć kanalizacji sanitarnych w zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne na podstawie danych UG w Przywidzu]

Podstawowym zadaniem, które obecnie stoi przed władzami gminy Przywidz jest do- kończenie budowy systemu kanalizacyjnego. Ma to szczególne znaczenie w przypadku prawie całkowitego zwodociągowania obszaru zlewni co wpływa na ilość zużytej wody a co za tym idzie wytwarzanych ścieków. Obecnie realizowany jest Etap III inwestycji mającej na celu skanalizowanie terenów gminy Przywidz. Planowana jest budowa nowej oczyszczalni ścieków, w związku z czym przebudowany zostanie istniejący system kanalizacji tłocznej wraz z przepompowniami. Inwestycja obecnie jest na

87 etapie sporządzania projektów budowlanych. Planuje się zakończenie inwestycji w 2020 roku. Inwestycja obejmować będzie przede wszystkim budowę i wykonanie:  na działce nr 24, 32/1, 34, 38/19 obręb Piekło Górne gm. Przywidz oczyszczalni ścieków wraz z drogą dojazdową i pomostem przez rzekę Wietcisa. W ramach działki 38/19 zostanie wydzielony fragment pod oczyszczalnie, pozostałą część zgodnie z projektem miejscowego planu stanowić będą usługi,  na działce nr 162/3, 416/2, 121/4 obręb Przywidz przebudowę istniejących przepompowni ścieków P1 (ul. Jesionowa) na tłocznie ścieków z dostosowaniem do nowego układu tłocznego,  włączenie przepompowni ścieków P2 (ul. Gdańska) i P3 (Młyńska) oraz Ps1 z miejscowości Trzepowo do nowego kolektora tłocznego wraz z wymianą układów pompowych i wyposażenia z dostosowaniem do nowych warunków hydraulicznych,  na działce 416/2 obręb Przywidz likwidację istniejącej oczyszczalni ścieków,  na działkach 118/1, 121/4, 160, 161/1, 162/1, 162/2, 162/3, 162/25, 162/26, 416/2, obręb Przywidz, 24, 32/1, 32/2, 33, 34, 35/4, 36/1/ 36/2, 36/3, 38/19, 46 obręb Piekło Górne budowa nowego kolektora tłocznego z przepompowni zbiorczej P1 z wpięciem się kolektorem tłocznym z przepompowni P2 , P3 i Ps1 z Trzepowa . Powyższe inwestycje wpłyną znacząco na poprawę gospodarki wodno-ściekowej, a co za tym idzie minimalizację potencjalnego wpływu ścieków komunalnych na jeziora. Równolegle prowadzona jest inwestycja mająca na celu rozbudowę kanalizacji deszczowej. Planowana inwestycja będzie realizowana w aglomeracji Przywidz, a więc w miejscowościach leżących w pobliżu drogi wojewódzkiej nr 221. Z uwagi na to, że droga w zlewni biegnie w poprzek stoków, a odpływ kanalizacji zrealizowany zostanie do rzeki Wietcisy poniżej jezior przywidzkich nastąpi niejako odcięcie odpływu wód opadowych i roztopowych z górnej części zlewni. Zlewnia jezior przywidzkich charakteryzuje się dużą atrakcyjnością rekreacyjną. Najintensywniej wykorzystywane rekreacyjnie jest Jezioro Przywidzkie Małe. Obiekty wykorzystywane do celów rekreacyjnych i turystycznych w znaczącej większości zlokalizowane są jest nad jeziorem Przywidzkim Małym. Są to przede wszystkim ośrodki wypoczynkowe, pensjonaty oraz gospodarstwa agroturystyczne zgrupowane głównie na terenie Przywidza w zlewni bezpośredniej jezior. Na terenie Przywidza zlokalizowane są zorganizowane miejsca przeznaczone do kąpieli oraz jedno kąpielisko gminne. Baza noclegowa obejmuje: Ośrodki wypoczynkowe  CAMPING NR 20 Lucyna Herbasz, ul. Gdańska 19, 83–047 Przywidz  OMEGA. ul. Szkolna 3, 83–047 Przywidz Pensjonaty  ZIELONA BRAMA, ul. Gdańska 26, 83–047 Przywidz  KARCZMA PRZYWIDZKA, ul. Gdańska 9, 83–047 Przywidz  PENSJONACIK MARZENIE, ul. Trakt Leśny 3, 83–047 Klonowo Dolne Kwatery agroturystyczne

 KLONOWA GÓRKA, Klonowo Górne 52, 83–047 Przywidz  MIŁÓWKA Gospodarstwo Agroturystyczne, Miłowo 23, 83–041 Mierzeszyn  ANGELFARM Gospodarstwo Agroturystyczne, ul. Sportowa 34, 83–047 Borowina  NOCLEGI „POD STOKIEM”, ul. Tartaczna 4G, 83–047 Przywidz  LAWENDOWA OSADA Gospodarstwo Agroturystyczne, ul. Młyńska 6A Przywidz 83-047  HOBBITOWE WZGÓRZA, ul. Spacerowa 3 83-047 Przywidz Hotele  KOZI GRÓD, ul. Leśników 3, 83–047 Pomlewo

Są to tereny dla, których szczególnie istotne jest prowadzenie prawidłowej gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej. Obecnie wszystkie ośrodki znajdujące się w Przywidzu w zlewni bezpośredniej jezior podłączone są do kanalizacji sanitarnej. Należy zauważyć, że budowę nowych ośrodków w zlewniach bezpośrednich jezior, mogących mieć wpływ na jakość ich wód, limitują takie cechy zlewni jak: − ograniczona dostępność brzegów; − duże zróżnicowanie rzeźby terenu w sąsiedztwie jezior (strome zbocza, częściowo rozcięte erozyjnie); − bezpośrednie przyleganie lasów do linii brzegowej; Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia zmian presji ze strony turystyki i rekreacji na jakość wód jezior.

5.3. Inwentaryzacja strefy brzegowej jeziora Równolegle z pomiarami terenowymi, w dniach 9-10 sierpnia 2017r. przeprowadzono wizję terenową, obejmującą zlewnię jezior, ze szczególnym uwzględnieniem strefy brzegowej, w tym wykonano inwentaryzację dopływów. Zasadniczym celem przeprowadzenia wizji terenowej było:  przeprowadzenie pomiarów hydrometrycznych i pobór próbek wody do analiz laboratoryjnych,  zweryfikowanie struktury użytkowania gruntów, ze szczególnych uwzględnieniem strefy brzegowej,

 zinwentaryzowanie roślinności brzegowej,  zidentyfikowanie potencjalnych, nielegalnych zrzutów ścieków,  zidentyfikowanie innych, potencjalnych zagrożeń w analizowanych zlewniach elementarnych. Identyfikację potencjalnych, nielegalnych zrzutów ścieków oparto na czterech następujących elementach:

 wywiadzie środowiskowym,  analizie linii brzegowej zbiorników i ujściowych odcinków cieków,

 analizie roślinności brzegowej,  wizualnej ocenie wód i koryt głównych dopływów. Ocenę ujściowych odcinków cieków przeprowadzono w odniesieniu do wstępnie wytypowanych profili hydrometrycznych. W przypadku cieków efemerycznych, nie prowadzących wody w okresie prowadzenia pomiarów terenowych nie można jednoznacznie wykluczyć okresowego nielegalnego zrzutu ścieków. W obrębie koryt oraz w strefach brzegowych cieków nie stwierdzono jednak fizycznych oznak takich zrzutów. Szczegółowe wyniki wizji terenowej przedstawiono w kolejnych punktach opracowania.

5.3.1. Wyniki inwentaryzacji roślinności brzegowej Inwentaryzację roślinności brzegowej jeziora przeprowadzono (w porozumieniu z Leśnictwem Przywidz) wzdłuż całej linii brzegowej obu połączonych zbiorników. Kartowaniu poddano roślinność wynurzoną strefy litoralnej oraz higrofilną epilitoralu (klifu brzegowego) w odległości maksymalnie do 50 m od brzegów jeziora. W rzeczywistości strefa roślinności brzegowej (epilitoralnej i litoralnej na pobrzeżu wynurzonym (Choiński A., 2007)50, była na większości odcinków brzegu bardzo wąska lub wręcz zanikała przechodząc od razu w buczynę. Strefa roślinności wodnej - pobrzeże zatopione, zanurzone i mielizna brzegowa (ibidem), miała przeciętnie szerokość od 0 do 20 m w skrajnym przypadku 30-40 m. Podczas prac rejestrowano skład gatunkowy roślinności wynurzonej oraz weryfikowano przygotowany wcześniej, na bazie ortofotomap województwa pomorskiego, szkic zasięgu tej roślinności. W trakcie wizji terenowej stwierdzono obecność następujących, wymienionych już wcześniej w opracowaniu taksonów: Pałka wąskolistna (Typha angustifolia), Manna mielec (Glyceria maxima), Turzyce sp. (Carex sp.), Krwawica pospolita (Lythrum salicaria), Tatarak zwyczajny (Acorus calamus), Kłoć wiechowata (Cladium mariscus), Trzcina pospolita (Phragmites Australis), Skrzyp bagienny (Equisetum fluviatile), Oczeret jeziorny, sitowie jeziorne (Schoenoplectus lacustris), Ponikło błotne (Eleocharis palustris), Jeżogłówka gałęziasta (Sparganium erectum), Tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris), Rdestnice (Potamogeton sp.). Szczegółowe rozmieszczenie przedstawicieli wymienionych taksonów oraz rozkład stref o dużej koncentracji roślinności, ze względu na konieczność zastosowania dużej skali, zamieszczono w załączniku kartograficznym nr 3. W dalszej części rozdziału zamieszczono jedynie wyciąg z mapy inwentaryzacyjnej.

50 Chiński A., 2007, Limnologia fizyczna Polski, Wyd. UAM, Poznań 90

Ryc. 34. Wyciąg nr 1 z mapy inwentaryzacji roślinności brzegowej [opracowanie własne na podkładzie; ortofotomapa – geoportal woj. pomorskiego]

Ryc. 35. Wyciąg nr 2 z mapy inwentaryzacji roślinności brzegowej [opracowanie własne na podkładzie; ortofotomapa – geoportal woj. pomorskiego]

Ocena presji na podstawie inwentaryzacji roślinności brzegowej Przeprowadzona inwentaryzacja potwierdziła nieco odmienną strukturę roślinności na obu analizowanych zbiornikach. Wyraźną dominantą na zbiorniku Przywidzkim Małym jest trzcina pospolita, porastająca nieprzekształcone brzegi jeziora niemal w całości, tworząc nieregularne płaty o miąższości od 1 do kilkunastu metrów. Najszersze trzcinowiska stwierdzono w zachodniej części zbiornika, na podmokłym przedłużeniu rynny jeziornej. Szerokość strefy zajmowanej przez trzcinę pospolitą w tym rejonie, przekracza miejscami 15-20 m. Taka dominacja trzcin jest charakterystyczna dla płytszych, silniej zeutrofizowanych zbiorników z łagodnie opadającym stokiem dna i szeroką mielizną przybrzeżną. Nieco bogatszy skład gatunkowy zanotowano jedynie w rejonach wypływu Wietcisy i przekształconych antropogenicznie brzegów. Dużą presję ze strony turystyczno- rekreacyjnego użytkowania zaobserwowano natomiast w południowo-wschodniej części jeziora, gdzie na odcinku w przybliżeniu odpowiadającym Ośrodkowi Wypoczynkowemu „Omega”, częściowo w wyniku przekształcenia brzegu, roślinność prawie całkowicie zanikła lub występuje w formie szczątkowej. Jednoznaczny zasięg wpływu użytkowników tego ośrodka jest jednak trudny do określenia z uwagi na fakt, że podobny brak roślinności zaobserwowano na sąsiadującym z Jeziorem Przywidzkim Małym – wschodnim odcinku południowego brzegu Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego). Cechą wspólną obu odcinków brzegu jest obecność zagospodarowania turystycznego (w przypadku większego ze zbiorników tylko pozostałości po dawnym ośrodku i przystani), ale także znaczne zacienienie od strony południowej. Na Jeziorze Przywidzkim Wielkim (Dużym) trzcina pospolita nie jest już tak wyraźnym dominantem. Jej największe skupiska znajdują się na brzegach o ekspozycji południowej i południowozachodniej. Na brzegach o ekspozycji północnej, północno zachodniej i północno wschodniej, a także na silnie osłoniętych przez starodrzew bukowy, spotyka się licznych przedstawicieli gatunków: Manna mielec, skrzyp bagienny i oczeret jeziorny. Ten ostatni tworzy duże skupiska na silnie zacienionym - południowym brzegu jeziora. Spośród pozostałych gatunków najliczniej występuje Tatarak zwyczajny. Największe zróżnicowanie gatunkowe roślinności litoralnej na Jeziorze Przywidzkim Wielkim (Dużym) zaobserwowano w bezpośrednim sąsiedztwie dopływów i odpływu z jeziora. Nie odbiegało ono jednak znacznie od rejonów w których stwierdzono obecność jarów i żłobów naturalnych, wskazujących na intensyfikację spływów powierzchniowych w okresach wilgotnych oraz na pozostałych brzegach południowych i południowo wschodnich (ekspozycja północno zachodnia z najkrótszym okresem naświetlenia promieniami słonecznymi). Trudno tu zatem o potwierdzenie jednoznacznego związku struktury gatunkowej roślinności z ewentualnym dopływem zanieczyszczeń. Wyjątek stanowi rejon ujścia Dopływu z Pomlewa (zlewnia W7, profil hydrometryczny R7) oraz położone na zachód od niego brzegi, przyjmujące intensywne spływy powierzchniowe z leśnej (pokrytej w większości starodrzewem bukowym) części zlewni bezpośredniej jeziora. Na brzegach tych bogatej strukturze gatunkowej towarzyszy szeroki sięgający 25-40 m pas trzcinowiska. Trzcina pospolita jest w przypadku wielu jezior dobrym indykatorem dopływu zanieczyszczeń. Do takiej interpretacji należy podchodzić jednak bardzo ostrożnie, ponieważ czynnikowi antropogenicznemu w okolicy ujścia Dopływu z Pomlewa, towarzyszą też warunki naturalne sprzyjające kolonizacji litoralu przez trzcinę pospolitą, tj.: szeroka mielizna przybrzeżna, ekspozycja południowa brzegu, małe nachylenie stoków. Czynnikiem sprzyjającym rozrostowi trzcinowisk jest też stopniowe złagodzenie nachylenia brzegów w rejonie ujścia cieku. Brak roślinności o głębokim systemie korzeniowym sprzyja ablacji w dolinie cieku. Swobodnie spływające wody powierzchniowe wraz z niesioną materią

92 organiczną stopniowo wypłycają rejon ujścia (podobnie zresztą jak wody dopływów) co z kolei tworzy bogatą w substancje odżywcze platformę pod rozwój kolonii trzciny pospolitej. Ablacja jest też prawdopodobnie główną przyczyną zwiększonej koncentracji trzciny na wspomnianych wcześniej terenach, położonych na zachód od ujścia Dopływu z Pomlewa. Powstało tam w wyniku procesów naturalnych okresowo podmokłe wypłycenie o powierzchni około 1,8 ha, którego przedłużeniem w obrębie jeziora są właśnie pasy trzcinowisk. Koncentrację trzciny pospolitej w obrębie Jeziora Przywidzkiego Wielkiego obserwuje się niemal na wszystkich odsłoniętych brzegach o ekspozycji południowej, również na teoretycznie pozbawionej ingerencji – objętej ochroną rezerwatową wyspie, pasy te jednak nigdzie nie przekraczają 15-20 m. Podsumowując wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji stwierdzić można, że dopływ substancji biogennych z cieków do Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) wpływa na strukturę makrofitów w strefie brzegowej, nie zaburza on jednak w sposób znaczący zachodzących w nim procesów naturalnych. Podobne skutki wywiera zintensyfikowany spływ z terenów leśnych. Naturalna struktura i skład gatunkowy jest na przeważającej części brzegów jeziora zachowana.

5.3.2. Wyniki inwentaryzacji strefy brzegowej w zakresie presji antropogenicznych wraz oceną stopnia przekształcenia brzegów Równolegle z inwentaryzacją roślinności brzegowej przeprowadzono przegląd strefy brzegowej w zakresie występujących w jej obrębie presji antropogenicznych i ewentualnych zagrożeń naturalnych. Analizą objęto: brzeg niski (pobrzeże wynurzone) oraz epilitoral czyli klif z krawędzią skłonu (brzeg wysoki) na szerokości do około 50 m – analiza szczegółowa, do około 200 m obserwacje ogólne. Do drugiej z wymienionych wcześniej grup zagrożeń zaliczyć można procesy związane z gwałtownymi spływami wód opadowych/roztopowych i uwodnionych osadów powierzchniowych. Ślady gwałtownych spływów widoczne są w postaci głębokich rozcięć i naturalnych żłobów wzdłuż południowego i północnego brzegu jeziora Przywidzkiego Małego. Same w sobie, będąc zjawiskiem naturalnym, nie stanowią zagrożenia dla stanu wód jednakże mogą przyczynić się do przyspieszenia migracji zanieczyszczeń z niżej położonych terenów zagospodarowanych np. dla celów turystycznych. Rozmieszczenie poszczególnych zidentyfikowanych zagrożeń zamieszczono na mapie poglądowej – ryc. 36. Dokumentację fotograficzną umieszczono w części I załącznika dokumentacyjnego nr 1 do niniejszego opracowania pn. Dokumentacja fotograficzna.

Ryc. 36. Mapa poglądowa zinwentaryzowanych zagrożeń (źródło; MPHP 2010, SWDE]

Wyniki inwentaryzacji Podczas przeprowadzonej w dniach 9-10 sierpnia 2017 r. wizji terenowej w zlewni zidentyfikowano następujące zagrożenia dla stanu wód jeziora: I. Jezioro Przywidzkie Małe; a) Na północnym – wysokim i stromym brzegu jeziora, w miejscowości Przywidz, na wysokości ulicy Kwiatowej (wzdłuż posesji nr 11 i 11a) stwierdzono obecność żłobów betonowych, odprowadzających wody opadowe z drogi osiedlowej bezpośrednio po wysokiej i stromej skarpie brzegowej do jeziora. Brak zabezpieczenia przed niekontrolowanym odpływem wód z terenów utwardzonych stwierdzono również na fragmencie drogi gruntowej (niezagospodarowanego placu dojazdowego) wzdłuż wymienionej posesji. Fragment ten charakteryzuje się stosunkowo dużym nachyleniem w kierunku jeziora a na jego poboczu widoczne były ślady swobodnego spływu wód (lokalizacja wg PUWG 1992 – 455744,78212, 703396,507763 – fot. I.1), b) Na wypływie Wietcisy z jeziora znajduje się murowana kładka z przepustami, obecnie w złym stanie technicznym, utrudniony przepływ wód może w okresach niżówkowych prowadzić do znaczącego spowolnienia odpływu wód z jeziora co jest niebezpieczne ze względu na lokalizację w bliskim sąsiedztwie wylotu odprowadzającego ścieki z oczyszczalni komunalnej w Przywidzu i możliwość kumulacji zanieczyszczeń w osadach zalegających na dnie koryta cieku (PUWG 1992 – 455483,257694, 703161,031586 – fot, I.2.), c) Około 80 m na wschód od posesji wskazanych w podpunkcie a) zlokalizowany jest ośrodek rekreacyjny (Camping nr 20 Przywidz) ze zorganizowaną plażą, miejscem wyznaczonym do kąpieli i wypożyczalnią sprzętu wodnego. Lokalizacja tego typu obiektów nad brzegami jeziora każdorazowo wiąże się z przekształceniem strefy brzegowej (plaża, pomosty, zieleń urządzona przeważnie trawniki). W tym przypadku

przekształceniu uległo około 225 mb linii brzegowej jeziora co zakłóca ciągłość strefy litoralnej zbiornika. Należy jednak zaznaczyć, że podczas wizji terenowej nie stwierdzono rażących zaniedbań w zakresie dbałości o porządek i środowisko (PUWG 1992 – 455872,158061, 703555,141603, fot. I.3.), d) Na całym odcinku miejskim stwierdzono zbyt bliską linii brzegowej zabudowę. Potencjalnym zagrożeniem dla jakości wód jest także bliska obecność drogi wojewódzkiej nr 221 i prowadzącej przewężeniem między jeziorami drogi powiatowej. O ile droga wojewódzka wyposażona jest w kanalizację deszczową z urządzeniami podczyszczającymi, odprowadzającą wody w kierunku Wietcisy (wylot poniżej jezior przywidzkich), o tyle spływ wód opadowych z drogi powiatowej jest niekontrolowany. Wody spływają w kierunku placu funkcjonującego jako miejsce postojowe (skrzyżowanie ulic Szkolnej i Cichej) a następnie bezpośrednio do Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) (PUWG – 456341,035345, 703678,155666). Z analizy dokumentów planistycznych wynika, że ten fragment drogi ma zostać w najbliższej przyszłości zmodernizowany i wyposażony w funkcjonalną kanalizację deszczową (fot. I.4.). e) Podczas wizji terenowej, przed wjazdem na most od strony Przywidza, w miejscu dawnego rowu, stwierdzono wyciek z systemu kanalizacji (prawdopodobnie deszczowej) (PUWG 1992 – 456229,800529, 703787,101266). Z dokumentów strategicznych i planistycznych udostępnionych przez Urząd Gminy Przywidz wynika, że jest to miejsce lokalizacji studni chłonnej dla kanalizacji deszczowej odprowadzającej wody z sąsiednich ulic, a zaobserwowane naruszenie i uwilgotnienie gruntu jest wynikiem prowadzonych robót budowlanych i ma charakter epizodyczny (fot. I.5.). f) Rażąco blisko linii brzegowej jeziora znajduje się zabudowa letniskowa i trwała ośrodków wczasowych, zlokalizowanych na południowo-wschodnim brzegu zbiornika. Część zabudowań położona jest w odległości mniejszej niż 10 m od linii brzegowej zbiornika. Teren ten, pomimo utwardzenia i pełnienia częściowo roli parkingu nie jest zabezpieczony przed spływem powierzchniowym zanieczyszczeń. Ośrodki te, zgodnie z informacjami przekazanymi przez Urząd Gminy Przywidz, korzystają z systemu sanitarnej kanalizacji zbiorczej. Ośrodki te nie posiadają natomiast systemu odbioru i podczyszczania wód opadowych (PUWG 1992 – 456279,552685, 703623,908982 i 456075,334408, 703495,751594 fot. I.6.). Ponadto w wyniku budowy, a następnie działalności ośrodków, przekształceniu uległo około 650 linii brzegowej, brzegu niskiego i podnóża skarpy brzegowej. g) Potencjalnym źródłem zanieczyszczeń w zlewni bezpośredniej jeziora może być też bliskość terenów zurbanizowanych (m. Piekło Dolne na zachodnim skraju zbiornika). Wzdłuż brzegów południowych zlokalizowano też kilka pomostów, zakłócających ciągłość strefy litoralnej (fot. I.7.). II. Jezioro Przywidzkie Wielkie (Duże); a) Droga powiatowa – zagrożenie analogiczne jak w przypadku mniejszego zbiornika (fot.I.8.),

95 b) Obecność drogi gruntowej (częściowo zamkniętej) wokół całej linii brzegowej zbiornika, pełniącej funkcje ścieżki spacerowej, w części edukacyjnej i szlaku turystycznego. Ze względu na brak atrakcyjnych tras alternatywnych, w pełni sezonu turystycznego może kanalizować cały ruch turystyczny w okolicy. Wzdłuż drogi, z wyłączeniem brzegu północno-wschodniego, brakuje podstawowego zabezpieczenia trasy przed zaśmiecaniem (śmietniki, miejsca postojowe), właściwym jest zlokalizowanie na południowo-zachodnim brzegu kontrolowanych szaletów publicznych trudno jednak jednoznacznie ocenić ich stan techniczny (PUWG 1992 - 456778.376666, 703812.237827 fot. I.9.). c) Stwierdzono brak zabezpieczenia przed odprowadzaniem wód opadowych z drogi powiatowej rozdzielającej zbiorniki przy zjeździe z mostu na lewym brzegu jeziora (górna woda). Teren w tej okolicy jest silnie utwardzony i nachylony w kierunku jeziora. Prawdopodobnie pełni też funkcję miejsca postojowego dla samochodów osobowych (PUWG 1992 -456348.320064, 703673.661139, fot.I.8). d) Prac porządkowych i właściwego zabezpieczenia przed degradacją wymaga ośrodek/ pozostałość ośrodka na cyplu znajdującym się na południowo-zachodnim krańcu jeziora. Linia brzegowa i brzegi wzdłuż ośrodka (około 200 mb) zostały silnie przekształcone (umocnienia betonowe nie spełniające obecnie swoich pierwotnych funkcji). Wzdłuż linii brzegowej widać już jednak stopniową sukcesję roślinności naturalnej i odbudowę litoralu (PUWG 1992 - 456750.505039, 703852.352131, fot. I.10.). e) W rejonie dopływu z Gromadzina, podczas wizji terenowej stwierdzono przelewanie się przez drogę gruntową wód niosących znaczne ilości zawiesiny. Było to jednak zdarzenie epizodyczne związane z prowadzonymi pracami leśnymi (fot. I.11.). f) Na wschodnim krańcu jeziora stwierdzono obecność przekształconego fragmentu linii brzegowej, wskazującego na możliwość istnienia w tym miejscu w przeszłości miejsca kąpieliskowego. Jest to jednak niewielki fragment o długości około 20 m pozbawiony strefy litoralnej. Obszar ten ulega jednak stopniowemu zarastaniu (459452.229491, 704525.699384 , fot. I.12.). g) Na północno-wschodnim brzegu, w rejonie dopływu z Pomlewa zlokalizowano kilka elementów małej architektury, dogodna lokalizacja może w sezonie skupiać większą liczbę turystów. Jednak pomimo przeprowadzenia wizji terenowej w pełni sezonu letniego, nie stwierdzono natężenia ruchu mogącego w jakikolwiek sposób zagrozić wodom jeziora (PUWG 1992 - 458785.915265, 704830.98487, fot. I.13.), h) Na północnym brzegu jeziora, w rejonie punktu informacyjnego ścieżki edukacyjnej stwierdzono obecność niewielkiego dzikiego wysypiska odpadów bytowych. Powierzchnia tego składowiska nie przekraczała jednak 2 m2, fot. I.14.), i) Źródłem potencjalnego zagrożenia dla jeziora może być położony na jego zachodnim krańcu (brzeg północny) ośrodek turystyczny – Hobbitowe Wzgórze oraz kąpielisko gminne. Stan ich zagospodarowania nie budzi jednak większych zastrzeżeń – Ośrodek ma dostęp do kanalizacji sanitarnej, problem może stanowić natomiast niekontrolowany spływ wody opadowej z powierzchni gruntu bezpośrednio do

jeziora. Wzdłuż brzegów ośrodka zlokalizowanego w sąsiedztwie mostu drogowego przecinającego jezioro zlokalizowano dwa duże pomosty i wspomniane wcześniej kąpielisko gminne. Przekształceniu uległo około 120 mb brzegów w tym rejonie (PUWG 1992 – 456380,359412, 703980,509519 i 456343,891862, 703832,034497, fot. I.15. i I.16). III. Jeziora Przywidzkie łącznie – pomimo niewątpliwej atrakcyjności turystycznej miejscowości Przywidz, podczas wizji terenowej (okres letni – wakacyjny) nie stwierdzono znaczącego natężenia ruchu turystycznego. Równie niewielki był ruch jednostek pływających na samych zbiornikach. Presja ze strony wędkarskiej też była znikoma. Liczba stanowisk wędkarskich (przerwy w ciągłości litoralu) jest niewielka i znacząco odbiega od notowanych na jeziorach poddawanych tej presji. W trakcie wizji lokalnej stwierdzono obecność trzech osób uprawiających amatorski połów ryb z łodzi i pięciu z brzegu. Z wywiadu bezpośredniego wynika, że większe zagęszczenie wędkarzy ma miejsce epizodycznie w pełni sezonu, podczas rozgrywania zawodów wędkarskich. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji terenowych uznać można, że strefy brzegowe jak i sama linia brzegowa (z wyłączeniem bezpośredniego sąsiedztwa miejscowości Przywidz) jest mało przekształcona. Uboga strefa litoralna wynika raczej z ukształtowania terenu oraz wahań poziomów wód samego zbiornika niż z przyczyn antropogenicznych. Na badanym obszarze poza jednym wyjątkiem nie stwierdzono dzikich wysypisk odpadów, składowania materiałów mogących stanowić źródło zanieczyszczeń ani też nielegalnych zrzutów ścieków. Nie zaobserwowano znaczącej presji turystycznej ani sportowej. Jedynymi czynnikami jednoznacznie niekorzystnymi dla jeziora są: obecność dużych ośrodków rekreacyjnych i wypoczynkowych (Omega, Powiśle, Camping nr 20 Przywidz). Wszystkie ośrodki objęte są kanalizacją sanitarną, stwierdzono natomiast konieczność rozwiązania problemu zagospodarowania wód deszczowych i roztopowych. Tereny te w większości pokrywa roślinność trawiasta, a wody opadowe z powierzchni infiltrują do wód gruntowych lub spływają swobodnie do jeziora. Niewątpliwym zagrożeniem są też bliskie linii brzegowej zabudowania miejscowości Przywidz, jej drogi lokalne i droga powiatowa w większości pozbawione kanalizacji deszczowej. Potencjalne zagrożenie stanowią też presje ze strony użytkowania rekreacyjnego (wędkarstwo, kąpiele w sezonie letnim, korzystanie ze szlaku pieszo-rowerowego wokół większego z jezior) ich szczegółową analizę przeprowadzono w rozdziale nr 6 - Identyfikacja presji antropogenicznych w zlewni. Podsumowując, jako główne zagrożenie, zidentyfikowane podczas inwentaryzacji brzegów jeziora wskazać należy braki w zakresie kanalizacji deszczowej. Jest to o tyle istotne, że baza noclegowa w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora ma charakter całoroczny, szacunkowa ilość osób mogących z niej skorzystać w okresie letnim (włącznie z korzystającymi z namiotów) przekracza 300 osób. Inwentaryzacja strefy brzegowej ujawniła też możliwość dostawy dużej ilości związków biogennych, pochodzących z procesów gnilnych obumarłych szczątków roślinnych, w tym w szczególności z rozkładu grubej warstwy opadłych liści – zarówno strefie brzegowej jak i w obrębie misy jeziornej czemu sprzyja praktycznie brak roślinności runa i podszytu oraz niewielka strefa buforowa w postaci roślinności litoralnej.

6. Identyfikacja presji antropogenicznych w zlewni 6.1. Identyfikacja presji punktowych W celu identyfikacji presji antropogenicznych mających wpływ na stan wód jezior przywidzkich dokonano przeglądu pozwoleń wodnoprawnych, których użytkowanie odbywa się na obszarze zlewni oraz danych z Urzędu Marszałkowskiego o opłatach za korzystanie ze środowiska. W ramach przeglądu zweryfikowano ważność pozwoleń oraz lokalizację korzystania z wód. Przegląd dokumentów obejmował również dane WIOŚ o przeprowadzonych kontrolach w zakresie emisji substancji do środowiska, rejestr poważnych awarii oraz dane o nałożonych karach za niewłaściwe korzystanie ze środowiska. Podobną analizę przeprowadzono w odniesieniu do informacji z Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Identyfikacja presji następowała także w trakcie prowadzonej wizji terenowej. Do identyfikacji presji punktowych przyjęto następujący podział poszczególnych grup konsumenckich i użytkowych:  pobory wód powierzchniowych

 pobory wód podziemnych,  zrzuty ścieków,  składowiska odpadów,  zabudowa hydrotechniczna,  urządzenia wodne (np. pomosty, kąpieliska),  indywidualne systemy oczyszczania ścieków (zbiorniki bezodpływowe oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków).

Pobory wód powierzchniowych Na obszarze zlewni nie zidentyfikowano poborów wód powierzchniowych.

Pobory wód podziemnych Pobór wód w zlewni odbywa się przede wszystkim na cele zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia lub na cele socjalno-bytowe. Dane o wielkości pobieranej wody pochodzą z bazy danych o opłatach za korzystanie ze środowiska Marszałka Województwa Pomorskiego oraz danych pochodzących z RZGW w Gdańsku. Zidentyfikowano 6 ujęć wód podziemnych (w tym 1 ujęcie nieeksploatowane).

Tabela 32. Identyfikacja presji punktowych - pobory wód podziemnych Wielkość Nazwa Pozwolenie Data Lp. Ujęcie Cel zużycia Ujęcie poboru jednostki wodnoprawne obowiązywania (m3/rok) A - do zaopatrzenia Ujęcie wody ludności w wodę ROŚ.6341.69.2 2013-03-29 - 2023- 1 podziemnej przeznaczoną do Gromadzin, 40/1 3223 03-31 Gromadzin 013.EST spożycia lub na cele socjalno-bytowe

A - do zaopatrzenia Ujęcie wody ludności w wodę Urząd Gminy ROŚ.6341.68.201 24.07.2017 – 2 podziemnej przeznaczoną do Przywidz, 282/1 127000 Przywidz 7.EST 24.07.2027 Przywidz spożycia lub na cele socjalno-bytowe

A - do zaopatrzenia Ujęcie wody ludności w wodę BRO.ROŚ.6223- 2005-08-01 - 2015- 3 podziemnej przeznaczoną do Katarynki 2 1022 31/05 09-30 Katarynki spożycia lub na cele socjalno-bytowe

A - do zaopatrzenia ludności w wodę Hotel KOZI Ujęcie wody 2008-10-16 - 2018- ul. Leśników 3, 4 ROŚ.6223-46/08 przeznaczoną do 14804 GRÓD podziemnej 10-16 Pomlewo spożycia lub na cele socjalno-bytowe Polski pobór wód Związek Nie Ujęcie wody BRO.ROŚ.6223- podziemnych do Gromadzin, dz. 5 Działkowców 2013.04.30 funkcjo- podziemnej 10/03 celów podlewania 43/16 - P.O.D. nujące ogródków "Gromadzin" do podlewania ogródków działkowych, na potrzeby bytowe działkowiczów (np. Polski Związek ROŚ. Działkowców Ujęcie wody mycie, spłukiwanie 54o11’0394’’ 6 6341.69.2013.E 2023.09.03 18 000 R.O. D podziemnej wc ale bez 18°20’33,49’' ST „Bukowina” konsumpcji) i celów technologicznych dla utrzymania sprawności pompy

Zrzuty ścieków Na obszarze zlewni jezior przywidzkich zinwentaryzowano 1 punktowy zrzut ścieków. Jest to zrzut oczyszczonych wód opadowych i roztopowych z powierzchni ulicy Brzozowej w Przywidzu z powierzchni utwardzonej F=0,304 ha. W tabeli zrzutów ujęto ponadto odprowadzenie ścieków komunalnych z oczyszczalni ścieków w Przywidzu. Zrzut prowadzony jest do rzeki Wietcisy poza analizowaną zlewnią, poniżej Jeziora Przywidzkiego Małego, niemniej jednak zrzut oczyszczonych ścieków komunalnych z oczyszczalni w Przywidzu, zlokalizowany w niewielkiej odległości od wypływu z Jeziora Przywidzkiego Małego, w szczególnych okolicznościach może mieć znaczenie dla jakości wód jeziora stąd też poddano go analizie. Wzdłuż linii brzegowej nie zidentyfikowano żadnego, czynnego zrzutu ścieków do cieków lub jezior. Dodatkowo, w najbliższym czasie Gmina planuje budowę nowej oczyszczalni ścieków. Celem przedsięwzięcia jest zapewnienie oczyszczenia ścieków odbieranych przez system kanalizacyjny Gminy Przywidz w stopniu wymaganym obowiązującymi przepisami, przy

99 obciążeniu oczyszczalni 5 200 RLM i zapewnieniu przepustowości średniej dobowej 535 m3/d, maksymalnej 800 m3/d i maksymalno - godzinowej 75 m3/h.

Tabela 33. Identyfikacja presji punktowych- zrzuty ścieków Nazwa Nazwa Termin Rodzaj Lokalizacja Ilość Lp. Zrzut odbiornika Nr pozwolenia jednostki obowiązywania ścieku zrzutu. 3 (kolektor) [m /rok] odprowadzenie rzeka ścieków Wietcisa ROŚ. ścieki Wietcisa km 1 komunalnych z (kolektor 2027.09.30 157000,0 6341.95.2017.EST komunalne 47+900 oczyszczalni ściekowy ścieków Przywidz) odprowadzenie oczyszczonych Urząd wód Gminy opadowych i Przywidz roztopowych s działki nr ziemia/studia ROŚ. 2 z ulicy 2025.11.15 opadowe 405 i 400 w b.d chłonna 6341.126.2015.EST Brzozowej w Przywidzu Przywidzu z powierzchni utwardzonej F=0,304 ha

Składowiska odpadów Na obszarze zlewni nie zidentyfikowano składowisk odpadów.

Zabudowa hydrotechniczna Na wypływie Wietcisy z jeziora znajduje się murowana kładka z przepustami, które w obecnym w stanie technicznym utrudniają swobodny przepływ wód. W okresach niżówkowych może to skutkować znacznym ograniczeniem przepływu, co jest niebezpieczne ze względu na lokalizację w bliskim sąsiedztwie wylotu odprowadzającego ścieki z oczyszczalni komunalnej w Przywidzu i możliwość kumulacji zanieczyszczeń w osadach zalegających na dnie koryta cieku (PUWG 1992 – 455483,257694, 703161,031586 – fot, I.2.).

Urządzenia wodne (np. pomosty, kąpieliska) Powszechnie dostępne kąpielisko gminne zlokalizowane jest na Jeziorze Przywidzkim Wielkim przy ul. Jeziornej w Przywidzu. Dodatkowo nad brzegami jeziora Przywidzkiego Małego wyznaczono miejsca do kąpieli, które związane są bezpośrednio z terenami rekreacyjnymi. Do miejsc tych zaliczono miejsce przeznaczone do kąpieli na terenie ośrodka wypoczynkowego „OMEGA” , campingu nr 20 oraz ośrodka Powiśle. Indywidualne systemy oczyszczania ścieków W granicach zlewni znajdują się 3 z 34 widniejących w ewidencji gminnej przydomowe oczyszczalnie ścieków.

100

Tabela 34. Przydomowe oczyszczalnie ścieków w granicach zlewni jezior przywidzkich - wyciąg z ewidencji gminnej Miejscowość Ulica i numer Kod pocztowy, poczta Nr działki Zlewnia cząstkowa

POMLEWO ul. Leśników 8 83-047 Przywidz b.d. W7

MIIŁOWO ul. Łąkowa 83-047 Przywidz 135/13 W6

MIŁOWO ul. Jeziorna 22 83-047 Przywidz 139/26 W6

6.2. Identyfikacja presji liniowych Do presji liniowych zaliczane są w pierwszej kolejności odcieki bezpośrednie z dróg pozbawionych kanalizacji deszczowej. W przypadku jezior przywidzkich dotyczy to w szczególności odcieków z drogi powiatowej, przebiegającej pomiędzy jeziorami. Biorąc pod uwagę uksztaltowanie terenu, przebieg drogi i kierunki spływu nieodebranych wód opadowych i roztopowych, rzeczywiste obciążenie jeziora zanieczyszczeniami pochodzi ze spływów z jej około 300 metrowego odcinka (od skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 221 do niewielkiej przełęczy w rejonie Gromadzina).

6.3. Identyfikacja presji obszarowych Do czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne, hydrologiczne, hydrogeologiczne, geomorfologiczne czy szata roślinna oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczną część zanieczyszczeń trafiających do wód powierzchniowych stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszczeń są przede wszystkim: rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a także środków ochrony roślin (obecnie w ilościach malejących), hodowla zwierząt poprzez niewłaściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewłaściwe, zbyt duże lub zbyt częste stosowanie na polach, niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowościach korzystających z wodociągów oraz na obszarach rekreacji, zarówno zbiorowej jak i indywidualnej, usytuowanych w sąsiedztwie jezior. Spływom zanieczyszczeń obszarowych i ich migracji do wód sprzyja dość gęsta sieć systemów drenarskich i rowów melioracyjnych, w zlewni bezpośredniej jezior także duże nachylenia stoków. Poniżej przedstawiono zestawienie zidentyfikowanych presji obszarowych wraz z określeniem wielkości oddziaływania (ładunku presji). Analiza tych presji została przeprowadzona na podstawie dostępnych materiałów kartograficznych i piśmienniczych, wizji terenowej oraz danych GUS. Główne presje mające wpływ na jakość badanych jezior to:  depozycja atmosferyczna na powierzchnię lądową oraz wodną,  ładunek biogenów pochodzący z nawożenia mineralnego,  ładunek biogenów pochodzący z nawożenia naturalnego,  ładunek biogenów pochodzący z przydomowych oczyszczalni ścieków, z których zanieczyszczenia odprowadzane są do ziemi celem rozsączenia w gruncie,

101

 ładunek biogenów pochodzący z nieobjętych żadną formą oczyszczenia ścieków, dla których określenie punktu zrzutu ścieków jest niemożliwe,  presja turystyczna,  presja wędkarska.

Analiza wielkości presji obszarowych obejmuje nie tylko ich lokalizację, ale także określenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących z tych źródeł. Ocenie poddano ilość azotu i fosforu w czystym składniku. W obliczeniach nie ujęto BZT5 z uwagi na brak danych i metodyk w tym zakresie. Obliczenia wielkości ładunków trafiających ostatecznie do wód powierzchniowych i gruntowych, a za ich pośrednictwem do jezior zamieszczono w rozdziale nr 6.5. Analiza źródeł ładunków zanieczyszczeń pozwoliła na określenie dominującej formy presji jaką jest rolnictwo. Presja ta w przypadku jezior przywidzkich ma charakter czysto hipotetyczny i zakłada najgorszy możliwy dla środowiska scenariusz - nawożenia nawozami organicznymi (naturalnymi) wytworzonymi poza zlewnią, a wnoszonymi na jej obszar. W przypadku azotu nawożenie mineralne i naturalne stanowi 97,6% całkowitego ładunku pochodzącego ze źródeł obszarowych. W przypadku fosforu odsetek ten wynosi blisko 97%. Należy jednak mieć na uwadze, że wielkości zamieszczone w powyższych zestawieniach dotyczą wielkości ładunków wnoszonych do zlewni, nie uwzględniają ich redukcji w wyniku naturalnych procesów biologicznych i chemicznych zachodzących w podłożu, a także usuwania w postaci biomasy plonów. Część z tych ładunków trafia też na powierzchnię bezodpływowych zlewni cząstkowych, nie uwzględnianych w bilansie rzeczywistym biogenów.

Ryc. 37. Udział poszczególnych presji obszarowych w dostawie azotu i fosforu

102

Przyjęty podział presji obszarowych ze względu na źródła ich powstania pozwala na określenie możliwości ich redukcji lub nawet eliminacji. I tak zatem:  ładunki naturalne pochodzące z depozycji atmosferycznej – ich bezpośrednia redukcja nie jest możliwa. Biogeny wnoszone na obszar zlewni z depozycją atmosferyczną związane są z zawartością tych substancji w powietrzu i opadzie atmosferycznym. Ich ograniczenie ma charakter niezwykle złożony o charakterze ponadregionalnym.  ładunki z rolnictwa pochodzące z nawożenia nawozami mineralnymi oraz organicznymi – ze względu na duży udział w zlewni użytków rolnych w tym gruntów ornych, na których produkcja rolne jest ściśle uzależniona od żyzności gleb, a co za tym idzie nawożenia. Ograniczenie tej presji możliwe jest poprzez ścisłe egzekwowanie programu rolno- środowiskowego, Ustawy o nawozach i nawożeniu a także Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych.  ładunki pochodzące od ludności, czyli ładunki pochodzące ze zrzutu ścieków komunalnych od ludności nie objętej systemami kanalizacyjnymi (trudne do zlokalizowania w źródłach punktowych), a także rozsączanych w gruncie w wyniku użytkowania przydomowych oczyszczalni ścieków. Jest to presja możliwa do wyeliminowania na szczeblu lokalnym poprzez uporządkowanie gospodarki wodno- ściekowej. Na terenie zlewni planowana jest budowa nowej oczyszczalni ścieków, związku z którą przebudowany zostanie istniejący system kanalizacji tłocznej wraz z przepompowniami. Zakończenie inwestycji planowane jest na 2020 rok. Wpłynie to znacząco na obniżenie ładunków pochodzących od ludności poprzez zmniejszenie odsetku ludności nie korzystającej ze zbiorowych systemów kanalizacyjnych.

Przewidywana maksymalna liczba wędkarzy mogąca uprawiać amatorski połów ryb w obwodzie rybackim wynosi 40 osób jednocześnie. Z informacji otrzymanych od użytkownika rybackiego wynika, że rocznie wydaje się około 400-450 pozwoleń wędkarskich obejmujących m.in. obwód rybacki jezior przywidzkich. Są to jednak pozwolenia jednodniowe, trzydniowe, tygodniowe, dwutygodniowe i całoroczne (z brzegu i z łodzi). Trudno jest zatem oszacować rzeczywistą liczbę wędkarzy korzystających ze zbiorników. Przeprowadzona w dniach 9-10 sierpnia 2017 r. wizja terenowa, pomimo warunków sprzyjających połowom i pełni sezonu wędkarskiego, wykazała jednoczesną obecność zaledwie 8 osób korzystających z tej formy rekreacji. Do potencjalnych presji obszarowych nie zaliczono obiektów wykorzystywanych do celów rekreacyjnych i turystycznych, które to w znaczącej większości przyłączone są systemów kanalizacyjnych Są to przede wszystkim ośrodki wypoczynkowe pensjonaty oraz gospodarstwa agroturystyczne zgrupowane głównie terenie Przywidza w zlewni bezpośredniej jezior. W pozostałej części zlewni zlokalizowane są letniska indywidualne oraz gospodarstwa agroturystyczne.

6.4. Wyniki badań i pomiarów własnych Podstawowym celem wykonania badań i pomiarów dodatkowych było określenie stanu badanych jezior w różnych jego obszarach oraz dopływów. Konieczność ich wykonania, wynikała z faktu braku dostatecznej ilości danych dotyczących zawartości poszczególnych związków w różnych

103 punktach analizowanych jezior. Wcześniejsza analiza dostępnych materiałów o jakości cieków dopływających do jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) wykazała, że badania tego typu zostały wykonane po raz pierwszy, stąd też ich wartość diagnostyczna w odniesieniu do wpływu zlewni na jakość wód jeziornych jest bardzo wysoka. Badania uzupełniające wód zbiornika oraz cieków dopływających przeprowadzone zostały latem, w pełni okresu wegetacyjnego, gdy wartości wskaźników i parametrów wykazują największą wartość indykacyjną. Badania przeprowadzone zostały w dniach 9-10 sierpnia 2017 roku, w wytypowanych na podstawie planu batymetrycznego, map hydrograficznych, a następnie zweryfikowanych w czasie wizji terenowej, profilach pomiarowych. Ostatecznie pobór prób do analiz laboratoryjnych oraz wykonano w 3 punkach na jeziorach oraz 5 dopływach oraz wypływie (w przypadku cieków równolegle wykonywano pomiary hydrometryczne). Badania wykonano przy okazji przeprowadzania wizji terenowej, co pozwoliło na zinwentaryzowanie wszystkich istniejących i potencjalnych dopływów do jeziora. Rozmieszczenie profili pomiarowych we wcześniejszej części opracowania. Jednocześnie wykonano pomiary hydrometryczne na ciekach dopływających do jeziora oraz na wypływie z jeziora Przywidzkiego Małego. Analizy laboratoryjne zebranych prób wykonane zostały zgodnie z obowiązującymi metodykami w akredytowanym laboratorium Hamilton Poland. Analizy prób wykonane zostały przy użyciu następujących metod analitycznych:

 Mineralizacja próbki, metoda: PN-EN ISO 11885:2009  Fosfor, metoda: PN-EN ISO 11885:2009  Azotany, metoda: PN-C-04576-08:1982  Azot ogólny, metoda: PB-102 wyd. II z dn. 14.08.2012

 Azot Kjeldahla, metoda: PN-EN 25663:2001  Azotyny, metoda: PN-EN 26777:1999  Fosforany, metoda: PB-127 wyd. I z dn. 15.06.2011  Azot amonowy, metoda: PN-ISO 5664:2002  BZT5, metoda PN-EN 1899-2:2002

 Miano Coli, metoda: PB/BB/4/B:15.11.2011 Pobór prób wody badanych jezior został przeprowadzony z jednostki pływającej, z głębokości 1 m. W pobranych próbkach wody analizowano zawartość form azotu (amonowego, azotynowego, azotanowego, organicznego i ogólnego) i fosforu (fosforanów rozpuszczonych i fosforu ogólnego), BZT5 oraz Miano Coli. Sprawozdania z badań laboratoryjnych dla poszczególnych profili pomiarowych przedstawiono w załączniku dokumentacyjnym nr 2 do niniejszego opracowania. Analiza wyników badań wód zbiornika oraz dopływów została odniesiona do wartości normatywnych wskaźników zanieczyszczeń wskazanych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych Należy zaznaczyć, że autorzy opracowania celowo nie używają w tym przypadku sformułowania „ocena stanu”, gdyż w przypadku analizy tak małych dopływów jakimi są cieki

104 zasilające jezioro Przywidzkie Wielkie byłoby to określenie na wyrost sugerujące określony ich stan ekologiczny. Cieki dopływające do analizowanych jezior stanowią dopływy ze zlewni cząstkowych wyznaczonej zlewni jezior przywidzkich. Wyniki analiz dopływów mają ogromną wartość diagnostyczną ze względu na swoją unikalność (brak wcześniejszych badań cieków dopływających). W przypadku analizy wyników dla wód jeziornych zastosowanie norm wymienionych w ww. rozporządzeniu pozwoliło na bezpośrednie porównanie ich wielkości do wyników badań otrzymanych w ramach monitoringu operacyjnego i diagnostycznego PMŚ. Tabelaryczne zestawienie wyników przedstawiono w tabeli nr 35. Wyniki analiz wód cieków dopływających odniesiono do wartości granicznych wskaźników jakości wód odnoszące się do jednolitych części wód powierzchniowych w ciekach naturalnych, takich jak kanał, struga, strumień, potok oraz rzeka, niewyznaczonych jako jednolite części wód sztuczne lub silnie zmienione zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska: z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (tabela 36).

Tabela 35.Zestawienie wyników analiz uzupełniających (badania uzupełniające - sierpień 2017) Azot Azot Azot Azot Fosfor Miano BZT5 Azot ogólny Fosforany Nr amonowy azotanowy azotynowy Kjeldahla ogólny Coli próbki Indeks (mg/l) (mgN-NH4/l) mgN-NO3/l) (mgN-NO2/l) (mgN/l) mgN/l) (mgPO4/l) (mgP/l) ml R1 5,2 <0,5 5,3 <0,01 3,19 3,3 <0,09 0,108 0,001

R2 1,6 <0,5 3,7 0,02 1,57 1,67 1,28 0,421 0,008

R3 1 <0,5 2,7 0,01 0,9 1 <0,09 0,081 0,007

R4G n.b <0,5 6,2 0,01 0,67 0,87 0,11 0,108 n.b

R5G n.b <0,5 5,8 0,02 0,56 0,77 0,18 0,227 n.b

R7 2,9 <0,5 3,5 0,02 2,86 3,07 <0,09 0,097 0,005

R8 1,7 <0,5 3,4 <0,01 1,12 1,22 <0,09 0,053 n.b

R9 1,6 <0,5 4,3 <0,01 1,63 1,73 <0,09 0,046 0,006

R10 4,6 <0,5 3,2 <0,01 1,91 2,01 <0,09 0,054 0,007 Kolorem pomarańczowym oznaczono wyniki analiz wody ze zidentyfikowanych w trakcie wizji terenowej dopływów do jezior. Kolorem niebieskim oznaczono wyniki badań wód jezior. n.b. – nie badano

Dla potrzeb niniejszej analizy typy cieków przyjęto za JCWP rzeczną na obszarze, której leżą, tj. PLRW 200017298469 Wietcisa od Rutkownicy z Rutkownicą – Typ 17 - potok nizinny piaszczysty.

105

Tabela 36. Cieki względem wartości z załącznika nr I do rozporządzenia (badania uzupełniające - sierpień 2017) Azot Azot Azot Azot Fosfor BZT5 Azot ogólny Fosforany Nr Data amonowy azotanowy azotynowy Kjeldahla ogólny próbki poboru (mgN- mgN- (mgN- (mg/l) (mgN/l) mgN/l) (mgPO4/l) (mgP/l) NH4/l) NO3/l) NO4/l) R1 10.08. 17 5,2 <0,50 5,3 <0,01 3,19 3,3 <0,09 0,108 R2 10.08. 17 1,6 <0,50 3,7 0,02 1,57 1,67 1,28 0,421 R3 10.08. 17 1 <0,50 2,7 0,01 0,9 1 <0,09 0,081 R4G 10.08. 17 n.b <0,50 6,2 0,01 0,67 0,87 0,11 0,108 R5G 10.08. 17 n.b <0,50 5,8 0,02 0,56 0,77 0,18 0,227 R6 9+10.08 STAGNACJA + ciek nie prowadzi wody R7 10.08. 17 2,9 <0,50 3,5 0,02 2,86 3,07 <0,09 0,097

Tabela 37.Zestawienie wyników analiz uzupełniających - JEZIORO (badania uzupełniające - sierpień 2017) Azot Azot Azot Azot Azot Fosfor BZT5 azotanow azotynow Fosforany Nr Data amonowy Kjeldahla ogólny ogólny y y próbki poboru (mgN- mgN- (mgN- (mg/l) (mgN/l) mgN/l) (mgPO4/l) (mgP/l) NH4/l) NO3/l) NO4/l) R8 10.08. 17 1,7 <0,50 3,4 <0,01 1,12 1,22 <0,09 0,053 R9 10.08. 17 1,6 <0,50 4,3 <0,01 1,63 1,73 <0,09 0,046 R10 10.08. 17 4,6 <0,50 3,2 <0,01 1,91 2,01 <0,09 0,054

BZT 5 określa ilość tlenu potrzebną do utlenienia związków organicznych zawartych w wodzie na drodze przemian biochemicznych w warunkach tlenowych. Jest to wskaźnik obciążenia wody i substancjami organicznymi. Biochemiczne zapotrzebowanie na tlen (BZT5) to parametr używany w inżynierii środowiska odpowiadający zużyciu tlenu do utlenienia w warunkach aerobowych związków organicznych zawartych w ściekach (albo w wodzie) przy udziale mikroorganizmów. BZT5 oznacza pięciodniowy okres analizy, bo wtedy procesy te zachodzą najintensywniej.

106

Ryc. 38. Stężenia BZT5 w wodach dopływających do badanych jezior

Ryc. 39. Stężenia BZT5 w poszczególnych profilach na jeziorach

Najwyższą zawartością BZT5 cechowały się wody rzeki Wietcisy na wypływie z jeziora Przywidzkiego Małego oraz na stanowisku zlokalizowanym w centralnej, najgłębszej części jego części. Pozwala to stwierdzić, że w tej części zachodzą przemiany materii organicznej, a ich zawartość odpowiada wodom powierzchniowym średnio zanieczyszczonym. Wartości BZT5 w pozostałych próbach odpowiadają stanowi bardzo dobremu. Związki azotu występujące w wodach powierzchniowych mogą być pochodzenia organicznego i nieorganicznego. Najczęściej pojawiają się nieorganiczne formy azotu, takie jak: azot amonowy, azot azotanowy(III) oraz azot azotanowy(V).. Prawie każda forma chemiczna azotu stymuluje więc proces eutrofizacji i doprowadza do podwyższenia produktywności biologicznej wód. Azot amonowy (amoniak) pochodzi z biochemicznego rozkładu organicznych związków azotowych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz ze ścieków przemysłowych lub bytowych. Amoniak jest łatwo przyswajalny przez autotrofy przez co stanowi główne źródło pokarmowe fitoplanktonu. Azotany(III) stanowią produkt przejściowy cyklu azotowego zachodzącego w wodach naturalnych. Wskutek biochemicznego rozkładu związków azotowych powstaje amoniak, występujący w wodzie w formie jonów amonowych. W środowisku tlenowym jony te przekształcają się w azotany(III). Obecność azotanów(III) w wodzie jest wyznacznikiem zachodzących procesów utleniania i redukcji, dlatego też są związkami nietrwałymi [za Bielak S.: Zagrożony raj. 2005, ss. 92- 101.51]Do wód powierzchniowych przedostają się najczęściej ze ściekami bytowymi lub

51http://www.sebastianbielak.pl/uploads/pdf/Eutrofizacja_wod_powierzchniowych_Biebrzanskiego_Parku_Narodowego_S_Bielak.pdf

107 przemysłowymi, z odwodnień kopalń oraz wskutek spływu pól nawożonych azotowymi nawozami mineralnymi.W wodzie naturalnej azotany(III) występują w bardzo małych ilościach, głównie w wodach z terenów bagnistych i leśnych Azotyny w wodzie są produktem nietrwałym, łatwo utleniają się do azotanów lub amoniaku stąd też ich zawartość w wodach z reguły jest niewielka a wysokie wartości wskazują na czynny dopływ zanieczyszczeń. Azot ogólny stanowi sumę azotu organicznego oraz amonowego, azotanowego i azotynowego. Azot Kjeldahla - stanowi sumę azotu organicznego oraz azotu amonowego; nie obejmuje azotu azotanowego i azotynowego. Na eutrofizację wód powierzchniowych wpływ mają również związki fosforu, zarówno organiczne, jak i nieorganiczne, w tym rozpuszczalne i nierozpuszczalne w wodzie. Pochodzą one w głównej mierze ze ścieków komunalnych (detergenty), z wymywania pól (nawozy, środki ochrony roślin), erozji gleby oraz z wietrzenia i rozpuszczania minerałów. W środowisku wodnym fosfor występuje w postaci fosforanów(V) i jest wykorzystywany w formie rozpuszczonej przez organizmy wodne. Fosforany nierozpuszczalne tworzą zawiesiny unoszące się w wodzie lub występujące w osadach dennych. Zawartość azotu amonowego we wszystkich profilach badawczych zlokalizowanych w ujściowych strefach dopływów cieków do jeziora, jeziorach a także jego wypływie nie jest znaczące, a jego stężenia są porównywalne co świadczy o stałym dopływie tego związku ze zlewni.

Ryc. 40. Stężenia azotu amonowego w wodach dopływających do badanych jezior

Ryc. 41. Stężenia azotu amonowego w poszczególnych profilach na jeziorach

108

W wodach analizowanych cieków stwierdzono wyższe stężenia azotanów, które dochodziły do 6,2 mgN-NO3/l na stanowisku R4. Stężenie azotanów w wodach analizowanych jezior wyniosło od

3,2-4,3 mgN-NO3/l przy czym najwyższą zawartość odnotowano w strefie mieszania się wód obu jezior zlokalizowanej w bezpośrednim sąsiedztwie mostu drogowego oraz kąpieliska.

Ryc. 42. Azot azotanowy -stężenia w wodach dopływających do badanych jezior

Ryc. 43. Azot azotanowy - stężenia w poszczególnych profilach na jeziorach

Koncentracja azotu azotynowego w badanych profilach zawartość w wodach, w wodach jezior wręcz śladowa co wskazuje na brak znaczącego zrzutu ścieków w chwili poboru prób.

Ryc. 44. Azot azotynowy --stężenia w wodach dopływających do badanych jezior

109

Ryc. 45. Azot azotynowy - stężenia w poszczególnych profilach na jeziorach

Najwyższą zawartość azotu Kjeldahla stanowiącego sumę azotu organicznego oraz azotu amonowego odnotowano w wodach Wietcisy na wypływie z jezior oraz w wodach dopływu z Pomlewa (R7). Zawartość ww. związku w wodach jezior zwiększała się wraz z przyrostem zlewni w kierunku odpływu.

Ryc. 46. Azot Kjeldahla - stężenia w wodach dopływających do badanych jezior

Ryc. 47. Azot Kjeldahla - stężenia w poszczególnych profilach na jeziorach

W wodach dopływów koncentracje azotu ogólnego były w większości odpływu niższe aniżeli te odnotowane w wodach jezior. Najwyższe wartości stwierdzono na stanowisku R1 i R7 oraz Najniższe wartości stwierdzono na stanowisku R4 i R5. Analogiczne jak w przypadku azotu Kjeldahla

110 zawartość azotu ogólnego w wodach jezior zwiększała się wraz z przyrostem zlewni w kierunku odpływu tj. od profilu R8-R10.

Ryc. 48. Azot ogólny - stężenia w wodach dopływających do badanych jezior

Ryc. 49. Azot ogólny - stężenia w poszczególnych profilach na jeziorach

Stężenia fosforanów rozpuszczonych w wodach badanych cieków wahały się w przedziale od <0,9 do 1,28 a fosforu ogólnego od 0,081 mgP/l do 0,421 mgP/l. Wartości maksymalne dla obu rozpatrywanych form fosforu stwierdzono na stanowisku R2 stanowiącym dopływ do Jeziora Przywidzkiego Małego.

Ryc. 50. Fosforany - stężenia w wodach dopływających do badanych jezior

111

Ryc. 51. Fosfor ogólny - stężenia w wodach dopływających do badanych jezior

Miano Coli Bakterie grupy Coli są najbardziej wiarygodnym wskaźnikiem nieskuteczności istniejących systemów kanalizacji sanitarnej i ewentualnych nielegalnych zrzutów ścieków socjalno-bytowych. Ich wysoka koncentracja związana jest bezpośrednio z obecnością ścieków komunalnych. We wszystkich próbkach stwierdzono znacząco podwyższone ilości bakterii. Podjęto próbę odniesienia otrzymanych wyników do danych posiadanych przez Państwowy Powiatowy Inspektorat Sanitarny (PPIS). Okazało się, że w dniach pobierania próbek wody Państwowy Powiatowy Inspektorat Sanitarny stwierdził skażenie wody z wodociągu Borowina bakteriami grupy coli oraz poinformował mieszkańców o zakazie korzystania z wody z kranu do picia, do przygotowywania posiłków, do mycia owoców, warzyw i naczyń, higieny osobistej (np. mycia zębów). Woda z kranu mogła być używana do celów gospodarczych (spłukiwanie toalet, mycia podłóg, prania itp. Należy domniemywać iż skażenie było wynikiem nieprawidłowo prowadzonej gospodarki ściekowej oraz sprzyjających powstawaniu sytuacji awaryjnych warunków atmosferycznych (intensywne opady deszczu mogły przyczynić się do zalewania oraz wylewania zbiorników bezodpływowych). Jednocześnie brak był informacji o skali obszarowej skażenia oraz źródle skażenia. Należy przyjąć, że zdarzenie miało charakter incydentalny co potwierdza fakt zatwierdzenia przez PPIS przydatności do kąpieli wody w kąpielisku przy ul. Jeziornej w Przywidzu, w dniach poprzedzających pobór prób, tj. 8.08 oraz po dwóch tygodniach tj. 23.08.2017 r. W związku z powyższym wyniki analiz należy uznać za niewiarygodne, nie nadające się do dalszych analiz. W załączeniu do niniejszego opracowania (załącznik dokumentacyjny nr 4) przedstawiono wyniki badań próbek pobranych w ramach badań uzupełniających, komunikat Państwowego Powiatowego Inspektoratu Sanitarnego z dnia 10.08.2017 r. oraz komunikaty dotyczące bieżącej oceny wody w kąpielisku.

6.5. Obciążenie jeziora ładunkiem substancji biogennych – bilans biogenów

112 zanieczyszczeń w postaci zrzutów ścieków. Jedyne dostępne informacje dotyczące odprowadzania ścieków dotyczyły wód opadowych i roztopowych, a ich wyodrębnienie prowadziłoby do zdublowania części ładunków z depozycji atmosferycznej. Z tego samego powodu w obliczeniu ładunku pominięto BZT5, które jest parametrem używanym do określenia stopnia utlenienia związków organicznych zawartych w ściekach (albo w wodzie) przy udziale mikroorganizmów. W związku z tym, że w toku prac nie zidentyfikowano punktowych zrzutów ścieków, a co za tym idzie nie dysponowano danymi o wielkości parametru w zrzucanych ściekach niemożliwe było oszacowanie czy i na jakim poziomie zachodzą procesy utleniania. Zakładany wstępnie wzór na obliczenie ładunku całkowitego w zlewni miał postać:

Łc = ∑ Łpkt + ∑ Łob Po uszczegółowieniu i dostosowaniu do warunków lokalnych panujących w zlewni ostatecznie przyjął on postać

Łc=(Ł0R+ŁD+ŁK) gdzie:

ŁK – suma ładunków obszarowych pochodzących ze źródeł komunalnych, tj.: z przydomowych oczyszczalni ścieków i od ludności nieskanalizowanej i nie korzystających z usług asenizacyjnych. Do obliczeń zastosowano najnowsze udostępniane przez GUS dane statystyczne – lata 2015-2016 r. Określenie ładunków całkowitych i jednostkowych, pochodzących z różnych źródeł zasilania zlewni w biogeny, jest elementem wstępnym do sporządzenia szacunkowego bilansu biogenów jezior. Należy podkreślić, że oszacowane ładunki biogenów oparte są na wartościach maksymalnych możliwych do zdeponowania na powierzchni zlewni (także na nie ujmowanych w bilansie zlewniach bezodpływowych), w wielu przypadkach opartych na danych statystycznych nie uwzględniających warunków lokalnych. Cel pracy wymusza jednak przyjęcie w obliczeniach wariantu najmniej korzystnego dla środowiska. Ogóle równanie bilansu biogenów w jeziorze ma postać:

ŁQd – Suma ładunków dopływających z terenów zlewni,

ŁDW – Ładunek pochodzący z depozycji atmosferycznej na powierzchnię jeziora,

ŁQo – Suma ładunków odpływających z jeziora,

113

ΔB=(ŁQd+ŁDW) - ŁQo

Sposób oszacowania presji - ładunków ze źródeł rolniczych (ŁOR). Zanieczyszczenia obszarowe pochodzące z działalności rolniczej dzielone są na zanieczyszczenia wnoszone do środowiska podczas nawożenia mineralnego oraz naturalnego z wykorzystaniem produktów ubocznych chowu i hodowli zwierząt. W wielkoobszarowych opracowaniach studialnych powszechnie przyjmuje się, że nawożenie mineralne jest źródłem zarówno azotu jak i o wiele mniej mobilnego fosforu, natomiast nawożenie naturalne jedynie azotu. Jest to zbyt duże uproszczenie i w związku z dużym poziomem szczegółowości niniejszego opracowania odstąpiono od tej praktyki i podjęto próbę oszacowania wielkości fosforu pochodzącego z wykorzystywanego do nawożenia obornika mieszanego (tzw. świeżej masy obornika). Nawożenie mineralne odniesiono do powierzchni użytków rolnych, obejmujących: grunty orne, łąki trwałe i pastwiska trwałe. Są to formy użytkowania, które stanowią podstawę do szacowania wielkości statystycznych dawek nawozowych przez Główny Urząd Statystyczny (przyjętych do obliczeń bilansowych na potrzeby niniejszego opracowania). Jest to jednocześnie zgodne z coraz powszechniejszymi wśród rolników praktykami i zaleceniami ośrodków doradztwa rolniczego. Nawożenie organiczne użytków rolnych innych niż grunty orne w praktyce ogranicza się do zastosowania obornika świeżego w momencie zakładania łąki, pastwiska. W kolejnych latach nawożenie to jest praktycznie wyeliminowane, szczególnie w przypadku łąk i pastwisk położonych na stokach o dużym nachyleniu i użytkowanych w sposób ograniczony (z takim przypadkiem mamy do czynienia w zlewni jezior przywidzkich). Wyjątek od tej reguły stanowią deszczownie rozprowadzające rozcieńczoną gnojowicę lecz w przypadku analizowanej zlewni takiej formy wykorzystania gnojowicy nie stwierdzono. Nawożenie organiczne na terenach przeznaczonych pod wypas zwierząt stwarza też realne zagrożenie epidemiologiczne i obniża walory gospodarstw agroturystycznych co w tym przypadku nie pozostaje bez znaczenia. W szacunkach dotyczących fosforu uwzględniono jednocześnie fakt, że zarówno dane statystyczne dotyczące rzeczywistych ładunków fosforu w nawozach mineralnych jak i w składzie obornika podawane są w masie P2O5. W celu uzyskania ładunku samego fosforu zastosowano mnożnik 52 0,44 jako iloraz stosunku fosforu do tlenu w cząsteczce P2O5. Ze względu na skrócony okres wegetacji, zakaz nawożenia w pierwszych miesiącach zimowych, a także na podstawie danych literaturowych dotyczących terminów nawożenia w analizowanym rejonie (rozdz. 5.2.1.) nie dokonywano przesunięć i szacowań wielkości nawożenia w okresie

52 Zgodnie z metodyką oceny wielkości nawożenia mineralnego stosowaną przez GUS i dostępną na stronach www.gus.gov.pl, za czysty składnik nawozów fosforowych uznaje się P2O5, a nie czysty P. W obliczeniach bilansowych używa się natomiast masy P w odniesieniu do stężeń fosforu ogólnego, co wymaga zredukowania masy ładunku w oparciu o ciężar właściwy P (aspekt ten jest często pomijany w obliczeniach bilansowych). 114 zimowym. Przyjęto, że cała dostawa ładunku z nawożenia ma miejsce w półroczu letnim co nie jest jednoznaczne z jego wymywaniem wyłącznie w tym samym półroczu.

Do oszacowania wielkości presji - ładunków całkowitych biogenów z nawożenia mineralnego wykorzystano: 1) Dla azotu:

 Sumaryczną powierzchnię użytków rolnych nawożonych nawozami mineralnymi (grunty orne, łąki i pastwiska trwałe) określono na podstawie dostarczonej przez Zamawiającego bazy danych ewidencyjnych SWDE z powiatowego zasobu geodezyjnego – łączna powierzchnia użytków rolnych wynosi w zlewni całkowitej jezior 686,26 ha, z czego na wymienione 3 typy użytkowania rolniczego przypada 658,02. Wartość tą wykorzystano do obliczenia ładunku sumarycznego fosforu deponowanego w całej zlewni jezior. Do obliczeń bilansowych przyjęto natomiast powierzchnię ww. wymienionych użytków pomniejszoną o użytki przypadające na zlewnie bezodpływowe tj. 583,98 ha.  Informację z GUS dotyczącą średniego zużycia nawozów mineralnych azotowych w postaci czystego składnika (N) na 1 ha użytków rolnych (do których zalicza się grunty orne i użytki zielone, w tym łąki i pastwiska trwałe) w województwie pomorskim - 74,8 kgN/ha rocznie, 2) Dla fosforu

 Sumaryczną powierzchnię użytków rolnych nawożonych nawozami mineralnymi (grunty orne, łąki i pastwiska trwałe) w zlewni nawożonych mineralnie określoną na podstawie dostarczonej przez Zamawiającego bazy danych ewidencyjnych SWDE z powiatowego zasobu geodezyjnego – łączna powierzchnia użytków rolnych wynosi w zlewni całkowitej jezior 686,26 ha, z czego na wymienione 3 typy użytkowania rolniczego przypada 658,02. Wartość tą wykorzystano do obliczenia ładunku sumarycznego fosforu deponowanego w całej zlewni jezior. Podobnie jak w przypadku azotu do obliczeń bilansowych przyjęto natomiast powierzchnię ww. wymienionych użytków pomniejszoną o użytki przypadające na zlewnie bezodpływowe tj. 583,98 ha.  Informację z GUS dotyczącą średniego zużycia nawozów mineralnych fosforowych

w postaci czystego składnika (P2O5) na 1 ha użytków rolnych w województwie pomorskim

zredukowaną o wskaźnik rzeczywistej masy fosforu w P2O5 – 18,3 kg P2O5/ha rocznie, tj.; 8,052 kg P/ha rocznie.

Do oszacowania wielkości presji - ładunków całkowitych biogenów z nawozów naturalnych wykorzystano: 1) Dla azotu:

 Sumaryczną powierzchnię użytków rolnych nawożonych organicznie tj. wyłącznie gruntów ornych, określoną na podstawie dostarczonej przez Zamawiającego bazy danych ewidencyjnych SWDE z powiatowego zasobu geodezyjnego, dotyczących sposobu użytkowania gruntów – łączna powierzchnia tych użytków wynosi w zlewni całkowitej jezior 362,34 ha (w gminie 4296 ha - GUS). Analogicznie jak w przypadku nawożenia

115

mineralnego, do obliczeń bilansowych przyjęto powierzchnię gruntów ornych pomniejszoną o użytki przypadające na zlewnie bezodpływowe tj. 258,54 ha.  Wielkość pogłowia zwierząt gospodarskich w gminie z podziałem na gatunki określoną na podstawie danych GUS – Bank Danych Lokalnych; krowy – 623 szt., bydło pozostałe - 1157 szt., maciory – 123 szt., trzoda pozostała - 842 szt., konie razem – 245 szt., kury i kaczki 32144 szt., drób pozostały - 1347 szt. (razem 2031,3 DJP),  Wielkości produkcji zanieczyszczeń w czystym składniku obliczoną w odniesieniu do pogłowia zwierząt hodowlanych na podstawie ww. danych GUS oraz rzeczywistej ilości czystego składnika w kg nawozu produkowanego przez dany gatunek zwierząt z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego stworzonego przez Centrum Doradztwa Rolniczego CDR (źródło: www.cdr.gov.pl) – łączna zawartość czystego azotu w nawozach organicznych wynosi dla całej gminy 246686,83 kg,

 Wielkość dawki azotu w nawozach organicznych w postaci czystego składnika (N) na 1 ha użytków rolnych obliczoną na podstawie całkowitej produkcji tego nawozu w gminie i odniesieniu do powierzchni całkowitej w gminie (przeliczoną następnie na użytki w zlewni jezior przywidzkich) - 57,42 kg/ha, 2) Dla fosforu:  Sumaryczną powierzchnię użytków rolnych nawożonych organicznie tj. wyłącznie gruntów ornych, określoną na podstawie dostarczonej przez Zamawiającego bazy danych ewidencyjnych SWDE z powiatowego zasobu geodezyjnego, dotyczących sposobu użytkowania gruntów – łączna powierzchnia tych użytków wynosi w zlewni całkowitej jezior 362,34 ha (w gminie 4296 ha). Analogicznie jak w przypadku nawożenia mineralnego, do obliczeń bilansowych przyjęto powierzchnię gruntów ornych pomniejszoną o użytki przypadające na zlewnie bezodpływowe tj. 258,54 ha.

 Wielkość pogłowia zwierząt gospodarskich w gminie z podziałem na gatunki określoną na podstawie danych GUS – Bank Danych Lokalnych (jak w przypadku azotu),

 Wielkości produkcji zanieczyszczeń w czystym składniku obliczoną w odniesieniu do pogłowia zwierząt hodowlanych na podstawie ww. danych GUS i przeliczeniu ich na DJP oraz rzeczywistej ilości czystego składnika w kg obornika mieszanego na podstawie danych literaturowych (Maćkowiak 2004, Maćkowiak C., Żebrowski J. 200053, Pająk J.J., Kowalik B. 200654) oraz informacji z ośrodków doradztwa rolniczego m.in.; http://wodr.poznan.pl/ubezpieczenia-rolnicze/. Ostatecznie przyjęto dawkę uśrednioną

na poziomie 0,40% P2O5 w tonie obornika (dawka obliczona proporcjonalnie do składu gatunkowego zwierzą hodowlanych - nieco wyższa od średniej z uwagi na duży odsetek

pomiotu ptasiego). Z danych dotyczących masy P2O5 wyodrębniono następnie sam fosfor – łącznie w gminie produkowane jest 20312671,66 kg obornika czyli 35750,3 kg czystego azotu rocznie.

 Wielkość dawki fosforu w nawozach organicznych w postaci czystego składnika (P) na 1 ha użytków rolnych obliczoną na podstawie całkowitej produkcji tego nawozu w gminie

53 Maćkowiak C., Żebrowski J. 2000, Skład chemiczny obornika w Polsce. Nawozy i Nawożenie, ss. 119-130 54 Pająk J.J., Kowalik B., 2006, Wpływ żywienia i systemu utrzymania zwierząt na ilość i skład odchodów od bydła Nawozy i Nawożenie (Fertilizers and Fertilization), 4 (29), 7-19, 2007 pkt. 2 116

i odniesieniu do powierzchni całkowitej gruntów ornych w gminie (przeliczoną następnie na grunty orne w zlewni jezior przywidzkich) – 8,32 kg/ha rocznie.

Sposób oszacowania ładunków depozycji atmosferycznej (ŁD). Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża jest elementem Państwowego Monitoringu Środowiska. Do oszacowania wielkości ładunków azotu i fosforu pochodzenia atmosferycznego wykorzystano rzeczywiste miesięczne dane pomiarowe udostępniane przez GIOŚ i pochodzące ze stacji pomiarowej GDAŃSK-Świbno. Dla potrzeb bilansowych wyodrębniono wielkości ładunków dostarczanych wraz z opadami atmosferycznymi na powierzchnie wodne oraz na powierzchnie lądowe (do depozycji na powierzchnię wody nie stosuje się współczynników redukcyjnych).

Sposób oszacowania ładunków obszarowych pochodzących ze źródeł komunalnych (ŁK) Punktem wyjścia do oszacowania wielkości ładunków azotu i fosforu, pochodzących ze źródeł komunalnych jest określenie rzeczywistej liczby ludności pozbawionej możliwości korzystania z systemu zbiorowego oczyszczania ścieków, tj. liczby ludności korzystającej z przydomowych oczyszczalni ścieków (POŚ) oraz liczby ludności, która nie korzysta z sieci kanalizacyjnej i jednocześnie nie korzysta z usług asenizacyjnych. W pierwszym przypadku, dane o sumarycznej liczbie POŚ w gminie wraz z ich szczegółową lokalizacją uzyskano od pracowników Urzędu Gminy w Przywidzu. Na 34 funkcjonujące POŚ, zaledwie 3 znajdują się w granicach zlewni jezior przywidzkich. Ładunek z POŚ obliczono za pomocą iloczynu średniej statystycznej (GUS) liczby mieszkańców w gospodarstwie domowym (3,7 os.), wskaźnika przeciętnej skuteczności oczyszczania POŚ – 0,92 tj. 92% i normatywnej wielkości dobowej produkcji azotu i fosforu przez 1 osobę (N - 0,011 kg, P - 0,0025 kg) – łącznie obliczenia wykonano dla 11 osób. Do oszacowania ładunku azotu i fosforu od osób nie korzystających ze zbiorczych systemów oczyszczania ścieków zastosowano te same wartości normatywne produkcji co w przypadku POŚ. Liczbę osób ustalono na podstawie danych o % skanalizowania gminy (źródło: BDL-GUS), liczby zbiorników bezodpływowych zinwentaryzowanych i wskazanych w danych statystycznych gminy (735 zbiorników) i całkowitej liczby ludności gminy ze szczegółowym podziałem na poszczególne jednostki osadnicze. Następnie przypisano do każdego zbiornika bezodpływowego liczbę osób odpowiadającą statystycznemu gospodarstwu domowemu (3,7 os.). Sumując otrzymaną liczbę osób z osobami korzystającymi z kanalizacji i zestawiając ogólną liczbą ludności w gminie otrzymano wskaźnik procentowy ludności nie korzystających z żadnych systemów oczyszczania cieków. Następnie za pomocą tego wskaźnika określono (w sposób proporcjonalny) liczbę osób nie korzystających z oczyszczalni dla każdej miejscowości/przysiółka w zlewni. W odniesieniu do miejscowości leżących częściowo w granicach zlewni, częściowo poza nią zastosowano dodatkowo proporcję powierzchniową, tj. liczbę osób nie korzystających z oczyszczalni przemnożono przez wskaźnik procentowy powierzchni terenów zabudowanych należących do badanej zlewni. Początkowo rozpatrywano możliwość zastosowania gęstości zaludnienia, ale w przypadku zlewni o tak małym odsetku terenów zabudowanych jest on kompletnie niewiarygodny. Łączna oszacowana liczba ludności nie korzystająca z żadnych systemów oczyszczania w zlewni to 52 osoby.

117

Obliczenie ładunku zredukowanego biogenów dopływającego do jezior (ŁQd) jako Σ(ŁOR,ŁD,ŁK). Przeliczenie ładunku dostarczanego do zlewni na ładunek potencjalnie dopływający do jeziora wymaga w pierwszej kolejności uwzględnienia czynników redukujących zawartość biogenów w wodach zasilających jeziora. Częściową redukcję biogenów w zlewni określić można z wykorzystaniem powszechnie stosowanych współczynników. Określenie całkowitej redukcji biogenów w zlewni dokonywane jest na końcowym etapie obliczeń bilansowych na podstawie rzeczywistych stężeń – pomierzonych na zamknięciach zlewni kontrolowanych. Doboru i podziału wstępnych współczynników redukcyjnych dokonano w oparciu o pochodzenie ładunku: 1) Dla ładunków pochodzenia rolniczego wykorzystano współczynniki oparte na rzeczywistych wieloletnich badaniach bilansu azotu i fosforu w Polsce, wykonywanych w Polsce obligatoryjnie zgodnie z klasyfikacją OECD przez Instytut Uprawy i Nawożenia Gleby – PIB. Wyniki prac bilansowych przedstawione m.in. w pracy Kopińskiego i Tujaka55 wskazują na konkretne wielkości wynoszenia – efektywności wykorzystania dostarczonych na powierzchnie gruntów ładunków fosforu i azotu w całości tj. zarówno pochodzących z nawożenia jak i z depozycji atmosferycznej. Wskaźniki te przedstawiane są zarówno w układzie dorzeczy, jak i nieco bardziej szczegółowym układzie wojewódzkim. Do obliczeń wykorzystano wskaźniki wojewódzkie jako bardziej adekwatne do rzeczywistości. Wartości współczynników efektywności wykorzystania dla analizowanych biogenów wynoszą:

 dla azotu – 54,4%, zatem wskaźnik dla ładunku niewykorzystanego stanowiący pozostałą część ładunku wnoszonego wynosi 45,6%, tj. 0,456,

 dla fosforu – 65,4%, czyli odpowiednio 34,6%, tj. 0,346. 2) Dla ładunku pochodzącego z depozycji atmosferycznej na powierzchnię gruntu należało zastosować 3 odrębne wskaźniki w zależności od pokrycia terenu.

 Dla terenów zabudowanych, komunikacyjnych, utwardzonych i pozostałych niesklasyfikowanych jako użytki rolne lub tereny leśne, przyjęto wariant zerowy efektywności zużycia biogenów jako najgorszy możliwy dla środowiska, co jest tym bardziej zasadne, że odpływ z tych terenów jest nierzadko przyspieszony systemami kanalizacji deszczowych nie sprzyjającymi redukcji substancji biogennych.  Dla terenów rolniczych sklasyfikowanych jako użytki rolne przyjęto współczynniki rzeczywiste wskazane do zastosowania dla ładunków pochodzenia rolniczego (pkt.1),  Dla terenów leśnych wielkość spożytkowanych biogenów jest trudna do określenia. Źródła literaturowe są w tym względzie rozbieżne. Jednakże biorąc pod uwagę jednorodność szaty roślinnej terenów leśnych w zlewni jezior przywidzkich uznano, że w celu określenia rzeczywistej redukcji biogenów na terenach leśnych należy odnieść się do kontrolowanej – leśnej zlewni cząstkowej jako zlewni reperowej. Taką zlewnią jest zlewnia M-4 cieku bez nazwy, zamknięta profilem badawczym R4G. Ze względu jednak na małą powierzchnię zlewni otrzymany wskaźnik redukcji dla zlewni M-4 należało skorygować z wykorzystaniem średniego odpływu jednostkowego dla pozostałych zlewni o zbliżonych cechach fizjograficznych (W-4, W-5, W-7). Ostatecznie wskaźnik redukcji dla terenów leśnych określono na 0,178 dla azotu i 0,564 dla fosforu przy jednoczesnym zachowaniu

55 Kopiński A., Tujaka A., 2009, Bilans azotu i fosforu w rolnictwie polskim, [w;] Woda-Środowisko-Obszary-Wiejskie, IMUZ, t.9, z.4(28), s. 103-116 118

wskaźników rzeczywistych, tj. odpowiednio 0,200 i 0,635 dla zlewni M-4. Wyniki obliczeń wskaźnika zamieszczono w tabeli poniżej.

Tabela 38. Określenie współczynnika redukcji azotu dla terenów leśnych Depozycja atmosferyczna (okres letni) Stężenie Ładunek Współczynnik Ładunek Powierzchnia Ładunek N na Ładunek rzeczywiste rzeczywisty Redukcja redukcyjny Q [l/s] półroczny N Zlewnia zlewni [ha] ha pow. chwilowy zmierzone (zmierzony) (g/e) [%] na terenach w zlewni [kg/ha] N [g/s] N [g/s] N [g/s] leśnych (RL) [kg] a b c d e f g h i W-4 0,595 11,74 3,58 42,0292 0,002643 0,00089 0,0005291 79,99 0,200 Obliczenie współczynnik redukcji dla zalesionych części zlewni z uwzględnieniem proporcji odpływów jednostkowych

Odpływ jedn. w zlewni Uśredniony odpływ jedn. Współczynnik redukcyjny Zlewnia Współczynnik redukcyjny bezp. w zlewniach zlewni bezpośrednich wskaźnikowa zlewni wskaźnikowej W-4 q [l/s/km2] porównawczych[l/s/km2] (qb/qw×RL)

W-4 5,068 4,504 0,200 0,178 Uśredniona wartość współczynnika redukcji N dla terenów leśnych 0,178

Tabela 39. Określenie współczynnika redukcji fosforu dla terenów leśnych Depozycja atmosferyczna (okres letni) Stężenie Ładunek Współczynnik Powierzchnia rzeczywiste rzeczywisty Redukcja redukcyjny na Q [l/s] Ładunek P na Ładunek Ładunek Zlewnia zlewni [ha] ha pow. półroczny P chwilowy zmierzone (zmierzony) (g/e) [%] terenach [kg/ha] w zlewni [kg] P [g/s] P [g/s] P [g/s] leśnych (RL)

a b c d e f g h i W-4 0,595 11,74 0,137 1,60838 0,0001012 0,000108 0,0000642 36,54 0,635 Obliczenie współczynnika redukcji dla zalesionych części zlewni z uwzględnieniem proporcji odpływów jednostkowych Odpływ jedn. w zlewni Uśredniony odpływ jedn. Współczynnik redukcyjny Zlewnia Współczynnik redukcyjny bezp. w zlewniach zlewni bezpośrednich wskaźnikowa zlewni wskaźnikowej W-4 q [l/s/km2] porównawczych[l/s/km2] (qb/qw×RL) W-4 5,068 4,504 0,635 0,564 Uśredniona wartość współczynnika redukcji P dla terenów leśnych 0,564

3) Dla ładunków pochodzących z POŚ zastosowano redukcję odpowiadającą przeciętnej skuteczności POŚ – 92%, tj. wartość współczynnika 0,08, 4) Dla wszystkich ładunków wnoszonych do zlewni łącznie zastosowano również współczynnik erozyjny redukcji zaproponowany w opracowaniu „Identyfikacja presji …”56 wynoszący dla zlewni o dużym nachyleniu terenu i znacznych deniwelacjach odpowiednio – 0,3 dla azotu i 0,63 dla fosforu. Wyniki wstępnych obliczeń wraz z danymi wyjściowymi i zastosowanymi wskaźnikami redukcji, zamieszczono w tabelach poniżej. Zestawienia te zawierają surowe dane o wielkości ładunków potencjalnych w okresach ich wnoszenie na teren zlewni. W przypadku nawożenia, chociaż odbywa się ono w okresie letnim, w którym jednocześnie następuje główna redukcja zawartych w nawozach biogenów, to stopniowe wypłukiwanie niewykorzystanej ich części rozkłada się na cały rok

56 „Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w regionie wodnym Dolnej Wisły”, PectoreEco, 2012 119 hydrologiczny. Przed przystąpieniem do sporządzenia właściwego bilansu należy zatem dokonać proporcjonalnego rozłożenia wielkości wypłukiwanych ładunków na poszczególne miesiące w roku.

120

Tabela 40. Ładunki całkowite N ze zlewni cząstkowych Bilans Bezwymiarowe współczynniki Dane wejściowe Ładunki N azotu redukcji

ha]

terenyleśne[kg]

zlewni

[os.]

Erozyjny

ładunków

łącznie[kg] łącznie[kg]

Kod

ludności[kg]

[kg/os./dobę]

Pow.leśna [ha] rolnych[kg/ha] rolnych[kg/ha]

pozostałych [kg]

naturalnymi[

mineralnymi[ha]

Powierzchnia [ha]

ŁadunekzPOŚ [kg]

atmosferycznej[kg]

Ładunekzdepozycji Ładunekzdepozycji Ładunekzdepozycji

Suma Suma ładunków[kg]

kanalizacyjnymi[os.]

nawożonychnawozami nawożonychnawozami

stosujesię redukcji [ha] zycja atmosferyczna[kg/ha] Skuteczności (92%)POŚ

Łącznyładunek z depozycji

atmosferycznejna gruntach

Efektywności wykorzystania

Produkcja azotu przezludność Ładunekpoch. odludności ni

Powierzchnia użytkówrolnych Powierzchnia użytkówrolnych

Pozostałe pow. dlaktórych nie Łącznyładunek pochodzącyod

Nawożenie mineralneużytków

Liczba ludnościLiczba nie objętejsyst.

Nawożenie organiczne użytków

Łącznyładunek z nawożenia [kg]

Liczba (3,7POŚ osoby/POŚ) [szt.] Rzeczywistyterenów dla leśnych

objętejsyst.zb. Ściekówocz. [kg]

Liczba ludnościLiczba korzystająca z POŚ

Depo

Ładunekznawożenia mineralnego

atmosferycznejna atmosferycznejna użytkirolne [kg] Ładunekznawożenia organicznego Lato M-1 104,61 24,07 20,93 55,98 24,56 29 0 0 0,011 3,58 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 35,67 11,79 87,92 246,3 164,4 18,0 0,000 135,38 410,7 18,0 564,1 M-2 333,13 205,35 122,19 99,75 28,03 14 0 0 0,011 3,58 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 63,56 100,57 100,34 2101,3 959,8 8,7 0,000 264,47 3061,1 8,7 3334,3 W-1 331,32 69,43 28,82 243,39 18,50 1 0 0 0,011 3,58 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 155,10 34,00 66,22 710,5 226,4 0,6 0,000 255,32 936,8 0,6 1192,8 W-3 217,11 146,46 36,53 62,75 7,90 3 0 0 0,011 3,58 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 39,98 71,73 28,28 1498,7 287,0 1,9 0,000 140,00 1785,7 1,9 1927,5 W-4 11,74 0,000 0,00 11,74 0,00 0 0 0 0,011 3,58 74,8 57,42 0,08 0,200 0,3 0,456 8,41 0,00 0,00 0,0 0,0 0,0 0,000 8,41 0,0 0,0 8,4 W-5 45,44 8,11 5,23 37,31 0,02 0 0 0 0,011 3,58 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 23,78 3,97 0,06 83,0 41,1 0,0 0,000 27,81 124,1 0,0 151,9 W-6 90,37 50,31 28,92 30,63 9,43 0 2 7,4 0,011 3,58 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 19,52 24,64 33,76 514,8 227,1 0,0 0,367 77,92 741,9 0,4 820,2 W-7 249,33 80,24 15,92 157,65 11,44 6 1 3,7 0,011 3,58 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 100,46 39,30 40,96 821,1 125,1 3,7 0,184 180,72 946,1 3,9 1130,8 Zima M-1 104,61 24,07 20,93 55,98 24,56 29 0 0 0,011 1,98 0 0 0,08 0,178 0,3 0,456 19,73 6,52 48,62 0,0 0,0 16,9 0,000 74,87 0,0 16,9 91,8 M-2 333,13 205,35 122,19 99,75 28,03 14 0 0 0,011 1,98 0 0 0,08 0,178 0,3 0,456 35,16 55,62 55,49 0,0 0,0 8,2 0,000 146,27 0,0 8,2 154,4 W-1 331,32 69,43 28,82 243,39 18,50 1 0 0 0,011 1,98 0 0 0,08 0,178 0,3 0,456 85,78 18,81 36,62 0,0 0,0 0,6 0,000 141,21 0,0 0,6 141,8 W-3 217,11 146,46 36,53 62,75 7,90 3 0 0 0,011 1,98 0 0 0,08 0,178 0,3 0,456 22,11 39,67 15,64 0,0 0,0 1,8 0,000 77,43 0,0 1,8 79,2 W-4 11,74 0,00 0,00 11,74 0,00 0 0 0 0,011 1,98 0 0 0,08 0,200 0,3 0,456 4,65 0,00 0,00 0,0 0,0 0,0 0,000 4,65 0,0 0,0 4,6 W-5 45,44 8,11 5,23 37,31 0,02 0 0 0 0,011 1,98 0 0 0,08 0,178 0,3 0,456 13,15 2,20 0,03 0,0 0,0 0,0 0,000 15,38 0,0 0,0 15,4 W-6 90,37 50,31 28,92 30,63 9,43 0 2 7,4 0,011 1,98 0 0 0,08 0,178 0,3 0,456 10,80 13,63 18,67 0,0 0,0 0,0 0,346 43,09 0,0 0,3 43,4 W-7 249,33 80,24 15,92 157,65 11,44 6 1 3,7 0,011 1,98 0 0 0,08 0,178 0,3 0,456 55,56 21,73 22,65 0,0 0,0 3,5 0,173 99,95 0,0 3,7 103,6 Rok M-1 104,61 24,07 20,93 55,98 24,56 29 0 0 0,011 5,56 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 55,40 18,31 136,54 246,3 164,4 34,9 0,000 210,25 410,7 34,9 655,9 M-2 333,13 205,35 122,19 99,75 28,03 14 0 0 0,011 5,56 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 98,72 156,19 155,83 2101,3 959,8 16,9 0,000 410,74 3061,1 16,9 3488,7 W-1 331,32 69,43 28,82 243,39 18,50 1 0 0 0,011 5,56 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 240,88 52,81 102,84 710,5 226,4 1,2 0,000 396,53 936,8 1,2 1334,6 W-3 217,11 146,46 36,53 62,75 7,90 3 0 0 0,011 5,56 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 62,10 111,40 43,92 1498,7 287,0 3,6 0,000 217,42 1785,7 3,6 2006,7 W-4 11,74 0,00 0,00 11,74 0,00 0 0 0 0,011 5,56 74,8 57,42 0,08 0,200 0,3 0,456 13,05 0,00 0,00 0,0 0,0 0,0 0,000 13,05 0,0 0,0 13,1 W-5 45,44 8,11 5,23 37,31 0,02 0 0 0 0,011 5,56 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 36,93 6,17 0,09 83,0 41,1 0,0 0,000 43,18 124,1 0,0 167,3 W-6 90,37 50,31 28,92 30,63 9,43 0 2 7,4 0,011 5,56 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 30,32 38,26 52,43 514,8 227,1 0,0 0,713 121,01 741,9 0,7 863,6 W-7 249,33 80,24 15,92 157,65 11,44 6 1 3,7 0,011 5,56 74,8 57,42 0,08 0,178 0,3 0,456 156,02 61,03 63,61 821,1 125,1 7,2 0,357 280,66 946,1 7,6 1234,4

121

Tabela 41. Ładunki całkowite P ze zlewni cząstkowych

Bilans fosforu Dane wejściowe Bezwymiarowe współczynniki redukcji Ładunki P

dność

Nazwa zlewni

[ha] [ha]

[kg/ha]

zycji atmosferycznej na

Erozyjny

łącznie[kg] łącznie[kg]

ludności[kg]

hnawozami naturalnymi [kg/os./dobę]

Pow.leśna [ha] rolnych[kg/ha]

sięredukcji [ha]

terenyleśne[kg] użytkirolne [kg]

Powierzchnia [ha]

ŁadunekzPOŚ [kg]

atmosferycznej[kg]

Suma Suma ładunków[kg]

kanalizacyjnymi[os.]

Skuteczności (92%)POŚ

zb. syst.zb. ocz. Ścieków [kg]

gruntach pozostałych[kg]

Łącznyładunek z depozycji

nekpoch. odludności nie objętej

Produkcja azotu przezlu

Powierzchnia użytkówrolnych Powierzchnia użytkówrolnych

Łącznyładunek pochodzącyod

Liczba ludnościLiczba nie objętejsyst.

Nawożenie organiczne użytków

Łącznyładunek z nawożenia [kg]

Rzeczywistyterenów dla leśnych

Liczba (3,7POŚ osoby/POŚ) [szt.]

Depozycja atmosferyczna[kg/ha]

Ładunekznawożenia mineralnego

Ładunekznawożenia organicznego

nawożonyc

nawożonychnawozami mineralnymi

Ładu

Pozostałe pow. dlaktórych niestosuje

Efektywności wykorzystaniaładunków

Nawożenie mineralneużytków rolnych Ładunekzdepo Ładunekzdepozycji atmosferycznej na Ładunekzdepozycji atmosferycznej na

Liczba ludnościLiczba korzystająca z POŚ [os.] Lato M-1 104,61 24,07 20,93 55,98 24,56 29 0 0 0,0025 0,137 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 4,33 0,72 3,36 42,2 38,0 8,6 0,000 8,41 80,2 8,6 97,2 M-2 333,13 205,35 122,19 99,75 28,03 14 0 0 0,0025 0,137 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 7,71 6,13 3,84 360,4 221,6 4,1 0,000 17,68 582,1 4,1 603,9 W-1 331,32 69,43 28,82 243,39 18,50 1 0 0 0,0025 0,137 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 18,81 2,07 2,53 121,9 52,3 0,3 0,000 23,41 174,1 0,3 197,8 W-3 217,11 146,46 36,53 62,75 7,90 3 0 0 0,0025 0,137 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 4,85 4,37 1,08 257,1 66,3 0,9 0,000 10,30 323,3 0,9 334,5 W-4 11,74 0,00 0,00 11,74 0,00 0 0 0 0,0025 0,137 8,05 8,32 0,08 0,635 0,63 0,346 1,02 0,00 0,00 0,0 0,0 0,0 0,000 1,02 0,0 0,0 1,0 W-5 45,44 8,11 5,23 37,31 0,02 0 0 0 0,0025 0,137 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 2,88 0,24 0,00 14,2 9,5 0,0 0,000 3,13 23,7 0,0 26,9 W-6 90,37 50,31 28,92 30,63 9,43 0 2 7,4 0,0025 0,137 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 2,37 1,50 1,29 88,3 52,5 0,0 0,262 5,16 140,7 0,3 146,2 W-7 249,33 80,24 15,92 157,65 11,44 6 1 3,7 0,0025 0,137 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 12,18 2,40 1,57 140,8 28,9 1,8 0,131 16,14 169,7 1,9 187,8 Zima M-1 104,61 24,07 20,93 55,98 24,56 29 0 0 0,0025 0,043 0 0 0,08 0,564 0,63 0,346 1,36 0,23 1,06 0,0 0,0 8,1 0,000 2,64 0,0 8,1 10,7 M-2 333,13 205,35 122,19 99,75 28,03 14 0 0 0,0025 0,043 0 0 0,08 0,564 0,63 0,346 2,42 1,92 1,21 0,0 0,0 3,9 0,000 5,55 0,0 3,9 9,5 W-1 331,32 69,43 28,82 243,39 18,50 1 0 0 0,0025 0,043 0 0 0,08 0,564 0,63 0,346 5,90 0,65 0,80 0,0 0,0 0,3 0,000 7,35 0,0 0,3 7,6 W-3 217,11 146,46 36,53 62,75 7,90 3 0 0 0,0025 0,043 0 0 0,08 0,564 0,63 0,346 1,52 1,37 0,34 0,0 0,0 0,8 0,000 3,23 0,0 0,8 4,1 W-4 11,74 0,00 0,00 11,74 0,00 0 0 0 0,0025 0,043 0 0 0,08 0,635 0,63 0,346 0,32 0,00 0,00 0,0 0,0 0,0 0,000 0,32 0,0 0,0 0,3 W-5 45,44 8,11 5,23 37,31 0,02 0 0 0 0,0025 0,043 0 0 0,08 0,564 0,63 0,346 0,90 0,08 0,00 0,0 0,0 0,0 0,000 0,98 0,0 0,0 1,0 W-6 90,37 50,31 28,92 30,63 9,43 0 2 7,4 0,0025 0,043 0 0 0,08 0,564 0,63 0,346 0,74 0,47 0,41 0,0 0,0 0,0 0,262 1,62 0,0 0,3 1,9 W-7 249,33 80,24 15,92 157,65 11,44 6 1 3,7 0,0025 0,043 0 0 0,08 0,564 0,63 0,346 3,82 0,75 0,49 0,0 0,0 1,7 0,131 5,07 0,0 1,8 6,9 Rok M-1 104,61 24,07 20,93 55,98 24,56 28 0 0 0,0025 0,180 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 5,68 0,94 4,42 42,2 38,0 16,1 0,000 11,05 80,2 16,1 107,4 M-2 333,13 205,35 122,19 99,75 28,03 14 0 0 0,0025 0,180 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 10,13 8,06 5,04 360,4 221,6 8,0 0,000 23,23 582,1 8,0 613,4 W-1 331,32 69,43 28,82 243,39 18,50 1 0 0 0,0025 0,180 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 24,71 2,72 3,33 121,9 52,3 0,6 0,000 30,76 174,1 0,6 205,5 W-3 217,11 146,46 36,53 62,75 7,90 3 0 0 0,0025 0,180 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 6,37 5,75 1,42 257,1 66,3 1,7 0,000 13,54 323,3 1,7 338,6 W-4 11,74 0,00 0,00 11,74 0,00 0 0 0 0,0025 0,180 8,05 8,32 0,08 0,635 0,63 0,346 1,34 0,00 0,00 0,0 0,0 0,0 0,000 1,34 0,0 0,0 1,3 W-5 45,44 8,11 5,23 37,31 0,02 0 0 0 0,0025 0,180 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 3,79 0,32 0,00 14,2 9,5 0,0 0,000 4,11 23,7 0,0 27,8 W-6 90,37 50,31 28,92 30,63 9,43 0 2 7,4 0,0025 0,180 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 3,11 1,97 1,70 88,3 52,5 0,0 0,540 6,78 140,7 0,5 148,1 W-7 249,33 80,24 15,92 157,65 11,44 6 1 3,7 0,0025 0,180 8,05 8,32 0,08 0,564 0,63 0,346 16,00 3,15 2,06 140,8 28,9 3,4 0,270 21,21 169,7 3,7 194,7

122

Roczny rozkład ładunków zanieczyszczeń: Założenia: 1) Ładunki pochodzenia komunalnego rozkładają się w ciągu roku w sposób stały, 2) Ładunki pochodzące z depozycji atmosferycznej ustalone są na podstawie danych rzeczywistych z poszczególnych miesięcy w roku i nie wymagają modyfikacji, 3) Rozpuszczalność związków azotu i fosforu w wodzie jest względnie stabilna a ładunek pochodzenia rolniczego (nawożenie) - nie zredukowany poprzez wynoszenie z plonami - wypłukiwany jest proporcjonalnie w stosunku do zasobności i mobilności wody w gruncie. Zwiększenie wypłukiwania pozostałych w gruncie biogenów następuje w wyniku zwiększenia spływu potamicznego, tym samym rozkład zasilania wód jezior w biogeny pochodzące z nawożenia powinien być zbliżony do rocznego reżimu odpływu wód. Jest to w rzeczywistości znaczne uproszczenie, ale konieczne z uwagi na brak dłuższych ciągów pomiarowych i odnośnika w postaci archiwalnych badań jakości wód w dopływach do jeziora. Taki sposób postępowania nie wpłynie na ostateczny wynik bilansu rocznego, może się jednak charakteryzować nieznacznym przesunięciem czasowym dopływu biogenów w układzie półrocznym. Rozkład miesięczny ładunków biogenów pochodzących z nawożenia mineralnego i organicznego - odprowadzanych z terenów zlewni do jeziora, oparto na procentowym rozkładzie sumarycznego odpływu z wszystkich wydzielonych zlewni cząstkowych dla roku wilgotnego (rozdz. 5.2.5.).

Tabela 42. Rozkład miesięczny ładunków biogenów pochodzenia rolniczego Rozkład miesięczny ładunków pochodzenia rolniczego

XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Zima Lato Rok

SQ [m3/s] 0,075 0,090 0,087 0,068 0,078 0,127 0,052 0,043 0,043 0,039 0,036 0,038 0,088 0,042 0,065

Σ dopł. 195,52 241,75 232,04 165,57 209,32 328,61 139,43 110,26 114,98 105,55 94,32 101,80 1372,8 666,3 2039,2 tys. m3 % odpływu 9,59 11,85 11,38 8,12 10,26 16,11 6,84 5,41 5,64 5,18 4,63 4,99 67,31 32,7 100 rocznego

wskaźnik 0,0959 0,1185 0,1138 0,0812 0,1026 0,1611 0,0684 0,0541 0,0564 0,0518 0,0463 0,0499 0,6731 0,3269 1

Rozkład roczny ładunków azotu z nawożenia kg N

Mineral- 573,06 708,11 680,03 485,22 613,10 962,67 408,73 323,28 337,02 309,54 276,67 298,18 4022,2 1953,4 5975,6 ne Organicz- 194,75 240,65 231,11 164,90 208,36 327,16 138,91 109,87 114,54 105,20 94,03 101,34 1366,9 663,9 2030,8 ne

Rozkład roczny ładunków fosforu z nawożenia kg P

Mineral- 98,30 121,46 116,64 83,23 105,16 165,12 70,11 55,45 57,81 53,09 47,46 51,15 689,9 335,07 1025,0 ne Organicz- 44,97 55,57 53,37 38,08 48,12 75,55 32,08 25,37 26,45 24,29 21,71 23,40 315,7 153,3 460,0 ne

Rozkład miesięczny dopływu zredukowanych ładunków pochodzących z depozycji atmosferycznej na poszczególne typy powierzchni użytkowych zlewni oraz zasilanie ze źródeł komunalnych określono w pierwszym przypadku o wskaźniki oparte na pomiarach rzeczywistych w drugim o równomierne rozłożenie ładunków w układzie dobowym.

123

Tabela 43. Rozkład miesięczny ładunków azotu z depozycji atmosferycznej i ze źródeł komunalnych Rozkład miesięczny ładunków azotu z depozycji atmosferycznej i ze źródeł komunalnych

Okres XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Zima Lato Rok

Obliczenie wskaźnika rozkładu miesięcznego depozycji atmosferycznej w kg N Depozycja zmierzona w kg 0,39 0,27 0,35 0,08 0,37 0,52 0,39 0,64 1 0,36 0,88 0,31 x x 5,56 dla pow. 1 ha Wskaźnik procentowy 7,01 4,86 6,29 1,44 6,65 9,35 7,01 11,51 17,99 6,47 15,83 5,58 35,61 64,39 100

Rozkład miesięczny ładunków zredukowanych z depozycji atmosferycznej na powierzchnię gruntu w kg N Depozycja ładunku zredukowana na pow. 31,16 21,57 27,96 6,39 29,56 41,54 31,16 51,13 79,89 28,76 70,30 24,77 158,18 286,00 444,18 użytków rolnych Depozycja ładunku zredukowana na 48,64 33,67 43,65 9,98 46,15 64,85 48,64 79,82 124,72 44,90 109,75 38,66 246,94 446,49 693,43 powierzchnię leśną Depozycja ładunku na pozostałą powierzchnię 38,95 26,96 34,95 7,99 36,95 51,93 38,95 63,92 99,87 35,95 87,88 30,96 197,74 357,53 555,27 gruntu Rozkład miesięczny ładunków ze źródeł komunalnych w kg N Ładunek zredukowany ze 5,34 5,51 5,51 4,98 5,51 5,34 5,51 5,34 5,51 5,51 5,34 5,51 32,19 32,72 64,91 źródeł komunalnych i POŚ

Tabela 44. Rozkład miesięczny ładunków fosforu z depozycji atmosferycznej i ze źródeł komunalnych Rozkład miesięczny ładunków fosforu z depozycji atmosferycznej i ze źródeł komunalnych

Okres XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Zima Lato Rok

Obliczenie wskaźnika rozkładu miesięcznego depozycji atmosferycznej w kg P Depozycja zmierzona w kg 0,01 0,003 0,007 0,001 0,004 0,018 0,01 0,043 0,038 0,01 0,028 0,008 x x 0,18 dla pow. 1 ha Wskaźnik procentowy 5,56 1,67 3,89 0,56 2,22 10,00 5,56 23,89 21,11 5,56 15,56 4,44 23,89 76,11 100,0

Rozkład miesięczny ładunków zredukowanych z depozycji atmosferycznej na powierzchnię gruntu w kg P Depozycja ładunku zredukowana na pow. 1,27 0,38 0,89 0,13 0,51 2,29 1,27 5,47 4,84 1,27 3,56 1,02 5,47 17,44 22,91 użytków rolnych Depozycja ładunku zredukowana na 3,95 1,19 2,77 0,40 1,58 7,11 3,95 16,99 15,02 3,95 11,07 3,16 16,99 54,14 71,13 powierzchnię leśną Depozycja ładunku na pozostałą powierzchnię 1,00 0,30 0,70 0,10 0,40 1,80 1,00 4,29 3,79 1,00 2,80 0,80 4,29 13,68 17,98 gruntu Rozkład miesięczny ładunków ze źródeł komunalnych w kg P Ładunek zredukowany ze 1,71 0,51 1,19 0,17 0,68 3,07 1,71 7,33 6,48 1,71 4,78 1,36 7,33 23,37 30,70 źródeł komunalnych i POŚ

Obliczenie potencjalnego i rzeczywistego bilansu chwilowego i rocznego biogenów Do obliczenia bilansu rocznego biogenów (w układzie miesięcznym) wykorzystano oszacowane rozkłady dopływu biogenów (suma ładunków z poszczególnych źródeł), depozycję bezpośrednią na powierzchnię jeziora oraz sumaryczne ładunki biogenów odpływające z jeziora. Ładunek odpływający z jeziora określono na podstawie średnich miesięcznych przepływów w profilu Wietcisy – Przywidz wypływ z jeziora (profil badawczy R1 (rozdz.5.2.5.) i stężenia miarodajnego biogenów (przyjęto wartość z profilu R10 umiejscowionego tuż powyżej wypływu z jeziora). Za stężenie miarodajne przyjęto wartość stężenia z pomiarów własnych wykonanych w sierpniu 2017 r. (zgodnie z zaleceniem Tyszewskiego S. i in., 2008)57. Bilans rzeczywisty oparto wyłącznie na wynikach pomiarów własnych. Dla zlewni niekontrolowanych za stężenie miarodajne przyjęto najgorsze stężenie zmierzone w pozostałych zlewniach o zbliżonej strukturze użytkowania, tj. zarówno dla

57Tyszewski i in., 2008, Metodyka opracowywania warunków korzystania z wód regionu wodnego oraz warunków korzystania z wód zlewni, ProWoda 124 azotu jak i fosforu w zlewniach niekontrolowanych przyjęto stężenie na poziomie odpowiadającym zlewni W-7.

125

Tabela 45. Bilans potencjalny ładunków azotu w zlewni jezior przywidzkich

Bilans N XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Zima Lato Rok

I. Σ Ładunków A+B [kg N] 942,6 1071,6 1068,7 689,9 987,7 1521,1 722,6 716,6 891,6 576,7 758,4 539,7 6281,6 4205,5 10487,1

Σ Ładunków N dopływających do A jeziora 891,9 1036,5 1023,2 679,5 939,6 1453,5 671,9 633,3 761,5 529,9 644,0 499,4 6024,2 3740,0 9764,2 z powierzchni zlewni [kg] Depozycja na B powierzchnię wodną 50,7 35,1 45,5 10,4 48,1 67,6 50,7 83,2 130,0 46,8 114,4 40,3 257,4 465,4 722,9 [kg] SQ w profilu Przywidz (R1) 0,243 0,291 0,279 0,220 0,252 0,408 0,168 0,137 0,138 0,127 0,117 0,122 0,282 0,135 0,208 [m3/s]

Stężenie miarodajne [mg 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 2,01 N/l]

Ładunek chwilowy [mg N] 488,0 584,0 560,5 443,0 505,8 820,2 336,7 275,5 277,8 255,0 235,3 245,9 566,9 271,0 419,0

II. Odpływ ładunków z jeziora w profilu 1264,9 1513,7 1452,9 1148,4 1311,1 2125,9 872,9 714,0 720,1 661,0 609,9 637,3 8816,9 4215,2 13032,1 Przywidz (R1) [kg]

Różnica bilansowa (I-II) -322,3 -442,1 -384,2 -458,5 -323,3 -604,8 -150,3 2,5 171,4 -84,3 148,5 -97,6 -2535,3 -9,7 -2545,0

126

Tabela 46. Bilans potencjalny ładunków fosforu w zlewni jezior przywidzkich

Bilans P XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Zima Lato Rok

I. Σ Ładunków A+B [kg P] 152,5 179,8 176,5 122,2 157,0 257,3 111,4 120,5 119,3 86,6 95,0 81,9 1045,3 614,8 1660,1

Σ Ładunków P A dopływających do jeziora 152,4 179,8 176,4 122,2 156,9 257,1 111,3 120,0 118,9 86,5 94,7 81,8 1044,7 613,1 1657,9 z powierzchni zlewni [kg] Depozycja P na powierzchnię B wodną [kg] 1,300 0,390 0,910 0,130 0,520 2,340 1,300 5,590 4,940 1,300 3,640 1,040 5,590 17,811 23,402

SQ w profilu Przywidz (R1) [m3/s] 0,243 0,291 0,279 0,220 0,252 0,408 0,168 0,137 0,138 0,127 0,117 0,122 0,282 0,135 0,208

Stężenie miarodajne [mg P/l] 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054 0,054

Ładunek chwilowy [mg P] 13,11 15,69 15,06 11,90 13,59 22,03 9,05 7,40 7,46 6,85 6,32 6,61 15,23 7,28 11,26

II. Odpływ ładunków z jeziora w 33,98 40,67 39,03 30,85 35,22 57,11 23,45 19,18 19,35 17,76 16,38 17,12 236,87 113,24 350,11 profilu Przywidz (R1) [kg P]

Różnica bilansowa (I-II) 118,5 139,1 137,4 91,4 121,7 200,2 88,0 101,3 100,0 68,9 78,6 64,8 808,4 501,6 1310,0

127

Tabela 47. Bilans rzeczywisty ładunków azotu w zlewni jezior przywidzkich BILANS RZECZYWISTY AZOTU W ZLEWNI JEZIOR PRZYWIDZKICH SQ i stężenia N w zlewniach cząstkowych Zlewnia Parametr XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Zima Lato Rok SQ 0,009 0,011 0,010 0,008 0,009 0,015 0,006 0,005 0,005 0,005 0,004 0,005 M-1 Stężenie mg/l 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 SQ 0,029 0,034 0,033 0,026 0,030 0,048 0,020 0,016 0,016 0,015 0,014 0,014 W-1 Stężenie mg/l 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 SQ 0,005 0,006 0,005 0,004 0,005 0,008 0,003 0,003 0,003 0,002 0,002 0,002 M-2 (R2) Stężenie mg/l 1,670 1,670 1,670 1,670 1,670 1,670 1,670 1,670 1,670 1,670 1,670 1,670 SQ 0,005 0,006 0,006 0,005 0,005 0,009 0,004 0,003 0,003 0,003 0,003 0,003 W-3 (R3) Stężenie mg/l 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 SQ 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,002 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 W-4 (R4) Stężenie mg/l 0,870 0,870 0,870 0,870 0,870 0,870 0,870 0,870 0,870 0,870 0,870 0,870 SQ 0,003 0,004 0,004 0,003 0,004 0,006 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 W-5 (R5) Stężenie mg/l 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 SQ 0,002 0,003 0,002 0,002 0,002 0,004 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 W-6 Stężenie mg/l 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 SQ 0,021 0,025 0,024 0,019 0,022 0,036 0,015 0,012 0,012 0,011 0,010 0,011 W-7 (R7) Stężenie mg/l 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 3,070 Obliczenia bilansowe Bilans XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Zima Lato Rok Σ ładunków chwilowych z dopływów 203,74 243,79 234,00 184,86 211,09 342,43 140,61 114,90 115,95 106,44 98,29 102,66 w mg Ładunki miesięczne rzeczywiste w kg 528,11 652,98 626,75 447,21 565,38 887,58 376,61 297,82 310,56 285,08 254,76 274,96 3708,00 1799,80 5507,80 Depozycja atmosferyczna na pow. 50,70 35,10 45,50 10,40 48,10 67,61 50,70 83,21 130,01 46,80 114,41 40,30 257,42 465,44 722,86 jeziora w kg Σ ładunków rzeczywistych 578,81 688,08 672,25 457,61 613,49 955,19 427,31 381,03 440,57 331,89 369,17 315,27 3965,42 2265,24 6230,66 Odpływ ładunków z jeziora w profilu 1264,93 1513,72 1452,92 1148,35 1311,06 2125,92 872,85 714,03 720,15 660,95 609,87 637,31 8816,90 4215,16 13032,05 Przywidz (R1) [kg] Różnica bilansowa -686,1 -825,6 -780,7 -690,7 -697,6 -1170,7 -445,5 -333,0 -279,6 -329,1 -240,7 -322,0 -4851,5 -1949,9 -6801,4

128

Tabela 48. Bilans rzeczywisty ładunków fosforu w zlewni jezior przywidzkich BILANS RZECZYWISTY FOSFORU W ZLEWNI JEZIOR PRZYWIDZKICH SQ i stężenia P w zlewniach cząstkowych Zlewnia Parametr XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Zima Lato Rok SQ 0,009 0,011 0,010 0,008 0,009 0,015 0,006 0,005 0,005 0,005 0,004 0,005 M-1 Stężenie mg/l 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 SQ 0,029 0,034 0,033 0,026 0,030 0,048 0,020 0,016 0,016 0,015 0,014 0,014 W-1 Stężenie mg/l 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 SQ 0,005 0,006 0,005 0,004 0,005 0,008 0,003 0,003 0,003 0,002 0,002 0,002 M-2 (R2) Stężenie mg/l 0,421 0,421 0,421 0,421 0,421 0,421 0,421 0,421 0,421 0,421 0,421 0,421 SQ 0,005 0,006 0,006 0,005 0,005 0,009 0,004 0,003 0,003 0,003 0,003 0,003 W-3 (R3) Stężenie mg/l 0,081 0,081 0,081 0,081 0,081 0,081 0,081 0,081 0,081 0,081 0,081 0,081 SQ 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,002 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 W-4 (R4) Stężenie mg/l 0,110 0,110 0,110 0,110 0,110 0,110 0,110 0,110 0,110 0,110 0,110 0,110 SQ 0,003 0,004 0,004 0,003 0,004 0,006 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 W-5 (R5) Stężenie mg/l 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 0,770 SQ 0,002 0,003 0,002 0,002 0,002 0,004 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 W-6 Stężenie mg/l 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 SQ 0,021 0,025 0,024 0,019 0,022 0,036 0,015 0,012 0,012 0,011 0,010 0,011 W-7 (R7) Stężenie mg/l 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 0,090 Obliczenia bilansowe Bilans XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Zima Lato Rok Σ ładunków chwilowych z dopływów w 10,680 12,779 12,266 9,690 11,065 17,949 7,370 6,023 6,078 5,579 5,152 5,381 mg

Ładunki miesięczne rzeczywiste w kg 27,682 34,228 32,853 23,441 29,636 46,525 19,741 15,611 16,279 14,943 13,354 14,413 194,365 94,342 288,707 Depozycja atmosferyczna na pow. 1,300 0,390 0,910 0,130 0,520 2,340 1,300 5,590 4,940 1,300 3,640 1,040 5,590 17,811 23,402 jeziora w kg

Σ ładunków rzeczywistych 28,98 34,62 33,76 23,57 30,16 48,87 21,04 21,20 21,22 16,24 16,99 15,45 199,96 112,15 312,11 Odpływ ładunków z jeziora w profilu 33,983 40,667 39,034 30,851 35,222 57,114 23,450 19,183 19,347 17,757 16,385 17,122 236,872 113,243 350,115 Przywidz (R1) [kg] Różnica bilansowa -5,0 -6,0 -5,3 -7,3 -5,1 -8,2 -2,4 2,0 1,9 -1,5 0,6 -1,7 -36,9 -1,1 -38,0

129

6.6. Zagrożenia dla stanu wód jeziora – podsumowanie Jednoczesne wykonanie bilansów biogenów (potencjalnego i rzeczywistego) pozwala na dokładne przeanalizowanie znaczenia poszczególnych presji obszarowych i punktowych (których w zlewni jezior przywidzkich nie zidentyfikowano). Wyniki bilansu rzeczywistego wskazują, że głównym pierwiastkiem mogącym wpłynąć na jakość wód jezior przywidzkich jest fosfor. Pierwiastek ten wraz z azotem jest podstawowym biogenem w naturalnych ekosystemach wodnych i glebowych. Stężenie fosforu jest jednym z najważniejszych parametrów opisujących trofię jezior, gdyż limituje on produkcję biomasy. Potencjalnie największy wpływ na jakość wód jezior przywidzkich na fosfor przenikający ze źródeł obszarowych tj. pól uprawnych, lasów. Zwiększenie ilości fosforu w jeziorach skutkuje zwiększoną produkcją pierwotną. Sytuacja ta znajduje swoje odzwierciedlenie w zawartości chlorofilu „a” w wodach jeziora Przywidzkiego Wielkiego. Zgodnie z analizą stanu obserwować można wzrost zawartości chlorofilu a przy wyraźnym wzroście zawartości substancji biogennych, w tym fosforu. Zaistniałą sytuację można skorelować z warunkami sprzyjającymi zwiększonym spływom potamicznym oraz uwalnianiu biogenów z osadów dennych w tym w szczególności fosforu. Z analizy ładunków sumarycznych fosforu i azotu (rozdz. 6.5.) dostarczanych do zlewni całkowitej wynika jednoznacznie, że największym dostawcą związków biogennych jest rolnictwo. Porównując jednak oszacowaną dawkę stosowanych nawozów naturalnych (tj. 57,42 kg/ha rocznie) z zalecaną w ustawie z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2017 r. poz. 668) - zgodną z Kodeksem Dobrych Praktyk Rolniczych58 - dawką 170 kg N/ha rocznie z nawożenia naturalnego, nie wydają się one jednak wysoka i trudno byłoby uzasadnić potrzebę ich zmniejszenia. Granica 170 kg/ha nie zostaje przekroczona nawet w przypadku łącznego potraktowania dawek nawozów naturalnych i mineralnych, które wynoszą dla zlewni łącznie – 132,22 kg N/ha. Brak konieczności wprowadzenia ograniczeń w stosowaniu nawozów jest tym bardziej zasadny, że zarówno w zestawieniach ładunków sumarycznych jak i w bilansie potencjalnym, do obliczeń przyjęto wariant nawożenia maksymalnie niekorzystny dla środowiska. Niemal pewne jest, że rzeczywiste dawki nawozowe, zwłaszcza w odniesieniu do użytków zielonych są zdecydowanie mniejsze. Bilans potencjalny choć wskazuje na możliwe przyczyny pogarszającego się stanu wód nie daje odpowiedzi na pytanie jaka część dostarczanego ładunku rzeczywiście dociera do odbiornika, w tym wypadku do jezior przywidzkich. Zastosowanie uśrednionych współczynników redukcji nie uwzględnia uwarunkowań lokalnych, takich jak migracja zanieczyszczeń do wód podziemnych, związanie biogenów w naturalnych procesach chemicznych i biologicznych wreszcie absorbcji związków azotu i fosforu przez roślinność buforową. Niemniej jest on niezbędny do końcowej oceny odporności zlewni i zbiornika na presje antropogeniczne. Bilans potencjalny nie daje odpowiedzi na pytanie jaka część dostarczanego ładunku rzeczywiście dociera do odbiornika, a jedynie wskazuje na możliwe przyczyny (źródła) pogarszającego się stanu wód. Różnica w wynikach bilansu potencjalnego i rzeczywistego daje pełen obraz chłonności zlewni, a co za tym idzie wskazuje na źródło/przyczynę obniżenia stanu ekologicznego. Przeprowadzone, również w oparciu o rygorystyczne założenia, bilanse rzeczywiste wód oparte zostały o wyniki pomiarów własnych, wykonywanych w pełni okresu wegetacyjnego, tym samym

58 Kodeks dobrej praktyki rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska, 2004, Warszawa 130 rolniczego. Wyniki potwierdzają większe zagrożenie ze strony związków fosforu, różnica pomiędzy wynikami obu bilansów jest jednak znacząca, co może wskazywać na dużą odporność zlewni. Wyniki bilansu rzeczywistego wskazują, iż wielkość redukcji ładunków dostarczanych na powierzchnię zlewni jest na tyle znacząca, że w wymianie poziomej wód, zarówno w przypadku azotu jak i fosforu odpływ ładunków przeważa nad jego dopływem (różnica bilansowa w tabelach zaznaczona kolorem niebieskim ze znakiem „-”). W przypadku azotu jest ona na tyle duża, że pozwala na swobodne wykluczenie tego czynnika z zagrożeń dla stanu ekologicznego wód. Nieco gorsze, w kontekście zachowania dobrego stanu wód, wyniki otrzymano w obliczeniach bilansowych dla fosforu. Przewaga roczna odpływu w wysokości 38 kg P w skali rocznej, to niewielki bufor bezpieczeństwa, łatwy do przekroczenia w wyniku zdarzeń incydentalnych, takich jak: zintensyfikowane wypłukiwanie fosforu z powierzchni leśnych lub niezabezpieczonych zbiorników bezodpływowych w okresie występowania deszczy nawalnych, spłukiwanie biogenów z powierzchni zamrożonych, awarie sieci sanitarnej itp. Można więc przyjąć, że w jeziorze panuje równowaga w gospodarce fosforem. Oceniając rzeczywistą wielkość dopływającego fosforu do analizowanych jezior w kontekście wymagań dobrego stanu ekologicznego wód należy odnieść się do wymagań odpowiednich dla JCWP rzecznej. Jezioro należy natomiast potraktować jako odcinek o zaostrzonych wymaganiach w zakresie jego zawartości. Uśrednione stężenie fosforu w wodach dopływających ze zlewni w ciągu całego roku wynosi (zgodnie z bilansem rzeczywistym) 0,142 mgP/dm3, co odpowiada wymaganiom dla stanu bardzo dobrego dla JCWP rzecznej Wietcisa do Rutkownicy (typ 17) i wymaganiom stanu dobrego dla JCWP jeziornej – Jezioro Przywidzkie (typ 2a). Przy zachowaniu proporcji ładunków dopływających i odpływających z jezior i uwzględnieniu niekorzystnych z punktu widzenia wypłukiwania fosforu z powierzchni zlewni, warunkach w jakich prowadzono pomiary (w okresie obfitującym w opady w roku wybitnie wilgotnym 2017), należy założyć, że okres prowadzenia badań był wyjątkowo niekorzystny z punkt widzenia otrzymanych wyników. Pokazuje bowiem najgorszy scenariusz z punktu widzenia zasilania jezior w biogeny, zakładający intensywne wnoszenie biogenów ze zlewni wraz z dopływami i spływami powierzchniowymi. Z udziału procentowego poszczególnych źródeł ładunków obszarowych (po ich zredukowaniu zastosowanymi w bilansie współczynnikami) wynika, że głównym dostawcą fosforu jest rolnictwo (ryc. 52).

131

Ryc. 52. Procentowy udział ładunków z poszczególnych źródeł obszarowych w całkowitym zasilaniu zlewni

Jak już jednak wspomniano wcześniej wniosek taki jest znacznym uproszczeniem. Żeby potwierdzić ewentualną konieczność wprowadzenia ograniczeń w zakresie stosowania nawozów mających na celu ograniczenie wprowadzanej ilości fosforu należy porównać wielkości odpływów jednostkowych ładunków fosforu z poszczególnych zlewni w kontekście ich użytkowania (zlewnia mieszana, zlewnia leśna). Dopiero na takiej podstawie można będzie wyciągnąć wnioski dotyczące rzeczywistej, uwarunkowanej lokalnie redukcji fosforu z poszczególnych źródeł obszarowych. Do tego celu obliczono sumaryczną wielkość wstępnie zredukowanego ładunku fosforu z każdej z poszczególnych zlewni elementarnych, a następnie na podstawie przepływu średniorocznego i pomierzonej wartości stężeń oszacowano roczny ładunek jednostkowy na 1 ha jej powierzchni. Wyniki zamieszczono w tabeli poniżej, wraz z określeniem dominujących form ich użytkowania.

Tabela 49. Szacowane jednostkowe ładunki fosforu z ha powierzchni w zlewniach cząstkowych jezior przywidzkich Roczny odpływ Ładunek Ładunek Dominująca forma Pow. zlew. fosforu Zlewnia chwilowy Roczny użytkowania [ha] z ha pow. [mgP] [kgP] [kg P/ha] Mieszana z wyraźną dominacją M-1 0,697 21,969 104,6 0,210 lasów Mieszana z wyraźną dominacją W-1 2,206 69,580 333,1 0,209 lasów M-2 (R2) Rolnicza 0,169 5,323 331,3 0,016 Mieszana z dużym odsetkiem W-3 (R3) 0,362 11,417 217,1 0,053 użytków rolnych W-4 (R4) Leśna o małym nachyleniu stoków 0,107 3,389 11,7 0,289 W-5 (R5) Leśna o dużym nachyleniu stoków 2,303 72,619 45,4 1,598 Mieszana z dominacją użytków W-6 0,167 5,280 90,4 0,058 rolnych Mieszana z wyraźną dominacją W-7 (R6) 1,637 51,628 249,3 0,207 lasów

132

Przytoczone zestawienie podważa częściowo wniosek o dominacji ładunków fosforu pochodzących ze źródeł rolniczych. Wskazuje raczej na racjonalne wykorzystanie nawozów i efektywność ich wykorzystania przez roślinność i ewentualne związanie w gruncie ich nadwyżek. Największym odpływem jednostkowym fosforu z ha powierzchni charakteryzują się zlewnie z wyraźną dominacją lasów. Wartości najwyższe zanotowano w zlewniach typowo leśnych, w których jakość pobranych wód odpowiadała jakości wód gruntowych (pobrano próby wody z wycieków wód gruntowych w zlewniach W-4 i W-5). Pierwotnie planowano uwzględnienie wód gruntowych w obliczeniach bilansowych. Nieciągłość poziomów wodonośnych, duża liczba przewarstwień utworów wodonośnych w utworach izolacyjnych (duża liczba poziomów miedzyglinowych o nieokreślonym zasięgu) i ewentualna konieczność wykonania kilkudziesięciu wierceń w oparciu o projekty prac geologicznych to uniemożliwiła. Odrzucając nawet wartość skrajną, uzyskaną dla zlewni W-5 i przyjmując w sposób eksperymentalny wartość odpływu jednostkowego fosforu z wodami gruntowymi w zlewni W-4 (0,289 kg P z ha) za wartość charakterystyczną dla wszystkich lasów w zlewni jezior przywidzkich, możemy oszacować całkowity udział zasilania z tej formy użytkowania powierzchni zlewni:

 pow. całkowita lasów w zlewni jezior przywidzkich - 873,95 ha,  odpływ jednostkowy fosforu z powierzchni leśnych– 0,289 kg P z ha/rok, z tego szacowany całkowity ładunek fosforu z terenów leśnych – 873,95 ha * 0,289 kg P/ha/rok = 252,571 kg P na rok co stanowi blisko 81% ładunku całkowitego (312,11 kg P) rocznego fosforu ze źródeł obszarowych – określonego w bilansie rzeczywistym biogenów. Powyższe wnioski i rozważania wskazują na bezzasadność wprowadzenia ograniczeń w nawożeniu użytków rolnych. Potwierdzają to zarówno rozważania dotyczące zasilania naturalnego z powierzchni leśnych jak i zachowanie uśrednionych stężeń fosforu dla dopływu sumarycznego ze zlewni w granicach wymaganych dla dobrego stanu JCWP jeziornych typu 2a i JCWP rzecznych typu 17. Do pełnej oceny zagrożeń dla jezior ze strony substancji biogennych pozostaje jeszcze uwzględnienie presji występujących w obrębie samego jeziora i na jego brzegach. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu dla zachowania delikatnej równowagi zawartości fosforu w jeziorach. Jak już wcześniej wspomniano w obecnej sytuacji największe ryzyko pogorszenia stanu ekologicznego wód związane ze zjawiskami incydentalnymi i zachodzącymi w obrębie jego misy i brzegów. Zidentyfikowane w tej strefie presje to: opisana wcześniej presja liniowa ze strony drogi powiatowej presja związana z użytkowaniem wód jezior jako kąpielisko i miejsca wykorzystywane do kąpieli oraz presja związana z gospodarką rybacką. Analiza presji wykazała:

 6 punktów poboru wód podziemnych (1 ujęcie obecnie nie funkcjonuje).  1 punktowy zrzut ścieków. Jest to zrzut oczyszczonych wód opadowych i roztopowych z powierzchni, którego z uwagi na możliwość zdublowania presji nie ujęto w bilansie. Wodny opadowe i roztopowe ujęto w pracach obszarowych.  Na obszarze zlewni nie zidentyfikowano składowisk odpadów.  Na wypływie Wietcisy zidentyfikowano murowaną kładkę pieszą z przepustami, obecnie w złym stanie technicznym, utrudniającą przepływ wód.

133

 Na Jeziorze Przywidzkim Wielkim (Dużym) zlokalizowano 1 kąpielisko gminne.  Na jeziorze Przywidzkim Małym wyznaczono 3 miejsca do kąpieli, związane bezpośrednio z terenami rekreacyjnymi.  W granicach zlewni znajdują się 3 przydomowe oczyszczalnie ścieków. Do obliczeń wielkości ładunków biogennych z powierzchni dróg, wykorzystywanych dla celów programowania działań ochronnych (jak w tym przypadku) należy skorzystać ze współczynników jednostkowych obciążenia ładunkami w zależności od wielkości tranzytu na danym szlaku komunikacyjnym. Współczynniki, takie proponuje w swojej pracy Mieczysława Giercuszkiewicz-Bajtlik w pracy pn. Prognozowanie zmian jakości wód stojących . Bazując na wynikach kilku prac, głównie amerykańskich autorów wskazuje na możliwość zastosowania w warunkach polskich wskaźników uśrednionych tj. dla azotu - 0,0008 kgN/rok/ha na 1000 pojazdów i dla fosforu – 0,0003 kgP/rok/ha na 1000 pojazdów. Wielkość ładunku jest w tym przypadku obliczana jako iloczyn rocznej liczby samochodów przejeżdżających danym odcinkiem drogi, powierzchni drogi w ha i wskaźnika jednostkowego. Najtrudniejszy do określenia elementem równania jest w tym wypadku określenie stopnia natężenia ruchu. Szczegółowe dane dotyczące ruchu na drodze powiatowej nr 2205G są niedostępne. Ocenę taką można przeprowadzić jedynie na podstawie obserwacji poczynionych w trakcie wizji terenowej. Pomimo pełni sezonu ruch na tej drodze był stosunkowo niewielki i nie przekraczał 20 samochodów na godzinę. Przyjmując tą nawet mocno szacunkową wartość i zakładając, że w porze nocnej ruch ten jest przynajmniej o 75% mniejszy daje to około 165 samochodów na dobę. Korzystając z wzoru przytoczonego powyżej (dla powierzchni drogi o szer. 7 m liczącej 0,7 ha daje to łączny ładunek roczny:  dla azotu (330*365*0,7/1000) *0,0008 = 0,068 kgN/rok,  dla fosforu (330*365*0,7/1000) *0,0003 = 0,026 kgP/rok, są to więc wartości znikome. Oszacowanie wielkości ładunków pochodzących z gospodarki rybacko-wędkarskiej i od ludności korzystającej z kąpieliska oparto na:

 maksymalnej możliwej liczbie osób korzystających z kąpieli (w oparciu o liczbę miejsc noclegowych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora; Ośrodek OMEGA – 120 osób, Camping nr 20 - 150, Hobbitowe Wzgórze - 50, Zielona Brama - 65, Karczma Przywidzka - 20) oraz trzymiesięcznego okresu kąpielowego odpowiadającego okresowi sygnalizacji temperatur wód na jeziorach, prowadzonej przez IMGW-PIB w okresie od 15 czerwca do 15 września każdego roku. Obliczenia ładunków wykonano w oparciu o wskaźnikowe wielkości ładunków N i P wnoszonych do wód przez osoby kąpiące się (Giercuszkiewicz-Bajtlik M., 199059),

 szacunkowej liczby wędkarzy uprawiających amatorski połów ryb w oparciu o informacje uzyskane od użytkownika rybackiego jezior i operatu rybackiego oraz o wskaźniki zawartości azotu i fosforu w wędkarskich zanętach spożywczych za Szyper H., Gołdyn R. i Romanowicz W. (1995)60.

59 Giercuszkiewicz-Bajtlik M., 1990, Prognozowanie zmian jakości wód stojących, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 60 Szyper H., Gołdyn R., Romanowicz W.,1995, Ocena stopnia degradacji wybranych jezior Wielkopolskiego Parku Narodowego [w:] Morena Prace WPN, Jeziory, tom 3, s 95-110 134

Wyniki obliczeń wraz z zastosowanymi wskaźnikami zamieszczono w tabeli poniżej.

Tabela 50. Oszacowanie ładunków N, pochodzących z wykorzystania rekreacyjnego jeziora i źródeł liniowych

Czynnik Wskaźnik Oszacowany ładunek [kgN/rok]

Ładunek ze źródeł liniowych

Ładunek azotu z 0,7 ha powierzchni drogi i ruchu na poziomie 330 0,0008 kgN/rok/ha na 1000 0,068 samochodów na dobę przez 365 dni w roku pojazdów

Ładunek azotu z gospodarki rybacko-wędkarskiej

Zarybienie (średnie wg operatu rybackiego) w kg - 4 kg węgorza + 9 Zawartość azotu w świeżych 0,3848 kg szacunkowa masa wylęgu szczupaka tkankach ryb – 29,6 g N/kg masy

Odłowy rybackie - średnie roczne za lata 2014-2016 wg operatu Zawartość azotu w świeżych -22,50 rybackiego - 760,24 kg tkankach ryb – 29,6 g N/kg masy

Ładunek z zanęty spożywczej wnoszonej do jezior podczas amatorskiego połowu ryb - 40 osób w weekend, 8 osób w dni 78 g N/kg zanęty 443,08 pozostałe wskaźnik, połowa tej liczby w sezonie zimowym - 5680 osobodni wędkowania Odłowy wędkarskie - średnio 3 kg (przecietny wynik połowu na Zawartość azotu w świeżych zawodach amatorskich w ciągu 4 godzin łowienia) x liczba osobodni -504,38 tkankach ryb – 29,6 g N/kg masy wędkowania - 5680

Gospodarka rybacko-wędkarska razem -83,42

Ładunek z użytkowania kąpielisk

Ładunek pochodzący od osób korzystających z kąpielisk - 405osób x 92 dni w roku x wskaźnik x poziom wykorzystania bazy 0,001 kg N/osobę 15,0 noclegowej w woj. pomorskim (GUS 2015) - 40,2%

135

Tabela 51. Oszacowanie ładunków P, pochodzących z wykorzystania rekreacyjnego jeziora i źródeł liniowych

Fosfor Wskaźnik Oszacowany ładunek [kgP/rok]

Ładunek ze źródeł liniowych

Ładunek azotu z 0,7 ha powierzchni drogi i ruchu na poziomie 330 0,0003 kgP/rok/ha na 1000 0,026 samochodów na dobę przez 365 dni w roku pojazdów

Ładunek azotu z gospodarki rybacko-wędkarskiej

Zarybienie (średnie wg operatu rybackiego) w kg - 4 kg węgorza + 9 Zawartość azotu w świeżych 0,091 kg szacunkowa masa wylęgu szczupaka tkankach ryb - 7 g P/kg masy

Odłowy rybackie - średnie roczne za lata 2014-2016 wg operatu Zawartość azotu w świeżych -5,32 rybackiego - 760,24 kg tkankach ryb - 7 g P/kg masy

Ładunek z zanęty spożywczej wnoszonej do jezior podczas amatorskiego połowu ryb - 40 osób w weekend, 8 osób w dni 14,4g P/kg zanęty 81,792 pozostałe wskaźnik, połowa tej liczby w sezonie zimowym - 5680 osobodni wędkowania

Odłowy wędkarskie - średnio 3 kg (przeciętny wynik połowu na Zawartość azotu w świeżych zawodach amatorskich w ciągu 4 godzin łowienia) x liczba osobodni -119,28 tkankach ryb - 7 g P/kg masy wędkowania - 5680

Gospodarka rybacko-wędkarska razem -42,72

Ładunek z użytkowania kąpielisk

Ładunek pochodzący od osób korzystających z kąpielisk - 405osób x 92 dni w roku x wskaźnik x poziom wykorzystania bazy 0,00005 kg P/osobę 0,7 noclegowej w woj. pomorskim (GUS 2015) - 40,2%

Jak widać z powyższego zestawienia, wielkość oszacowanej presji ze strony gospodarki rybacko- wędkarskiej, źródeł liniowych i kąpielisk jest niewielka, tym samym korzystanie z wód w tym zakresie na obecnym poziomie, nie wymaga wprowadzenia obostrzeń w formie wprowadzonych zakazów i nakazów. Podsumowując przedstawione we wcześniejszych rozdziałach obliczenia bilansowe, należy stwierdzić, że ustanowienie obszaru ochronnego dla jezior przywidzkich w celu wprowadzenia ograniczeń dotyczących użytków rolnych, tj. ograniczeń w stosowaniu nawozów naturalnych i mineralnych nie wpłynie zasadniczo na poprawę stanu ekologicznego ocenianych wód. Niemniej jednak każde ograniczenie ładunku azotu i fosforu trafiającego do wód jest wskazane. W tym celu działania należy jednak skoncentrować na poprawie gospodarki wodno-ściekowej w najbliższym otoczeniu jeziora w celu uniknięcia zdarzeń incydentalnych. Szczegółową analizę możliwości ograniczenia presji przedstawiono w rozdz. 10 niniejszego opracowania.

6.7. Identyfikacja i gradacja zagrożeń – wnioski końcowe Celem opracowania było wykonanie dokumentacji na potrzeby ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych Jezioro Przywidzkie Wielkie (Przywidzkie Duże) w celu poprawy stanu jeziora. W obszarze tym obowiązywać mogą nakazy, zakazy i ograniczenia, mające na

136 celu zminimalizowanie presji generowanych w bezpośredniej bliskości jeziora. Do tej pory zadanie takie nie było w żadnej zlewni jeziornej w Polsce realizowane, nie zebrano, więc dotąd żadnych doświadczeń w zakresie ustanawiania obszaru ochronnego jeziora. Zgodnie ustawą Prawo wodne obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych ustanawiane są w celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, a także ze względu na ochronę zasobów wodnych. Celem podsumowania przeprowadzonych prac, uwarunkowania mogące mieć wpływ na nieosiągnięcie celów środowiskowych dla JCWP Jezioro Przywidzkie Duże podzielono na:  uwarunkowania naturalne,  uwarunkowania antropogeniczne,

Uwarunkowania naturalne Ocena uwarunkowań naturalnych należy do najważniejszych elementów w zakresie oceny możliwości ochrony jezior. Są to między innymi takie jak warunki klimatyczne, geomorfologiczne, hydrologiczne, litologiczne, szata roślinna. Są to presje stałe, niemożliwe do wyeliminowania bez znaczącej ingerencji w środowisko naturalne. W przypadku jezior przywidzkich najważniejsze z nich to: 1) Warunki geomorfologiczne i litologia utworów powierzchniowych decydują o nasileniu spływu potamicznego w okresach wybitnie wilgotnych i szybkiej reakcji jeziora na zmienne warunki zasilania. Na szybki, miejscami gwałtowny spływ wód powierzchniowych, wskazują też liczne jary i naturalne żłoby uformowane w stokach. Taka budowa brzegów znacząco ogranicza możliwości wytworzenia naturalnej strefy buforowej dla substancji przenoszonych wraz z szybkim spływem potamicznym. Same w sobie, będąc zjawiskiem naturalnym, nie stanowią zagrożenia dla stanu wód jednakże mogą przyczynić się do przyspieszenia migracji zanieczyszczeń z niżej położonych terenów zagospodarowanych np. dla celów turystycznych. 2) Wyniki pomiarów i obliczeń potwierdzają duży udział wód podziemnych w zasilaniu jeziora. Pozwala to na dużą stabilizację zasobów wodnych i zdecydowanie poprawia ich odnawialność i zdolność do samooczyszczania. 3) Największy procentowy udział w zasilaniu powierzchniowym mają mocno zalesione zlewnie bezpośrednie i zlewnia dopływu z Pomlewa (łącznie 88%), co z jednej strony sprzyja ograniczeniu zanieczyszczeń ze względu na duży odsetek roślinności buforowej, z drugiej sprzyja szybkiemu wypłukiwaniu zanieczyszczeń zdeponowanych na powierzchni lub tuż pod nią w okresach występowania intensywnych opadów atmosferycznych. 4) Lasy i zadrzewienia odgrywają ważną rolę w kształtowaniu obiegu wody w zlewni oraz w poprawie jej jakości. Funkcja wodochronna lasu oznacza jego wpływ na ilościowe i jakościowe charakterystyki zasobów wodnych przepływających przez ekosystem leśny. Wzmocnienie funkcji wodochronnej jest możliwe przede wszystkim poprzez zrównoważoną gospodarkę leśną, która ma wpływ na wszystkie czynniki równania bilansu wodnego: opad, odpływ, parowanie terenowe, retencję wodną. Lasy ochronne w analizowanej zlewni o funkcji wodochronnej zajmują powierzchnię 407,3 ha. Lasy glebochronne zajmują natomiast powierzchnię 61 ha. Zatem, że aż 55% powierzchni lasów w zlewni to lasy ochronne pełniące ważną rolę w kształtowaniu systemu krążenia wody w zlewni.

137

5) Inwentaryzacja strefy brzegowej ujawniła też możliwość dostawy dużej ilości związków biogennych, pochodzących z procesów gnilnych obumarłych szczątków roślinnych, w tym w szczególności z rozkładu grubej warstwy opadłych liści – zarówno strefie brzegowej jak i w obrębie misy jeziornej czemu sprzyja praktycznie brak roślinności runa i podszytu oraz niewielka strefa buforowa w postaci roślinności litoralnej. 6) W przypadku jezior przywidzkich cechy geomorfologiczne znacząco limitują inwestycje w bezpośrednim sąsiedztwie jezior między innymi poprzez duże zróżnicowanie rzeźby terenu w sąsiedztwie jezior (strome zbocza, częściowo rozcięte erozyjnie), bezpośrednie przyleganie lasów do linii brzegowej. Uwarunkowania antropogeniczne Uwarunkowania antropogeniczne to presje antropogeniczne takie jak zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł przemysłowych i komunalnych, spływy powierzchniowe zawierające związki biogenne, środki ochrony roślin, nieoczyszczone wody opadowe odprowadzane z terenów zakładów, ciągów komunikacyjnych oraz wypłukiwane frakcje gleby. Są to główne zagrożenia dla jakości wód. W przypadku jezior przywidzkich są to: 1) Analiza jakości wód jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) wykazała brak znaczącej zmienności w czasie wskaźników jakości wód, co świadczy o stałym dopływie biogenów ze zlewni, a co za tym idzie o nieznaczących przekształceniach i zmianach w jej użytkowaniu w badanym okresie. 2) Analiza źródeł ładunków zanieczyszczeń pozwoliła na określenie dominującej formy presji jaką jest rolnictwo. Presja ta w przypadku jezior przywidzkich ma charakter czysto hipotetyczny i zakłada najgorszy możliwy dla środowiska scenariusz - nawożenia nawozami organicznymi (naturalnymi) wytworzonymi poza zlewnią, a wnoszonymi na jej obszar. 3) Obecny układ przestrzenny rolniczych form użytkowania zlewni jest korzystny w kontekście ograniczenia zagrożeń dla wód jeziornych. Obszary te stanowią 41,3% zlewni i są znacznie oddalone od brzegów jezior, często oddzielone od nich szeroką strefą lasów. 4) Tereny nawożone to z reguły obszary zlewni o dużych nachyleniach stoków gdzie możliwości nawożenia są znacznie ograniczone lub nawożenie to się nie odbywa. 5) Obiekty wykorzystywane do celów rekreacyjnych i turystycznych w znaczącej większości zlokalizowane są nad jeziorem Przywidzkim Małym. Są to przede wszystkim ośrodki wypoczynkowe, pensjonaty oraz gospodarstwa agroturystyczne zgrupowane głównie na terenie Przywidza w zlewni bezpośredniej jezior. Powszechnie dostępne kąpielisko gminne zlokalizowane jest na Jeziorze Przywidzkim Wielkim przy ul. Jeziornej w Przywidzu. Dodatkowo nad brzegami jeziora Przywidzkiego Małego wyznaczono miejsca do kąpieli, które związane są bezpośrednio z terenami rekreacyjnymi. Do miejsc tych zaliczono miejsce przeznaczone do kąpieli na terenie ośrodka wypoczynkowego „OMEGA” , Campingu nr 20 oraz ośrodka Powiśle. 6) Wszystkie ośrodki znajdujące się w zlewni bezpośredniej jezior podłączone są do kanalizacji sanitarnej.

138

7) Gospodarka rybacka ukierunkowana jest na zachowanie prawidłowej piramidy troficznej jeziora i sprzyja zachowaniu gatunków drapieżnych regulujących nadmierny przyrost i w konsekwencji karłowacenie gatunków bentosowych. 8) Zagrożeniem dla jakości wód jezior jest koncentracja zabudowy, w tym zabudowy zwartej w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora. Duży odsetek powierzchni utwardzonych (w tym zabudowanych) i dróg lokalnych w odległości do 500 m od brzegów jeziora (34,25 ha, tj.: 6,53%) przy jednoczesnym znacznym nachyleniu terenu może być źródłem intensyfikacji spływu zanieczyszczeń pochodzenia komunalnego i komunikacyjnego. Kluczową role odgrywa tu sprawność kanalizacji deszczowej. 9) Na obszarze zlewni niedostatecznie rozbudowana jest sieć kanalizacji sanitarnej oraz deszczowej przy bardzo dobrze rozwiniętej sieci wodociągowej. Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę mieszkańców są ujęcia wód podziemnych. Obecnie na obszarze zlewni ze zorganizowanego sposobu odprowadzania i oczyszczania ścieków korzysta tylko część mieszkańców, w tym mieszkańcy Przywidza, częściowo Pomlewa oraz Piekła Dolnego. Ścieki z pozostałych miejscowości odprowadzone są do zbiorników bezodpływowych z których wozami asenizacyjnymi wywożone są na oczyszczalnię. 10) Odbiornikiem ścieków oczyszczonych z oczyszczalni ścieków jest rzeka Wietcisa poniżej Jeziora Przywidzkiego Małego w swym początkowym biegu w km 47 +900. Oczyszczalnia posiada pozwolenie wodnoprawne i pracuje prawidłowo 11) Obecnie prowadzone są inwestycje mające na celu skanalizowanie terenów Gminy Przywidz. Planowana jest budowa nowej oczyszczalni ścieków. Jednocześnie przebudowany zostanie istniejący system kanalizacji tłocznej wraz z przepompowniami. Inwestycje te wpłyną znacząco na poprawę gospodarki wodno-ściekowej, a co za tym idzie minimalizację potencjalnego wpływu ścieków komunalnych na jeziora. Równolegle prowadzona jest inwestycja mająca na celu rozbudowę kanalizacji deszczowej. Planowana inwestycja będzie realizowana w tzw. aglomeracji przywidzkiej, a więc w miejscowościach leżących w pobliżu drogi wojewódzkiej nr 221. Z uwagi na to, że droga w zlewni biegnie w poprzek stoków, a odpływ kanalizacji zrealizowany zostanie do rzeki Wietcisy poniżej jezior przywidzkich nastąpi niejako odcięcie odpływu wód opadowych i roztopowych z górnej części zlewni. 12) Na obszarze zlewni nie zidentyfikowano poborów wód powierzchniowych 13) Pobór wód w zlewni odbywa się przede wszystkim na cele zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia lub na cele socjalno-bytowe. Woda pochodzi z ujęć podziemnych. Zidentyfikowano 4 punkty poboru wód podziemnych. 14) Na obszarze zlewni jezior przywidzkich zinwentaryzowano 1 punktowy zrzut ścieków. Jest to zrzut oczyszczonych wód opadowych i roztopowych z powierzchni ulicy Brzozowej w Przywidzu z powierzchni utwardzonej F=0,304 ha. 15) Na terenie zlewni nie zidentyfikowano żadnego, czynnego zrzutu ścieków do cieków lub jezior. 16) Na obszarze zlewni nie zidentyfikowano składowisk odpadów. 17) W granicach zlewni zinwentaryzowano jedynie 3 przydomowe oczyszczalnie ścieków.

139

18) Do presji liniowych zaliczane są w pierwszej kolejności odcieki bezpośrednie z dróg pozbawionych kanalizacji deszczowej. W przypadku jezior przywidzkich dotyczy to w szczególności odcieków z drogi powiatowej, przebiegającej pomiędzy jeziorami. Biorąc pod uwagę ukształtowanie terenu, przebieg drogi i kierunki spływu wód opadowych i roztopowych, rzeczywiste obciążenie jeziora zanieczyszczeniami pochodzi ze spływów z jej około 300 metrowego odcinka (od skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 221 do niewielkiej przełęczy w rejonie Gromadzina). 19) Wyniki bilansu rzeczywistego wykluczają zagrożenie ze strony związków azotu, potwierdzają jednocześnie, że głównym zagrożeniem dla jezior są związki fosforu, tym bardziej, że jest to czynnik limitujący np. rozwój zakwitów.

6.8. Analiza SWAT warunków środowiskowych zlewni Po szczegółowej analizie wyników prac nad charakterystyką uwarunkowań naturalnych i antropogenicznych jezior przywidzkich i ich zlewni, przeprowadzono w formie syntetycznej, analizę czynników sprzyjających (pozytywnych) lub niesprzyjających (negatywnych) poprawie stanu ekologicznego wód. W analizie uwzględniono zarówno warunki naturalne, jak i antropogeniczne. Wyniki zamieszczono w tabeli poniżej. Część wymienionych czynników z uwagi na specyfikę zlewni uznano zaliczono do obu wspomnianych grup.

Tabela 52. Synteza czynników sprzyjających i niesprzyjających pogorszeniu stanu wód jeziora Typ Grupa Czynniki pozytywne Czynniki negatywne uwarunkowań uwarunkowań Naturalne Limnologiczne i Relatywnie duże zasoby wodne jezior Ograniczona wymiana wód jezior w skali hydrologiczne i zlewni. roku.

Duży udział zasilania podziemnego – Ograniczenie w wyniku przekształceń stabilizujący wielkość zasobów zlewni, zasobów wodnych niektórych wodnych jeziora. cieków zasilających jezioro. Brak pełnej stratyfikacji. Klimatyczne Duże (powyżej średniej krajowej) Wzmożony spływ powierzchniowy w opady atmosferyczne. okresach wilgotnych (szczególnie podczas deszczy nawalnych) sprzyjający szybkiemu wymywaniu substancji biogennych z powierzchni gruntu. Geomorfologiczne, Duży odsetek obszarów Duże nachylenie stoków sprzyjające hydrogeologiczne i bezodpływowych, stanowiących szybkiej migracji zanieczyszczeń w zlewni geologiczne miejsce częściowego związania bezpośredniej jeziora. dostarczanych substancji biogennych.

Duże zasilanie podziemne. Znaczne miąższości warstw osadów słaboprzepuszczalnych – ograniczające swobodną filtrację zanieczyszczeń do głębszych warstw zasilających jezioro. Przyrodnicze Duży odsetek terenów leśnych w Skład gatunkowy lasów – buczyny zlewni. będące same źródłem zasilania w substancje biogenne. Brak symptomów nadmiernego rozrostu ryb spokojnego żeru w Słabo rozwinięta strefa litoralnej jeziorze. roślinności buforowej.

Niewielki odsetek gatunków obcych Brak roślinności niskiej i podszytu,

140

Typ Grupa Czynniki pozytywne Czynniki negatywne uwarunkowań uwarunkowań ichtiofauny. absorbujących zanieczyszczenia w strefie brzegowej jezior. Duży odsetek obszarów ochronnych. Obecność kolonii kormoranów. Antropogeniczne Użytkowanie Położenie obszarów użytkowanych Koncentracja zabudowy w bezpośrednim zlewni rolniczo w znacznym oddaleniu od sąsiedztwie jeziora. jeziora, często w strefach wododziałowych. Obecność pozbawionych kanalizacji deszczowej ośrodków rekreacyjnych w Brak tras szybkiego ruchu i dużych bezpośrednim sąsiedztwie jeziora. ośrodków miejskich. Nawożenie naturalne i mineralne Mały odsetek terenów użytków rolnych w zlewni. zabudowanych.

Oddalenie od głównych szlaków turystycznych. Gospodarka Podłączenie ośrodków rekreacyjnych, Duże braki w zakresie kanalizacji wodno-ściekowa położonych w bezpośrednim deszczowej, w szczególności na terenach sąsiedztwie jeziora do komunalnej silnie zurbanizowanych. kanalizacji sanitarnej.

Planowane inwestycje w zakresie gospodarki wodno-ściekowej (zarówno sanitarnej jak i deszczowej). Gospodarka Brak znaczącej ingerencji w Niedrożny odpływ z jeziora, wynikający z wodna funkcjonowanie jeziora. braku konserwacji zespołu przepustów w murowanej kładce na wypływie Wietcisy, sprzyjający koncentracji zanieczyszczeń w rejonie wypływu z Jez. Przywidzkiego Małego. Gospodarka Racjonalne prowadzenie gospodarki Potencjalne ryzyko zwiększenia dostawy rybacko- rybacko-wędkarskiej z biogenów w przypadku nasilenia wędkarska ukierunkowaniem na zachowanie konkursów wędkarskich. naturalnych gatunków limitujących wzrost populacji gatunków planktonożernych. Relatywnie małe odłowy rybackie.

Zbilansowana wielkość wprowadzanych z zanętą substancji biogennych i usuwanych w ramach odłowów gospodarczych i amatorskich. Turystyka i Niewielki ruch pieszo-rowerowy w Duża liczba korzystających z ośrodków rekreacja zlewni bezpośredniej jezior. rekreacyjnych i kąpieliska w sezonie letnim w stosunku do relatywnie małej (w tym przypadku) objętości wód jeziora). Braki w zakresie kanalizacji deszczowej w ośrodkach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora.

141

7. Analiza warunków ochrony wynikających z obowiązujących aktów prawnych i dokumentów planistycznych 7.1. Ocena stopnia dotychczasowej ochrony wód jeziora w świetle obowiązujących uregulowań prawnych Ustanowienie obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych jeziora Przywidzkiego Wielkiego wynika z zapisów aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły Dz.U. z 2016 r. poz. 1911). Plan ten uwzględnia ustalone w aktualizacji Programu wodno-środowiskowego kraju działania, których wdrożenie pozwoli na osiągnięcie celów środowiskowych określonych dla jednolitych części wód (JCWP). Są to:  kontrola postępowania w zakresie gromadzenia ścieków przez użytkowników prywatnych i przedsiębiorców oraz oczyszczania ścieków przez użytkowników prywatnych z częstotliwością co najmniej raz na 3 lata  kontrola postępowania w zakresie oczyszczania ścieków przez przedsiębiorstwa z częstotliwością raz na 3 lata  kontrola rolniczego gospodarowania przez użytkowników prywatnych i przedsiębiorstwa z częstotliwością raz w roku  objęcie nadzorem sanitarnym wody w kąpielisku i wykonanie oceny jakości wody  opracowanie dokumentacji na potrzeby ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych  wydanie rozporządzenia na potrzeby ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych

Komentarz: Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza jest jednym z instrumentów planistycznych w gospodarowaniu wodami, które wymienia w art. 113 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne [dalej: PW]. Podstawowym celem planowania w gospodarowaniu wodami zgodnie z art. 112 PW jest programowanie i koordynowanie działań mających na celu osiągnięcie lub utrzymanie, co najmniej dobrego stanu wód oraz ekosystemów od wody zależnych, a także poprawę stanu zasobów wodnych. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza zawiera w swojej treści m.in. wykaz określonych rodzajów obszarów chronionych (pkt 3), ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód i obszarów chronionych(pkt 5), a także podsumowanie działań zawartych w programie wodno- środowiskowym kraju, z uwzględnieniem sposobów osiągania ustanawianych celów środowiskowych (pkt 7). Niniejsza dokumentacja ma na celu stworzenie podstaw merytorycznych do ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych jeziora Przywidzkiego Dużego. Działanie ma charakter pilotażowy i w dorzeczu Wisły objęte nim zostały zaledwie cztery jeziora (Skarlińskie – PLLW20174, Przywidzkie Duże – 20679, Białe Włodawskie – 30728, Uścimowskie – 30694), których stan determinuje sposób użytkowania zlewni bezpośredniej i w przypadku których, ustanowienie obszaru ochronnego powinno przynieść efekty stosunkowo szybko. Jeziorom tym przypisano odstępstwo czasowe ze względu na czasochłonność wykonania dokumentacji i procedurę przygotowania rozporządzenia, które dopiero umożliwi wdrożenie określonych zakazów, nakazów i ograniczeń, zmierzających do poprawy stanu wód. Kwestie związane z wprowadzeniem obszaru ochronnego rozpatrywać należy wielokierunkowo. Z jednej strony konieczna jest analiza warunków

142 naturalnych, z drugiej czynników antropogenicznych mających wpływ na jakość wód jeziornych. Dopiero tak przeprowadzona analiza pozwoli na wskazanie głównych kierunków działań koniecznych do zrealizowania w celu zapobieżenia dalszej degradacji jeziora oraz poprawie jego stanu.

Ustawa prawo wodne Zgodnie z art. 51 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2017poz. 1121) w celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ze względu na ochronę zasobów wodnych, mogą być ustanawiane: 1) strefy ochronne ujęć wody; 2) obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych Art. 59. 1. Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, zwane dalej „obszarami ochronnymi”, stanowią obszary, na których obowiązują zakazy, nakazy oraz ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu ochrony zasobów tych wód przed degradacją. 2. Na obszarach ochronnych można zabronić wznoszenia obiektów budowlanych oraz wykonywania robót lub innych czynności, które mogą spowodować trwałe zanieczyszczenie gruntów lub wód, a w szczególności lokalizowania inwestycji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Art. 60. Obszar ochronny ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej na podstawie planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, wskazując zakazy, nakazy lub ograniczenia oraz obszary, na których one obowiązują Art. 61. 1. Za szkody poniesione w związku z wprowadzeniem w strefie ochronnej zakazów, nakazów oraz ograniczeń w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wód właścicielowi nieruchomości położonej w tej strefie przysługuje odszkodowanie od właściciela ujęcia wody na zasadach określonych w ustawie. 2. Zasady wypłaty odszkodowań w wyniku ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ustanowieniem obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych określają przepisy o ochronie środowiska.

Zgodnie z Art. 139.Ustawy z dnia 20 lipca 2017 r Prawo wodne (Dz.U.2017 poz. 1566) (akt oczekujący - wchodzi w życie z dniem 01.01.2018 r.) obszary ochronne to ustanowione na podstawie art. 141 obszary, na których obowiązują zakazy oraz ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wód, w celu ochrony zasobów tych wód przed degradacją.

Art. 140. Na obszarach ochronnych może być zakazane lub ograniczone wykonywanie robót lub czynności, które mogą spowodować trwałe zanieczyszczenie gruntów lub wód, obejmujących: 1) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi; 2) rolnicze wykorzystanie ścieków; 3) przechowywanie lub składowanie odpadów promieniotwórczych; 4) stosowanie nawozów oraz środków ochrony roślin; 5) budowę nowych dróg, linii kolejowych, lotnisk lub lądowisk;

143

6) lokalizowanie zakładów przemysłowych oraz ferm chowu lub hodowli zwierząt; 7) lokalizowanie magazynów produktów ropopochodnych oraz innych substancji, a także rurociągów do ich transportu; 8) lokalizowanie składowisk odpadów niebezpiecznych, innych niż niebezpieczne i obojętne oraz obojętnych; 9) mycie pojazdów mechanicznych; 10) urządzanie parkingów, obozowisk oraz kąpielisk i miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli; 11) lokalizowanie cmentarzy oraz grzebanie martwych zwierząt; 12) wydobywanie kopalin; 13) wykonywanie odwodnień budowlanych lub górniczych; 14) używanie statków powietrznych do przeprowadzania zabiegów rolniczych; 15) urządzanie pryzm kiszonkowych; 16) chów lub hodowlę ryb, ich dokarmianie lub zanęcanie; 17) lokalizowanie nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; 18) składowanie opakowań po nawozach i środkach ochrony roślin; 19) stosowanie i składowanie chemicznych środków zimowego utrzymania dróg. Art. 141. 1. Wojewoda, na wniosek Wód Polskich, ustanawia obszar ochronny, w drodze aktu prawa miejscowego, wskazując ograniczenia lub zakazy dotyczące użytkowania gruntów oraz korzystania z wód na terenie obszaru ochronnego oraz granice tego obszaru. Komentarz: Nowa ustawa z dnia 20 lipca 2017 roku bardziej szczegółowo określa zakazy i nakazy, zmianie sprowadzając je do zamkniętego katalogu. Ulega zmianie także organ, który ustanawia obszar ochronny obecnie jest to Dyrektor RZGW, po zmianach Wojewoda na wniosek Wód Polskich.

Art. 75 ust.1 Zakazuje się wprowadzania ścieków: 2) do wód: a) powierzchniowych, jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikającymi z istniejących form ochrony przyrody, stref ochrony zwierząt łownych albo ostoi utworzonych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, a także stref ochronnych ujęć wody ustanowionych na podstawie art. 135 ust. 1 oraz obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych ustanowionych na podstawie art. 141 ust. 1, b) powierzchniowych w obrębie kąpielisk, miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli i plaż publicznych nad wodami oraz w odległości mniejszej niż 1 kilometr od ich granic, c) stojących, d) jezior, jeżeli czas dopływu ścieków do jeziora byłby krótszy niż 24 godziny,

144

e) cieków naturalnych oraz kanałów będących dopływami jezior, jeżeli czas dopływu ścieków do jeziora byłby krótszy niż 24 godziny; 3) do ziemi: b) jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikającymi z istniejących form ochrony przyrody, stref ochrony zwierząt łownych albo ostoi utworzonych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, a także stref ochronnych ujęć wody ustanowionych na podstawie art. 135 ust. 1 oraz obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych ustanowionych na podstawie art. 141 ust. 1, e) w odległości mniejszej niż 1 kilometr od granic kąpielisk, miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli oraz plaż publicznych nad wodami.

Komentarz: W przypadku zlewni jezior przywidzkich niemożliwe jest osiągnięcie założonego ustawą czasu dopływu ścieków ze względu na duże spadki terenu. Obecnie jeziora przywidzkie nie są bezpośrednim odbiornikiem ścieków. Art. 76. 1. Dopuszcza się wprowadzanie: 1) wód opadowych lub roztopowych, wody z przelewów kanalizacji deszczowej oraz wody chłodniczej do wód powierzchniowych lub do ziemi, w odległości mniejszej niż 1 kilometr od granic kąpielisk, miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli oraz plaż publicznych nad wodami, 2) wód opadowych lub roztopowych do jezior oraz do ich dopływów, jeżeli czas dopływu tych wód do jeziora jest krótszy niż 24 godziny, Komentarz: W przypadku zlewni Jezior Przywidzkich wprowadzanie wód opadowych i roztopowych do ziemi związane jest z odprowadzaniem wód z obiektów liniowych jakimi są drogi. Jest to ogólnie stosowana praktyka przy założeniu przestrzegania zasad ochrony środowiska tj. stosowanie kanalizacji rozdzielczej, podczyszczania wód w urządzeniach podczyszczających do wartości normatywnych określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz. 1800) Zgodnie z Art. 105. 1. Ustawy zastosowana w okresie roku dawka odchodów zwierzęcych wykorzystywanych rolniczo nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych z pewnymi wyjątkami które zostaną określone w Programie działań związanych z ograniczaniem zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych. Komentarz: W przypadku zlewni jezior przywidzkich szacowane dawki nawozów nie przekraczają 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Niemniej jednak niezwłocznie po ukazaniu się Programu działań należy wprowadzić kompleksowe działania informacyjne oraz kontrolne w tym zakresie aby w przyszłości uniknąć dodatkowego obciążenia Jezior związkami azotu pochodzącymi z rolnictwa.

145

7.2. Ocena stopnia dotychczasowej ochrony wód jeziora i zagrożeń dla ich jakości w świetle obowiązujących dokumentów planistycznych i strategicznych

Plan zagospodarowania przestrzennego Obszaru Metropolitalnego Gdańsk-Gdynia-Sopot 2030 Gmina Przywidz wchodzi w skład miejskiego obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkiego jako gmina otoczenia funkcjonalnego tego ośrodka. Stanowi (razem z innymi) strefę funkcjonalną obszaru metropolitalnego. Zgodnie z art. 39 ust. 7 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz.U. 2015, poz. 199, z późn. zm.), plan zagospodarowania przestrzennego miejskiego obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkiego może obejmować również obszary leżące poza granicami miejskiego obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkiego. W związku z powyższym przyjęto, że obszar objęty planem zagospodarowania przestrzennego miejskiego obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkiego (Trójmiasta) obejmuje: trzy powiaty grodzkie: Gdańska, Gdyni i Sopotu oraz osiem powiatów ziemskich: gdański, kartuski, lęborski, malborski, nowodworski, pucki, tczewski i wejherowski (czyli obszar, w granicach którego prowadzona jest współpraca w ramach Stowarzyszenia Obszar Metropolitalny Gdańsk Gdynia-Sopot). Plan zagospodarowania przestrzennego Obszaru Metropolitalnego Gdańsk-Gdynia-Sopot 2030 - plan zagospodarowania przestrzennego miejskiego obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkiego stanowiący część planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego sporządzony został na podstawie art. 39 ust. 6 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz.U. z 2015 r. poz. 199, z późn. zm.) i przyjęty uchwałą Nr 318/XXX/16 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 29 grudnia 2016 r. W Planie Gmina Przywidz wymieniana jest jako baza rekreacyjna i turystyczna, obszar turystyki aktywnej – wykorzystującej naturalne uwarunkowania przyrodnicze takie jak kształtowanie terenu i warunki klimatyczne, do rozwoju sportów zimowych. W Planie stwierdzono znaczne zapotrzebowanie Gminy na rozwój sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Zapisana w planie Polityka przestrzenna wyznaczona w kierunku ograniczenia emisji zanieczyszczeń koncentruje się na między innymi na: Rozwoju zbiorczych i indywidualnych systemów kanalizacji sanitarnej i oczyszczania ścieków w celu zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń odprowadzonego ze ściekami do wód i ziemi. W związku z powyższym określono „Zasady zagospodarowania przestrzennego”, określające sposób realizacji kierunku:  w zakresie emisji zanieczyszczeń do wód, z których szczególnie istotne z punktu widzenia ochrony wód jezior przywidzkich są: 3.3.1. Zasada ograniczania stosowania indywidualnych systemów zbierania i oczyszczania ścieków bytowych na obszarach aglomeracji ściekowych. 3.3.2. Zasada stosowania i dostosowania rozwiązań w zakresie indywidualnych i lokalnych systemów oczyszczania ścieków do warunków środowiskowych, w tym ukształtowania terenu, warunków gruntowo-wodnych, rodzaju odbiornika, intensywności zabudowy, oraz z uwzględnieniem sposobów zaopatrzenia w wodę; rozwiązania te wymagają uzasadnienia w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

146

3.3.3. Zasada priorytetu porządkowania gospodarki wodno-ściekowej w zlewniach bezpośrednich wód powierzchniowych i ich stref bezpośredniego zasilania, określonych zasięgiem ONO (Obszar Najwyższej Ochrony) i OWO (Obszar Wysokiej Ochrony). 3.3.5. Zasada zachowania i odtwarzania ekotonów brzegowych jako stref buforowych i obudowy biologicznej cieków oraz zbiorników wodnych, ograniczających spływ zanieczyszczeń do wód powierzchniowych. 3.3.9. Zasada zmniejszania negatywnego oddziaływania transportu na środowisko

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Przywidz przyjętym Uchwałą Nr XVIII/140/2004 Rady Gminy Przywidz z dnia 03 grudnia 2004 r., zmienionym Uchwałą Nr XLVIII/294/2010 Rady Gminy Przywidz z dnia 17 marca 2010 r. czytamy; „(…) Wody powierzchniowe zajmują ok. 2,2 % ogólnego obszaru gminy. Ważnym elementem sieci hydrograficznej na terenie gminy są jeziora”. W związku z tym, że Studium obejmuje obszar całej Gminy zapisy w nim zawarte dotyczą całej zlewni, która w całości leży na terenie gminy Przywidz. Wg studium jeziora przywidzkie zaliczone są do: - terenów o szczególnych walorach przyrodniczo-krajobrazowych; - specjalnych obszarów ochrony siedlisk PLH 220025 „Przywidz” – Natura 2000 W studium czytamy „… Założeniem dla polityki przestrzennej gminy, opartej na ochronie wartości przyrodniczo krajobrazowych, będzie minimalizowanie ingerencji w najbardziej cenne obszary, a zagospodarowanie tych, które są najlepiej dostępne, których uzbrojenie jest najmniej kosztowne”. Studium wskazuje tereny do specjalizowanych funkcji turystycznych, wśród nich obszary, gdzie występują największe kompleksy leśne, w tym jeziora przywidzkie. Studium zakłada, że zabudowa związana z funkcja turystyczną lokalizowana może być w pewnej odległości od jezior i lasów tworząc nieco oddalone kompleksy zabudowy. Tereny wskazane na kompleksy zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego w zlewni zlokalizowane są we wsiach: Przywidz, Gromadzin, Pomlewo (Kozi Dwór), Kozia Góra, Szklana Góra.

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego szerzej i dokładniej reguluje zagadnienia ochrony środowiska w stosunku do Studium. W treści planu ustala się, w zależności od potrzeb: granice i zasady zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie, szczególne warunki zagospodarowania terenów, w tym zakaz zabudowy, wynikający z potrzeb ochrony środowiska przyrodniczego, kulturowego, zasobów wodnych i zdrowia ludzi, prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody oraz ochrony gruntów rolnych i leśnych. Obecnie miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego objęte jest około 9%, tj. 160,64 ha powierzchni zlewni jezior przywidzkich (ryc. 53), przy czym Plany te dotyczą obszarów zabudowanych Gminy, w większości nad brzegami Jeziora Przywidzkiego Małego. Należy zaznaczyć, że zaledwie 74,56 ha zlewni to obszary zurbanizowane co pozwala stwierdzić, MPZP objęto znacznie większy

147 obszar niż obecne obszary zabudowane i zurbanizowane. Analiza zasięgów planów wykazała przeznaczenie pod przyszłą zabudowę gruntów rolnych (łąk i pastwisk).

Ryc. 53. Mapa obszarów zlewni z granicami obowiązujących mpzp, OBZP oraz granicą aglomeracji Przywidz [opracowanie własne na podstawie Uchwał Rady Gminy oraz geoportalu GeoSMoRP]

148

Tabela 53. Szczególne warunki, nakazy i zakazy wynikające z MPZP

Szczególne warunki w odniesieniu do Jezior Przywidzkich i ich zlewni Lp. Nr uchwały Nazwa dokumentu (zakazy i ograniczenia)

1 XXXIX/280/09 Miejscowy plan Zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego: zagospodarowania Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie może stanowić przestrzennego dla źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno-gruntowego. Należy fragmentu zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, miejscowości aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej Przywidz (obręb funkcji. ewidencyjny Przywidz, Gmina Zasady modernizacji, rozbudowy i budowy infrastruktury technicznej: Przywidz) Odprowadzenie ścieków – docelowo sieci kanalizacji sanitarnej. Do czasu realizacji zbiorczej sieci kanalizacji sanitarnej dopuszcza się odprowadzenie ścieków do szczelnych zbiorników bezodpływowych z bezwarunkowym obowiązkiem podłączenia do sieci kanalizacyjnej po jej zrealizowaniu. Po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki bezwzględnie zlikwidować. Nie dopuszcza się funkcjonowania równocześnie kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych. Należy dążyć do, wyprzedzającej w stosunku do wprowadzania nowego zainwestowania, realizacji systemu zbiorczej kanalizacji sanitarnej.Odprowadzenie wód opadowych i roztopowych - z dachów obiektów budowlanych – lokalne odprowadzenie na terenie działki do gruntu, z terenów parkingów, dróg utwardzonych, placów manewrowych - przed odprowadzeniem do odbiornika winny być podczyszczane w stopniu zapewniającym spełnienie wymagań określonych w obowiązujących przepisach.

2 NR III/8/2010 Miejscowy plan Ustalenia ogólne zagospodarowania  Ustala się ochronę, konserwację i udrożnienie wszelkich elementów przestrzennego dla fragmentu wsi sieci hydrograficznej z zapewnieniem nienaruszalnego przepływu wód. Gromadzin w obrębie Przywidz  Realizacja zamierzeń inwestycyjnych nie może spowodować zmiany oraz działki nr stosunków wodnych obszaru inwestycji i jego najbliższego otoczenia 234/4 (po podziale oraz likwidacji terenów podmokłych, zgodnie z przepisami nr 234/6 i nr 234/7) odrębnymi, i 222/4 położonej w Przywidzu  Zakaz realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach na środowisko, zakaz nie dotyczy zamierzeń ustalonych w przepisach odrębnych dotyczących obszarów chronionego krajobrazu w województwie pomorskim.  Odprowadzenie ścieków sanitarnych – docelowo do planowanego układu kanalizacji sanitarnej; do czasu realizacji układu dopuszcza się zbiorniki bezodpływowe (obowiązek wyegzekwowania szczelności zbiorników oraz zapewnienia okresowego odbioru ścieków i dowozu ich do oczyszczalni spoczywa na gminie); po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki bezwzględnie zlikwidować; zakaz równoczesnego funkcjonowania kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych; zakaz lokalizacji przydomowych oczyszczalni ścieków, zaleca się wyprzedzającą lub równoległą z realizacją obiektów kubaturowych budowę sieci uzbrojenia,  Odprowadzenie wód opadowych: zagospodarowanie na terenie własnej działki lub do układu odwadniającego. Wody opadowe i roztopowe pochodzące z zanieczyszczonych powierzchni szczelnych wymagają oczyszczenia, zgodnie z przepisami odrębnymi.  Wszelkie zmiany stosunków wodnych, towarzyszące realizacji

149

Szczególne warunki w odniesieniu do Jezior Przywidzkich i ich zlewni Lp. Nr uchwały Nazwa dokumentu (zakazy i ograniczenia) inwestycji nie mogą trwale w sposób negatywny oddziaływać na tereny sąsiednie, a sposób odprowadzenia wód opadowych winien uwzględniać uwarunkowania terenów sąsiednich i nie może powodować na nich szkód,  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno-gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji.

3 Nr Miejscowy plan Ustalenia ogólne XXXVI/257/201 zagospodarowania – zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego 4 przestrzennego dla obszarów  Zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie wyznaczonym na Położonych w rysunku planu od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, obiektów służących obrębie ewidencyjnym prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, których lokalizację umożliwiają przepisy Przywidz. odrębne (m. in. inwestycji celu publicznego)  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno-gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. – Granice i sposoby zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie, ustalonych na podstawie odrębnych przepisów, w tym terenów górniczych, a także narażonych na niebezpieczeństwo powodzi oraz zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych Na części terenów objętych planem występuje obszar szczególnego zagrożenia powodzią. Na obszarze tym zabrania się:  lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania;  wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe, w tym:  wykonywania urządzeń wodnych oraz budowy innych obiektów budowlanych;  sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do wzmacniania brzegów, obwałowa ń lub odsypisk;  zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego, a także utrzymywaniem, odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie. – Zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i infrastruktury technicznej W zakresie zaopatrzenia w media:

150

Szczególne warunki w odniesieniu do Jezior Przywidzkich i ich zlewni Lp. Nr uchwały Nazwa dokumentu (zakazy i ograniczenia) Odprowadzenie ścieków sanitarnych do:  Gminnej sieci kanalizacji sanitarnej (ścieki gospodarczo-bytowe i technologiczne);  W przypadku braku możliwości odprowadzenia do gminnej sieci kanalizacji sanitarnej lub braku możliwości zainstalowania przydomowej oczyszczalni ścieków) do szczelnych zbiorników bezodpływowych usytuowanych na własnym terenie (obowiązek wyegzekwowania szczelności zbiornika oraz zapewnienia okresowego odbioru ścieków i dowozu ich do oczyszczalni spoczywa na gminie);  po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej obiekt należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiornik bezwzględnie zlikwidować;  Przydomowej oczyszczalni ścieków ( ścieki gospodarczo-bytowe) usytuowanej na własnym terenie (po wykonaniu dokumentacji geologiczno-inżynierskiej z uwzględnieniem warunków wodno- gruntowych i przepisów odrębnych); ustala się dla realizacji przydomowej oczyszczalni ścieków minimalną powierzchnię działki wynoszącą 0, 5 ha;  Odprowadzenie wód opadowych i roztopowych – zagospodarowanie na terenie lub do układu odwadniającego (wody opadowe i roztopowe pochodzące z zanieczyszczonych powierzchni szczelnych wymagają oczyszczenia - zgodnie z przepisami odrębnymi);  Na całym obszarze planu ustala się nakaz ochrony rowów melioracyjnych. Właściciele terenu zobowiązani są utrzymywać i konserwować rowy melioracyjne stanowiące ich własność oraz mają obowiązek zapewnić dostęp odpowiednim służbom do rowów publicznych w celu ich utrzymania i konserwacji. W przypadku natrafienia w trakcie robót budowlanych na niezinwentaryzowany drenaż należy go bezwzględnie zachować lub przełożyć zachowując spójność systemu drenażowego całego obszaru.

4 NR Miejscowy plan Ochrona środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego VII/38/2015 zagospodarowania  Zakaz, bez oczyszczenia, zrzutu wód opadowych (ścieków) z terenów przestrzennego dla o użytkowaniu powodującym ponadnormatywne zanieczyszczenie fragmentu miejscowości wód opadowych, do gruntu, rowów melioracyjnych i do wód powierzchniowych; Gromadzin, obręb Przywidz  Zakaz magazynowania, składowania odpadów i substancji niebezpiecznych bez utwardzonego podłoża i izolacji wykluczającej możliwość przenikania zanieczyszczeń do gruntu;  Obowiązuje podłączenie zabudowy do gminnego układu sieci kanalizacji sanitarnej; do czasu realizacji gminnego układu sieci kanalizacji sanitarnej dopuszcza się odprowadzenie ścieków do indywidualnych lub zbiorowych zbiorników bezodpływowych lub jeżeli pozwalają na to warunki gruntowe i wielkość działki wyposażenie zabudowy w przydomowe oczyszczalnie ścieków  Obowiązuje zachowanie istniejącej zinwentaryzowanej i niezinwentaryzowanej sieci urządzeń melioracji wodnych i drożności systemu melioracyjnego; wyklucza się kanalizację cieków naturalnych i rowów melioracyjnych poza miejscami niezbędnymi dla przeprowadzenia i organizacji dróg, ulic, dojazdów, zjazdów i skrzyżowań oraz przeprowadzenia infrastruktury technicznej Infrastruktura techniczna Obowiązuje budowa i utrzymanie we właściwym stanie układu sieci

151

Szczególne warunki w odniesieniu do Jezior Przywidzkich i ich zlewni Lp. Nr uchwały Nazwa dokumentu (zakazy i ograniczenia) kanalizacji sanitarnej w zakresie niezbędnym do obsługi zabudowy Obowiązuje odprowadzenie wód deszczowych na własny teren nieutwardzony, do dołów chłonnych, zbiorników retencyjnych lub w inny sposób zgodny z obowiązującymi przepisami

5 Nr XX/211/05 Miejscowy plan Zasady obsługi infrastruktury: zagospodarowania  przestrzennego Ścieki sanitarne – do kanalizacji sanitarnej z oczyszczalnią ścieków – do czasu wybudowania urządzeń do odprowadzenia i fragmentu wsi Pomlewo unieszkodliwienia ścieków dopuszcza się gromadzenie ich w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywóz do istniejącego obejmującego punktu zlewowego we wsi Przywidz obszar działek nr 205, 206/8, 207/22  Wody opadowe – powierzchniowo do gruntu, istniejących rowów, zagłębień, mokradeł oczek wodnych

6 Nr XX/212/05 Miejscowy plan Zasady obsługi infrastruktury: zagospodarowania  Ścieki sanitarne – do kanalizacji sanitarnej z oczyszczalnią ścieków – przestrzennego do czasu wybudowania urządzeń do odprowadzenia i fragmentu wsi Pomlewo unieszkodliwienia ścieków dopuszcza się gromadzenie ich w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywóz do istniejącego obejmującego obszar działek nr punktu zlewowego we wsi Przywidz 225/3, 225/4,  Wody opadowe – powierzchniowo do gruntu, istniejących rowów, 225/6, 225/7, zagłębień, mokradeł oczek wodnych 225/8, 225/10, 225/11, 225/12

7 Nr XX/212/05 Miejscowy plan Zasady obsługi infrastruktury: zagospodarowania  Ścieki sanitarne – do kanalizacji sanitarnej z oczyszczalnią ścieków – przestrzennego fragmentu wsi do czasu wybudowania urządzeń do odprowadzenia i unieszkodliwienia ścieków dopuszcza się gromadzenie ich w Pomlewo obejmującego szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywóz do istniejącego punktu zlewowego we wsi Przywidz obszar działek nr 200/1, 200/4, 200/7  Wody opadowe – powierzchniowo do gruntu, istniejących rowów, Nr XX/212/05 zagłębień, mokradeł oczek wodnych

8 Nr XX/204/05 Miejscowy plan Zasady obsługi infrastruktury: zagospodarowania  Ścieki sanitarne – do kanalizacji sanitarnej z oczyszczalnią ścieków – przestrzennego fragmentu wsi do czasu wybudowania urządzeń do odprowadzenia i unieszkodliwienia ścieków dopuszcza się gromadzenie ich w Pomlewo obejmującego szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywóz do istniejącego punktu zlewowego we wsi Przywidz obszar działek nr 59 i 61/2.  Wody opadowe – powierzchniowo do gruntu, istniejących rowów, zagłębień, mokradeł oczek wodnych

9 Nr VII/68/07 Miejscowy plan Infrastruktura zagospodarowania  przestrzennego Odprowadzenie ścieków sanitarnych – do planowanego układu kanalizacji sanitarnej; do czasu realizacji układu dopuszcza się obszaru położonego w obrębie zbiorniki bezodpływowe (obowiązek wyegzekwowania szczelności zbiorników oraz zapewnienia okresowego odbioru ścieków i dowozu ewidencyjnym ich do oczyszczalni spoczywa na gminie); Pomlewo  Po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki bezwzględnie zlikwidować;

152

Szczególne warunki w odniesieniu do Jezior Przywidzkich i ich zlewni Lp. Nr uchwały Nazwa dokumentu (zakazy i ograniczenia)  Nie dopuszcza się równoczesnego funkcjonowania kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych; zaleca się wyprzedzającą lub równoległą z realizacją obiektów kubaturowych budowę sieci uzbrojenia;  ścieki sanitarne z przedmiotowego obszaru należy odprowadzić do kanalizacji sanitarnej zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych,  Odprowadzenie wód opadowych – zagospodarowanie na terenie lub do kanalizacji deszczowej; odbiornikami wód opadowych może być: grunt, cieki lub zbiorniki wodne; przez zagospodarowanie wód opadowych na terenie poszczególnych działek rozumieć należy: wsiąkanie w teren, odprowadzanie do rowów (otwartych, zamkniętych), drenaży, urządzeń chłonnych (studni, zbiorników), zbiorników retencyjnych lub odparowujących; wody te nie mogą być zanieczyszczone i muszą spełniać parametry, jakości zgodnie z przepisami odrębnymi,  Ustala się zachowanie istniejących na obszarze planu wód powierzchniowych, śródlądowych, stawów, strumieni, kanałów  Linia zabudowy 5, 0 m od wód śródlądowych

10 Nr Miejscowy plan Zasady modernizacji, rozbudowy i budowy infrastruktury technicznej XXXIX/281/09 zagospodarowania  Odprowadzenie ścieków – docelowo sieci kanalizacji sanitarnej. Do przestrzennego fragmentu obrębu czasu realizacji zbiorczej sieci kanalizacji sanitarnej dopuszcza się odprowadzenie ścieków do szczelnych zbiorników bezodpływowych z Pomlewo bezwarunkowym obowiązkiem podłączenia do sieci kanalizacyjnej po obejmującego jej zrealizowaniu. działki nr 59, 60, 61/4 w Gminie  Po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty Przywidz należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki bezwzględnie zlikwidować. Nie dopuszcza się funkcjonowania równocześnie kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych. Należy dążyć do, wyprzedzającej w stosunku do wprowadzania nowego zainwestowania, realizacji systemu zbiorczej kanalizacji sanitarnej. Dopuszcza się wyznaczenie terenów pod przepompownie ścieków w miejscach uściślonych na etapie koncepcji skanalizowania.  Odprowadzenie wód opadowych i roztopowych - z dachów obiektów budowlanych – lokalne odprowadzenie na terenie działki do gruntu, z terenów parkingów, dróg utwardzonych, placów manewrowych - przed odprowadzeniem do odbiornika winny być podczyszczane w stopniu zapewniającym spełnienie wymagań określonych w obowiązujących przepisach.  Należy stosować rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne gwarantujące zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem warstwy wodonośnej.  Należy zabezpieczyć odpływ wód opadowych w sposób chroniący teren przed erozją wodną oraz zaleganiem wód opadowych.

11 Nr Miejscowy plan Zasady modernizacji, rozbudowy i budowy infrastruktury technicznej XXX/210/2013 zagospodarowania  odprowadzenie ścieków sanitarnych – docelowo do planowanego przestrzennego dla obszaru układu kanalizacji sanitarnej; położonego w  do czasu realizacji układu dopuszcza się zbiorniki bezodpływowe obrębie (obowiązek wyegzekwowania szczelności zbiorników oraz ewidencyjnym Huta zapewnienia okresowego odbioru ścieków i dowozu ich do oczyszczalni spoczywa na gminie); po wybudowaniu zbiorczej

153

Szczególne warunki w odniesieniu do Jezior Przywidzkich i ich zlewni Lp. Nr uchwały Nazwa dokumentu (zakazy i ograniczenia) Dolna. kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki bezwzględnie zlikwidować; zakaz

równoczesnego funkcjonowania kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych;  dopuszcza się lokalizację przydomowych oczyszczalni ścieków po wykonaniu dokumentacji geologiczno-inżynierskiej z uwzględnieniem warunków gruntowo – wodnych i przepisów odrębnych; ustala się dla realizacji przydomowych oczyszczalni ścieków minimalna powierzchnię nieruchomości gruntowej wynoszącą 0, 5ha;  zaleca się wyprzedzającą lub równoległą z realizacją obiektów kubaturowych budowę sieci uzbrojenia  odprowadzenie wód opadowych: zagospodarowanie na terenie lub do układu odwadniającego. Wody opadowe i roztopowe pochodzące z zanieczyszczonych powierzchni szczelnych wymagają oczyszczenia, zgodnie z przepisami odrębnymi

12 XXXII/231/201 Miejscowy plan Ochrona środowiska 4 zagospodarowania  przestrzennego dla zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie terenu, wyznaczonym na rysunku planu, od linii brzegów rzek, jezior i innych obszarów zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, obiektów położonych w służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub obrębie rybackiej oraz obiektów budowlanych, których lokalizację ewidencyjnym Kozia Góra umożliwiają przepisy odrębne (m. in. inwestycji celu publicznego); Infrastruktura techniczna  odprowadzenie ścieków sanitarnych – do sieci kanalizacji sanitarnej;  (w przypadku braku kanalizacji sanitarnej) do zbiorników bezodpływowych usytuowanych na własnym terenie (obowiązek wyegzekwowania szczelności zbiorników oraz zapewnienia okresowego odbioru ścieków i dowozu ich do oczyszczalni spoczywa na gminie);  po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki bezwzględnie zlikwidować;  dopuszcza się lokalizację przydomowych oczyszczalni ścieków po wykonaniu dokumentacji geologiczno-inżynierskiej z uwzględnieniem warunków gruntowo – wodnych i przepisów odrębnych; ustala się dla realizacji przydomowych oczyszczalni ścieków minimalna powierzchnię nieruchomości gruntowej wynoszącą 0, 5 ha;  odprowadzenie wód opadowych: zagospodarowanie na terenie lub do układu odwadniającego. Wody opadowe i roztopowe pochodzące z zanieczyszczonych powierzchni szczelnych wymagają oczyszczenia, zgodnie z przepisami odrębnymi  Na całym obszarze planu ustala się nakaz ochrony rowów melioracyjnych

13 Nr Miejscowy plan Zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i XXIII/155/2017 zagospodarowania infrastruktury technicznej przestrzennego odprowadzenie ścieków sanitarnych do: Szklana Góra I dla fragmentu obrębu  gminnej sieci kanalizacji sanitarnej; (w przypadku braku kanalizacji geodezyjnego Kozia sanitarnej) szczelnych zbiorników bezodpływowych usytuowanych Góra, gmina na własnym terenie, po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji Przywidz sanitarnej obiekt należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiornik

154

Szczególne warunki w odniesieniu do Jezior Przywidzkich i ich zlewni Lp. Nr uchwały Nazwa dokumentu (zakazy i ograniczenia) bezwzględnie zlikwidować;  przydomowej oczyszczalni ścieków usytuowanej na własnym terenie (po wykonaniu dokumentacji geologiczno-inżynierskiej z uwzględnieniem warunków wodno-gruntowych i przepisów odrębnych);  odprowadzenie wód opadowych i roztopowych – zagospodarowanie na terenie lub do układu odwadniającego (wody opadowe i roztopowe pochodzące z zanieczyszczonych powierzchni szczelnych wymagają oczyszczenia - zgodnie z przepisami odrębnymi)  Na całym obszarze planu ustala się nakaz ochrony rowów melioracyjnych.

Komentarz: Wszystkie miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego opracowane dla obszarów leżących w zlewni jezior przywidzkich zakładają restrykcyjne zasady w odniesieniu do odprowadzania ścieków sanitarnych i wód opadowych. Wśród najczęściej powtarzanych nakazów i zakazów pojawiają się następujące:  odprowadzenie ścieków sanitarnych – do sieci kanalizacji sanitarnej; docelowo do planowanego układu kanalizacji sanitarnej;  do czasu realizacji układu dopuszcza się zbiorniki bezodpływowe (obowiązek wyegzekwowania szczelności zbiorników oraz zapewnienia okresowego odbioru ścieków i dowozu ich do oczyszczalni spoczywa na gminie);  po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki bezwzględnie zlikwidować;  zakaz równoczesnego funkcjonowania kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych;  zakaz lokalizacji przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach skanalizowanych,  dopuszcza się lokalizację przydomowych oczyszczalni ścieków po wykonaniu dokumentacji geologiczno-inżynierskiej z uwzględnieniem warunków gruntowo – wodnych i przepisów odrębnych;  ustala się dla realizacji przydomowych oczyszczalni ścieków minimalna powierzchnię nieruchomości gruntowej wynoszącą 0, 5 ha,  zaleca się wyprzedzającą lub równoległą z realizacją obiektów kubaturowych (oczyszczalnia, przepompownia) budowę sieci uzbrojenia,  odprowadzenie wód opadowych: zagospodarowanie na terenie własnej działki lub do układu odwadniającego.  Wody opadowe i roztopowe pochodzące z zanieczyszczonych powierzchni szczelnych wymagają oczyszczenia, zgodnie z przepisami odrębnymi.  Wszelkie zmiany stosunków wodnych, towarzyszące realizacji inwestycji nie mogą trwale w sposób negatywny oddziaływać na tereny sąsiednie,  sposób odprowadzenia wód opadowych winien uwzględniać uwarunkowania terenów sąsiednich i nie może powodować na nich szkód,

155

 Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno-gruntowego.  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji.  Na całym obszarze planu ustala się nakaz ochrony rowów melioracyjnych.  Należy zabezpieczyć odpływ wód opadowych w sposób chroniący teren przed erozją wodną oraz zaleganiem wód opadowych.

Zapisy dotyczące ochrony środowiska w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego mają wiążące znaczenie, ponieważ, zgodnie z treścią ustawy, plan miejscowy jest aktem prawa miejscowego.

7.3. Analiza obowiązujących planów i projektów ochrony

W Polsce podstawą prawną dla wyznaczania obszarów chronionych jest ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (t.j. – Dz.U. z 2016 r., poz. 2134 z późn. zm.). Poszczególne obszary są ustanawiane prawem lokalnym lub krajowym poprzez uchwały, zarządzenia oraz rozporządzenia. Na terenie zlewni jezior przywidzkich istnieją następujące formy ochrony przody:  Obszary Natura 2000 Przywidz,  Przywidzki Obszar Chronionego Krajobrazu,  Rezerwat przyrody „Wyspa na jeziorze Przywidzkim".

To właśnie w planach zadań ochronnych należy doszukiwać się skonkretyzowanych zadań w doniesieniu do stanu ochrony obszaru Jezior Przywidzkich i ich zlewni. W poniższej tabeli przedstawiono szczegółowe zapisy w odniesieniu do nakazów, zakazów i ograniczeń na obszarach chronionych leżących w granicach zlewni omawianych jezior.

156

Tabela 54. Szczególne warunki, nakazy i zakazy wynikające z zapisów w planach ochrony

Obowiązująca podstawa Szczegółowe zapisy w odniesieniu do nakazów, Nazwa obszaru Przedmiot ochrony Zagrożenia prawna zakazów i ograniczeń na obszarach chronionych

 Jezioro Przywidz jest ZARZĄDZENIE  Obszar Natura 2000 Modyfikacja gospodarki leśnej poprzez niestosowanie odbiornikiem części REGIONALNEGO zaprojektowano dla ochrony cięć zupełnych w odległości mniejszej niż 25 m od DYREKTORA OCHRONY następujących siedlisk odprowadzeń wód deszczowych, brzegów zbiorników dystroficznych. ŚRODOWISKA W GDAŃSKU co wpływa niekorzystnie na przyrodniczych z załącznika I siedlisko różanki; z dnia 26 maja 2014 r. w Dyrektywy Rady 92/43 EWG z sprawie ustanowienia Modyfikacja gospodarki rybackiej poprzez wyłączenie z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie  J. Przywidzkie Wielkie (Duże) i planu zadań ochronnych wędkowania oraz niezarybianie gatunkami obcymi dla ochrony siedlisk przyrodniczych Małe w sezonie letnim są dla obszaru Natura 2000 siedliska.. Działania dotyczące uzupełnienia stanu oraz dzikiej fauny i flory oraz miejscem wypoczynku. Przywidz PLH220025 wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich gatunków zwierząt z Załącznika II Potencjalnym zagrożeniem jest ochrony. ww. dyrektywy: możliwość powstania nowych domków letniskowych w ZARZĄDZENIE 1. 3160 Naturalne, dystroficzne sąsiedztwie jezior, co REGIONALNEGO zbiorniki wodne Ocena wpływu zanieczyszczeń na siedlisko gatunku, potencjalnie niekorzystnie DYREKTORA OCHRONY poprzez: 2. 6510 - Niżowe i górskie świeże wpłynie na siedlisko różanki; ŚRODOWISKA W GDAŃSKU łąki użytkowane ekstensywnie  określenie zlewni bezpośredniej Jeziora Przywidz PLH220025 Przywidz z dnia 17 lutego 2016 r.  Potencjalnym zagrożeniem są (Arrhenatherionelatioris) oraz Jeziora Małego, zmieniające zarządzenie w sporty i innego rodzaju formy sprawie ustanowienia 3. 7140 - Torfowiska przejściowe wypoczynku, które nasilają się w  wskazanie głównych dopływów oraz odpływów planu zadań ochronnych i trzęsawiska (przeważnie z tym sezonie i negatywnie jezior, dla obszaru Natura 2000 roślinnością z Scheuchzerio – oddziaływają na siedlisko różanki  określenie źródeł istniejących oraz potencjalnych Przywidz PLH220025 Caricetea) poprzez nienaturalne ruchy zanieczyszczeń Jeziora Przywidz oraz Jeziora wody itp.; 4. 9110 - Kwaśne buczyny Małego - (Luzulo-Fagetum)  Potencjalnym zagrożeniem jest ZARZĄDZENIE pozbywanie się zanieczyszczeń z REGIONALNEGO 5. 9130 - Żyzne buczyny gospodarstw i obiektów Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni jezior, DYREKTORA OCHRONY (Dentarioglandulosae-Fagenion, rekreacyjnych sąsiadujących z poprzez: ŚRODOWISKA W GDAŃSKU Galio odorati-Fagenion) jeziorami, co wpływa negatywnie z dnia 23 grudnia 2016 r. 1) dążenie do budowy kanalizacji ściekowej; 6. 9190 – Kwaśne dąbrowy na siedlisko różanki; zmieniające zarządzenie w (Quercionrobori-petraeae) 2) uszczelnianie szamb; sprawie ustanowienia  eutrofizacja - wraz ze 7. 91E0 - Łęgi wierzbowe, planu zadań ochronnych spływającymi z pól wodami 3) dążenie do wyposażania istniejących budynków w

157

Obowiązująca podstawa Szczegółowe zapisy w odniesieniu do nakazów, Nazwa obszaru Przedmiot ochrony Zagrożenia prawna zakazów i ograniczeń na obszarach chronionych

dla obszaru Natura 2000 topolowe, olszowe i jesionowe deszczowymi wypłukującymi zabudowie rozproszonej w szczelne zbiorniki Przywidz PLH220025. (Salicetum albo-fragilis, związki azotu i fosforu z gleby, bezodpływowe do gromadzenia ścieków; Populetumalbae, pierwiastki biogenne mogą być 4) wyposażanie nowych budynków w zabudowie Alnenionglutinoso-incanae) i olsy przenoszone na torfowiska i do rozproszonej w szczelne zbiorniki bezodpływowe do źródliskowe przylegających do nich gromadzenia ścieków. (dotyczy: niezalesione strefy o dystroficznych zbiorników 8. 5339 Różanka szerokości 200 m wokół Jeziora Przywidz i Jeziora wodnych i zainicjować zjawisko Rhodeussericeusamarus Małego) eutrofizacji 9. 6236 Strzebla błotna Phoxinus  spowodowane przez człowieka (= Eupallasella) percnurus zmiany stosunków wodnych 10. 1188 Kumak nizinny  odpadki, odpady stałe; Bombinabombina 11. 1166 Traszka grzebieniasta  wędkarstwo - związana z nim Trituruscristatus 12. 1355 Wydra możliwość wydeptywania pasa Lutra lutra szuwarów i niszczenia linii brzegowej;

 ewolucja biocenotyczna, sukcesja - w przypadku naturalnych, dystroficznych zbiorników wodnych jest to proces, który doprowadza do wypłycania zbiornika i zarastania lustra wody

UCHWAŁA NR 259/XXIV/16 Obszar chronionego krajobrazu jest Jeziora przywidzkie są „§ 3. Na obszarach chronionego krajobrazu, SEJMIKU WOJEWÓDZTWA terenem chronionym ze względu na: odbiornikiem części odprowadzeń wymienionych w załączniku nr 1 do niniejszej uchwały, Przywidzki Obszar POMORSKIEGO z dnia 25 wyróżniające się krajobrazowo wód deszczowych podejmuje się następujące działania w zakresie czynnej Chronionego lipca 2016 r. w sprawie tereny o zróżnicowanych J. Przywidzkie Wielkie (Duże) i ochrony nieleśnych ekosystemów lądowych: Krajobrazu obszarów chronionego ekosystemach, wartościowe w Małe , w sezonie letnim są krajobrazu w … szczególności ze względu na miejscem wypoczynku a co za tym województwie pomorskim możliwość zaspokajania potrzeb idzie potencjalnym zagrożeniem 2) zachowanie śródpolnych torfowisk, bagien i innych

158

Obowiązująca podstawa Szczegółowe zapisy w odniesieniu do nakazów, Nazwa obszaru Przedmiot ochrony Zagrożenia prawna zakazów i ograniczeń na obszarach chronionych

związanych z masową turystyką i są: podmokłości oraz oczek wodnych; wypoczynkiem istniejące albo  zagrożenia związane są z 5) propagowanie wśród rolników działań zmierzających odtwarzane korytarze ekologiczne atrakcyjnością turystyczną do utrzymania trwałych użytków zielonych w ramach obszaru - możliwość powstania zwykłej, dobrej praktyki rolniczej a także programów nowych domków letniskowych w rolno-środowiskowych; sąsiedztwie jezior, co 6) maksymalne ograniczanie zmiany użytków zielonych potencjalnie niekorzystnie na grunty orne; wpłynie na jakość wód jeziora 7) prowadzenie zabiegów agrotechnicznych zgodnie z  Potencjalnym zagrożeniem jest wymogami zbiorowisk i zasiedlających je gatunków pozbywanie się zanieczyszczeń z fauny… gospodarstw i obiektów rekreacyjnych sąsiadujących z 10) kształtowanie stosunków wodnych na użytkach jeziorami, rolnych dopuszczalne tylko w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, z bezwzględnym zachowaniem w  eutrofizacja - wraz ze stanie nienaruszonym terenów podmokłych, w tym spływającymi z pól wodami torfowisk i obszarów wodno-błotnych oraz obszarów deszczowymi wypłukującymi źródliskowych cieków; … związki azotu i fosforu z gleby, pierwiastki biogenne § 4. Na obszarach chronionego krajobrazu, wymienionych w załączniku nr 1 do niniejszej uchwały,  spowodowane przez człowieka podejmuje się następujące działania w zakresie czynnej zmiany stosunków wodnych ochrony ekosystemów wodnych

 odpady stałe; 1) zachowanie i ochrona ekosystemów wód  wędkarstwo - związana z nim powierzchniowych (naturalnych i sztucznych, płynących możliwość wydeptywania pasa i stojących, w tym starorzeczy) wraz z pasem roślinności szuwarów i niszczenia linii okalającej; brzegowej; 2) utrzymanie i odtwarzanie drożności biologicznej rzek, jako elementów korytarzy ekologicznych poprzez zaniechanie budowy nowych piętrzeń dla celów energetycznych oraz poprzez budowę urządzeń umożliwiających wędrówkę organizmów wodnych w

159

Obowiązująca podstawa Szczegółowe zapisy w odniesieniu do nakazów, Nazwa obszaru Przedmiot ochrony Zagrożenia prawna zakazów i ograniczeń na obszarach chronionych

miejscach istniejących przegród;

3) tworzenie stref buforowych wokół zbiorników wodnych w postaci pasów zadrzewień i zakrzewień oraz trwałych użytków zielonych, celem ograniczenia spływu substancji biogennych i zwiększenia bioróżnorodności biologicznej;

4) prowadzenie prac regulacyjnych rzek tylko w zakresie niezbędnym dla rzeczywistej ochrony przeciwpowodziowej, zaleca się utrzymanie i odtwarzanie meandrów na wybranych odcinkach cieków;

5) zachowanie i wspomaganie naturalnego przepływu wód na obszarach międzywala; zaleca się stopniowe przywracanie naturalnych procesów kształtowania i sukcesji starorzeczy poprzez naturalne wylewy;

6) zwiększanie małej retencji wodnej w ramach programu małej retencji, przy czym zbiorniki takie winny równocześnie wzbogacać różnorodność biologiczną terenu, uwzględniając starorzecza i lokalne obniżenia terenu;

7) ograniczanie intensywności zagospodarowania stref przybrzeżnych, zwłaszcza na skarpach rzecznych i jeziornych, w celu zachowania ciągów krajobrazowych oraz ochrony samych skarp przed ruchami masowymi ziemi;

8) ochrona zlewni bezpośredniej jezior - w szczególności jezior lobeliowych – przed zainwestowaniem i użytkowaniem powodującym nasilenie procesów eutrofizacji;

160

Obowiązująca podstawa Szczegółowe zapisy w odniesieniu do nakazów, Nazwa obszaru Przedmiot ochrony Zagrożenia prawna zakazów i ograniczeń na obszarach chronionych

9) rozpoznanie okresowych dróg migracji zwierząt, których rozwój związany jest bezpośrednio ze środowiskiem wodnym (w szczególności płazów) oraz podejmowanie działań w celu ich ochrony;

10) zapobieganie obniżaniu zwierciadła wód podziemnych, w szczególności poprzez ograniczanie budowy urządzeń drenarskich i rowów odwadniających na gruntach ornych, łąkach i pastwiskach w dolinach jeziornych i rzecznych oraz na krawędzi tarasów zalewowych;

11) gospodarka rybacka na wodach powierzchniowych powinna wspomagać ochronę gatunków zagrożonych oraz promować gatunki o pochodzeniu lokalnym, prowadząc do uzyskania struktury gatunkowej i wiekowej ryb właściwej dla danego typu wód;

12) wnioskowanie do właściwego organu ochrony przyrody celem obejmowania ochroną prawną zachowanych w stanie zbliżonym do naturalnego fragmentów ekosystemów wodnych oraz stanowisk gatunków chronionych i rzadkich reprezentatywnych dla ekosystemów hydrogenicznych;

§ 5. Na obszarach chronionego krajobrazu, wymienionych w załączniku nr 1 do niniejszej uchwały, wprowadza się następujące zakazy:

1) zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z

161

Obowiązująca podstawa Szczegółowe zapisy w odniesieniu do nakazów, Nazwa obszaru Przedmiot ochrony Zagrożenia prawna zakazów i ograniczeń na obszarach chronionych

racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką,

2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko,

3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych,

…

5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych,

6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka,

7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych,

8) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od:

a) linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych

162

Obowiązująca podstawa Szczegółowe zapisy w odniesieniu do nakazów, Nazwa obszaru Przedmiot ochrony Zagrożenia prawna zakazów i ograniczeń na obszarach chronionych

zbiorników wodnych, …”

§6. Zakaz, o którym mowa w § 5 pkt 8 nie dotyczy:

1) lokalizowania użytkowych obiektów małej architektury służących rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku,

2) lokalizowanych nad wodami publicznymi, ogólnodostępnych obiektów służących turystyce wodnej, w postaci urządzeń o charakterze technicznym oraz:

a) obiektów służących obsłudze przystani żeglarskich o maksymalnej łącznej powierzchni zabudowy 120 m² (sanitariaty, umywalnie, aneks kuchenny, pralnie, biuro bosmanatu, magazyn na sprzęt ratunkowy i żeglarski),

b) obiektów służących obsłudze przystani kajakowych o maksymalnej łącznej powierzchni zabudowy 80 m² (sanitariaty, umywalnie, biuro obsługi przystani, magazyn na sprzęt ratunkowy i kajakowy, zmywalnie, aneks kuchenny), - z wyłączeniem kubaturowych obiektów noclegowych i gastronomicznych.

Zarządzenie Regionalnego Celem ochrony przyrody w Dyrektora Ochrony Wprowadza się następujące ustalenia do studium rezerwacie jest zabezpieczenie Środowiska w Gdańsku z uwarunkowań i kierunków zagospodarowania spontanicznego, niezakłóconego dnia 17 września 2015 r. w Potencjalna, nieprawidłowa przestrzennego gminy, miejscowego planu Rezerwat przyrody funkcjonowania i rozwoju wszystkich sprawie rezerwatu gospodarka leśna (zwłaszcza zagospodarowania przestrzennego, planu Wyspa na Jeziorze składników ekosystemów leśnych przyrody "Wyspa na wylesienie), presja turystyczna, zagospodarowania przestrzennego województwa Przywidz wyspy na jeziorze i ukształtowania Jeziorze Przywidz" zanieczyszczanie pomorskiego dotyczące eliminacji lub ograniczenia sie właściwej dla nich naturalnej zagrożeń zewnętrznych: 1) nie lokalizowania w Dz. Urz. z 2015 r. poz. 3052 organizacji strukturalnej i sąsiedztwie rezerwatu kąpielisk i przystani sprzętu funkcjonalnej. pływającego; 2) objęcie strefy 100 m wokół wyspy na

163

Obowiązująca podstawa Szczegółowe zapisy w odniesieniu do nakazów, Nazwa obszaru Przedmiot ochrony Zagrożenia prawna zakazów i ograniczeń na obszarach chronionych

Rozporządzenie Nr 95/06 Jeziorze Przywidz strefą ciszy. Wojewody Pomorskiego z dnia 28 grudnia 2006 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Wyspa na Jeziorze Przywidz”

164

7.4. Analiza obowiązującego regulaminu czystości i porządku na terenie Gminy Przywidz Istotnym dokumentem mającym wpływ na ochronę środowiska ma i określającym szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie analizowanej zlewni jest Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Przywidz, uchwalony zgodnie z ustawą z dn. 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Regulamin określa szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Przywidz w zakresie określonym w art. 4 ust. 2 pkt 1 lit. b-c, art. 4 ust. 2 pkt 3 – w zakresie nieczystości ciekłych i art. 4 ust. 2 pkt 6-8 ustawy z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t. j. Dz. U. z 2012 r. poz. 391). W regulaminie określono szczególne wymagania w zakresie utrzymania czystości i porządku, których kategoryczne przestrzeganie znacząco wpłynie na poprawę jakości wód jezior. Są to: W zakresie utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości w odniesieniu do poprawy jakości wód: §3. Określa się następujące wymagania w zakresie mycia i naprawy pojazdów samochodowych poza myjniami i warsztatami naprawczymi: 1) mycie pojazdów samochodowych poza myjniami może się odbywać wyłącznie w sposób niestwarzający uciążliwości dla właścicieli sąsiednich nieruchomości i bezpieczny dla środowiska oraz pod warunkiem, że mycie dotyczy nadwozia pojazdu; 2) naprawa pojazdów samochodowych poza warsztatami naprawczymi może cię odbywać pod warunkiem, że naprawa obejmuje drobne naprawy oraz wykonywana jest w sposób niestwarzający uciążliwości dla właścicieli sąsiednich nieruchomości i bezpieczny dla środowiska oraz gwarantujący zachowanie czystości i porządku na terenie nieruchomości. Określenie częstotliwości i sposobu pozbywania się nieczystości ciekłych: 1) pozbywanie się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości winno się odbywać w sposób systematyczny, nie dopuszczając do przepełnienia się urządzeń do gromadzenia nieczystości ciekłych, gwarantując zachowanie czystości i porządku na terenie nieruchomości; 2) pozbywanie się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości, które nie zastało objęte odbiorem przez Gminę Przywidz, winno się odbywać na podstawie umowy z przedsiębiorcą posiadającym zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych. Wymagania dotyczące utrzymywania zwierząt gospodarskich na terenach wyłączonych z produkcji rolniczej oraz zakaz ich utrzymywania na określonych obszarach 3) wszelkie uciążliwości utrzymywania zwierząt dla środowiska, w tym emisje będące jej skutkiem winny zostać ograniczone do obszaru nieruchomości, na której są utrzymywane zwierzęta.

165

8. Określenie zakazów, nakazów i ograniczeń do wprowadzenia w obszarze ochronnym 8.1. Analiza nakazów, zakazów i ograniczeń warunków ochrony wynikających z obowiązujących aktów prawnych i dokumentów planistycznych. Obszary ochronne to ustanowione na podstawie art. 141 obszary, na których obowiązują zakazy oraz ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wód, w celu ochrony zasobów tych wód przed degradacją. W niniejszym rozdziale przedstawiono katalog wszystkich obowiązujących aktualnie nakazów, zakazów i ograniczeń w użytkowaniu na potencjalnym obszarze ochronnym zbiornika wód śródlądowych wynikające z zapisów prawa krajowego, prawa lokalnego oraz innych dokumentów powiązanych bezpośrednio z przedmiotem opracowania. Katalog ten obejmuje wszystkie określone ograniczenia, nakazy i zakazy odnoszące się do ochrony zasobów wód powierzchniowych wyszczególnione w:

Aktach prawa krajowego:  Prawie wodnym;  Ustawie o ochronie przyrody;  Ustawie o odpadach;  Ustawie o nawozach i nawożeniu;  Rozporządzeniu Ministra środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu cieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego;  Ustawie o utrzymaniu porządku i czystości w gminach. Aktach prawa miejscowego:  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla fragmentu miejscowości Przywidz (obręb ewidencyjny Przywidz, Gmina Przywidz) uchwalony uchwałą Nr XXXIX/280/09 Rady Gminy Przywidz z dnia 12 listopada 2009 roku  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla fragmentu wsi Gromadzin w obrębie Przywidz oraz działki nr 234/4 (po podziale nr 234/6 i nr 234/7) i 222/4 położonej w Przywidzu uchwalony uchwałą NR III/8/2010 Rady Gminy Przywidz z dnia 29 grudnia 2010 r.  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszarów położonych w obrębie ewidencyjnym Przywidz uchwalony uchwałą Nr XXXVI/257/2014 Rady Gminy Przywidz z dnia 18 czerwca 2014r.  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla fragmentu miejscowości Gromadzin, obręb Przywidz uchwalony uchwałą NR VII/38/2015 Rady Gminy Przywidz z dnia 17 czerwca 2015 r.  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Pomlewo obejmującego obszar działek nr 205, 206/8, 207/22 uchwalony uchwałą Nr XX/211/05 Rady Gminy Przywidz z dnia 10 lutego 2005r

166

 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Pomlewo obejmującego obszar działek nr 225/3, 225/4, 225/6, 225/7, 225/8, 225/10, 225/11, 225/12 Nr XX/212/05 uchwalony uchwałą Nr XX/212/05 Rady Gminy Przywidz z dnia 10 lutego 2005r  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Pomlewo obejmującego obszar działek nr 200/1, 200/4, 200/7 Nr XX/212/05 uchwalony uchwałą Rady Gminy Przywidz z dnia 10 lutego 2005r  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Pomlewo obejmującego obszar działek nr 59 i 61/2. uchwalony uchwałą Nr XX/204/05 Rady Gminy Przywidz z dnia 10 lutego 2005 roku  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu obrębu Pomlewo obejmującego działki nr 59, 60, 61/4 w Gminie Przywidz uchwalony uchwałą Nr XXXIX/281/09 Rady Gminy Przywidz z dnia 12 listopada 2009 roku  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru położonego w obrębie ewidencyjnym Huta Dolna uchwalony uchwałą Nr XXX/210/2013 Rady Gminy Przywidz z dnia 27 listopada 2013r.  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszarów położonych w obrębie ewidencyjnym Kozia Góra uchwalony uchwałą Nr XXXII/231/2014 Rady Gminy Przywidz z dnia 12 lutego 2014r.  Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Szklana Góra I dla fragmentu obrębu geodezyjnego Kozia Góra, gmina Przywidz uchwalony uchwałą Nr XXIII/155/2017 Rady Gminy Przywidz z dnia 01 lutego 2017r.

Planów ochronny obszarów chronionych:  Obszaru Natura 2000 Przywidz  Przywidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.  Rezerwatu przyrody „Wyspa na jeziorze Przywidzkim" Poniżej przestawiono kompletny katalog nakazów, zakazów i ograniczeń wynikających z powyższych dokumentów w odniesieniu do poszczególnych komponentów środowiska, mogących stanowić zagrożenie dla osiągnięcia celów środowiskowych a co za tym idzie mogących wpływać na degradację jezior przywidzkich.

Inne dokumenty UCHWAŁA Nr XXII/147/2012 RADY GMINY PRZYWIDZ z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Przywidz.

167

Tabela 55. Katalog nakazów, ograniczeń oraz zakazów wynikających z aktów prawa krajowego

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia

Prawo wodne (Dz.U. z 2017 poz. 1121) Rolnictwo Art. 47. 1. Produkcję rolną prowadzi się w sposób ograniczający i zapobiegający zanieczyszczaniu wód związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych, przy czym przez związki azotu rozumie się wszelkie substancje zawierające azot, z wyjątkiem gazowego azotu cząsteczkowego Turystyka i rekreacja Brak odniesienia w dokumencie Zagospodarowanie zlewni – Art. 40. Zabrania się budownictwo 6) używania farb produkowanych na bazie związków organiczno-cynowych (TBT) do konserwacji technicznych konstrukcji podwodnych.

Art. 88l. 1. Na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią zabrania się wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe, w tym: 1) wykonywania urządzeń wodnych oraz budowy innych obiektów budowlanych, z wyjątkiem dróg rowerowych; 2) sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie potrzeby regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk; 3) zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego, budową, przebudową lub remontem drogi rowerowej, a także utrzymywaniem, odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie oraz czynności związanych z wyznaczaniem szlaku turystycznego pieszego lub rowerowego.

168

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia Gospodarka wodno-ściekowa Art. 39. 1. Zabrania się wprowadzania ścieków: Art. 39. 2. Dopuszcza się wprowadzanie: 1) bezpośrednio do wód podziemnych; 2) do wód: 1) wód opadowych lub roztopowych, wód z a) powierzchniowych, jeżeli byłoby to sprzeczne z przelewów kanalizacji deszczowej oraz wód warunkami wynikającymi z istniejących form chłodniczych do wód powierzchniowych lub do ochrony przyrody, utworzonych stref ochrony ziemi, w odległości mniejszej niż 1 kilometr od zwierząt łownych albo ostoi na podstawie ustawy z granic kąpielisk i plaż publicznych nad wodami, dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, a 2) wód opadowych lub roztopowych do jezior także stref ochronnych oraz obszarów ochronnych oraz do ich dopływów, jeżeli czas dopływu ustanowionych na podstawie art. 58 i art. 60, ścieków do jeziora byłby krótszy niż 24 godziny, b) powierzchniowych w obrębie kąpielisk, plaż 3) wód chłodniczych, których temperatura nie publicznych nad wodami oraz w odległości przekracza +26°C albo naturalnej temperatury mniejszej niż 1 kilometr od ich granic, c) stojących, wody, do jezior oraz do ich dopływów, jeżeli czas d) jezior oraz do ich dopływów, jeżeli czas dopływu dopływu ścieków do jeziora byłby krótszy niż 24 ścieków do jeziora byłby krótszy niż 24 godziny; godziny, 4) ścieków, o których mowa w ust. 1 pkt 3 lit. b, 3) do ziemi: a) jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami jeżeli jest to zgodne z warunkami określonymi w wynikającymi z istniejących form ochrony przepisach wydanych na podstawie art. 45 ust. 1 Brak szczególnych odniesień w dokumencie przyrody, utworzonych stref ochrony zwierząt pkt 3 – o ile organ właściwy do wydania łownych albo ostoi na podstawie ustawy o pozwolenia wodnoprawnego ustali, że takie ochronie przyrody, a także stref ochronnych oraz dopuszczenie nie koliduje z utrzymaniem dobrego obszarów ochronnych ustanowionych na stanu wód lub wymaganiami jakościowymi dla podstawie art. 58 i 60, ©Kancelaria Sejmu s. wód. 55/210 2017-06-16 b) zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, 3. Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki określone w przepisach wydanych na podstawie wodnej może, w drodze decyzji, zwolnić od art. 45 ust. 1 pkt 1, jeżeli byłoby to niezgodne z zakazu wprowadzania do ziemi, w odległości warunkami określonymi w przepisach wydanych mniejszej niż 1 kilometr od granic kąpielisk oraz na podstawie art. 45 ust. 1 pkt 3, plaż publicznych nad wodami, ścieków innych niż wymienione w ust. 2 pkt 1, jeżeli wystąpi istotna d) jeżeli stopień oczyszczania ścieków lub potrzeba ekonomiczna lub społeczna, a miąższość utworów skalnych nad zwierciadłem zwolnienie nie spowoduje zagrożenia dla jakości wód podziemnych nie stanowi zabezpieczenia tych wód. wód przed zanieczyszczeniem, e) w odległości mniejszej niż 1 kilometr od granic kąpielisk oraz plaż publicznych nad wodami. 2) spławiania do wód śniegu wywożonego z 3. Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki terenów zanieczyszczonych, a w szczególności z Brak szczególnych odniesień w dokumencie wodnej może, w drodze decyzji, zwolnić od centrów miast, terenów przemysłowych, terenów zakazu, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, określając

169

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia składowych, baz transportowych, dróg o dużym warunki niezbędne dla ochrony jakości wód, jeżeli natężeniu ruchu wraz z parkingami, oraz jego nie spowoduje to zagrożenia dla jakości wód w składowania na terenach położonych między przypadku wystąpienia powodzi. wałem przeciwpowodziowym a linią brzegu wody lub w odległości mniejszej niż 50 m od linii brzegu wody; 4) mycia pojazdów w wodach powierzchniowych oraz nad brzegami tych

Art. 42. 4. W miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzyści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, należy stosować systemy indywidualne lub inne rozwiązania zapewniające ten sam co systemy kanalizacji zbiorczej poziom ochrony środowiska. Gospodarka odpadowa Art. 40. Zabrania się 1) wprowadzania do wód odpadów, w rozumieniu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. Brak szczególnych odniesień w dokumencie U. z 2010 r. poz. 1243, z późn. zm.) oraz ciekłych odchodów zwierzęcych; PRAWO WODNE (Dz.U.2017.0.1566) Rolnictwo Art. 105. 1. Zastosowana w okresie roku dawka odchodów zwierzęcych wykorzystywanych rolniczo nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Turystyka i rekreacja Art. 77. 1. Zakazuje się: 7) poruszania się pojazdami w wodach powierzchniowych oraz po gruntach pokrytych wodami, z wyłączeniem pojazdów: a) jednostek organizacyjnych wykonujących uprawnienia właścicielskie w stosunku do wód lub urządzeń wodnych zlokalizowanych na wodach, b) Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie jednostek wykonujących roboty inwestycyjne lub prace utrzymaniowe, c) jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych lub przez niego nadzorowanych, d) jednostek ratowniczych, e) organów lub

170

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia jednostek wykonujących kontrolę w zakresie określonym w przepisach ustawy i przepisach odrębnych. Zagospodarowanie zlewni – Art. 77. 1. Zakazuje się: budownictwo 6) używania farb produkowanych na bazie związków organiczno-cynowych (TBT) do Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie konserwacji technicznych konstrukcji podwodnych;

Gospodarka wodno-ściekowa Art. 75. Zakazuje się wprowadzania ścieków: Art. 83. 1. Wprowadzający ścieki do wód lub do Art. 76. 1. Dopuszcza się wprowadzanie: 1) bezpośrednio do wód podziemnych; ziemi są obowiązani zapewnić ochronę wód przed 1) wód opadowych lub roztopowych, wody z 2) do wód: zanieczyszczeniem, w szczególności przez budowę przelewów kanalizacji deszczowej oraz wody a) powierzchniowych, jeżeli byłoby to sprzeczne z i eksploatację urządzeń służących tej ochronie, a chłodniczej do wód powierzchniowych lub do warunkami wynikającymi z istniejących form tam, gdzie jest to celowe, powtórne wykorzystanie ziemi, w odległości mniejszej niż 1 kilometr od ochrony przyrody, stref ochrony zwierząt łownych oczyszczonych ścieków. 2. Wybór miejsca i granic kąpielisk, miejsc okazjonalnie albo ostoi utworzonych na podstawie przepisów sposobu wykorzystania albo usuwania ścieków wykorzystywanych do kąpieli oraz plaż ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie powinien minimalizować negatywne publicznych nad wodami, 2) wód opadowych lub przyrody, a także stref ochronnych ujęć wody oddziaływania na środowisko. 3. Budowę urządzeń roztopowych do jezior oraz do ich dopływów, ustanowionych na podstawie art. 135 ust. 1 oraz służących do zaopatrzenia w wodę realizuje się jeżeli czas dopływu tych wód do jeziora jest obszarów ochronnych zbiorników wód jednocześnie z rozwiązaniem spraw gospodarki krótszy niż 24 godziny, śródlądowych ustanowionych na podstawie art. ściekowej, w szczególności przez budowę 3) wód pochodzących z obiegów chłodzących 141 ust. 1, systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni elektrowni lub elektrociepłowni do jezior oraz do b) powierzchniowych w obrębie kąpielisk, miejsc ścieków. 4. W miejscach, gdzie budowa systemów ich dopływów, okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli i plaż kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzyści dla 4) ścieków, o których mowa w art. 75 pkt 3 lit. a, publicznych nad wodami oraz w odległości środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, jeżeli jest to zgodne z warunkami określonymi w mniejszej niż 1 kilometr od ich granic, należy stosować systemy indywidualne lub inne przepisach wydanych na podstawie art. 99 ust. 1 c) stojących, rozwiązania zapewniające ten sam co systemy pkt 2, d) jezior, jeżeli czas dopływu ścieków do jeziora kanalizacji zbiorczej poziom ochrony środowiska. byłby krótszy niż 24 godziny, 2. Właściwy organ Wód Polskich może, w drodze e) cieków naturalnych oraz kanałów będących decyzji, zwolnić od zakazu wprowadzania do dopływami jezior, jeżeli czas dopływu ścieków do ziemi, w odległości mniejszej niż 1 kilometr od jeziora byłby krótszy niż 24 godziny; granic kąpielisk, miejsc okazjonalnie 3) do ziemi: wykorzystywanych do kąpieli oraz plaż a) zawierających substancje szczególnie szkodliwe publicznych nad wodami, ścieków i wód innych dla środowiska wodnego określone w przepisach niż wymienione w ust. 1 pkt 1, jeżeli wystąpi wydanych na podstawie art. 99 ust. 1 pkt 1, jeżeli istotna potrzeba ekonomiczna lub społeczna, a byłoby to niezgodne z warunkami określonymi w zwolnienie nie spowoduje zagrożenia dla jakości przepisach wydanych na podstawie art. 99 ust. 1 wód.

171

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia pkt 2, b) jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikającymi z istniejących form ochrony przyrody, stref ochrony zwierząt łownych albo ostoi utworzonych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, a także stref ochronnych ujęć wody ustanowionych na podstawie art. 135 ust. 1 oraz obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych ustanowionych na podstawie art. 141 ust. 1, c) jeżeli stopień oczyszczania ścieków lub miąższość utworów skalnych nad zwierciadłem wód podziemnych nie stanowi zabezpieczenia tych wód przed zanieczyszczeniem, d) w pasie technicznym, e) w odległości mniejszej niż 1 kilometr od granic kąpielisk, miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli oraz plaż publicznych nad wodami. Art. 77. 1. Zakazuje się: Art. 86. 1. Aglomeracje o równoważnej liczbie 2. Zakazy, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3, nie 2) spławiania do wód śniegu wywożonego z mieszkańców powyżej 2000 powinny być obejmują wykorzystywania gruzu, mas ziemnych terenów zanieczyszczonych, w szczególności z wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej dla oraz skalnych przy wykonywaniu robót centrów miast, terenów przemysłowych, terenów ścieków komunalnych. związanych z utrzymywaniem lub regulacją wód, składowych, baz transportowych, dróg o dużym ochroną brzegu morskiego i morskich wód natężeniu ruchu wraz z parkingami, oraz jego wewnętrznych oraz pogłębianiem morskich dróg składowania na terenach położonych między wodnych wałem przeciwpowodziowym a linią brzegu wód lub w odległości mniejszej niż 50 m od linii brzegu wód; 4) mycia pojazdów w wodach powierzchniowych oraz nad brzegami tych wód; Art. 78. Ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi w ramach zwykłego korzystania z wód albo usług wodnych powinny być oczyszczone w stopniu wymaganym przepisami ustawy i nie mogą: Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie 1) zawierać: a) odpadów w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach oraz

172

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia zanieczyszczeń pływających, b) substancji priorytetowych określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 114, c) chorobotwórczych drobnoustrojów pochodzących z obiektów, w których leczeni są chorzy na choroby zakaźne; 2) powodować w tych wodach: a) zmian w naturalnej, charakterystycznej dla nich biocenozie, b) zmian naturalnej mętności, barwy lub zapachu, c) formowania się osadów lub piany. Gospodarka odpadowa Art. 77. 1. Zakazuje się: 1) wprowadzania do wód odpadów w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2016 r. poz. 1987 i 1954 oraz z 2017 r. poz. 785 i 1566) oraz ciekłych odchodów zwierzęcych; Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie

Prawo Ochrony Środowiska Dz.U. 2017 poz. 519 Rolnictwo Art. 15. 1. W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się: 6) użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; 12) stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów; Wędkarstwo Art. 15. 1. W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się: 3) chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień zwierząt oraz ich miejsc rozrodu;

173

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia 6) użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; 14) połowu ryb i innych organizmów wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych; Turystyka i rekreacja Art. 15. 1. W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się: 6) użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; 10) palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o otwartym płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 15) ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie 23) biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 21) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 27) organizacji imprez rekreacyjno-sportowych – w parku narodowym bez zgody dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

174

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia Zagospodarowanie zlewni Art. 15. 1. W parkach narodowych oraz w 2. Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą: rezerwatach przyrody zabrania się: 1) wykonywania zadań wynikających z planu 1) budowy lub przebudowy obiektów ochrony lub zadań ochronnych; budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem 2) (uchylony) obiektów i urządzeń służących celom parku 3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań narodowego albo rezerwatu przyrody; związanych z bezpieczeństwem powszechnym; 9) niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i 4) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju użytkowania gruntów; w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa 11) prowadzenia działalności wytwórczej, państwa; handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc 5) obszarów objętych ochroną krajobrazową w wyznaczonych w planie ochrony; trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez 19) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń jednostki organizacyjne, osoby prawne lub reklamowych i innych znaków niezwiązanych z fizyczne oraz wykonywania prawa własności, ochroną przyrody, udostępnianiem parku albo zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. rezerwatu przyrody, edukacją ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków Brak szczególnych odniesień w dokumencie związanych z ochroną bezpieczeństwa i porządku powszechnego; 20) zakłócania ciszy;

2. Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą: 1) wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych; 2) (uchylony) 3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym; 4) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa; 5) obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. Gospodarka wodno-ściekowa Brak szczególnych odniesień w dokumencie Ustawa o odpadach Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w dokumencie Turystyka i rekreacja Brak szczególnych odniesień w dokumencie Zagospodarowanie zlewni – Brak szczególnych odniesień w dokumencie

175

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia budownictwo Gospodarka wodno-ściekowa Brak szczególnych odniesień w dokumencie Gospodarka odpadowa Art. 16. Gospodarkę odpadami należy prowadzić w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, w szczególności gospodarka odpadami nie może: 1) powodować zagrożenia dla Brak szczególnych odniesień w dokumencie wody, powietrza, gleby, roślin lub zwierząt; 2) Brak szczególnych odniesień w dokumencie powodować uciążliwości przez hałas lub zapach; 3) wywoływać niekorzystnych skutków dla terenów wiejskich lub miejsc o szczególnym znaczeniu, w tym kulturowym i przyrodniczym. Art. 18. 1. Każdy, kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić przy użyciu takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców Brak szczególnych odniesień w dokumencie i materiałów, aby w pierwszej kolejności Brak szczególnych odniesień w dokumencie zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko, w tym przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użycia. Art. 30. 1. Zakazuje się przetwarzania odpadów Art. 30. 2 Dopuszcza się odzysk poza instalacjami poza instalacjami lub urządzeniami. lub urządzeniami w przypadku: 1) odzysku w procesie odzysku R10, o którym mowa w załączniku nr 1 do ustawy, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie ust. 4; 2) rodzajów odpadów wymienionych w przepisach wydanych na podstawie ust. 5, poddawanych odzyskowi, zgodnie z warunkami Brak szczególnych odniesień w dokumencie określonymi w tych przepisach, w procesach odzysku R3, R5, R11 i R12, o których mowa w załączniku nr 1 do ustawy; 3) osób fizycznych prowadzących kompostowanie na potrzeby własne 3. Odzysk poza instalacjami lub urządzeniami, o którym mowa w ust. 2, może być prowadzony, jeżeli nie stwarza zagrożenia dla środowiska, życia

176

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia lub zdrowia ludzi ©Kancelaria Sejmu s. 26/175 2017-09-18 oraz jest prowadzony zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach wydanych odpowiednio na podstawie ust. 4 lub 5. 2. Zakazuje się składowania odpadów w śródlądowych wodach powierzchniowych i podziemnych, w polskich obszarach morskich oraz Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie w przypadkach określonych w przepisach odrębnych. Ustawa o nawozach i nawożeniu Dz.U. 2017 poz. 668 Rolnictwo Art. 20. 1. Zabrania się stosowania nawozów: 1) na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem, zamarzniętych do głębokości 30 cm oraz podczas opadów deszczu; 2) naturalnych: a) w postaci płynnej oraz azotowych – na glebach Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%, b) w postaci płynnej – podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi. Brak szczególnych odniesień w dokumencie Art. 25. 1. Gnojówkę i gnojowicę przechowuje się wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4- miesięcznej produkcji tego nawozu. Zbiorniki te powinny być zbiornikami zamkniętymi, w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2016 r. poz. 290, 961, 1165, Brak szczególnych odniesień w dokumencie 1250 i 2255) dotyczących warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie. 2. Podmioty, o których mowa w art. 18 ust. 1, przechowują nawozy naturalne, inne niż wymienione w ust. 1, na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczonych w taki sposób, aby wycieki nie przedostawały się do gruntu ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego2

177

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia

Turystyka i rekreacja Brak szczególnych odniesień w dokumencie Zagospodarowanie zlewni – Brak szczególnych odniesień w dokumencie budownictwo Gospodarka wodno-ściekowa § 4. 1. Ścieki bytowe lub komunalne wprowadzane 6. Ścieki pochodzące z własnego gospodarstwa do wód nie powinny przekraczać najwyższych domowego lub rolnego, zlokalizowanego w dopuszczalnych wartości wskaźników aglomeracji, mogą być wprowadzane do ziemi, w zanieczyszczeń albo powinny spełniać minimalny granicach gruntu stanowiącego własność procent redukcji zanieczyszczeń, określonych w za- wprowadzającego, jeżeli są spełnione łącznie łączniku nr 2 do rozporządzenia. 2. Ścieki bytowe następujące warunki: wprowadzane do wód z oczyszczalni ścieków w 1) ich ilość nie przekracza 5,0 m3 na dobę; aglomeracji nie powinny przekraczać najwyższych 2) nie przekraczają najwyższych dopuszczalnych dopuszczalnych wartości wskaźników wartości wskaźników zanieczyszczeń właściwych zanieczyszczeń albo powinny spełniać minimalny dla RLM aglomeracji, na obszarze której procent redukcji zanieczyszczeń, określonych w zlokalizowane jest gospodarstwo, określonych w załączniku nr 3 do rozporządzenia. załączniku nr 3 do rozporządzenia; 3) miejsce ich wprowadzania do ziemi jest 9. Ścieki pochodzące z własnego gospodarstwa oddzielone warstwą gruntu o miąższości co domowego lub rolnego zlokalizowanego w najmniej 1,5 m od najwyższego użytkowego aglomeracji, wprowadzane do wód, nie powinny poziomu wodonośnego wód podziemnych. przekraczać najwyższych dopuszczalnych wartości Brak szczególnych odniesień w dokumencie wskaźników zanieczyszczeń, określonych w załączniku nr 3 do rozporządzenia, właściwych dla RLM aglomeracji, na obszarze której zlokalizowane jest gospodarstwo.

§ 7. 1. Ścieki przemysłowe, w tym wody odciekowe ze składowisk odpadów, obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, w których są składowane, oraz miejsc magazynowania odpadów, wprowadzane do wód, nie powinny zawierać substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego w ilościach przekraczających najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń dla ścieków przemysłowych, określone w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 2. Ścieki przemysłowe biologicznie rozkładalne, wprowadzane do wód, nie powinny zawierać substancji szczególnie szkodliwych dla

178

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia środowiska wodnego w ilościach przekraczających najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń dla ścieków przemysłowych, określone w tabeli II w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 3. Ścieki inne niż ścieki przemysłowe, wprowadzane do wód, nie powinny zawierać substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego w ilościach przekraczających najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń dla ścieków przemysłowych, określone dla innych zakładów w tabeli I w załączniku nr 4 do rozporządzenia, oraz nie powinny przekraczać najwyższych dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń dla pozostałych wskaźników zanieczyszczeń, określonych w tabeli II w załączniku nr 4 do rozporządzenia, odpowiednio do zakresu ich stosowania. 4. Ścieki z oczyszczania gazów odlotowych, z procesu termicznego przekształcania odpadów, wprowadzane do wód, nie powinny przekraczać najwyższych dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń dla tych ścieków, określonych w załączniku nr 6 do rozporządzenia.

8. Ścieki pochodzące z własnego gospodarstwa domowego lub rolnego, zlokalizowanego w aglomeracji, mogą być wprowadzane do urządzenia wodnego, w granicach gruntu stanowiącego własność wprowadzającego, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki: Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie 1) ich ilość nie przekracza 5,0 m3 na dobę; 2) nie przekraczają najwyższych dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń właściwych dla RLM aglomeracji, na obszarze której zlokalizowane jest gospodarstwo, określonych w załączniku nr 3 do rozporządzenia; 3) najwyższy użytkowy poziom wodonośny wód

179

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia podziemnych znajduje się co najmniej 1,5 m pod dnem tego urządzenia Par. 14. Ścieki mogą być przeznaczone do rolniczego wykorzystania, jeżeli: 1) BZT5 ścieków jest redukowane co najmniej o 20%, a zawartość zawiesin ogólnych co najmniej o 50%; 2) spełniają warunki sanitarne, określone w załączniku nr 8 do rozporządzenia; 3) nie stanowią zagrożenia dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych, a Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie w szczególności nie spowodują zanieczyszczenia tych wód substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego; 4) nie przekraczają najwyższych dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń, określonych w: a) lp. 1 i 2 w tabeli I w załączniku nr 4 do rozporządzenia, b) lp. 2 i 21–58 w tabeli II w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 21. 1. Wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z zanieczyszczonej powierzchni szczelnej: 1) terenów przemysłowych, składowych, baz transportowych, portów, lotnisk, miast, dróg zaliczanych do kategorii dróg krajowych, wojewódzkich lub powiatowych klasy G, a także parkingów o powierzchni powyżej 0,1 ha, w ilości, jaka powstaje z opadów o natężeniu co najmniej 15 l na sekundę na 1 ha, 2) obiektów Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie magazynowania i dystrybucji paliw, w ilości, jaka powstaje z opadów o częstości występowania jeden raz w roku i czasie trwania 15 minut, lecz w ilości nie mniejszej niż powstająca z opadów o natężeniu 77 l na sekundę na 1 ha – mogą być wprowadzane do wód lub do ziemi, o ile nie zawierają substancji zanieczyszczających w ilościach przekraczających 100 mg/l zawiesin ogólnych oraz 15 mg/l węglowodorów ropopochodnych. 2. Wody opadowe lub roztopowe pochodzące z powierzchni innych niż

180

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia powierzchnie, o których mowa w ust. 1, mogą być wprowadzane do wód lub do ziemi bez oczyszczania. 4. Dopuszcza się wprowadzanie wód opadowych z istniejących przelewów kanalizacji deszczowej do jezior i ich dopływów oraz do innych zbiorników wodnych o ciągłym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych, a także do wód znajdujących się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących, jeżeli średnia roczna liczba zrzutów z poszczególnych przelewów kanalizacji deszczowej nie jest większa niż 5. Ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w dokumencie Turystyka i rekreacja Brak szczególnych odniesień w dokumencie Zagospodarowanie zlewni – Brak szczególnych odniesień w dokumencie budownictwo Gospodarka wodno-ściekowa Brak szczególnych odniesień w dokumencie Art. 5. 1. Właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez: 2) przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych, spełniające wymagania określone w przepisach odrębnych; przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej nie jest obowiązkowe, jeżeli nieruchomość jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków 3a) gromadzenie nieczystości ciekłych w zbiornikach bezodpływowych;

Gospodarka odpadowa 9e 2. Zakazuje się mieszania selektywnie Art. 5. 1. Właściciele nieruchomości zapewniają zebranych odpadów komunalnych ze zmieszanymi utrzymanie czystości i porządku przez: odpadami komunalnymi odbieranymi od 1) wyposażenie nieruchomości w pojemniki

181

Obszar problemowy Zakazy Nakazy Ograniczenia właścicieli nieruchomości oraz selektywnie służące do zbierania odpadów komunalnych oraz zebranych odpadów komunalnych różnych utrzymywanie tych pojemników w odpowiednim rodzajów ze sobą. stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, chyba że na mocy uchwały rady gminy, o której mowa w art. 6r ust. 3, obowiązki te przejmie gmina jako część usługi w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w zamian za uiszczoną przez właściciela opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi; przepisach odrębnych; 3) zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie i przepisach wydanych na podstawie art. 4a; 3b) pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi;

182

Tabela 56.Katalog nakazów, ograniczeń oraz zakazów wynikających z aktów prawa miejscowego Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Komponent Zasięg obowiązywania/ Zakazy Nakazy Ograniczenia środowiska działka/obręb XXXIX/280/09 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla fragmentu miejscowości Przywidz (obręb ewidencyjny Przywidz, Gmina Przywidz) Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie  Projektowane użytkowanie i Obręb Przywidz dz. nr dokumencie zagospodarowanie terenu nie może stanowić 165, 224/1, 104/1, źródła zanieczyszczeń dla środowiska 104/5, 104/3, 99, 104/2, wodno-gruntowego. Należy zastosować 104/4, 105, 180/3, takie rozwiązania techniczne, technologiczne 484/1, 484/2, 102, 103, i organizacyjne, aby przeciwdziałać 101 zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. Turystyka i Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie  Projektowane użytkowanie i rekreacja dokumencie zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno-gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. Zagospodarowani Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie  Projektowane użytkowanie i e zlewni dokumencie zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno-gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. Gospodarka  Nie dopuszcza się  Odprowadzenie ścieków docelowo sieci  Do czasu realizacji zbiorczej sieci kanalizacji wodno-ściekowa funkcjonowania kanalizacji sanitarnej. sanitarnej dopuszcza się odprowadzenie równocześnie kanalizacji  Po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji ścieków do szczelnych zbiorników sanitarnej i zbiorników sanitarnej wszystkie obiekty należy bezodpływowych z bezwarunkowym bezodpływowych. obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki obowiązkiem podłączenia do sieci bezwzględnie zlikwidować. kanalizacyjnej po jej zrealizowaniu.  Należy dążyć do, wyprzedzającej w stosunku do wprowadzania nowego zainwestowania, realizacji systemu zbiorczej kanalizacji sanitarnej.

183

 Odprowadzenie wód opadowych i roztopowych - z dachów obiektów budowlanych – lokalne odprowadzenie na terenie działki do gruntu, z terenów parkingów, dróg utwardzonych, placów manewrowych - przed odprowadzeniem do odbiornika winny być podczyszczane w stopniu zapewniającym spełnienie wymagań określonych w obowiązujących przepisach. NR III/8/2010Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla fragmentu wsi Gromadzin w obrębie Przywidz oraz działki nr 234/4 (po podziale nr 234/6 i nr 234/7) i 222/4 położonej w Przywidzu Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie  Realizacja zamierzeń inwestycyjnych nie 27/13, 27/19, 27/20, dokumencie może spowodować zmiany stosunków 27/21, 27/22, 27/23, wodnych obszaru inwestycji i jego 28/7, 28/9, 27/3, 27/37, najbliższego otoczenia oraz likwidacji 27/31, 515/1, 515/2, terenów podmokłych, zgodnie z przepisami 27/27, 516/3, 515/8, odrębnymi, 515/10, 27/29, 27/30,  Projektowane użytkowanie i 22/3, 22/4, 22/5, 22/6, zagospodarowanie terenu nie może 22/7, 22/8, 22/9, 27/4, stanowić źródła zanieczyszczeń dla 27/6, 28/5, 27/8, 29/3, środowiska wodno-gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, 513/2, 8/13, 8/14, 8/16, technologiczne i organizacyjne, aby 8/17, 8/27, 8/18, 512/3, przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym 8/10, 8/11, 8/12, 22/10, z racji dopuszczonej funkcji 27/10, 27/16, 27/17, Turystyka i Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie  Realizacja zamierzeń inwestycyjnych nie 27/18, 27/12, 27/45, rekreacja dokumencie może spowodować zmiany stosunków 28/8, 512/1, 512/2, wodnych obszaru inwestycji i jego 512/5, 515/6, 514/1, najbliższego otoczenia oraz likwidacji 27/35, 515/14, 64/2, 10 terenów podmokłych, zgodnie z przepisami 28/4, 235/12, 236/1, odrębnymi, 54/2, 23, 514/2, 514/3,  Projektowane użytkowanie i 514/4, 514/5, 27/11, zagospodarowanie terenu nie może 515/3, 515/4, 515/5, stanowić źródła zanieczyszczeń dla 515/7, 515/9, 515/11 środowiska wodno-gruntowego. Należy 515/12, 515/13, 515/15, zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby 512/6, 27/14, 27/15, przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym 27/24, 27/25, 27/26, z racji dopuszczonej funkcji 27/28, 27/33, 27/34, Zagospodarowani  Zakaz realizacji  Realizacja zamierzeń inwestycyjnych nie 27/36, 27/3, 27/39,

184

e zlewni przedsięwzięć mogących  Wszelkie zmiany stosunków wodnych, może spowodować zmiany stosunków 27/40, 27/41, 27/42, znacząco oddziaływać na towarzyszące realizacji inwestycji nie mogą wodnych obszaru inwestycji i jego 27/43, 27/44, 27/46, środowisko w trwale w sposób negatywny oddziaływać na najbliższego otoczenia oraz likwidacji 27/47 rozumieniu przepisów tereny sąsiednie, a sposób odprowadzenia terenów podmokłych, zgodnie z przepisami odrębnych o wód opadowych winien uwzględniać odrębnymi, udostępnianiu informacji uwarunkowania terenów sąsiednich i nie  Projektowane użytkowanie i o środowisku i jego może powodować na nich szkód, zagospodarowanie terenu nie może ochronie, udziale stanowić źródła zanieczyszczeń dla społeczeństwa w środowiska wodno-gruntowego. Należy ochronie środowiska zastosować takie rozwiązania techniczne, oraz o ocenach na technologiczne i organizacyjne, aby środowisko, zakaz nie przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym dotyczy zamierzeń z racji dopuszczonej funkcji ustalonych w przepisach odrębnych dotyczących obszarów chronionego krajobrazu w województwie pomorskim

Gospodarka Brak szczególnych odniesień w  Ustala się ochronę, konserwację i udrożnienie Brak szczególnych odniesień w dokumencie wodna i wodno- dokumencie wszelkich elementów sieci hydrograficznej z ściekowa zapewnieniem nienaruszalnego przepływu wód.  Odprowadzenie ścieków sanitarnych – docelowo do planowanego układu kanalizacji sanitarnej;  do czasu realizacji układu dopuszcza się zbiorniki bezodpływowe (obowiązek wyegzekwowania szczelności zbiorników oraz zapewnienia okresowego odbioru ścieków i dowozu ich do oczyszczalni spoczywa na gminie);  po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki bezwzględnie zlikwidować; zakaz równoczesnego funkcjonowania kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych; zakaz lokalizacji przydomowych oczyszczalni

185

ścieków, zaleca się wyprzedzającą lub równoległą z realizacją obiektów kubaturowych budowę sieci uzbrojenia,  Odprowadzenie wód opadowych: zagospodarowanie na terenie własnej działki lub do układu odwadniającego.  Wody opadowe i roztopowe pochodzące z zanieczyszczonych powierzchni szczelnych wymagają oczyszczenia, zgodnie z przepisami odrębnymi. NR VII/38/2015 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla fragmentu miejscowości Gromadzin, obręb Przywidz Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Obręb Przywidz dokumencie 27/13, 27/19, 27/20, Turystyka i Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie 27/21, 27/22, 27/23, rekreacja dokumencie 28/7, 28/9, 27/32, Zagospodarowani  Zakaz magazynowania,  Obowiązuje podłączenie zabudowy do Brak szczególnych odniesień w dokumencie 27/37, 27/31, 515/1, e zlewni składowania odpadów i gminnego układu sieci kanalizacji sanitarnej; 515/2, 27/27, 516/3, substancji do czasu realizacji gminnego układu sieci 515/8, 515/1027/29, niebezpiecznych bez kanalizacji sanitarnej dopuszcza się 27/30, 22/3, 22/4, 22/5, utwardzonego podłoża i odprowadzenie ścieków 22/6, 22/7, 22/8, 22/9, izolacji wykluczającej do indywidualnych lub zbiorowych zbiorników 27/4, 27/6, 28/5, 27/8, możliwość przenikania bezodpływowych lub jeżeli pozwalają na to zanieczyszczeń do warunki gruntowe i wielkość działki 29/3, 513/2, 8/13, 8/14, gruntu; wyposażenie zabudowy w przydomowe 8/16, 8/17, 8/27, 8/18, oczyszczalnie ścieków 512/3, 8/10, 8/11, 8/12,  Obowiązuje zachowanie istniejącej 22/10, 27/10, 27/16, zinwentaryzowanej i niezinwentaryzowanej 27/17, 27/18, 27/12, sieci urządzeń melioracji wodnych i drożności 27/45, 28/8, 512/1, systemu melioracyjnego; wyklucza się 512/2, 512/5, 515/6, kanalizację cieków naturalnych i rowów 514/1, 27/35, 515/14, melioracyjnych poza miejscami niezbędnymi 64/2, 10, 28/4, 235/12, dla przeprowadzenia i organizacji dróg, ulic, 236/1, 54/2, 23, 514/2, dojazdów, zjazdów i skrzyżowań oraz 514/3, 514/4, 514/5, przeprowadzenia infrastruktury technicznej 27/11, 515/3, 515/4,

515/5, 515/7, 515/9, Gospodarka  Zakaz, bez oczyszczenia,  Obowiązuje podłączenie zabudowy do Brak szczególnych odniesień w dokumencie 515/11, 515/12, 515/13, wodna i wodno- zrzutu wód opadowych gminnego układu sieci kanalizacji sanitarnej; ściekowa (ścieków) z terenów o do czasu realizacji gminnego układu sieci 515/15, 512/6, 27/14, użytkowaniu kanalizacji sanitarnej dopuszcza się 27/15, 27/24, 27/25, powodującym odprowadzenie ścieków 27/26, 27/28, 27/33,

186

ponadnormatywne do indywidualnych lub zbiorowych zbiorników 27/34, 27/36, 27/38, zanieczyszczenie wód bezodpływowych lub jeżeli pozwalają na to 27/39, 27/40, 27/41, opadowych, do gruntu, warunki gruntowe i wielkość działki 27/42, 27/43, 27/44, rowów melioracyjnych i wyposażenie zabudowy w przydomowe 27/46, 27/47 do wód oczyszczalnie ścieków powierzchniowych;  Obowiązuje budowa i utrzymanie we właściwym stanie układu sieci kanalizacji sanitarnej w zakresie niezbędnym do obsługi zabudowy  Obowiązuje odprowadzenie wód deszczowych na własny teren nieutwardzony, do dołów chłonnych, zbiorników retencyjnych lub w inny sposób zgodny z obowiązującymi przepisami Nr XX/211/05 Miejscowy plan Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Pomlewo obejmującego obszar działek nr 205, 206/8, 207/22 Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie dokumencie Turystyka i Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie rekreacja dokumencie Zagospodarowani Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie e zlewni dokumencie Gospodarka  Ścieki sanitarne – do kanalizacji sanitarnej z wodna i wodno- oczyszczalnią ścieków – do czasu ściekowa wybudowania urządzeń do odprowadzenia i unieszkodliwienia ścieków dopuszcza się gromadzenie ich w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywóz do istniejącego punktu zlewowego we wsi Przywidz 1.1.  Wody opadowe – powierzchniowo do gruntu, istniejących rowów, zagłębień, mokradeł oczek wodnych Nr XX/212/05 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Pomlewo obejmującego obszar działek nr 225/3, 225/4, 225/6, 225/7, 225/8, 225/10, 225/11, 225/12 Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Obręb Pomlewo 25/7, 25/10, 225/11, dokumencie 225/4 , 25/2, 226/2, 246, 226/18, Turystyka i Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie 225/3, 225/8, 225/12

187

rekreacja dokumencie 225/6, 207/47

Zagospodarowani Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie e zlewni dokumencie Gospodarka Brak szczególnych odniesień w  Ścieki sanitarne – do kanalizacji sanitarnej z Brak szczególnych odniesień w dokumencie wodna i wodno- dokumencie oczyszczalnią ścieków – do czasu ściekowa wybudowania urządzeń do odprowadzenia i unieszkodliwienia ścieków dopuszcza się gromadzenie ich w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywóz do istniejącego punktu zlewowego we wsi Przywidz

1.2.  Wody opadowe – powierzchniowo do gruntu, istniejących rowów, zagłębień, mokradeł oczek wodnych

Nr XX/212/05 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Pomlewo obejmującego obszar działek nr 200/1, 200/4, 200/7 Nr XX/212/05 Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie nr 200/1, 200/4, 200/7 dokumencie Turystyka i Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie rekreacja dokumencie Zagospodarowani Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie e zlewni dokumencie Gospodarka Brak szczególnych odniesień w  Ścieki sanitarne – do kanalizacji sanitarnej Brak szczególnych odniesień w dokumencie wodna i wodno- dokumencie z oczyszczalnią ścieków – do czasu ściekowa wybudowania urządzeń do odprowadzenia i unieszkodliwienia ścieków dopuszcza się gromadzenie ich w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywóz do istniejącego punktu zlewowego we wsi Przywidz 1.3.  Wody opadowe – powierzchniowo do gruntu, istniejących rowów, zagłębień, mokradeł oczek wodnych Nr XX/204/05 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu wsi Pomlewo obejmującego obszar działek nr 59 i 61/2. Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Obręb Pomlewo dz. nr dokumencie 61/4, 60, 59, Turystyka i Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie rekreacja dokumencie Zagospodarowani Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie

188

e zlewni dokumencie Gospodarka Brak szczególnych odniesień w  Ścieki sanitarne – do kanalizacji sanitarnej Brak szczególnych odniesień w dokumencie wodna i wodno- dokumencie z oczyszczalnią ścieków – do czasu ściekowa wybudowania urządzeń do odprowadzenia i unieszkodliwienia ścieków dopuszcza się gromadzenie ich w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywóz do istniejącego punktu zlewowego we wsi Przywidz 1.4.  Wody opadowe – powierzchniowo do gruntu, istniejących rowów, zagłębień, mokradeł oczek wodnych VII/68/07 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obszaru położonego w obrębie ewidencyjnym Pomlewo Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie 217/10, 83, 91, 249/7, dokumencie 62/1, 211/9, 211/12, Turystyka i Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie 44/3, 235, 42, 46/5, rekreacja dokumencie 211/8, 208/5, 53, 51/3, Zagospodarowani Brak szczególnych odniesień w Linia zabudowy 5, 0 m od wód śródlądowych Brak szczególnych odniesień w dokumencie 51/4, 217/6, 211/11, 41, e zlewni dokumencie 32/3, 249/11, 51/6, Gospodarka  Nie dopuszcza się  Odprowadzenie ścieków sanitarnych – do Brak szczególnych odniesień w dokumencie 51/5, 63, 44/6, 225/5, wodna i wodno- równoczesnego planowanego układu kanalizacji sanitarnej; do 52/3, 52/5, 40, 45, 51/8, ściekowa funkcjonowania czasu realizacji układu dopuszcza się zbiorniki 56, 55, 57/16, 57/17, kanalizacji sanitarnej i bezodpływowe (obowiązek wyegzekwowania 57/7, 57/22, 57/5, 54/3, zbiorników szczelności zbiorników oraz zapewnienia bezodpływowych; zaleca okresowego odbioru ścieków i dowozu ich do 54/5, 48, 54/4, 51/9, się wyprzedzającą lub oczyszczalni spoczywa na gminie); 249/21, 211/43, 210/7, równoległą z realizacją  Po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji 249/9, 211/7, 212/6, obiektów kubaturowych sanitarnej wszystkie obiekty należy 212/5, 52/9, 52/15, budowę sieci uzbrojenia; obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki 52/16, 52/6, 226/5, bezwzględnie zlikwidować 226/6, 226/7, 226/8,  ścieki sanitarne z przedmiotowego obszaru 57/8, 57/11, 52/8, należy odprowadzić do kanalizacji sanitarnej 52/7, 211/10, 57/27, zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania 52/11, 90, 92, 43/8, Ścieków Komunalnych, 57/19, 43/9, 213/55,  Odprowadzenie wód opadowych – 218/3, 218/4, 57/12, zagospodarowanie na terenie lub do 226/10, 226/9, 50/3, kanalizacji deszczowej; odbiornikami wód 296/6, 51/2, 226/14, opadowych może być: grunt, cieki lub 226/18, 57/29, 57/33, zbiorniki wodne; przez zagospodarowanie

189

wód opadowych na terenie poszczególnych 57/34, 52/13, 50/10, działek rozumieć należy: wsiąkanie w teren, 52/12, 208/10, 224, odprowadzanie do rowów (otwartych, 207/49, 311, 50/11, zamkniętych), drenaży, urządzeń chłonnych 57/23, 207/4, 213/28, (studni, zbiorników), zbiorników retencyjnych 209, 207/2, 208/21, lub odparowujących; wody te nie mogą być 57/21, 200/9,52/10, zanieczyszczone i muszą spełniać parametry, 211/3, 212/8, 134/7, jakości zgodnie z przepisami odrębnymi, 249/12, 296/7, 134/25,  Ustala się zachowanie istniejących na obszarze planu wód powierzchniowych, 134/15, 249/14, 249/22, śródlądowych, stawów, strumieni, kanałów 44/5, 307/5, 213/12, 32/4, 57/28, 46/4, 49, 54/6, 33, 212/9, 211/44, 44/8, 50/1, 200/10, 51/20, 200/8, 51/19, 134/9, 134/14, 57/18, 225/9, 58/5, 223, 256, 217/7, 58/4, 255, 43/5, 28, 57/20, 59, 52/14, 50/6, 58/1, 236, 94, 211/42, 249/19, 299, 57/10, 211/16, 57/6, 134/22, 57/15, 65, 213/11, 208/18, 218/1 128/2, 58/3, 58/13, 211/30, 58/8,58/14, 11/27,211/28, 211/25, 211/26, 211/29, 208/19, 210/5, 213/8, 58/18, 213/36, 213/37, 58/12, 58/2, 293, 211/33, 305/2, 210/1, 128/5, 203/6, 134/24, 57/24, 57/25, 287, 280, 278, 274, 263, 259, 254, 253, 250, 251, 252, 257, 260, 261, 262, 264, 267, 265, 266, 268, 270, 271, 272, 273, 275, 276, 277,279,

190

281,282,283,284,285,28 6,289,292,294,295,128/3 , 211/36,211/35, 211/13,211/15, 211/37,211/38, 211/22,211/21, 211/20,211/40, 211/19,211/18, 211/34, 211/31, 211/39, 211/32, 58/19, 288, 211/17, 211/23, 128/6, 213/40, 74/6, 203/4, 203/5, 213/54, 305/1, 208/20, 210/6, 213/16, 213/38, 211/24, 57/26, 64/7, 64/8, 64/9, 213/39, 58/16, 211/46, 211/49, 67, 69/10, 206/11, 206/6, 206/9, 207/3, 213/24, 58/6, 58/7, 58/10, 58/11, 58/17, 58/9, 208/9 ,128/4, 258, 129, 206/5, 213/9, 269, 211/41, 211/48 69/5, 211/14, 58/15, 308, Nr XXXIX/281/09 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentu obrębu Pomlewo obejmującego działki nr 59, 60, 61/4 w Gminie Przywidz Rolnictwo Brak szczególnych odniesień w  Należy stosować rozwiązania techniczne, Brak szczególnych odniesień w dokumencie Obręb Przywidz dokumencie technologiczne i organizacyjne gwarantujące 166/1,154/39, 236/10, zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem 198/2, 242/2, 225/2, warstwy wodonośne 166/6, 209/15, 189/1, Turystyka i Brak szczególnych odniesień w Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie 211/3, 264/2, 193, rekreacja dokumencie 191/3, 221/2, 374/1, Zagospodarowani Brak szczególnych odniesień w  Należy stosować rozwiązania techniczne, Brak szczególnych odniesień w dokumencie 211/4, 265, 178/2, e zlewni dokumencie technologiczne i organizacyjne gwarantujące 191/8, 214/5, 183/8, zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem 221/3, 267/2, 441, warstwy wodonośne 191/9, 229/5, 183/9, Gospodarka Brak szczególnych odniesień w  Odprowadzenie ścieków – docelowo sieci Brak szczególnych odniesień w dokumencie 230/1, 276/3, 200/1, wodna i wodno- dokumencie kanalizacji sanitarnej. Do czasu realizacji 191/11, 229/1, 164/3

191

ściekowa zbiorczej sieci kanalizacji sanitarnej dopuszcza 231/5, 276/5 187, 191/4, się odprowadzenie ścieków do szczelnych 201/2, 517, 231/6, 280 zbiorników bezodpływowych z 158/15, 191/12, 206 bezwarunkowym obowiązkiem podłączenia 142/9 ,232/2, 183/4 do sieci kanalizacyjnej po jej zrealizowaniu. 235/10  Po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji 175/3, 186/2 200/2, 234, sanitarnej wszystkie obiekty należy 183/6, 211/5, 177/1, obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki 154/43, 200/3 190/2, bezwzględnie zlikwidować. Nie dopuszcza się 188, 211/6, 191/7, funkcjonowania równocześnie kanalizacji 208/1, 236/9, 209/11, sanitarnej i zbiorników bezodpływowych. 212/1, 262/1, 164/11, Należy dążyć do, wyprzedzającej w stosunku 261, 214/1, 210/3, do wprowadzania nowego zainwestowania, 212/4, 502/6, 172/2, realizacji systemu zbiorczej kanalizacji 158/22, 108/4 ,166/8, sanitarnej. Dopuszcza się wyznaczenie 215, 208/2, 232/1, terenów pod przepompownie ścieków w 212/9, 234/6, 178/1 216, miejscach uściślonych na etapie koncepcji 209/4, 408/2, 282/1, skanalizowania. 234/8, 190/1 217, 209/1,  Odprowadzenie wód opadowych i 509, 240, 189/2, 190/3, roztopowych - z dachów obiektów 171/1, 269/2, 227/4, budowlanych – lokalne odprowadzenie na 263,154/8, 210/2 172/1, terenie działki do gruntu, z terenów 166/12, 227/3, parkingów, dróg utwardzonych, placów 214/3,152/2, 210/5 manewrowych - przed odprowadzeniem do 173/1, 71/2, 202/4, odbiornika winny być podczyszczane w 166/14, 164/12, 212/11, stopniu zapewniającym spełnienie wymagań 173/3, 502/1, 183/7, określonych w obowiązujących przepisach. 191/2, 164/10 222  Należy stosować rozwiązania techniczne, 176/1, 262/2, 183/5, technologiczne i organizacyjne gwarantujące 266, 164/7, 223/3, zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem 222/2, 484/1, warstwy wodonośnej. 214/6, 191/1, 164/8,  Należy zabezpieczyć odpływ wód opadowych 226/4, 205/, 484/2, w sposób chroniący teren przed erozją wodną 214/7 197/6, 164/8, oraz zaleganiem wód opadowych. 228/1 205/2, 165, 207, 186/1, 164/9, 228/2, 197/1, 184/2, 235/2, 166/5, 197/4, 231/7 233/2, 104/1, 268, 204/1, 198/1, 235, 233/1, 142/10, 105, 212/5, 162/82,

192

162/79, 238 162/58, 236/3, 162/141, 197/5 276/1, 157, 152/1, 236/4, 162/70, 182 212/10, 164/1 162/118, 111/2, 162/121, 199/1 162/113, 218 162/143, 235/12, 162/60, 202/1, 276/4, 162/64 162/61, 236/1, 234/1, 202/3 278, 162/57, 223/5, 235/14, 234/2 162/96 279 162/83 267/1, 235/6 235/8 162/130 284/5, 162/72, 212/7235/13 235/9, 162/52 162/93 229/4 223/6, 236/5, 162/123 166/13, 162/13, 213 273/12 49/7, 242/1 239, 174/1 162/144, 108/1, 162/75, 162/73, 237 230/2, 199/2, 203/1 162/119, 162/67, 162/106, 277 162/136, 204/5, 162/97, 162/137, 162/104, 162/145, 162/205 243/1 162/117 162/120 162/76 162/53 162/138, 491, 162/77 162/98 162/84 162/56 162/110 162/99 153 162/74 162/85 162/95 162/134 162/92 163 162/100 162/107 162/127 162/103 162/63, 184/1, 162/59 162/55 162/133, 162/50 ,162/68, 162/108, 162/78, 162/124, 162/94, 162/69, 162/105, 162/126,

193

162/51, 204/6, 192/2, 162/71, 162/62, 181, 162/111, 204/4, 192/5, 162/140, 162/81, 162/13, 162/112, 204/3, 276/6, 162/139, 162/115, 201/1, 212/8, 203/2, 174/2, 192/3 192/6, 143/1 174/3, 192/4 162/80 162/122, 192/7, 175/7, 264/1, 162/116, 196/1, 162/101 241, 168/3, 108/5, 162/65, 209/14, 162/109 209/5, 168/4, 234/10, 502/8, 209/13, 162/54 195, 143/3, 234/10 502/2, 209/12, 142/8, 168/1, 175/5, 234/7, 502, 108/2, 236/8, 196/2, 224 221/4, 502/4, 162/135, 273/4 192/1, 223/4, 229, 502/3, 504, 502/91, 62/16 174/4, 176/2, 143/2, 162/114, 162/102 XXXII/231/2014 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszarów położonych w obrębie ewidencyjnym Kozia Góra Rolnictwo zakaz lokalizowania obiektów Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Obręb Kozia Góra dz. Nr budowlanych w pasie terenu, 10, 17, 1/2, 8/4, 184/5, wyznaczonym na rysunku 60, 8/7, 55/9, 55/10, planu, od linii brzegów rzek, 55/8, 59/1, 35/2, 227/8 , jezior i innych zbiorników 215/1, 8/5, 228/8, wodnych, z wyjątkiem 228/15, 228/18, 228/6, urządzeń wodnych, obiektów 228/17, 228/21, 228/19, służących prowadzeniu 228/20, 228/12, 228/13, racjonalnej gospodarki rolnej, 228/7, 228/4, 228/5, leśnej lub rybackiej oraz 228/9, 228/10, 228/11, obiektów budowlanych, 228/1, 228/2, 228/16, których lokalizację umożliwiają 228/14,8/12, 56/2, 58/2, przepisy odrębne (m. in. 9/9, 228/3, 53/2, 55/7,

194

inwestycji celu publicznego); 55/5, 13/1, 55/6, 231/1, Turystyka i zakaz lokalizowania obiektów Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie 8/8, 231/2, 54/1, 54/2, rekreacja budowlanych w pasie terenu, 24/6, 58/1, 24/8, 184/7 wyznaczonym na rysunku planu, od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. inwestycji celu publicznego); Zagospodarowani zakaz lokalizowania obiektów Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie e zlewni budowlanych w pasie terenu, wyznaczonym na rysunku planu, od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. inwestycji celu publicznego); Gospodarka zakaz lokalizowania obiektów  odprowadzenie ścieków sanitarnych – do sieci  dopuszcza się lokalizację przydomowych wodna i wodno- budowlanych w pasie terenu, kanalizacji sanitarnej; oczyszczalni ścieków po wykonaniu ściekowa wyznaczonym na rysunku  (w przypadku braku kanalizacji sanitarnej) do dokumentacji geologiczno-inżynierskiej z planu, od linii brzegów rzek, zbiorników bezodpływowych usytuowanych uwzględnieniem warunków gruntowo – jezior i innych zbiorników na własnym terenie (obowiązek wodnych i przepisów odrębnych; ustala się wodnych, z wyjątkiem wyegzekwowania szczelności zbiorników oraz dla realizacji przydomowych oczyszczalni urządzeń wodnych, obiektów zapewnienia okresowego odbioru ścieków i ścieków minimalna powierzchnię służących prowadzeniu dowozu ich do oczyszczalni spoczywa na nieruchomości gruntowej wynoszącą 0, 5 ha; racjonalnej gospodarki rolnej, gminie); leśnej lub rybackiej oraz  po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji obiektów budowlanych, sanitarnej wszystkie obiekty należy

195

których lokalizację umożliwiają obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki przepisy odrębne (m. in. bezwzględnie zlikwidować; inwestycji celu publicznego);  odprowadzenie wód opadowych: zagospodarowanie na terenie lub do układu odwadniającego. Wody opadowe i roztopowe pochodzące z zanieczyszczonych powierzchni szczelnych wymagają oczyszczenia, zgodnie z przepisami odrębnymi  Na całym obszarze planu ustala się nakaz ochrony rowów melioracyjnych

Tabela 57. Katalog nakazów, ograniczeń oraz zakazów wynikających z planów ochrony

Plan ochrony Natura Obszaru Natura 2000 Przywidz Rolnictwo Modyfikacja gospodarki leśnej poprzez niestosowanie Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni Brak szczególnych odniesień w dokumencie cięć zupełnych w odległości mniejszej niż 25 m od jezior, poprzez: brzegów zbiorników dystroficznych. 1) dążenie do budowy kanalizacji ściekowej; 2) uszczelnianie szamb; 3) dążenie do wyposażania istniejących budynków w zabudowie rozproszonej w szczelne zbiorniki bezodpływowe do gromadzenia ścieków; 4) wyposażanie nowych budynków w zabudowie rozproszonej w szczelne zbiorniki bezodpływowe do gromadzenia ścieków. (dotyczy: niezalesione strefy o szerokości 200 m wokół Jeziora Przywidz i Jeziora Małego) Wędkarstwo Modyfikacja gospodarki rybackiej poprzez wyłączenie z Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie wędkowania oraz niezarybianie gatunkami obcymi dla siedliska.. Działania dotyczące uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony.

196

Turystyka i rekreacja Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Zagospodarowanie zlewni Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Gospodarka wodna i wodno- Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie ściekowa Plan ochrony Przywidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Rolnictwo § 5. Na obszarach chronionego krajobrazu, Brak szczególnych odniesień w dokumencie §6. Zakaz, o którym mowa w § 5 pkt 8 nie wymienionych w załączniku nr 1 do niniejszej uchwały, dotyczy: wprowadza się następujące zakazy: 1) lokalizowania użytkowych obiektów małej 2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco architektury służących rekreacji codziennej i oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów utrzymaniu porządku, ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu 2) lokalizowanych nad wodami publicznymi, informacji o środowisku i jego ochronie, udziale ogólnodostępnych obiektów służących społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach turystyce wodnej, w postaci urządzeń o oddziaływania na środowisko, charakterze technicznym oraz: 3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, a) obiektów służących obsłudze przystani przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z żeglarskich o maksymalnej łącznej potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia powierzchni zabudowy 120 m² (sanitariaty, bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub umywalnie, aneks kuchenny, pralnie, biuro budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub bosmanatu, magazyn na sprzęt ratunkowy i naprawy urządzeń wodnych, żeglarski), … b) obiektów służących obsłudze przystani 5) wykonywania prac ziemnych trwale kajakowych o maksymalnej łącznej zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac powierzchni zabudowy 80 m² (sanitariaty, związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, umywalnie, biuro obsługi przystani, magazyn przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub na sprzęt ratunkowy i kajakowy, zmywalnie, utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub aneks kuchenny), - z wyłączeniem remontem urządzeń wodnych, kubaturowych obiektów noclegowych i 6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą gastronomicznych. innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka, 7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych, 8) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od: a) linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych, …”

Wędkarstwo § 5. Na obszarach chronionego krajobrazu, Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie wymienionych w załączniku nr 1 do niniejszej

197

Turystyka i rekreacja § 5. Na obszarach chronionego krajobrazu, Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie wymienionych w załączniku nr 1 do niniejszej 2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Zagospodarowanie zlewni § 5. Na obszarach chronionego krajobrazu, Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie wymienionych w załączniku nr 1 do niniejszej 2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, 5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych 6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka, 7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych, 8) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od: a) linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych, …” Gospodarka wodna i wodno- § 5. Na obszarach chronionego krajobrazu, Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie ściekowa wymienionych w załączniku nr 1 do niniejszej 2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco

198

oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Plan ochrony Rezerwatu przyrody „Wyspa na jeziorze Przywidzkim" Rolnictwo Wprowadza się następujące ustalenia do studium Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych: 1) nie lokalizowania w sąsiedztwie rezerwatu kąpielisk i przystani sprzętu pływającego;

Wędkarstwo Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Turystyka i rekreacja Brak szczególnych odniesień w dokumencie Wprowadza się następujące ustalenia do studium Brak szczególnych odniesień w dokumencie uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych: 2) objęcie strefy 100 m wokół wyspy na Jeziorze Przywidz strefą ciszy. § Zagospodarowanie zlewni Brak szczególnych odniesień w dokumencie Wprowadza się następujące ustalenia do studium Brak szczególnych odniesień w dokumencie uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych: 2) objęcie strefy 100 m wokół wyspy na Jeziorze Przywidz strefą ciszy. § Gospodarka wodna i wodno- Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie Brak szczególnych odniesień w dokumencie ściekowa

199

8.2. Analiza nakazów, zakazów i ograniczeń względem spełniania wymogów wynikających z art. 59 ustawy Prawo wodne. Każdy z zakazów, nakazów lub ograniczeń został szczegółowo przeanalizowany pod kątem spełnia wymogów wynikających z art. 59 ustawy Prawo wodne tj.: zakaz, nakaz, ograniczenie dotyczy użytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu ochrony zasobów wód przed degradacją. Na obszarze ochronnym może być również zabronione wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie robót lub innych czynności, które mogą spowodować trwałe zanieczyszczenie gruntów lub wód, a w szczególności lokalizowanie inwestycji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Z uwagi na to, że ustawa Prawo Wodne w obecnym brzemieniu traci moc wraz końcem 2017r., wychodząc naprzeciw wymaganiom jakie będą stawiane przez nową ustawę z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne Dz.U.2017.0.1566 , która wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2018 r, analizy przeprowadzono względem poszerzonych przepisów w niej zawartych. Każdorazowo analizę wykonano w odniesieniu do wcześniej zidentyfikowanych zagrożeń dla jakości wód. Zgodnie z Art. 140 ww. Ustawy „Na obszarach ochronnych może być zakazane lub ograniczone wykonywanie robót lub czynności, które mogą spowodować trwałe zanieczyszczenie gruntów lub wód, obejmujących: 1) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi; 2) rolnicze wykorzystanie ścieków; 3) przechowywanie lub składowanie odpadów promieniotwórczych; 4) stosowanie nawozów oraz środków ochrony roślin; 5) budowę nowych dróg, linii kolejowych, lotnisk lub lądowisk; 6) lokalizowanie zakładów przemysłowych oraz ferm chowu lub hodowli zwierząt; 7) lokalizowanie magazynów produktów ropopochodnych oraz innych substancji, a także rurociągów do ich transportu; 8) lokalizowanie składowisk odpadów niebezpiecznych, innych niż niebezpieczne i obojętne oraz obojętnych; 9) mycie pojazdów mechanicznych; 10) urządzanie parkingów, obozowisk oraz kąpielisk i miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli; 11) lokalizowanie cmentarzy oraz grzebanie martwych zwierząt; 12) wydobywanie kopalin; 13) wykonywanie odwodnień budowlanych lub górniczych; 14) używanie statków powietrznych do przeprowadzania zabiegów rolniczych; 15) urządzanie pryzm kiszonkowych; 16) chów lub hodowlę ryb, ich dokarmianie lub zanęcanie; 17) lokalizowanie nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; 18) składowanie opakowań po nawozach i środkach ochrony roślin; 19) stosowanie i składowanie chemicznych środków zimowego utrzymania dróg.

200

Tabela 58. Zestawienia nakazów, ograniczeń oraz zakazów wynikających z prawa lokalnego z wymienionymi w Art. 140. Ustawy Prawo wodne

Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z aktów prawa Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z planów ochronny Art. 140. Ustawy Prawo wodne miejscowego obszarów chronionych 1) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi;  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- następujące zakazy: gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania … techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby  realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 dopuszczonej funkcji. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o  Odprowadzenie wód opadowych i roztopowych - z dachów środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w obiektów budowlanych – lokalne odprowadzenie na terenie ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na działki do gruntu, z terenów parkingów, dróg utwardzonych, środowisko, placów manewrowych - przed odprowadzeniem do  budowania nowych obiektów budowlanych w pasie odbiornika winny być podczyszczane w stopniu szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zapewniającym spełnienie wymagań określonych w naturalnych zbiorników wodnych, obowiązujących przepisach.  zakaz realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach na środowisko, zakaz nie dotyczy zamierzeń ustalonych w przepisach odrębnych dotyczących obszarów chronionego krajobrazu w województwie pomorskim  obowiązuje podłączenie zabudowy do gminnego układu sieci kanalizacji sanitarnej; do czasu realizacji gminnego układu sieci kanalizacji sanitarnej dopuszcza się odprowadzenie ścieków do indywidualnych lub zbiorowych zbiorników bezodpływowych lub jeżeli pozwalają na to warunki gruntowe i wielkość działki wyposażenie zabudowy w przydomowe oczyszczalnie ścieków 2) rolnicze wykorzystanie ścieków;  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. 3) przechowywanie lub składowanie odpadów  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się

201

Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z aktów prawa Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z planów ochronny Art. 140. Ustawy Prawo wodne miejscowego obszarów chronionych promieniotwórczych; może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- następujące zakazy: gruntowego. …  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne,  realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o  Zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także środowisko, innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody,  budowania nowych obiektów budowlanych w pasie prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych w szczególności ich składowania; naturalnych zbiorników wodnych,  zakaz magazynowania, składowania odpadów i substancji niebezpiecznych bez utwardzonego podłoża i izolacji wykluczającej możliwość przenikania zanieczyszczeń do gruntu; 4) stosowanie nawozów oraz środków ochrony  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie roślin; może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. 5) budowę nowych dróg, linii kolejowych, lotnisk  zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się lub lądowisk; wyznaczonym na rysunku planu od linii brzegów rzek, jezior i następujące zakazy: innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, … obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki  realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o inwestycji celu publicznego) środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- środowisko, gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji zbiorników wodnych, dopuszczonej funkcji. 6) lokalizowanie zakładów przemysłowych oraz  zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się ferm chowu lub hodowli zwierząt; wyznaczonym na rysunku planu od linii brzegów rzek, jezior i następujące zakazy: innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, … obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki  realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na

202

Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z aktów prawa Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z planów ochronny Art. 140. Ustawy Prawo wodne miejscowego obszarów chronionych rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o inwestycji celu publicznego) środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- środowisko, gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji zbiorników wodnych, dopuszczonej funkcji.  Zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania; 7) lokalizowanie magazynów produktów  zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się ropopochodnych oraz innych substancji, a także wyznaczonym na rysunku planu od linii brzegów rzek, jezior i następujące zakazy: rurociągów do ich transportu; innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, … obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki  realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o inwestycji celu publicznego) środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- środowisko, gruntowego.  budowania nowych obiektów budowlanych w pasie  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, szerokości 100 m od: technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać a) linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. wodnych,  Zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania; 8) lokalizowanie składowisk odpadów  zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się niebezpiecznych, innych niż niebezpieczne i wyznaczonym na rysunku planu od linii brzegów rzek, jezior i następujące zakazy: obojętne oraz obojętnych; innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, … obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki  realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na

203

Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z aktów prawa Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z planów ochronny Art. 140. Ustawy Prawo wodne miejscowego obszarów chronionych rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o inwestycji celu publicznego) środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- środowisko, gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania  budowania nowych obiektów budowlanych w pasie techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby szerokości 100 m od: przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji a) linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników dopuszczonej funkcji. wodnych,  Zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania;  zakaz magazynowania, składowania odpadów i substancji niebezpiecznych bez utwardzonego podłoża i izolacji wykluczającej możliwość przenikania zanieczyszczeń do gruntu; 9) mycie pojazdów mechanicznych;  zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się wyznaczonym na rysunku planu od linii brzegów rzek, jezior i następujące zakazy: innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, … obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki  realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o inwestycji celu publicznego) środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- środowisko, gruntowego. Należy zastosować takie rozwiązania  budowania nowych obiektów budowlanych w pasie techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji naturalnych zbiorników wodnych, dopuszczonej funkcji.  Zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania;

204

Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z aktów prawa Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z planów ochronny Art. 140. Ustawy Prawo wodne miejscowego obszarów chronionych 10) urządzanie parkingów, obozowisk oraz kąpielisk i Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do następujące zakazy: kąpieli; … ograniczanie intensywności zagospodarowania stref przybrzeżnych, zwłaszcza na skarpach rzecznych i jeziornych, w celu zachowania ciągów krajobrazowych oraz ochrony samych skarp przed ruchami masowymi ziemi; Na obszarach chronionego krajobrazu, podejmuje się następujące działania w zakresie czynnej ochrony ekosystemów wodnych  tworzenie stref buforowych wokół zbiorników wodnych w postaci pasów zadrzewień i zakrzewień oraz trwałych użytków zielonych, celem ograniczenia spływu substancji biogennych i zwiększenia bioróżnorodności biologicznej;  ograniczanie intensywności zagospodarowania stref przybrzeżnych, zwłaszcza na skarpach rzecznych i jeziornych, w celu zachowania ciągów krajobrazowych oraz ochrony samych skarp przed ruchami masowymi ziemi;  ochrona zlewni bezpośredniej jezior przed zainwestowaniem i użytkowaniem powodującym nasilenie procesów eutrofizacji; 11) lokalizowanie cmentarzy oraz grzebanie  zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się martwych zwierząt; wyznaczonym na rysunku planu od linii brzegów rzek, jezior i następujące zakazy: innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, … obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki  realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o inwestycji celu publicznego) środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- środowisko, gruntowego.  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. 12) wydobywanie kopalin;  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- następujące zakazy: gruntowego. …  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3

205

Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z aktów prawa Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z planów ochronny Art. 140. Ustawy Prawo wodne miejscowego obszarów chronionych zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, 13) wykonywanie odwodnień budowlanych lub  Wszelkie zmiany stosunków wodnych, towarzyszące  wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających górniczych; realizacji inwestycji nie mogą trwale w sposób negatywny rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z oddziaływać na tereny sąsiednie, a sposób odprowadzenia zabezpieczeniem przeciwsztormowym, wód opadowych winien uwzględniać uwarunkowania przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub terenów sąsiednich i nie może powodować na nich szkód, utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych,  dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka 14) używanie statków powietrznych do  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie przeprowadzania zabiegów rolniczych; może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- gruntowego.  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. 15) urządzanie pryzm kiszonkowych;  Zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, następujące zakazy: odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także … innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody,  realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 w szczególności ich składowania; października 2008 r. o udostępnianiu informacji o  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na gruntowego. środowisko,  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne,  budowania nowych obiektów budowlanych w pasie technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. naturalnych zbiorników wodnych, 16) chów lub hodowlę ryb, ich dokarmianie lub  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, zanęcanie; technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji 17) lokalizowanie nowych przedsięwzięć mogących  zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie Na obszarach chronionego krajobrazu, wprowadza się znacząco oddziaływać na środowisko; wyznaczonym na rysunku planu od linii brzegów rzek, jezior i następujące zakazy: innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, … obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na

206

Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z aktów prawa Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z planów ochronny Art. 140. Ustawy Prawo wodne miejscowego obszarów chronionych rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i inwestycji celu publicznego) jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska  Zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania;  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- gruntowego.  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. 18) składowanie opakowań po nawozach i środkach  zakaz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie ochrony roślin; wyznaczonym na rysunku planu od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych, obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej oraz obiektów budowlanych, których lokalizację umożliwiają przepisy odrębne (m. in. inwestycji celu publicznego)  Zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania;  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- gruntowego.  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji. 19) stosowanie i składowanie chemicznych środków  Zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących zimowego utrzymania dróg. znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody,

207

Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z aktów prawa Nakazy, zakazy, ograniczenia wynikające z planów ochronny Art. 140. Ustawy Prawo wodne miejscowego obszarów chronionych prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania;  Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska wodno- gruntowego.  Należy zastosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, aby przeciwdziałać zagrożeniom środowiskowym z racji dopuszczonej funkcji.

208

9. Oszacowanie kosztów i korzyści ustanowienia obszaru ochronnego Metoda szacowania kosztów i korzyści proponowana do zastosowania w przypadku utworzenia obszaru ochronnego zbiornika śródlądowego jest analogiczna do zaproponowanej w opracowaniu pn. „Metodyka szacowania kosztów ustanawiania obszarów ochronnych” wykonanej przez Instytut Rozwoju Miast w Krakowie, Zakład Problemów środowiskowych. Ustanowienie obszaru ochronnego pociąga za sobą określone korzyści i koszty. Korzystanie ze środowiska, ale i zachowanie jego walorów (pozyskiwanie korzyści i ponoszenie kosztów) jest prawem i obowiązkiem. Wyjściowym elementem do szacowania kosztów i korzyści z ustanowienia obszaru ochronnego poza określeniem zamkniętego katalogu nakazów, zakazów i ograniczeń jest określenie, dla każdego z nich, możliwych rodzajów roszczeń mogących wystąpić po wprowadzeniu proponowanej formy ochrony. Zgodnie z założeniami powyższej Metodyki koszty i korzyści ustanawiania obszarów ochronnych, z ekonomicznego punktu widzenia stanowią dwie odrębne kategorie:  koszty przede wszystkim odnoszą się do indywidualnych podmiotów, które muszą dostosować się do nałożonych na nie zakazów, nakazów i ograniczeń  korzyści odnoszą się do zagadnienia zachowania zasobu lub jego zrównoważonego użytkowania, stanowią przede wszystkim kategorię dóbr publicznych lub zasobu wspólnego. Procedura szacowania kosztów polega na podziale obszarów objętych ochroną na przestrzenne jednostki jednorodne. Za obszary jednorodne uznaje się takie gdzie:  określono takie same zakazy, nakazy i ograniczenia,  dotychczasowy sposób użytkowania (stan faktyczny) nieruchomości jest taki sam,  jednakowe są już obowiązujące ograniczenia w swobodnym korzystaniu z nieruchomości wynikające z:

 zapisów ewidencji gruntów  zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego  ochrony przyrody,

 ochrony gruntów rolnych i leśnych,  ochrony dóbr kultury,  ustanowionych obszarów ochronnych, stref ograniczonego użytkowania, czy te stref technicznych. Podstawą do oszacowania kosztów (skutków finansowych) ustalenia zakazów/nakazów/ograniczeń – w zakresie sposobu zagospodarowania, użytkowania i zabudowy poszczególnych nieruchomości jest określenie granic obszaru/nieruchomości której koszty dotyczą. Szacowanie kosztów składa się z trzech podstawowych etapów:  ustalenia możliwości powstania roszczeń,  analizy zasadności roszczeń,  wyliczenia (szacunku) wielkości roszczeń należnych wraz ze wskazaniem prawdopodobieństwa ich wystąpienia.

209

Kolejnym elementem analizy jest oszacowanie korzyści z ustanowienia obszaru ochronnego. Należy przyjąć główne założenie, że korzyści ustanowienia obszaru ochronnego równe wartości (lub cenie) wody, którą w ten sposób chronimy. Szacowanie korzyści polega na ocenie wielkości chronionego zasobu i określeniu jego wartości (wyrażonej w pieniądzu). Istotnym założeniem do szacowania korzyści z tytułu ustanowienia obszaru ochronnego jest wskazanie jego zasięgu terytorialnego. Podsumowując powyższe, podstawowym warunkiem koniecznym do analizy relacji kosztów- korzyści wynikających z zakazów, nakazów i ograniczeń ustanawianych dla obszaru ochronnego jest określenie granic tego obszaru. W przypadku zlewni jezior przywidzkich, w toku postępowania dokumentacyjnego stwierdzono brak konieczności wyznaczania obszaru zatem podstawowy warunek o wyznaczeniu jego granic nie został spełniony. Co do zasady nie jest zatem możliwe oszacowanie kosztów i korzyści ustanowienia obszaru ochronnego.

210

10. Ocena możliwości usunięcia bądź modyfikacji zagrożeń Jednymi z działań przewidzianych w aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły dla jednolitych części wód jeziornych są działania wskazane w kategorii Działania organizacyjno-prawne i edukacyjne, zmierzające do ustanowienia obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych. Do działań tych należy:  opracowanie dokumentacji na potrzeby ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych - termin realizacji do IV kwartału 2018r.  wydanie rozporządzenia na potrzeby ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych - termin realizacji do IV kwartału 2021r. Działania takie przewidziano również dla jeziora Przywidzkiego Dużego, którego ogólny stan w aPGW oceniono jako zły, uznano je za zagrożone osiągnięciem celów środowiskowych i wskazano konieczność przedłużenia terminu osiągnięcia tego celu. Stwierdzono, że ustanowienie obszaru ochronnego jest niezbędne dla zminimalizowania presji powstałych w bezpośredniej bliskości jeziora. Celami środowiskowymi dla jeziora Przywidzkiego Dużego są osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego oraz chemicznego. Ze względu na planowane na rok 2021 ustanowienie obszaru ochronnego termin osiągnięcia celu został przesunięty na rok 2027. Derogacje uzasadniono brakiem możliwości technicznych jego wcześniejszej realizacji i spodziewanym osiągnięciem efektów po roku 2021. Przeprowadzona w toku prac analiza presji, bilanse oraz wyniki oceny stanu jednoznacznie wskazują na, że głównym pierwiastkiem mogącym wpłynąć na jakość wód jezior przywidzkich jest fosfor. Pierwiastek ten wraz z azotem jest podstawowym biogenem w naturalnych ekosystemach wodnych i glebowych. Stężenie fosforu jest jednym z najważniejszych parametrów opisujących trofię jezior, gdyż limituje on produkcję biomasy. Potencjalnie, największy wpływ na jakość wód jezior przywidzkich ma fosfor przenikający ze źródeł obszarowych tj. z użytków rolnych i lasów. Azot jest stosunkowo szybko wykorzystywany przez organizmy dzięki mobilnym jonom azotanowym. Fosfor i fosforany cechuje słaba mobilność przez co mogą, przynajmniej okresowo, zostać unieruchomione w powierzchniowej warstwie gruntów. Straty (wykorzystanie) azotu pochodzenia rolniczego są znacznie wyższe aniżeli fosforu. Straty fosforu zachodzą nieregularnie, głównie w trakcie ulewnych deszczy oraz roztopów. Dodatkowo zwiększona temperatura może spowodować wzrost tempa mineralizacji materii organicznej z towarzyszącym temu silniejszym uwalnianiem biogenów. Ponadto analizy wykazały, że istotnym źródłem fosforu w zlewni jezior przywidzkich są lasy pokrywające znaczny odsetek zlewni. Tradycyjnie lasy uważa się za ekosystemy zamknięte, w których następuje całkowity obieg materii. Przeprowadzone analizy wykazały, że materia organiczna lasów stanowi w tym przypadku źródło biogenów. Biorąc pod uwagę powyższe czynniki oraz uwarunkowania zlewniowe, zarówno naturalne jak i antropogeniczne wskazać należy fosfor jako pierwiastek problemowy mogący wpłynąć na ryzyko nieosiągnięcia celów środowiskowych. Dążąc do osiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP Jezioro Przywidzkie Duże należy:

 Zminimalizować obciążenie jezior azotem w celu obniżenia ogólnego poziomu produkcji  Zredukować obciążenie jezior fosforem w celu ograniczenia rozwoju fitoplanktonu.

211

W poniżej tabeli przedstawiono wytypowane na wcześniejszym etapie prac obszary problemowe wraz z określeniem możliwości ograniczenia dopływu związków biogennych biogenów.

Tabela 59. Możliwości ograniczenia zidentyfikowanych presji Typ Grupa Zagrożenia Możliwości ograniczenia uwarunkowań uwarunkowań Naturalne Limnologiczne i Ograniczona wymiana wód jezior w Bak możliwości ograniczenia zagrożenia hydrologiczne skali roku. – wysokie skarpy, duży udział spływów potamicznych i wód podziemnych w zasilaniu jezior. Ograniczenie w wyniku przekształceń Brak możliwości technicznych zlewni, zasobów wodnych niektórych ograniczenia presji. cieków zasilających jezioro. Brak pełnej stratyfikacji. Klimatyczne Wzmożony spływ powierzchniowy w Brak możliwości ograniczenia zagrożenia okresach wilgotnych (szczególnie – wysokie skarpy, duży udział spływów podczas deszczy nawalnych) potamicznych i wód podziemnych sprzyjający szybkiemu wymywaniu w zasilaniu jezior. substancji biogennych z powierzchni Brak możliwości technicznych gruntu. ograniczenia presji. Geomorfologiczne, Duże nachylenie stoków sprzyjające Bak możliwości ograniczenia zagrożenia hydrogeologiczne i szybkiej migracji zanieczyszczeń w – wysokie skarpy, duży udział spływów geologiczne zlewni bezpośredniej jeziora. potamicznych i wód podziemnych w zasilaniu jezior. Brak możliwości technicznych ograniczenia presji. Przyrodnicze Skład gatunkowy lasów – buczyny Lasy są centrami różnorodności będące same źródłem zasilania w biologicznej, miejscem występowania substancje biogenne. cennych i chronionych gatunków roślin i zwierząt oraz naturalnymi zbiornikami Słabo rozwinięta strefa litoralnej retencjonującymi wodę. roślinności buforowej. W przypadku jezior przywidzkich należy wziąć pod uwagę wodochronne Brak roślinności niskiej i podszytu, i glebochronne funkcję lasów. absorbujących zanieczyszczenia w Ograniczenie spływu wód a co za tym strefie brzegowej jezior. idzie biogenów z powierzchni leśnych nie jest możliwa z punktu widzenia statusu Obecność kolonii kormoranów. lasów w ochronie przyrody jako całości. Ewentualne ograniczenie presji ze strony lasów należy ograniczać poprzez prawidłowo prowadzoną gospodarkę leśną ze szczególnym ukierunkowaniem na ich funkcję wodochronną. Antropogeniczne Użytkowanie Koncentracja zabudowy w Obecnie zapisy aktualnych MPZP zlewni bezpośrednim sąsiedztwie jeziora. przewidują rozwój zabudowy na gruntach rolnych w tym przede wszystkim pastwiskach, oddalonych od brzegów jezior. Obecność pozbawionych kanalizacji Ograniczenie presji możliwe jest poprzez deszczowej ośrodków rekreacyjnych egzekwowanie nakazów, zakazów w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora. i ograniczeń wynikających z aktów prawa miejscowego, w tym w szczególności Miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Na terenach, dla których MPZP nie zostały uchwalone należy je uchwalić przy czym do Planów nowoopracowanych bezwzględnie należy wprowadzać zapisy dotyczące gospodarki wodno-ściekowej na obszarze jakiego plan dotyczy. Nawożenie naturalne i mineralne Presja ta w przypadku jezior użytków rolnych w zlewni. przywidzkich ma charakter czysto

212

Typ Grupa Zagrożenia Możliwości ograniczenia uwarunkowań uwarunkowań hipotetyczny i zakłada najgorszy możliwy dla środowiska scenariusz - nawożenia nawozami organicznymi (naturalnymi) wytworzonymi poza zlewnią, a wnoszonymi na jej obszar. Obecny układ przestrzenny rolniczych form użytkowania zlewni jest korzystny w kontekście ograniczenia zagrożeń dla wód jeziornych. Obszary te stanowią 41,3% zlewni i są znacznie oddalone od brzegów jezior, często oddzielone od nich szeroką strefą lasów. W przypadku zlewni jezior przywidzkich szacowane dawki nawozów nie przekraczają 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Niemniej jednak niezwłocznie po ukazaniu się Programu działań należy wprowadzić kompleksowe działania informacyjne oraz kontrolne w tym zakresie aby w przyszłości uniknąć dodatkowego obciążenia Jezior związkami azotu pochodzącymi z rolnictwa. Gospodarka Duże braki w zakresie kanalizacji Na obszarze zlewni niedostatecznie wodno-ściekowa deszczowej, w szczególności na rozbudowana jest sieć kanalizacji terenach silnie zurbanizowanych. sanitarnej oraz deszczowej przy bardzo dobrze rozwiniętej sieci wodociągowej. Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę mieszkańców są ujęcia wód podziemnych Obecnie prowadzone są inwestycje mające na celu skanalizowanie terenów Gminy Przywidz. Planowana jest budowa nowej oczyszczalni ścieków wraz z kanalizacją sanitarną. Równolegle prowadzona jest inwestycja mająca na celu rozbudowę kanalizacji deszczowej. Należy dążyć do jej bezwzględnej poprawy poprzez objęcie systemami kanalizacji sanitarnej oraz deszczowej całego obszaru zlewni by wyeliminować możliwość powstawania sytuacji awaryjnych i incydentów związanych z przedostawaniem się ścieków komunalnych i zanieczyszczonych wód opadowych i roztopowych do wód jezior i cieków, które w krótkim czasie mogą wpłynąć na wielkości wskaźników jakości wód. Gospodarka Niedrożny odpływ z jeziora, Na wypływie Wietcisy z jeziora znajduje wodna wynikający z braku konserwacji się murowana kładka z przepustami, zespołu przepustów w murowanej obecnie w złym stanie technicznym, kładce na wypływie Wietcisy, utrudniony przepływ wód może w sprzyjający koncentracji okresach niżówkowych prowadzić do zanieczyszczeń w rejonie wypływu z znaczącego spowolnienia odpływu wód Jez. Przywidzkiego Małego. z jeziora co jest niebezpieczne ze względu na lokalizację w bliskim sąsiedztwie wylotu odprowadzającego ścieki z oczyszczalni komunalnej w Przywidzu i możliwość kumulacji zanieczyszczeń w osadach zalegających

213

Typ Grupa Zagrożenia Możliwości ograniczenia uwarunkowań uwarunkowań na dnie koryta cieku. Należy ustalić właściciela kładki i przeprowadzić jej remont celem udrożnienia przepływu. Gospodarka Potencjalne ryzyko zwiększenia Wielkość oszacowanej presji ze strony rybacko- dostawy biogenów w przypadku gospodarki rybacko-wędkarskiej jest wędkarska nasilenia konkursów wędkarskich. niewielka, niemniej jednak może zwiększać się okresowo i potencjalnie wpływać na jakość wód jezior. Należy zobowiązać użytkownika rybackiego do wydawania regulaminu wędkowania oraz zwiększyć liczbę kontroli prowadzonych przez straż rybacką celem wychwycenia ewentualnych nieprawidłowości przy stosowaniu zanęt. Obecnie korzystanie z wód na obecnym poziomie nie wymaga wprowadzenia obostrzeń w formie wprowadzonych zakazów i nakazów. Turystyka i Stosunkowo duża liczba Wielkość oszacowanej presji ze strony rekreacja korzystających z ośrodków kąpiących się jest nieznaczna lecz może rekreacyjnych i kąpieliska w sezonie ulegać sezonowym zmianom. Należy letnim w stosunku do relatywnie dążyć do ograniczenia presji poprzez małej (w tym przypadku) objętości modernizację istniejących ośrodków wód jeziora). i dostosowanie ich do liczby turystów, Braki w zakresie kanalizacji w tym także pod kątem ilości toalet. deszczowej w ośrodkach położonych Korzystanie z wód na obecnym w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora. poziomie, nie wymaga wprowadzenia obostrzeń w formie wprowadzonych zakazów i nakazów. Ograniczenie presji możliwe jest poprzez egzekwowanie nakazów, zakazów i ograniczeń wynikających z aktów prawa miejscowego, w tym w szczególności Miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Na terenach, dla których MPZP nie zostały uchwalone należy je uchwalić , przy czym do nowoopracowanych Planów bezwzględnie należy wprowadzać zapisy dotyczące gospodarki wodno-ściekowej dotyczy oraz obszarów chronionych.

Podsumowując należy stwierdzić, że nie jest możliwe całkowite ograniczenie presji naturalnych (uwarunkowań naturalnych) bez znaczących szkód w środowisku jako całości. Ograniczenie dopływu biogenów ze zlewni o tak stromych stokach i o takim odsetku lasów wiązałoby się z całkowitym przekształceniem terenu co doprowadziłoby do całkowitego zniszczenia obecnych ekosystemów, w tym także licznych stanowisk chronionych. Analizy wykazały także, że wprowadzenie obszaru ochronnego w zakresie obejmującym użytki rolne wraz z wprowadzeniem ograniczeń w stosowaniu nawozów naturalnych i mineralnych nie wpłynie zasadniczo na poprawę stanu ekologicznego ocenianych wód. Brak obszaru ochronnego nie wpłynie również na jego pogorszenie. Niemniej każde ograniczenie ładunku azotu i fosforu trafiającego do wód jest wskazane. Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują także, że w obecnej sytuacji największe ryzyko pogorszenia stanu ekologicznego wód jeziora związane jest ze zjawiskami incydentalnymi i zachodzącymi w obrębie jego misy oraz brzegów. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w wynikach

214 badań uzupełniających. Oszacowana presja ze strony gospodarki rybacko-wędkarskiej, źródeł liniowych i kąpielisk jest niewielka, tym samym korzystanie z wód w tym zakresie na obecnym poziomie, nie wymaga wprowadzenia obostrzeń w formie wprowadzonych zakazów i nakazów. Przeprowadzona w ramach prac nad niniejszym dokumentem szczegółowa analiza presji oraz sposobu zagospodarowania terenu jak również istniejących ograniczeń wynikających z aktów prawnych pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że głównym problemem mogącym wpłynąć negatywnie na możliwości ograniczenia presji związanych z obecną i przyszłą zabudową zlewni jezior przywidzkich jest niedostatecznie rozwinięta gospodarka wodno-ściekowa. Działania należy skoncentrować na poprawie gospodarki wodno-ściekowej w najbliższym otoczeniu jeziora w celu uniknięcia zdarzeń incydentalnych. Należy dążyć do jej bezwzględnej poprawy poprzez objęcie systemami kanalizacji sanitarnej oraz deszczowej całego obszaru zlewni. Pozwoli to na uniknięcie incydentów związanych z zalewaniem zbiorników bezodpływowych i dostawaniem się zanieczyszczeń do cieków i jezior. Prawidłowo prowadzona gospodarka wodno-ściekowa pozwoli na ograniczenie większości presji antropogenicznych w zlewni. Celem planowania w gospodarowaniu wodami jest m.in. osiągnięcie lub utrzymanie, co najmniej dobrego stanu wód oraz ekosystemów od wody zależnych, a także poprawa stanu zasobów wodnych. W toku prac nad opracowaniem niniejszej dokumentacji, stanowiącej część procedury realizacji postanowień planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, tj. procedury ustanawiania obszaru ochronnego określonego zbiornika wód śródlądowych autorzy uznają, że cele wskazane w planie mogą zostać osiągnięte przez zastosowane obecnie stosowanych instrumentów prawnych. Przeprowadzone analizy pozwalają z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć, że cel środowiskowy zostanie osiągnięty w przewidzianym w Planie terminie, tj. do 2027 roku. W takiej sytuacji wyznaczanie obszaru ochronnego nie jest celowe dla osiągnięcia celu środowiskowego przewidzianego przez Plan. Co za tym idzie, podstawowy cel planowania w gospodarowaniu wodami jakim jest osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu wód może zostać osiągnięty z zastosowaniem innych instrumentów prawnych bez ustanawiania obszaru ochronnego. Cele mogą zostać osiągnięte między innymi poprzez:  Egzekwowanie nakazów, zakazów i ograniczeń wynikających z aktów prawnych (ustaw),  Egzekwowanie nakazów, zakazów i ograniczeń wynikających z aktów prawa miejscowego, w tym w szczególności miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,  Egzekwowanie nakazów, zakazów i ograniczeń wynikających z planów ochronnych obszarów chronionych,  Realizację działań wynikających z aPGW,  Realizacji działań wynikających z innych planów i programów wojewódzkich i gminnych, w tym aktualizacji programu ochrony środowiska,  Egzekwowanie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Przywidz.

Egzekwowanie nakazów, zakazów i ograniczeń wynikających z aktów prawnych, aktów prawa miejscowego oraz planów ochronnych obszarów chronionych. Analiza powyższych dokumentów wykazała, że przedmiot zakazów, nakazów oraz ograniczeń, o których mowa w analizowanych aktach prawa miejscowego oraz planach zadań ochronnych obszarów chronionych w pełni wyczerpuje pulą możliwych do wyznaczenia zakazów lub ograniczeń w zakresie wykonywania robót lub czynności, a co za tym idzie wprowadzenie kolejnych byłoby

215 bezcelowe przy założeniu, że bezwzględne ich egzekwowanie wpłynie na znacząca poprawę wód jeziora. Wśród najważniejszych zakazów, nakazów oraz ograniczeń mogących w znaczący sposób wpłynąć na jakość wód wymienić należy:  wszystkie obiekty obowiązkowo podłączyć do sieci kanalizacji sanitarnej po jej wybudowaniu, a zbiorniki bezodpływowe bezwzględnie zlikwidować;  egzekwować szczelność zbiorników oraz zapewnienia okresowego odbioru ścieków i dowozu ich do oczyszczalni (spoczywa na gminie) do czasu realizacji planowanych inwestycji w zakresie rozszerzenia sieci kanalizacyjnej;  zakazać równoczesnego funkcjonowania kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych;  zakazać lokalizacji przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach skanalizowanych;  budować sieć uzbrojenia równoległą z realizacją obiektów kubaturowych (oczyszczalnia, przepompownia);  zagospodarowywać wody opadowe na terenie własnej posesji lub odprowadzać do zbiorczego układu odwadniającego;  wody opadowe i roztopowe pochodzące z zanieczyszczonych powierzchni szczelnych poddawać podczyszczaniu, zgodnie z przepisami odrębnymi. Wszystkie miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego opracowane dla obszarów leżących w zlewni jezior przywidzkich zakładają restrykcyjne zasady w odniesieniu do odprowadzania ścieków sanitarnych i wód opadowych. Należy zaznaczyć, że wymienione powyższej zakazy, nakazy i ograniczenia wymieniane są w każdym uchwalonym mpzp na terenie zlewni jezior przywidzkich. Poszczególne zapisy planów różnią się jedynie sposobem ich sformułowania.

Rekomendacja:  Należy bezwzględnie egzekwować zapisy mpzp.  W nowoopracowanych mpzp bezwzględnie należy wprowadzać zapisy dotyczące gospodarki wodno-ściekowej na obszarze jakiego plan dotyczy.  Dla Planów, w których brak jest takowych zapisów należy przeprowadzić procedurę ich zmiany.  Wprowadzenie odniesień do warunków ochrony obszarów chronionych w aktach prawa lokalnego

Realizację działań wynikających z aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły W aPGW poza działaniami związanymi bezpośrednio z ustanowieniem obszaru ochronnego określono następujące mające na celu osiągnięcie dobrego stanu JCWP.:  kontrola postępowania w zakresie gromadzenia ścieków przez użytkowników prywatnych i przedsiębiorców oraz oczyszczania ścieków przez użytkowników prywatnych z częstotliwością co najmniej raz na 3 lata,  kontrola postępowania w zakresie oczyszczania ścieków przez przedsiębiorstwa z częstotliwością raz na 3 lata,  kontrola rolniczego gospodarowania przez użytkowników prywatnych i przedsiębiorstwa z częstotliwością raz w roku,

216

 objęcie nadzorem sanitarnym wody w kąpielisku i wykonanie oceny jakości wody. Szczególną rolę w osiągnięciu dobrego stanu JCWP mają działania określone w Planie jako kontrolne działania podstawowe.

Rekomendacja: Należy zastosować wszelkie możliwe środki celem realizacji powyższych działań.

Egzekwowanie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Przywidz. Istotnym dokumentem mającym wpływ na ochronę środowiska ma Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Przywidz. W regulaminie znaleźć możemy szczególne wymagania w zakresie utrzymania czystości i porządku, których kategoryczne przestrzeganie znacząco wpłynie na poprawę jakości wód jezior. Są to przede wszystkim określone w nim częstotliwości i sposoby pozbywania się nieczystości ciekłych: 1) pozbywanie się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości winno się odbywać w sposób systematyczny, nie dopuszczając do przepełnienia się urządzeń do gromadzenia nieczystości ciekłych, gwarantując zachowanie czystości i porządku na terenie nieruchomości; 2) pozbywania się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości, które nie zastało objęte odbiorem przez Gminę Przywidz, winno się odbywać na podstawie umowy z przedsiębiorcą posiadającym zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych.

Rekomendacja: Kategoryczne egzekwowanie przestrzegania regulaminu przez mieszkańców między innymi poprzez nakładanie wysokich kar za jego nieprzestrzeganie.

217

11. Ocena konieczności wprowadzenia obszaru ochronnego świetle obowiązujących przepisów

Aktualny stan prawny Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza jest jednym z instrumentów planistycznych w gospodarowaniu wodami, które wymienia w art. 113 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne [dalej: PW]. Podstawowym celem planowania w gospodarowaniu wodami zgodnie z art. 112 PW jest programowanie i koordynowanie działań mających na celu osiągnięcie lub utrzymanie, co najmniej dobrego stanu wód oraz ekosystemów od wody zależnych, a także poprawę stanu zasobów wodnych. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza zawiera w swojej treści m.in. wykaz określonych rodzajów obszarów chronionych (pkt 3), ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód i obszarów chronionych(pkt 5), a także podsumowanie działań zawartych w programie wodno-środowiskowym kraju, z uwzględnieniem sposobów osiągania ustanawianych celów środowiskowych (pkt 7). Zgodnie z art. 114 ust. 5 PW plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza jest przyjmowany w formie rozporządzenia Rady Ministrów. Oznacza to, że stanowi on akt powszechnie obowiązujący, a jego postanowienia muszą być, co do zasady uwzględniane w toku wydawania m.in. pozwoleń wodnoprawnych oraz decyzji w przedmiocie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Co więcej zgodnie z art. 118 PW postanowienia planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza muszą być uwzględnianie także przy tworzeniu innych dokumentów planistycznych w tym, posiadających przymiot aktów prawa miejscowego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Warto przy tym wskazać, że plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza ma swoistą kaskadową, czy też szufladkową budowę. Jego treść bowiem z jednej strony, częściowo zależy od treści innych dokumentów, w szczególności programu wodno- środowiskowego kraju. Z drugiej zaś strony sam plan gospodarowania wodami ustanawia pewne wymagania stanowiące punkt wyjścia dla opracowania innych aktów planistycznych. Co jednak godne podkreślenia plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza sam w sobie nie ustanawia określonych obszarów ochrony zbiorników wód śródlądowych, a może jedynie wskazywać na konieczność ich ustanowienia. Samo wskazanie konieczności ustanowienia określonego obszaru ochrony zbiornika wodnego w planie nie powoduje jednak jeszcze, że obszar taki zostaje wyznaczony. Innymi słowy, przedmiotowy plan nie stanowi instrumentu normatywnego służącego do kreacji wspomnianych obszarów. Obszar ochronny zostaje wyznaczony dopiero na mocy rozporządzenia wydanego przez dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej na podstawie art. 60 PW.

Nowa ustawa Prawo wodne W kontekście wejścia w życie z dniem 1 stycznia 2018 r. przepisów ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo Wodne [dalej: nPW] pojawia się pytanie o los prawny planów gospodarowania wodami dorzeczy uchwalonych przed jej wejściem w życie. Odpowiedź na tak postawiony problem przynosi przepis art. 555 nPW. Zgodnie z ust. 2 pkt 6 ww. przepisu plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy stają się z dniem wejścia w życie ustawy planami gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w rozumieniu art. 318 ust. 1 nPW i podlegają przeglądowi i aktualizacji do dnia

218

22 grudnia 2021 r. Pośród celów planowania w gospodarowaniu wodami art. 316 nPW wymienia, podobnie jak ma to miejsce obecnie, osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu wód oraz ekosystemów zależnych od wód, a także ochronę, poprawę i zapobieganie dalszemu pogarszaniu stanu ekosystemów wodnych, lądowych i terenów podmokłych oraz poprawę stanu zasobów wodnych. Procedura ustanawiania obszarów ochronnych wód śródlądowych ulega na gruncie nPW pewnym modyfikacjom, nie zmieniającym jednak zasadniczo wniosków wysnutych na gruncie aktualnego stanu prawnego. Zgodnie z art. 141 nPW obszary ochronne będzie ustanawiał w nowym stanie prawnym w drodze aktu prawa miejscowego wojewoda na wniosek Wód Polskich. Dopiero zatem wydanie przez wojewodę ww. aktu prawa miejscowego spowoduje powstanie obszaru ochronnego. Zgodnie z art. 141 ust. 3 nPW do wniosku o ustanowienie obszaru ochronnego składanego przez Wody Polskie należy dołączyć w przypadku zbiornika wód powierzchniowych wyniki przeprowadzonych badań hydrologicznych, hydrograficznych i geomorfologicznych. Analizując powyższe wymaganie formalne wniosku w kontekście obowiązku rozpoczęcia określonych działań w terminie 3 lat od dnia publikacji planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza należy wskazać, że za wystarczające w tym terminie należałoby uznać już przystąpienie do wykonania niniejszej dokumentacji. Z pomocą innych rozwiązań prawnych zrealizowany zostałby już bowiem główny cel, który miałby stanowić podstawę ustanowienia obszaru chronionego, tj. osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu wód tego zbiornika. Podsumowanie Podsumowując dotychczasowe rozważania, wydaje się zatem, że zarówno na gruncie obecnie obowiązującej ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne jak i ustawy Prawo wodne z dnia 20 lipca 2017 r. nie sposób wysnuć wniosku, iż plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza nakłada na kompetentne organy obowiązek ustanowienia obszaru ochronnego w sztywno określonym terminie. Biorąc pod uwagę cele planowania w gospodarowaniu wodami m.in. osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu wód wydaje się, że w sytuacji, kiedy w toku postępowania zmierzającego do ustanowienia określonego obszaru ochronnego zostanie ustalone, że zakładane w planie gospodarowania wodami cele środowiskowe dla zbiornika wodnego zostały już osiągnięte z wykorzystaniem innych narzędzi, ustanowienie obszaru ochronnego nie będzie konieczne. Pomimo niepodjęcia działań zakładanych przez plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza zostałyby bowiem w tej sytuacji osiągnięte wskazane dla danego zbiornika założenia, a co za tym idzie zrealizowany podstawowy cel planu gospodarowania wodami w tym zakresie. Podejmowanie w tej sytuacji dalszych działań zmierzających do ustanowienia obszaru ochronnego nie prowadziłoby więc do realizacji celów zawartych w planie i w istocie byłoby bezprzedmiotowe.

Ustanowienie obszaru ochronnego Jeziora Przywidzkiego Dużego Z braku jakichkolwiek doświadczeń w zakresie ustanawiania obszarów ochronnych jezior, pomimo że ustanowienie obszarów ochronnych przewidziano w sumie dla 51 jezior, postanowiono przystąpić do tego działania w pierwszej kolejności na 4 jeziorach „pilotażowych” w dorzeczu Wisły, wśród których znalazło się także jezioro Przywidzkie Duże., Ustanowienie obszaru ochronnego jeziora Przywidzkiego Dużego planowane jest na rok 2021. Jak zostało już wspomniane , przepis art. 114 ust. 2 PW oraz analogicznie przepis art. 318 ust. 3 nPW przewiduje, że rozpoczęcie realizacji działań zawartych w tym punkcie Planu należy zapewnić

219 nie później niż w terminie 3 lat od dnia jego ogłoszenia. Rozpoczęcie działań w odniesieniu do ustanowienia obszaru ochronnego jeziora Przywidzkiego Dużego oznacza, że w powyżej wskazanym terminie należałoby co najmniej przystąpić do sporządzania dokumentacji niezbędnej do ustanowienia obszaru ochronnego mocą aktu prawa miejscowego wydawanego przez kompetentny organ. Co więcej jeżeli w toku sporządzania przedmiotowej dokumentacji okazałoby się, zastosowane do tej pory instrumenty pozwalają przyjąć, że zostanie on osiągnięty w przewidzianym w Planie terminie, można odstąpić od wyznaczenia obszaru ochronnego. W takiej sytuacji wyznaczanie obszaru ochronnego byłoby bowiem zbędne dla osiągnięcia celu środowiskowego przewidzianego przez Plan, a co za tym idzie podstawowy cel planowania w gospodarowaniu wodami tj. osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu wód mógłby zostać osiągnięty z zastosowaniem innych instrumentów prawnych bez ustanawiania obszaru ochronnego. Przedstawiona w niniejszej dokumentacji analiza zlewni jezior przywidzkich wykazała brak konieczności ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód śródlądowych jeziora Przywidzkiego Dużego wobec czego proponuje się odstąpienie od powyższego.

220

12. Spis załączników

1. Załączniki kartograficzne:

 Załącznik Kartograficzny nr 1 – Mapa hydrograficzna zlewni jezior przywidzkich w skali 1:15 000

 Załącznik kartograficzny nr 2 – Mapa inwentaryzacyjna zlewni jezior przywidzkich w skali 1:15 000

 Załącznik kartograficzny nr 3 – Mapa użytkowania terenu zlewni jezior przywidzkich w skali 1:15 000

 Załącznik kartograficzny nr 4 – Mapa obszarów zlewni jezior przywidzkich z obowiązującymi ograniczeniami w użytkowaniu terenów w skali 1:15 000

2. Załączniki dokumentacyjne:

 Załącznik nr 1 – Dokumentacja fotograficzna

 Załącznik nr 2 – Protokoły analiz laboratoryjnych

 Załącznik nr 3 – Wykaz lasów ochronnych

 Załącznik nr 4 – Komunikat Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej

3. Materiały uzupełniające:

 Zestaw arkuszy kalkulacyjnych Excel z tabelami obliczeniowymi

 Zestaw wybranych rycin

 Zestaw danych shape – wytworzonych na potrzeby niniejszego opracowania

221

13. Spis ilustracji

Ryc. 1. Położenie jezior przywidzkich na tle mapy topograficzne [źródło: Mapa topograficzna Polski – Vmap1] ...... 14 Ryc. 2. Położenie jezior przywidzkich w regionie wodnym Dolnej Wisły ...... 16 Ryc. 3. Batymetria Jez. Przywidzkiego Małego [opracowanie własne na podstawie IRŚ Olsztyn] ...... 18 Ryc. 4. Batymetria Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) [opracowanie własne na podstawie IRŚ Olsztyn] ...... 21 Ryc. 5. Profile termiczne Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) – badania WIOŚ Gdańsk – 2010 [opracowanie własne na podstawie WIOŚ Gdańsk] ...... 22 Ryc. 6. Fragment mapy obszaru Natura 2000 z zaznaczonymi siedliskami różanki [źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem; Przywidz PLH220025 - dokumentacja planu zadań ochronnych (PZO)] ...... 25 Ryc. 7. Jednolita Część Wód Jeziornych Jezioro Przywidzkie Wielkie [opracowanie własne z wykorzystaniem warstw MPHP i aPGW] ...... 26 Ryc. 8. Profile pomiarowe na jeziorach przywidzkich [źródła; MPHP, GUGiK Mapa Topograficzna Polski]...... 31 Ryc. 9. Analiza zmienności przewodności elektrolitycznej właściwej [na podstawie danych PMŚ] ...... 33 Ryc. 10. Analiza zmienności widzialności krążka Secchiego [na podstawie danych PMŚ] ...... 34 Ryc. 11. Analiza zmienności zawartości azotu ogólnego [na podstawie danych PMŚ i własnych]...... 34 Ryc. 12. Analiza zmienności zawartości fosforu ogólnego [na podstawie danych PMŚ i własnych] ..... 35 Ryc. 13. Analiza zmienności zawartości chlorofilu „a” [na podstawie danych PMŚ] ...... 35 Ryc. 14. Zmienność koncentracji azotu ogólnego w latach 2010-2017 [na podstawie danych PMŚ i badań własnych] ...... 36 Ryc. 15. Zmienność koncentracji fosforu ogólnego w latach 2010-2017 [na podstawie danych PMŚ i badań własnych] ...... 36 Ryc. 16. Zlewnia jezior przywidzkich na tle podziału administracyjnego [źródło: MPHP, CODGiK – PRG] ...... 40 Ryc. 17. Szkic lokalizacyjny jezior przywidzkich na tle ortofotomapy rejonu [źródło: opracowanie własne na podstawie, PRG CODGiK i Geoportal woj. pomorskiego] ...... 41 Ryc. 18. Litologia utworów powierzchniowych w zlewni jezior przywidzkich [źródło: opracowanie własne na podstawie Mapa Litogenetyczna Polski w skali 1:50.000 – Geoportal CBDG PIG-PIB) ...... 47 Ryc. 19. System krążenia wód podziemnych na Pojezierzu Kaszubskim [źródło; karta informacyjna JCWPd 13 - PIG-PIB]...... 52 Ryc. 20. GZWP i JCWPd w zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne na podstawie aPGW i PIG-PIB] ...... 53 Ryc. 21. Źródła danych wykorzystanych do wyznaczenia zlewni elementarnych ...... 58 Ryc. 22. Podział zlewni jezior przywidzkich na zlewnie cząstkowe [opracowanie własne z wykorzystaniem MPHP 2010] ...... 60 Ryc. 23. Hydrogramy średnich miesięcznych przepływów Wietcisy w profilu Skarszewy [opracowanie własne na podstawie danych IMGW-PIB]...... 61 Ryc. 24. Procentowy udział zlewni cząstkowych w całkowitym zasilaniu powierzchniowym jezior przywidzkich [opracowanie własne] ...... 69

222

Ryc. 25. Wyciąg z mapy roślinności potencjalnej Polski [www.igipz.pan.pl/Roslinnosc- potencjalna-zgik.html] ...... 70 Ryc. 26. Lasy i gleby w zlewni jezior przywidzkich [źródło: BDOT - CODGiK] ...... 71 Ryc. 27. Lokalizacja lasów wodochronnych [źródło: geoportal Lasów Państwowych] ...... 73 Ryc. 28. Lokalizacja lasów glebochronnych [źródło: geoportal Lasów Państwowych] ...... 74 Ryc. 29. Obszary chronione w zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne z wykorzystaniem bazy danych GDOŚ i MPHP 2013] ...... 77 Ryc. 30. Siedliska i stanowiska Natura 2000 [źródło: opracowanie własne na podstawie Przywidz PLH220025 - dokumentacja planu zadań ochronnych - PZO] ...... 78 Ryc. 31. Udział procentowy poszczególnych formy użytkowania terenu w analizowanych strefach zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne] ...... 79 Ryc. 32. Mapa form użytkowania terenu zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne z wykorzystaniem danych z lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE] ...... 85 Ryc. 33. Sieć kanalizacji sanitarnych w zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne na podstawie danych UG w Przywidzu] ...... 87 Ryc. 34. Wyciąg nr 1 z mapy inwentaryzacji roślinności brzegowej [opracowanie własne na podkładzie; ortofotomapa – geoportal woj. pomorskiego] ...... 91 Ryc. 35. Wyciąg nr 2 z mapy inwentaryzacji roślinności brzegowej [opracowanie własne na podkładzie; ortofotomapa – geoportal woj. pomorskiego] ...... 91 Ryc. 36. Mapa poglądowa zinwentaryzowanych zagrożeń (źródło; MPHP 2010, SWDE]...... 94 Ryc. 37. Udział poszczególnych presji obszarowych w dostawie azotu i fosforu ...... 102 Ryc. 38. Stężenia BZT5 w wodach dopływających do badanych jezior ...... 107 Ryc. 39. Stężenia BZT5 w poszczególnych profilach na jeziorach ...... 107 Ryc. 40. Stężenia azotu amonowego w wodach dopływających do badanych jezior...... 108 Ryc. 41. Stężenia azotu amonowego w poszczególnych profilach na jeziorach...... 108 Ryc. 42. Azot azotanowy -stężenia w wodach dopływających do badanych jezior ...... 109 Ryc. 43. Azot azotanowy - stężenia w poszczególnych profilach na jeziorach ...... 109 Ryc. 44. Azot azotynowy --stężenia w wodach dopływających do badanych jezior...... 109 Ryc. 45. Azot azotynowy - stężenia w poszczególnych profilach na jeziorach ...... 110 Ryc. 46. Azot Kjeldahla - stężenia w wodach dopływających do badanych jezior...... 110 Ryc. 47. Azot Kjeldahla - stężenia w poszczególnych profilach na jeziorach...... 110 Ryc. 48. Azot ogólny - stężenia w wodach dopływających do badanych jezior ...... 111 Ryc. 49. Azot ogólny - stężenia w poszczególnych profilach na jeziorach ...... 111 Ryc. 50. Fosforany - stężenia w wodach dopływających do badanych jezior ...... 111 Ryc. 51. Fosfor ogólny - stężenia w wodach dopływających do badanych jezior...... 112 Ryc. 52. Procentowy udział ładunków z poszczególnych źródeł obszarowych w całkowitym zasilaniu zlewni...... 132 Ryc. 53. Mapa obszarów zlewni z granicami obowiązujących mpzp, OBZP oraz granicą aglomeracji Przywidz [opracowanie własne na podstawie Uchwał Rady Gminy oraz geoportalu GeoSMoRP] ...... 148

223

14. Spis tabel

Tabela 1. Morfometria Jeziora Przywidzkiego Małego ...... 18 Tabela 2. Ocena podatności na degradację Jeziora Przywidzkiego Małego na podstawie SOJJ (Kudelska, Cydzik, Szoszka, 1994)...... 19 Tabela 3. Morfometria Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego)...... 20 Tabela 4. Ocena podatności na degradację Jeziora Przywidzkiego Wielkiego wg SOJJ [źródło; MGGP i IOŚ] ...... 22 Tabela 5. Podstawowa charakterystyka JCWP (za aPGW) ...... 27 Tabela 6. Wyciąg z wykazu jednolitych części wód powierzchniowych przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych ...... 27 Tabela 7. Wyciąg z katalogu działań dla JCWP jeziornej Jezioro Przywidzkie Duże [źródło: aPGW] ...... 28 Tabela 8. Zestawienie stanu wód jeziora wg PMŚ w latach 2010-2016 [źródło: WIOŚ Gdańsk]...... 30 Tabela 9. Ocena stanu ekologicznego jezior [własne badania uzupełniające - sierpień 2017] ...... 32 Tabela 10. Zmienność parametrów jakości wód Jeziora Przywidzkiego Wielkiego (Dużego) w odniesieniu do oceny stanu ekologicznego [na podstawie danych PMŚ oraz własnych] ...... 33 Tabela 11. Zestawienie wyników badań letnich serii pomiarowych [na podstawie danych PMŚ i badań własnych] ...... 36 Tabela 12. Charakterystyki meteorologiczne dla Stacji IMGW i UG w Borucinie z wielolecia 1961-2000 [źródło; http://www.klimat.ug.edu.pl/] ...... 43 Tabela 13. Zróżnicowanie litologiczne utworów powierzchniowych w zlewni jezior przywidzkich [źródło: opracowanie własne] ...... 46 Tabela 14. Podstawowe parametry morfometryczne i hydrograficzne zlewni ...... 56 Tabela 15. Charakterystyka wydzielonych zlewni odpływowych ...... 59 Tabela 16. Charakterystyka wydzielonych zlewni bezodpływowych...... 59 Tabela 17. Charakterystyka profili pomiarowych ...... 62 Tabela 18. Średnie miesięczne, półroczne i roczne przepływy dla rzeki Wietcisy w profilu Skarszewy z wielolecia 1981-1991 [źródło: IMGW-PIB – dane surowe]...... 63 Tabela 19. Wyniki pomiarów przepływów w wyznaczonych profilach hydrometrycznych ...... 64 Tabela 20. Przepływ i odpływ jednostkowy dla wybranego roku wskaźnikowego 1988 wykorzystane do dalszych obliczeń hydrologicznych ...... 65 Tabela 21. Zestawienie przyjętych do obliczeń rozkładu miesięcznego przepływów i odpływów jednostkowych danych charakterystycznych SQ i Sq dla roku 1988 oraz SSQ i ssq dla rzeki Wietcisa w profilu Skarszewy [opracowanie własne na podstawie danych IMGW-PIB ...... 66 Tabela 22. Miesięczne współczynniki rozkładu przepływów w odniesieniu do przepływów średnich rocznych [opracowanie własne] ...... 66 Tabela 23. Rozkład przepływów w miesiącach roku wilgotnego [opracowanie własne] ...... 67 Tabela 24. Rozkład miesięczny wartości odpływu w niekontrolowanych zlewniach cząstkowych dla roku wilgotnego [opracowanie własne] ...... 67 Tabela 25. Średnie opływy powierzchniowe (miesięczne, półroczne i roczne) z cząstkowych zlewni jezior przywidzkich [opracowanie własne] ...... 68

224

Tabela 26. Wymiana pozioma wód jezior przywidzkich – odpływ powierzchniowy [opracowanie własne]...... 68 Tabela 27. Pełna struktura użytkowania gruntów w zlewni jezior przywidzkich [opracowano na podstawie lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE] ...... 81 Tabela 28. Struktura użytkowania gruntów w zlewni jezior przywidzkich [opracowano na podstawie lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE] ...... 82 Tabela 29. Struktura użytkowania gruntów w pasie 100 m od brzegów jezior [opracowano na podstawie lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE] ...... 83 Tabela 30. Struktura użytkowania gruntów w pasie 500 m od brzegów jezior [opracowano na podstawie lokalnego zasobu geodezyjnego SWDE] ...... 84 Tabela 31. Zestawienie ujęć wód podziemnych ...... 86 Tabela 32. Identyfikacja presji punktowych- pobory wód podziemnych...... 99 Tabela 33. Identyfikacja presji punktowych- zrzuty ścieków ...... 100 Tabela 34. Przydomowe oczyszczalnie ścieków w granicach zlewni jezior przywidzkich - wyciąg z ewidencji gminnej ...... 101 Tabela 35.Zestawienie wyników analiz uzupełniających (badania uzupełniające - sierpień 2017)..... 105 Tabela 36. Cieki względem wartości z załącznika nr I do rozporządzenia (badania uzupełniające - sierpień 2017)...... 106 Tabela 37.Zestawienie wyników analiz uzupełniających - JEZIORO (badania uzupełniające - sierpień 2017)...... 106 Tabela 38. Określenie współczynnika redukcji azotu dla terenów leśnych ...... 119 Tabela 39. Określenie współczynnika redukcji fosforu dla terenów leśnych ...... 119 Tabela 40. Ładunki całkowite N ze zlewni cząstkowych ...... 121 Tabela 41. Ładunki całkowite P ze zlewni cząstkowych ...... 122 Tabela 42. Rozkład miesięczny ładunków biogenów pochodzenia rolniczego ...... 123 Tabela 43. Rozkład miesięczny ładunków azotu z depozycji atmosferycznej i ze źródeł komunalnych ...... 124 Tabela 44. Rozkład miesięczny ładunków fosforu z depozycji atmosferycznej i ze źródeł komunalnych ...... 124 Tabela 45. Bilans potencjalny ładunków azotu w zlewni jezior przywidzkich ...... 126 Tabela 46. Bilans potencjalny ładunków fosforu w zlewni jezior przywidzkich ...... 127 Tabela 47. Bilans rzeczywisty ładunków azotu w zlewni jezior przywidzkich ...... 128 Tabela 48. Bilans rzeczywisty ładunków fosforu w zlewni jezior przywidzkich...... 129 Tabela 49. Szacowane jednostkowe ładunki fosforu z ha powierzchni w zlewniach cząstkowych jezior przywidzkich ...... 132 Tabela 50. Oszacowanie ładunków N, pochodzących z wykorzystania rekreacyjnego jeziora i źródeł liniowych ...... 135 Tabela 51. Oszacowanie ładunków P, pochodzących z wykorzystania rekreacyjnego jeziora i źródeł liniowych ...... 136 Tabela 52. Synteza czynników sprzyjających i niesprzyjających pogorszeniu stanu wód jeziora...... 140 Tabela 53. Szczególne warunki, nakazy i zakazy wynikające z MPZP ...... 149 Tabela 54. Szczególne warunki, nakazy i zakazy wynikające z zapisów w planach ochrony ...... 157 Tabela 55. Katalog nakazów, ograniczeń oraz zakazów wynikających z aktów prawa krajowego...... 168 Tabela 56.Katalog nakazów, ograniczeń oraz zakazów wynikających z aktów prawa miejscowego... 183 Tabela 57. Katalog nakazów, ograniczeń oraz zakazów wynikających z planów ochrony ...... 196

225

Tabela 58. Zestawienia nakazów, ograniczeń oraz zakazów wynikających z prawa lokalnego z wymienionymi w Art. 140. Ustawy Prawo wodne ...... 201 Tabela 59. Mozliwości ograniczenia zidentyfikowanych presji ...... 212

226

15. Literatura

1. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Przywidz na lata 2016-2019 z perspektywą na lata 2020-2023 2. Byczkowski 1999, Hydrologia, t. I i II, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 3. Choiński A., 2007, Limnologia fizyczna Polski, Wyd. UAM, Poznań 4. Ciepielowski, 1999, Podstawy gospodarowania wodą, Wyd. SGGW, Warszawa 5. Dayczak-Calikowska K., 1982 ― Szczegółowy profil litologiczno-stratygraficzny otworu wiertniczego Środa IG 2. Jura środkowa. W: Środa IG1, Środa IG 2 . Profile Głęb. Otw. Wiertn. Inst. Geol., 56: 24–26 6. Decyzja Komisji Europejskiej z 13 listopada 2007 r. (Dz. U L 024/58 z 2013 r.) 7. Dynowska I., 1971 Typy reżimów rzecznych w Polsce, Prace IG UJ, Kraków 8. Dyrektywa Rady Europy z dnia 21 maja 1992 r. 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. L 206 z 22.7.1992) 9. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U.UE L z dnia 22 grudnia 2000 r.) 10. Fac-Beneda J., 2011, Młodoglacjalny system hydrograficzny, Wyd. UG, Gdańsk, p. 213 11. Giercuszkiewicz-Bajtlik M., 1990, Prognozowanie zmian jakości wód stojących, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 12. Gruchot A.T., 2003, Orientacyjne wartości współczynnika filtracji gruntów naturalnych materiały dydaktyczne UR w Krakowie (www.matrix.ur.krakow.pl – dostęp sierpień 2017) na podstawie badań własnych Gruchot A.T. - Rozprawa doktorska. Akademia Rolnicza, Kraków 13. Gumiński R., 1948, Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce, Prz. Met. i Hydr., 1, 7-20 14. Gumiński R., 1951, Meteorologia i klimatologia dla rolników, PWRiL, Warszawa 15. http://www.klimat.ug.edu.pl/ 16. http://www.sebastianbielak.pl/uploads/pdf/Eutrofizacja_wod_powierzchniowych_Biebrzanski ego_Parku_Narodowego_S_Bielak.pdf 17. Hutorowicz, A. Pasztaleniec A., 2009, Opracowanie metodyki oceny stanu ekologicznego jezior w oparciu o fitoplankton, Warszawa-Olsztyn 18. Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w regionie wodnym Dolnej Wisły, PectoreEco, praca zbiorowa, 2012 19. Jaworska-Szulc B., Pruszkowska-Caceres M., Przewłócka M., 2014, Analiza kontaktu wód podziemnych i powierzchniowych na podstawie badań ich jakości na młodoglacjalnym obszarze Pojezierza Kaszubskiego, Przegląd Geologiczny, vol. 62, nr 4, ss. 204-213

227

20. Kleczkowski A. S. red. 1990: Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony. Inst. Hydroge-ol. i Geol. Inż. AGH Kraków 21. Kodeks dobrej praktyki rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska, 2004, Warszawa 22. Kondracki J., 2002, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa 23. Kopiński A., Tujaka A., 2009, Bilans azotu i fosforu w rolnictwie polskim, [w;] Woda- Środowisko-Obszary-Wiejskie, IMUZ, t.9, z.4(28), s. 103-116 24. Kozerski B. 1988 - Warunki występowania i eksploatacji wód podziemnych w Gdańskim systemie wodonośnym. [W:] Mat. IV Sympozjum: Aktualne Problemy Hydrogeologii, Gdańsk: 1-20 25. Kozerski B. 1990 - Wody podziemne okolic Gdańska. Prz. Geol., 38 (5/6): 234-239 26. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, aktualizacja IV i V 27. Król H. i Soczyńska U., 1989, Wpływ lasu na stosunki hydrologiczne małych zlewni strefy przymorskiej, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 1989, 259s 28. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H., 1994, Wytyczne Monitoringu podstawowego jezior, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 29. Lange W., Maślanka W. 1996. Współczesne przemiany jezior zlewni górnej Raduni w: Mat. Konf. Geogr. PTG, Warszawa – Mądralin 30. Lendzion, 1983, Biostratygrafia osadów kambru w polskiej części platformy wschodnioeuropejskiej, Kwartalnik geologiczny, tom 27, Warszawa 31. Maćkowiak C., Żebrowski J. 2000, Skład chemiczny obornika w Polsce. Nawozy i Nawożenie, ss. 119-130 32. Mapa Litogenetyczna Polski w skali 1:50.000 – Geoportal CBDG PIG-PIB 33. Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Zakład Hydrografii i Morfologii Koryt Rzecznych IMGW na zamówienie Ministra Środowiska i sfinansowanej ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 34. Mapa roślinności potencjalnej Polski -www.igipz.pan.pl/Roslinnosc-potencjalna-zgik.html 35. Matuszkiewicz J.M., 2008, Regionalizacja geobotaniczna Polski, IGiPZ PAN, Warszawa 36. Matuszkiewicz W., 2001, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 37. Metodyka szacowania kosztów ustanawiania obszarów ochronnych, 2012, Instytut Rozwoju Miast w Krakowie, Zakład Problemów środowiskowych 38. Mojski J. E., 1984 – Mezoplejstocen, Niż Polski i Niziny środkowopolskie. [w:] Budowa Geologiczna Polski. 1. Wyd. Geol., Warszawa 39. Okołowicz W., Martyn D., 1979, Regiony klimatyczne Polski, [w:] Atlas geograficzny Polski, PPWK, Warszawa

228

40. Opracowanie Ekofizjograficzne do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, Aktualizacja 2014 41. Paczyński B. red. 1995: Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Część II. Zasoby, jakość i ochrona zwykłych wód podziemnych. PIG Warszawa 42. Paczyński B., Sadurski A. red., 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. Tom 1 i 2. Wyd. PIG. Warszawa 43. Pająk J.J., Kowalik B., 2006, Wpływ żywienia i systemu utrzymania zwierząt na ilość i skład odchodów od bydła Nawozy i Nawożenie (Fertilizers and Fertilization), 4 (29), 7-19, 2007 pkt. 2 44. Pazdro Z., Kozerski B., 1990, Hydrogeologia ogólna, Wyd. Geol., Warszawa 45. Plany batymetryczne jezior Przywidzkiego Małego i Przywidzkiego Wielkiego - IRŚ Olsztyn 46. Plan zadań ochronnych obszaru Natura 2000 Przywidz PLH220025 47. Program ochrony środowiska dla Gminy Przywidz na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019, Abrys Technika, 2012 48. Regulamin amatorskiego połowu ryb na wodach użytkowanych przez Zakłady Rybackie „WDZYDZE” Sp. z o.o. w Czarlinie w sezonie letnim roku 2017 49. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. z 2016, poz. 1187) 50. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (Dz.U. 2016 poz. 1911) 51. Rozporządzenie ministra środowiska1 z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz. 1800) 52. Rozporządzenie Wojewody Gdańskiego (Dz. Urz. Woj. Gdańskiego z 1994 Nr 27 poz. 139) w sprawie wyznaczania obszarów chronionego krajobrazu, określenie granic parków krajobrazowych i utworzenie wokół nich otulin oraz wprowadzenie obowiązujących w nich zakazów i ograniczeń 53. Rozporządzenie Wojewody Gdańskiego (Dz. Urz. Woj. Gdańskiego z 1998 r. Nr 59, poz. 294) w sprawie wyznaczania obszarów chronionego krajobrazu, określenie granic parków krajobrazowych i utworzenie wokół nich otulin oraz wprowadzenie obowiązujących w nich zakazów i ograniczeń 54. Rozporządzeniem Nr 95/06 Wojewody Pomorskiego z dnia 28 grudnia 2006 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Wyspa na Jeziorze Przywidz”. 55. „Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz w użytkowaniu ich zlewni”, RZGW Gdańsk, 2010 56. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Kartuzy 57. Szyper H., Gołdyn R., Romanowicz W.,1995, Ocena stopnia degradacji wybranych jezior Wielkopolskiego Parku Narodowego [w:] Morena Prace WPN, Jeziory, tom 3, s 95-110

229

58. Szyperko-Teller A., 1987 ― Stratygrafia i rozwój sedymentacji.Trias dolny – rozwój sedymentacji i ukształtowanie basenu. W: Budowa geologiczna wału pomorskiego i jego podłoża.Pr. Inst. Geol., 119: 92 59. Ściążko M., 2009, Operat rybacki obwodu rybackiego jeziora Przywidz (Przywidzkie) na rzece Wietcisa nr 1 60. Teledetekcja i Środowisko nr 49 z 2013 r., http://telegeo.wgsr.uw.edu.pl/ Teledetekcja_Srodowiska/czasopismo_pl.html 61. Tyszewski i in., 2008, Metodyka opracowywania warunków korzystania z wód regionu wodnego oraz warunków korzystania z wód zlewni, ProWoda 62. Uchwała nr 259/XXIV/16 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 25 lipca 2016 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu w województwie pomorskim 63. Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1033 z późn. zm.) 64. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. z 2016 r., poz. 2134 z późn. zm.) 65. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2016 poz. 1987 z późn. zm.) 66. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. 2015, poz. 199, z późn. zm.) 67. Ustawa z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 391) 68. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2016 poz. 672 z późn. zm.) 69. Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz.U. z 2017poz. 1121) – przed nowelizacją, 70. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 roku Prawo wodne (Dz .U. z 2017r. poz. 1121) – po nowelizacji 71. Woś A., 1993, Regiony klimatyczne Polski w świetle częstości występowania różnych typów pogody, Zeszyty IGPiZ PAN, nr 20 z 1993, Warszawa 72. Wrzesiński D., Brychczyński W., 2014, - Zróżnicowanie reżimu odpływu rzek w północno- zachodniej Polsce. Bad. Fizjogr. R. IV SERIA A (A65), 259-272 73. Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia 17 września 2015 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Wyspa na Jeziorze Przywidz" Dz. Urz. z 2015 r. poz. 3052 74. Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska W Gdańsku z dnia 26 maja 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Przywidz PLH220025 75. Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska W Gdańsku z dnia 17 lutego 2016 r. zmieniające zarządzenie w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Przywidz PLH220025

230

76. Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska W Gdańsku z dnia 23 grudnia 2016 r. zmieniające zarządzenie w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Przywidz PLH220025

231