Polska emigracja polityczna. Działalność rządu na uchodźstwie

Wprowadzenie Przeczytaj Schemat interaktywny Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

List polskich działaczy emigracyjnych do księdza kardynała Stefana Wyszyńskiego informujący o sytuacji Polaków na uchodźstwie. Paryż, 29 listopada 1965 r., [w:] Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1956-1989, t. VI, część I, wybór A. Kosecki, J. R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004. 5 lipca 1945, Londyn. Komunikat Ministerstwa Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii o powołaniu „Interim Treasury Commiee for Polish Quesons”, [w:] A., J. R. Szaflik, R., Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1945–1956, t. 5, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2003. Akt politycznego zjednoczenia emigracji, [w:] Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1956–1989, t. 6, cz. 1, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004. Oświadczenie Polskiego Narodowego Komitetu Demokratycznego w sprawie tzw. handlarzy śmierci, [w:] Buczek Roman, Stanisław Mikołajczyk, t. 2, Toronto 1996. Kaczmarek Ryszard, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010. Polska emigracja polityczna. Działalność rządu na uchodźstwie

Rząd Stanisława Mikołajczyka, rok 1944. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Władze polskie na emigracji zostały powołane po klęsce wrześniowej na mocy Konstytucji kwietniowej z 1935 r. Prezydent i rząd emigracyjny mieli działać w oparciu o zasadę legalizmu, a ciągłość przedwojennych władz państwa polskiego miała być zapewniona w zgodzie z zapisami konstytucyjnymi. Jednak 28 czerwca 1945 r. w Polsce powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Został on utworzony na mocy uzgodnień jałtańskich. TRJN był zdominowany przez komunistów, a udział ministrów spoza Polskiej Partii Robotniczej i jej sojuszników był tylko symboliczny. Kilka dni później, 5 lipca 1945 r., TRJN został uznany przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone. Oznaczało to wycofanie poparcia i akceptacji dla rządu emigracyjnego przez większość państw, ale nie oznaczało końca jego działalności.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Opiszesz powojenne losy żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wyjaśnisz przyczyny oraz przebieg konfliktu w łonie polskich władz emigracyjnych. Ocenisz działalność społeczną i kulturalną polskiej emigracji. Przeczytaj

Demobilizacja Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie

W ostatnich miesiącach wojny naczelnym wodzem był gen. Tadeusz Komorowski ps. Bór. Po jego rezygnacji 8 listopada 1946 r. funkcję tę objął gen. Władysław Anders.

Gdy zakończyły się działania wojenne, Brytyjczycy dążyli do jak najszybszego rozformowania oddziałów polskich. Powrót do Polski zdemobilizowanym żołnierzom miały ułatwić specjalne misje wojskowe Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Do kraju wróciło wówczas ok. 105 tys. żołnierzy i oficerów.

W Wielkiej Brytanii pozostali głównie

żołnierze I Korpusu oraz ci służący w II Generał Tadeusz Komorowski ps. Bór, 1946 r. Generał Korpusie, którzy pochodzili Komorowski został mianowany Naczelnym Wodzem z przedwojennych Kresów – po ostatecznym Polskich Sił Zbrojnych przez prezydenta RP włączeniu tych ziem do ZSRS nie mogli Władysława Raczkiewicza 30 września 1944 r. wrócić do rodzinnych domów. Jedną Generał nie mógł faktycznie objąć stanowiska, ponieważ przebywał w tym czasie w walczącej z przyczyn pozostania na emigracji był brak Warszawie, a po kapitulacji powstania – zaufania do nowych władz komunistycznych w niemieckiej niewoli. Wolność odzyskał w kwietniu w Polsce. Spotęgowała go decyzja TRJN 1945 r., a od 28 maja 1945 r. sprawował obowiązki z września 1946 r. pozbawiająca 76 wysokich naczelnego wodza. oficerów Polskich Sił Zbrojnych (PSZ) na Czy wiesz, co symbolizuje znaczek przypięty do lewej Zachodzie obywatelstwa polskiego – dotknęło kieszeni munduru generała? to m.in. generałów: Władysława Andersa, Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Stanisława Kopańskiego i Stanisława Maczka. Grupa żołnierzy przed zakwaterowaniem w obozie Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. We wrześniu 1946 r. powołano Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia, dowodził nim generał brytyjski, a ze strony polskiej jego generalnym inspektorem został gen. Stanisław Kopański. PKPiR liczył ponad 160 tys. żołnierzy, brytyjskim programem nie zostali objęci żołnierze i oficerowie Armii Krajowej oraz większość byłych jeńców z kampanii wrześniowej. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna.

W sierpniu 1946 r. podjęli oni decyzję o rozwiązaniu PSZ i dla żołnierzy pozostających jeszcze w ich szeregach utworzyli Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia. Służba w Korpusie miała przygotować żołnierzy do życia cywilnego w Wielkiej Brytanii i jej dominiach. Zdemobilizowani żołnierze stopniowo rozjeżdżali się po świecie, podejmowali pracę, zakładali rodziny. Wiodło im się różnie. Niektórzy skończyli studia, część z nich zakładała własne przedsiębiorstwa. Gen. Stanisław Sosabowski przez 17 lat pracował w jednej z londyńskich fabryk na stanowisku magazyniera, a gen. Kazimierz Sosnkowski wyjechał do Kanady, gdzie kupił farmę i zajął się jej prowadzeniem. „Przez 17 lat pracowałem w fabryce jako oficjalnie nie znany, prowadząc żywot podwójny: zwykłego robotnika przez 5 dni w tygodniu, „jako szeregowiec fabryczny” – „Stan”, oraz dostojny żywot polskiego generała, poniekąd „ojca” polskich spadochroniarzy, znanego wśród swoich i Brytyjczyków, Amerykanów i Holendrów” Źródło: Stanisław Sosabowski: Droga wiodła ugorem. Wspomnienia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1990, s. 284- 285. Źródło: tylko do użytku edukacyjnego, dostępny w internecie: wmeritum.pl.

Emigracyjne spory

Wycofanie uznania dla rządu emigracyjnego Tomasza Arciszewskiego nie zakończyło jego działalności. Jego przedstawicielstwa mogły swobodnie działać w państwach, w których był nadal uznawany: w Watykanie, Hiszpanii, Irlandii, Libanie i na Kubie, a w wielu innych rząd emigracyjny posiadał nieoficjalne przedstawicielstwa. Cały czas starał się podtrzymać, za pośrednictwem emisariuszy, kontakt z antykomunistyczną opozycją w kraju. Sprowadzał również do Wielkiej Brytanii zagrożonych aresztowaniem działaczy krajowej opozycji. Rząd Tomasza Arciszewskiego (premier siedzi na krześle). Tomasz Arciszewski (PPS) stał na czele rządu od 29 listopada 1944 r. Podstawę polityczną gabinetu (po rezygnacji Stanisława Mikołajczyka z PSL) tworzyły Polska Para Socjalistyczna, Stronnictwo Narodowe oraz część Stronnictwa Pracy. Jak myślisz, gdzie zostało wykonane to zdjęcie? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Po śmierci Władysława Raczkiewicza (6 czerwca 1947 r.), wbrew wcześniejszym planom powierzenia tej funkcji Tomaszowi Arciszewskiemu, nowym prezydentem RP został August Zaleski. Nowy prezydent RP zdymisjonował ze stanowiska premiera Tomasza Arciszewskiego i powołał na jego miejsce gen. Tadeusza Komorowskiego. Wyłonienie nowych władz w atmosferze niedomówień i bez należytego porozumienia wszystkich stronnictw wywołało głęboki kryzys i kilkuletnią walkę między różnymi ugrupowaniami emigracyjnymi.

W wyniku rywalizacji na emigracji ukształtowały się trzy ośrodki polityczne. Pierwszy skupiony był wokół prezydenta RP Zaleskiego i rządu (zwany „Zamkiem” lub „grupą zamkową”). Drugim były ugrupowania, które wystąpiły z rządu (m.in. Polska Partia Socjalistyczna i Stronnictwo Narodowe) i utworzyły 4 grudnia 1949 r. opozycyjną Radę Polityczną. Trzeci, najsłabszy kształtował się wokół byłego premiera rządu na uchodźstwie i wicepremiera TRJN, Stanisława Mikołajczyka, który po wyborach do Sejmu Ustawodawczego ponownie udał się na emigrację. Przedmiotem sporu był nie tylko sposób powołania nowych władz. Duże August Zaleski (1883–1972) był doświadczonym kontrowersje budził również utworzony przez politykiem. W okresie międzywojennym był posłem prezydenta RP Augusta Zaleskiego 14 m.in. w Grecji i we Włoszech oraz ministrem spraw października 1949 r. Skarb Narodowy, który zagranicznych i senatorem. Podczas II wojny światowej piastował w rządzie emigracyjnym był zasilany ze składek Polonii w Stanach stanowisko ministra spraw zagranicznych, podał się Zjednoczonych. Rada Polityczna kontestowała do dymisji po podpisaniu układu Sikorski–Majski. jego działalność jako inicjatywę W latach 1943–1945 był szefem kancelarii prezydencko‐rządową. prezydenta, a od 1947 r. do śmierci w 1972 r. prezydentem RP na emigracji. Jego nominacja na Jeszcze większe, uzasadnione kontrowersje stanowisko prezydenta oraz osobiste decyzje wzbudzała tzw. sprawa Bergu (nazwa polityczne doprowadziły do głębokiego rozłamu pochodzi od ośrodka szkoleniowego w polskiej emigracji. znajdującego się pod Monachium). Wywołało Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. ją porozumienie zawarte przez Radę Polityczną z CIA. Na jego podstawie polskie podziemie antykomunistyczne miało prowadzić działalność wywiadowczą na potrzeby CIA w zamian za dotacje w wysokości miliona dolarów. Gdy sprawa ta wyszła na jaw, stała się powodem ostrego ataku na Radę Polityczną ze strony jej przeciwników. W efekcie z Rady Politycznej wystąpił gen. Tadeusz Komorowski.

Trudna droga do jedności

Niezwykle trudną i obniżającą autorytet polskich władz emigracyjnych sytuację postanowił naprawić gen. Kazimierz Sosnkowski. Doprowadził do pojednania dwóch najbardziej zwaśnionych stron – grupy prezydenckiej Augusta Zaleskiego oraz Rady Politycznej, które w 1954 r. podpisały tzw. Akt Zjednoczenia. Na mocy tego porozumienia August Zaleski miał ustąpić z urzędu prezydenta RP jeszcze w 1954 r. (po upływie siedmioletniej kadencji) i wyznaczyć na swojego następcę gen. Kazimierza Sosnkowskiego.

August Zaleski jednak nie dotrzymał umowy i nie ustąpił w wyznaczonym terminie. W tej Do zażegnania kryzysu prezydenckiego przyczyniła sytuacji zwolennicy Aktu Zjednoczenia 8 się nominacja na to stanowisko Stanisława Ostrowskiego w 1972 r. i jej uznanie przez Radę sierpnia 1954 r. powołali tzw. Radę Trzech (w Trzech. jej pierwszym składzie byli Tomasz Zapoznaj się wojennymi losami Stanisława Arciszewski, Edward Raczyński i Władysław Ostrowskiego. Jak myślisz, dlaczego nigdy nie Anders). Rada Trzech działała do 1972 r., zdecydował się na powrót do kraju? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. przyznawszy sobie pełne kompetencje prezydenta.

Podział polskich władz emigracyjnych zakończył dopiero Stanisław Ostrowski, który został wyznaczony przez Zaleskiego na jego następcę i objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie po jego śmierci w 1972 roku. Ostrowski, którego wyznaczenie Rada Trzech uznała za prawomocne, tę godność sprawował do 1979 roku. Po nim funkcję Prezydenta RP na uchodźstwie pełnili Edward Raczyński (1979–1986), Kazimierz Sabbat (1986–1989) i Ryszard Kaczorowski. Ten ostatni przejął obowiązki w 1989 r., a już w 1990 r. przekazał insygnia władzy pierwszemu prezydentowi niepodległej RP – Lechowi Wałęsie.

22 grudnia 1990 r. ostatni Prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski przekazał Lechowi Wałęsie insygnia władzy prezydenckiej II RP. Uroczystość obyła się na Zamku Królewskim w Warszawie tuż po zaprzysiężeniu Wałęsy na Prezydenta RP. Wyjaśnij, na czym polegało symboliczne znaczenie ceremonii przedstawionej na fotografii. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Działalność społeczna i kulturalna emigracji

W 1950 r. liczebność Polonii na świecie oceniano na ok. 7 mln osób (nie licząc Polaków w ZSRS), z czego ok. 500 tys. stanowiła emigracja nowa, związana z wojną i jej skutkami politycznymi. Największe skupiska Polaków znajdowały się w USA, Wielkiej Brytanii oraz w Kanadzie, Argentynie i Brazylii. Żyjący na emigracji Polacy zrzeszali się i działali w licznych organizacjach. Najważniejszą z nich był Kongres Polonii Amerykańskiej. W Wielkiej Brytanii działało Zjednoczenie Polskie, a w Kanadzie Kongres Polonii Kanadyjskiej. W 1949 r. powstał Kongres Polonii Francuskiej. Podobne organizacje powoływano w innych państwach.

Pod względem kulturalnym największą aktywnością wykazywała się Polonia w Wielkiej Brytanii, gdzie powstawały polskie szkoły, z wyższą uczelnią włącznie. Szczególna rola w walce o pamięć o II wojnie światowej i udziale Polaków przypadła utworzonemu w 1945 r. Instytutowi Historycznemu im. gen. Władysława Jerzy Giedroyc (1906-2000). Polski wydawca, Sikorskiego. Kierował nim historyk, generał publicysta, polityk i działacz emigracyjny oraz epistolograf. W latach 1947-2000 wydawał polski i były członek rządu emigracyjnego Marian emigracyjny miesięcznik „Kultura”, który stanowił Kukiel. centrum kulturalno-polityczne dla emigracji polskiej po II wojnie światowej. Miesięcznik wywierał wpływ na Polskę Ludową. Źródło: Mariusz Kubik, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.

Polskie instytuty badawcze działały również w innych krajach, np. we Francji Instytut Literacki, który pod kierunkiem Jerzego Giedroycia stał się głównym ośrodkiem polskiej myśli społeczno‐politycznej na emigracji.

W kraju największym zainteresowaniem cieszyły się audycje sekcji polskiej Radia Wolna Europa. Była to rozgłośnia założona w 1950 r. z inicjatywy Komitetu Wolnej Jan Nowak-Jeziorański przemawia w Radiu Wolna Europy. Nadawała audycje o tematyce Europa, 3 maja 1952 r. Jan Nowak-Jeziorański przez politycznej, ekonomicznej i kulturowej lata kojarzony był przede wszystkim z funkcją w językach narodowych państw należących dyrektora sekcji polskiej Radia Wolna Europa. Do jej do bloku wschodniego. Sekcją polską kierował objęcia nobilitowała go jego wcześniejsza działalność. Jan Nowak‐Jeziorański. W kampanii wrześniowej walczył na Wołyniu. Podczas okupacji działał w konspiracji, a w latach Działające na emigracji instytuty zajmowały 1943–1945 był kurierem i emisariuszem Naczelnego się przede wszystkim wydawaniem źródeł, Wodza oraz Komendanta Głównego AK. Walczył dokumentów, pamiętników i opracowań w powstaniu warszawskim. naukowych, np. Polskie Towarzystwo Poszukaj informacji na temat powstania Radia Wolna Historyczne wydawało „Teki Historyczne”. Europa i roli, jaką ono spełniało. Oprócz nich publikowano również dzieła Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. literackie, m.in. Na nieludzkiej ziemi Józefa Czapskiego, Inny świat Gustawa Herlinga‐Grudzińskiego i Zniewolony umysł Czesława Miłosza.

Słownik

CIA

(ang. Central Intelligence Agency – Centralna Agencja Wywiadowcza) amerykańska rządowa agencja wywiadowcza

emisariusz

(z łac. emissarius – wysłannik) najczęściej tajny wysłannik polityczny, którego zadaniem jest badanie sytuacji panującej na obszarze jego zainteresowania

MBP

Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego

legalizm

(z łac. legalis – prawny, legalny, ustawowy) dokładne przestrzeganie przepisów prawa, trzymanie się ustalonych i obowiązujących zasad

dominium

(łac., panowanie) tu: nazwa odnosząca się do byłych posiadłości brytyjskich, które uzyskały autonomię, ale wciąż wchodziły (i wchodzą) w skład brytyjskiej Wspólnoty Narodów

Słowa kluczowe rząd polski na emigracji, prezydent RP na uchodźstwie, emigracja, kryzys prezydencki, Rada Polityczna, Rada Trzech, Radio Wolna Europa

Bibliografia

Czubiński A., Dzieje najnowsze Polski. Polska Ludowa (1944‐1989), Poznań 1992.

Kaczmarek R., Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010. Roszkowski W., Historia Polski 1914–2015, Warszawa 2017.

Sowa L.A., Wielka historia Polski, t. 10, Od Drugiej do Trzeciej Rzeczypospolitej (1945–2001), Kraków 2001.

Friszke A., Polska emigracja polityczna 1945–1990, „Mówią Wieki” 6/1993.

Habielski R., W blasku legendy. Gen. Anders na emigracji, „Mówią Wieki” 11/2007.

Jarząbek W., Kryzys prezydencki na emigracji w latach 1954–1972, „Mówią Wieki” 9/1995.

Machcewicz P., Polska widziana z Maisons‐Laffitte, „Mówią Wieki” 1/1991.

Nicieja S.S., Edward Raczyński – dyplomata i polityk, „Mówią Wieki” 10/1992.

Rokicka E., Rząd w RP Londynie w latach 1945–1972, „Mówią Wieki” 6/1990.

Sawicki J.Z., Anders na celowniku, „Mówią Wieki” 11/2007.

Żukowski A., Polacy w Afryce Południowej, „Mówią Wieki” 11/2004. Schemat interaktywny

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem interaktywnym, a następnie wyjaśnij przyczyny dekompozycji polskiej powojennej emigracji politycznej.

Twoja odpowiedź

Wizyta prezesa Kongresu Polonii Amerykańskiej Karola Rozmarka w Londynie w 1945 r. Od lewej: gen. Mateusz Iżycki, gen. Marian Kukiel, gen. Tadeusz Bór-Komorowski, Karol Rozmiarek, wiceadmirał Jerzy Świrski, gen. Stanisław Kopański, gen. Antoni Chruściel. Źródło: fot. Czesława Datki, Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Polecenie 2

Oceń działalność polityków skupionych w grupie zamkowej i Radzie Politycznej.

Twoja odpowiedź Sprawdź się

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż imię i nazwisko ostatniego prezydenta RP na emigracji.

 Tomasz Arciszewski

 Ryszard Kaczorowski

 August Zaleski

 Edward Raczyński

Ćwiczenie 2 輸

Wymienione niżej wydarzenia ułóż w kolejności chronologicznej.

objęcie funkcji prezydenta RP przez Stanisława Ostrowskiego objęcie funkcji prezydenta RP przez Augusta Zaleskiego powstanie Rady Politycznej podpisanie tzw. Akt Zjednoczenia utworzenie Skarbu Narodowego Ćwiczenie 3 輸

Rozstrzygnij, które spośród podanych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

W latach 50. kluczową □ □ rolę wśród polskiej emigracji odgrywał Stanisław Mikołajczyk.

Rada Trzech została □ □ powołana przez przeciwników prezydentury Augusta Zaleskiego.

Źródłem dochodów □ □ Skarbu Narodowego były dotacje CIA.

Tzw. afera Bergu związana □ □ była ze sprzeniewierzeniem pieniędzy Skarbu Narodowego.

Podpisanie tzw. Aktu □ □ Zjednoczenia było nieudaną próbą zażegnania kryzysu prezydenckiego.

Ćwiczenie 4 醙

Wskaż na mapie państwa europejskie, które po sierpniu 1945 r. utrzymały stosunki dyplomatyczne z rządem emigracyjnym mimo powstania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (pamiętaj o istnieniu Watykanu).

Źródło: Contenplus sp. z o. o., licencja CC BY-SA 3.0 na podstawie Krysan Chariza i zespół.

醙 Ćwiczenie 5

Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie na podstawie jego treści określ, w jaki sposób przedstawione w nim decyzje wpłynęły na funkcjonowanie polskiego rządu emigracyjnego. Uzasadnij odpowiedź.

5 lipca 1945, Londyn. “ Komunikat Ministerstwa Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii o powołaniu „Interim Treasury Committee for Polish Questions”

Po uznaniu przez Rząd Jego Królewskiej Mości polskiego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej utworzony zostanie przez Rząd Jego Królewskiej Mości komitet nazwany „Interim Treasury Commiee for Polish Quesons”, którego zadaniem będzie sprawowanie nadzoru nad prawidłową likwidacją aparatu londyńskiego Rządu Polskiego w naszym kraju. […]

Urzędy cywilne były opłacane z cywilnego kredytu udzielanego przez Rząd Jego Królewskiej Mości. Instytucje, których dalsze istnienie jest niezbędne, jak na przykład zakłady oświatowe i szpitalnicze dla polskich obywateli w Zjednoczonym Królestwie oraz utrzymanie polskich uchodźców w innych krajach, będą również nadal finansowane, od chwili obecnej pod kierunkiem Komitetu. Zarządzenia te posiadają charakter tymczasowy. Rokowania dotyczące tych spraw będą niewątpliwie podjęte w najbliższej przyszłości z nowym Rządem Polskim.

Źródło: 5 lipca 1945, Londyn. Komunikat Ministerstwa Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii o powołaniu „Interim Treasury Commiee for Polish Quesons”, [w:] A., J. R. Szaflik, R., Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1945–1956, t. 5, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2003, s. 31.

Twoja odpowiedź 難 Ćwiczenie 6

Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie przedstaw postulaty autorów listu dotyczące charakteru związku między polskimi parafiami na emigracji a Kościołem w Polsce oraz właściwego doboru duchownych oddelegowanych do pracy wśród emigrantów. Wyjaśnij przytoczoną przez nich argumentację.

List polskich działaczy emigracyjnych do księdza “ kardynała Stefana Wyszyńskiego informujący o sytuacji Polaków na uchodźstwie. Paryż, 29 listopada 1965 r.

Jego Eminencja Ks. Kardynał Stefan Wyszyński, Prymas Polski, Cià del Vacano

Eminencjo, Najdostojniejszy Prymasie Polski! […]

Jeśli chodzi o naszą polskość, czy też o nasz stosunek do rzeczywistości w Polsce, to nie ulegamy pod tym względem żadnemu przymusowi. Dlatego to właśnie walczymy z komunizmem, przeciwnym naszym przekonaniom katolickim, dlatego to również podjęliśmy walkę z reżymem, narzuconym Polsce przez sowieckiego okupanta. Z reżymowymi placówkami oficjalnymi, czy półoficjalnymi nie utrzymujemy kontaktu, na reżymowe imprezy nie chodzimy. […] My nie jesteśmy opozycją do reżymu: my go po prostu nie uznajemy za rząd polski. […] Nie znaczy to wcale, że chcemy się odosobnić od Kraju, czy też że nie chcemy dopuścić do nawiązania dialogu między 30 milionami Polaków w Polsce i 10 milionami Polaków w wolnym świecie. […] Jesteśmy krajowi tak długo potrzebni, jak długo pozostajemy siłą odrębną, rządzącą się własnymi prawami. […]

[…] polska organizacja kościelna w wolnym świecie powinna posiadać maksimum autonomii. […] Zależność organizacyjna może tylko krępować obie strony. […] Pewna ilość księży polskich, przybyłych z Kraju, zachowała paszporty reżymowe, mimo że przebywa we Francji szereg lat. Podobne wypadki zaczynają się mnożyć także i w Anglii. […] Ksiądz z paszportem krajowym jest obowiązany do utrzymywania stosunków z konsulatem reżymowym choćby dlatego m.in., że mu odmówią jego przedłużenia. A tego ogromna większość Polaków unika, poza agentami, których zadaniem jest rozkładanie naszej społeczności. Przygotowani na ewentualny powrót do Polski, księża z paszportami krajowymi boją się narazić konsulatom, które potrafią być wymagające, jeżeli chodzi o dawanie dowodów lojalności wobec reżymu. […]

Rozumiemy trudną sytuację księży z reżymowymi paszportami (nie wszystkich, będziemy szczerzy!). Dlatego też jesteśmy zdania, że nie powinni oni być wyznaczani na kapelanów naszych organizacji, które o tyle mają sens istnienia, o ile są niezależne i bojowe. Dotyczy to w szczególności naszych organizacji młodzieżowych. Księża nasi nie mogą być pośrednikami między reżymowymi konsulatami a nami – ludźmi wolnymi. Tego rodzaju akcję będziemy zawsze uważali za nadużycie funkcji kapłańskiej.

Źródło: List polskich działaczy emigracyjnych do księdza kardynała Stefana Wyszyńskiego informujący o sytuacji Polaków na uchodźstwie. Paryż, 29 listopada 1965 r., [w:] Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1956-1989, t. VI, część I, wybór A. Kosecki, J. R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004, s. 230–233.

Twoja odpowiedź Ćwiczenie 7 難

Przeczytaj tekst źródłowy i na podstawie jego treści oraz własnej wiedzy wyjaśnij, w jaki sposób zmieniał on sytuację polskich władz na emigracji. “ Akt politycznego zjednoczenia emigracji Londyn, 8 lipca 1972 RADA TRZECH POSTANOWIENIE

Dążąc, zgodnie z wolą ogromnej większości społeczeństwa emigracyjnego, do utworzenia jednego ośrodka polityki niepodległościowej, przez połączenie dwóch dotychczasowych ośrodków, działających w oparciu o zasadę ciągłości prawnej państwa polskiego, oraz zgodnie ze stanowiskiem Rady Jedności Narodowej i opinią większości stronnictw i ugrupowań politycznych wchodzących w jej skład. Rada Trzech stwierdza, na podstawie uchwały zasadniczej Tymczasowej Rady Jedności Narodowej z 8 sierpnia 1954 roku, że akt prawno-państwowy, wyznaczający prof. dr Stanisława Ostrowskiego na następcę Prezydenta Rzeczypospolitej ma moc obowiązującą i postanawia przekazać mu dzisiaj swe uprawnienia jako Prezydentowi Rzeczypospolitej.

- Stanisław Kopański - Edward Raczyński - Alfred Urbański

Źródło: Akt politycznego zjednoczenia emigracji, [w:] Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1956–1989, t. 6, cz. 1, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004, s. 423.

Twoja odpowiedź 難 Ćwiczenie 8

Przeczytaj zamieszczone niżej teksty źródłowe i rozstrzygnij, czy dotyczą one tych samych wydarzeń. Uzasadnij odpowiedź, podając trzy argumenty zaczerpnięte z tekstów źródłowych.

Tekst A

Oświadczenie Polskiego Narodowego Komitetu “ Demokratycznego w sprawie tzw. handlarzy śmierci

Ostatnio w kilku pismach polonijnych ukazała się wiadomość, wymierzona przeciwko pewnym politykom na emigracji, zajmującym wysokie stanowiska po obu stronach Atlantyku, którzy według tej wiadomości winni są śmierci wielu Polaków straconych przez komunistów w Polsce pod zarzutem uprawiania szpiegostwa. Owi, nieujawnieni z nazwiska politycy, jakoby w celu wzbogacenia się mieli pozawierać umowy z obcym wywiadem, na mocy których, zdobywszy dolary, nawiązują kontakty z uciekinierami z Polski i ofiarowują im pieniądze oraz jasną przyszłość w Stanach Zjednoczonych, po uprzednim wyjeździe do Polski i zorganizowaniu tam aktów sabotażu. Rezultat tej akcji jest ten, że ludzie zwerbowani, nie posiadając żadnego przygotowania i doświadczenia, bezpośrednio po przekroczeniu granicy polskiej w drodze powrotnej do kraju, wpadają w ręce bezpieki i stają się ofiarami kaźni komunistycznego reżimu. Nie bez słuszności pisma podające tę wiadomość „polityków”, zaangażowanych w akcji szpiegowskiej i sabotażowej dla osiągnięcia osobistych korzyści, nazywają „handlarzami śmierci”.

Źródło: Oświadczenie Polskiego Narodowego Komitetu Demokratycznego w sprawie tzw. handlarzy śmierci, [w:] Roman Buczek, Stanisław Mikołajczyk, t. 2, Toronto 1996, s. 319–320.

Tekst B Ryszard Kaczmarek “ Historia Polski 1914–1989

Drugim powodem konfliktu politycznego na emigracji stała się tzw. sprawa Bergu. Była ona wynikiem decyzji Rady Politycznej z 1950 r. o zawarciu z inicjatywy SN porozumienia z CIA w sprawie dostarczania materiałów o charakterze wywiadowczym i przerzucaniu do Polski kurierów przy pomocy polskiego podziemia. W zamian Amerykanie zgodzili się na finansowanie szkolenia i pomoc w wytwarzaniu i kolportażu materiałów propagandowych oraz utrzymywanie centrali całej akcji w Londynie. Dotacja sięgnęła dużej sumy – ponad miliona dolarów. W większości (840 tys. dolarów) przeznaczono ją na cele Rady Politycznej, a w części dla reprezentowanych w niej stronnictw (170 tys.). Zbudowane po tej akcji kanały łączności okazały się całkowicie kontrolowane przez MBP i w latach 1951-1953 aresztowano w ten sposób ponad 200 osób. Stanisław Cat-Mackiewicz sprawę Bergu (nazwa pochodzi od ośrodka szkoleniowego w Monachium) wykorzystał do ataku na Radę Polityczną, publikując zjadliwą broszurę O handel śmiercią, w której oskarżył swych partyjnych konkurentów o szafowanie krwią polską rozlewaną w interesie wywiadu obcego państwa. Żądał, by autorów porozumienia postawić przed sądem obywatelskim.

Źródło: Ryszard Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010, s. 605.

Czy oba teksty dotyczą tych samych wydarzeń?

 nie

 tak

Uzasadnienie

Dla nauczyciela

Autor: Dorota Czarny

Przedmiot: Historia

Temat: Polska emigracja polityczna. Działalność rządu na uchodźstwie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

LV. Proces przejmowania władzy przez komunistów w Polsce (1944–1948).

Uczeń:

2. omawia sytuację polskiej emigracji politycznej i działalność rządu Rzeczypospolitej na uchodźstwie.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji, kompetencje cyfrowe, kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się, kompetencje obywatelskie, kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

opisuje powojenne losy żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wyjaśnia przyczyny oraz przebieg konfliktu w łonie polskich władz emigracyjnych, ocenia działalność społeczną i kulturalną polskiej emigracji.

Strategie nauczania:

lekcja odwrócona, konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja, prezentacje multimedialne, rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych.

Formy zajęć:

praca indywidualna; praca w grupach; praca w parach; praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

Tydzień przed lekcją nauczyciel tworzy cztery grupy 4‐5 osobowe, które wybierają spośród siebie lidera. Zadaniem grup jest przygotowanie prezentacji multimedialnej do wskazanych przez nauczyciela tematów (Demobilizacja Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Emigracyjne spory, Trudna droga do jedności, Działalność społeczna i kulturalna emigracji). Mogą wykorzystać w tym celu zasoby e‐podręcznika oraz inne źródła informacji.

Faza wstępna

1. Nauczyciel przedstawia uczniom temat i cel lekcji: Poznamy powojenne losy żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz wyjaśnimy jakie były przyczyny oraz przebieg konfliktu wewnątrz polskich władz emigracyjnych. 2. Jako wprowadzenie do tematu nauczyciel poleca, aby uczniowie wypowiedzieli się na temat - skąd wziął się polski rząd na uchodźstwie, gdzie i na jakiej zasadzie działał. 3. Nauczyciel prosi, aby uczniowie, którzy nie biorą udziału w prezentacji w parach wypisywali w punktach najważniejsze informacje, które dotyczą dzisiejszego tematu.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi poszczególne grupy, aby przygotowały się do prezentacji. 2. Każda grupa ma wyznaczony czas na przedstawienie swojego tematu 4‐5 min. 3. Po wysłuchaniu wszystkich prezentacji nauczyciel prosi, aby osoby które nie brały w nich udziału odczytały, jakie informacje ich zdaniem są najważniejsze. 4. Uczniowie uzasadniają i uzupełniają swoje wypowiedzi, w razie konieczności nauczyciel koryguje odpowiedzi uczniów – dyskusja. 5. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się ze schematem interaktywnym, następnie w parach mają oni odpowiedzieć na pytania z ćwiczenia 1 i 2. Odpowiedzi odczytywane są na forum klasy i w razie konieczności wyjaśniane są wątpliwości. 6. Uczniowie samodzielnie wykonują wskazane przez nauczyciela ćwiczenia interaktywne, a następnie wspólnie odczytują zaznaczone odpowiedzi.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie starają się wyczerpująco odpowiedzieć na pytania:

Jakie były powojenne losy żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie? Jakie były przyczyny oraz przebieg konfliktu w łonie polskich władz emigracyjnych? Gdzie i w jaki sposób rozwinęła się działalność społeczna i kulturalna polskiej emigracji?

Odpowiedzi na pytania to jednocześnie notatka do zeszytu z dzisiejszej lekcji.

2. Osoby, które przygotowały prezentacje multimedialne i te które były najaktywniejsze zostają ocenione.

Praca domowa:

Wykonać pozostałe ćwiczenia interaktywne.

Wyszukać w różnych dostępnych źródłach informacji i napisać w zeszycie o jednej działającej grupie polonijnej w wybranym przez was państwie.

Materiały pomocnicze:

A. Czubiński, Dzieje najnowsze Polski. Polska Ludowa (1944‐1989), Poznań 1992

R. Kaczmarek, Historia Polski 1914‐1989, Warszawa 2010

M. Buczek, Stanisław Mikołajczyk, Toronto 1996, tom II, str. 319‐320

R. R. Kaczmarek, Historia Polski 1914‐1989, Warszawa 2010, str. 605

W. Roszkowski, Historia Polski 1914‐2015, Warszawa 2017

L. A. Sowa, Od Drugiej do Trzeciej Rzeczypospolitej (1945‐2001). Wielka historia Polski tom 10, Kraków 2001

Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1945‐1956, tom V, wybór tekstów źródłowych: A. Kosecki, J. R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2003, str. 31

Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1956‐1989, tom VI część I, wybór tekstów źródłowych: A. Kosecki, J. R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004, str. 423

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie na podstawie dostępnych zasobów multimedium mają przygotować po 5 pytań (zapisanych na pojedynczych karteczkach), które zostaną wykorzystane podczas podsumowania lekcji – quiz.