Willem M Engelberg En Zijn Tijd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
122|123 September|december 2017 Willem MengelbergMengelbergMengelbergWillem Willem Willem enenen zijntijd zijntijd zijntijd WM Elsa Diepenbrock over Mengelberg W Het orgel in de Ouverture 1812 M Wereldpremières van Kodály en Milhaud Inhoud Van het bestuur 1 Van de redactie 2 Elisabeth Leijnse De tijger en de leeuwin 3 Aimé Maillart 13 Niels Gade 14 Édouard Lalo 17 Otto Klauwell 18 Teresa Carreño 19 Pauline Micheels Vermeulen en de Mahler-receptie in Amsterdam 22 Joseph Szigeti 25 Recensies van de Ouverture 1812 29 Antonina Makarova Mengelbergs orgelpartij in Tsjaikovski’s Ouverture 1812 31 De wereldpremiëre van Kodály’s De pauw 37 Arthur Honegger 43 Darius Milhaud en zijn Le Carnaval d’Aix 48 Andor Foldes 52 Andor Foldes Herinneringen aan Nederlandse dirigenten 55 Ronald de Vet Een biografie van Willem Kes 56 Roderick Krüsemann Japan in Den Haag 57 Voorzijde omslag Kodály’s De pauw in handschrift en druk. Archief Willem Mengelberg nr. 373 a-b, NMI/HGA Achterzijde omslag Ansichtkaart van Joseph Szigeti aan Willem Mengelberg. Archief Willem Mengelberg nr. C083.11, NMI/HGA Colofon Stichting Willem Mengelberg Society Erevoorzitter Riccardo Chailly Bestuur Voorzitter Frits Zwart Secretaris Margaret Hukom Penningmeester Gijs Onstein Lid Annette den Heijer Lid Lodewijk Collette Lid Paul Osseweijer Bestuurssecretariaat [email protected] Website www.willemmengelberg.nl Redactie WM Ronald de Vet 58 Van het bestuur Als u dit nummer van WM ontvangt is het De gehele najaarsbijeenkomst, eveneens en nieuwe jaar al begonnen. Het bestuur opnieuw in Pulchri in Den Haag, was ge- wenst u als donateur dan ook een voor- wijd aan het luisteren naar muziek en aan spoedig en vooral ook gezond 2018. Mis- commentaren op de interpretaties door schien heeft u zich nog niet gerealiseerd dat pianist Jacob Bogaart en fluitiste Martine dit nummer het derde nummer van het jaar van der Loo. Lodewijk Collette had een 2017 is en dat dit een gecombineerd derde interessante keuze gemaakt uit opnames en vierde nummer is. Dat komt eigenlijk van Mahlers Adagietto, de Negende Sym- doordat onze redacteur, Rоnаld dе Vеt, fonie van Beethoven en de Vierde Symfo- door omstandigheden niet meer altijd vol- nie van Tsjaikovski. Het is telkens weer doende tijd beschikbaar heeft. Die ‘drei- frappant om vergelijkingen te horen zonder ging’ geldt ook voor de toekomst. Aan- te weten wie wat speelt en dirigeert. Ook vankelijk leek het erop dat het zelfs niet bleek dat Mengelberg moeiteloos stand meer mogelijk was het tijdschrift te laten hield tussen opnamen gedirigeerd door o.a. verschijnen, maar gelukkig is die dreiging Scherchen, Gergiev, Haitink en Brüggen. weggenomen. Wel zal het blad in een lage- Bijzonder was dat het luisterpanel telkens re frequentie gaan verschijnen. Hoe dat er door een van de aanwezigen werd ver- uit ziet is nog niet helemaal duidelijk, maar sterkt: door Johan Maarsingh, Rob Land- daarover hopen we u verderop in het man en door Eric Derom, ieder met een nieuwe jaar te informeren. eigen specifieke invalshoek. Optimale be- trokkenheid van de donateurs dus. In het voorjaar was tijdens de bijeenkomst Inmiddels is defintief besloten om in de in Pulchri in Den Haag hoogleraar Elisa- komende maanden de door Hans van Ispe- beth Leijnse onze gastinleider. Diegenen len gerestaureerde opnamen van Mengel- die toen verhinderd waren kunnen haar berg via de website ter beschikking te gaan boeiende referaat in dit nummer nalezen. stellen. Dat gebeurt dan niet via ‘strea- Een mooie verrassing is daarnaast de bij- ming’, zoals bij de nu de beschikbare op- drage van Pauline Micheels. Toen onlangs namen, maar als download. de verzamelde artikelen van Matthijs Ver- U hebt ook kunnen constateren dat het meulen via de DBNL (Digitale Bibliotheek aantal afleveringen van het tijdschrift WM der Nederlandse Letteren, www.dbnl.org) dat op de website staat inmiddels behoor- online gingen – een geweldige aanwinst – lijk is toegenomen. Het is de bedoeling dat heeft zij bij de presentatie daarvan een, dit de komende tijd nog wordt geïntensi- noodgedwongen beknopte, inleiding gege- veerd, zodat, behalve de meest recente ven over de Mahlerperceptie bij Vermeu- nummers, het tijdschrift merendeels via de len. Soms amusant en in ieder geval heel website te raadplegen is. boeiend om te horen – en nu dus om te Het bestuur hoopt ook in het nieuwe lezen – hoe Vermeulen worstelde met zijn jaar 2018 op uw betrokkenheid te mogen waardering voor Mahlers muziek. rekenen. 1 Van de redactie Zoals aangekondigd sluiten we jaargang verwerkt heeft en de wijze waarop Mengel- 2017 van WM af met een dubbelnummer. berg dit laat horen. En we zijn blij dit nummer te kunnen ope- Tussen deze bijdragen door vindt u nen met de tekst van de lezing die Eli- korte artikelen over een tiental componis- sabeth Leijnse op de WMS-bijeenkomst ten c.q. musici die met Mengelberg en/of van 17 juni j.l. heeft gehouden. Wie daarbij het Concertgebouworkest te maken heb- aanwezig was weet dat we Mengelberg en ben gehad en wier geboorte- of sterfjaar in enkele van zijn collega’s hierin op een heel 2017 herdacht werd. Hieronder zijn twee andere manier leren kennen, door de ogen componisten van de ‘Groupe des Six’, Da- van een kritische en intelligente tijdgenote. rius Milhaud en Arthur Honegger, en drie Ter gelegenheid van het vijftigste sterf- Hongaren: de violist Joseph Szigeti, de jaar van Matthijs Vermeulen hebben de componist Zoltán Kodály en de pianist Digitale bibliotheek voor de Nederlandse Andor Foldes. Verder kunt u lezen over letteren en de Matthijs Vermeulen Stichting een operettecomponist die het programma alle publicaties van Vermeulen online gezet deelde met Tsjaikovski, een ooit populaire in de vorm van pdf-bestanden Deen, een Fransman met een ‘Spaans’ vi- (www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id= oolconcert, een Keulse leraar van Mengel- verm030). Onbegrijpelijkerwijs zijn de re- berg en een Venezolaanse pianiste. censies niet voorzien van de oorspronkelij- Tenslotte bespreken we de eerste bio- ke publicatiedatum, wat het gebruik erg grafie van Willem Kes, geschreven door moeizaam maakt. De nieuwe webpagina Rob Landman, en vertelt Roderick Krüse- werd in november in de Koninklijke Bibli- mann waar u in Den Haag moet zijn voor otheek in Den Haag gelanceerd. Pauline de betere Japanse Mengelberg-cd’s. Micheels hield bij die gelegenheid een le- Wij hopen dat u dit nummer met be- zing over Vermeulen en Mahler. Daaraan langstelling zult lezen. ligt heel veel onderzoek, met name het doornemen van tweeduizend pdf-pagina’s Graag maken we van de gelegenheid ge- aan recensies, ten grondslag; bovendien bruik om u erop te attenderen dat het pdf- moesten de resultaten erg gecomprimeerd bestand van het proefschrift waarop Johan worden omdat zij maar tien minuten Giskes vijf jaar geleden promoveerde, Diri- spreektijd had. Des te erkentelijker zijn wij genten te gast, onlangs door de Universiteits- haar dat zij ons de tekst van haar lezing ter bibliotheek Utrecht is vrijgegeven en met beschikking heeft willen stellen. een muisklik kan worden gedownload via Onze derde vrouwelijke auteur is de https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/ Russische muziekwetenschapster Antonina 256865. Het boek biedt een goudmijn aan Makarova. Naar aanleiding van het artikel gedegen informatie over de dirigenten die over Tsjaikovski’s Ouverture 1812 van Johan voor, tijdens en na de periode-Mengelberg Maarsingh in WM 115 belicht zij het kerk- te gast waren in het Concertgebouw en het gezang dat het hoofdthema van de ouver- beleid dat inzake deze werd gevoerd. ture vormt, de wijze waarop Tsjaikovski dit 2 Willem Mengelberg en Elsa Diepenbrock-de Jong van Beek en Donk De tijger en de leeuwin Elisabeth Leijnse De biografieën van Willem Mengelberg en gelberg zeker een wijze. Alleen de andere het echtpaar Diepenbrock zijn met elkaar helft ontbreekt nog.’ (Charles Smulders aan verbonden. In dezelfde maand waarin Alphons Diepenbrock 19 april 1896) Mengelberg zich vanuit Luzern in Neder- land komt vestigen, pas benoemd als vaste Ambivalentie dirigent van het Concertgebouworkest, Ik citeer deze brief omdat hij de ambiva- trouwen Fons en Elsa – Alphons Diepen- lentie tekent waarmee Mengelberg in zijn brock en Elisabeth de Jong van Beek en beginjaren werd ontvangen, en niet alleen Donk – om zich te vestigen in Amsterdam, door Diepenbrock en Smulders. In heden- op een steenworp van het Concertgebouw. daagse taal en een beetje karikaturaal uitge- Het is de zomer van 1895. Enkele maan- drukt, luidde de opinie: Mengelberg is ei- den later duikt de naam Mengelberg voor genlijk onuitstaanbaar, hij is een betweter, de allereerste keer op in de geschriften van arrogant en autoritair, hij gaat over de gren- een van de Diepenbrocks: in een brief van zen van anderen heen, maar dit zijn les dé- Fons aan zijn vriend Charles Smulders, fauts de ses qualités; in het geval van Mengel- componist in Luik. Mengelberg is dan 25 berg moet je hem vele gebreken vergeven jaar, Diepenbrock 34. Fons spreekt in de want hij heeft ook les qualités de ses défauts. brief zijn afschuw uit over de zelfingeno- De ambivalentie tegenover Mengelberg menheid van Mengelberg: hij heeft geen zou bij het echtpaar Diepenbrock nooit gevoel voor analyse, maar denkt dat hij helemaal verdwijnen, zelfs niet in de beste alles weet, en beter weet. De brief zelf is momenten van hun verhouding – waarvan verloren gegaan, maar uit de repliek van de volgende twee foto’s getuigen. Smulders kunnen we de woorden van Diepenbrock zonder moeite afleiden. ‘Geef Mengelberg toch wat krediet’, antwoordt Smulders (ik vertaal vrij uit het Frans), ‘hij is jong en door het le- ven zo verwend dat hij geen analyse kán hebben. En zeg nu eens eerlijk, zouden eeuwige twijfelaars als jij en ik het Concertgebouworkest in de hand kunnen houden? Daar hebben ze juist een man nodig van wie de horizon be- perkt genoeg is om in de illusie te leven dat hij het weet.