CZERWIEC/JUNE NR 291 EGZ. BEZPŁATNY/FREE COPY NR NAKŁAD 7000 EGZ. WWW.KARNET.KRAKOW.PL 6 ISSN 1426-6873 /2020

Bądź turystą! Krakowskie muzea otwarte! Miesiąc Fotografii w Krakowie Become a visitor in your own city. Kraków’s museums reopen! Explore Kraków! Krakow Photomonth Festival! s. / p. 4 s. / p. 64 s. / p. 30 3 4 20 22

Od redaktora naczelnego Bądź turystą w swoim Cyber Wianki Festiwal Miłosza mieście – zwiedzaj Kraków Become a Visitor in Your Own City. Explore Kraków

26 30 36 70

Festiwal Kultury Miesiąc Fotografii Kulturalny Kraków Wystawy Żydowskiej w Krakowie Exhibitions Jewish Culture Festival Krakow Photomonth Festival

80 88 110 c Spis treści

Kids in Kraków Cracoviana Informacje turystyczne Information for Tourists

Wydawca / Publisher: Projekt / Design: Krakowskie Biuro Festiwalowe mill studio ul. Wygrana 2, 30-311 Kraków tel. 12 354 25 00, fax 12 354 25 01 Skład, opracowanie graficzne / Typesetting: Studio graficzne JMP Design | www.jmp.design Redakcja / Editors: ul. Dworska 1c, 30-314 Kraków | tel. 12 354 27 30 Druk / Printed and bound by: [email protected] Drukarnia Leyko

Redaktor Naczelny / Editor-in-Chief: Reklama / Advertisement: Grzegorz Słącz | [email protected] Agata Kubec | tel. 511 832 762 | [email protected] Redagują / Editorial staff: Agnieszka Wyrobek-Kaczor | tel. 515 137 990 | Dorota Dziunikowska | [email protected] [email protected] Anna Mazur | [email protected] Izabela Osiadły | [email protected] Okładka / Cover: Justyna Skalska | [email protected] Kampania „Bądź turystą w swoim mieście – zwiedzaj Kraków” / “Be- Barbara Skowrońska | [email protected] come a Visitor in Your Own City. Explore Kraków” campaign, projekt / Bartosz Suchecki | [email protected] designed by: Witold Siemaszkiewicz Wojciech Zając | [email protected] Mapa centrum Krakowa / City map by: Korekta / Proofread by: Amistad Dorota Bednarska

Tłumaczenie / Translation and proofreading: Caroline Stupnicka editorial

EDITORIAL OD REDAKTORA NACZELNEGO d 3

Fot. Michał Ramus Czerwcowe nadzieje

Niełatwy czas społecznej izolacji przyczynił się do roz- woju alternatywnych form obcowania z kulturą – głównie w internecie: to rzadkiej piękności archiwalia, mnóstwo materiałów edukacyjnych, aż po festiwale zrealizowane w całości online. Mogliśmy także śledzić transmisje wydarzeń organizowanych „na żywo”. Dzięki temu nie tracimy z oczu również tradycyjnych czerwcowych festi- wali – nawet jeśli oficjalnie nie odbywają się one w tym roku w pełnym wymiarze. Festiwal Miłosza, Cyber Wianki czy Prolog 30. Festiwalu Kultury Żydowskiej to tylko wy- brane przykłady takich działań: jeśli potraktować je jako sprawdzian kreatywności ich organizatorów, to wypa- Hopeful June da on celująco! Z kolei Miesiąc Fotografii w Krakowie, zainaugurowany wydarzeniami w świecie wirtualnym, The long, difficult period of social isolation has nev- ma już szansę na prezentacje rozgrywające się w rze- ertheless contributed to the flourishing of alternative czywistej scenerii (i to znacznie dłużej niż tylko przez ways of experiencing culture, mainly online: displays tytułowy miesiąc). Gremialnie otwierają się kolejne muzea of rare archival items, myriad educational materials and i instytucje wystawiennicze, już zapowiadając pierwsze festivals held entirely online. We also watched many po długiej przerwie nowe wystawy w jak najbardziej events streamed live. So don’t take your eye off festivals realnych wnętrzach. Teatry również wznowiły próby traditionally held in June – even if they aren’t officially held do swoich spektakli, a niektóre już grają! in their full format. The Miłosz Festival, Cyber Wianki and Powiew nadziei przynosi także kampania „Bądź tury- the Prologue of the 30th Jewish Culture Festival are just stą w swoim mieście – zwiedzaj Kraków”. Skoro już spę- some examples – and if we think of them as a test of their dziliśmy tyle czasu w izolacji, warto spojrzeć na własne organisers’ creativity, they’ve certainly hit the bullseye! miasto z nowej perspektywy i sprawdzić, co w codziennym The Krakow Photomonth Festival, inaugurated by virtual pędzie umykało dotąd naszemu wzrokowi. W Krakowie events, is seizing the opportunity to hold presentations – mieście pełnym niespodzianek i tajemnic na każdym in real space – and for far longer than the usual month. kroku – to doświadczenie z pewnością przyniesie nam Museums and exhibition spaces are gradually opening wszystkim wiele zaskoczeń. their doors, promising brand-new exhibitions after a long break in very tangible spaces. Theatres are starting re- Odkrywajmy! hearsals, and some are already holding performances. The campaign “Become a Visitor in Your Own City. Grzegorz Słącz Explore Kraków” is also bringing a breath of hope. Since Redaktor naczelny we’ve spent such a long time in isolation, let’s take a look at our city from a fresh perspective and discover things which had previously eluded us. In Kraków – a city full „Skoro już spędziliśmy tyle of surprises and mysteries – there is bound to be something czasu w izolacji, warto spojrzeć to amaze everyone! na własne miasto z nowej Let’s explore!

perspektywy i sprawdzić, Grzegorz Słącz co w codziennym pędzie Editor-in-Chief umykało dotąd naszemu wzrokowi. Urząd Miasta ” Krakowa 4 d BĄDŹ TURYSTĄ W SWOIM MIEŚCIE – ZWIEDZAJ KRAKÓW BECOME A VISITOR IN YOUR OWN CITY. EXPLORE KRAKÓW d 5

nomiczne podstawy bytu, ale także poważne problemy Zachwycić się Enchanting Kraków natury psychologicznej i społecznej. Program „Bądź turystą w swoim mieście” jest zatem w równej mierze Krakowem skierowany do pewnego grona przedsiębiorców, którym We talk to Prof. Jacek Majchrowski, udzielamy wsparcia komunikacyjnego, wskazując siłę Mayor of the City of Kraków, about how i kompetencje sektora, jak i do mieszkańców – by do- O odkrywaniu Krakowa na nowo przez local residents can rediscover their city strzegli w nim szansę na oderwanie się od problemów, mieszkańców w dobie pandemii roz- na zupełnie nowe doznania i odkrycia. at the time of the pandemic. mawiamy z prof. Jackiem Majchrow- Co Kraków może im zaoferować? Dlaczego mam się poczuć turystą we własnym mieście? skim – Prezydentem Miasta Krakowa. Karnet: What’s the aim of the campaign “Become Przede wszystkim pandemia nie sprawiła przecież, a Visitor in Your Own City. Explore Kraków”? że Kraków zatracił swoją wyjątkowość. Czy ktokolwiek Karnet: Czemu służy kampania „Bądź turystą w swo- Jacek Majchrowski: We want the programme to sup- z nas może z ręką na sercu powiedzieć, że zna mia- im mieście – zwiedzaj Kraków”? port the entire tourist sector. The industry provides sto od podszewki? Kraków to nie tylko Stare Miasto Jacek Majchrowski: Przygotowując ten program, chcie- employment for around 10% of all working Cracov- i Kazimierz, obszar objęty wpisem na pierwszą listę liśmy wesprzeć całą branżę związaną z turystyką. ians. It includes guide services, all museums and światowego dziedzictwa UNESCO. To choćby Nowa Pamiętajmy, że jest to sektor, który zapewnia pracę cultural institutions as well as restaurants, pubs and Huta odkrywana w ostatnich latach zupełnie na nowo ok. 10% aktywnych zawodowo krakowian. Przemysł cafés, commerce, transport… All these spheres were także przez turystów – ale i ożywające niemal w oczach turystyczny to przecież usługi przewodnickie, działal- hard hit by the coronavirus pandemic, and they need Podgórze, urokliwy Salwator czy Tyniec… Kraków ność muzeów i instytucji kultury, ale też gastronomia, clear guidance from city authorities: you are essen- to miasto licznych terenów zielonych, parków, rezer- handel, transport… Te wszystkie dziedziny gospodarki tial, we haven’t forgotten you, we will support you. watów przyrody, jedynych w swoim rodzaju kopców Fot. Bogusław Świerzowski / UMK otrzymały silny cios w wyniku pandemii wywołanej We previously ran the “Pause” programme providing i nadrzecznych bulwarów… Można tak jeszcze długo przez koronawirusa i potrzebują jasnego komunikatu employers with a range of concessions such as tax wyliczać; im bardziej zagłębiamy się w Kraków, tym how they can step away from their daily problems and ze strony miasta: jesteście potrzebni, nie zapominamy or rent relief. The “Resistant Culture” programme więcej tajemnic przed nami się odsłania. Pomysł jest discover the city anew. o was, będziemy was wspierać. Wcześniej uruchomili- helped organisers of events which had been either zatem taki, żeby to wszystko objąć świeżym spojrzeniem, So what does Kraków have to offer? How and why śmy program „Pauza” umożliwiający przedsiębiorcom postponed or moved entirely online to survive until po prostu zachwycić się tak, jak Krakowem potrafią should I feel like a tourist in my own city? skorzystanie z rozmaitych ulg, czy to podatkowych, they can start thinking about resuming full activities. zachwycić się przybywający tu po raz pierwszy turyści. First of all, let’s remember that the pandemic hasn’t czy to związanych np. z wysokością czynszów. Z kolei However, we were fully aware that these activities Skorzystać z szerokiej gamy atrakcji, iść do muzeum, made Kraków any less beautiful or unique. Can any „Kultura odporna” pozwoliła organizatorom wydarzeń were not enough and that the situation required more wybrać jeden z gotowych i świetnie opisanych tematycz- of us say, hand on heart, that we know the city inside- – masowo odwołanych bądź prowadzonych jedynie extensive support. nych spacerów, ale też zjeść obiad czy lody albo kupić out? Kraków isn’t just the Old Town and Kazimierz, both w zwykle okrojonej wersji internetowej – na przetrwanie What made you think so? chleb w jednej z rzemieślniczych piekarni bazujących included on UNESCO’s first World Heritage Sites List. do czasu, kiedy będą mogli myśleć o wznowieniu peł- First of all, any financial support is limited by what na wyjątkowych recepturach. It’s also Nowa Huta, increasingly popular with tourists, nej aktywności. Jednak zdawaliśmy sobie też sprawę, the city has available, and the pandemic brought Nie wszystkim krakowianom słowo „turysta” kojarzy it’s Podgórze coming to life in front of our very eyes, it’s że takie ruchy to nie wszystko, że sytuacja wymaga in a whole host of other problems. And of course nothing się dobrze. Mniej lub bardziej słusznie ruch turystycz- the charming Salwator and Tyniec… Kraków is a city kolejnych działań. can replace enthusiasm and engagement. Hundreds ny bywa wiązany z gentryfikacją, wzrostem cen, of myriad green spaces, parks, nature reserves, spec- Z czego wynikało takie przekonanie? of thousands of Cracovians who’d been stuck at home zmniejszonym poczuciem bezpieczeństwa… tacular mounds and riverside boulevards… And I could Po pierwsze wsparcie finansowe jest ograniczone moż- for two months are bound to miss everything they Nazwę programu wybraliśmy całkowicie świadomie. keep counting: the more we explore Kraków, the more liwościami miasta – które w dobie pandemii samo associate with living their lives to the full… And this Potrzebujemy nowego zestawu skojarzeń. Właśnie secrets it reveals to us. So our idea is to take a fresh boryka się z licznymi problemami – po drugie zaś nic stirs frustration and anxiety about financial survival, ten czas pokazuje, że mieszkańcy i turyści są sobie look at everything – to be as enchanted by Kraków as nie zastąpi energii i zaangażowania mieszkańców. Kil- as well as major social and mental issues. The pro- wzajemnie potrzebni. Podróżujemy przecież nie tylko tourists who see it for the first time. There’s plenty kaset tysięcy krakowian, którzy utknęli na ponad dwa gramme “Become a Visitor in Your Own City” is aimed dla zabytków czy obiektów muzealnych, ale także dla to choose from: visit the city’s museums, follow one miesiące w domu, ma prawo tęsknić za tym wszystkim, at businesses by providing them with communication spotykanych w tym czasie ludzi – bo to oni stanowią of the curated thematic walks, have lunch or ice cream co kojarzą z życiem pełną piersią w swoim mieście… support and showcasing the strength and competence o atmosferze miasta, a pod tym względem Kraków somewhere new, buy bread from one of the many in- Z tego rodzą się nie tylko frustracje i niepokój o eko- of the sector, and at local residents by showing them cieszy się wspaniałą opinią na świecie. Nieobecność dependent bakeries… 6 d BĄDŹ TURYSTĄ W SWOIM MIEŚCIE – ZWIEDZAJ KRAKÓW BECOME A VISITOR IN YOUR OWN CITY. EXPLORE KRAKÓW d 7

turystów to stagnacja miasta – kto pamięta lata 2002 Not all Cracovians think the word “tourist” has Jak można się włączyć w kampanię? first entry to UNESCO’s Intangible Cultural Heritage czy 2003 i Rynek świecący pustkami w środku sezonu positive connotations. Whether rightly or wrongly, Wyjątkowość tej kampanii polega na tym, że zaprasza- List was Kraków’s tradition of nativity-scene making. turystycznego, świetnie wie, o czym mówię. Widzimy the tourist industry is associated with gentrification, my do niej wszystkich, nie patrząc na zależności orga- Our city hosts myriad world-famous festivals bringing i dzisiaj, że brak turystów to zapaść gastronomii i han- rising prices, a sense of insecurity… nizacyjne czy sympatie: przedsiębiorców, organizacje together great stars of their fields. All this is testament dlu, zamieranie muzeów i instytucji kultury. Ale jest We chose the name of the programme quite consciously. pozarządowe, instytucje i osoby, np. przewodników czy of Kraków’s potential to attract visitors interested in more też rzeczą oczywistą, że trzeba znaleźć odpowiednią We need to create new associations. This time shows aktywistów miejskich. Zachęcam, by za pośrednictwem than the usual tourist traps. So our message to “become równowagę, i być może to nowe otwarcie, które na- clearly that locals and tourists need one another. When akcji promowali swoją działalność i wiedzę, którą chcą tourists” is as positive and encouraging as it can be. stąpi po erze pandemii, jest ku temu najlepszą okazją. we travel, we don’t do it just for monuments and muse- się dzielić. Suma tych propozycji już teraz jest imponu- How do we get involved? Chcemy zaprosić do Krakowa takiego turystę, który ums – we also do it to meet new people, because they jąca. Spacery, wydarzenia, związane z akcją spotkania, The campaign is unique in that we are welcoming będzie chciał i umiał skorzystać z naszego dziedzictwa create the city’s unique atmosphere, and that’s certainly warsztaty, rozmaite oferty – niekoniecznie handlowe every­one: businesses and enterprises, non-governmen- świadomie, z szacunkiem dla miasta i jego mieszkań- something Kraków is world-famous for. An absence – będą stanowić okazję do poznania miasta, rozmów tal organisations, institutions, tourist guides, activists, ców. A to możemy osiągnąć tylko poprzez wspieranie of tourists makes a city stagnant – if you remember z ciekawymi ludźmi czy nauczenia się czegoś nowego. individuals… I hope they use the campaign to promote tych gałęzi i działań, które sprzyjają budowaniu oferty the summers of 2002 and 2003 and the Main Market Oczywiście pamiętamy o zachowaniu bezpieczeństwa, activities and knowledge they want to share with oth- turystycznej najwyższej jakości. Square almost entirely empty in the middle of the tour- poszczególne części tej oferty będą też stawać się do- ers. We have already prepared an impressive collec- Takim działaniem było ustanowienie parku kultu- ist season, you know what I mean. And today we are stępne w miarę łagodzenia rygorów izolacji. Dobrym tion of activities. Walks, events, meetings, workshops rowego? once again seeing a stagnation in the gastronomic and przykładem jest kino samochodowe – pierwsza więk- and promotions all serve as perfect opportunities Trudno wymagać od innych poszanowania dla Krakowa, commercial sectors, in museums and cultural institu- sza impreza kulturalna zorganizowana w przestrzeni to explore the city, talk to interesting people and learn jeśli nie będziemy szanować go sami. Uporządkowanie tions. It seems obvious that we have to find the right miasta, z poszanowaniem wszelkich reguł, przyjęta new things. All this while remembering all the safety przestrzeni Starego Miasta i wprowadzenie jasnych balance, and perhaps this reopening after the pandemic przez publiczność z entuzjazmem. Już dzisiaj z wielu precautions, although we will be gradually introduc- reguł korzystania z niej uważam w tej materii za jeden is the perfect opportunity. We want to invite tourists krakowskich atrakcji wskazanych w kampanii można ing new elements of the campaign as distancing rules z naszych największych sukcesów. Z kolei powstanie who want to explore our heritage with full respect for korzystać indywidualnie, całą rodziną czy w małych become more relaxed. A great example is our drive- Centrum Kongresowego ICE Kraków z miesiąca na mie- our city and its residents. And we can only achieve this grupach. through cinema – the first large-scale cultural event siąc wprowadziło Kraków do ekstraklasy europejskich by supporting activities and industries which make A co z tymi turystami, którzy stopniowo już pojawiają held in the city while sticking to all rules was enthu- ośrodków przemysłu spotkań i miało niebagatelny the tourist sector the highest quality it can be. się w Krakowie? Czy ta akcja jest również dla nich? siastically received. Many of the attractions included wpływ na rozwój infrastruktury, podobnie zresztą jak Is the foundation of the cultural park one such ac- Co więcej, jak najserdeczniej zapraszamy ich do ko- in the campaign are already available to individuals, uruchomienie TAURON Areny Kraków. W ubiegłym roku tivity? rzystania z przygotowanych przez Kraków atrakcji. families and small groups. Kraków był europejską stolicą kultury gastronomicznej It’s impossible to demand that others respect Kraków if To ma pełne prawo zadziałać i w drugą stronę: chce- What about tourists who are slowly starting to return – rzecz jeszcze dwie dekady temu nie do pomyślenia. we don’t respect it ourselves. I think one of our great- my, żeby każdy gość miasta mógł się poczuć tak jak to Kraków? Is the campaign also for them? A w sferze czysto duchowej – Kraków jest nie tylko pierw- est achievements was organising the space of the Old jego mieszkaniec. Kampanii „Bądź turystą w swoim Very much so! Everyone is most welcome to explore szą polską Europejską Stolicą Kultury, ale też miastem Town and introducing clear regulations on using it. mieście” będzie towarzyszyła druga, pod hasłem everything Kraków has to offer. The idea is supposed literatury UNESCO wspierającym pisarzy i przemysły The foundation of the ICE Kraków Congress Centre „Kraków. Nieodkryty”, kierowana właśnie do turystów. to work both ways: we want all visitors to feel at home książki w ramach przemyślanych miejskich progra- instantly transformed Kraków into one of Europe’s lead- Zachęcamy ich, żeby spojrzeli na nasze miasto jak here. The campaign “Become a Visitor in Your Own mów i strategii. Jako prezydent Krakowa przewodniczę ing centres of the meetings industry and it had a major na swoje własne miejsce, w którym nie rządzi nimi City” will be accompanied by the programme “Kraków: Światowej Organizacji Miast Historycznych... Szczycimy impact on the development of infrastructure – as was napięty terminarz zwiedzania. W pewnym sensie Undiscovered”, aimed at tourists. We hope they will look się naszymi tradycjami i nie jest żadną niespodzianką, the creation of TAURON Arena Kraków. Last year, Kraków mają zresztą przetarte szlaki – Kraków jest w końcu at Kraków as their home and explore at their own pace. że pierwszym polskim wpisem na listę niematerialnego was crowned European Capital of Gastronomic Culture miejscem licznych „nowych mieszkańców”, celem They will find many beaten paths – Kraków is always dziedzictwa kulturowego ludzkości jest krakowskie – something which would have been utterly unthinkable ogromnej rzeszy studentów, ale też obcokrajowców, full of new arrivals, including thousands of students at szopkarstwo. W mieście odbywa się szereg wyjątkowych just twenty years ago. In the spiritual sphere, Kraków is którzy osiedli tu czasowo lub z myślą o pozostaniu the city’s many universities and of course expats who i znanych międzynarodowo festiwali goszczących świa- Poland’s first European Capital of Culture and UNESCO na stałe. Nowa energia, którą wnoszą w życie miasta, have made Kraków their temporary or permanent home. towe znakomitości. Wszystko to stanowi o krakowskim City of Literature, supporting authors and the publishing jest dla niego bezcenna – Kraków doskonale wie, ile The fresh energy they bring to the city is priceless – potencjale przyciągnięcia turysty o ambicjach poznaw- industry through municipal programmes and strate- w swojej historii zawdzięcza przybyszom z różnych Kraków knows full well how much it owes its history czych i estetycznych wykraczających ponad przeciętność. gies. As Mayor of the City of Kraków, I am President stron, i również dziś dokładamy starań, by czuli się to arrivals from all corners of the globe, and we continue I w takim rozumieniu w stwierdzeniu „bądź turystą” of the Organization of World Heritage Cities. We are tutaj u siebie. to strive to ensure they feel at home. dopatruję się wyłącznie pozytywnego przesłania. proud of our traditions, and it’s no surprise that Poland’s Rozmawiał Grzegorz Słącz Interviewed by Grzegorz Słącz 8 d BĄDŹ TURYSTĄ W SWOIM MIEŚCIE – ZWIEDZAJ KRAKÓW

Bądźmy turystami! Become a Visitor!

Ile razy zdarzyło się wam przemierzać Rynek Główny, How many times have you crossed the Main Mar- największy plac średniowiecznej Europy, bez rozglądania ket Square, the largest city square of mediaeval Eu- się wokół? Stać na przystanku na placu Centralnym, rope, without taking a look around? How many times w sercu niezwykłego, zabytkowego już założenia urba- have you stood at the tram stop in Centralny Square nistycznego, wpatrując się tylko w rozkład jazdy? Mijać in Nowa Huta, the jewel of social urbanism, staring na Szerokiej jedne z najstarszych synagog w Polsce bez only at the timetable? Walked down Szeroka Street past podnoszenia wzroku z chodnika? Przejeżdżać w pośpiechu one of Poland’s oldest synagogues without raising your przez ulice Podgórza, gdy tuż obok kuszą oazy zieleni eyes from the pavement? Hurrying through the streets i miejskiego spokoju? W natłoku codziennych spraw of Podgórze and ignoring the green oases of calm? zapominamy czasem, jak piękny jest Kraków i dlaczego Daily hustle and bustle sometimes makes us forget how przyciąga tak wielu turystów. Gdy po trudnych miesią- beautiful Kraków is and why it draws so many tourists. cach izolacji nareszcie wychodzimy z domów, spójrzmy When we finally emerge from our homes after months na nasze miasto inaczej niż dotychczas. Teraz to my, of lonely isolation, let’s take a fresh look at our city! mieszkańcy, mamy okazję zamienić się w jego odkrywców! Now it’s the locals’ to explore it as tourists! Właśnie do tego zachęca akcja społeczno-informacyj- The information campaign “Become a Visitor in Your na „Bądź turystą w swoim mieście – zwiedzaj Kraków”: Own City. Explore Kraków” encourages us to walk the city spacerujmy po parkach i ulicach, odwiedźmy znane (ale streets and parks, visit familiar (are you sure?) muse- czy na pewno?) sale muzealne i zabytki, skosztujmy ums and institutions and sample dishes in new (to us) potraw w lokalach, w których wcześniej nigdy nie by- restaurants. The originators of the campaign, the City liśmy. Do przyłączenia się do akcji jej inicjatorzy, Mia- of Kraków and the Krakow Festival Office, hope that sto Kraków i Krakowskie Biuro Festiwalowe, zachęcają also businesses, cultural institutions and associations również przedsiębiorców, instytucje kultury, fundacje will inspire Cracovians to make the most of their city. i stowarzyszenia – by wspólnie inspirować krakowian It’s really simple: visit your favourite café, have lunch do korzystania z atrakcji miasta. Wystarczy przecież at a bistro over the road, take your family to a museum, niewiele: wizyta w ulubionej kawiarni, obiad w bistro visit an unfamiliar part of town for the best ice cream po drugiej stronie ulicy, rodzinne wyjście do muzeum, in the district. Our small gestures will bring Kraków wycieczka do nieznanej dzielnicy miasta na najpyszniejsze back to life! lody w okolicy. To także nasze małe gesty mogą sprawić, Start by exploring the city on your own or with your że Kraków znowu rozkwitnie! family using trails on the Kraków Travel website (two Już teraz proponujemy samodzielne i rodzinne zwie- of them are published in this edition of “Karnet”). Soon dzanie w czym pomogą trasy publikowane na portalu we will suggest tours of the city with guides, activists and Kraków Travel (dwie z nich znajdziecie także na kolejnych artists and tell you about open events such as picnics, stronach „Karnetu”). Wkrótce zaprosimy na wspólne po- workshops and intimate concerts. Keep up to date by fol- znawanie miasta z udziałem przewodników, aktywistów lowing the campaign on Facebook and Instagram! But, i artystów oraz wydarzenia otwarte, jak pikniki, warsztaty most of all, go walking, sightseeing, discovering… and i małe koncerty. Bądźcie na bieżąco, dołączając do akcji share your findings! There are plenty of new, unknown „Bądź turystą w swoim mieście – zwiedzaj Kraków” na Fa- and fascinating things at your fingertips!(bs) cebooku i Instagramie. A przede wszystkim: spacerujcie, zwiedzajcie, wędrujcie, odkrywajcie… i dzielcie się z nami wrażeniami. Bo nieznane, nowe i fascynujące jest często www.facebook.com/badzturysta na wyciągnięcie ręki! (bs) www.instagram.com/badzturysta 10 d BĄDŹ TURYSTĄ W SWOIM MIEŚCIE – ZWIEDZAJ KRAKÓW BECOME A VISITOR IN YOUR OWN CITY. EXPLORE KRAKÓW d 11

Na szczęście najeźdźcy się nie pojawili, a „Rondel” stoi Kraków in the 18th century during the Bar Confedera- Śladami królów In the Footsteps na swoim miejscu już ponad 500 lat! Barbakan po raz tion – its soldiers fought to stave off Russian forces until ostatni bronił Krakowa w XVIII wieku podczas konfede- at last they ran out of ammunition. The brave tanner of Kings racji barskiej – jego obsada dzielnie walczyła z wojskami Marcin Oracewicz loaded his rifle with a button from his Nie ma bardziej „krakowskiej” wy- rosyjskimi, aż zabrakło jej amunicji. Wówczas pasamonik coat and shot the Russian commander right between cieczki niż spacer Drogą Królewską. Marcin Oracewicz nabił fuzję guzem od swojego stroju the eyes. The Russian forces panicked, and so the button There is surely no trip more Cracovi- Dlaczego więc proponujemy ją w ra- i wystrzelił, uśmiercając trafionego w głowę rosyjskiego fired at the Barbican saved Kraków from certain invasion. an than a walk along the Royal Route! pułkownika Panina. Wrogie oddziały wpadły w popłoch Let’s walk to St Florian’s Gate – one of the former seven mach akcji „Bądź turystą w swoim Why have we prepared this trail as part – i tak Barbakan i guzik uratowały Kraków od zniszczenia. city gates – and look at the remnants of the city walls with mieście – zwiedzaj Kraków!” skierowa- Pora przejść ku Bramie Floriańskiej – jednej z siedmiu, three turrets remaining of the original 47. St Florian’s Gate of the “Become a Visitor in Your Own nej przede wszystkim do mieszkańców które niegdyś wiodły do miasta – i pozostałościom murów came close to also being demolished! In the early 20th City. Explore Kraków” campaign for miasta? miejskich z trzema zachowanymi (spośród 47) baszt. Jak century, when an electric tram network was being built local residents? to się stało, że z imponujących krakowskich obwarowań in Kraków, one of the lines was to lead through the gate, Zieleń na Plantach, gwar Rynku Głównego czy urok ocalało tak niewiele? To zasługa „burzymurków”, o których but it turned out that there was not enough clearance for ulicy Kanoniczej są dla nas, krakusów, codziennością. For us Cracovians, the greenery of Planty Garden Ring, więcej przeczytacie na s. 102. A czego nie zdołało unicestwić a tram carriage. Progress is progress, though, so the gate Opisem tej trasy chcemy jednak pokazać, że nasze mia- the hustle and bustle of the Main Market Square and pragnące „upięknienia miasta” grono, omal nie dokonał… was set to be razed to the ground. Fortunately the medi- sto można odkrywać w nieskończoność, a jego skarby the charm of Kanonicza Street are familiar and heart- tramwaj! Tak, tak – na początku XX wieku, gdy urucha- aeval relic was saved at the last minute when someone są niewyczerpane! Zapraszamy więc na wędrówkę Drogą warming. However, by giving a description of this route miano w Krakowie tramwaj elektryczny, jego linia miała came up with the idea to simply deepen the pavement. That Królewską, zwaną po łacinie Via Regia. Przez wieki podą- we want to show that our city can be explored indefinitely prowadzić właśnie przez Bramę Floriańską. Okazało się solved the clearance problem and the tramline went ahead. żali nią monarchowie po zwycięskich bitwach i podczas and its treasures are boundless! Join us on a journey jednak, że w jej prześwicie nie mieści się trakcja. Postęp We now enter one of Kraków’s most famous thorough- wjazdów koronacyjnych, biskupi obejmujący urząd i cu- down the Royal Route or Via Regia. For many centuries, musi kroczyć naprzód, bramę trzeba zburzyć – zawyroko- fares: Floriańska Street. It features on maps of Kraków dzoziemscy posłowie; tędy szły kondukty pogrzebowe the Royal Route was used by monarchs after victorious wano. Średniowieczny zabytek został jednak uratowany dating back as far as 1257, while its name – first found wielkich Polaków. Wzdłuż historycznej trasy, która pro- battles, bishops taking office, foreign dignitaries, and Brama Floriańska, fot. Wojciech Wandzel wadzi z placu Matejki, przez Floriańską, Rynek Główny funeral processions of eminent Poles. The historic route, i Grodzką, by Kanoniczą dotrzeć na wawelskie wzgórze, leading from Matejko Square along Floriańska Street, skupiły się najsłynniejsze zabytki królewskiego miasta. the Main Market Square, Grodzka and Kanonicza streets Rozpoczynamy na placu Matejki, gdzie nasz wzrok to finally reach Wawel Hill, is lined by some of our city’s ściąga przede wszystkim monumentalny pomnik Grun- most famous buildings and monuments. waldzki, wzniesiony w 1910 roku, a ufundowany przez We start at Matejko Square where our eyes are instantly pianistę, kompozytora i polityka w jednej osobie – Ignacego drawn to the Grunwald Monument, erected in 1910 from Jana Paderewskiego. Warto zajrzeć również do kościoła the funds of the pianist, composer and politician Ignacy św. Floriana, strzegącego dawnej drogi ku Warszawie Jan Paderewski. While there, take a peek into the Church (czego pamiątką jest nazwa odchodzącej tu od placu of St Florian, guarding the old road to Warsaw (com- ulicy). Pierwsza świątynia w tym miejscu powstała już memorated in the name of Warszawska Street leading w XII wieku dla relikwii tego właśnie męczennika, który from the square). The first temple at the site was erected według legendy miał ze swego grobowca w rzymskiej in the 12th century to keep the relics of the martyr; legend kaplicy dawać papieżowi ręką znaki, że to on właśnie has it that the saint waved his hand from his tomb in Rome chętnie wybierze się w podróż do dalekiej Polski. to encourage the pope to send his relics to distant Poland. Z placu Matejki świetnie widać już Barbakan, arcydzieło From there you can see the Barbican – a master- średniowiecznej sztuki fortyfikacji, wystawione z końcem piece of the mediaeval art of fortification, built in the late XV wieku dla obrony przed spodziewaną nawałą wołosko- 15th century to defend the city from expected Wallachian -turecką (było to pokłosie wojennej wyprawy, która dała and Turkish incursion. Fortunately the assailants never nam też niechlubne powiedzenie: „za króla Olbrachta showed up, and the building has been standing strong wyginęła szlachta” – sami się domyślcie, jak nam poszło…). for over five hundred years. The Barbican last defended 12 d BĄDŹ TURYSTĄ W SWOIM MIEŚCIE – ZWIEDZAJ KRAKÓW BECOME A VISITOR IN YOUR OWN CITY. EXPLORE KRAKÓW d 13

in documents from the early 14th century – has remained Wiewiórką, Pod Aniołkiem, Pod Matką Boską, Pod Okiem unchanged for over seven centuries. The street has wit- Opatrzności czy Pod Murzynami, zwana też Pod Etiopy. nessed myriad events over the centuries: the great painter Tak docieramy na Rynek Główny, największy miejski Jan Matejko was born and died at one of the tenement plac średniowiecznej Europy, wytyczony na przecięciu houses lining it (the building is now a branch of the Na- dawnych szlaków handlowych podczas lokacji Krakowa tional Museum in Krakow), Jan Apolinary Michalik opened w XIII wieku. Odtąd ta publiczna przestrzeń zaspokajała po- his famous Jama Michalika café here in the late 19th trzeby mieszkańców związane z funkcjonowaniem miasta century, and the largest Museum of Pharmacy in Po- (ratusz), działalnością handlowo-gospodarczą (Sukiennice land is located at another building, with a wine cellar czy nieistniejące już dziś budynki Małej i Wielkiej Wagi), to boot… Although they have been renovated countless życiem religijnym (miejska fara, czyli kościół Mariacki, times, many of the tenement houses date back at least oraz cmentarze – na dzisiejszym placu Mariackim i wokół Church of St Adalbert, photo by Wojciech Wandzel to the Renaissance; some bear coats of arms which had kościoła św. Wojciecha) i władzą sądowniczą (pręgierz Ulica Floriańska i kościół Mariacki, fot. Paweł Mazur been used in lieu of numbers, displaying symbols such służący do wymierzania chłosty i piętnowania oraz podest The vast square is lined with tenement houses and dzięki pomysłowi, by po prostu pogłębić przejazd. Trakcja as bells, a lamb, a squirrel, an angel, the Virgin Mary and dla kata). Życie tego dawnego miasta poznamy, zwiedzając aristocratic residences such as the Szara and Hetmańska się zmieściła, tramwaj pojechał dalej… the Eye of Providence. wystawę Śladem europejskiej tożsamości Krakowa (Pod- tenement houses and the Pod Baranami, Spiski and Wchodzimy w jeden z najsłynniejszych krakowskich Floriańska brings us out onto the Main Market Square, ziemny Rynek – oddział Muzeum Krakowa). Krzysztofory palaces; it evokes legends such as the en- traktów – ulicę Floriańską. Została ona wytyczona już the largest city square in mediaeval Europe designed at Stojące wokół mieszczańskie kamienice i rezydencje chanted pigeons; it hosts ancient customs such as the Laj- na planie lokacyjnym Krakowa w 1257 roku, zaś jej nazwa – the intersection of ancient trade routes around the city’s arystokratów (m.in. Szara Kamienica, kamienica Het- konik, the enthronement of the Fowler King and the nativity po raz pierwszy zanotowana w dokumentach na początku new charter in the 13th century. This centre was designed mańska, Pałac Pod Baranami, Pałac Spiski, Pałac Pod scene competition; it commemorates notable events such XIV wieku – nie zmieniła się od ponad 700 lat! Przy tej to satisfy all the basic needs of the population connected Krzysztofory), ożywające tu legendy i zwyczaje (zacza- as the Prussian homage and the oath taken by Tade- ulicy: swój lokal (w którym działał potem kabaret Zielony to the functioning of the city (the Town Hall being the seat rowane gołębie, Lajkonik, intronizacja króla kurkowego usz Kościuszko. And that’s not all: there is the Basilica Balonik) założył Jan Apolinary Michalik; urodził się i zmarł of the authorities), trade and economic life (Sukiennice mar- czy konkurs szopek), ważne uroczystości (hołd pruski of St Mary with the stunning altar designed and made wielki Jan Matejko (rodzinna kamienica malarza to dziś ket), the spiritual dimension (with St Mary’s being the parish i przysięga Tadeusza Kościuszki) – Rynek Główny zasłu- by Veit Stoss and the hejnał bugle call resounding from oddział Muzeum Narodowego w Krakowie); ulokowało church and cemeteries: on site of the present-day Mariacki guje na własną, osobną opowieść! A przecież wokół jest the taller tower, the Renaissance Sukiennice (Cloth Hall) się największe w Polsce Muzeum Farmacji (eksponujące Square and surrounding the Church of St Adalbert), and jeszcze tyle cudów: kościół Mariacki z zachwycającym market which has been trading non-stop from hundreds także piwnicę do wyrobu win…). Stojące tu kamienice, choć finally serving out justice (with a pillory, branding station ołtarzem Wita Stwosza i płynącym z wieży hejnałem, of years, the Town Hall Tower marking the spot of the for- wielokrotnie przebudowywane, mają często rodowody and the rostrum for the executioner). You can learn more kramy renesansowych Sukiennic, w których od setek lat mer abode of the city authorities, the Church of St Adalbert sięgające przynajmniej epoki renesansu, a na niektórych about life in the city at the exhibition Following the Traces nieprzerwanie trwa handel, Wieża Ratuszowa – godne commemorating the place where its patron delivered zachowały się godła, które dawnym krakowianom zastępo- of European Identity of Kraków (Underground Rynek – wspomnienie po dawnej siedzibie władz miasta, kościół sermons over a thousand years ago… wały numerację domów: Podedzwony, Pod Barankiem, Pod branch of the Museum of Krakow). św. Wojciecha upamiętniający miejsce, w którym podobno Let’s pause here for a moment – why does the tiny przed ponad tysiącem lat kazania głosił jego patron… Romanesque church stand right there on the Main Square? Rynek Główny, fot. Wojciech Wandzel Zatrzymajmy się przy tym ostatnim – dlaczego ta ma- The fact is that it predates the beautiful square by a long lutka świątynia o romańskim rodowodzie stoi wprost time. When the Square was being designed in the 13th na Rynku? Otóż istniała tu, zanim jeszcze powstał repre- century, urban planners simply preserved existing build- zentacyjny plac. A przy jego wytyczaniu średniowieczni ings and important routes. urbaniści po prostu wzięli pod uwagę już istniejące budynki This also applied to Grodzka Street which we are now czy ważne trakty, zgrabnie go do nich dopasowując. entering. The angle it leaves the Main Market Square Tak rzecz miała się także z ulicą Grodzką, w którą at disrupts the ordered checkerboard layout of streets teraz wejdziemy. Jej ukośny wylot w rogu Rynku zabu- of the Old Town. It is testament of the age and signifi- rza regularny szachownicowy układ ulic Starego Miasta cance of the thoroughfare which marks the original layout zaprojektowany podczas lokacji. To świadectwo wieku of Kraków. As Floriańska, Grodzka Street is lined with i znaczenia tego traktu, wzdłuż którego powstał pierwotny tenement houses bearing animal-themed coats of arms: Kraków. Podobnie jak na Floriańskiej, tak i na Grodzkiej a golden elephant, a rhinoceros and a lion – Kraków’s zachowały się ciekawe zwierzęce oznaczenia domów: oldest dating back to the 14th century. 14 d BĄDŹ TURYSTĄ W SWOIM MIEŚCIE – ZWIEDZAJ KRAKÓW BECOME A VISITOR IN YOUR OWN CITY. EXPLORE KRAKÓW d 15

bez trudności, powstał pierwszy w Polsce kościół w stylu barokowym. Na uwagę zasługuje również rozciągający się przed dawną jezuicką świątynią plac św. Marii Magdaleny. Od średniowiecza stał tu kościół pod tym wezwaniem, o którym obecnie przypominają tylko nazwa i zaznaczony w nawierzchni obrys. To zresztą dość charakterystyczne zjawisko dla krakowskiego Starego Miasta: wiele jego dzisiejszych placów – Wszystkich Świętych, Szczepański, Kanonicza Street, photo by Wojciech Wandzel Świętego Ducha – powstało po wyburzeniu starych ko- ścielnych zabudowań. Old Town: many of its squares – Wszystkich Świętych, Przed nami ostatni etap spaceru: ulica Kanonicza, Szczepański, Świętego Ducha – were created following jeden z najstarszych, a zarazem najbardziej malowni- the demolition of former church buildings. czych zakątków Krakowa. Nazwy użyczyli mu kanonicy We are almost at the end of our route: we enter Kano-

Plac św. Marii Magdaleny, kościoły: św. św. Piotra i Pawła oraz św. Andrzeja, fot. Wojciech Wandzel krakowskiej katedry, którzy od XIV wieku wznosili tu swoje nicza Street, one of Kraków’s oldest and most picturesque dwory, najpierw w stylu gotyckim, by później przebudować streets. It owes its name to the canons of Kraków Cathe- Pod Złotym Słoniem, Pod Elefanty (nie dajcie się zmylić: The intersection of Grodzka and Poselska streets marks je na wspaniałe renesansowe rezydencje. Do dziś na dzie- dral who build their manors there in the 14th century; to słoń i nosorożec) czy najstarsze zachowane w Krakowie, the 14th-century boundary of Kraków. Beyond the earth dzińcach można podziwiać krużganki i loggie, zachowały the original Gothic constructions were later redeveloped czternastowieczne godło wyobrażające króla zwierząt, and timber rampart once stretched Okół – a borough się też bogate zdobienia kamieniarskie i piękne portale – into splendid Renaissance residences. The courtyards are które nadało kamienicy nazwę Podelwie. of the Wawel Hill and the oldest local settlement, densely najwyraźniej wawelski kler nie brał sobie zanadto do serca lined with beautiful cloisters and loggias, and the build- W miejscu, gdzie Grodzką przecina ulica Poselska, filled with wooden houses as early as in the mid-9th cen- przykazania ziemskiego ubóstwa… Za najokazalszy dom ings still bear graceful decorations and portals – Cracov- jeszcze w XIV wieku… kończył się Kraków! Za znajdującym tury. The imposing Romanesque Church of St Andrew, przy Kanoniczej uchodził Pałac Biskupa Erazma Ciołka, ian clergy clearly didn’t take the commandment to live się tu ziemno-drewnianym wałem rozciągał się Okół, acting as a stronghold as well as a place of worship, was który wciąż prezentuje się imponująco (dziś to oddział modestly too seriously… The most imposing building at wawelskie podgrodzie i najstarsza przedlokacyjna osada erected in the 11th century. According to Jan Długosz, Muzeum Narodowego w Krakowie). Konkurował z nim Dom Kanonicza is the Bishop Erazm Ciołek Palace (today it is miasta, która już w połowie IX wieku była gęsto zabudo- the fortified building with its thick stone walls and arrow Dziekański należący do przełożonego kapituły kanoników a branch of the National Museum in Krakow). Its closest wana drewnianymi domami. W XI wieku na Okole stanął slits for bowyers provided shelter for city dwellers during (dziekana), od końca XVI wieku manierystyczna rezyden- competitor was Deacon’s House – from the late 16th imponujący romański kościół św. Andrzeja, pełniący the Tatar incursion in 1241. It has been used by the Order cja, do której wiedzie portal z „zapraszającą” inskrypcją century being a Mannerist residence entered via a portal oprócz funkcji sakralnych także rolę twierdzy. Służyły of Poor Clares since the 14th century. Procul este profani – Odstąpcie niewtajemniczeni (obecnie with the “welcoming” inscription Procul este profani (Be temu trudne do sforsowania, grube kamienne mury, Nearby, in the late 16th century, work started on siedziba Muzeum Archidiecezjalnego). W kamienicy u sa- gone, ye uninitiated; today the site of the Archdiocesan a w ich dolnej części – otwory strzelnicze dla łuczników the Church of Sts Peter and Paul; rumour has it that it is mych stóp wawelskiego wzgórza zamieszkiwał w XV wieku Museum). In the 15th century, Canon Jan Długosz, Poland's zastępujące okna. Według Jana Długosza w warownej the smallest of Kraków’s churches, in fact too small to hold kanonik Jan Długosz, najznakomitszy średniowieczny most notable mediaeval historian, lived at the tenement budowli bezpiecznie schronili się mieszkańcy miasta pod- even the apostles, forcing them to stand outside… Originally polski historyk. Wcześniej mieściła się tu łaźnia królewska, house right at the foot of Wawel Hill. Before then the site czas najazdu Tatarów w 1241 roku. Od XIV wieku świątynia built for the Jesuits, the construction was unlucky: its first w której według jednej z krakowskich plotek dworzanie was the royal bathhouse; according to popular gossip, należy do zakonu klarysek. architect suddenly upped and left for Italy, and his follower królowej Jadwigi podglądali jej przyszłego oblubień- courtiers of Queen Jadwiga spied on her future bridegroom Tuż obok z końcem XVI wieku rozpoczęto budowę ko- died before finishing work on the walls which had already ca Władysława Jagiełłę, sprawdzając, czy aby „litewski Władysław Jagiełło to check that the “Lithuanian bear” ścioła św. św. Piotra i Pawła – jak głosi anegdota naj- started crumbling. It was finally completed by Giovanni niedźwiedź” nie jest porośnięty futrem. wasn’t covered in fur! mniejszego z krakowskich kościołów, tak małego, że nie Trevano, the royal architect of King Sigismund III Vasa. Stąd na Wawel zostało już tylko kilka kroków – podą- And we’re just a few steps away from the Royal Castle. zmieścili się w nim nawet apostołowie, muszą więc stać The construction was not easy, but resulted in the first żając śladami polskich królów, przemierzyliśmy całą Via We followed the entire Via Regia in the footsteps of Poland’s na zewnątrz… Wznoszona dla zakonu jezuitów budowla church in Poland built in the Baroque style. Regia i… będziemy na nią nieraz wracać. Przecież jeszcze monarchs, and we’ll be sure to return. There is still so nie miała szczęścia: jej pierwszy budowniczy wyjechał Another notable location along the way is the Św. Marii tyle zostało do odkrycia! (bs) much more to discover! (bs) nagle do Włoch, a drugi zmagał się z pękającymi już Magdaleny Square in front of the former Jesuit church. w trakcie budowy murami i zmarł, nie dokończywszy prac. Since the Middle Ages, it was the site of a church of the same Zakończył je dopiero trzeci – nadworny architekt Zygmunta name; it and an outline of the building are all that now re- Tę i inne wycieczki po Krakowie znajdziecie This and other trips around Kraków can be III Wazy Giovanni Trevano. W ten sposób, etapami i nie mains of it. It’s certainly not an unusual feature in Kraków’s na www.krakow.travel. found on www.krakow.travel. 16 d BĄDŹ TURYSTĄ W SWOIM MIEŚCIE – ZWIEDZAJ KRAKÓW BECOME A VISITOR IN YOUR OWN CITY. EXPLORE KRAKÓW d 17

w centrum Krakowa, tuż przy rondzie Mogilskim, dokąd Zielono nam Into the Green łatwo dojechać komunikacją miejską albo rowerem. Ogród powstał prawie 240 lat temu – w roku 1783. Jego urokliwe, wypełnione śpiewem ptaków alejki biegną Stolica Małopolski to nie tylko zabytki The capital of Małopolska is much wzdłuż kwiatowych rabat i stawów. W szklarniach obej- i perły architektury – to także liczne more than just ancient monuments rzymy m.in. rośliny z Alp, Karpat i Kaukazu, a także liczne tereny zielone, które są idealnym miej- and jewels of architecture – it is also gatunki palm, roślin mięsożernych, tropikalnych czy biblijnych. Gdy już wypoczniemy wśród kolekcji liczącej scem relaksu i odpoczynku. filled with beautiful green spaces! ponad 1000 gatunków drzew i krzewów, ruszymy uli- cą Kopernika w stronę Starego Miasta: naszym celem „W dżdżyste dni chodzi się na spacer na Planty [...], “On drizzly days I go for a stroll in Planty Park […] są Planty – największy krakowski park miejski. Garden of the Józef Mehoffer House, photo courtesy of the National Museum in Krakow a w piękną pogodę na Błonie [...] albo do Lasku Wol- when the sun is out, to Błonia Meadows […] or the Wolski Zielony pierścień okalający serce Krakowa powstał skiego. [...] Ostatniej jesieni spacerowałem Plantami Forest. […] Last autumn I walked all over Planty and z początkiem XIX wieku na miejscu zrujnowanych miej- tifications are the Barbican, St Florian’s Gate, three turrets i liczyłem wszystkie cienie, które mi towarzyszyły w tej counted all the shadows I encountered. But, for me, there skich fortyfikacji i zamulonego koryta fosy, w którym and a small section of the wall. During the second half przechadzce. Ale są w Krakowie dla mnie i inne cienie: are other shadows in Kraków: those of leafy late May. zbierały się nieczystości. Z dawnych umocnień zachowano of the 19th century, Planty slowly filled with little squares, wiosenne, piękne, ubarwione liśćmi późnego maja. [...] […] If you haven’t been to Kraków in May, you don’t know jedynie Barbakan, Bramę Floriańską, trzy baszty i nie- fountains, ponds, statues, arbours and kiosks selling sweets Kto nie był w maju w Krakowie, ten nie wie, co to jest what May is. The leaves and blossoms of horse chestnuts, wielki fragment murów (a jak do tego doszło, przeczytacie and soda. Strolling through the four kilometre-long park maj. Liście i kwiaty kasztanu powpinane wszędzie w tej intertwined with the architecture, are exhilarating,” wrote w artykule na s. 102). W 2. połowie XIX wieku na terenie is the perfect way to relax among greenery in the heart starej architekturze działają upajająco” – tak w Podró- Jarosław Iwaszkiewicz in his Travels to Poland. The city’s Plant zaczęły pojawiać się placyki, fontanny, sadzawki, of the city, and the monuments within and around it żach do Polski Jarosław Iwaszkiewicz wspominał swoją unique location gives it myriad natural treasures: urban pomniki, altanki czy kioski, w których sprzedawano sło- provide a picturesque history lesson. wizytę w Krakowie. Ze względu na specyficzne położenie and landscape parks, woodlands and gardens, mead- dycze i wodę sodową. Spacer po liczącym cztery kilometry Once we’ve had our fill of Planty, we follow Krupnicza miasto cieszy się różnorodnymi skarbami natury: parkami ows and commons. They are home to many rare and długości miejskim parku daje wytchnienie wśród zieleni Street to the Józef Mehoffer House. The artist’s house is miejskimi i krajobrazowymi, lasami i ogrodami, łąkami protected plants and animals. Now’s the perfect time w samym centrum miasta, a dzięki znajdującym się w jego now a branch of the National Museum in Krakow, with an i skwerami. Znajdziemy tu wiele siedlisk rzadkich – w tym to be tourists in our own city, so let’s take a walk through obrębie lub najbliższym sąsiedztwie zabytkom staje się adjacent charming garden designed by Mehoffer himself. pozostających pod ochroną – gatunków roślin i zwierząt. the greenery of Old Town and Podgórze to soothe our także swoistą lekcją historii. It is filled with the same plants that grew there in his day, W czasie, kiedy warto być turystą w swoim mieście, prze- hearts and minds and remind us that nature is always Przemierzywszy cały pierścień Plant lub wybrane including lilacs, jasmines, fruit trees and violets and lily- spacerujmy się wspólnie trasami wśród zieleni Starego close to Kraków’s heart. z jego ogrodów, udamy się na ulicę Krupniczą, gdzie of-the-valley blossoming in May, and the borders and Miasta i Podgórza, które nie tylko nacieszą nasze oczy mieści się Dom Józefa Mehoffera. Do dawnego domu flowerbeds are packed with peonies, pansies, lilies and spokojem i pięknem, ale i przypomną, że natura zawsze Garden trail artysty, a dziś oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie myriad roses blooming well into the autumn. The shade jest bliska sercu Krakowa. We start out trip at the Jagiellonian University’s Botani- przylega urokliwy zakątek zaprojektowany przez samego comes from a magnificent English oak. cal Garden in the very heart of Kraków, easily accessible malarza w latach 30. XX wieku. Posadzono w nim takie A few minutes’ walk away, at Piłsudskiego Street, Szlakiem ogrodów by bike or public transport. Founded in 1783, the garden’s same gatunki roślin, jakie rosły tam za życia Mehof- we find another beautiful garden preserving its original Pierwszą wędrówkę rozpoczniemy od Ogrodu Bo- enchanting paths meander among ponds and flowerbeds, fera, m.in. bzy, jaśminowce, drzewka owocowe, fiołki 19th-century character. At the back of the Emeryk Hut- tanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego położonego while the trees resound with birdsong. The conservatories i konwalie majowe; na klombach i rabatach możemy ten-Czapski Museum, ancient trees surround fragments are home to plants from the Alps, the Carpathian Moun- podziwiać piwonie, bratki, lilie królewskie, a do późnej of stone sculptures from Kraków’s Gothic churches and Planty, fot. Paweł Mazur tains and the Caucasus, as well as numerous palm trees, jesieni także liczne gatunki róż. Nad całością góruje tenement houses. The nearby garden of the Museum and carnivorous, tropical and biblical plants. Once we’ve pomnik przyrody – potężny dąb szypułkowy. of Archaeology at Senacka Street is a melting pot of Cra- admired the collection of over 1000 species of shrubs and Kilka minut stąd, przy ulicy Piłsudskiego mieści się covian culture and academia, and a beautiful setting for trees, let’s head down Kopernika Street towards the Old inny piękny ogród, który do dziś zachował pierwotny concerts and outdoor events. Town and the Planty Garden Ring – Kraków’s largest dziewiętnastowieczny charakter. Na tyłach Muzeum We finish our walk at thegardens of Wawel Royal urban park. im. Emeryka Hutten-Czapskiego w cieniu ponadstu- Castle. The reconstruction of the space was based on The green ring surrounding the heart of Kraków was letnich drzew zobaczymy fragmenty kamiennych rzeźb ancient remains, and it is split into upper and lower ter- created in the early 19th century, replacing demolished z gotyckich kościołów i kamienic Krakowa. Pobliski ogród races and vineyards. The upper terrace reflects the original city walls and the filled-in moat. The only remaining for- Muzeum Archeologicznego przy ulicy Senackiej bywa atmosphere of the garden with brick paths, stone orna- 18 d BĄDŹ TURYSTĄ W SWOIM MIEŚCIE – ZWIEDZAJ KRAKÓW BECOME A VISITOR IN YOUR OWN CITY. EXPLORE KRAKÓW d 19

ments and a flower meadow with trellises, herbs and Ulicą Stawarza kierujemy się ku Wzgórzu Lasoty flowerbeds. The lower terrace is home to an orchard with (pod drodze mijamy niezwykłe tęczowe schody na ulicy a round arbour and geometric hedges. The vineyards are Tatrzańskiej). To prawdziwa oaza spokoju i zieleni, niegdyś a reminder of the traditions of growing vines on Wawel Hill. sięgająca aż do widocznego stąd kopca Krakusa, dziś Their arrangement is based on 16th-century descriptions przedzielona aleją Powstańców Śląskich. Na wzgórzu and illustrations, and they are surrounded by lavender, w XII wieku zbudowano niewielki kościółek św. Benedykta, roses and honeysuckle. który w fundamentach kryje jeszcze starszą romań- Ogrody wawelskie, fot. Dariusz Błażewski, dzięki uprzejmości Zamku ską rotundę i palatium. Nieopodal w latach 1853-1856 Królewskiego na Wawelu Green Podgórze wzniesiono fort „Św. Benedykt” należący do austriackiej miejscem spotkań krakowskich środowisk kultury i nauki We leave the Old Town and cross over to the other Twierdzy Kraków. Nie można zapomnieć, że w czasie KL Plaszow, photo by Paweł Mazur oraz przestrzenią dla koncertów i wydarzeń plenerowych. bank of the Vistula. Our route takes us through Podgórze II wojny światowej wzdłuż północnego stoku wzgórza Nasz spacer zakończymy w ogrodach Zamku Królew- – formerly an independent town and a district of Kraków przebiegała granica krakowskiego getta. Z tego powodu longing to the Austrian Fortress of Kraków was erected skiego na Wawelu. Ta zrekonstruowana na podstawie since 1915. Although it was an industrial settlement, it is stało się ono jednym z plenerów Listy Schindlera (1993) between 1836 and 1856. And let’s not forget that during reliktów przestrzeń dzieli się na tarasy górny i dolny filled with greenery. We start atBednarski Park, created – to stąd filmowy Oskar Schindler i jego przyjaciółka the Second World War, the boundary of the Kraków Ghetto oraz winnice. W części górnej oddano pierwotny klimat at the foot of the limestone Krzemionki knoll, on the site Ingrid przyglądają się likwidacji getta. ran along the northern slope of the mound. The site is ogrodu, o którym przypominają ceglane alejki, patery of a quarry dating back to the Middle Ages. Opened in 1896, Kładką ponad aleją Powstańców Śląskich przepra- one of the backdrops in Schindler’s List (1993), with Oskar ornamentowe, łąka kwietna z trejażami (konstrukcje the park is a carefully laid out arrangement of trees, shrubs wiamy się na drugą stronę ruchliwej arterii komuni- Schindler and his friend Ingrid watching the liquidation ze słupków podtrzymujące rośliny pnące) czy rabaty kwia- and plants growing along shady walls. It’s worth adding kacyjnej, by dotrzeć do kopca Krakusa. Wokół tej naj- of the ghetto. tów i ziół. Na tarasie dolnym warto zobaczyć m.in. sad, that in 1918, at the nearby Lasota Square, Lieutenant starszej w mieście budowli tajemnica goni tajemnicę: We cross the footbridge over the busy Powstańców w którym wzniesiono altankę o kolistym kształcie, oraz Antoni Stawarz devised a plot which led to a bloodless re- kiedy, jak i dlaczego powstał kopiec? Niczego nie wiemy Śląskich Avenue to reach the Krakus Mound. It is the most geometryczne wzory uformowane z bukszpanów. Winnice covery of Kraków from Austrian forces. The events marked na pewno. Uchodzi on za mogiłę legendarnego władcy ancient construction in the city, and it is shrouded in mys- stanowią natomiast symboliczne wspomnienie tradycji the beginning of Poland’s independence after more than i założyciela Krakowa, ale jak było naprawdę? W czasach tery: who built it, why and how? Nothing is certain; it is uprawy winorośli na wzgórzu wawelskim. Ich układ oparto a century of partitions! przedchrześcijańskich był on przypuszczalnie miejscem popularly believed to be the tomb of the legendary founder na szesnastowiecznych opisach i ilustrowanych rycinach, Let’s take Stawarza Street towards the Lasota Mound, obchodzonych wiosną słowiańskich zaduszek. Oddawano of Kraków, but who really knows? During pre-Christian a w ich sąsiedztwie rosną lawenda, róże i wiciokrzew. passing the dazzling rainbow steps at Tatrzańska Street tu cześć zmarłym i urządzano stypy. Obecnie to ulubiony times, it was likely the site of Slavic rites and celebra- along the way. It is a true oasis of peace and greenery, cel spacerów wielu krakowian – i gwarancja obejrzenia tions, with locals holding wakes and commemorations Podgórska zieleń once reaching all the way to the Krakus Mound and today wspaniałej panoramy miasta. of the dead there. Today it’s a favourite destination for Ze Starego Miasta przenosimy się na drugi brzeg Wi- divided by the Powstańców Śląskich Avenue. The little Nieopodal kopca Krakusa znajduje się rozległy teren locals and tourists alike, providing spectacular views sły. Trasa tego spaceru biegnie bowiem przez Podgórze, Church of St Benedict was erected on the Lasota Mound dawnego niemieckiego nazistowskiego obozu Plaszow. over the city. dzielnicę Krakowa, która do 1915 roku była samodzielnym in the 12th century; its foundations conceal an even older Obóz pracy przymusowej, później przekształcony w obóz The vast former Nazi Plaszow labour camp stretches miastem. Miało ono charakter przemysłowy, a jednak – rotunda and palatium. Nearby, the fort “St Benedict” be- koncentracyjny, powstał tam pod koniec 1942 roku. We- near the Kraków Mound. It was created in late 1942, and spójrzcie wokół – ile tu zieleni! Wycieczkę rozpoczniemy dług różnych źródeł przewinęło się przez niego od 50 000 later became a concentration camp. Depending on sources, Krakus Mound, photo by Paweł Mazur w parku im. Wojciecha Bednarskiego, który powstał u stóp do 150 000 ludzi. Wśród tych, którzy przeżyli, znaleźli it imprisoned between 50,000 and 150,000 people. Some wapiennego wzgórza Krzemionek, na miejscu istniejącego się m.in. pracownicy fabryki Oskara Schindlera (ok. 1100 of the survivors had previously worked at Oskar Schindler’s tu od średniowiecza kamieniołomu. Otwarto go w 1896 osób). Obozowej zabudowy dziś już nie ma – tereny KL factory (around 1100). The buildings have long since been roku i do dziś oferuje starannie wyreżyserowaną kompo- Plaszow to drzewa i krzewy, łąki, pagórki, alejki. Podczas demolished and replaced with meadows, trees and winding zycję drzew, krzewów i roślinności rosnącej w zacienionych spaceru wspomnijmy ofiary wojennych okrucieństw, które avenues. Let us remember the victims of wartime atrocities, skalnymi ścianami miejscach. Warto wiedzieć, że w 1918 upamiętnia kilka niewielkich obelisków, a także stojący commemorated by several obelisks and the Monument roku w najbliższym sąsiedztwie parku, przy placu Lasoty od strony ulicy Kamieńskiego siedmiometrowy pomnik Ofiar to the Victims of Fascism standing at Kamieńskiego Street, i w nieistniejących już koszarach na placu Niepodległości, Faszyzmu z przejmującą symboliką wyrwanych serc. (io, js) depicting torn hearts. (io, js) zawiązał się inspirowany przez porucznika Antoniego Sta- warza spisek, który doprowadził do bezkrwawego przejęcia miasta z rąk Austriaków. Wydarzenia te można uznać za po- Tę i inne wycieczki po Krakowie znajdziecie This and other trips around Kraków can be found czątek polskiej niepodległości po ponad 100 latach zaborów! na www.krakow.travel. on www.krakow.travel. 20 d CYBER WIANKI

Co w duszy gra What’s Playing in Our Souls Trochę się wokół nas pozmieniało. I tylko w głowie nie milknie muzyka! Things have changed a bit, haven’t Pandemia koronawirusa trzyma wielbicieli dźwięków they? But head radio never stops w domu, ale nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. playing! Ze względu na nietypową sytuację tegoroczne Święto Muzyki – przeniesione do internetu i przemianowane The coronavirus pandemic has kept us confined to our na Cyber Wianki – potrwa aż dwa tygodnie. U progu homes, but all’s well that ends well. Due to the current wakacji oddamy hołd Andrzejowi Zausze oraz wsłu- situation, this year’s Fête de la Musique – moved entirely chamy się w głosy młodej sceny muzycznej – w paśmie online and renamed Cyber Wianki – lasts a whole two konferencyjnym (Branża w muzyce, muzyka w branży) weeks. At the threshold of the summer we pay homage i dwóch pasmach koncertowych (Krakowskie Garaże to Andrzej Zaucha and immerse ourselves in the sounds i Krakowskie Dachowanie). of the young music scene; events include the confer- W serii paneli dyskusyjnych zaplanowanych ence section (Industry in Music, Music in Industry) na 12-21 czerwca ludzie świata kultury będą dyskuto- and two concert sections (Cracovian Garages and wać m.in. o walce z kryzysem wywołanym przez COVID-19 Cracovian Roofs). czy narzędziach wspierania branży muzycznej w Europie. During the series of discussion panels planned for be- 20 czerwca zajrzymy do Krakowskich Garaży. W studiu tween 12 and 21 June, representatives of cultural circles Krakowskiej Sceny Muzycznej zaprezentują się: psy- will discuss the COVID-19 crisis and ways of supporting chodeliczny kwartet Neal Cassady, mroczne trio Killers the music industry in Europe. On 20 June we take a peek in Red, improwizujące Fraktale oraz człowiek orkiestra at Cracovian Garages. The studio of the Kraków Music (elektroniczna) Mat Czechowicz. Dzień później będziemy Scene presents the psychedelic quartet Neal Cassady, niemal wszędzie. Krakowskie Dachowanie odbędzie się the dark trio Killers in Red, the improvisers Fraktale w knajpach, klubach, parkach i na skwerach, a przyłączą and the one-man electronic orchestra Mat Czechowicz. się do niego m.in. rozmarzona Edyta Górecka, subtelny The following day we will be everywhere! Cracovian Roofs runforrest czy trochę orientalna, trochę celtycka, a jednak are held in pubs, clubs, bars and squares, featuring Edyta wciąż polska Kapela Hanki Wójciak. Podczas głównego Górecka, runforrest and Kapela Hanki Wójciak. During koncertu Cyber Wianków – Zaucha jest dobry na wszyst- the main concert of Cyber Wianki – Zaucha Is Good ko (21 czerwca, transmisja z ICE Kraków) – usłyszymy for Everything (21 June, streamed from ICE Kraków) utwory z repertuaru legendy polskiej sceny muzyki roz- – we will hear songs from the repertoire of the legend rywkowej zaaranżowane przez Big Band Małopolski. W roli of Polish music arranged by Big Band Małopolski. So- solistów wystąpią artyści związani z Krakowem (i nie loists include Kuba Badach, Andrzej Sikorowski, Lim- tylko): Andrzej Sikorowski, Limboski, Natalia Kwiatkowska boski, Barbara Wrońska, Marcin Jajkiewicz and Natalia oraz Kuba Badach, Barbara Wrońska i Marcin Jajkiewicz. Kwiatkowska. Do sieci przenoszą się również tradycyjne poszukiwania The traditional search for the most beautiful garland najpiękniejszego wianka. Każdy ma szansę na zwycięstwo also moves online. Anyone can win – hone your skills – wystarczy podszkolić się w trakcie warsztatów online, with online workshops, submit your photo entry and zgłosić fotograficznie swoje dzieło i czekać na ogłoszenie sit back and wait for the announcement on 26 June. wyników 26 czerwca. You can find the full programme on the Wianki web- Po szczegółowy plan koncertów zapraszamy na ofi- site. (bsu) cjalną stronę Wianków. (bsu) KRAKOWSKIE BIURO FESTIWALOWE – INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA

organizator partner dofinansowanie Organizator: Krakowskie Biuro Festiwalowe Organiser: Krakow Festival Office www.wianki.krakow.pl www.wianki.krakow.pl 22 d FESTIWAL MIŁOSZA

tomu poetyckiego. Inicjatywa wspiera młodych poetów Światłowody poezji na początku ich kariery literackiej. Partnerem konkursu jest kwartalnik „Czas Literatury” – to właśnie w nim ukażą się wiersze zwycięzcy. Rozpoczął się dziewiąty Festiwal Mi- Sięgniemy również po nowości wydane pod patro- łosza pod hasłem „Nowy stan skupie- natem festiwalu – do księgarń trafią pierwsze polskie nia”. W tym roku spotkamy się w prze- tłumaczenia tomów poetyckich zagranicznych twórców: Agi Mishol, Petera Gizziego, Alice Oswald, Ivana Štrpki strzeni internetu – choć na odległość, i Anthony’ego Josepha. Poszczególne publikacje będą to jednak razem! prezentowane na profilu Festiwalu Miłosza na Facebo- oku, każdej z nich zostanie poświęcony materiał wideo. Pandemia zaskoczyła nas wszystkich: z dnia na dzień Pod znakiem archiwaliów filmowych upłyną nam zmieniliśmy stan skupienia, przystosowując się do nowych lipiec i sierpień. Na facebookowym profilu festiwalu realiów – z bycia w ruchu przeszliśmy do statycznego obejrzymy historyczne już nagrania poświęcone waż- #zostańwdomu. Mimo to kultura nie zwolniła! Kluczo- nym nazwiskom literackim. Wielbiciele popularnych we wydarzenia kulturalne przeniosły się z przestrzeni dziś podcastów również znajdą coś dla siebie – niejedno publicznej do świata wirtualnego. ucho ucieszy seria rozmów poświęconych Miłoszowi, Swoją formę zmienił również Festiwal Miłosza, który które będą publikowane w festiwalowych mediach w tym roku odbędzie się w całości online na przestrzeni społecznościowych. kilku miesięcy – od 4 czerwca do początku listopada. W harmonogramie festiwalu na lipiec i sierpień zna- Będzie to okazja do niecodziennych spotkań z poezją, lazły się też bezpłatne warsztaty uważnego pisania, podczas których – jak zapewniają Krzysztof Siwczyk (dy- które poprowadzą poetka i pisarka Barbara Klicka, pisarz rektor artystyczny wydarzenia), Olga Brzezińska (dyrektor i fotograf Mikołaj Grynberg oraz historyk i krytyk literatury programowa, Fundacja Miasto Literatury) i Izabela Helbin Tomasz Cieślak-Sokołowski. Podczas spotkań online (dyrektor Krakowskiego Biura Festiwalowego) w liście uczestnicy podejmą się lektury własnych tekstów z per- do uczestników festiwalu – „zadbamy o stan skupienia spektywy nieznajomego, nauczą się słuchać i obserwować, na słowie, detalu, znaczeniu, emocji”. Na kwestie literackie by sprawnie budować narrację, oraz prześledzą różne spojrzymy zatem z pewnego dystansu, ale też wnikliwie strategie czytania, które pozwalają spojrzeć na utwór i na świeżo, jak robi to bohater wiersza Czesława Miłosza z bliska lub daleka. Uwaga, zapisy trwają do 25 czerwca! Stan poetycki: Jakby zamiast oczu wprawiono odwróconą Stały kontakt z żywą poezją i twórcami w czasie festi- lunetę, świat oddala się i wszystko, / ludzie, drzewa, ulice, walu zapewnią internetowe streamingi Virtual Open Mic maleje, ale nic a nic nie traci na wyrazistości, zagęszcza w ramach pasma OFF. Slamy poetyckie organizowane się. Soczewką opisywanej przez Miłosza lunety będzie przez magazyn „KONTENT” i Krakowską Szkołę Poezji dla nas rzeczywistość pandemiczna. będą pojawiać się cyklicznie na facebookowym profilu Podczas pierwszego festiwalowego spotkania in- festiwalu od czerwca do października. spirowanego Piosenką o końcu świata Miłosza prze- Tegoroczny Festiwal Miłosza będzie dla nas oka- nieśliśmy się do kraju poezji, w którym na forum – zją do uważnego spotkania ze słowem i otaczającą nas czyli podczas transmisji online – usłyszeliśmy wiersze rzeczywistością – nowy stan skupienia zmieni się w stan polskich poetów. W czasie internetowego spotkania poetycki w sieci. Organizatorzy trzymają jeszcze kilka asów Republica Poetica prowadzonego przez Martę Eloy- w rękawie, śledźcie więc festiwal na Facebooku, bo kolejne -Cichocką wybrzmiały utwory Miłosza Biedrzyckiego, wydarzenia zostaną ogłoszone już wkrótce. (am) Wojciecha Bonowicza, Ryszarda Krynickiego, Małgorzaty Lebdy, Ewy Lipskiej, Joanny Oparek, Krzysztofa Siwczy- ka i Adama Zagajewskiego. A to dopiero przedsmak 4 czerwca – początek listopada przyszłych wydarzeń. Organizatorzy: Krakowskie Biuro Festiwalowe, W pierwszej połowie czerwca ruszy piąta edycja Fundacja Miasto Literatury Konkursu Młodej Poezji skierowanego do pełnoletnich www.miloszfestival.pl twórców, którzy nie wydali jeszcze swojego debiutanckiego www.facebook.com/FestiwalMilosza 24 d FESTIWAL MIŁOSZA FESTIWAL MIŁOSZA d 25

w jakie zostaliśmy wrzuceni niczym w kafkowski proces. Ten model dopełnienia dystrybucji i sprzedaży obowiązywał przed wiru- Poetyckie Na przykład izolacja stanie się najpewniej głównym sem. Chciałbym, aby wszystko tu wróciło do tamtej normy. Obawiam się tematem poezji współczesnej. Zawsze nim była, ale jednak, że po przejściu globalnej kwarantanny i lockdownu będziemy już drogowskazy teraz temat ten odnalazł się nie w metaforze, lecz całkowicie egzystencjalnie rozleniwieni. Będzie nam się wydawać, że kul- w zupełnie dotkliwej realności naszych żyć poszcze- tura jest na wyciągnięcie paluszka do klawiatury. A tak nie jest i mam gólnych i globalnego izolatorium. Poezja nie musi się nadzieję – nie będzie. Premiery pod Poezja nie pozwala nam błądzić – przed pandemią bronić. Powinna bronić znaczenia słów, Czy festiwale literackie w sieci mogą dotrzeć do szerszego grona od- patronatem nawet gdy światem rządzi pandemia. które przez pandemię są odkształcane ku sensom zgoła biorców niż festiwale w tradycyjnej formie? Krakowa Miasta przeciwstawnym. A do czytelnika dociera jak zwykle Być może zasięg ten się zwiększy, a odpowiedni algorytm sieciowej rze- Przekonamy się o tym podczas wyjąt- Literatury UNESCO! z oporami. Tym razem opór materii polega na prawie czywistości będzie nas o tym upewniał. Być może przekaz internetowy jest kowej edycji Festiwalu Miłosza w sieci. całkowitym paraliżu obiegu książki. Do czasu otwarcia szansą na zyskanie nowej publiczności. Źle by się stało, gdyby za cenę O krętych ścieżkach poezji w interne- księgarń wszyscy posiłkują się siecią. tych zysków zrezygnować z poprzednich zdobyczy czy je utracić. Możliwość cie opowiada Krzysztof Siwczyk, jego Jak zatem sprawić, by publikacje w internecie nie uczestniczenia w realnej, żywej kulturze słowa jest czymś niezastępowalnym dyrektor artystyczny. konkurowały z poezją wydawaną w tradycyjny spo- przez obrazkowy implant. Mówię to z szerszej perspektywy kogoś, kto wobec sób, a stanowiły jej dopełnienie? rewolucji technologicznej jest co najmniej sceptyczny in genere. Wierzę, że czytelnicy są spragnieni kontaktu z żywym autorem. I tego pragnienia Karnet: Czy poezja może stanowić remedium na trudne Krzysztof Siwczyk, fot. Lorenzo Castore nie zaspokoi nawet najsłodsze morze pikseli. czasy, dodawać nam otuchy w momencie, gdy stoimy Które utwory Miłosza powinny nam towarzyszyć w dzisiejszych realiach w obliczu – być może trwałej – zmiany otaczającej pandemicznych? nas rzeczywistości? Chyba Traktat moralny. To ciekawe, że zaraźliwe czasy wydają nam się Krzysztof Siwczyk: Poezja nie jest remedium na nic jakoś wyjątkowo oryginalne. Historia świata to historia zaraz. Akurat – ba, nie powinna być obciążana nadmiernymi obo- koronawirus, przy całej swojej globalnej spektakularności, nieszczególnie wiązkami świadczenia usług zdrowotnych dla naro- zestawia się z zarazami totalitarnymi, wojennymi, ksenofobicznymi. Jest du znękanego pandemią. Powinna być nieufnością, ciekawym starterem apokalips, o jakich nie śmiemy jeszcze śnić. Ale jest powinna rejestrować zmiany w dookolnym, zawiru- też szansą na poważny namysł nad historią i ewentualnie przyszłością Izolda Kiec sowanym świecie. Zwłaszcza że zaraza infekuje nie naszego gatunku. Zaiste nieprzypadkowo Jacek Podsiadło opublikował „Ginczanka. tylko ciała indywidualne, ale i ciało społeczne. Coraz niedawno istotny głos w debacie o polskiej historii. Wiersz Słup ze słów Nie upilnuje mnie nikt” szersze obszary życia społecznego i regulujących rozmawia z wielkimi traktatami Miłosza. Wygląda na to, że Miłosz jakoś to życie instytucji zwyczajnie nam obumierają. Poezja się nam teraz aktualizuje. Jak trwoga, to do Miłosza! Osobiście nie wy- jest oczywiście ekspresją życia indywidualnego, ale szczególniam żadnego wiersza czy książki Miłosza na „tu i teraz”. Myślę, ma w sobie moc projekcji na nieco większe – niż koniec że większość swoich rzeczy pisał Miłosz w perspektywie pozaczasowego własnego nosa – uniwersum. I w tym uniwersum uniwersum – tak byśmy rozumieli mechanizmy i procesy, a nie populizmy niewiele się zmienia. Być może świat widzialny zmieni i ekscesy. One są zawsze i wszędzie tą samą, niemą przemocą. się na zawsze. Nie mam tylko pewności, czy na lepsze. Rozmawiała Anna Mazur Śmiem twierdzić, że na gorsze. Poezja natomiast in- terweniuje w świat i zaświat. Osobiście lubię ten drugi adres – przestrzeń spekulatywną. Generalnie rodzimy Krzysztof Siwczyk – dyrektor artystyczny Festiwalu Miłosza, poeta się, żyjemy, chorujemy, umieramy. Literatura nadaje i aktor. Mieszka w Gliwicach, studiował kulturoznawstwo na Uni- tej tępej mechanice trochę sensu. Poezja ma tu szcze- wersytecie Śląskim. Współtwórca założonej w 1994 roku grupy po- gólne zasługi. Jeden z moich ukochanych filozofów, etyckiej Na Dziko. Za tom Dzikie dzieci (1995) otrzymał m.in. nagro- Emil Cioran, mawiał: „Życie to zmartwychwstanie dę miesięcznika „Czas Kultury” za najlepszy poetycki debiut roku. w piekle”. Poezja to piekło mapuje i nie pozwala nam Członek Europejskiej Akademii Filmowej oraz Stowarzyszenia Pi- Zośka Papużanka w nim całkowicie pobłądzić. sarzy Polskich i PEN Clubu. Współpracuje z „Polityką”. Współpro- „Przez” Jak poezja reaguje na pandemię? Czy może się przed wadził programy telewizyjne poświęcone książkom Czytelnia oraz nią jakoś obronić? I co najważniejsze, w jaki sposób Czytanie to awantura w TVP Kultura. Pracuje w Instytucie Mikołow-

słowo pisane dociera dziś do czytelnika? skim, gdzie redaguje poetycką serię wydawniczą, a także pismo lite- KRAKOWSKIE BIURO FESTIWALOWE Poezja reaguje zawsze tak samo – zmianą języka. Od- rackie „Arkadia”. W 2014 roku został laureatem Nagrody Fundacji INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA noszę wrażenie, że zwłaszcza teraz ten język zmienia im. Kościelskich za tomik Dokąd bądź. Jego najnowszy tom poetyc- się błyskawicznie. Staje się czułym detektorem zjawisk, ki to Osobnikt (2020), ostatnio wydał też książkę Manuał (2020). 26 d FESTIWAL KULTURY ŻYDOWSKIEJ JEWISH CULTURE FESTIVAL JEWISH CULTURE FESTIVAL FESTIWAL KULTURY ŻYDOWSKIEJ d 27

Ukryte światło Hidden Light

W tym roku nie będzie nam dane bawić This year’s party during the Shalom się wspólnie podczas koncertu Szalom on Szeroka Street wasn’t to be. “Man na Szerokiej. „Człowiek planuje, a Bóg plans and God laughs,” according się śmieje” – mówi żydowskie powie- to a Jewish proverb. But the organis- dzenie. Organizatorzy Festiwalu Kul- ers of the Jewish Culture Festival aren’t tury Żydowskiej nie załamują jednak wringing their hands in despair – in- rąk, tylko odpowiadają: zapraszamy stead they are inviting us to join them na Prolog! for the Prologue!

Jak mówi Robert Gądek, zastępca dyrektora Festiwalu According to Robert Gądek, vice-director of the Jew- Kultury Żydowskiej, decyzja o przeniesieniu jubileuszowej, ish Culture Festival, the decision to postpone the 30th 30. edycji nie należała do najłatwiejszych. W momencie anniversary festival was far from easy. As the news ogłoszenia pandemii machina festiwalowa pracowała of the pandemic broke, the festival preparations were pełną parą: dogrywano ostatnie terminy, wykonawców, in full swing: the final touches were being put to the pro- Gili Yalo, fot. Michael Topyol ruszała cała produkcja. „Wiedzieliśmy jednak, że prze- gramme and artists, and production was about to start. łożenie tej edycji to jedyna właściwa decyzja” – mówi. “But we knew straight away that postponing the festival nia różnych koncertów rejestrowanych na przestrzeni to concerts recorded in previous years, for example A dyrektor FKŻ Janusz Makuch dopowiada: „To decyzja was the right thing to do,” he says. Director of the fes- lat, m.in. z synagogi Tempel. „Wszystko po to, by móc performances at the Tempel Synagogue. “All this so podjęta z konieczności, wobec braku jakiegokolwiek in- tival Janusz Makuch adds: “It was a decision forced na nowo przeżywać muzykę i cieszyć się nią w zaciszu do- that we can experience music anew and enjoy it from nego wyboru. Nie mogliśmy zmienić faktu, że groza by events – we had no other choice. We couldn’t change mowym” – komentuje Julia Lorenc, jedna z programerek the comfort of our homes,” says Julia Lorenc, one pandemii, zaraźliwa, jak niegdyś proletariacka między- the fact that the threat of the pandemic was spreading festiwalu. Dla spragnionych nowych poszukiwań zostały of the programme curators. If you’re after fresh sounds, narodówka, rozlała się po świecie”. like wildfire all over the world.” przygotowane również specjalne playlisty na platformie the organisers have prepared playlists on music stream- Jednak ogień, który miał być motywem przewodnim As it happens, fire was to be the leitmotif of this streamingowej, gdzie pracownicy Stowarzyszenia FKŻ ing platforms with staff from the Jewish Cultural Festival tegorocznej edycji, nie gaśnie w sercach organizatorów year’s events, and it certainly burns bright in the hearts dzielą się swoimi muzycznymi inspiracjami. Oprócz tego Society sharing their inspirations. Users of the festival’s FKŻ. Od czasu ogłoszenia lockdownu regularnie za- of the organisers. Since the announcement of the lock- na fanpage’u festiwalu użytkownicy Facebooka mogą Facebook page can follow the latest news and anec- praszają wierną festiwalową publiczność do odsłucha- down, they have been inviting loyal audiences to listen śledzić cykl ciekawostek i anegdot, które sięgają dobrych dotes, some of them dating back ten years or more and kilkunastu lat w przeszłość, pokazując od kuchni histo- showing the ins and outs of past editions. The Cheder MLDVA & Cinar Timur, fot. Michał Ramus ryczne edycje FKŻ. Załoga Cheder dba zaś o systema- team regularly share favourite recipes and encourage tyczne dzielenie się z klientami przepisami, zachęcając viewers to experiment at home. do samodzielnych eksperymentów kulinarnych. The Prologue of the 30th Jewish Culture Festival W czerwcu rozpoczyna się zaś Prolog 30. FKŻ. Cykl kicks off in June. Events last until the Hanukkah Festival wydarzeń potrwa aż do grudnia, kiedy przypada Chanu- of Light in December – one of the most beautiful Jewish ka – Święto Świateł, które jest jednym z najpiękniejszych symbols of hope. “We have prepared dozens of events, żydowskich symboli nadziei. „Zaplanowaliśmy dla naszej both online and in the real world. We promise that even publiczności kilkadziesiąt wydarzeń, zarówno online, jak without physical participation we’ll be able to create i w realu. Zapewniamy, że nawet bez fizycznego udzia- a genuine festival atmosphere. And we hope that we’ll łu damy wszystkim odczuć festiwalowy klimat. Mamy be able to meet in our beloved Cheder Café for events nadzieję natomiast, że już na kolejnych wydarzeniach, later on in the year,” says Julia Lorenc. które zaplanowaliśmy, spotkamy się m.in. w naszym On 26 June, the organisers host the opening party ukochanym Chederze” – mówi Julia Lorenc. with a virtual performance by DJ BeatFoot from Israel. Już 26 czerwca organizatorzy zapraszają na imprezę On 28 June, the inaugural concert of the Prologue fea- otwarcia, podczas której wirtualnie wystąpi izraelski tures some of the most fascinating and important mu- DJ BeatFoot. Natomiast 28 czerwca odbędzie się za- sicians from the festival’s long history: Frank London, skakujący w formie koncert inauguracyjny Prologu, David Krakauer, Shai Tsabari, Kutiman, Lola Marsh, 28 d FESTIWAL KULTURY ŻYDOWSKIEJ JEWISH CULTURE FESTIVAL JEWISH CULTURE FESTIVAL FESTIWAL KULTURY ŻYDOWSKIEJ d 29

Oprócz tego organizatorzy przygotowują serię wykła- shops with Jeff Warschauer,culinary workshops with dów, których gośćmi będą rabin Boaz Pash, Edwin Serous- Chris Gawlik and children’s workshops with Anna si, Yossi Klein Halevi, Wojciech Pszoniak, Matti Friedman Gieracka. There will also be literary meetings prepared i Janusz Makuch, oraz warsztatów: muzycznych z Jeffem with the Krakow Festival Office, and poetry evenings. Warschauerem, kulinarnych z Chrisem Gawlikiem i dla Depending on the latest social distancing advice, the or- dzieci z Anną Gieracką. Zaplanowane są również spotkania ganisers are hoping to hold walks and sightseeing literackie realizowane wspólnie z Krakowskim Biurem tours, art projects (including those held by the Mi- Festiwalowym i wieczory poetyckie. Jeśli tylko pozwoli Polin design duo and Olga Drenda and Agnieszka na to reżim sanitarny, odbędą się zwiedzania i spacery, Pajączkowska) and events for seniors. a także projekty artystyczne (w tym te realizowane przez “Fire, light, flames and radiance all play an impor- duet designerów MiPolin, a także Olgę Drendę i Agnieszkę tant role in Judaism, just like in our daily lives. Life Pajączkowską) oraz wydarzenia dla seniorów. will burn within us as long as we burn with the flames „Ogień, światłość, płomień, blask odgrywają istotną of passion and love. We, people united by the light rolę w judaizmie. Podobnie jak w naszym codziennym ży- of the festival, are also united by the flame of communal ciu. Dopóki rozpala nas ogień pasji i miłości, dopóty płonie fascination and love of Jewish culture. It is a culture w nas życie. Nas, ludzi skupionych wokół światła festiwalu, just as alive and changeable as the fire which first łączy płomień wspólnej fascynacji i miłości do świata brought the Jewish Culture Festival thirty years ago Bester Quartet, fot. dzięki uprzejmości organizatora kultury żydowskiej. Kultury równie żywej i zmiennej jak and which has been shining a bright light on Jewish w którym udział wezmą najciekawsi i najważniejsi Piyut Ensemble, Gili Yalo, Ori Alboher, Neta Elkayam ogień, z którego zrodził się Festiwal Kultury Żydowskiej culture ever since. For me, it is an eternal light – Ner muzycy z długiej historii FKŻ: Frank London, David and Shofar. “The inaugural concert presents tracks w Krakowie i od 30 lat wchłania w siebie i jednocześnie Tamid,” concludes Janusz Makuch. Krakauer, Shai Tsabari, Kutiman, Lola Marsh, Piyut recorded especially for the festival all over the globe promieniuje żywym światłem kultury judaistycznej. Dla Let us absorb this light which brings us hope that Ensemble, Gili Yalo, Ori Alboher, Neta Elkayam czy by artists and ensembles who have had close ties with mnie jest to Światło Wieczne – Ner Tamid” – puentuje we will meet again for Shalom on Szeroka Street! (js) Shofar. „Koncert inauguracyjny zaprezentuje naszym the festival over the years. Many – such as Eyal Talmudi Janusz Makuch. widzom wybrane utwory specjalnie nagrywane w róż- and David Krakauer – are regular guests in Kraków, Chłońmy więc to światło, które daje nadzieję, że nych częściach świata przez zespoły i artystów, których presenting their latest projects and gaining growing w przyszłości znów spotkamy się podczas Szalom na Sze- uważamy za szczególnie ważnych i związanych z festi- numbers of fans. Just as Szalom brings together all rokiej! (js) walem. Wielu z nich pojawia się w Krakowie regular- ensembles who performed during the festival week, nie, prezentując nowe projekty i zjednując sobie nowe we decided to invite more artists from the festival’s rzesze fanów, tak jak chociażby Eyal Talmudi czy David 30-year history to create a unique concert available Organizator: Stowarzyszenie Festiwal Kultury Organiser: Jewish Culture Festival Society Krakauer. Tak jak Szalom gromadzi występy zespołów online,” says Robert Gądek. Żydowskiej www.jewishfestival.pl z tygodnia festiwalowego, tak my postanowiliśmy zapro- And that’s just the start! Over the next six months www.jewishfestival.pl sić znacznie więcej twórców z ponad 30-letniej historii we will hear a vast range of music performed by artists FKŻ do tworzenia wyjątkowego koncertu dostępnego including Bastarda, the Klezmer Orchestra of the Sejny BeatFoot, fot. dzięki uprzejmości organizatora online” – opowiada Robert Gądek. Theatre with David Krakauer, Frank London’s Brass A to dopiero początek! Na przestrzeni pół roku Band, Jacaszek and Vox Varshe, Bester Quartet with usłyszymy jak zawsze muzykę niezwykle różnorodną, the world premiere of their latest album, and the latest graną m.in. przez Bastardę, Orkiestrę Klezmerską Te- instalment of the Cracovian project MLDVA created es- atru Sejneńskiego z Davidem Krakauerem, Brass Band pecially for the Jewish Culture Festival a few years ago. Franka Londona, Jacaszka i Vox Varshe, Bester Quartet There will of course be traditional DJ parties, fea- ze światową premierą najnowszej płyty z muzyką Baj- turing artists including DJ Ludwik Zamenhof. The cult gelmanów, a także nową odsłonę krakowskiego projektu Teder Weekender will come in a brand-new format. MLDVA stworzonego przed kilku laty specjalnie na FKŻ. “In July, we will present a virtual collaboration with Nie zabraknie tradycyjnych imprez DJ-skich, podczas the Tel Aviv-based collective and club Teder. The unique których wystąpi m.in. DJ Ludwik Zamenhof. Czeka nas format means we’ll be able to join the party from our również kultowy już Teder Weekender – w trochę innej own homes!” stresses Julia Lorenc. formie niż dotychczas. „W lipcu połączymy się wirtualnie The organisers are also preparing a series of lec- z telawiwskim kolektywem i klubem Teder. Dzięki tej tures, with guests including Rabbi Boaz Pash, Edwin niestandardowej formie będziecie mogli bawić się z nami Seroussi, Yossi Klein Halevi, Wojciech Pszoniak, Matti również we własnych domach” – podkreśla Julia Lorenc. Friedman and Janusz Makuch, as well as music work- 30 d MIESIĄC FOTOGRAFII W KRAKOWIE KRAKOW PHOTOMONTH FESTIVAL KRAKOW PHOTOMONTH FESTIVAL MIESIĄC FOTOGRAFII W KRAKOWIE d 31

rozmów o obecnym kryzysie Psycho Big Talk także psychologist Bartłomiej Dobroczyński, philosopher and Czy fotografia może Can Photography zaprosiła przedstawicieli różnych dziedzin: psychologa author Remigiusz Ryziński, director of Greenpeace Po- Bartłomieja Dobroczyńskiego, filozofa i pisarza Remi- land Paweł Szypulski and philosopher, futurologist zmieniać świat? Change the World? giusza Ryzińskiego, dyrektora Greenpeace Polska Pawła and AI expert Aleksandra Przegalińska. Unemployed Szypulskiego oraz Aleksandrę Przegalińską, filozofkę, YouTuber and Author? The Future of Telling History futurolożkę i specjalistkę w dziedzinie sztucznej inte- is a cycle of Karolina Sulej’s interviews with scholars 21 maja rozpoczęła się osiemnasta, The 18th Krakow Photomonth Festi- ligencji. Czuły jutuber i pisarz bez pracy? Przyszłość and authors Karolina Rychter, Kasper Bajon and Olga nietypowa edycja Miesiąca Fotografii val kicked off on 21 May – this year’s opowiadania historii to z kolei rozmowy dziennikarki Wróbel talking about how the pandemic is likely to shape w Krakowie – nazwa jest w tym roku name is figurative, since events and ex- Karoliny Sulej z badaczami i pisarzami Karoliną Rychter, the future of audiovisual culture and the written word. Kasprem Bajonem i Olgą Wróbel o tym, w jaki sposób Do we find ourselves at the brink of change? The question umowna, bo wydarzenia i wystawy po- hibitions will run until at least the end pandemia wpłynie na kształt kultury audiowizualnej is posed from perspectives including literary, cultural, trwają przynajmniej do końca wakacji. of the summer! i kultury słowa. Czy znaleźliśmy się w momencie prze- philosophical and cinematic, taking in graphic novels, łomu? – ta kwestia podjęta zostanie z rozmaitych per- poetry and prose, and explored by creators and con- Większość wystaw odbędzie się w realnej przestrzeni Most of the exhibitions will be held in real life, with spektyw: literaturoznawczej, kulturoznawczej, filozoficz- sumers of culture. Journalist Agnieszka Obszańska is – pierwsze otwarcia zapowiadane są na przełom czerwca the first openings projected for late June and early July. nej, języka filmowego, komiksu, poezji i prozy, zarówno joined by curators of the ShowOFF section for The Sound i lipca. W chwili zamknięcia tego numeru „Karnetu” nie As “Karnet” goes to print, we still don’t know the full pro- z punktu widzenia uczestników kultury, jak i jej twórców. of ShowOFF – an audio guide to inspirations of the de- znamy jeszcze ich pełnego harmonogramu – aktualne gramme; dates will be published on the festival’s website Dziennikarka Agnieszka Obszańska wraz z kuratorami signers of this year’s winning entries. The question daty będą publikowane na bieżąco na stronie i w me- and social media as they become available. All accompa- ShowOFF zaprosi na The Sound of ShowOFF – dźwiękowe Why Images? is the theme of a series of meetings with diach społecznościowych festiwalu. Natomiast wszystkie nying events are held online. oprowadzanie po brzmieniach inspirowanych projektami contemporary theorists and practitioners of photogra- wydarzenia towarzyszące odbywają się online. tegorocznych laureatów konkursu. Pytanie Dlaczego phy, who will contemplate whether the medium could Talking photography (and more) obrazy? to temat serii spotkań ze współczesnymi teore- serve as a universal language in a world increasingly Rozmowy (nie tylko) o fotografii Put the dates in your diaries – there’s plenty hap- ty(cz)kami i prakty(cz)kami fotografii, którzy zastanowią dominated by particularisms. Run as an interactive blog, Rezerwujcie zatem czas, bo mimo niesprzyjających pening despite the current situation! Head to YouTube się, czy w świecie coraz silniej zdominowanym przez Weronika Perłowska, untitled, from the series Anger Detracts from Her okoliczności wydarzeń jest w tym roku naprawdę dużo! to watch the opening discussion panel Photography partykularyzmy fotografia mogłaby odegrać rolę języka Beauty © Weronika Perłowska Na kanale YouTube można odtworzyć inauguracyjny in the Face of Disaster: Documentary and Rebellion uniwersalnego. Rozwijany w formie interaktywnego bloga panel dyskusyjny Fotografia w obliczu katastrofy: doku- with curator and producer Magdalena Kownacka talk- projekt badawczy Witka Orskiego i Krzysztofa Pijarskiego ment i bunt, w którym kuratorka i producentka Magda- ing about art and artists during the pandemic and potrwa do 2022 roku i zakończy się wydaniem cyfrowej lena Kownacka rozmawiała z kuratorem Muzeum Sztuki any expected long-term effects with guests Sebas- publikacji. Rozmowy online toczą się tylko po polsku Nowoczesnej w Warszawie Sebastianem Cichockim oraz tian Cichocki, curator of the Museum of Modern Art i nie są tłumaczone. artystami Karoliną Gembarą, Witkiem Orskim i Agnieszką in Warsaw, and artists Karolina Gembara, Witek Orski Rayss o sztuce i artystach w sytuacji pandemii oraz jej and Agnieszka Rayss. How will creators cope without Czas zmiany spodziewanych skutkach. Czy twórcy poradzą sobie bez international festivals and being able to travel? Are Pandemia i jej ekonomiczne oraz społeczne konse- międzynarodowych festiwali i możliwości podróżowania? computer screens a good way of experiencing art? These kwencje tylko uwypukliły problemy, które już wcześniej Czy ekrany komputerów są odpowiednim narzędziem are just some of the fascinating topics of the conversation były przedmiotem zainteresowania kuratorów i artystów do doświadczania sztuki? – to tylko kilka z niezwykle inaugurating a cycle of discussions about the changes zaproszonych do udziału w festiwalu, takie jak: kryzys ciekawych wątków rozmowy, która zainaugurowała cykl in the contemporary world Photography in Action. klimatyczny, alienacja, lęk o przyszłość, radykalizm czy dyskusji na temat zmian we współczesnym świecie Foto- The curator, artist and expert in new media and com- manipulacja za pomocą obrazów. Wśród pierwszych, graf(ia) w działaniu. Wykład specjalistki nowych mediów munications Joanna Żylińska presents a lecture Post- otwieranych już 26 czerwca wystaw jest wyróżniony i komunikacji, a zarazem kuratorki i artystki Joanny Human Photography. Images of the World in the Era w ubiegłorocznym Przeglądzie Portfolio projekt Złość Żylińskiej Fotografia post-ludzka. Obrazowanie świata of Artificial Intelligence, exploring the question posed piękności szkodzi Weroniki Perłowskiej. Prezentacja w epoce sztucznej inteligencji także dotyka głównego by the festival organisers: Can photography change w Galerii Nośna rozprawi się ze stereotypami na temat pytania, jakie za fotografem Konradem Pustołą postawili the world? During the cycle of interviews Through współczesnego feminizmu, przynosząc jednocześnie przed uczestnikami organizatorzy festiwalu: Czy foto- Images, guests including Agnieszka Sural, Anna Bas, studium kobiecych emocji, skrywanych na co dzień pod grafia może zmieniać świat? W cyklu wypowiedzi Przez Łukasz Lamża, Urszula Zajączkowska and Agnieszka społecznymi i kulturowymi normami funkcjonowania. obraz goście ze świata kultury i nauki (m.in. Agnieszka Szuścik touch on some of the most pressing issues Z kolei Karolina Gembara, autorka warsztatów fotografii Sural, Anna Bas, Łukasz Lamża, Urszula Zajączkowska we face in the present world in contexts beyond the arts partycypacyjnej dla migrantów, w siedzibie Fundacji czy Agnieszka Szuścik) poruszą najbardziej istotne pro- and photography as a medium. Aga Kozak, curator Razem Pamoja zaprezentuje efekty projektu performa- blemy współczesności w kontekstach wykraczających of the series of discussions about the current crisis Psy- tywno-fotograficznego Ukłon. Ćwiczenia z gościnności poza sferę sztuki czy medium fotografii. Aga Kozak do serii cho Big Talk, invited representatives of a range of fields: zrealizowanego tuż przed ogłoszeniem kwarantanny 32 d MIESIĄC FOTOGRAFII W KRAKOWIE KRAKOW PHOTOMONTH FESTIVAL

Witek Orski and Krzysztof Pijarski’s research project continues until 2022 and will culminate with a digital publication. The online discussions are held in Polish and are not translated.

Times of change The ongoing pandemic and its economic and social consequences have highlighted problems which had already been explored by curators and artists participat- ing in the festival; they include issues such as the climate crisis, alienation, fear of the future, radicalism and the use of images for manipulating the public. One of the first Zygmunt Rytka, Fotowizja, 1978-1988 © Fundacja Sztuki Współczesnej exhibitions opening on 26 June is Weronika Perłowska’s In Situ | wystawa Do kogo należy kosmos? Anger Detracts from Her Beauty, awarded at last year’s z udziałem mieszkańców i mieszkanek Krakowa do- Portfolio Review. The presentation at Nośna Gallery takes tkniętych doświadczeniem migracji. Obecny w nim temat on stereotypes of contemporary feminism and shows lęku przed „obcym” w ostatnim czasie nabrał szczegól- a study of women’s emotions, usually deeply hidden nie aktualnego wymiaru. Wystawą Zygmunt Rytka. to fit in with social and cultural norms. Karolina Gem- Do kogo należy kosmos? – obejmującą cykle fotogra- bara, author of participatory photography workshops ficzne 1980/1981 oraz Fotowizja, uzupełnione filmami for immigrants, presents the results of her performative Retransmisja i Fiat 126p – Karol Hordziej przypomni and photographic project Bow: Exercises in Hospitality okres stanu wojennego w Polsce oraz stosowane przez held just before the lockdown with Kraków residents af- ówczesną władzę manipulacje medialnym przekazem. fected by migration; the exhibition is shown at the Razem A jak dzisiaj wygląda kwestia wiarygodności przekazy- Pamoja Foundation. The topic of the fear of “others” wanych przez media informacji? Zaplanowany w póź- is particularly relevant at the moment. Karol Hordziej niejszym terminie pokaz Dyba Lach, Adam Lach. Ranne presents Zygmunt Rytka. To Whom Does the Cosmos ptaki są nieufne to efekt trzyipółletnich podróży dwojga Belong?, featuring the photography cycles 1980/1981

Dyba Lach, Adam Lach, Rewizje © Adam Lach | wystawa Ranne ptaki są nieufne 34 d MIESIĄC FOTOGRAFII W KRAKOWIE KRAKOW PHOTOMONTH FESTIVAL KRAKOW PHOTOMONTH FESTIVAL MIESIĄC FOTOGRAFII W KRAKOWIE d 35

and Photovision­ and filmsRetransmission and Fiat 126p z procesem wywoływania fotografii. Wśród zaproszonych and recalling the time of martial law in Poland and artystów (głównie artystek), znalazły się autorki znane the manipulation of the media by the authorities. But how nie tylko z galerii sztuki, ale i z działalności w internecie. trustworthy is the information transmitted in the media today? The exhibition Dyba Lach, Adam Lach. Wounded Debiuty ShowOFF Birds Are Wary (planned at a later date) is the result Prezentacja premierowych projektów wyłonionych of a three-and-a-half-year journey of the documentary- w otwartym konkursie ShowOFF to nie mniej ważna makers through Poland of “interesting times”. The artists od programu głównego część festiwalu. Od 26 czerwca created texts and photographs which have been published w przestrzeniach Tytano zobaczymy osiem indywidual- as the album Revisions. nych wystaw przygotowanych we współpracy z czwor- The film installationFuture Scenarios by Lena Do- giem kuratorów, uznanych specjalistów w dziedzinie browolska and Teo Ormond-Skeaping features hypotheti- sztuk wizualnych. Pod opieką Andrei Copettiego powstały Lena Dobrowolska, Teo Ormond-Skeaping, Scenariusze przyszłości, cal climate scenarios for the coming 80 years, based on pokazy Oktawiana Jurczykowskiego Czerwień ciemniej- 2019, instalacja wideo the latest data on catastrophic changes happening around sza na czarno-białych zdjęciach (mieszający współcze- dokumentalistów po Polsce „ciekawych czasów”. Ich the globe (Tytano, from 3 July). The book-as-exhibition sne i archiwalne obrazy projekt osnuty wokół postaci efektem są teksty i fotografie, które złożyły się na wydaną Wonders in the Heavens and on the Earth touches on Józefa Piłsudskiego) oraz Liquido. Woda śni o sobie w tym roku książkę Rewizje. issues of degradation of the environment and the crea- Domenica Camardy, który skupił się na coraz bardziej W instalacji filmowej Scenariusze przyszłości Lena tion of a new world order at a time when – according płynnym pojęciu tożsamości w obecnym niestabilnym Dobrowolska i Teo Ormond-Skeaping przedstawią hi- to Timothy Morton, controversial philosopher of nature świecie. Joanna Rzepka-Dziedzic wzięła pod skrzydła potetyczne scenariusze klimatyczne na najbliższe 80 lat and author of the term “dark ecology” – the myth of pro- wystawy architektki i fotografki Aleksandry Nowysz stworzone w nawiązaniu do najnowszych doniesień gress has been interrupted by an accumulation of strange Lepsze jutro (autorka zajęła się utopijnym wymiarem naukowych o niebezpiecznych zachodzących na Ziemi occurrences… miejskich ogródków działkowych) oraz także architektki zmianach (Tytano, od 3 lipca). Także wystawa-książka Themes of emotions return at the virtual exhibition i pasjonatki fotografii Agaty Read (tytułowe Lemany Znaki na niebie i na ziemi dotyka problemu degradacji I Do Not Share with Anyone, focusing on the question to miejscowość na Kaszubach, gdzie autorka w dzie- Dominik Wojciechowski, untitled 2 from the series The Castle, 2019 © Dominik Wojciechowski, photo courtesy of the artist naturalnego środowiska i tworzenia się nowego porządku of whether photography can be more than simply imagery. ciństwie spędzała wakacje). Bart Kręzołek, który dla świata, w sytuacji gdy – jak twierdzi kontrowersyjny filozof Can it provide emotions, feelings, relationships? The con- pasji fotograficznej porzucił branżę finansową, pokaże on a village in the Kashubian region where she spent przyrody i autor pojęcia „ciemnej ekologii” Timothy Mor- cept recalls Antoni Kępiński’s book Fear; the curator Adam także sięgającą do wspomnień z dzieciństwa wystawę her childhood holidays. Bart Kręzołek who abandoned ton – mit postępu został przerwany przez nagromadzenie Mazur links its idea of “crystallisation of feelings” with Mute przygotowaną z Joanną Kinowską. Pod opieką tej a career in finance for his passion for photography also dziwnych przypadków… the process of developing photos. Participating artists kuratorki powstał również przywołujący pożydowskie reaches to his childhood for inspiration for his exhibi- Temat emocji powróci na wirtualnej wystawie Z nikim include those familiar from art galleries and those who przestrzenie pokaz dziennikarki i aktywistki Joanny tion Mute, prepared with Joanna Kinowska. The curator się nie dzielę, która skupi się na pytaniu, czy poprzez mainly work online. Szpak Ostachowskiej zatytułowany Miasteczko. Kurator also worked with journalist and activist Joanna Szpak fotografię można oddać coś więcej niż tylko wygląd Mateusz Sarełło pracował z kolei z Jakubem Stankiem Ostachowska on her project Small Town recalling post- rzeczy. Czy da się pokazać przeżycia, relacje, uczucia? ShowOFF debuts nad poruszającym kwestie zanieczyszczenia środowiska Jewish spaces. Finally, Mateusz Sarełło curated Jakub Koncepcja prezentacji nawiązuje do książki Lęk Antoniego The presentation of premiere projects selected i smogu projektem W oczekiwaniu na słońce oraz z Do- Staniak’s In Anticipation of the Sun exploring issues Kępińskiego, a zaczerpnięte z niej pojęcie „krystalizacji through the open competition ShowOFF is as im- minikiem Wojciechowskim – nad bardzo osobistą historią of environmental pollution and smog and Dominik uczuć” zostało przez kuratora Adama Mazura skojarzone portant as the main programme of the festival. From rozpadu jego rodziny nazwaną przez autora Zamek. Wojciechowski’s deeply personal portrayal of his family’s 26 June, the space of the Tytano complex shows eight breakdown The Castle. Krzysztof Maniak, Czesanie traw, 2019 © Krzysztof Maniak | wystawa *** Znaki na niebie i na ziemi individual exhibitions prepared with four curators re- To najdłuższy Miesiąc Fotografii w historii – przed nami *** garded as experts in visual arts. Andrea Copetti oversaw całe lato z fotografią! – online i w galeriach. Informacje This will be the longest Photomonth in history: the en- Oktawian Jurczykowski creating his Red Has a Dark o aktualnych terminach wystaw i wydarzeń najlepiej tire summer abounds with photography, both online and Value in Black and White Photos (the project, centred śledzić na stronie oraz kanałach społecznościowych in galleries. Check the festival’s website and social media on Józef Piłsudski, combines contemporary and archi- festiwalu. (dd) for the latest information on exhibition and events. (dd) val images) and Domenico Camarda’s Liquido: Water Dreams of Itself, which focuses on the increasingly fluid concept of identity in the current world. Joanna 21 maja – ??? 21 May – ??? Rzepka-Dziedzic looked after exhibitions by two archi- Organizator: Fundacja Sztuk Wizualnych Organiser: Foundation for Visual Arts tects and photographers: Aleksandra Nowysz’s A Better www.photomonth.com www.photomonth.com Tomorrow exploring the utopian dimension of urban www.facebook.com/photomonth www.facebook.com/photomonth allotments, and Agata Read’s Lemany – concentrated www.instagram.com/krakowphotomonth www.instagram.com/krakowphotomonth Wydarzenia

36 d KULTURALNY KRAKÓW MUZYKA MUZYKA KULTURALNY KRAKÓW d 37

Kolory tęczy Willowe podróże

Napisał ich sześć. Są uważane Jako pierwszy zabrzmi Kwintet Podobnie jak większość instytucji pianistki Izabeli Jutrzenki-Trzebia- za wybitne osiągnięcie na polu muzyki smyczkowy nr 1 B-dur KV 174, któ- kultury, także Willa Decjusza przenio- towskiej przypomniała o działającym kameralnej, artystycznie stojące wyżej ry zaprezentują Agnieszka Świąt- sła swoje działania do świata wirtu- w Willi artystycznym salonie księżnej nawet niż jego kwartety smyczkowe. kowska i Tomasz Góra (skrzypce), alnego i zaprasza na cykl Villa Artis Marceliny Czartoryskiej, uczennicy Zbiór utworów na dwoje skrzypiec, Jacek Dumanowski i Teresa Wy- Online prezentujący sylwetki muzy- polskiego kompozytora. W drugiej dwie altówki – instrument szczególnie drzyńska (altówka) oraz Konrad ków tworzących i rozwijających swoją odsłonie pieśni arabskie zaśpiewał ceniony przez kompozytora – i wiolon- Górka (wiolonczela), a następnie działalność w Krakowie. „W opusto- syryjski muzyk Wassim Ibrahim, czelę przeprowadza słuchacza przez Kwintet smyczkowy nr 5 D-dur szałych przestrzeniach willowych akompaniując sobie na arabskim bogactwo ludzkich emocji. Mowa KV 593 zagrają Robert Bachara pojawia się artysta, który to miejsce instrumencie ud; koncert został o kwintetach smyczkowych Wolfganga i Tomasz Góra (skrzypce), Mariusz zna, w którym kiedyś koncertował zarejestrowany na tle orientalnych Amadeusza Mozarta, które w sześć Grochowski i Grzegorz Piętkowski w wypełnionej sali, i proponuje swoją kafli pokrywających ściany loggii kolejnych niedzielnych wieczorów (altówka) oraz Tomasz Pokrzywiński interpretację utworu, zabierając nas Willi Decjusza. W trzecim, czerw- (pierwszy koncert 14 czerwca, za- (wiolonczela). Czerwcową odsłonę w muzyczną podróż” – mówi prof. Do- cowym odcinku posłuchamy dwóch kończenie cyklu 19 lipca) zaprezentuje cyklu uzupełni Kwintet smyczkowy minika Kasprowicz, dyrektor Stowa- miniatur fortepianowych na lewą WRZESIEŃ Capella Cracoviensis. nr 2 c-moll KV 406 (oryginalnie na- rzyszenia Willa Decjusza. Co ważne, rękę w wykonaniu uzdolnionego pia- Skąd pomysł na taki właśnie re- pisany jako serenada na zespół in- repertuar poszczególnych spotkań nisty i pedagoga Piotra Różańskiego pertuar? „Nie robimy tego, co wymu- strumentów dętych, po kilku latach jest nawiązaniem do bogatej historii – termin wydarzenia i sam koncert 12 sb CI, CO MNIE NIOSĄ 16.00 szają okoliczności. Robimy dokładnie Mozart przygotował także wersję tej pięknej renesansowej rezydencji. już wkrótce na stronie internetowej premiera 19.00 to, co chcemy robić: przechodzimy na smyczki) w wykonaniu Macieja W pierwszym odcinku cyklu muzy- instytucji. (wz) 15 wt KOGUT W ROSOLE 19.00 przez kryzys poprzez inwestycje. i Jadwigi Czepielowskich (skrzypce), ka Fryderyka Chopina w wykonaniu 16 śr KOGUT W ROSOLE 19.00 W zespole muzyki klasycznej nic Jacka i Anety Dumanowskich (al- lepiej nie rozwija niż kameralisty- tówka) oraz Aleksandry Buczyńskiej 17 cz KOGUT W ROSOLE 19.00 www.willadecjusza.pl ka. W kulturze nic nie przynosi lep- (wiolonczela). 18 pt KOGUT W ROSOLE 19.00 szych wyników niż decentralizacja, Koncerty, grane przez muzyków 19 sb BOŻE MÓJ ! 16.00 zrównoważony rozwój, rozbudzanie Capelli Cracoviensis na żywo w Te- 19.00 wrażliwości […] Oto wszystkie kwin- atrze im. Juliusza Słowackiego, będą Mowa dźwięków 20 nd BOŻE MÓJ ! 18.00 tety smyczkowe Mozarta. Wszystkie transmitowane na profilu facebooko- 22 wt ROZMOWY Z DIABŁEM 19.00 kolory tęczy” – deklaruje dyrektor wym zespołu. (wz) W jaki sposób hasło z przełomu do wierszy Kazimierza Przerwy-Tet- zespołu Jan Tomasz Adamus. XVI i XVII wieku „Ut oratio sit domi- majera, francuskie Sept chansons 23 śr ROZMOWY Z DIABŁEM 19.00 na harmoniae” – głoszące prymat Francisa Poulenca z tekstem Guil- 24 cz WARIAT I ZAKONNICA 19.00 Robert Bachara, fot. Tibor-Florestan Pluto słowa nad muzyką – odnajduje się laume’a Apollinaira, Die Jahreszeiten 25 pt WARIAT I ZAKONNICA 19.00 w bliższych nam historycznie kom- Ernsta Křeneka do słów prekursora 26 sb BŁĘKITNE KREWETKI 19.00 pozycjach? Z tym pytaniem zmierzy klasyki weimarskiej Friedricha Höl- 27 nd BŁĘKITNE KREWETKI 18.00 się Chór Polskiego Radia pod dy- derlina, a także Three Poems Pēterisa rekcją Marii Piotrowskiej-Bogalec- Vasksa, w których Łotysz umuzycznił 29 wt ROMA I JULIAN 19.00 kiej. Podczas koncertu Navigatio poezje Czesława Miłosza. W progra- 30 śr ROMA I JULIAN 19.00 ARS transmitowanego 30 czerwca mie znajdzie się także reprezentują- na profilu facebookowym zespołu cy jedną z najbardziej intrygujących usłyszymy pieśni napisane do słów form łączących słowo i muzykę Ma- wybitnych poetów XIX i XX wieku. drigal op. 35 Gabriela Fauré oraz Zabrzmią po polsku Pieśni miłosne kompozycje Camille’a Saint-Saënsa Bilety online Macieja Małeckiego skomponowane i Benjamina Brittena. (wz) www.scenastu.pl

www.capellacracoviensis.pl www.chorpolskiegoradia.pl Informacja www.facebook.com/capella.cracoviensis www.facebook.com/chorpolskiegoradia 574 363 961 • 574 364 684

KRAKOWSKI TEATR SCENA STU INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA 38 d KULTURALNY KRAKÓW MUZYKA MUZYKA KULTURALNY KRAKÓW d 39

twór. Po otwarciu kawiarenek w wyniku odmrażania odbywać się będą koncerty plenerowe na dziedzińcu. do którego miliony turystów ściągają z powodów religij- Cuda w lecie gospodarki wiele lokali odwiedzało po kilku gości, Na koncertach plenerowych wystąpią m.in. Aga Za- nych, historycznych, kulturalnych, martyrologicznych. a przed Vis-à-vis kłębiło się 80 osób, nie dało się ryan i Szymon Mika (3 lipca), trio Wojciecha Karolaka Dziedzictwem kultury może być też stworzenie wielkie- wejść. To jest to – rodzinny tygiel krakowskiej bohemy, (4 lipca) i kwartet Jana „Ptaszyna” Wróblewskiego go centrum jazzu, które szczególnie w okresie letnim O sprawczej mocy tęsknoty, artystycz- w którym poruszają się również jazzmani. (5 lipca), a w kolejnych tygodniach m.in. Dorota Mi- przyciąga dziesiątki tysięcy ludzi. Proszę też zwrócić nej „magmie” i o tym, co iskrzy nocą Kiedy siedziałem większą część roku w Kuwejcie, strasz- śkiewicz, Marek Napiórkowski, Stanisław Sojka, Kry- uwagę, jak ogromny odsetek czołowych muzyków w rozmowach, mówi Witold Wnuk, nie tęskniłem za Krakowem. Również z powodu tej styna Prońko, Adam Bałdych, Paweł Kaczmarczyk, polskiej sceny „wychodził” i „wychodzi” z Krakowa. tęsknoty powstał festiwal. Oczywiście pchnął mnie grupa Laboratorium, Grażyna Auguścik oraz włoscy Wśród wiodących obecnie polskich pianistów są: „Adzik” twórca i dyrektor programowy Sum- do tego Piotr Skrzynecki podczas czterdziestolecia wirtuozi Pasquale Stafano i Gianni Iorio. Codziennie Sendecki, Dominik Wania, Piotr Orzechowski, Paweł mer Jazz Festival Kraków. kabaretu Piwnica pod Baranami. W latach 80. w letnich jazz będzie również rozbrzmiewał w Harris Piano Jazz Kaczmarczyk, Wojciech Groborz, Joachim Mencel czy miesiącach grałem w Krakowie koncerty z cyklu Bossa Bar. Gospodarzem cyklu Solo Piano Week – obejmują- Kuba Płużek oraz znakomity organista Kajetan Galas. Karnet: Nie mogę pamiętać tamtych czasów, ale nova od nowa, występował również zespół Combo cego siedem solowych recitali pianistów – będzie klub To jest ogromna kopalnia. w latach 80. Polacy nie wyjeżdżali chyba masowo Pikante m.in. z Haliną Jarczyk, Marianem Pawlikiem Piec Art (6-12 lipca), a dodatkowe koncerty odbędą Jak doświadczenia z Kuwejtu, gdzie przez trzy deka- do Kuwejtu? i Janem Budziaszkiem. „Skrzynia” mi wtedy podpowie- się w klubie U Muniaka, Alchemii oraz Pracowni pod dy organizował pan festiwale, konkursy i koncerty, Witold Wnuk: To był ponury okres. Miałem dwoje dział, żeby zrobić taki cały miesiąc, na kształt festiwalu. Baranami (cykl Scena młodych). Ze względu na zwią- wpływały na krakowskie święto jazzu? małych dzieci, a zarobić na utrzymanie było bardzo Pomyślałem: „A dlaczego by nie?”. W 1996 roku zorga- zane z pandemią obostrzenia w tym roku nie dojdzie To była przygoda, zupełnie inna bajka. Szybko się trudno. Grałem na różnych instrumentach (jestem nizowaliśmy pierwszą edycję, bazując na krakowskich do skutku Noc Jazzu, impreza od lat organizowana zorientowałem, że tamtejszym odbiorcom trzeba na po- wiolonczelistą, ale grałem też na fortepianie, key­ muzykach. W finale przyjechał Michał Urbaniak, który w okresie Summer Jazz Festival Kraków. Działamy czątku uświadomić, że muzyka jest sztuką, a sztuka boardach i perkusji) i z różnymi artystami. W połowie zagrał z Jarkiem Śmietaną. To był niezwykły sukces, w duchu otwarcia – wierzymy, że zwyciężymy nad jest potrzebna człowiekowi. W Kuwejcie obmyślałem siermiężnych lat 80., kiedy przestałem uczestniczyć na koncerty przychodziły tłumy. W tym czasie zaczął materią i zapraszamy wszystkich do słuchania. sobie, jakie cuda będę robił w lecie, i przylatywałem w ciekawych projektach z Ewą Demarczyk, Januszem się ukazywać „Karnet”, a jego Kalendarium w trakcie 25. edycja imprezy to również czas podsumowań. Nie- do Krakowa podekscytowany. W programie imprezy Muniakiem czy w Starym Teatrze, przyłączyłem się tygodnia zajmował głównie Letni Festiwal Jazzowy. bawem na rynku ukaże się okolicznościowa książka. co rok, dwa pojawiają się nowe elementy. Inauguracja do zespołu Marcus, który grał koncerty w luksusowych Nasza więź trwa do dzisiaj. Później były koncerty Mi- Książka Jazz w Piwnicy pod Baranami – 25 lat Summer festiwalu, później koncerty z cyklu Mistrzowie jazzu hotelach w rejonie Zatoki Perskiej. Trwało to dwa lata, strzowie jazzu w ogrodach Muzeum Archeologicznego. Jazz Festival Kraków, którą napisałem na zamówienie w 2000 roku, pierwszy „Jazzowy Baranek” dla „Dudu- a później dostałem propozycję wykładania wiolonczeli Na każdym były dwa, trzy tysiące ludzi. To były początki PWM, jest już właściwie ukończona. Przedstawia moje sia”, Niedziela Nowoorleańska, Noc Jazzu, Solo Piano na niedawno otwartej uczelni muzycznej w Kuwejcie. festiwalu. refleksje w pierwszej osobie i składa się z trzech czę- Weekend, rezydencje artystyczne, Scena młodych, Zacząłem tam pracować w 1988 roku i odkryłem bardzo Czy podczas nadchodzących wakacji jazz wyciągnie ści. Pierwsza to rys historyczny jazzu w Piwnicy pod koncerty tematyczne (np. gitarowe czy saksofonowe), szybko, że podobnie jak siostra [Joanna Wnuk-Na- ludzi z domu? Baranami od 1956 roku wraz z moim wspomnieniami. konkurs gitarowy im. Jarka Śmietany, a na przyszły zarowa – przyp. red.] przejawiałem pasję i talenty Jako wstęp do 25. Summer Jazz Festival w drugiej W tym rozdziale zajmuję się wiodącą rolą Piwnicy rok planujemy nowy konkurs, który będzie adresowany menedżersko-organizatorskie. Do dzisiaj się dziwię, połowie czerwca we współpracy z radiową Dwójką w polskiej historii tego gatunku – opisuję kolejne fazy do młodych zespołów sięgających do tradycyjnych że przeżywając doniosłe akty artystyczne jako wyko- zaprezentujemy w sieci serię siedmiu koncertów Jazz jej istnienia, zapaść, przenosiny środowiska do Heli- jazzowych idiomów – harmoniki i rytmu. Cały czas się nawca – koncerty z Demarczyk to były prawdziwe mi- w Krakowie. Ale wystarczy już transmisji online. Cie- konu, kolejne przenosiny do klubu Pod Jaszczurami, rozwijamy. Za bardzo się nie reklamujemy, nie dajemy steria – potrafię czerpać podobną satysfakcję kulturalną szymy się, bo festiwal będzie zrealizowany z koncertami aż wreszcie odrodzenie jazzu w Piwnicy. Zasadnicza, sponsora w nazwie, nie przepłacamy, a i tak występują z organizowania festiwali i konkursów. A jednak dzieje na żywo niemal w pierwotnie planowanym kształcie. środkowa część książki, to opis dotychczasowych 24 u nas ci wszyscy znakomici artyści, których przychodzi się to, kiedy uczestniczę w Niedzieli Nowoorleańskiej, Dwa występy gwiazd są przełożone – Branford Mar- edycji Summer Jazz Festival wraz ze 150 fotografiami. posłuchać pięćdziesiąt tysięcy odbiorców. To coś mówi. Nocy Jazzu czy koncercie Pata Metheny’ego. salis Quartet i Kenny Garrett wystąpią w przyszłym W trzeciej części przedstawiam postaci polskiego jazzu, Rozmawiał Bartosz Suchecki Odkryty wtedy zapał organizatorski przeniósł pan roku. Wszystkie pozostałe koncerty się odbędą. Więk- które odeszły. Poczynając od zmarłego w 2003 roku Pełny zapis rozmowy: www.karnet.krakow.pl na polski grunt. W 1996 roku odbyła się pierwsza sze z nich przenosimy na pierwszą połowę sierpnia. znakomitego kontrabasisty Andrzeja Cudzicha, koń- edycja Letniego Festiwalu Jazzowego w Piwnicy pod Zagrają m.in. Urszula Dudziak (2 sierpnia), grupa cząc na Wandzie Warskiej, która odeszła w ubiegłym Baranami, znanego obecnie jako Summer Jazz Festi- Friends z Karen Edwards (7 sierpnia), Billy Cobham, roku. W książce są też bywalcy związani z festiwalem, val Kraków. Adam Bałdych i Vladislav „Adzik” Sendecki w ramach piwniczni skandaliści oraz moi najbliżsi współpra- Zawsze powtarzam, że siłą Krakowa są nie tylko festi- Fusion Night (8 sierpnia) oraz Adam Makowicz i Leszek cownicy, m.in. Antek Dębski czy Ola Marzec. A w post wale, ale też ta artystyczna „magma”. Armia artystów, Możdżer (18 sierpnia). Wielkie festiwalowe święto jazzu scriptum refleksje o wielkim Krakowie. setki miejsc i to, co iskrzy nocą w rozmowach na Rynku tradycyjnego – plenerowa Niedziela Nowoorleańska – Jak wielkim? Czy kiedyś będziemy mogli mówić o eu- Głównym i Kazimierzu, są nieprawdopodobnym bo- odbędzie się w ograniczonej formie na Rynku Głównym ropejskim Nowym Orleanie? gactwem i tym, co wyróżnia Kraków w skali świato- 9 sierpnia. Jesteśmy już jednym z letnich centrów jazzu w Europie. wej. Festiwale są składnikiem tego zjawiska. Podczas Koncerty gwiazd polskiego jazzu w Pałacu pod Bara- Wkrótce mamy szansę przejąć pałeczkę lidera. Istnieją Summer Jazz Festival największym bohaterem jest nami odbędą się w dwóch odsłonach: od poniedziałku pewne analogie z Nowym Orleanem, w którym są setki

sam Kraków. Personifikuję miasto, bo to jest żywy do czwartku grać będziemy w Piwnicy, a w weekendy klubów i który jest kolebką jazzu. Kraków jest miejscem, PWM dzięki uprzejmości Fot. 40 d KULTURALNY KRAKÓW MUZYKA MUZYKA KULTURALNY KRAKÓW d 41

STARZY NIEZNAJOMI Wewnątrz siebie Podróż do źródeł W 1984 roku w studiu w Stowe w ame- „Uciekasz, uciekasz, ale od siebie zawioną twarz w lusterku (a jednak Ta płyta sprzyja początkom i koń- grającymi albumami polskich arty- rykańskim stanie Vermont po prawie nie uciekniesz” – pouczał Bob Marley. to robimy). Konfrontacja z własnymi com. Przypomina, że nawet w przy- stów. (Team GŁOŚNIEJ, Glosniej.com) dziewięcioletnim zawieszeniu działal- Moses Sumney doskonale o tym wie emocjami wielu z nas chyba wciąż padku najbardziej szalonych decyzji Origo EP, Natalia Nykiel, Uni- ności zespołu Deep Purple ponow- i nawet nie planuje żadnych dalekich lekko peszy. Ale właściwie dlaczego? warto pamiętać o swoich korzeniach. versal Music Polska 2019 nie spotkali się: Ian Gillan, Ritchie wyjazdów. Zamiast tego w teledy- Przecież nie płaczemy bez powodu. Utwory z Origo Natalii Nykiel jeszcze Blackmore, Jon Lord, Roger Glover Natalia Nykiel, fot. dzięki uprzejmości artystki skach do piosenek z albumu græ Każdy miewa w środku jakąś małą niejednokrotnie wybrzmią w wypeł- i Ian Paice. Czemu akurat tam, a nie W NIEZNANE spaceruje po pustych parkingach, (albo wielką) burzę, czarne chmury, nionych po brzegi rozentuzjazmo- w Montreux, gdzie w 1971 roku na- tańczy na gigantycznych snopach przed którymi nie da się nigdzie uciec waną publicznością salach koncer- grali utwór Smoke on the Water, który Płyta, do której stale wracam, to siana, kąpie się w rzece i jeździ wiej- (nawet za granicę). Może więc warto towych. Elektro-popowo-transowe przyniósł im światową sławę? Ano Ænima zespołu Tool. Jej mocnymi skimi drogami na rowerze – podró- wziąć przykład z Mosesa – poszukać brzmienie tego minialbumu hipno- dlatego, że jak twierdził basista Roger stronami są nieoczywistość i wie- żując do wewnątrz siebie. Śpiewa spokoju wewnątrz, a nie na zewnątrz, tyzuje, a jakość materiału pokazuje Glover, „w Stowe ludzie zaakcepto- lowarstwowość. Można jej słuchać o miłości i ulotności, marzy, wzru- i dać tej burzy wybrzmieć. (Anna Pro- dojrzałość muzyczną, którą Natalia wali nas jako długowłosych idiotów, wiele razy, a wrażenia wciąż ulegają sza się i… płacze. Płacze, patrząc kop, Off Radio Kraków) osiągnęła podczas wieloletniej obec- którzy po prostu wynajmowali dom modyfikacjom, pogłębiają się, od- na ciebie, w obiektyw laptopowej græ, Moses Sumney, Jagja- ności na scenie. Płyta jest piekielnie przy drodze. Większości z nich nie najdujemy nowe treści. I to zarówno kamery – na tę otwartość patrzy się guwar 2020 ambitna, ma świetne teksty i punko- obchodziło, kim jesteśmy”. Dla mnie na płaszczyźnie słów, jak i brzmie- równie dziwnie, jak na własną zał- wą energię. Te niespełna dwadzieścia osobiście to jeden z najważniejszych nia. Lubię, kiedy muzyka nie jest minut muzyki pokazuje, jak rozległe albumów rockowych lat 80., udo- Moses Sumney, fot. dzięki uprzejmości artysty przewidywalna, wymaga ode mnie są inspiracje Natalii. Z jednej strony wadniający niekwestionowane mi- totalnego skupienia, żeby za nią znajdziemy tu nawiązania do pop­ strzostwo muzyków, którzy potrafili podążyć w miarę, jak się rozwija. rockowego zespołu Paramore, z dru- przenieść hardrockowe brzmienie Muzycy bawią się tu dźwiękami – giej – utwór z udziałem Rodzinnego lat 70. w nową dekadę i pokazujący, raz są one harmonijne, melodyjne, Zespołu Śpiewaczego z Rakowicz, że wspaniałe mocne riffy gitar i obez- by zaraz przemienić się w chaos, zarejestrowany w małym wiejskim władniający wokal będą tak samo dziwaczność i głębię. Czasami trze- kościele. Origo to co prawda tylko świetnie brzmieć w towarzystwie ba wykazać się cierpliwością. Du- (aż!) epka, ale swoim rozmachem organów Hammonda, jak i wśród żym atutem zespołu jest wokalista może konkurować z wieloma długo- wszechobecnych syntezatorów. Maynard James Keenan oraz jego Szczególnie dobrze słychać to w ty- wszelkie eksperymenty z głosem – tułowym utworze Perfect Strangers, od szeptu i recytacji, przez melodyjne Niebo nad Wisłą w którym znakomita linia wokalna fragmenty, po stłumione i wyraźne Gillana przeplata się z mocnym riffem krzyki. Mam wrażenie, że zespół Szykują nam się nietypowe Lekarstwo dla melomanów w każ- gitary Blackmore’a i linią organów Tool tą płytą zaprasza nas właśnie wakacje – blisko dziewięćdziesiąt dym wieku. Na Scenie NCK wystę- Lorda, a całość niesamowicie wzmac- do pewnej gry, zabawy z konwencja- procent rodaków nie wybiera się pował już nieraz i z całą pewnością nia pojawiający się orientalny motyw. mi, do eksperymentów i otwartości w tym czasie za granicę. Idąc tym pojawi się na niej ponownie. Jego Płyta w sam raz na hardrockowe roz- na doświadczanie. To muzyka, której tropem, proponuję zanurzyć się debiutancka płyta była muzycznym poczęcie wakacji! (Rafał Siekierzyński, można słuchać w podróży, bo sama w muzyczne klimaty rodem znad wydarzeniem – wróćcie do niej w te Strefa Music Art) jest swego rodzaju podróżą, z różnymi Wisły. Artysta wybitny, a przy tym wakacje. Niebo do wynajęcia Ro- Perfect Strangers, Deep Purple, momentami, przystankami, miejsca- niezwykła osobowość sceniczna. berta Kasprzyckiego ma już 23 lata Polydor 1984 mi na wytchnienie i tymi, w które Podczas koncertów potrafi swoimi i wciąż brzmi świetnie! Tytułowy trzeba się zaangażować zupełnie, pieśniami wzruszyć do łez, a po- utwór to cztery minuty i trzydzieści odpłynąć w nich i dać się zatracić. między nimi, dowcipnymi komen- pięć sekund słów i melodii, które Trzeba dla niej znaleźć wolny czas tarzami również do łez rozbawić. zapamiętuje się na zawsze. (Zbigniew i wolną przestrzeń w głowie. Bardzo Tworzy piosenki poetyckie, czasami Grzyb, Nowohuckie Centrum Kultury) polecam słuchać w całości. (Małgo- z rockowym pazurem. Niby niszowe, Niebo do wynajęcia, Robert Ka- rzata Frankowska, Academica) ale znajdowały się też na czołowych sprzycki, Pomaton EMI 1997 Ænima, Tool, Zoo 1996 pozycjach radiowych list przebojów. 42 d KULTURALNY KRAKÓW MUZYKA MUZYKA KULTURALNY KRAKÓW d 43

PAMIĘTNIK Z PIOSENKAMI GENIUSZ WOLNOŚCI Smaki lata Wakacje A.D. 2020 z pewnością będą Połóżcie się na trawie, spójrzcie inne, co nie znaczy gorsze. Nieła- Ta płyta smakuje jak soczysty ar- katharsis po hipisowskiej imprezie w niebo i zanurzcie się w czarow- twy czas, w którym się znaleźliśmy, buz i słodkie truskawki, pachnie jak (Lights Up), przyznacie się do wła- nym świecie dźwięków Jacoba Col- powoduje, że bardziej doceniamy lemoniada sączona w promieniach snych błędów i zaliczycie mocny liera. Płyta Djesse Vol. 2 to druga to, czego nie zwykliśmy dostrze- słońca na plaży, cieszy jak letnia upadek. Na szczęście szybko z niego część czteroalbumowego projektu gać wcześniej. I trochę o tym jest bryza, rozgrzany piasek, przynoszą- się podniesiecie, żeby zastanowić się 26-letniego brytyjskiego artysty. płyta Chrust – pierwszy solowy ca ukojenie chłodna woda, a brzmi nad swoją przyszłością, obserwując Odnajdziemy na niej przepiękne album Igora Herbuta, wokalisty, jak ciepły deszcz po upalnym dniu. naturę z Harrym, który eksperymen- harmonie, bogate instrumentarium kompozytora i autora tekstów, lide- Harry Styles zostawił za sobą wszyst- tował ze środkami psychodelicznymi i soczyste wokalizy. Autor porusza się ra grupy LemON. Piękny, dojrzały, kie oczekiwania, jakie miała wobec (Canyon Moon, Sunflower, Vol. 6). w nich z nadspodziewaną lekkością. bezwzględnie szczery, opowiadający niego publika i on sam. Stworzył Rzucicie się w wir nowych znajomo- W jego muzycznym multiwersum o tym, że należy cieszyć się z małych album pełen beztroski, nastolet- ści, aż wreszcie zmęczeni pod koniec znalazło się aż 16 utworów, po- rzeczy. Artysta, choć znany z troski Bitamina, fot. dzięki uprzejmości zespołu niej niewinności i naiwności. Dzięki lata zaśniecie przy spokojnych dźwię- cząwszy od absolutnie kojących rur o swoją prywatność, tym krążkiem Stylesowi wybierzecie się w podróż kach Fine Line. (Kasia Gawęska, Sony Nortumbrii w Sky Above, a skończyw- zaprasza słuchaczy do swojego po złocistych, słonecznych począt- Music Poland) szy na wariacjach wirtuoza gitary świata i dzieli się miłością do syna. Lokal na wakacje kach miłości, poznacie wakacyjny Fine Line, Harry Styles, Erskine Steve’a Vaia. A gości współtworzą- Na płycie dostajemy pełen pakiet hymn Watermelon Sugar, przeżyjecie Records 2019 cych płytę jest więcej. W zaaran- wzruszeń i emocji – a to wszystko Z całego serca polecam album samplami, które są faktycznymi żowanym na 144 głosy Moon River Harry Styles, fot. Tim Walker od mężczyzny w czapce z daszkiem Bitaminy Kawalerka. Co w nim rozmowami nagranymi przez arty- Manciniego wystąpili m.in. Herbie z jednorożcem, który siadając przy takiego wyjątkowego? Rozglądając stów. Dodaje to całości niepowta- Hancock, Quincy Jones, Chris Martin, stuletnim pianinie, potrafi poruszyć się po tej kawalerce, rozkołyszemy rzalnego charakteru. Utwory na tej Hans Zimmer czy członkowie Take 6. najgłębsze zakamarki duszy i zdobyć się dzięki melodiom oraz klimatowi, płycie są niczym chłodny powiew Kolaboracja z artystami różnych pro- się na okazanie nie zawsze łatwych na który składa się wiele kompo- wiatru w upalny dzień. Jeśli ten opis weniencji nadaje muzyce dodatkowy emocji. Jasne brzmienia dają dużo nentów. Kawałki zawarte na krąż- to niewystarczająca zachęta, wystar- walor, jak choćby w lekkim Bakumbe przestrzeni do namysłu i refleksji. ku – a jest ich aż 20 – przywodzą czy posłuchać choć jednego utworu, nagranym z folkowym bardem Sa- Wyciszają, uspokajają. Stopniowo na myśl ciepłe letnie dni, karmiąc a reszta zachwytów przyjdzie sama. mem Amidonem czy przepięknym przechodzą jednak w bardziej nie- nasze zmysły czarującymi tekstami. (Sylwia Kęska, Radio Spektrum) Feel z udziałem wokalistki Lianne pokojące, równie precyzyjnie skon- Niemal każda piosenka rozpoczy- Kawalerka, Bitamina, Kalejdo- La Havas. O sile albumu jako całości struowane utwory. Singiel Tańczmy na się nietuzinkowymi wstawkami, skop Records 2017 stanowią jednak przede wszystkim to snująca się, wpadająca w ucho absolutny geniusz i niezależność emocjonalna ballada. W Ro słychać młodego kompozytora, otwartość jazzującą sekcję rytmiczną. Z kolei Młody dojrzały na brzmienia, a także poczucie hu- mroczniejsze Nie wprowadza tro- moru – szczególnie w It Don’t Mat- chę niepokoju. Tego lata wielu z nas Małomiasteczkowy Małomia- lubiłam dopiero podczas jego kon- ter. Czyńmy dobro i odnajdujmy pozostanie w kraju, często w swo- steczkowym, ale ja chciałabym wró- certu w moim rodzinnym mieście. wolność – tak jak Collier na płycie ich domach. Warto postawić teraz cić do debiutanckiej płyty Dawida Wcześniej, gdy słyszałam w radiu No, Djesse Vol. 2. Sięgnijcie po nią w nad- na polską muzykę i w wakacyjne, Podsiadły – Comfort and Happiness. wydawał mi się kolejnym utworem chodzącym czasie letnim, bo z nim ciepłe wieczory wsłuchać się w to, Skąd ten wybór? Dawid przekazuje wśród wielu podobnych. Teraz abso- przyjdzie słońce. I mówię wam: bę- o czym śpiewa Igor. A śpiewa prosto swoim głosem naprawdę potężne lutnie nie dziwi mnie fakt, że płyta dzie dobrze, o czym nie zapomniał o rzeczach niezwykle ważnych. (Marta emocje. Jego muzykę cechują wrażli- pokryła się platyną – bez dwóch zdań też artysta, aranżując na nowo kla- Kubala, RMF Classic) wość, a zarazem dojrzałość, których na to zasłużyła. Podsiadło tworzy syk Beatlesów Here Comes the Sun. Chrust, Igor Herbut, Agora 2020 trudno się doszukać na płytach in- subtelny klimat, który idealnie od- (Dorota Halberda, Centrum Kultury nych laureatów talent show. Arty- daje jego osobowość, a przy okazji „Dworek Białoprądnicki”) sta wprowadza do utworów pewien sprawia, że miękną mi kolana. (We- Djesse Vol. 2, Jacob Collier, Hajanga rodzaj tajemniczości, co pozwala ronika Nauka, Radio Spektrum) Records 2019 na dowolne ich interpretowanie. Comfort and Happiness, Dawid Przyznaję, że twórczość Dawida po- Podsiadło, Sony Music 2013 44 d KULTURALNY KRAKÓW TEATR TEATR KULTURALNY KRAKÓW d 45

Malowanie tańcem W czerwcu jestem w Łaźni

O nowej działalności Baletu Dworskiego „Cracovia Danza” i planach Łaźnia Nowa zaprasza do siebie nowohuckiej sceny, która swoje po- na przyszłość rozmawiamy z Romaną Agnel – jego założycielką i dyrektorem wszystkich, którzy dbają o higienę czątki miała jednak... na Kazimierzu. artystycznym. myślenia! Już 13 czerwca wraz z dy- A 26, 27 i 28 czerwca zasiądzie- Karnet: Balet Dworski „Cracovia Danza” w czasach pandemii przemienił rektorem Bartoszem Szydłowskim my na teatralnej widowni, by zo- się... w profesjonalne studio filmowe! Skąd taka decyzja, której efekty zwiedzimy wnętrza teatru oraz wy- baczyć spektakl Konformista 2029 już teraz możemy podziwiać online? stawę Przeszłość to dziś, tylko cokol- na podstawie legendarnej powieści Romana Agnel: Taniec jest sztuką, która bardzo dobrze prezentuje się wiek dalej prezentującą rekonstrukcje włoskiego pisarza Alberta Moravii w obrazie. Sytuacja pandemii okazała się dla nas pozytywna w tym sen- fragmentów scenografii, rekwizyty z wybitną kreacją Szymona Czackiego sie, że w końcu zdecydowaliśmy się przeznaczyć czas, energię i środki ze spektakli, plakaty, zdjęcia, archi- w roli tytułowej. Zgodnie z zarządze- na realizację filmową. W Polsce brakuje programów i materiałów, które walne materiały wideo oraz nagrania, niem sanitarno-epidemiologicznym pokazywałyby historię tańca w sposób usystematyzowany. Mamy to szczę- w których o Łaźni mówią m.in. Jan publiczność może wypełnić jedynie ście, że w Krakowie istnieje bogate dziedzictwo, z którego możemy czerpać. Peszek, Krystian Lupa, Jerzy Stuhr, połowę miejsc na widowni, więc na- Wiele elementów tego dziedzictwa pozostaje nieznanych, a są niezwykle Radosław Krzyżowski – wszystko dal obowiązują pewne ograniczenia, cenne, jak chociażby cały dorobek taneczny naszego dworu wawelskiego. to z okazji 250-lecia działalności ale na usta ciśnie się: nareszcie! (js) Chcemy je przybliżyć miłośnikom tańca i nie tylko. Dzięki różnym pozyskanym środkom, również z Ministerstwa Kultury, mogliśmy postawić na rozwój naszej działalności filmowej. Zainwestowa- Ludowy wraca do gry liśmy w profesjonalnie wyposażone studio nagraniowe, z green screenem i odpowiednim sprzętem. Przeprowadziliśmy szkolenia dla pracowników 19 czerwca po pandemicznej Lema pozwoli nam wrócić w prze- naszego baletu, również tancerzy, dla których stworzyliśmy możliwość przerwie Teatr Ludowy zaprasza wi- strzenie sztuki przeżywanej już nie zdobycia nowych umiejętności zawodowych. Niestety, to odwieczny problem dzów na premierę spektaklu Solaris w sieci, ale w prawdziwym spotkaniu tej grupy artystów, którzy w pewnym momencie swojej kariery muszą podjąć w reżyserii Marcina Wierzchowskiego z drugim człowiekiem” – zapowia- decyzję o przekwalifikowaniu się. Dlatego są u nas osoby, które zdecydowały na Dużej Scenie. „Historia rozgry- dają twórcy spektaklu. W czerwcu się na szkolenie z zakresu montażu, operowania kamerą czy dźwiękiem, wająca się w zamkniętej przestrzeni na Scenie Pod Ratuszem zobaczymy a nawet makijażu telewizyjnego. Tancerze są niezwykle zdyscyplinowaną statku kosmicznego w niezwykły również najpopularniejsze komedie: grupą zawodową i nie boją się podejmować nowych wyzwań. sposób koresponduje z tym, czego Wszystko o kobietach, Wszystko Efektem naszej pracy są dwa filmy: Maska w balecie dworskim, który przez ostatnie miesiące doświad- o mężczyznach, Sąsiedzi czy VIA- powstał z okazji Dnia Teatru Publicznego, oraz zrealizowany we współ- czaliśmy. Zanurzenie się w niemal GRA, które jednocześnie zakończą pracy z Filharmonią Krakowską Pan Twardowski – legenda krakowska. profetycznych wizjach Stanisława sezon teatralny 2019/2020. (js) Obie produkcje są dostępne m.in. na naszym kanale na YouTube. Chcemy TRZY SIOSTRY w przyszłości realizować kolejne profesjonalne produkcje filmowe. premiera 7 czerwca Rząd znosi kolejne obostrzenia. Czy jest nadzieja, że Cracovia Danza W sieci Czechowa godz. 19.00 zatańczy w najbliższej przyszłości dla krakowian na ulicach miasta? Jeszcze w lipcu planujemy realizację naszego Festiwalu Tańca Dworskiego Narodowa scena przy ulicy Ja- zmienić optykę z bieżących bolączek WUJASZEK WANIA „Cracovia Danza”, który przyjmie inną formułę. Hasło tegorocznej edycji giellońskiej nieustannie zaprasza na szerszą perspektywę i zobaczyć, premiera 14 czerwca brzmi „Kraków tańcem malowany”. Każdy będzie mógł przyjść i po prostu na swoje projekty online. Przez cały jak bardzo potrzebujemy wzajemnej godz. 19.00 spotkać się z nami w przestrzeni miasta – oczywiście w stosownej odległości miesiąc będziemy mogli śledzić uważności i jakiegokolwiek poczucia (śmiech). Nasze występy będą rejestrowane, m.in. we współpracy z TVP cykl czytań sztuk Antona Czecho- sensu” – mówi reżyserka czytania MEWA Kraków. Jeśli zaś chodzi o spektakle sceniczne, musimy niestety jeszcze tro- wa w wykonaniu aktorów Starego performatywnego Agnieszka Gliń- premiera 21 czerwca chę poczekać. Szykujemy za to niespodziankę na Noc Tańca – warto śledzić Teatru. „Dla mnie osobiście każda ska. Aktorzy przeczytają: Trzy siostry godz. 19.00 nasze media społecznościowe i stronę internetową www.krakowskienoce.pl! praca z twórczością pisarza z Ta- (7, 9, 11 czerwca), Wujaszka Wanię reżyseria: Rozmawiała Justyna Skalska ganrogu to przywilej i spełnienie (14, 16, 18 czerwca) i Mewę (21, 23, Agnieszka Glińska marzenia. Myślę, że w tym niesta- 25 czerwca). Wydarzenie będzie do- bilnym czasie lektura jego tekstów stępne na kanale „Narodowy Stary youtube Romana Agnel – tancerka, choreografka, historyk sztuki; założy- wciąga i koi, pozwala choć na chwilę Teatr Live” na YouTube. (js) NARODOWY STARY TEATR LIVE cielka oraz dyrektor Baletu Dworskiego „Cracovia Danza”. 46 d KULTURALNY KRAKÓW TEATR TEATR KULTURALNY KRAKÓW d 47

czątku, i próby wyłudzania dodatkowych funduszy są już i obniżenie czynszu przez najemcę pozwala uregulować mi etaty pracow- Niepewność i nadzieja męczące. Zwróćmy uwagę, że w najtrudniejszej sytuacji ników administracyjnych i technicznych. Bez tego, przy zerowej sprzedaży, znaleźli się freelancerzy, artyści bez etatów. Nie stoi braku wszystkich wyjazdowych spektakli i anulowaniu wielu festiwali, za nimi żadna instytucja czy organizacja pozarządowa, byłoby bardzo źle. Myślę, że po pandemii będzie okazja, żeby porozma- O trudnej sytuacji teatrów w czasach która mogłaby im pomóc finansowo… wiać o roli mecenatu państwa i przypadkach, kiedy to prywatny inwestor pandemii, roli mecenatu w kultu- Jak zaradzić tej sytuacji? odciąża państwo, działając sprawniej i bez zbędnej biurokracji. Jak dotąd rze i różnych pomysłach na działa- Od samego początku wiedziałem, że sami musimy działać współpraca z naszym mecenasem jest dla mnie naprawdę piękną przygodą. i pomóc artystom, którzy nie mają etatu. Wyszliśmy z za- Gdyby nie COVID-19, bylibyśmy już po trzech festiwalach, a kolejne cztery nie instytucji najpierw rozmawiamy łożenia, że należy stworzyć jakiś „fundusz zapomogowy”, byłyby przed nami. Sytuacja jest taka, że już nie mieścimy się w obecnym z dyrektorem Teatru Nowego Proxi- którego oczywiście do tej pory nie mieliśmy. Dlatego budynku. Moglibyśmy dużo więcej i dużo lepiej, oczywiście najsensow- ma Piotrem Siekluckim, a następnie uruchomiliśmy odpłatne rejestracje. Pieniądze, które niej pod dachem budynku należącego do gminy miejskiej Kraków. W tej przedstawiamy punkt widzenia Moniki widzowie wpłacają, są przede wszystkim wsparciem dla chwili, by spełnić oczekiwania widzów, musimy grać czasem dwa razy młodych aktorów. Zaczęliśmy też myśleć o programach, dziennie, bo bilety szybko się wyprzedają. W nowym miejscu mógłbym Kufel i Any Nowickiej, które kierują które z jednej strony są szansą, by stworzyć w sieci coś łączyć repertuar z działaniami dla seniorów i dzieciaków, a tak muszę Teatrem Barakah. sensownego i interesującego, a z drugiej – pozwolą arty- niejednokrotnie wybierać, co jest ważniejsze i bardziej opłacalne. Miasto stom pracować i zarabiać. Pracujemy więc nad nową stro- na takiej transakcji mogłoby tylko skorzystać: miałoby w swoich murach Karnet: Czy teatry przetrwają kryzys związany z pan- ną internetową teatru, na której widzowie znajdą m.in. we- organizację zajmującą się nie tylko kulturą, ale i programami dla seniorów, demią? binary, podcasty, felietony czy wideokomentarze. dzieciaków, wykluczonych… Piotr Sieklucki: Instytucje i organizacje pozarządowe, Czy obecność mecenasa pomaga Teatrowi Nowemu Jak pozyskuje się takiego mecenasa? które mogą liczyć na minimum wsparcia ze strony miasta Proxima i ułatwia jego funkcjonowanie w czasach Nie jest to proste. Mojego znalazłem sam. Poznaliśmy się przy okazji czy Ministerstwa Kultury, przetrwają i jakoś przejdą przez kryzysu? stypendiów. Zaprosiłem na kilka spektakli, jeszcze na Gazowej. Prezes kryzys. Uważam, że ciągła retoryka narzekania, która Z pewnością obecność Proximy-Service przy Teatrze zachwycił się jakością przedstawień, atmosferą teatru i postanowił wspierać pobrzmiewa w środowisku praktycznie od samego po- Nowym to komfortowa sytuacja. Wsparcie mecenasa nas regularnie. Po czterech już latach współpracy śmiało mogę powiedzieć, że przestał być tylko mecenasem, a został naszym wielkim przyjacielem. Piotr Sieklucki, fot. dzięki uprzejmości Teatru Nowego Proxima Jak pana zdaniem będą funkcjonowały teatry po poluzowaniu pande- micznych obostrzeń? Aktorzy w maseczkach? W dalszych rzędach teatralnych foteli większości aktorów nie słychać, więc ubierając im jeszcze maski, ryzykujemy, że… będziemy mieli do czynienia z pantomimą! A tak na serio, nie wyobrażam sobie takiej sytuacji. Moim zdaniem apel o robienie przymusowych testów dla aktorów przystępujących do prób jest bez sensu. Chyba że ich zamkniemy w sali prób aż do premie- ry… Negatywny wynik testu dziś nie oznacza wcale, że jutro będzie on taki sam. Uważam, że zarówno polityczne działania, jak i środowiskowe apele są sprzeczne i chaotyczne. Aktorzy Teatru Nowego Proxima na ten moment pracują normalnie. Kto chce, uczestniczy w przygotowaniach do premier. Mamy żele antybakteryjne, myjemy ręce, nie całujemy się i patrzymy na siebie z bezpiecznej odległości… Dlatego nie kłócimy się wcale (śmiech). Jakie macie plany w związku ze znoszeniem kolejnych ograniczeń? Działamy wielotorowo, również w sieci. Na pewno powstanie trzecia edycja projektu Teatr Nowego Widza, którego odbiorcami byli zawsze najmłodsi widzowie [w ramach projektu powstały takie spektakle, jak Akademia Pana Kleksa, Było sobie życie czy Król Maciuś Pierwszy – przyp. red.], a teraz kierujemy go również do rodziców, pedagogów i animatorów kultury. W tym roku mieliśmy realizować również spektakl Oskar i pani Róża. Pandemia pokrzyżowała nam plany, do tego miasto uszczupliło swoje dotacje. Stworzyliśmy więc film dokumentalny Oskar. Spektakl, który nigdy nie powstał. Pokazujemy w nim fragmenty niezrealizowanego spektaklu, rozmawiamy z aktorami, twórcami i psychoterapeutką na temat izolacji, choroby, zamknięcia i cierpienia. 48 d KULTURALNY KRAKÓW TEATR TEATR KULTURALNY KRAKÓW d 49

W tym roku przygotujemy również Familijny Program my, wspierając się nawzajem. Potem może być już stały kontakt – taki, jaki teraz jest możliwy – z naszymi widzami. Miło nam Antywirusowy skierowany do rodziców, opiekunów tylko lepiej! też, gdy zauważamy wyraźny wzrost liczby naszych odbiorców w sieci, i animatorów kultury. Ten projekt zasili także budżety www.teatrnowy.com.pl również spoza Krakowa. bezetatowych artystów w czasie pandemii. Na no- *** To nie jest tak, że nagle cała kultura ruszy pełną parą. Wiemy już na przykład, wym portalu naszego teatru będziemy cyklicznie Karnet: Rząd sukcesywnie znosi kolejne obostrzenia – że nie wszystkie kina zaczną od razu działać. Jeśli chodzi o teatry, to powrót publikować felietony, webinary i podcasty, w których od 6 czerwca działalność wznawiają kina i teatry. Jak do pracy wymaga dużych przygotowań, organizacji. Przecież teatry to całe z takimi znakomitościami, jak Jerzy Stuhr, Jan Peszek, Teatr Barakah działał dotychczas i jak częściowe od- zespoły artystyczne, techniczne! Nie sądzimy, by przed wakacjami życie Anna Polony czy Elżbieta Karkoszka porozmawiamy mrożenie kultury wpłynie na jego aktualną sytuację? teatralne wróciło. A co będzie po wakacjach, też nie wiadomo. Mówi się o najpiękniejszych książkach dzieciństwa. Mamy też Monika Kufel, Ana Nowicka: Cała sytuacja pandemii o tym, że pandemia może wrócić jesienią… Póki co, planujemy na 10 lipca w planach familijny konkurs na wykonanie makiety wymaga od nas zmiany sposobu myślenia. Niektórzy premierę Innych ludzi, na której miałoby być tylko pięćdziesiąt procent scenografii teatralnej do wybranej przez siebie lek- artyści się w tym nie odnaleźli – w kulturze online, widowni i to w maseczkach. Może zorganizujemy pokaz rewii drag queen. tury szkolnej. w sieci. Jeśli chodzi o Teatr Barakah, musieliśmy się Zobaczymy. Ale na pewno przed wrześniem czy październikiem nie wrócimy Czy planujecie jeszcze jakieś premiery teatralne przestawić, ale walczymy, cały czas pracujemy przy do pełnej działalności stacjonarnej. w tym roku? komputerach, by utrzymać się na powierzchni i mieć Wobec pandemii w szczególnie trudnej sytuacji finansowej znalazły Tak. Przed nami siedem premier oraz kilkanaście się teatry nieinstytucjonalne i sceny niezależne, takie jak wasza. Czy wydarzeń w nowym miejscu, remontujemy bowiem Ana Nowicka i Monika Kufel, fot. dzięki uprzejmości Teatru Barakah mogłyście liczyć na pomoc finansową samorządu? nasze piwnice przy Krakowskiej. Przestrzeń, w której Miasto pomaga, jak może. Na długo przed pandemią sygnalizowaliśmy znajdzie się scena, stare fotele z Gazowej i bar, będzie konieczność dostosowania dotacji do realnych potrzeb teatrów nieinstytu- się nazywała Berlin. Chcę, by oddawała ducha nie- cjonalnych, w tym oczywiście kosztów stałych, które – jak wiemy – z roku mieckiej stolicy lat 30. XX wieku. Jeśli chodzi o reper- na rok rosną. Te koszty w sytuacji, gdy teatr jest zamknięty i nie sprzedaje tuar, to we wrześniu planujemy premierę spektaklu biletów, jeszcze bardziej dają o sobie znać… muzycznego Kazik, ja tylko żartowałem o historii Jak waszym zdaniem będą funkcjonowały teatry po pandemii? zespołu Kult, czasie transformacji i Solidarności. Każdy dzień jest czymś nowym, uczymy się na bieżąco. Oczywiście postaramy Czeka nas współpraca z samym Kazikiem Staszew- się zorganizować wszystko jak najlepiej, przede wszystkim bezpiecznie – skim! Następnie chcemy wystawić przedstawienie to jest priorytet. Na razie nie wyobrażamy sobie aktorów w maseczkach, w reżyserii Sławomira Chwastowskiego o innym widzów siedzących dwa metry od siebie… Czas pokaże. zespole – Guns N’ Roses – z Tomkiem Schimschei­ Kolejne teatry decydują się na eksperymenty w internecie czy wirtualne nerem w roli głównej. Czeka nas również premiera premiery, jak np. Teatr Powszechny w Warszawie, który realizuje Boską spektaklu Iwony Kempy opowiadającego o molesto- komedię wersja 2.2. Stawiacie na rozwój w sieci? Czy w najbliższej waniu i przemocy wobec aktorek, spektakl Janusza przyszłości szykujecie coś specjalnego? Marchwińskiego o przyjaźni z Jackiem Kaczmarskim, Pewnie! 18 czerwca planujemy specjalny jubileuszowy pokaz online Szyca, trzy premiery studentów wydziału reżyserii w ra- którego gramy na naszej scenie od dziesięciu lat. Chcemy zrealizować mach Laboratorium Nowego Teatru. Oczywiście nie wspomnianą premierę Innych ludzi Doroty Masłowskiej w reżyserii Macieja zabraknie programów społecznych, czyli 60+. Nowy Gorczyńskiego w siedzibie teatru. Zaplanowane są też premiery spektaklu Wiek Kultury, Be Brave, programu Kultura Dostępna dyplomowego Psy ras drobnych w reżyserii Adrianny Alksnin w koprodukcji oraz Lato w Teatrze. z Akademią Sztuk Teatralnych w Krakowie oraz spektaklu na podstawie Będziecie dalej pomagać artystom? powieści Stephena Kinga Misery. W zależności od sytuacji nie wyklucza- We wrześniu planujemy uruchomić program licyta- my, że to będą premiery online. Od początku pandemii organizujemy cji dzieł sztuki krakowskich artystów, wokół którego cyklicznie co środę o 21.00 Folk Session na żywo. Od 27 maja transmisja chcemy skupić ludzi wysokiego biznesu. Dzięki temu odbywa się z siedziby Teatru Barakah, gdzie koordynatorowi Jakubowi programowi poznamy profile krakowskich artystów Zielinie towarzyszą inni muzycy, oczywiście wszystko z zachowaniem zasad plastyków i być może profile mecenasów sztuki. To moje bezpieczeństwa! Również z siedziby teatru nadawać będą Grzegorz Like marzenie od lat: łączenie kultury z biznesem. Sama i Amadou Guindo w ramach Chochli Literackiej online special. Zapraszamy forma licytacji będzie nietypowa. Swoiste show pro- też nieustannie na inne nasze wirtualne spektakle, w tym odcinki Nocy wadzone przez aktorów: coś jak koncert, wybieg mody, Waniliowych Myszy. Szykują się jeszcze dwa oddzielne projekty w ramach odrębny elitarny spektakl, który podpatrzymy również stypendiów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego [program online. Licytacja wyłoni nowych mecenasów sztuki, Kultura w sieci – przyp. red.]. Szczegóły wkrótce! zasili budżety produkcyjne krakowskich artystów. Liczę www.teatrbarakah.com tu na nasz rodzimy biznes i prezesów firm. Przetrwa- Rozmawiała Justyna Skalska 50 d KULTURALNY KRAKÓW TEATR TEATR KULTURALNY KRAKÓW d 51

przygotowywać nowe projekty, uruchomiliśmy kanał terminu lub odwołania występów. Artyści też o tym wiedzą i rozumieją. Do gwiazd na YouTube, gdzie można oglądać niektóre nasze reali- Jesteśmy przygotowani na różne warianty. Mamy jednak nadzieję, że znów zacje teatralne. Osobiście jestem wrogiem twórczości spotkamy się z naszym radosnym, spragnionym teatru widzem. online – zwłaszcza jeśli chodzi o rodzaj uprawianej Po wielu perypetiach „teatr w drodze” zyska w Podgórzu własną siedzibę. O działalności w czasach pandemii, przez nas sztuki – która de facto wyklucza niezwykłą, To niemal symboliczna chwila. Jaki będzie Teatr KTO w momencie, gdy budowie nowej siedziby i planach żywą więź aktora z widzem, a przecież na tym teatr się rozpocznie działalność przy ulicy Zamoyskiego w dawnym kinoteatrze na przyszłość rozmawiamy z zało- opiera. Dobrze jednak, że kultura stara się zaistnieć Wrzos? w sieci. Co więcej, pandemia bardzo dobitnie unaoczniła Prowadzę Teatr KTO już 43 lata. Nowa siedziba jest pewnym zwieńczeniem życielem i dyrektorem Teatru KTO – nam to, że ludzie potrzebują sztuki, tylko do tej pory naszej pracy artystycznej. Jesteśmy „teatrem na walizkach” i to się nie Jerzym Zoniem. jakoś nikt o tym nie pamiętał. zmieni. Ciągle będziemy tworzyć spektakle plenerowe, będziemy z nimi Jaki los czeka 33. ULICĘ? Normalnie o tej porze do- wyjeżdżać. Przeobrażeniu ulegnie struktura teatru. Będziemy oczywiście Karnet: Pandemia wywróciła całe życie kulturalne pinalibyście program festiwalu… grać nasze spektakle sceniczne. W ramach trzech nowych projektów do góry nogami. Jak w tych trudnych czasach odnajdu- To prawda. Program był już gotowy, artyści zakontrak- KTO Małopolska, KTO Polska i KTO Świat chcemy zapraszać na na- je się zespół teatru, który zawsze był „na walizkach” towani. Zdecydowaliśmy w końcu, że Międzynarodo- szą scenę najlepsze produkcje artystyczne z kraju, regionu i ze świata, i „w drodze”? wy Festiwal Teatrów Ulicznych odbędzie się między prezentujące nowe zjawiska – przede wszystkim z nurtu teatru ruchu. Jerzy Zoń: Wbrew tendencjom „tragicznym” bardzo 4 a 6 września – pod warunkiem oczywiście, że warunki Przeciętny krakowianin nie ma zbyt często okazji, by zobaczyć to, co dzieje szybko zaadaptowaliśmy się do nowej rzeczywistości. epidemiczne na to pozwolą. Nie szykujemy ogromnych się w ogólnopolskim teatrze. W niedziele będą odbywać się warsztaty Być może właśnie przez to, że przez liczne podróże widowisk, aby nie gromadzić zbyt licznej publiczności. dla dzieci i wydarzenia przeznaczone dla lokalnych mieszkańców. Fakt, jesteśmy przyzwyczajeni do ciągłych zmian, prze- W programie 33. edycji znajdą się przede wszystkim że znajdziemy się w bliskim sąsiedztwie Cricoteki, z którą chcielibyśmy mieszczania się – zarówno fizycznego, jak i mental- małe, kameralne spektakle grane na różnych placach współpracować, również uważam za symboliczny, ponieważ to, co zawsze nego (śmiech). Pogodziliśmy się już z tym, że mamy miejskich i podwórkach. Mamy nadzieję, że jeśli tylko inspirowało mnie w teatrze, to właśnie twórczość Tadeusza Kantora. Nowe kompletnie zdewastowany sezon wyjazdowy, który zostaną otwarte granice i uda się pokonać problemy miejsce będzie tryskać energią! od zawsze stanowił największą część naszej aktywności wizowe, przyjedzie do nas zespół z Togo, który wystąpi Chcemy być otwarci na mieszkańców dzielnicy. Pierwszą jaskółką był nie tylko artystycznej, ale i finansowej… Mieliśmy na… sześciometrowych szczudłach z bambusa i za- organizowany przez nas na Rynku Podgórskim sylwester, który okazał się mnóstwo kontraktów zagranicznych, których realizację prezentuje przepiękny pokaz akrobatyczny. Liczymy dużym sukcesem. Jeśli będzie nam dane, chcemy to powtórzyć i w tym musieliśmy albo odwołać, albo przesunąć na inny się jednak z tym, że sytuacja w związku z pandemią roku, ale rozszerzając formułę o odrobinę zadumy i refleksji. Zaprosimy termin. Przestawiliśmy się na tryb zdalny, zaczęliśmy może ulec zmianie i będziemy zmuszeni do przesunięcia do udziału wokalistów i wokalistki z państw najbardziej dotkniętych pan- demią, m.in. z Włoch, którzy zaśpiewają swoje największe krajowe hity. Jerzy Zoń, fot. Bartek Cieniawa Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, nowa siedziba zostanie otwarta 27 marca 2021 roku, czyli w Międzynarodowym Dniu Teatru. Szykują się jakieś „fajerwerki” w stylu Teatru KTO? Otwarcie teatru zapowiada się nietypowo. Chcemy stworzyć multimedialne widowisko z udziałem zaprzyjaźnionych artystów z całego świata, które w metaforyczny sposób pokaże budowę naszej nowej siedziby. W sumie planujemy tygodniowe wydarzenie, podczas którego będziemy mieli okazję zaprezentować również nasz stały repertuar, spektakle artystów, z którymi współpracowaliśmy na przestrzeni tych wszystkich lat. Podobno podczas rozpoczęcia budowy prezydent Jacek Majchrowski zamiast wbić symbolicznie łopatę w ziemię – uniósł ją do góry? Tak. A w tym samym momencie rozpoczął swój występ zawodowy balet w przebraniach robotnic (śmiech). Ten występ miał w sobie dobrą energię i był dla wszystkich obecnych sygnałem: tu będzie się działo coś dobrego. Bo Teatr KTO chce sięgać do gwiazd! Rozmawiała Justyna Skalska

Jerzy Zoń – polski reżyser i aktor teatralny, dyrektor i współzało- życiel Teatru KTO, organizator ULICY – Międzynarodowego Festi- walu Teatrów Ulicznych. 52 d KULTURALNY KRAKÓW LITERATURA LITERATURA KULTURALNY KRAKÓW d 53

poważne tematy, a skarpetki stają się pożyteczne w inny Poleca Weronika Śmigielska zapraszamy bezpośrednio do księgarni na ulicę Kró- Z księgarskiej półki niż dotychczas sposób – zmieniają świat na lepsze. Tekst (Spółdzielnia Ogniwo) lewską 47. i ilustracje autorstwa Daniela de Latoura wspaniale się Słówka, czasy, osoby, przypadki − z tym zazwyczaj Lokator to jedna z literackich wizytówek Krakowa: uzupełniają. kojarzy nam się nauka nowego języka. Potem bywa księgarnia, niszowe wydawnictwo niezależne i pracownia Po jakie książki sięgają krakowscy To pierwsza z książek o przygodach skarpetek, a są już różnie – osiągamy poziom, w którym potrafimy zamó- graficzna, autorski koncept Piotra „Pio” Kalińskiego – spi- księgarze? Swoje ulubione pozycje dwie następne: Nowe przygody skarpetek (jeszcze bardziej wić kawę, przeczytać artykuł, a może nawet sprawnie ritus movens tego miejsca. Nazwa nawiązuje do powieści polecają do czytania na każdą okazję! niesamowite) i Banda czarnej frotté. Skarpetki powra- funkcjonować w pracy czy dogadać się z partnerem lub Rolanda Topora przeniesionej na ekran w głośnym filmie cają. Zachwycone dzieci czekają na jeszcze jedną – żeby partnerką z innego kraju. Czasem przygodę rozpoczy- Romana Polańskiego. Lokator zaczynał jako popularny było do pary! namy kilkukrotnie, z różnymi językami, i kończymy też kazimierski pub z literackim zacięciem, by kilka lat później Poleca Piotr Brzozowski na różnych poziomach. osiąść przy ulicy Mostowej, przeobrażony w przemiłą, (Antykwariat Abecadło) Poleca Olga Sabała Bez względu na to, jak wygląda wasza biografia otwartą cały tydzień księgarnio-kawiarnię. Dostępne Jesień w Pekinie to pokłosie zatrudnienia Borisa (Lokator) językowa, lektura książki Języczni Jagody Ratajczak są tu książki, które trudno zdobyć gdziekolwiek indziej, Viana w administracji państwowej. Tak powstał surreali- „W której części siebie jestem? Dokąd?” – zastanawia to świetny plan na weekend. Oprócz przystępnego wpro- i bogaty wybór prasy. Księgarnia organizuje też liczne styczny portret biurokraty, którego autobus 975 wywiózł się Gloria Gervitz i myślę, że to dobre pytanie na czas, wadzenia w teorię nauki języka książka Jagody Ratajczak spotkania z pisarzami, autorami ilustracji książkowych na pustynię, gdzie bohater natychmiast znalazł sobie kiedy wielu z nas brakuje ruchu. Migracje to poemat, budzi emocje, ale także pozwala się im przyjrzeć. Marzy- i wydawcami. Można tu spotkać przy pracy rozmaitych biurko i mnóstwo pracy. Skutkiem tego była budowa który meksykańska poetka spisywała przez większość cie o nauce fińskiego, ale skończyliście osiemnaście lat krakowskich pisarzy i pisarki. linii kolejowej: życia (a dokładnie przez 43 lata). Siła poetyckiej roz- jakiś czas temu i boicie się, że to „już za późno”? Znacie Migracje Glorii Gervitz w tłumaczeniu Anny Topczew- „– Ale tu nie ma żadnych podróżnych – zauważył mowy Gervitz ze światem tkwi w świadomym, dojrzałym cztery języki obce, ale frustruje was, że nie wszystkie skiej opublikowane nakładem wydawnictwa Lokator Atanagoras. rysowaniu mapy własnej tożsamości, na którą składają na poziomie C1? A może po prostu kochacie się ich uczyć kupicie w księgarni przy ulicy Mostowej 1 lub za pośred- – Uważa pan, że podróżni są koniecznie potrzebni się głosy przodkiń i przodków, ale też wrażenia i od- i interesuje was, skąd ta chemia? Na wszystkie te emocje nictwem strony internetowej www.tylkodobreksiazki.pl. kolei do szczęścia?”. czucia wynikające z obserwacji rzeczywistości. To zapis jest miejsce w Języcznych, a dla ilustracji Oli Niepsuj Spółdzielnia Ogniwo została założona w 2014 roku Książka ta, nie mając nic wspólnego ani z jesienią, ani wgłębiania się w świat, w którym każdy zapach, kolor, warto przeżywać je nad egzemplarzem papierowym. przez grupę kilkunastu osób. Ogniwo to miejsce, którego z Pekinem, ujawnia podejrzaną naturę reguł. Jest kpiną struktura znajdują swoje odpowiedniki w ciele ludzkim *** wcześniej brakowało w Krakowie – centrum aktywności z biurokracji, parodią przyzwyczajenia się do niej. Biuro- uczącym się od nich natury i wpisanej w nią wolności. Przepięknie usytuowany w zabytkowym wnętrzu społecznej połączone z kawiarnio-księgarnią, przyjazna kracja jest tu samowystarczalna, sama siebie napędza. Migracje to zapis odważnego, nieustannego poszuki- po aptece Pod Aniołem Stróżem Antykwariat Abecadło przestrzeń dla różnych grup oraz ruchów, idealna do spo- Jest tworem sankcjonującym wszystkie idiotyzmy, dzięki wania wartości, nabywania świadomości i zmysłowości specjalizuje się w upowszechnianiu i ratowaniu przed tkań przy kawie lub herbacie, a także miejsce, w którym którym zawsze znajdzie się coś do roboty. ciała, prób zrozumienia struktury kochania, budowania zniszczeniem szeroko rozumianej polskiej i tłumaczonej spokojnie można poczytać ulubioną książkę w miłej, domo- Jesień w Pekinie to paradoksalne gry słowne, czarny własnej kobiecości. W tych procesach najważniejsze klasyki literatury XX wieku. Wśród ok. 20 tysięcy pozycji wej atmosferze. Spółdzielnia organizuje liczne wydarzenia humor i zabawa nazwiskami. To kwestionowanie racjo- jest stawianie pytań – o istotę pamięci, śmierci, relacji, zgromadzonych na dziewiętnastowiecznych forniro- społeczne i kulturalne, warsztaty i wystawy. Jej członkami nalnego myślenia („bo żeby uniknąć pochopnej decyzji, bólu, miłości, obecności. A pytać to znaczy nieustannie wanych orzechem amerykańskim meblach znajdują są m.in. graficy komputerowi, tłumacze, architekci i psy- naumyślnie nie rozumował logicznie”) i kwestionowanie pozostawać w ruchu. się m.in.: podręczniki akademickie, bajki, komiksy, pocz- cholodzy. Aktualnie Spółdzielnia Ogniwo jest w trakcie reguł kulturowych. To historia, w której „autobus odjechał, tówki, fotografie, mapy, czasopisma, płyty winylowe, listy, zmiany siedziby – jej nowy adres poznamy już wkrótce. kuląc się, bo mu było trochę wstyd”. fotografie i plakaty. Języcznych autorstwa Jagody Ratajczak z ilustracjami Książkę Jesień w Pekinie można nabyć stacjonarnie Oli Niepsuj można znaleźć na półkach spółdzielczej wir- Poleca Witold Wojtoń w siedzibie antykwariatu na ulicy Kościuszki 18 bądź tualnej księgarni – zamówienia najlepiej składać przez (Księgarnia Muza II) za pośrednictwem strony internetowej www.abecadlo.org. stronę www.ogniwo.org. Na pytanie, jaki element garderoby nadawałby się Księgarnia Muza II powstała w latach 60. XX wieku na głównego bohatera książki, trudno byłoby spodzie- jako jedna z placówek Państwowego Przedsiębiorstwa wać się odpowiedzi: skarpetki. A jednak kilka lat temu Dom Książki. Od lat 90. funkcjonuje jako księgarnia W cyklu Z księgarskiej półki prezentujemy re- pojawiły się Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek prywatna, z początku pod nazwą Salon Książki MUZA, cenzje przygotowane przez krakowskich księ- (czterech prawych i sześciu lewych) Justyny Bednarek później Księgarnia MUZA II. Jako jedyna niezależna garzy. Współpraca ta jest elementem programu i z miejsca stały się przebojem wydawniczym. Każdej księgarnia w starej części Krowodrzy oferuje duży wybór ochronnego Księgarnie odporne realizowanego skarpetce poświęcony jest jeden rozdział. Są skarpetki książek ze wszystkich dziedzin literatury, posiada bogato przez Miasto Kraków i Krakowskie Biuro Festiwa- jedwabne, wełniane, frotté… Uciekając przez dziurę pod zaopatrzony dział dziecięcy, w którym znajdują się nie lowe w związku z kryzysem gospodarczym wywo- pralką, zaczynają nowe życie w krainie baśni. Zostają tylko książki, lecz również puzzle i gry edukacyjne. Wiel- łanym przez pandemię koronawirusa. Polecane gwiazdami telewizyjnymi, królewskimi doradcami, roz- biciele podróży także znajdą coś dla siebie – księgarnia książki można zamówić bezpośrednio u księga- śmieszają chore dzieci, a nawet – tracąc po spruciu swoje oferuje duży wybór map i przewodników turystycznych. rzy, wspierając lokalną przedsiębiorczość w tym skarpetkowe życie – pojawiają się w nowym wcieleniu Po książkę Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek trudnym dla wszystkich czasie. Opisy księgarń jako część swetra. Autorka w zabawny sposób porusza (czterech prawych i sześciu lewych) Justyny Bednarek przygotował Krzysztof Żwirski. 54 d KULTURALNY KRAKÓW LITERATURA LITERATURA KULTURALNY KRAKÓW d 55

które mogą pomóc nam również w życiu codziennym: to być wiek książki, piękna oprawa, wspaniałe ilustracje Alchemia kto? co? kiedy? gdzie? jak? Na przykład: kto ostatnio kupił wykonane przez znanych artystów, dedykacja autora, książkę w naszej księgarni internetowej i jaką wybrał for- znak własnościowy mówiący o pochodzeniu i losach antykwariatu mę dostawy... Po tym wszystkim możemy przejść do tego, książki czy zapiski właściciela. Nieprzypadkowo użyłam co lubimy najbardziej, czyli przyjmowania do sprzedaży tutaj słowa „obiekty” aukcyjne. Na naszych aukcjach różnorodnych tematycznie, używanych i dawnych książek, pojawiają się bowiem nie tylko książki, katalog zawiera W kulturze popularnej utrwalił się a także bajek, komiksów, czasopism, grafik, plakatów, również stare fotografie, które chyba najlepiej doku-

wizerunek antykwariusza stojącego pocztówek, fotografii, różnych druków, płyt winylowych, Antykwariat Abecadło, fot. Jędrek Biegański mentują epokę, plakaty filmowe i reklamowe pokazujące na straży tajemnic ukrytych w książ- płyt CD, kaset magnetofonowych i kaset wideo. kunszt artystów, zabytkowe mapy, widoki miast, stare W Antykwariacie Abecadło troszczymy się o ludzi fotografia oraz stare druki – i to właśnie tym ostatnim zabawki i inne świadectwa swoich czasów. Każdy z tych kach. Niewątpliwie antykwariusze współtworzących i odwiedzających to miejsce, ale dbamy poświęcamy najwięcej uwagi. Staramy się monitorować obiektów przechodzi przez nasze ręce: fotografujemy mają swoje sekrety, dziś jednak opo- też o przyrodę i zwierzęta, które są u nas mile widziane. europejski rynek antykwaryczny (i nie tylko) właśnie pod go, sporządzamy opis bibliograficzny, a w komentarzu wiedzą nam kilka anegdot! Ostatnio we współpracy ze znanymi i cenionymi miesz- kątem obecności tzw. poloniców. Pozyskiwanie ciągle staramy się opisać historię egzemplarza – na ile jest kańcami miasta, radnymi, prezydentem Jackiem Maj- nowych, cennych obiektów jest niezwykle trudne i nie- to jest możliwe – i zwrócić uwagę na jego wyjątkowość, chrowskim i Radą Dzielnicy VII Zwierzyniec zadbaliśmy przewidywalne, ale oferta, którą dysponujemy, pozwala niepowtarzalność, rzadkość. Jeden dzień z życia o drzewa na podwórku kamienicy przy ulicy Kościuszki 18. nam zajmować stabilne miejsce na rynku. Możemy się Nie zawsze te najcenniejsze dzieła cieszą oko bogatą Antoni Stąpor (Antykwariat Abecadło): Każdy dzień Ogromny, dojrzały klon pospolity rosnący na tyłach pochwalić wieloma spektakularnymi sprzedażami sta- oprawą lub barwnymi ilustracjami. Czasem prezentują w Antykwariacie Abecadło ulokowanym w dawnej za- budynku, w którym swoją siedzibę ma Antykwariat Abe- rych druków w ostatnich latach. Są wśród nich m.in. Raj się niezwykle skromnie i łatwo je przeoczyć wśród innych, bytkowej aptece Pod Aniołem Stróżem jest niezwykły, cadło, został uznany za pomnik przyrody i objęty pełną duszny, jedna z pierwszych drukowanych książek w języku mało wartościowych publikacji. Naszym zadaniem jest pomimo że od poniedziałku do soboty, a czasami też ochroną dendrologiczną i prawną. To piękne, okazałe polskim, w wydaniu opublikowanym w Krakowie w 1585 wyszukanie takich perełek, choćby po to, by uchronić w niedzielę mamy do wykonania wiele rutynowych czyn- drzewo można zobaczyć i pobyć w jego spokojnej i pełnej roku (sprzedana za – bagatela! – sto tysięcy złotych), je przed składem makulatury. Za przykład takiego nie- ności. Do naszych podstawowych obowiązków należy mocy aurze na podwórku antykwariatu. Biblia Poliglota Królewska wydana w Antwerpii między oczywistego skarbu może służyć wydany w 1923 roku dbanie o relacje między klientami a osobami pracującymi rokiem 1569 a 1573, Kronika Sarmacyey Europejskiey w Wilnie Katalog Wystawy Nowej Sztuki. Ta niewielka w antykwariacie. W każdej społeczności potrzebna jest Białe kruki Aleksandra Gwagnina opublikowana w Krakowie w 1611 książeczka wydrukowana na lichym papierze była pierw- precyzyjna komunikacja, która wykracza poza nasze ego- Grzegorz Małachowski (Antykwariat SK, dawniej roku czy Teatr komet Stanisława Lubienieckiego wy- szą polską publikacją prezentującą w praktyce założenia istyczne tendencje i wyobrażenia, że druga osoba sama Antykwariat Kamiński): Nasz antykwariat, przejęty przez dany w Amsterdamie w 1668 roku. A to tylko wybrane druku funkcjonalnego, „nowej typografii”. Udało się nam może się czegoś domyślić. W kontaktach między pracow- nowego właściciela na początku 2020 roku, bazuje przede przykłady! Naszej pracy towarzyszy pasja poszukiwacza, wypatrzyć ją w stosie niezbyt ciekawych pozycji. Z wielkim nikami i klientami stosujemy pięć podstawowych pytań, wszystkim na własnych zasobach. Gromadzone przez ale też przewodnika po księgozbiorze, dlatego chętnie wzruszeniem odwracaliśmy jej karty, mając świadomość, ponad 80 lat zbiory – najpierw przez założyciela i pierw- udzielamy porad o poszczególnych przedmiotach lub że pozostałe trzy lub cztery ocalałe egzemplarze tego Biblia Poliglota Królewska, fot. dzięki uprzejmości Antykwariatu Wójtowicz szego właściciela Stefana Kamińskiego, a od roku 1974 całych kolekcjach zarówno początkującym amatorom katalogu można podziwiać wyłącznie w muzeach. Dla przez jego następczynię Krystynę Kamińską-Samek – starych druków, jak i doświadczonym kolekcjonerom. takich znalezisk warto przekopywać się przez pryzmy, stanowią nieprzebrane źródło „nowości sprzed lat”. Przez sterty, tony zakurzonych książek. Trzeba patrzeć uważnie, długi czas większość druków spoczywała w magazynach Aukcja słów by nie pominąć tej najważniejszej. Strata byłaby niepo- firmy, z których obecnie w wyniku „przewietrzenia” sporo Iwona Błaszczyk (antykwariat Rara Avis): Zebranie wetowana – podany tu jako przykład skromny wileński ciekawych pozycji ma szansę ujrzeć światło dzienne materiału na aukcję antykwaryczną to kilkumiesięczna katalog przyciągnął na aukcję kolekcjonerów z całej Polski, i trafić na swych amatorów. Działający nieprzerwanie praca, zarówno umysłowa, jak i fizyczna, wymagają- z Europy i zza oceanu. Po zażartej licytacji został sprzedany od 1934 roku (!) antykwariat posiada grono oddanych ca oddania i pełnego zaangażowania całego zespołu. za sto trzydzieści tysięcy złotych i jest do dziś najdroższą sobie klientów – podczas rozmów z nimi słyszymy nieraz: W ostatnim katalogu naszej aukcji znalazło się 1397 polską książką wydaną w XX wieku. Warto szukać! „Przecież mój dziadek też kupował/sprzedawał książki obiektów. Część z nich przywieźli do nas właściciele, *** u Kamińskiego!”. Sami także szukamy rzadkich egzem- a często to my jeździmy po Polsce zapraszani do oglądania W jednej z pierwszych scen Niekończącej się opowieści plarzy i możliwości ich pozyskania na zewnątrz, ale jest książek. Przeglądamy księgozbiory, przekładamy setki antykwariusz opowiada małemu chłopcu o książce, która to oczywiście trudne, bo białe kruki nie leżą na ulicy i nie kilogramów, a może i tony książek, aby znaleźć te, które pozwala przenieść się do krainy wyobraźni. Śladem tego trafiają się w pierwszym z brzegu księgozbiorze. Wejście będziemy chcieli zaprezentować na aukcji. Od prawie bohatera zaglądajmy więc do antykwariatów, by trafić w posiadanie wyjątkowego cymelium jest marzeniem trzydziestu lat mamy przyjemność pracować ze starymi na wyjątkowe książki. Wielu je tam znajduje! każdego antykwariusza, my nie jesteśmy wyjątkiem. książkami i ich kolekcjonerami, słuchamy ich, uczymy O tajnikach swojej pracy opowiedzieli antykwariu- się, znamy ich oczekiwania. Staramy się, aby obiekty sze z Antykwariatu Abecadło przy ulicy Kościuszki 18, Połów pereł wystawiane na aukcji były tymi najcenniejszymi, najcie- Antykwariatu SK przy ulicy św. Jana 3, Antykwariatu Piotr Wójtowicz (Antykwariat Wójtowicz): Przedmio- kawszymi, z różnych powodów wyjątkowymi. Ich wyjąt- Wójtowicz przy ulicy Szpitalnej 19 i antykwariatu Rara tem naszej działalności są książki, kartografia, grafika, kowość może wynikać z bardzo różnych względów: może Avis przy ulicy Szpitalnej 11. (am) 56 d KULTURALNY KRAKÓW FILM FILM KULTURALNY KRAKÓW d 57

Malarskim okiem

Wśród tytułów oferowanych Marianne, bohaterka obrazu Portret

na platformie E-Kino Pod Baranami kobiety w ogniu, która stara się na- WRACAMY! warto zwrócić uwagę na te, w których malować tajemniczą Heloizę. Wza- kluczową rolę pełni obraz – nie tyle jemne podchody bohaterek subtelnie filmowy, co malarski, podporząd- utrwala reżyserka Céline Sciamma, kowany artystycznej wrażliwości, zapełniając ekran statycznymi ob- zbudowany z uniezwyklających rze- razami buzującymi paradoksalnie (Nie)znajomi (2019), reż. Tadeusz Śliwa, fot. Jarosław Sosiński TEATR czywistość pociągnięć pędzla. Ma- od emocji, pragnień i uczuć, których larskim okiem na biografię słynne- jedynymi wyrazicielami pozostają go holenderskiego malarza patrzy rozszalałe żywioły. (Kaja Łuczyńska, W doborowej obsadzie Julian Schnabel w filmie Van Gogh. Kino Pod Baranami) U bram wieczności. Z artystycznej Portret kobiety w ogniu (2019), W ramach nadrabiania filmowych że jest to najlepsza adaptacja tego TANIEC perspektywy na świat spogląda także reż. Céline Sciamma zaległości bardzo polecam (Nie)zna- formatu. Zarówno rodzimą, jak i wło- jomych w reżyserii Tadeusza Śliwy. ską produkcję łączy aktorka Katarzy- Portret kobiety w ogniu, reż. Céline Sciamma, fot. Gutek Film To polska komedia, którą będzie- na Smutniak. Kluczem powodzenia my mogli zobaczyć podczas Letniej tego filmu jest, moim zdaniem, ob- KINO Akademii Filmu Polskiego w ramach sada. Poza wspomnianymi już ak- organizowanego przez Łaźnię Nową torami występują w nim m.in. Maja Bulwar[t]u Sztuki z gościnnym udzia- Ostaszewska, Aleksandra Domańska łem aktora Łukasza Simlata – od- i Tomasz Kot. Idealny na dzisiejsze WARSZTATY wracamy! twórcy jednej z ról w tym w filmie. czasy, fantastyczny, pełen humoru Kilka lat temu wszyscy zachwycali się film, który przy okazji porusza po- włoskim filmem Dobrze się kłamie ważne tematy. (Łukasz Maciejewski, w miłym towarzystwie, który docze- krytyk filmowy) SPOTKANIA kał się kilkunastu wersji na całym (Nie)znajomi (2019), świecie – również polskiej. Uważam, reż. Tadeusz Śliwa

O dojrzewaniu WYSTAWA Jasność i ciemność Lady Bird to film o wchodzeniu se Ronan (Małe kobietki), jej chłopaka Wieża. Jasny dzień to dla mnie je- niby improwizowanych, a precyzyj- w dorosłość, jakiego dawno nie było. Timothée Chalamet (Tamte dni, tamte den z ważniejszych filmów ostatnich nie napisanych dialogów mówionych „Kiedy masz 16 lat, czujesz, że życie noce), a matkę Laurie Metcalf (nomi- lat. Wszyscy wiemy, że dużo dobrego przez doskonale poprowadzonych toczy się gdzieś indziej, na pewno nie nacja do Oscara!). Lady Bird była dla dzieje się teraz w polskim kinie. Wszy- aktorów; aby dać się zahipnotyzować tu, gdzie jesteś” – mówi reżyserka. mnie największą niespodzianką 2018 scy (mam nadzieję!) widzieli Zimną genialnej ścieżce dźwiękowej. Nie Główna bohaterka to wie. Christine roku. Debiut reżyserski aktorki Grety jesteśmy też online: wojnę i Boże Ciało. Ale jeśli ktoś nie trzeba próbować go interpretować. ma 16 lat, nienawidzi swojego imienia Gerwig jako jedyny pojawił się wów- widział jeszcze Wieży… – to najlepszy Choć można potem godzinami słu- (stąd Lady Bird), miasta, w którym czas na wszystkich ważnych listach moment, by to nadrobić. Zostałam chać, jak opowiada o nim reżyserka mieszka, i jak tylko może, sprzeciwia najlepszych produkcji roku. Otrzymał e-kinopodbaranami.pl zaczarowana przez ten film; ogląda- Jagoda Szelc. I słuchanie Jagody się matce. To nie jest jednak zwykły również pięć nominacji do Oscara. MOJEeKINO.pl łam go już po wielokroć. Opowieść również gorąco państwu polecam. film o nastoletnim buncie, tylko szcze- Do oglądania dla osób w każdym wie- o jasności i ciemności. O wolności Film do zobaczenia na e-kinopod- ra i niepozbawiona humoru opowieść ku! Film jest dostępny na popularnych i kontroli. O tajemnych mocach prze- baranami.pl. (Marynia Gierat, Kino o dorastaniu, a także zgodzie na to, platformach streamingowych. (Anna TEATR ŁAŹNIA NOWA kazywanych przez kobiety z pokole- Pod Baranami) aby ktoś bliski mógł być sobą, nawet Kempys, Interia.pl) INSTYTUCJA KULTURY MIASTA nia na pokolenie. Film, który chcesz Wieża. Jasny dzień (2017), jeśli rani innych. Siłą filmu są aktorzy: Lady Bird (2018), KRAKOWA oglądać po raz kolejny, aby słuchać reż. Jagoda Szelc nastolatkę brawurowo zagrała Saoir- reż. Greta Gerwig PARTNER TEATRU laznianowa.pl 58 d KULTURALNY KRAKÓW FILM TEATR KULTURALNY KRAKÓW d 59

Harmonia natury A może musical?

W codziennym pędzie coraz rza- – sączy się powoli jak świeży miód W Polsce w ciągu ostatnich kilku ska, jak Barbara Kurdej­‑Szatan czy dziej mamy czas, żeby się zatrzymać, z plastra. Przyglądając się parze lat powstało wiele produkcji musi- Sabina Karwala. Widzowie docenią a momenty ciszy są dla nas coraz starszych ludzi w ich codziennych calowych na bardzo wysokim pozio- spektakl za fenomenalną choreogra- częściej zaskakujące. Dopiero gdy sprawach, możemy poczuć, jak mie. Teatry powoli wracają do nor- fię, dynamikę akcji i ponadczasowe OSWOIĆ nas zastaną, orientujemy się, że przez rozluźniają się nam spięte przez malnego funkcjonowania. Co warto przesłanie. Drugi tytuł to Kapitan CIERPIENIE cały dzień towarzyszył nam hałas, stres ramiona. Możemy zasłuchać zobaczyć i gdzie warto się wybrać, Żbik i Żółty Saturator, autorski mu- pośpiech i natłok spraw. W zgodzie się w śpiewie ptaków i bzyczeniu gdy tylko stanie się to możliwe? sical stworzony przez tych samych Zwiedzaj W ramach wakacyjnego odrabiania w reżyserii Doroty Bator pokazuje pszczół. Zatrzymać się i odetchnąć. Pierwszy tytuł, który pragnę pole- realizatorów. Komiksowa historia zaległości filmowych trochę prze- nam coś innego. Harmonię, spokój Debiut Doroty Bator prezentowa- cić, to krakowska wersja kultowego Jana Żbika została po mistrzowsku Krakowski wrotnie polecę film dokumentalny i ciszę. Tu życie toczy się w zgodzie ny był podczas jubileuszowego 60. broadwayowskiego musicalu Chicago przeniesiona na deski warszawskiego Przeżyć: metoda Houellebecqa. z rytmem natury. Pszczoły zajmują Krakowskiego Festiwalu Filmowego. w reżyserii Wojciecha Kościelniaka. Teatru Syrena. Zwroty akcji i solidna Teatr W 1991 roku nikomu jeszcze nie- się ulem, pies wygrzewa się na słoń- (Alicja Mazurkiewicz, Studio Smakjam) Premiera miała miejsce w 2017 roku dawka humoru na pewno zasługu- znany Michel Houellebecq opubli- cu, wiatr porusza okiennicami. Czas W zgodzie (2020), reż. Dorota i od tamtej pory historia sprytnej ją na polecenie! (Janusz Szydłowski, Variete kował esej To Stay Alive (fr. Rester płynie zupełnie inaczej niż w mieście Bator morderczyni cieszy się niesłabnącą Krakowski Teatr Variété) vivant), którym zainteresował się popularnością. Wśród aktorów Chi- Chicago, reż. Wojciech Kościel- W zgodzie (2020), reż. Dorota Bator, fot. dzięki uprzejmości Studio Smakjam sam Iggy Pop, uznając, że w rozwa- cago znajdziemy także takie nazwi- niak (Krakowski Teatr Variété) żaniach francuskiego pisarza na te- mat cierpienia odnajduje własne doświadczenie. Twórcy dokumentu Od Krakowa do West Endu pokazują życie kilku osób, które – krótko mówiąc – cierpią, ale starają Na polskiej mapie musicalu godnych uwagi jest bajkowa historia się poradzić sobie z bólem za po- Krakowski Teatr Variété istnieje Elfaby w Wicked. Perypetie głównej mocą sztuki. Narratorem jest Iggy od niedawna, ale już może się po- bohaterki mieszkającej w krainie Oz Pop, który czyta fragmenty eseju chwalić kilkoma nietuzinkowymi już od ponad 15 lat cieszą się popu- Houellebecqa. To film, który pozo- produkcjami. Ostatnią z nich jest larnością. Wspaniała scenografia, stawia nas w dobrym samopoczuciu Opera za trzy grosze w reżyserii niezwykłe efekty specjalne i kostiu- – mimo że tak naprawdę opowiada Jana Jerzego Połońskiego. Historia my czynią ten spektakl doskonałą o rzeczach bolesnych – i uczy akcep- bandyty Mackiego Majchra zaprezen- rozrywką zarówno dla dzieci, jak tacji własnych lęków. Myślę, że czas towana w odważnej cyrkowej oprawie i dorosłych. Miejmy też nadzieję, pandemii jest chyba najlepszym Szkoła życia z muzyką Kurta Weilla sprawia, że już że już niedługo Wicked pojawi się momentem, aby się z tymi lękami teraz zapraszamy do obejrzenia go w adaptacji filmowej w reżyserii Ste- zmierzyć i podejść do nich z ironicz- Jeśli film na wakacje, to czemu i zarazem opowiada uniwersalną w najbliższej przyszłości! Poza polski- phena Daldry’ego… (Agnieszka Mika, nym poczuciem humoru, które jest nie film o dwóch dziewczynach, któ- historię o poszukiwaniu akceptacji mi produkcjami polecam odwiedzić, Krakowski Teatr Variété) charakterystyczne dla twórczości za- re tylko lato dzieli od dramatycznej i spełnienia. Reżyserka precyzyjnie gdy tylko to będzie możliwe, lon- Opera za trzy grosze, reż. Jan Je- równo Houellebecqa, jak i Iggy’ego życiowej zmiany: wyjazdu na studia? odmierza tu składniki zgrywy i po- dyński West End. Jedną z produkcji rzy Połoński (Krakowski Teatr Variété) Spotkajmy się Popa. Film można obejrzeć na jednej Szkoła melanżu ma dość niefortunny wagi, czyniąc film niezwykle „oglą- Opera za trzy grosze, reż. Jan Jerzy Połoński, fot. dzięki uprzejmości Krakowskiego Teatru Variété z platform streamingowych. (Ma- polski tytuł, ale może też pochwalić dalnym”. Przede wszystkim jednak latem! teusz Góra, Millennium Docs Against się tym, że odkrywa świeżą twarz – choć wychodzi od stereotypów i ko- Gravity) inicjacyjnej konwencji, jaką znamy mediowego typażu – potrafi przeła- Przeżyć: metoda Houellebecqa z setek tytułów (choćby Supersamca). mać klisze i wydobyć subtelne tony (2016), reż. Arno Hagers, Erik Lies­ Dwie bohaterki filmu w przeddzień gatunku, który wielu uznałoby za nie- www.teatrvariete.pl hout, Reinier van Brummelen ukończenia liceum postanawiają nad- wart uwagi. A to przecież tylko kolejny robić cztery lata nieimprezowania, stereotyp. (Jakub Popielecki, Filmweb) a debiutująca za kamerą Olivia Wilde Szkoła melanżu (2019), chwyta ducha młodego pokolenia reż. Olivia Wilde

KRAKOWSKI TEATR VARIETE INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA 60 d KULTURALNY KRAKÓW FILM FILM KULTURALNY KRAKÓW d 61

ekranem, zachowujemy konieczny dystans społeczny. Na pomysł seansów plenerowych, podczas których dowych od zawsze był komfort widzów – każdy siedział Zapnijcie pasy! Wydaje się, że bezpieczniej być nie może” – mówi dyrek- widownia ogląda filmy w swoich własnych pojazdach, w swoim samochodzie i mógł przyjechać z całą rodziną. tor Krakowskiego Biura Festiwalowego Izabela Helbin. wpadł Amerykanin Richard Hollingshead. Pierwszy Co więcej, film można było swobodnie komentować, bez Kiedyś niezwykle popularne, szczególnie w Ame- „Pierwsze bilety sprzedały się jak świeże bułeczki. Świad- pokaz odbył się 6 czerwca 1933 roku w Camden w sta- obawy, że osoba siedząca w samochodzie obok zwróci ryce, z czasem zapomniane, dziś – w dobie pandemii czy to o tym, że ludzie potrzebują spotkania i innej formy nie New Jersey, a pierwszym filmem obejrzanym przez nam uwagę... Ta forma rozrywki straciła na popularności i zwiększonego reżimu sanitarnego – powraca do łask. spędzania czasu po długim okresie siedzenia w domu. samochodowe szyby była skrócona wersja produkcji w dobie kolorowej telewizji i kaset VHS, kiedy koszt wy- Kino samochodowe wjechało do Krakowa, a krakowianie Nigdy nie spodziewałam się, że jako KBF będziemy robić Two White Arms. Wydarzenie reklamował slogan „Za- najmu przestrzeni stał się większy niż przychody płynące pokochali tę nową formę rozrywki! kino w takiej formie!” – dodaje. Pierwsze w Polsce kino praszamy całe rodziny, niezależnie od tego, jak głośne ze sprzedaży biletów. W Polsce jej prekursorami byli Jeszcze w maju, kiedy w całym kraju wszystkie kina samochodowe jest częścią akcji „Bądź turystą w swoim są wasze dzieci!”. Pomysł szybko zyskał zwolenników Dariusz Krzysztof Zawiślak i Rafał Wnuk, którzy pierw- były zamknięte, jako pierwsze ruszyło kino samochodowe mieście – zwiedzaj Kraków” (piszemy o niej szerzej na po- w całych Stanach Zjednoczonych. Szczyt popularności szy seans zorganizowali w 1994 roku na warszawskim organizowane przez Miasto Kraków, Krakowskie Biuro czątku tego wydania „Karnetu”) i potrwa do 13 czerwca. kin samochodowych przypadł na lata 50. i 60. XX wie- osiedlu Żerań. Na ekranie przedpremierowo wyświetlono Festiwalowe i Zarząd Infrastruktury Sportowej w Krakowie. Z kolei na terenie industrialnym przy ulicy Rozrywka ku. Największym zainteresowaniem cieszyły się pokazy wówczas film Cztery wesela i pogrzeb. Od 21 maja na parkingu przy Stadionie Miejskim im. Hen- ulokowało się Kino Samochodowe Rozrywka, które organizowane na przedmieściach oraz na obszarach Kino samochodowe wróciło do łask ze względu na ko- ryka Reymana można było zobaczyć takie filmowe hity, powstało dzięki połączonym siłom Kina Pod Baranami wiejskich, wśród młodych małżeństw z dziećmi i nasto- nieczność zachowania dystansu społecznego, podykto- jak Sala samobójców. Hejter, Na noże, Dżentelmeni czy i Event Solutions Center Multimedia. W repertuarze latków. Jedno z największych kin mieściło się w stanie waną epidemią nowego wirusa. Czy będzie to ostatnie Psy 3. W imię zasad. Bezpiecznie, z zachowaniem odstępu, znalazły się pozycje zarówno dla dorosłych, jak i dla Nowy Jork: miało 2,5 tysiąca miejsc dla samochodów, tchnienie amerykańskiej popkultury, czy odrodzenie we własnych samochodach, z dźwiękiem transmitowanym dzieci, m.in. Green Book, Parasite, Śnieżna paczka czy własną restaurację i plac zabaw dla dzieci, a to wszystko pewnej mody – czas pokaże. (js) przez radia samochodowe. „Siedząc w autach przed dużym Praziomek. na powierzchni ponad 11 hektarów. Zaletą kin samocho-

Fot. Klaudyna Schubert dla Krakowskiego Biura Festiwalowego 62 d KULTURALNY KRAKÓW LOKALNIE LOKALNIE KULTURALNY KRAKÓW d 63

PODGÓRSKI QUIZ Muzyczna Nowa Huta Płaczki Lubicie sprawdzać swoją wiedzę? Roz- wiązywanie testów nie sprawia wam Klub Mirage Ośrodka Kultury wojennym. Z kolei na głównym Zastanawiasz się czasem, czy o nim. Kreując scenki na przemian trudności? Na facebookowym profilu Kraków-Nowa Huta szuka lekarstwa fan­page’u ośrodka na Facebooku twoje życie coś znaczy? Co po sobie poważne, ironiczne, zabawne, smut- Centrum Kultury Podgórza urucho- na tęsknotę za podróżami! Na jego w każdą sobotę o 17.00 publikowane zostawisz? I kto za tobą zapłacze? ne, a czasem groteskowe, starają się miono wyjątkowego bota. Można nie profilu facebookowym od 5 czerw- są reminiscencje cyklu Nowa Huta. Żałoba to temat, od którego dziś igrać z wrażliwością widzów, wplątu- tylko zapytać go o szczegóły doty- ca startują Liaitańskie wieczory Dlaczego nie?! Szesnastoodcinko- uciekamy. Tworząc spektakl Płacz- jąc ich w emocjonalne pułapki. To in- czące aktualnej oferty instytucji, muzyczne. W każdy piątek o 19.00 wa seria przedstawia zdjęcia, filmy ki, tancerki Grupy Wokół Centrum teraktywne przedstawienie przeła- Pomnik Piotra Skrzyneckiego przed ale także zagrać z nim w wirtualny usłyszymy koncerty na skrzypce i wspomnienia z 16 lat nieprzerwanej chciały zderzyć tradycję ze współ- muje bariery sceniczności i buduje kawiarnią Vis-à-vis, fot. Iza Osiadły Podgórski Quiz Wiedzy! Jak to zrobić? i akordeon w wykonaniu Liaita Duo: działalności – blisko 60 koncertów czesnością i przyjrzeć się różnym wa- intymność w bliskich spotkaniach Wystarczy poprzez Messenger napi- Karolina i Mariusz Kruczała zabiorą w 20 przestrzeniach nowohuckich riantom „przeżywania” i opowiadania artystów z widzami. W ramach WYJĄTKOWA ROCZNICA sać wiadomość do Centrum Kultury nas w podróż do różnych zakątków dzielnic, w których wzięło udział 120 obchodów tegorocznej wirtualnej Płaczki, Grupa Wokół Centrum, Podgórza. Bot odpowie na nią, pro- świata muzyki. Wraz z nimi odwie- solistów, zespołów i chórów. fot. Marcin Pawelec Nocy Tańca Nowohuckie Centrum 12 września 2020 roku Piotr Skrzy- ponując trzy typy interakcji: „Zadaj dzimy m.in. Bałkany, Argentynę, www.facebook.com/ Kultury zaprezentuje spektakl necki świętowałby 90. rocznicę swo- nam pytanie”, „Sprawdź ofertę” oraz Izrael i Polskę w okresie między- osrodekkulturykrakownowahuta zarejestrowany w studiu Krakow- ich urodzin. Z tej okazji Krakowskie „Zagraj w Quiz”. Jeśli jesteście goto- skiego Centrum Choreograficznego Forum Kultury zachęca do bliższego wi podjąć wyzwanie i odpowiedzieć w 2016 roku, dostępny od 6 czerwca poznania legendarnego założyciela na dziesięć pytań dotyczących Pod- Love Rower na stronie internetowej instytucji kabaretu Piwnica pod Baranami. Był górza, Tradycyjnego Święta Rękawki oraz jej profilu na Facebooku. barwnym przedstawicielem krakow- na kopcu Krakusa oraz samego Cen- Ach, ten wiatr we włosach, nie- wali sporo atrakcji, a ich głównym www.facebook.com/NCKnh skiej cyganerii artystycznej 2. połowy trum Kultury Podgórza, wybierzcie zależność i uzależniający pęd dwóch bohaterem będzie rower. W progra- XX wieku, niezwykłym animatorem ostatnią z opcji – zostaniecie za- kółek! ARTzona Ośrodka Kultury mie znajdziemy m.in. warsztaty szy- wydarzeń artystycznych. To jego proszeni do zabawy! Każde pytanie im. C.K. Norwida zaprasza wszystkich cia sakw rowerowych czy zdobienia Voda w Dworku erudycja i intelekt oraz wyczucie zostało opatrzone ciekawostkami, miłośników jednośladów do udziału dzwonków, rozmowy z podróżnikami, dramaturgii przez pół wieku ścią- opowieściami i legendami, a jeśli któ- w specjalnej edycji wydarzenia Love przeglądy filmów i książek rowero- Przybywajcie wirtualnie do Cen- Kopeć został najlepszym wokalistą gały do Piwnicy tłumy. Działał jak reś z nich okaże się zbyt trudne, bot Rower. Święto rowerowe w Nowej wych, a także specjalne spotkanie trum Kultury „Dworek Biało­prąd­ i gitarzystą Festiwalu Wielki Ogień, magnes na artystów i naukowców, udzieli nam cennych wskazówek. Quiz Hucie. Spotkamy się w przestrzeni z Poradnikiem Pana Skarpety, który nicki”! 26 czerwca przestrzeń Sali a grupa reprezentowała nasz kraj ludzi z ulicy i intelektualnych elit. to świetny sposób, aby poznać jedną wirtualnej 16 czerwca (10.00­‑19.00). tym razem opowie dzieciakom o bez- Kominkowej, kojarzoną dotąd ra- na Cambridge Rock Festival w Wiel- Bon vivant, któremu obojętne były z najpiękniejszych dzielnic Krakowa! Prelegenci, którzy będą łączyć się piecznej jeździe na rowerze. czej z muzyką klasyczną, wypełnią kiej Brytanii, poprzedzając występy kariera i pieniądze. Człowiek całko- www.facebook.com/ z nami za pośrednictwem profilu www.facebook.com/ARTzonaOKN mocniejsze brzmienia grupy Voda. takich zespołów, jak Mostly Autumn wicie wolny. Postać, która obrosła CentrumKulturyPodgorza ARTzony na Facebooku, przygoto- Ukłonem w stronę tradycji będzie czy Atomic Rooster. setkami zabawnych anegdot i miej- dobrane na potrzeby tego koncertu www.facebook.com/ skich legend. Ale czy znamy go tak Love Rower. Święto rowerowe w Nowej Hucie, mat. Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida instrumentarium (fortepian, kontra- dworek.bialopradnicki naprawdę? W cyklu Każdy ma swo- bas), ale możecie być pewni, że Voda ją opowieść o Piotrze Skrzyneckim Voda, fot. dzięki uprzejmości Centrum zachowa swój rockowy pazur! Wy- Kultury „Dworek Białoprądnicki” tę barwną osobowość w czarnym darzenie będzie streamingowane kapeluszu z piórkiem wspominają na profilu facebookowym instytucji. osoby związane z Piwnicą pod Ba- Zespół istnieje od 2014 roku. ranami. Na pytanie „Kim był Piotr?” Na swoim koncie ma dwa autorskie odpowiedzą Joanna Olczak-Ronikier, albumy: Onerare (2015) oraz Amphi- Ola Maurer, Leszek Wójtowicz, Se- bia (2019). Jego twórczość nawiązu- bastian Kudas, Dorota Ślęzak, Miki je do lat 70., kiedy formy rockowe Obłoński, Jan Nowicki i Michał Pół- były często powiązane z bluesem torak. Odsłony cyklu publikowane czy jazzem. Voda nazywana jest są we wtorki na stronie internetowej często zespołem progresywnym, oraz w sekcji Notatki na Facebooku co pozwala objąć najróżniejsze fa- Krakowskiego Forum Kultury. scynacje i kierunki, w jakich poru- www.facebook.com/ szają się muzycy. W 2019 roku Radek krakowskieforum 64 d KULTURALNY KRAKÓW SZTUKA ART CULTURAL KRAKÓW d 65

ścisłe limity zwiedzających, ale przecież tłok nigdy nie Kraków od nowa Kraków Afresh sprzyja obcowaniu ze sztuką! Skarby i cudy Wstęp na stałe prezentacje większości Permanent exhibitions are reopening Jedną z przerwanych przez pandemię prezentacji była muzeów jest znów możliwy, otwarto at most museums, and some tempo- zorganizowana z okazji 700. rocznicy koronacji Włady- też niektóre zawieszone lub przełożo- rary or postponed exhibitions are also sława Łokietka wystawa Skaby epoki Piastów w Zamku Królewskim na Wawelu. Sprowadzono na nią bezcenne ne wystawy czasowe – czas nadrabiać opening – it’s time to catch up on art! zabytki ze zbiorów muzealnych, skarbców kościelnych zaległości w zwiedzaniu! i kolekcji prywatnych w całej Polsce. Wystawa miała się In recent months, Cracovian museums and galleries zakończyć w kwietniu, ale na szczęście niektóre obiekty po- W ostatnich miesiącach krakowskie muzea i galerie have been doing all they could to give us access to cul- zostały na Wawelu dłużej niż planowano i do 28 czerwca zrobiły wszystko, aby zapewnić nam dostęp do kultury ture, at least online. Perhaps, paradoxically, many of us można je podziwiać w ramach stałej ekspozycji Skarbiec – w wersji online. Być może paradoksalnie czas kwa- spent the quarantine period discovering objects and col- Koronny i Zbrojownia. Pokaz nazwany Powrót do skar- rantanny był dla wielu z nas okazją do odkrycia obiek- lections we never knew existed? But nothing can ever bów obejmuje w sumie 24 arcydzieła średniowiecznej tów czy kolekcji, o których istnieniu wcześniej wcale nie replace experiencing art directly in an exhibition space, sztuki i rzemiosła, w tym wspaniałe naczynia liturgiczne wiedzieliśmy. Nic jednak nie zastąpi bezpośredniego so let’s rediscover our city and its museums! As this edi- fundowane przez Kazimierza Wielkiego, ostatniego Piasta kontaktu z dziełem w przestrzeni wystawy – korzystajmy tion of “Karnet” goes to print, the majority of permanent na polskim tronie, pamiątki po św. Kindze przechowywane zatem i poznajmy na nowo miasto i jego muzea! W chwili exhibitions have reopened and those that were interrupted na co dzień w klasztorze ss. Klarysek w Starym Sączu czy zamykania tego numeru „Karnetu” czynna jest już więk- or postponed due to the pandemic are also making a slow słynne klejnoty tzw. skarbu ze Środy Śląskiej z kolekcji szość ekspozycji stałych, stopniowo powracają także return. You will find the list of venues which have reopened Muzeum Narodowego we Wrocławiu. przerwane lub odłożone z powodu epidemii wystawy in May on the following pages. In the coming weeks we are Raz na kilkadziesiąt lat, a może rzadziej zdarzają się czasowe. Listę otwartych już w maju ekspozycji prezen- likely to hear about more reopenings, and remember that także takie przedsięwzięcia jak czynna ponownie wystawa tujemy na kolejnych stronach. Zapewne w najbliższych opening hours are subject to change – we will be publish- Muzeum Narodowego w Krakowie Cud światła. Witraże Our Lady from the Church of the Annunciation of the Blessed Virgin tygodniach ogłaszane będą kolejne, a godziny otwarcia ing and updating the latest information on our website, średniowieczne w Polsce (do 26 lipca). W Gmachu Głów- Mary in Iwkowa, Kraków, ca 1410-1420, property of the Tarnów Diocesan poszczególnych miejsc mogą ulegać modyfikacjom – www.karnet.krakow.pl. Make sure you remember safety nym MNK pokazano 77 oryginalnych witraży powstałych Museum | exhibition Miracle of Light... at the Main Building of the National Museum in Krakow aktualne informacje publikujemy na bieżąco na stronie when planning your visit – you will find the latest advice między XII a XVI wiekiem. Sprowadzono je z kolekcji mu- www.karnet.krakow.pl. Planując wizytę w muzeum czy on each institution’s website, so make sure you familiarise zealnych i prywatnych oraz kościołów i klasztorów w całej of St Kinga usually kept at the Poor Clare Nuns Convent galerii, nie można zapominać o bezpieczeństwie: nowe yourself with it before you go. Restrictions include different Polsce, a centrum pokazu stanowią kwatery witrażowe in Stary Sącz and famous jewels from the Środa Śląska regulaminy zwiedzania dostępne są na stronach inter- opening hours, new rules for walking around galleries, wymontowane na czas ekspozycji z okien prezbiterium ko- treasure trove from the collection of the National Museum netowych poszczególnych instytucji. Najlepiej zapoznać closures of cloakrooms, compulsory masks and gloves ścioła Mariackiego w Krakowie. Wyjątkowość tej wystawy in Wrocław. się z nimi jeszcze przed wizytą. Ograniczenia obejmu- and regular closures for disinfection. All institutions are podkreśla dyrektor MNK, prof. dr hab. Andrzej Szczerski: Exhibitions such as Miracle of Light. Medieval Stained ją m.in. zmienione godziny otwarcia, nową organizację also imposing strict limits on the numbers of visitors – and „Jest pionierska w skali całego polskiego muzealnictwa Glass in Poland, reopened at the National Museum in Kra- ruchu w galeriach, wyłączenie szatni, konieczność nosze- experiencing art is better without crowds anyway! – zarówno ze względu na wartość pokazanych dzieł, kow (to 26 July), are once-in-a-lifetime events. The mu- nia masek i rękawiczek czy wprowadzone przez większość merytoryczne opracowanie, jak i kwestie konserwatorskie seum’s Main Building displays 77 stained glass windows instytucji przerwy na dezynfekcję. Wszędzie obowiązują Treasures and miracles związane z ich eksponowaniem w muzeum”. Opowieść made between the 12th and 16th century. They have been One of the exhibitions which was interrupted by the pan- o szklanych obrazach ożywianych światłem dopełniają loaned by museum and private collections and churches Skarb ze Środy Śląskiej, korona | wystawa Powrót do skarbów w Zamku Królewskim na Wawelu demic was Treasures of the Piast Dynasty at Wawel Royal obrazy, hafty, złotnictwo, dokumenty, rysunki, projekty and monasteries across Poland; the jewel in the crown Castle, marking the 700th anniversary of the coronation witraży, grafiki i książki z epoki. of the exhibition are windows temporarily removed from of King Władysław Łokietek. It included priceless artworks A po spotkaniu z kunsztem średniowiecznych mi- the presbytery of St Mary’s Church in Kraków. Prof. Andrzej loaned by museums, church treasuries and private col- strzów warto także zajrzeć do pobliskiej „żywej” pracowni Szczerski, director of the National Museum in Krakow, lectors all over Poland. The exhibition was due to close w Muzeum Witrażu, która kontynuuje nowsze, ale także explains: “The exhibition is pioneering in the history of Po- in April; fortunately some of the artworks remained at doskonałe tradycje młodopolskiego Krakowskiego Za- land’s museums in terms of the value of the artworks, Wawel for longer than planned, and they have been added kładu Witrażów S.G. Żeleński. exhibition design and efforts made by the curators to pre- to the permanent exhibition Crown Treasury and Armoury pare the items for display.” The exhibition also features to 28 June. The presentation Return to the Treasures Stulecie urodzin papieża embroideries, jewellery, documents, drawings, designs, includes 24 masterpieces of mediaeval arts and crafts, Rok 2020 ustanowiono Rokiem Świętego Jana Pawła II prints and books from the period. including beautiful liturgical vessels funded by Casimir ze względu na przypadające na 18 maja stulecie urodzin After admiring the mediaeval masterpieces, take the Great (the last king of the Piast dynasty), memorabilia polskiego papieża. Z tej okazji Muzeum Archidiecezjalne a peek into the nearby “live” workshop at the Stained 66 d KULTURALNY KRAKÓW SZTUKA ART CULTURAL KRAKÓW d 67

Kardynała Karola Wojtyły przygotowało wystawę Pasterz, Glass Museum, which continues the more recent tradition Wojtyła. Fotografie Adama Bujaka czynna od 19 czerwca nową odsłonę stałej prezentacji, na którą składają się of the S. G. Żeleński Stained Glass Studio, founded during w Arsenale Muzeum Książąt Czartoryskich eksponuje przedmioty osobiste biskupa i kardynała Wojtyły, dary, the Young Poland movement. krakowskie wątki w biografii świętego – ukazując go które otrzymywał od wiernych, a także obiekty z okresu jako metropolitę krakowskiego, kardynała i wreszcie pontyfikatu (od 5 czerwca). Narracja opowieści koncen- Centenary of the birth Jana Pawła II goszczącego w naszym mieście podczas truje się wokół tematów i spraw szczególnie dla niego of the Polish pope pielgrzymek do Polski. ważnych, do których powracał, także będąc głową Kościo- 2020 is designated as Year of Saint Pope John Paul II, Prezentację z okazji jubileuszu przygotowało także Mu- ła, jak tajemnica powołania i drogi kapłańskiej, piękno marking the centenary of his birth on 18 May. Celebrations zeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK – zbiorowa liturgii, służba i obowiązki biskupa wobec archidiecezji include the exhibition Shepherd at the Karol Wojtyła Arch- wystawa Papież to spojrzenie oczami artystów na obrazy oraz ojczyzny, spotkanie z drugim człowiekiem, rodzina, diocesan Museum – the latest instalment of the permanent papieża zapisane i powielane przez media oraz często praca naukowa, sukcesja apostolska i łączność z wielki- exhibition comprising his personal effects, memorabilia zaskakujące formy jego kultu obecne w popkulturze mi poprzednikami (Prymasem Tysiąclecia, kardynałem and gifts he received from the faithful. The narrative (do 20 września). Stefanem Wyszyńskim, księciem kardynałem Adamem focuses on themes and issues he returned to throughout Stefanem Sapiehą i arcybiskupem Eugeniuszem Bazia- his life, from his days as humble priest to his time as head Wielkie piękno kiem) oraz świętymi archidiecezji krakowskiej, a przede of the Church, such as mystery of vocation and priest- Wystawa Rośliny i zwierzęta. Atlasy historii natu- wszystkim rola kapłana i biskupa jako „pasterza”. hood, the beauty of liturgy, the bishop’s duties towards his ralnej w epoce Linneusza w Międzynarodowym Centrum Papieżowi z Krakowa towarzyszył przez lata jego „oso- archdiocese and homeland, understanding others, family, Kultury ukazuje wielkie piękno natury utrwalone przed Karol Wojtyła at the courtyard of the Palace of the Bishops of Kraków, 1967, photo by Adam Bujak | exhibition Cardinal Karol Wojtyła... bisty polski fotograf” Adam Bujak. Artysta, który utrwalił academia, apostolic succession, the connection to his wiekami przez uczonych, podróżników i pasjonatów oraz at the Arsenal of the Princes Czartoryski Museum wiele historycznych chwil, spotkań Ojca Świętego z wier- predecessors Cardinal Stefan Wyszyński, Cardinal Adam mistrzów technik graficznych – na długo przed powsta- nymi, ale też intymnych chwil skupienia i modlitwy, wie- Stefan Sapieha and Archbishop Eugeniusz Baziak and niem pierwszych albumów fotograficznych (do 18 paź- fascination with nature, both the familiar and the exotic; lokrotnie podkreślał, że Jan Paweł II był najważniejszym saints of the Kraków Archdiocese, and the role of priests dziernika). Prezentacja odwołuje się do dziecięcej fascy- it brings back memories of youthful dreams of faraway tematem jego twórczości, a dokumentację fotograficzną and bishops as shepherds. nacji przyrodą – i tą swojską, i tą skrytą w tajemniczych journeys and discoveries, and reveals the abundance jego drogi traktował jako swoją misję. W ciągu ponad The pope was accompanied by his personal photogra- „ostępach”, odświeża młodzieńcze marzenia o zamorskich of European feasts, encouraging reflection on contempo- 40 lat – od pierwszego zdjęcia wykonanego nowemu pher Adam Bujak for many years. The artist commemo- podróżach i egzotycznych odkryciach oraz budzi podziw rary agriculture. Josephine Bonaparte’s atlas of beautiful biskupowi w katedrze na Wawelu w 1958 roku – powstało rated many historic moments, meetings between the Holy dla bogactwa dawnych europejskich stołów, skłania- plants from all over the globe serves as inspiration for kilkadziesiąt tysięcy kadrów. Wystawa Karol Kardynał Father and the faithful and moments of quiet contempla- jąc przy tym do refleksji nad współczesnymi metodami gardening pursuits… tion and prayer; he also frequently stressed that he had uprawy czy hodowli. Atlas przepięknych, sprowadzanych Next, let’s move to the Museum of Natural History Sutanna, pas i piuska papieska, wł. Muzeum Archidiecezjalnego Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie | wystawa Pasterz w Muzeum made it his life’s mission to document John Paul II’s life and z całego świata roślin ozdobnych Józefiny Bonaparte może which recently launched the exhibition Flying Jewels: Archidiecezjalnym work. He took tens of thousands of photos over the course być z kolei inspiracją do podjęcia własnych ogrodniczych Minerals and Insects – perhaps we will spot a beautiful of over forty years, starting from the first image of Karol wyzwań... butterfly, familiar from the albums? Wojtyła being inducted as bishop at Wawel Cathedral Z perfekcyjnie zobrazowanego świata natury warto Following the vision of the French empress’s romantic in 1958. The exhibition Cardinal Karol Wojtyła in Adam przenieść się do Muzeum Przyrodniczego, gdzie nie- park, let’s take a peek in museum gardens: at the Museum Bujak’s Photographs, open from 19 June at the Arsenal dawno otwarto m.in. wystawę Latające klejnoty – mi- of Archaeology, on Wawel Hill recalling the time of Queen of the Princes Czartoryski Museum, presents Cracovian nerały i owady – może wypatrzymy tu motyla z jednego Bona Sforza, and at branches of the National Museum: themes in the Pope’s life, showing him as Metropolitan z dawnych atlasów? the Józef Mehoffer House and the Emeryk Hutten-Czapski Bishop of Kraków, cardinal and finally Pope John Paul II Museum, which will host many of the National Museum’s Aug. Duménil wg Jacques’a Reyne Isidore’a Acarie-Barona, visiting the city during his pilgrimages to Poland. Colletteichthys dussumieri, batrachowate, miedzioryt i akwaforta educational activities from this summer. The MOCAK Museum of Contemporary Art has pre- z wykorzystaniem techniki punktowej, odbitka kolorowana, wł. Gabinetu If you’ve been missing greenery, head to the park Rycin Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, fot. J. Chojnacki | pared its own exhibition The Pope, showing him seen wystawa Rośliny i zwierzęta… w Galerii MCK by Celestat – one of the many recently reopened branches through the eyes of many artists and revealing unexpected of the Museum of Krakow. After visiting the exhibition telling aspects of his cult in pop culture (to 20 September). the story of Kraków’s Fowler Brotherhood (see also p. 88), let’s follow the Defence Trail via Planty Park to the former Great beauty city walls and the Barbican. And we can dream about The exhibition Plants and Animals. Atlases of Natural journeying further afield at the exhibitionKraków’s Iron History in the Age of Linnaeus at the International Cultural Roads at the Podgórze Museum (to 23 August). Centre showcases the great beauty of nature through images created over the centuries by scholars, travellers Cracovian artists and artists long before the development of photogra- Karol Wojtyła is not the only Cracovian patron of 2020: phy (to 18 October). The presentation explores childlike the monographic exhibition at MOCAK Roman Ingarden. 68 d KULTURALNY KRAKÓW SZTUKA ART CULTURAL KRAKÓW d 69

Podążając za wywołanym przez MCK wspomnieniem Philosopher and Photographer (to 27 September) Pozostając w kręgu sztuki współczesnej, nie można romantycznego parku francuskiej cesarzowej, zajrzyj- recalls the artist through the prism of his passion. In- nie zajrzeć do Bunkra Sztuki, gdzie do 18 październi- my koniecznie do muzealnych ogrodów: oferującego garden was a keen observer of the world around him; ka potrwa przekrojowa wystawa Adama Rzepeckiego, najpiękniejszy widok na Wawel ogrodu przy Muzeum he created portraits, self-portraits and still lifes and krakowskiego artysty łączonego z nurtem sztuki alter- Archeologicznym oraz przywołujących czasy królowej photographed nature and architecture. The museum natywnej, działaniami grupy Łódź Kaliska czy Kulturą Bony ogrodów królewskich na Wawelu. Nie zapominajmy presents around 150 works created between 1940 and Zrzuty. Na wystawie Stary Rzepecki patrzy na młodego także o ogrodach Muzeum Narodowego w Domu Józefa 1970, selected from the vast family collection donated Rzepeckiego siedemdziesięcioletni autor zestawił prace Mehoffera oraz Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, to MOCAK’s archives. Additionally, the exhibitions Con- z lat 60.-80. XX wieku z ostatnimi dziełami z okresu tym bardziej że latem MNK właśnie tutaj planuje przenieść temporary Models of Realism and Dialogue with Space, po chorobie i rekonwalescencji, które zmieniły jego spoj- wiele swoich działań edukacyjnych. held as part of the latest MOCAK Collection, present rzenie na życie i wpłynęły na twórczość. Dla starszych Na spragnionych zieleni czeka także park Strzelecki works by dozens of artists. krakowian retrospektywna część wystawy będzie zapewne przy Celestacie – jednym z wielu czynnych już oddziałów Sticking with contemporary art, don’t miss the Bunkier także okazją do wspomnienia własnej młodości w pełnej Muzeum Krakowa. Po obejrzeniu wystawy o krakowskim Sztuki gallery, hosting a review of works by Adam Rzep- absurdów rzeczywistości PRL-u… Bractwie Kurkowym (patrz także s. 88) proponujemy po- ecki – Cracovian artist with links to alternative culture Nobuyoshi Araki, Kinbaku series, gelatin silver print | exhibition wrót do plenerowych klimatów i spacer muzealną Trasą and activities of the Łódź Kaliska group and Kultura W japońskim stylu Araki/Tsujimura. On the Verge of Shadow at Manggha Museum Obronności na Planty – do Murów Miejskich i Barbakanu. Zrzuty (to 18 October). At the exhibition Old Rzepecki Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha zaprasza O dalszych wycieczkach możemy natomiast pomarzyć Looks at Young Rzepecki, the seventy-year-old author na dwie nowe wystawy. Bohater pierwszej z nich – zaty- *** na czynnej w Muzeum Podgórza wystawie Krakowskie juxtaposes his works from between the 1960s and 1980s tułowanej Jak we śnie! Emil Orlik w Japonii – to uro- Most of the exhibitions listed here are open until au- Drogi Żelazne (do 23 sierpnia). with art created in the wake of his recent illness and dzony w Pradze członek wiedeńskiej i berlińskiej Secesji tumn, but don’t leave it too late: more new presentations recovery which changed his outlook on life and art. For oraz Grupy Klimta, autor obrazów, rysunków, plakatów, are launching soon, with the first exhibitions of Krakow Artyści z Krakowa older visitors, the former part of the exhibition will be projektów scenografii, kostiumów, książek, ekslibrisów Photomonth most likely opening in June (more on p. 28). Karol Wojtyła to nie jedyny krakowianin, które- an opportunity to look back at their young years during i przede wszystkim grafik. Artysta, zafascynowany odkry- And don’t forget the numerous events still being hosted go rok obecnie obchodzimy – monograficzna wystawa the absurdist communist period… tymi wówczas przez Europejczyków japońskimi drzewory- online! (dd) MOCAK-u Roman Ingarden. Filozof i fotograf (do 27 wrze- tami, podróżował do Kraju Kwitnącej Wiśni, by studiować Shiro Tsujimura, Vessel, natural ash glaze | exhibition Araki/Tsujimura. śnia) przypomina postać zmarłego przed 50 laty uczonego Japanese style technikę dawnych mistrzów, i właśnie japońskie prace On the Verge of Shadow at Manggha Museum poprzez pryzmat jego artystycznej pasji. Autor, wrażliwy The Manggha Museum of Japanese Art and Technol- uznawane są za najlepsze w jego dorobku. Na wystawie obserwator otaczającego świata, tworzył portrety i au- ogy presents two brand-new exhibitions. Born in Prague w Muzeum Manggha pokazano ponad sto „orientalnych” toportrety, fotografował przyrodę, architekturę i mar- in 1870, the protagonist of the first – titledLike a Dream! grafik, akwarel i rysunków (do 15 października). Druga twe natury. W muzeum pokazano blisko 150 prac z lat Emil Orlik in Japan – was a member of art scenes in Vi- ekspozycja Araki/Tsujimura. Na granicy cienia zesta- 1940-1970 wybranych z ogromnych zbiorów rodzinnych enna and Berlin and the Klimt Group, and the author wia prace dwóch kontrowersyjnych, a zarazem bardzo przekazanych do Archiwum MOCAK-u. Wśród czynnych of paintings, drawings, posters, stage sets, costumes, „japońskich” wybitnych indywidualistów. Łączące ero- obecnie w muzeum ekspozycji są też m.in. obejmujące prace books, bookplates and, most notably, prints. Fascinated tykę i śmierć, według niektórych wręcz pornograficzne kilkudziesięciu autorów nowe odsłony Kolekcji MOCAK-u: by Japanese woodcuts, recently discovered by European zdjęcia Nobuyoshiego Arakiego w XX wieku wyznaczały Współczesne modele realizmu oraz Dialog z przestrzenią. artists, he travelled to Japan to learn the techniques trendy i przesuwały granice w światowej fotografii. Także of ancient masters; his Japanese-inspired artworks are postrzegany w ojczyźnie jako buntownik i rewolucjonista Wilhelm Sasnal, bez tytułu [Apteczka], 2000, technika mieszana, Kolekcja MOCAK-u | wystawa Współczesne modele realizmu w MOCAK-u regarded as his finest. The exhibition at the Manggha Shiro Tsujimura, autor wypalanych tradycyjną metodą, Museum presents over a hundred prints, watercolours surowych i „wyciszonych” rzeźb ceramicznych odcisnął and drawings (to 15 October). The second exhibition, piętno na sztuce współczesnej. Dzieła obu współczesnych Araki/Tsujimura. On the Verge of Shadow, juxtaposes artystów odwołują się do filozofii zen i – podobnie jak trady- works by two highly controversial, individualist Japanese cyjna sztuka Japonii – przypominają o nieuchronnym prze- artists. Nobuyoshi Araki combines erotica and death, mijaniu wszystkiego, co nas otacza (do 25 października). verging on the pornographic, setting new boundaries *** in photographic art of the 20th century. Shiro Tsujimura, Większość wymienionych wystaw potrwa do jesieni, ale seen as a rebel and a revolutionary at home, created nie warto zwlekać z ich obejrzeniem, bo już zapowiadają traditional, understated ceramics which also made a mark się kolejne nowości, w tym (najprawdopodobniej jeszcze on contemporary art. Artworks by these contemporary w czerwcu) pierwsze wystawy Miesiąca Fotografii w Kra- artists recall zen philosophy and, like traditional Japa- kowie, o których piszemy więcej na s. 28. Pamiętajmy nese art, remind us of the transience of everything that też o licznych towarzyszących wystawom wydarzeniach surrounds us (to 25 October). – realizowanych nadal online. (dd) 70 d WYSTAWY EXHIBITIONS EXHIBITIONS WYSTAWY d 71

BARBAKAN I MURY OBRONNE › Kraków Under Nazi Occupation Muzea KRAKÓW BARBICAN AND CITY DEFENCE 1939-1945 (permanent). WALLS Museums KRAKÓW pn.-nd. 11.00-18.00 (2. pn. miesiąca KAMIENICA HIPOLITÓW nieczynne) | bilety 12/8 zł, rodzinny 24 zł HIPOLIT HOUSE Mon-Sun 11am-6pm (2nd Mon pl. Mariacki 3 | tel. 12 422 42 19 UWAGA! Stan na 31 maja 2020 roku. of the month closed) | tickets PLN 12/8, śr.-nd. 11.00-18.00 | bilety 12/8 zł, W muzeach i galeriach obowiązują family PLN 24 rodzinny 24 zł nowe regulaminy zwiedzania › Mieszczański dom (stała). dostępne na stronach internetowych. CELESTAT › Pochwała książki. Robert Większość instytucji stosuje przerwy ul. Lubicz 16 | tel. 12 429 37 91 Jahoda – artysta czy rzemieślnik techniczne na dezynfekcję. Godziny wt.-nd. 11.00-18.00 | bilety 12/8 zł, (do 30 czerwca). otwarcia mogą ulegać zmianom. rodzinny 24 zł Wed-Sun 11am-6pm | tickets PLN 12/8, PLEASE NOTE! Information as › Krakowskie Bractwo Kurkowe family PLN 24 of 31 May 2020. Museums and i obronność miejska (stała). › Bourgeois House (permanent). galleries are introducing new rules Tue-Sun 11am-6pm | tickets PLN 12/8, › In Praise of Books. Robert Jahoda – governing visits, available online. family PLN 24 Craftsman and Artist (to 30 June). Widok stacji Kraków Główny z halą peronową od północy, Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, Kraków, 1902 | wystawa Krakowskie Drogi Żelazne Most institutions are carrying out › The Cracow Fowler Brotherhood w Muzeum Podgórza deep disinfection procedures during and the Municipal Defence (perma- MUZEUM NOWEJ HUTY technical breaks. Opening times are nent). NOWA HUTA MUSEUM PAŁAC KRZYSZTOFORY Tue (the number of tickets is lim- Mon 11am-3pm, Tue-Sun 11am-6pm | subject to change. os. Centrum E 1 | tel. 12 446 78 21 | wt.- KRZYSZTOFORY PALACE ited) | online ticket reservation system: tickets PLN 12/8, family PLN 24, admis- DOM ZWIERZYNIECKI -nd. 11.00-18.00 | bilety 12/9 zł, rodzinny Rynek Główny 35 (wejście/entrance: www.bilety.podziemiarynku.com sion free on Mon MUZEUM KRAKOWA ZWIERZYNIEC HOUSE 24 zł, we wt. wstęp wolny ul. Szczepańska 2) | tel. 12 619 23 00 › Following the Traces of European MUSEUM OF KRAKOW ul. Królowej Jadwigi 41 | tel. 12 427 30 38 › Atomowa groza. Schrony w Nowej wt.-nd. 11.00-18.00 | bilety 12/8 zł, Identity of Kraków (permanent tour- MUZEUM NARODOWE wt.-nd. 11.00-17.00 | bilety 8/6 zł, rodzin- Hucie (do 31 grudnia) › Mój drugi rodzinny 24 zł, we wt. wstęp wolny ist route). W KRAKOWIE www.muzeumkrakowa.pl ny 16 zł, w śr. wstęp wolny dom? Huta im. Lenina (do 12 lipca). › Cyberteka. Kraków − czas i prze- NATIONAL MUSEUM Rezerwacja: www.bilety.mhk.pl › Mieszkanie przedmiejskie przed stu Tue-Sun 11am-6pm | tickets PLN 12/9, strzeń (stała). ULICA POMORSKA IN KRAKOW Reservation: www.bilety.mhk.pl laty (stała). family PLN 24, admission free on Tue Tue-Sun 11am-6pm | tickets PLN 12/8, POMORSKA STREET › Zwierzyniec zaprasza: Garbary › Nuclear Threat. Shelters in Nowa family PLN 24, admission free on Tue ul. Pomorska 2 | tel. 12 633 14 14 www.mnk.pl APTEKA POD ORŁEM (do 30 sierpnia). Huta (to 31 December) › My Second › Cyberteka. Kraków – Time and wt.-nd. 10.30-17.00 | bilety 12/8 zł, ro- EAGLE PHARMACY Tue-Sun 11am-5pm | tickets PLN 8/6, Home? Vladimir Lenin Steelworks Space (permanent). dzinny 24 zł (zwiedzanie cel bezpłatne), GMACH GŁÓWNY pl. Bohaterów Getta 18 | tel. 12 656 56 25 family PLN 16, admission free on Wed (to 12 July). we wt. wstęp wolny MAIN BUILDING pn. 10.00-14.00, wt.-nd. 10.00-17.00 › Suburban Apartments a Century RYNEK PODZIEMNY › Krakowianie wobec terroru 1939- al. 3 Maja 1 | tel. 12 433 55 00 (2. wt. miesiąca nieczynne) | Ago (permanent). MUZEUM PODGÓRZA RYNEK UNDERGROUND -1945-1956 oraz cele gestapo (stałe). wt.-sb. 10.00-17.00, nd. 10.00-16.00 | bi- bilety 14/10 zł, rodzinny 28 zł, › Zwierzyniec Welcomes: Garbary PODGÓRZE MUSEUM www.podziemiarynku.com Tue-Sun 10:30am-5pm | tickets lety na wszystkie wystawy stałe 15/10 zł, w pn. wstęp wolny (to 30 August). ul. Limanowskiego 51 | tel. 12 396 81 01 Sukiennice, Rynek Główny 1 | PLN 12/8, family PLN 24 (free admission rodzinny 25 zł, w nd. wstęp wolny | bilet › Apteka Tadeusza Pankiewicza wt.-nd. 11.00-18.00 | bilety na obie tel. 12 426 50 60 | pn., śr.-nd. 10.00­ to the cells), admission free on Tue jednodniowy na wszystkie wystawy w getcie krakowskim (stała). FABRYKA EMALIA OSKARA wystawy 12/9 zł, rodzinny 24 zł, bilety ‑19.00 (2. pn. miesiąca nieczynne), › People of Kraków in Times of Terror 50/30 zł, rodzinny 80 zł | bilety na wy- Mon 10am-2pm, Tue-Sun 10am- SCHINDLERA / OSKAR na wystawę czasową 8/6 zł rodzinny 16 zł wt. 10.00-16.00 | bilety 24/20 zł, 1939-1945-1956 and cells of Gestapo stawę czasową 20/10 zł, rodzinny 40 zł 5pm (2nd Tue of the month closed) | SCHINDLER’S ENAMEL FACTORY › Miasto pod kopcem Kraka (stała). rodzinny 48 zł, we wt. wstęp wolny (permanent). › Broń i barwa w Polsce › Rzemiosło tickets PLN 14/10, family PLN 28, admis- ul. Lipowa 4 | tel. 12 257 10 17 › Krakowskie Drogi Żelazne (obowiązują wejściówki) | rezerwacja: artystyczne (stałe). sion free on Mon pn. 10.00-16.00, wt.-nd. 11.00­‑18.00 | (do 23 sierpnia). www.bilety.podziemiarynku.com WIEŻA RATUSZOWA › Cud światła. Witraże średniowieczne › Tadeusz Pankiewicz’s Pharmacy bilety 26/22 zł, rodzinny 52 zł, Tue-Sun 11am-6pm | tickets to both › Śladem europejskiej tożsamości TOWN HALL TOWER w Polsce (do 26 lipca). in the Kraków Ghetto (permanent). w pn. wstęp wolny exhibitions PLN 12/9, family PLN 24, Krakowa (stała trasa turystyczna). Rynek Główny 1 | tel. 12 426 43 34 Tue-Sat 10am-5pm, Sun 10am- › Kraków – czas okupacji 1939-1945 tickets to temporary exhibition PLN 8/6, Cloth Hall | Mon, Wed-Sun 10am- pn. 11.00-15.00, wt.-nd. 11.00-18.00 | 4pm | tickets to all permanent galleries (stała). family PLN 16 7pm (2nd Mon of the month closed), bilety 12/8 zł, rodzinny 24 zł, w pn. wstęp PLN 15/10, family PLN 25, admission Mon 10am-4pm, Tue-Sun 11am-6pm | › In the Shadow of Krak’s Mound Tue 10am-4pm | tickets PLN 24/20, wolny free on Sun | one-day ticket to all exhibi- tickets PLN 26/22, family PLN 52, admis- (permanent). family PLN 48, admission free on tions PLN 50/30, family PLN 80 | tickets sion free on Mon › Kraków’s Iron Roads (to 23 August). 72 d WYSTAWY EXHIBITIONS EXHIBITIONS WYSTAWY d 73

› Ekspozycja polskiego malarstwa Tue-Fri, Sun 10am-4pm, Sat 10am-5pm | ARSENAŁ MUZEUM KSIĄŻĄT CZARTO- Tue-Fri, Sun 10am-4pm, Sat 10am-5pm | i rzeźby od oświecenia do początków tickets PLN 15/10, family PLN 25, admis- RYSKICH / THE ARSENAL OF THE PRIN- tickets PLN 15/10, family PLN 25, admis- symbolizmu (stała). sion free on Sun CES CZARTORYSKI MUSEUM sion free on Sun Cloth Hall | Tue-Sat 10am-5pm, Sun › Biographical museum of the artist ul. Pijarska 8, wt.-nd. 10.00-17.00 › European art from the collection 10am-4pm | tickets PLN 25/15, family (permanent). › Karol Kardynał Wojtyła. Fotografie of the National Museum in Krakow PLN 50, admission free on Sun Adama Bujaka (od 19 czerwca). (permanent). › Exhibition of Polish art from MUZEUM IM. EMERYKA HUTTEN- Tue-Sun 10am-5pm Enlightenment to the beginnings -CZAPSKIEGO / EMERYK › Karol Cardinal Wojtyła. Pho- WAWEL of Symbolism (permanent). HUTTEN-CZAPSKI MUSEUM tographs by Adam Bujak (from ul. Piłsudskiego 12 | tel. 12 433 58 40 19 June). www.wawel.krakow.pl DOM JANA MATEJKI Europejskie Centrum Numizmatyki Wzgórze dostępne od 6.00 do 20.00 | JAN MATEJKO HOUSE Polskiej i Pawilon Józefa Czapskiego EUROPEUM – OŚRODEK KULTURY informacja tel. 12 422 51 55 w. 219 (9.00­ ul. Floriańska 41 | tel. 12 433 59 63 wt.-pt., nd. 10.00-16.00, sb. 10.00­ EUROPEJSKIEJ / CENTRE ‑15.00) wt.-pt., nd. 10.00-16.00, sb. 10.00­ ‑17.00 | bilety 15/10 zł, rodzinny 25 zł, OF EUROPEAN CULTURE Wawel Hill can be visited from 6am ‑17.00 | bilety 15/10 zł, rodzinny 25 zł, w nd. wstęp wolny pl. Sikorskiego 6 | tel. 12 433 57 60 to 8pm | phone information: 12 422 51 55 w nd. wstęp wolny › Historia mennictwa i medalierstwa wt.-pt., nd. 10.00-16.00, sb. 10.00­ ex. 219 (9am-3pm) › Muzeum biograficzne artysty (stała). polskiego › Muzeum biograficzne ‑17.00 | bilety 15/10 zł, rodzinny 25 zł, › Matejkowie. Następne pokolenie Józefa Czapskiego (stałe). w nd. wstęp wolny ZAMEK KRÓLEWSKI (do 30 sierpnia). › Wizerunki ludzi piszących – autorzy › Sztuka europejska z kolekcji MNK WAWEL ROYAL CASTLE Tue-Fri, Sun 10am-4pm, Sat 10am-5pm | i ich dzieła (do 30 sierpnia). (stała). Wawel 5 | tel. 12 422 51 55 | tickets PLN 15/10, family PLN 25, admis- European Centre of Polish Numis- pn. 9.30­‑13.00, wt.-nd. 9.30-17.00 | sion free on Sun matics and Józef Czapski Pavilion bilety 25/15 zł, wstęp wolny w pn. › Biographical museum of the artist Tue-Fri, Sun 10am-4pm, Sat 10am-5pm | Karol Wojtyła pochylony nad wózkiem z dzieckiem, przy Katedrze Wawelskiej, fot. Adam Bujak, (permanent). tickets PLN 15/10, family PLN 25, admis- 1977 | wystawa Karol Kardynał Wojtyła… w Arsenale Muzeum Książąt Czartoryskich › The Matejkos. The Next Generation sion free on Sun (to 30 August). › History of Polish coinage and medal art › Józef Czapski biographical mu- KAMIENICA SZOŁAYSKICH seum (permanent). IM. FELIKSA JASIEŃSKIEGO › Images of People Who Write – Au- Kwatera ornamentalna z kościoła Mariackiego w Krakowie, Mistrz Krakowskiej Biblii Pauperum, FELIKS JASIEŃSKI SZOŁAYSKI thors and Their Works (to 30 August). Kraków, po 1360 | wystawa Cud światła… w Gmachu Głównym MNK HOUSE to temporary exhibition PLN 20/10, Tue-Fri, Sun 10am-4pm, Sat 10am-5pm | pl. Szczepański 9 | tel. 12 433 54 50 MUZEUM KSIĄŻĄT family PLN 40 tickets to all exhibitions PLN 15/10, fam- wt.-pt., nd. 10.00-16.00, sb. 10.00-17.00 | CZARTORYSKICH › Arms and Uniforms in Poland › Gal- ily PLN 25, admission free on Sun wstęp wolny PRINCES CZARTORYSKI MUSEUM lery of Decorative Art (permanent). › Orthodox Art of the Old Polish Re- › Szuflada Szymborskiej ul. Pijarska 15 | tel. 12 370 54 60 › Miracle of Light. Medieval Stained public › Art of Old Poland. The 12th- (do 30 grudnia). od 19.06 » wt.-nd. 10.00-17.00 | Glass in Poland (to 26 July). 18th Century › Krakow Within Your Tue-Fri, Sun 10am-4pm, Sat 10am-5pm | bilety 35/20 zł, rodzinny 45 zł, grupowy Reach. Architectural sculpture admission free ulgowy 15 zł, w nd. wstęp wolny PAŁAC BISKUPA ERAZMA CIOŁKA in collection of the National Museum › Szymborska’s Drawer (to 30 De- › Kolekcja książąt Czartoryskich BISHOP ERAZM CIOŁEK PALACE in Krakow (permanent). cember). (stała). ul. Kanonicza 17 | tel. 12 433 59 20 from 19.06 » Tue-Sun 10am-5pm | wt.-pt., nd. 10.00-16.00, sb. 10.00-17.00 | GALERIA SZTUKI POLSKIEJ XIX DOM JÓZEFA MEHOFFERA tickets PLN 35/20, family PLN 45, re- bilety na wszystkie wystawy 15/10 zł, WIEKU / GALLERY OF THE 19TH- JÓZEF MEHOFFER HOUSE duced group tickets PLN 15, on Sun rodzinny 25 zł, w nd. wstęp wolny CENTURY POLISH ART ul. Krupnicza 26 | tel. 12 433 58 80 admission free › Sztuka cerkiewna dawnej Rzeczy- Sukiennice, Rynek Główny 1-3 wt.-pt., nd. 10.00-16.00, sb. 10.00­ › Princes Czartoryski collection pospolitej › Sztuka dawnej Polski. tel. 12 433 54 00 | wt.-sb. 10.00-17.00, nd. ‑17.00 | bilety 15/10 zł, rodzinny 25 zł, (permanent). XII-XVIII wiek › Kraków na wycią- 10.00-16.00 | bilety 25/15 zł, rodzinny w nd. wstęp wolny gnięcie ręki. Rzeźba architektoniczna 50 zł, w nd. wstęp wolny › Muzeum biograficzne artysty (stała). ze zbiorów MNK (stałe). 74 d WYSTAWY EXHIBITIONS EXHIBITIONS WYSTAWY d 75

tel. 12 429 33 21 | pn.-sb. 9.00-17.00, Smoczyński. Ekspozycja prywatna › Tempus argenti. 25 lat Muzeum MUZEUM ETNOGRAFICZNE nd., święta 12.30-17.00 (muzeum nie- (do 27 września). Archidiecezjalnego w domu Karola ETHNOGRAPHIC MUSEUM czynne w nd. i święta) | bilety 14/8 zł Museum of Contemporary Art Wojtyły (stała). Information Centre of the Cathedral | in Krakow › Pasterz (od 5 czerwca). www.etnomuzeum.eu +48 12 429 95 16, museum | Tue, Wed, Sat, Sun 11am-7pm, Thu, Fri Tue-Sun 10am-5pm | tickets PLN 10/6, +48 12 429 33 21 | Mon-Sat 9am-5pm, 11am-9pm | tickets PLN 14/7, family family PLN 20 RATUSZ / TOWN HALL Sun, holidays 12:30-5pm (museum PLN 30, admission free to permanent › Tempus argenti. 25 Years pl. Wolnica 1 | tel. 12 430 55 75 closed on Sun and holidays) | exhibitions on Thu of the Archdiocese Museum at Karol wt.-nd. 10.00-13.00, 15.00-19.00 | tickets PLN 14/8 › MOCAK Collection: Stanisław Wojtyła’s House (permanent). bilety 10/5 zł, rodzinny 15 zł, w nd. wstęp Dróżdż. Concept-Shapes | Krystian › Shepherd (from 5 June). wolny CRICOTEKA Lupa Live Factory 2. Warhol by Lupa | › Polska kultura ludowa › Od-nowa Contemporary Models of Realism | MIESZKANIE RODZINY › Nieobjęta ziemia. Wystawa sztuki www.cricoteka.pl Dialogue with Space (permanent). WOJTYŁÓW z kolekcji muzeum (stałe). Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza › Guido Casaretto. The Ghosts HOME OF THE WOJTYŁA FAMILY Tue-Sun 10am-1pm, 3-7pm | Kantora of Matter (to 30 August) › The Pope ul. Tyniecka 10 | tel. 12 421 89 63 tickets PLN 10/5, family PLN 15, admis- ul. Nadwiślańska 2-4 | tel. 12 442 77 70 (to 20 September) › World War II – wt.-sb. 9.00-13.00 | bilety 5 zł sion free on Sun pt., sb. 10.00-21.00, nd. 10.00-19.00 | Drama, Symbol, Trauma › Roman › Ekspozycja pomieszczeń mieszkal- › Polish Folk Culture › Re-Generation wstęp wolny na podstawie pobranych Ingarden. Philosopher and Photog- nych wraz z wyposażeniem (stała). › Unattainable Earth. Exhibition of art w kasie wejściówek rapher › Mikołaj Smoczyński. Private Tue-Sat 9am-1pm | tickets PLN 5 from the collection of the museum › Tadeusz Kantor. Widma (nowa Exhibition (to 27 September). › Exhibition of living quarters and (permanent). wystawa stała). fixtures and fittings (permanent). The Centre for the Documentation MUFO MUZEUM INŻYNIERII of the Art of Tadeusz Kantor MUZEUM ARMII KRAJOWEJ MIEJSKIEJ / MUSEUM Fri, Sat 10am-9pm, Sun 10am-7pm | www.mhf.krakow.pl HOME ARMY MUSEUM OF MUNICIPAL admission free with passes collected Muzeum Fotografii w Krakowie ENGINEERING from the ticket office Museum of Photography in Krakow www.muzeum-ak.pl › Tadeusz Kantor. Spectres (new ul. Wita Stwosza 12 | tel. 12 410 07 70 www.mim.krakow.pl permanent exhibition). STRZELNICA pn.-pt. 10.00-17.00, nd. 11.00-18.00 | ul. św. Wawrzyńca 15, dawna zajezdnia Kielich, Kraków, 1363, skarbiec kolegiaty Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kaliszu | wystawa Powrót do skarbów w Zamku Królewskim na Wawelu ul. Królowej Jadwigi 220 bilety 16/8 zł, rodzinny 35 zł, w nd. wstęp tramwajowa | tel. 12 428 66 00 MOCAK tel. 12 634 59 32 wolny wt., śr., sb., nd. 11.00-18.00, cz., pt. 11.00­ › Skarbiec Koronny i Zbrojownia SMOCZA JAMA wt., śr. 11.00-18.00, cz., pt. 14.00-21.00, › Polskie Państwo Podziemne i jego ‑21.00 | bilety 18/14 zł, rodzinny 50 zł (stała). DRAGON’S DEN www.mocak.pl sb., nd. 13.00-18.00 | bilety 12/8 zł, siły zbrojne › Kanadyjska kolekcja › Futuronauci (do odwołania). › Powrót do skarbów (do 28 czerwca). pn. 9.30-16.00, wt.-nd. 9.30-17.00 | Muzeum Sztuki Współczesnej rodzinny 6 zł broni dra Stanisława Wcisło (stałe). former tram depot | Tue, Wed, Sat, Mon 9:30am-1pm, Tue-Sun 9:30am- bilety 7 zł w Krakowie › Portret (stała). › Codzienność kadeckich korpusów Sun 11am-6pm, Thu, Fri 11am-9pm | 5pm | tickets PLN 25/15, admission free Mon 9:30am-4pm, Tue-Sun 9:30am- ul. Lipowa 4 | tel. 12 263 40 00 Tue, Wed 11am-6pm, Thu, Fri 2-9pm, w II Rzeczypospolitej. Fotografie tickets PLN 18/14, family PLN 50 on Mon 5pm | tickets PLN 7 wt., śr., sb., nd. 11.00-19.00, cz., pt. 11.00­ Sat, Sun 1-6pm | tickets PLN 12/8, (do odwołania). › Futurenauts (until further notice). › Crown Treasury and Armoury ‑21.00 | bilety 14/7 zł, rodzinny 30 zł, family PLN 6 Mon-Fri 10am-5pm, Sun 11am-6pm | (permanent). BASZTA SANDOMIERSKA w cz. wstęp wolny na wystawy stałe › Portrait (permanent). tickets PLN 16/8, family PLN 35, admis- MUZEUM LOTNICTWA › Return to the Treasures (to 28 June). SANDOMIERSKA TOWER › Kolekcja MOCAK-u: Stanisław sion free on Sun POLSKIEGO sb., nd. 10.00-17.00 | bilety 5 zł Dróżdż. Pojęciokształty | Krystian MUZEUM › Polish Underground State and Its POLISH AVIATION MUSEUM OGRODY KRÓLEWSKIE Sat, Sun 10am-5pm | tickets PLN 5 Lupa Live Factory 2. Warhol by Lupa | ARCHIDIECEZJALNE Armed Forces › Dr. Stanisław Wcisło’s THE RENAISSANCE ROYAL Współczesne modele realizmu | Dia- ARCHDIOCESAN MUSEUM Canadian Collection of Weapons www.muzeumlotnictwa.pl GARDENS MUZEUM KATEDRALNE, DZWON log z przestrzenią (stałe). (permanent). al. Jana Pawła II 39 | tel. 12 642 40 70 pn. 9.30-16.00, wt.-nd. 9.30-17.00 | ZYGMUNTA, GROBY KRÓLEWSKIE › Guido Casaretto. Duchy materii www.archimuzeum.pl › Everyday Lives of Cadet Corps wt.-nd. 10.00-17.00 | bilety 15/7 zł, bilety 5/2 zł CATHEDRAL MUSEUM, (do 30 sierpnia) › Papież (do 20 wrze- ul. Kanonicza 19 | tel. 12 421 89 63 in the Second Polish Republic. Photo- rodzinny 34 zł, we wt. wstęp wolny Mon 9:30am-4pm, Tue-Sun 9:30am- SIGISMUND BELL, ROYAL TOMBS śnia) › II wojna światowa – dramat, wt.-nd. 10.00-17.00 | bilety 10/6 zł, graphs (until further notice). › Kolekcja samolotów, śmigłowców, 5pm | tickets PLN 5/2 Centrum Informacji Katedry symbol, trauma › Roman Ingar- rodzinny 20 zł silników lotniczych, przedwojennych na Wawelu | tel. 12 429 95 16, muzeum | den. Filozof i fotograf › Mikołaj samolotów polskiej produkcji oraz 76 d WYSTAWY EXHIBITIONS EXHIBITIONS WYSTAWY d 77

zabytki światowej techniki lotniczej › Molluscs of the World › Conversa- › Like a Dream! Emil Orlik in Japan › Śladami pamięci (stała). › Traces of Memory (permanent). › Skrzydła Wielkiej Wojny. Lotnictwo tions with Stones. Minerals and (to 15 October) › Araki/Tsujimura. On › Od domu do domu. Opowieść o wo- › From Home to Home. A Tale I wojny światowej (stałe). fossils › The World of Mammoth the Verge of Shadow (to 25 October) jennej tułaczce i przetrwaniu rodziny of the Wartime Exile and Survival Tue-Sun 10am-5pm | tickets PLN 15/7, Hunters. The Palaeolithic – Nature › Andrzej Wajda. Japanese Notebook Pisków (do odwołania). of the Pisek Family (until further family PLN 34, admission free on Tue and Art (permanent). (to 6 September). Mon, Wed-Fri noon-5pm, Sat, Sun notice). › Collection of aeroplanes, helicop- › Flying Jewels – Minerals and Insects 10am-5pm | tickets PLN 10, family ters, plane engines, pre-war planes (to 30 September) › Alpine Fauna MUZEUM WITRAŻU PLN 20 made in Poland. Also included › Crabs › The World of Butterflies STAINED GLASS MUSEUM are exhibits on the development › The World of Reptiles › Fauna of world aviation technology › Wings of Poland › Water – the Basis of Life www.muzeumwitrazu.pl KRAKÓW of the Great War. Aviation during on Earth › Tropical Rainforest (all al. Krasińskiego 23 | tel. 512 937 979 Instytucje kultury the First World War (permanent). exhibitions until further notice). wt.-sb. | zwiedzanie wyłącznie z prze- wodnikiem Institutions of Culture KRAKÓW MUZEUM PRZYRODNICZE MUZEUM SZTUKI Turyści indywidualni: jęz. polski ISEZ PAN I TECHNIKI JAPOŃSKIEJ 12.30-17.30 co godzinę | bilety 30/25 zł, BUNKIER SZTUKI Rynek Główny 25 | tel. 12 424 28 16 MUSEUM OF NATURAL MANGGHA rodzinny 100 zł; jęz. angielski 12.00-17.00 wt.-pt. 13.00-19.00, sb., nd. 11.00-19.00 | HISTORY OF ISEA PAS MANGGHA MUSEUM co godzinę | bilety 37/31 zł, rodzinny www.bunkier.art.pl bilety 13/8 zł, rodzinny 20 zł, wt., śr. OF JAPANESE 124 zł pl. Szczepański 3a | tel. 12 422 10 52 15.00-16.00 happy hour 2 zł www.isez.pan.krakow.pl/muzeum.html ART AND TECHNOLOGY › Szlak żywego Muzeum Witrażu: wt., śr., pt.-nd. 12.00-18.00, cz. 13.00­ › Rośliny i zwierzęta. Atlasy historii ul. św. Sebastiana 9 | tel. 12 422 59 59 funkcjonująca pracownia – kolebka ‑21.00 | bilety 8/4 zł, rodzinny 15 zł naturalnej w epoce Linneusza wt.-pt. 9.00-15.00, sb. 12.00-18.00 www.manggha.pl polskiej sztuki witrażowej, poznanie › Adam Rzepecki. Stary Rzepecki (do 18 października). bilety 20/16 zł ul. Konopnickiej 26 | tel. 12 267 27 03 procesu tworzenia witrażu › Galeria patrzy na młodego Rzepeckiego Tue-Fri 1-7pm, Sat, Sun 11am-7pm | › Mięczaki świata › Rozmowa z ka- wt.-pt. 12.00-18.00, sb., nd. 10.00-18.00 | Młodopolskich Mistrzów Witrażu (do 18 października). tickets PLN 13/8, family PLN 20, Tue, mieniem. Minerały i skamieniałości bilety 30/20 zł, młodzież do 16 lat 1 zł, (stałe). Tue, Wed, Fri-Sun noon-6pm, Thu Wed 3-4pm happy hour PLN 2 › Świat łowców mamutów. Paleolit rodzinny 45 zł, we wt. wstęp wolny › Piotr Ostrowski. omni_lab. Litogra- 1-9pm | tickets PLN 8/4, family PLN 15 › Plants and Animals. Atlases – przyroda i sztuka (stałe). › Jak we śnie! Emil Orlik w Japonii fie i szkło (do odwołania). › Adam Rzepecki. The Old Rzepec- of Natural History in the Age of Lin- › Latające klejnoty – minerały (do 15 października) › Araki/Tsujimu- Tue-Sat | guided tours only ki Looks at the Young Rzepecki naeus (to 18 October). i owady (do 30 września) › Fauna ra. Na granicy cienia (do 25 paździer- Individual visitors: in English (to 18 October). wysokogórska › Kraby › Świat motyli nika) › Andrzej Wajda. Japoński notes noon-5pm every hour on the hour | PAŁAC SZTUKI › Świat gadów › Fauna Polski › Woda (do 6 września). tickets PLN 37/31, family PLN 124 MIĘDZYNARODOWE PALACE OF ART – podstawa życia na Ziemi › Las Tue-Fri noon-6pm, Sat, Sun 10am-6pm | › Live Stained Glass Museum visiting CENTRUM KULTURY Rośliny tropikalny (wszystkie do odwołania). tickets PLN 30/20, youth up to 16 years trail: the functioning workshop – INTERNATIONAL CULTURAL www.palac-sztuki.krakow.pl Tue-Fri 9am-3pm, Sat noon-6pm of age PLN 1, family PLN 45, admission the cradle of the Polish stained glass CENTRE pl. Szczepański 4 | tel. 12 422 66 16 i zwierzęta tickets PLN 20/16 free on Tue art, observing the stained glass wt.-nd. 10.00-18.00 | bilety 15/5-10 zł, creation process › Gallery of Masters www.mck.krakow.pl rodzinny 30 zł Atlasy historii of Stained Glass of the Young Poland Emil Orlik, Dziewczyna pod wierzbą, 1901 | wystawa Jak we śnie… w Muzeum Manggha Adam Rzepecki, Dyptyk (ocet), z serii Kąty widzenia, 1979, fotografia | wystawa Stary Rzepecki naturalnej Movement (permanent). patrzy na młodego Rzepeckiego w galerii Bunkier Sztuki › Piotr Ostrowski. omni_lab. Graphic w epoce Linneusza art and glass (until further notice).

ŻYDOWSKIE MUZEUM 19.05 – 18.10.2020 GALICJA GALICIA JEWISH MUSEUM Galeria Międzynarodowego Centrum Kultury www.galiciajewishmuseum.org ul. Dajwór 18 | tel. 12 421 68 42 Kraków, Rynek Główny 25 pn., śr.-pt. 12.00-17.00, sb., nd. 10.00­ www.mck.krakow.pl ‑17.00 | bilety 10 zł, rodzinny 20 zł 78 d WYSTAWY EXHIBITIONS EXHIBITIONS WYSTAWY d 79

› Juliusz Joniak – malarstwo › Juliusz Joniak – Paintings (from ZAMEK ŻUPNY Muzea MAŁOPOLSKA (od 2 czerwca) › Rafał Olbiński. 2 June) › Rafał Olbiński. Posters (until SALTWORKS CASTLE Plakaty (do odwołania). further notice). ul. Zamkowa 8 | tel. 12 278 58 49, Tue-Sun 10am-6pm | tickets PLN 15/ Museums MAŁOPOLSKA e-mail: [email protected] | wt.- 5-10, family PLN 30 -nd. 9.00-17.00 | bilety 8/5 zł, rodzinny BOCHNIA 35 km język polski: 9.35, 10.35, 11.35, 12.35, 15 zł, dzieci 7-16 lat 1 zł, w sb. wstęp 13.35, 14.35, 15.35, 16.35; jęz. angielski wolny KOPALNIA SOLI BOCHNIA 10.00, 16.00 | bilet obejmuje zwiedzanie 11.06 » nieczynne Galerie MECENAT MIASTA KRAKOWA BOCHNIA SALT MINE ekspozycji podziemnej Muzeum Żup › Ekspozycja archeologiczna i histo- Krakowskich Wieliczka ryczna prezentująca dzieje miasta Galleries UNDER THE PATRONAGE OF THE CITY OF KRAKÓW www.kopalnia-bochnia.pl Grupy zorganizowane: obowiązuje rezer- › Solniczki – małe arcydzieła sztuki ul. Campi 15 wacja e-mailem: [email protected], (rozszerzona wystawa stała). ARTEMIS Polish and Jewish contemporary art, tel. 14 692 67 52, 14 692 67 54, e-mail: tel. 12 278 75 43, 12 278 75 44 Tue-Sun 9am-5pm | tickets PLN 8/5, Judaica [email protected] Mon-Sun 9am-5pm | tours in Polish family PLN 15, children aged 7-16 PLN 1, www.artemis.art.pl Turyści indywidualni: zwiedzanie z prze- tickets PLN 66/48, elders and students admission free on Sat ul. Poselska 15 | tel. 12 422 03 94 GALERIA SZTUKI ATTIS wodnikiem w jęz. polskim w grupach PLN 57, family PLN 180; tours in English 11.06 » closed wt.-pt. 11.00-18.00, sb. 11.00-14.00 do 15 osób | pn.-pt. 11.00, sb., nd. 10.15, tickets PLN 93/73, elders and students › An archaeology and history exhibi- Sztuka współczesna: malarstwo, grafika, www.galeria-attis.pl 10.45, 11.15, 11.45, 12.15, 12.45, 13.15, PLN 84, family PLN 259 tion describing the city’s background rzeźba, fotografia ul. Starowiślna 14 | tel. 12 421 81 90 13.45, 14.15; zwiedzanie dla osób z nie- Individual tourists: guided tours › Salt Cellars – Small Masterpieces › Joanna Karpowicz. Powrót. Malar- pn.-pt. 10.00-18.00 pełnosprawnością ruchową sb. 14.45 | in groups of max. 20 people | in Polish (extended permanent exhibition). stwo (do 15 czerwca). Malarstwo polskie XX i XXI w. bilety 51/37 zł, rodzinny (2+2) 140 zł 9:35am, 10:35am, 11:35am, 12:35pm, Tue-Fri 11am-6pm, Sat 11am-2pm Mon-Fri 10am-6pm Grupy zorganizowane: obowiązuje 1:35pm, 2:35pm, 3:35pm, 4:35pm | EKSPOZYCJA PODZIEMNA Contemporary art: paintings, graphic Polish paintings of the 20th and 21st rezerwacja telefoniczna: 14 692 67 52 in English 10am, 4pm | the ticket in- W KOPALNI SOLI art, sculpture, photography centuries Individual tourists: guided tours in Pol- cludes entry to the underground exhibi- UNDERGROUND EXHIBITION › Joanna Karpowicz. Return. Paintings ish only in groups of max. 15 peo- tion of the Kraków Saltworks Museum IN THE SALT MINE (to 15 June). JAN FEJKIEL GALLERY ple | Mon-Fri 11am, Sat, Sun 10:15am, Wieliczka ul. Daniłowicza 10 | na III poziomie 10:45am, 11:15am, 11:45am, 12:15pm, Organised groups: with prior arrange- kopalni (135 m pod ziemią), zwie- GALERIA DYLĄG www.fejkielgallery.com 12:45pm, 1:15pm, 1:45pm, 2:15pm; tour ment for a guided tour by e-mail: dzanie łącznie z trasą turystyczną | ul. Sławkowska 14 | tel. 12 429 15 53 acceptable for people with disabilities [email protected], phone: pn.-nd. 9.00-17.00 | rezerwacja: www.dylag.pl pn.-pt. 11.00-18.00, sb. 11.00-15.00 Sat 2:45pm | tickets PLN 51/37, family 12 278 75 43, 12 278 75 44 12 278 73 02, [email protected] | ul. św. Tomasza 22/12 | tel. 12 431 25 21 Współczesna polska grafika (2+2) PLN 140 patrz także: Kopalnia Soli Wieliczka pn.-pt. 11.00-17.00 Mon-Fri 11am-6pm, Sat 11am-3pm Organised groups: with prior arrange- MUZEUM ŻUP Located on the level 3 of the mine Sztuka polska XX w. (głównie lat 50. Polish contemporary graphic art ment for a guided tour by phone: KRAKOWSKICH WIELICZKA (135 m underground), visits included i 60.): malarstwo, rysunek, grafika, 14 692 67 52 KRAKÓW SALTWORKS in the Salt Mine Tourist Route | Mon-Sun fotografia, rzeźba ZPAF GALLERY MUSEUM WIELICZKA 9am-5pm | booking: +48 12 278 73 02, Mon-Fri 11am-5pm WIELICZKA 10 km [email protected] | see also: Polish art of the 20th century (1950s, www.zpafgallery.pl www.muzeum.wieliczka.pl Wieliczka Salt Mine 1960s): paintings, drawings, graphic art, ul. św. Tomasza 24 | tel. 502 780 363 KOPALNIA SOLI WIELICZKA photography, sculpture śr.-pt. 14.00-18.00 WIELICZKA SALT MINE Zamek Żupny, fot. D. Kołakowski, Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka Galeria Związku Polskich Artystów GALERIA SZALOM Fotografików www.kopalnia.pl › Zbigniew Furman. Męskie rozmowy ul. Daniłowicza 10 | tel. 12 278 73 02, ul. Józefa 16 | tel. 12 292 32 70 | pt.-nd. (od 10 czerwca). e-mail: [email protected] | pn.-nd. 12.00-15.00 Wed-Fri 2-6pm 9.00-17.00 | jęz. polski bilety 66/48 zł, Współczesna sztuka polska i żydowska, Gallery of the Association of Polish Art seniorzy i studenci 57 zł, rodzinny 180 zł; judaica Photographers jęz. angielski bilety 93/73 zł, seniorzy Fri-Sun noon-3pm › Zbigniew Furman. Men’s Talk (from i studenci 84 zł, rodzinny 259 zł 10 June). Turyści indywidualni: zwiedzanie z przewodnikiem w grupach do 20 osób | 80 d KIDS IN KRAKÓW KIDS IN KRAKÓW d 81

pochodzą z XIV wieku. Nas jednak najbardziej intere- Z jarmarkiem suje Złoty Wiek, czyli okres przypadający na wiek XVI, kiedy nie tylko Kraków, ówczesna stolica Polski, ale też za pan brat cały kraj cieszyły się szybkim i stabilnym rozwojem. Był to też okres największego rozkwitu jarmarków w Rzeczpospolitej. Na tym tle wyróżniał się właśnie Jarmarki zajmowały ważne miejsce Kraków, w którym takie wydarzenia organizowano w kalendarzu mieszkańców dawnych trzy razy do roku. Był majowy jarmark powielkanocny miast. W ostatnich latach odtwarzali- na Świętego Stanisława, zwany też Świętokrzyskim, czerwcowy jarmark na Świętego Wita oraz jesienny śmy ich przebieg podczas corocznego jarmark na Świętego Michała. Na terenie Kazimie- Jarmarku Świętojańskiego. Dziś na- rza, który był przecież osobnym miastem, również tomiast wraz z Mariuszem Wollnym odbywały się trzy jarmarki: na Świętego Bartłomieja, sięgamy do źródeł tego wydarzenia – na Wszystkich Świętych oraz 24 czerwca na Świętego Jana Chrzciciela. Właśnie ten ostatni próbujemy od- w oczekiwaniu na jego przyszłoroczną tworzyć współcześnie. Jarmark Świętojański przybliża edycję. mieszkańcom miasta i turystom historię i spuściznę kulturową naszych przodków. Śladem po dawnej tra- Karnet: Z jakich tradycji czerpie współczesny Jarmark dycji jarmarcznej są również czerwcowe wydarzenia Świętojański? plenerowe, jak pochód Lajkonika, Wianki czy introni- Mariusz Wollny: Dawnymi czasy jarmarki były okazją zacja króla kurkowego. do spotkania i wymiany, trwały kilka dni i przyciągały Jaki był wpływ jarmarków na rozwój średniowiecz-

mnóstwo ludzi z różnych stron. Kraków był jednym nych i renesansowych miast? Jarmark Świętojański 2019, fot. Robert Słuszniak / Spheresis.com z najchętniej odwiedzanych miast już w okresie średnio- Wymiana dóbr zawsze odgrywała istotną rolę w rozwoju wiecza – pierwsze wzmianki o krakowskich jarmarkach różnych cywilizacji – od handlu wszystko się zaczynało. Miejsca wymiany towarowej przekształcały się z czasem Była to dla tych ostatnich sytuacja bardzo korzystna. w miasta, a te – w cywilizacje. Podobnie było w Krako- Miasto zazdrośnie pilnowało tych przywilejów, wygrało Jarmark Świętojański 2019, fot. Robert Słuszniak / Spheresis.com wie. Miasto zaczęło rozwijać się z placów handlowych o nie nawet wojnę z Wrocławiem, i kiedy wrocławscy w okolicach dzisiejszego Rynku Głównego jeszcze kupcy skarżyli się, że mają zamkniętą drogę na wschód w epoce przedlokacyjnej [przed rokiem 1257 – przyp. po futra, skóry, wosk i tym podobne artykuły, król red.]. Kraków szczęśliwie leżał na skrzyżowaniu szlaków Kazimierz Wielki odpowiedział im, że nie po to zdobył kupieckich – przebiegały tędy trasy z południa na pół- Ruś, by majątki zbijali kupcy śląscy, lecz żeby bogacili noc i ze wschodu na zachód Europy, sprowadzano zatem się polscy kupcy z Krakowa. liczne towary z Flandrii, Norymbergi, Węgier czy Rusi. A jak jarmarki wpisywały się w codzienność miej- Miasto umiało dobrze wykorzystać tę uprzywilejowaną skiego handlu? lokalizację. Wiele zawdzięczało też ostatnim Piastom, Często wokół handlu organizowało się całe życie niedocenianemu dziś królowi Ludwikowi Węgierskiemu mieszkańców miast. W Krakowie nie było problemu i Jagiellonom, którzy zatwierdzili dla niego specjalne z dostępem do różnego rodzaju dóbr. Na rynku były prawa handlowe. Miasto zyskało tak zwany przymus oczywiście Sukiennice, w których sprzedawano wyłącz- drogowy, który nakazywał przyjezdnym kupcom sta- nie sukno, a na pierwszym piętrze budynku – w miejscu cjonować z towarem w Krakowie i uiszczać wszystkie dzisiejszej Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku – znajdował możliwe opłaty. Związane z tym było prawo składu, się tak zwany smatruz, gdzie sprzedawano różne drob- które nakazywało przyjezdnym wyłożenie towarów, aż ne towary, na przykład pasmanteryjne. Oprócz tego kupcy krakowscy nie wykupili wszystkiego, co im się było mnóstwo kramów na Rynku Głównym i Małym spodobało. Dopiero kiedy nie byli już zainteresowani Rynku. Wszystkie te stoiska były otwarte na co dzień, towarami, które pozostały zagranicznym kupcom, a sprzedaż w nich prowadzili wyłącznie rzemieślnicy pozwalali im jechać dalej. Przybysze nie mogli przy miejscy zrzeszeni w cechach. Raz w tygodniu odbywały tym prowadzić sprzedaży detalicznej w dzisiejszym się lokalne targi – dla Krakowa w piątek na Rynku, rozumieniu tego słowa, dlatego ich towary wykupowali dla Kazimierza w sobotę, a później w poniedziałek w ilościach hurtowych jedynie bogaci kupcy krakowscy. na placu Wolnica. W dniu targowym sprzedaż mogli Kids

82 d KIDS IN KRAKÓW KIDS IN KRAKÓW d 83

prowadzić również okoliczni chłopi – handlowali najczęściej żywnością, z rzadka krowami czy świniami. Jednak podczas jarmarków obowiązywały zgoła inne zasady i to właśnie czyniło te wydarzenia wyjątkowymi. W czasie ich trwania na wielką tykę zakładano kapelusz – symbol ten potwierdzał, że oto odbywa się jarmark i obowiązuje wolny handel. Oznaczało to, że kupcy przyjeżdżający ze wszyst- kich stron Europy mogli prowadzić sprzedaż niehurtową. Każdy mógł kupić, co tylko chciał i ile chciał – to była praktycznie jedyna okazja, żeby korzystnie zaopatrzyć się w potrzebne artykuły. Jarmarki zwłaszcza w okresie Złotego Wieku były niczym wielkie festiwale. Stanowiły przegląd języków i kultur, rewię mody, a przede wszystkim wielkie święto handlu, podobnie jak ma to miejsce dziś chociażby podczas jarmarków bożonarodzeniowych. Co można było kupić na jarmarku? I kim byli kupujący? Na jarmarkach można było kupić niemalże wszystko, od trzody chlewnej po norymberszczyznę, czyli towary przywiezione z Norymbergi, jak jedne z pierwszych przenośnych zegarków zwane jajami norymberskimi, które nosiło się na łańcuszku na piersi. Po te towary przyjeżdżali mieszkańcy regionu, ale też podróżni z innych polskich miast, a nawet z zagranicy. Nazwy jarmarków świadczą też o tym, że były one powiązane ze świętami kościelnymi, przybywali więc pielgrzymi, dziady proszalne, żebracy... Poja- wiali się kupcy i klienci reprezentujący różne stany społeczne, bo jarmarki przyciągały nie tylko bogaczy, ale też ludzi średniozamożnych, a nawet całkiem biednych, którzy mogli coś okazyjnie kupić. Jarmark Świętojański 2018, fot. Robert Słuszniak / Spheresis.com Dużą grupę uczestników jarmarku stanowiły trupy teatralne, w tym teatru komedii dell’arte, a także rozmaici linoskoczkowie, niedźwiednicy, kuglarze, złamań, a nawet prostymi operacjami. W miejscu, z uczestnikami wydarzenia. Podczas ubiegłorocznej muzykanci hałasujący waleniem w kotły, grą na piszczałkach i cymbałach… gdzie gromadziło się bardzo dużo ludzi, nie mogło edycji jarmarku mogliśmy zobaczyć pokazy tańca Wszyscy oni przybywali, by zapewnić uczestnikom wydarzenia rozrywkę się obyć bez wypadku, kogoś na pewno zabolał ząb. renesansowego i mody z tego samego okresu, pre- i dobrą zabawę. W przerwie między zakupami można było dzięki nim Wówczas z pomocą przychodził balwierz i zajmował zentację sokolnictwa, scenki komedii dell’arte, pokazy obejrzeć przedstawienia czy sztuczki magiczne lub posłuchać muzyki. się delikwentem. Nie brakowało też mietelników albo halabardników i muszkieterów, żonglerkę flagami Jarmark był też miejscem dla wędrownych balwierzy, mietelników czy inaczej kuglarzy czy akrobatów, których zadaniem było z doboszami i wiele innych widowisk. Bez ludzi, którzy facimiechów. To nazwy dziś już mało znane, czy możemy więc wyjaśnić, rozbawianie obecnych na jarmarku. W czasie zakupów z pasją podchodzą do rekonstrukcji realiów dawnego czym się zajmowali? łatwo było paść ofiarą facimiechów, czyli złodzie- życia, nie bylibyśmy w stanie stworzyć niepowtarzalnej Jarmarki przyciągały ludzi najróżniejszej maści. Balwierze, zwani inaczej jaszków specjalizujących się w odcinaniu sakiewek atmosfery jarmarku i uchylić rąbka tajemnicy skry- cyrulikami, trudnili się goleniem, ale też wyrywaniem zębów, nastawianiem z pieniędzmi od pasa. Robili to zwykle niezauważeni wanej przez przeszłe wieki. i szybko znikali w tłumie… Rozmawiała Anna Mazur Jarmark Świętojański 2018, fot. Robert Słuszniak / Spheresis.com Obecnie w Polsce jest duże grono ludzi żywo zaintere- sowanych odtwarzaniem dawnych tradycji, rzemiosł i sztuk. W jaki sposób Jarmark Świętojański wyko- Mariusz Wollny – Ślązak z pochodzenia, krakus rzystuje ich wiedzę i umiejętności? z wyboru. Urodził się w 1958 roku we Wrocła- Na Jarmarku Świętojańskim pod Wawelem staramy wiu, młodość spędził w Gliwicach. Po maturze się odtworzyć wspaniały klimat średniowiecznych rozpoczął studia etnograficzne na Uniwersyte- i renesansowych targowisk. Każdego roku program cie Jagiellońskim. Autor książek popularnonau- imprezy nawiązuje do staropolskiej tradycji dzięki kowych dla dzieci i dorosłych, powieści i zwario- licznym atrakcjom: pokazom dawnego rzemiosła wanych historii, takich jak Kazimierz Wielki, serii i sztuki wojennej, warsztatom rękodzieła, różnego Był sobie król…, Bardzo bzdurne bajdurki, Krew rodzaju inscenizacjom, zabawom edukacyjnym dla Inków, Tropem smoka, Jak Lolek został papie- dzieci i grom terenowym. Do współpracy zapraszamy żem oraz czterotomowy cykl krakowski o przy- członków grup rekonstrukcyjnych, a także pasjonatów, godach szesnastowiecznego inwestygatora kró- którzy prezentują swoje umiejętności i dzielą się wiedzą lewskiego Kacpra Ryksa. KRAKOWSKIE BIURO FESTIWALOWE INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA 84 d KIDS IN KRAKÓW KIDS IN KRAKÓW d 85

okolicy zaczęły wysychać, więc solankę pozyskiwano innymi Akademię Krakowską – pierwszą wyższą uczelnię Na solnym trakcie z drążonych głęboko studni. W XIII wieku podczas budowy w Polsce. Mówi się, że Kazimierz Wielki zastał Polskę jednej z nich natrafiono na bryły solne. Szybko okazało drewnianą, a zostawił murowaną – należałoby w tym się, że takich odłamków jest w ziemi znacznie więcej miejscu dodać, że stało się tak właśnie dzięki wielickiej Niegdyś była cenniejsza niż złoto, dziś i można je wydobywać metodami górniczymi. Podobnego i bocheńskiej soli. nie brakuje jej w żadnej kuchni. Sól odkrycia dokonano też w Bochni. Pierwszy szyb wydo- zrobiła zawrotną karierę – jej historię bywczy w Wieliczce wykopano jeszcze w drugiej połowie Solne ścieżki tego samego stulecia, a niedaleko sztolni zbudowano Głównym produktem żup krakowskich od początków możemy poznać dzięki Muzeum Żup Zamek Żupny, który stał się siedzibą jednego z najwięk- wydobycia aż do drugiej połowy XIX wieku były bałwany Krakowskich Wieliczka. szych przedsiębiorstw w ówczesnej Europie – należących solne, czyli olbrzymie bryły soli o walcowatym kształcie. do polskich władców żup krakowskich obejmujących Zawdzięczały go względom praktycznym – taki blok Niesamowita opowieść o soli jest kanwą działalności kopalnie w Wieliczce i Bochni. łatwiej było wyciągnąć szybem na powierzchnię, a na- muzeum i organizowanego na dziedzińcu wielickiego stępnie przetransportować do miejsca, w którym miał Zamku Żupnego Święta Soli. Dziś przypomnimy kilka Silna waluta zostać sprzedany. I tak bałwany solne na wozach konnych ciekawostek związanych z najpopularniejszą na świecie Sól była tak ważna nie tylko dlatego, że nadawała trafiały między innymi na krakowski rynek, docierały przyprawą. potrawom smak – w czasach bez lodówek służyła jako w głąb Rzeczpospolitej oraz na place targowe Śląska, środek konserwujący mięso i ryby. Nic dziwnego, że uży- Czech, Moraw i Węgier. Z ziemi na salony wano jej również jako środka płatniczego w wymianie Początki produkcji soli na terenie dzisiejszej Wieliczki handlowej z ludami, które nie miały do niej dostępu. Na solnym firmamencie sięgają okresu neolitu. Ludzie zamieszkujący te tereny Stała się tak cenna, że zwykło się ją nazywać „białym Żupy krakowskie wzbudzały nie tylko podziw i uzna- otrzymywali sól ze źródeł powierzchniowych metodą złotem”. Od końca XIII wieku, gdy jej wydobycie zmono- nie, ale też ciekawość. Kopalnią zainteresował się nawet warzenia, czyli gotowania solanki w małych glinianych polizował książę Bolesław Wstydliwy, kopalnie stały się przyszły astronom Mikołaj Kopernik. Pewnego razu ów- naczyniach w celu odparowania z niej wody. Potwierdziły istotnym źródłem dochodu polskich władców. Szczególnie czesny student Akademii Krakowskiej, zamiast patrzeć to odkrycia archeologiczne – za ich sprawą Wieliczka ważny dla kopalń solnych był okres panowania króla w gwiazdy, postanowił zejść pod ziemię – został pierwszym została umieszczona pośród najstarszych w Europie Kazimierza Wielkiego – uporządkował on dawne prawa znanym z imienia i nazwiska turystą w Wieliczce! Źródła udokumentowanych miejsc wytwarzających sól. Wiedza i tradycje górnicze w dokumencie zwanym Statutem Żup historyczne podają, że miało to miejsce w 1493 roku. Jatka solna – ubijanie soli, Święto Soli, fot. D. Kołakowski o sposobach jej pozyskania była pilnie strzeżona przez Krakowskich, a tym samym zagwarantował wielickim Błyszcząca w ogniu pochodni sól w wykutych przez gór- stulecia, przekazywano ją sobie z pokolenia na pokolenie i bocheńskim sztolniom stabilny rozwój na kolejne dzie- ników grotach z pewnością przypominała tysiące gwiazd dzano w osobnej kuchni żupnej na terenie zamku. Nie w obrębie niewielkiej grupy osób trudniących się tym sięciolecia. Zyski ze sprzedaży soli pozwoliły mu z kolei na niebie. Po latach dla upamiętnienia tej wizyty jedną brakowało też prawdziwych rarytasów, jak niedźwiedzie zajęciem. Na przełomie XI i XII wieku słone źródła w tej przeprowadzić liczne reformy w kraju: powołał między z komór nazwano imieniem Kopernika, stanęła też w niej łapy, które również przygotowywano ze szczyptą soli. rzeźba astronoma – wykonana oczywiście z bryły soli. Przelewanie solanki w warzelni, Święto Soli, fot. D. Kołakowski W kolejnych stuleciach kopalnię odwiedziły inne znane Na własnej skórze osobistości, m.in. Fryderyk Chopin, Johann Wolfgang Wachlarz zastosowań „białego złota” jest tak olbrzymi, Goethe, Ignacy Jan Paderewski i Karol Wojtyła. Turystyka że może zadziwić niejednego niedowiarka. Fakty, legendy w Wieliczce prężnie rozwijała się natomiast od XVIII wie- i mity o soli i jej zastosowaniu w kuchni, medycynie, ko- ku, gdy zjazd pod ziemię stał się możliwy po zakupieniu smetyce, a nawet sporcie to tematy poruszane podczas biletu w ramach zorganizowanego ruchu turystycznego. szesnastu edycji Święta Soli, imprezy muzealno-plene- rowej organizowanej przez Muzeum Żup Krakowskich Z salonów do kuchni Wieliczka. W tym czasie dziedziniec Zamku Żupnego Sól była od zawsze związana z kuchnią. Nie tylko zamieniał się w warzelnię soli, kuchnię żupną czy jat- konserwowała, ale też dodawano ją do potraw dla pod- kę solną. Oprócz warzyczy można było tam spotkać kreślenia ich smaku już w średniowieczu, między innymi garncarzy, powroźników, kowali czy bednarzy. Jednak w jednej z pierwszych w Polsce stołówek na Zamku Żup- główna bohaterka wydarzenia jest zawsze jedna i nie nym w Wieliczce. Od XIV do XVI wieku wydawano tu co- inaczej będzie w przyszłym roku podczas kolejnej edycji dziennie bezpłatnie kilkadziesiąt posiłków dla górników, wielickiego Święta Soli! (am) pracowników administracyjnych kopalni, przyjeżdżających na wozach po sól furmanów oraz kupujących bałwany solne. Podstawą menu były jagły i krupy, czyli rozmaite Tekst powstał we współpracy z Muzeum Żup Kra- kasze, lub gęste warzywne polewki – potrawy te przyrzą- kowskich Wieliczka. 86 d KIDS IN KRAKÓW

JAKI PIĘKNY NIMBOSTRATUS! Czy przebiśniegi dzwonią?

Z czego składa się niebo? Co znaj- Kiedy ma się pięć lat, wie się zachwycają czytelników i czytelniczki dziemy w pniu drzewa? Gdzie szukać o świecie już prawie wszystko. Jeśli od lat 50. ubiegłego wieku. Po bo- kameleonów? Która skała jest naj- dodatkowo ma się psa, kota i jeża, haterach i ich perypetiach nie widać, twardsza? I wreszcie – czy to kłębek możliwości wydają się nieograniczo- żeby świat od tego czasu zmienił się futra, czy wychuchol? Jeśli lubicie ne. Jaś i Janeczka to para sąsiadów, nie do poznania. Prosty i precyzyjny pytać i chcecie poznawać świat przy- którzy poznali się przez dziurę w ży- język, brak moralizatorstwa i hu- rody, oto pozycja dla was! Na dwo- wopłocie, by potem dokazywać aż mor w opisie codziennych perypetii rze. Przewodnik dla odkrywców w pięciu tomach, ciesząc wszystkich sprawiają, że to lektura naprawdę przyrody Marii Any Peixe Dias i Inês tych, którzy śledzą ich przygody. ciepła i zabawna. W każdym tomie Teixeira do Rosário to książka, która W książce Jaś i Janeczka An- dzieje się coraz więcej, zmienia się jest wyzwaniem rzuconym młodym nie M.G. Schmidt znajdziemy co- nieco ton opowieści i tylko trudniej odkrywcom i naukowcom! Znajdzie- dzienność przedstawioną w prostych jest rozstrzygnąć, kto chętniej wraca cie tu nie tylko informacje o ptakach, historyjkach, które bawią, smucą i de- do lektury – dzieci czy rodzice: skałach czy chmurach, ale także nie- nerwują. Są w nich gonitwy za psem „– Patrz – woła Jaś – jakie dziwne zliczone pomysły na eksperymenty. i zbieranie rozsypanego cukru z ulicy, zwierzątko! Tu, na żywopłocie. Wszystkie wskazówki i najskrytsze wykopy prowadzone w piaskownicy – To gąsica – mówi Janeczka. przyrodnicze sekrety można uchwy- i dużo, dużo gry w piłkę. Jest wszyst- – O, gąsica! – woła Jaś. – Zobacz, cić w mig i sprawdzić w terenie, a ry- ko, o co chodzi i może chodzić w życiu. ona ma włoski i ze sto nóg. Weszła sunki pozwolą iść w świat naprawdę Przygody Jasia i Janeczki, należące mi na palec!”. (Katarzyna Jakubowiak) przygotowanym! Niewątpliwym atu- do klasyki literatury niderlandzkiej, tem tego przewodnika jest zaada- ptowanie go do polskich warunków. Będzie zatem także o rodzimej faunie Niezwykły zwykły kamień i florze oraz o tym, że przyroda nie ma końca, choć warto szukać jej Pośród książek dla dzieci i cieszą- jest bardzo silna! Tak jak najwięk- licznych początków, rozglądać się cych się w ostatnich latach niezwy- szą supermocą Marianny Coppo jest wokół siebie w dowolnym momen- kłą popularnością picture booków minimalistyczny styl, tak największą Zacznij u nas zwiedzanie Nowej Huty! cie. Na przykład: „Spójrz na siebie nieczęsto zdarza się taka perełka. siłą Petry jest wrażliwość. To dzięki jako na ssaka. Przyjrzyj się różnym Mowa o książce obrazkowej Petra niej może stać się, kim tylko zechce. Przyjdź po mapę, wypij kawę, wybierz książkę. częściom swojego ciała i spróbuj włoskiej autorki i ilustratorki Ma- A ponieważ wyobraźnia kamieni się zastanowić, dlaczego twoje ręce rianny Coppo. Jej urocza i – jak sama bywa nieograniczona, jednego dnia i stopy mają taki, a nie inny kształt, się przedstawia – „twarda jak skała jest królową gór, a następnego – raj- Polecimy Ci, co warto zobaczyć w okolicy. dlaczego oczy masz z przodu, a nie i nieustraszona” bohaterka jest ka- ską wyspą. To pozycja obowiązkowa na czubku głowy… Po prostu zbadaj mieniem posiadającym supermoc. dla dzieci, które zbierają nad rzeką swoje ciało jak biolog!”. Czas start! Polega ona na umiejętności do- najfajniejsze kamienie, dorosłych (Katarzyna Jakubowiak) strzegania pozytywnych aspektów lubiących trzymać je w dłoni jako każdego zdarzenia i czerpania radości pamiątki przywiezione z podróży i dla z życia niezależnie od miejsca, w jakie wszystkich… marzycieli. (Anna Maria akurat rzuci ją los. Owszem, Petra Zygmunt) os. Zgody 7

Rekomendacje książek wydanych pod patronatem Krakowa Mia- [email protected] sta Literatury UNESCO przygotowali pracownicy Działu Literac- kiego Krakowskiego Biura Festiwalowego. +48 12 354 27 14

KRAKOWSKIE BIURO FESTIWALOWE – INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA Wystawy 88 d CRACOVIANA

Czerwcowe tradycje June Traditions

Czerwiec kojarzy się nam z rozpoczę- June invokes the start of the school ciem wakacji, bujną roślinnością i na- holidays, flourishing vegetation and dejściem ciepłych letnich dni. W Kra- long summer days. In Kraków, it also kowie z jego nastaniem ożywają także brings a host of legends and ancient piękne legendy i stare zwyczaje. customs to life.

Maj i lipiec w niczym nie są gorsze od swojego ka- May and July are objectively as fine months as their lendarzowego sąsiada, bo przecież każdy z dwunastu calendar neighbour, and after all each month ushers miesięcy oferuje nam coś niezwykłego. Jednak właśnie in something special. But June in Kraków abounds with w czerwcu w naszym mieście szczególnie wraca pamięć beautiful traditions and recalls the legends and events o przepięknych i bardzo malowniczych tradycjach, a także where they originated. Let’s see what this month has legendach i historiach, z których biorą one swój początek. in store for us! Przekonajcie się sami, czym obdarza nas czerwcowy czas. Lajkonik Lajkonik The Lajkonik is an iconic figure throughout Poland, „Lajkoniku laj, laj, poprzez cały kraj, kraj” – tę piosenkę but if you’re not familiar with the legend of the Zwie- dobrze znają już przedszkolaki, i to nie tylko z Krakowa. rzyniec hobby horse, read on! A long, long time ago, Jednak jeśli ktoś nie słyszał lub nie pamięta legendy in the 13th century, Polish lands were frequently in- o koniku zwierzynieckim, niechaj siada i posłucha. Dawno, vaded by savage warriors clad in leathers. They came dawno temu, w XIII wieku ziemie polskie najeżdżane były from the steppes of central Asia and they were called przez okrutnych wojowników odzianych w skóry. Pochodzili Tatars. They pillaged cities and villages, slaughtered

Harce Lajkonika, Rynek Główny, lata 80. XX w., fot. Janusz Podlecki, ze zbiorów Muzeum Krakowa

BUKOVINA Resort to kompleks wielu atrakcji i udogodnień na terenie Bukowiny Tatrzańskiej. Każdy gość może korzystać ze wszystkich usług: jednego z najnowocześniejszego w Europie kompleksu basenów geotermalnych – Term BUKOVINA, Hotelu BUKOVINA – przyjaznego dzieciom, Hotelu HARNAŚ – przyjaznego dorosłym; oraz z Wellness BUKOVINA – miejsca relaksu i odnowy.

bukovina.pl 90 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 91

ze stepów Azji Środkowej i zwano ich Tatarami. Najeźdźcy their inhabitants and burned down the remains. One Europy, jak np. we Francji, Niemczech czy Bułgarii. W pew- palili wsie i miasta, wcześniej grabiąc je i mordując ich day, the Tatar army came dangerously close to Kraków. nych regionach Anglii podczas obrzędów Święta Majowego mieszkańców. Pewnego dnia armia tatarska znów niebez- The warriors decide to spend the night on the banks (Beltane) mężczyźni przebrani za koniki symbolizujące piecznie zbliżyła się do Krakowa. Wojownicy postanowili of the Vistula, near the village of Zwierzyniec, and attack lato i zimę staczają ze sobą pozorowane walki, w których przenocować nad brzegiem Wisły w pobliżu wsi Zwierzyniec the city at dawn. Fortunately they were spotted by lo- oczywiście zawsze wygrywa lato. i zaatakować miasto z samego rana. Na szczęście spo- cal log drivers who floated rafts down the river. They strzegli ich włóczkowie, czyli zwierzynieccy flisacy, którzy attacked and defeated the invaders and saved the city Król kurkowy mieli prawo spławiania drewna rzeką. Pod osłoną nocy from their attack. To show off their glorious victory, one Czasów, kiedy Tatarzy wielokrotnie najeżdżali i grabili napadli i pokonali wrogów, ratując w ten sposób miasto of the men dressed in the khan’s exotic robes, jumped on Polskę, sięga również inny dobrze znany obyczaj. W XIII wie- przed najazdem. Żeby okazać radość ze zwycięstwa, jeden a Tatar pony and led the triumphant party into the city. ku wokół miasta zaczęto wznosić mury obronne. Jednak Wianki – Midsummer Eve festival, photo by Robert Słuszniak z flisaków przebrał się w egzotyczny strój chana i na nie- As Cracovians saw the party, their initial fear turned into aby obwarowania skutecznie chroniły miasto, musiały być for Krakow Festival Office wielkim tatarskim koniku wjechał do Krakowa na czele joy. Ever since then, the city has been commemorating utrzymywane i obsadzane przez ludzi dobrze władających orszaku, budząc najpierw przestrach, a później radość the event every year on the first Thursday after Corpus bronią. W tym celu powołano Bractwo Kurkowe, zwane Fowler king i triumf. Od tamtej pory na pamiątkę ocalenia miasta raz Christi with a rider clad in dazzling costume running też Towarzystwem Strzeleckim lub Konfraternią Strzel- The days when Tatars regularly invaded and pillaged do roku, w pierwszy czwartek po święcie Bożego Ciała, a hobby horse through Kraków. As he prances through ców. Członkowie bractwa szkolili mieszczan, a jednym Poland are also commemorated by another custom. Dur- jeździec w barwnym stroju przemierza na drewnianym the crowd, he strikes people at random with his mace, ze sposobów sprawdzenia ich umiejętności były zawody ing the 13th century, Cracovians started erecting fortified koniku ulice Krakowa. Podczas swojego pochodu ude- which is said to bring good luck. w strzelaniu do drewnianego kura. Ten, kto w rywalizacji walls around the city. For the ramparts to be effective, they rza przechodniów buławą, co według tradycji przynosi The legend has no substantiation in historical sources. wykazał się najlepszą celnością i strącił ostatni fragment had to be maintained and protected by armed guards. szczęście. O trasie, którą przemierza krakowski Lajkonik, Many scholars link the Lajkonik with mediaeval guild ptaka, zyskiwał miano króla kurkowego. This resulted in the foundation of the Fowler Brother- piszemy więcej na s. 92. celebrations, while the outfit likely originates from Bractwo Kurkowe działa w Krakowie do dziś i wciąż hood, also known as the Archers’ Confraternity. Members Tyle mówi legenda, która nie znalazła jednak po- the 17th-century fashion for all things oriental. The tra- podtrzymuje swoje obyczaje – raz do roku wybiera króla, taught burghers how to use arms, and tested their skills twierdzenia w źródłach historycznych. Wielu badaczy dition may also be rooted in the ancient custom of hobby a w czerwcu odbywa się jego uroczysta intronizacja. Bracia with a competition involving shooting a wooden cockerel. wiąże pochód konika zwierzynieckiego ze średniowiecz- horses, practiced until the mid-20th century, especially kurkowi ubrani w żupany i kontusze wzorowane na strojach The archer who struck the last fragment of the bird was nymi uroczystościami cechowymi i misteriami, natomiast in the Mazowsze and Lubelszczyzna regions. Interestingly szlacheckich z XVII i XVIII wieku ruszają ze swojej siedziby crowned as winner and named Fowler King. strój miałby wywodzić się z siedemnastowiecznej mody enough, cousins of Kraków’s Lajkonik appear in other w Celestacie i udają się na Rynek Główny, gdzie na scenie The Fowler Brotherhood has been running continu- na Orient. Tradycja może też opierać się na dawnym obrzę- parts of Europe such as France, Germany and Bulgaria. przed Wieżą Ratuszową nowy król kurkowy z rąk swego ally ever since and maintains its traditions: every year dzie chodzenia z konikiem lub kobyłką, który na ziemiach In parts of England, at Beltane celebrations on May poprzednika otrzymuje insygnia władzy, w tym to najważ- members elect their king, who is enthroned at a ceremony polskich praktykowany był do połowy XX wieku, zwłasz- Day, men riding hobby horses symbolising winter and niejsze: srebrnego kura, kopię rzeźby ufundowanej według in June. Clad in their finest robes, the Fowler brothers cza na Mazowszu i Lubelszczyźnie. Co ciekawe, „krewni” summer engage in mock battles, with summer always tradycji przez króla Zygmunta II Augusta. set off from their abode at Celestat and walk to the Main krakowskiego Lajkonika pojawiali się w innych częściach coming victorious. Market Square. The new king steps onto a stage erected Wianki by the Town Hall Tower where his predecessor hands Intronizacja króla kurkowego, Celestat, 1910, autor nieznany, ze zbiorów Muzeum Krakowa Na koniec trzeba wspomnieć o rytuałach nocy świę- over his most important insignia: a silver cockerel, a copy tojańskiej, poprzedzającej dzień św. Jana Chrzciciela of a sculpture originally funded by King Sigismund II (24 czerwca). Wywodzą się one z obrzędów pogańskich August. związanych z letnim przesileniem Słońca. Słowiańskie święto ognia i wody, znane jako sobótka lub kupalnocka, za- Wianki symilowano później z chrześcijańskimi obrzędami. Według Finally, we mustn’t forget the rituals of Midsummer Eve ludowej tradycji nocy świętojańskiej towarzyszyły tańce, (24 June), rooted in pagan customs celebrating the sum- śpiewy, a także zabawy, które spośród panien i kawalerów mer solstice. Ancient Slavic rites of fire and water were miały wyłonić przyszłe pary. Praktykowano dobre wróżby, later assimilated with Christian beliefs. People sang and w których często wykorzystywano wodę i rośliny. Zwłaszcza danced into the night, held courtship rituals, and told jeden malowniczy zwyczaj, który przywędrował do Krakowa their fortunes with water and plants. One of the most z Warszawy w połowie XIX wieku, zachował się do czasów beautiful customs which came to Kraków from Warsaw współczesnych. Mowa tu o puszczaniu wianków na wodę, in the mid-19th century continues until the present day. które dziewczęta plotły wcześniej na brzegu rzeki Rudawy As part of the tradition, girls weave garlands and set (lewy dopływ Wisły). Wianki, czasem zaopatrzone w świecz- them down the Rudawa river (a tributary of the Vistula). kę, płynęły na rzecznych falach jakby w wyścigu: dziewczęta The garlands, sometimes fitted with a candle, flow down marzące o rychłym zamążpójściu przewidywały w ten the river as though in a race, and the girls who made them sposób, która z nich stanie przed ołtarzem pierwsza. (io) divine which one would be the first to get married.(io) 92 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 93

przekazały wówczas „doboszowi z konikiem” dwa złote. Na Rynek Śladem Lajkonika Ówczesnego znaczenia konika nie znamy, wiadomo je- Od drugiej połowy XIX wieku kulminacja harców i fi- dynie, że procesja z jego udziałem zmierzała w niedzielę nałowy taniec odbywają się na Rynku Głównym, gdzie oktawy Bożego Ciała z kościoła Najświętszego Salwatora orszak dociera dziś ulicą Grodzką. Do końca XIX wieku W tym roku Lajkonik harcować będzie na dziedziniec klasztoru (być może odgrywał on rolę trasa pochodu biegła ulicą Wiślną, potem orszak przekie- 18 czerwca – niestety tylko w interne- ochrzczonego tatarskiego chana). Doroczna uroczystość rowano na ulicę Bracką: tu w pałacu barona Karola Lari- cie. Jednak poprowadzeni przez Mu- u norbertanek kończyła się zabawą przy fundowanych scha (ul. Bracka 12) rezydował prezydent Krakowa, który przez klasztor beczkach wina, przy czym często docho- z balkonu zrzucał Tatarowi doroczny „haracz”. Po 1947 zeum Krakowa możemy przemierzyć dziło do poważnych utarczek między włóczkami a oko- roku zastąpił go przewodniczący Miejskiej Rady Narodo- jego trasę samodzielnie! licznymi chłopami. Obecnie na dziedzińcu ma miejsce wej oczekujący Lajkonika przed Pałacem Wielopolskich pierwszy z trzech tańców z chorągwią: kręcąc się wkoło, przy placu Wszystkich Świętych (w okresie 1955-1990 plac W ciągu ostatnich dwóch stuleci (czyli od chwili, gdy Harce Lajkonika w pobliżu filharmonii, fot. Józef Korzeniowski, Lajkonik uderza buławą w Orła Polskiego na poruszanej Wiosny Ludów). W latach siedemdziesiątych XX wieku Pracownia Fotograficzna MHK, 1971, ze zbiorów Muzeum Krakowa relacje z dorocznego wydarzenia zaczęła zdawać kra- przez chorążego płachcie materiału. Następnie star- uroczystość z udziałem władz miasta przeniesiono przed kowska prasa) konik zwierzyniecki ze swoim orszakiem roku byłby uczestnikiem pochodu po raz 50.!). W świetlicy szyzna orszaku udaje się do ksieni na ciasto i herbatę. Wieżę Ratuszową. Jeszcze w okresie międzywojennym pokonywał trasę ze Zwierzyńca na Stare Miasto prawie przy Senatorskiej odbywają się ostatnie przygotowania, Podczas kilkugodzinnej wędrówki ulicami Kościuszki zwyczajem był pokłon przed pałacem Potockich (róg każdego roku. Pochód nie odbywał się tylko wobec tak a wymarsz poprzedzony jest spotkaniem z prezesem i Zwierzyniecką Lajkonikowi nie wolno pominąć żadne- ulicy Brackiej). W 1849 roku władze austriackie zapre- wyjątkowych okoliczności, jak wielki pożar miasta w 1850 i pracownikami firmy. Z Wodociągów Lajkonik udaje się go przedsiębiorcy – wszyscy czekają na gwarantujące zentowały konika na Rynku carowi Mikołajowi I (który roku czy wojny światowe. Co zrobić, aby epidemia nie na plac Na Stawach, gdzie rozdaje razy i zbiera datki pomyślność biznesu uderzenie buławą. Po drodze jest był w drodze na ogarnięte powstaniem Węgry), a w roku odebrała nam całkowicie pięknego punktu w kalendarzu wśród kupców. Okolice placu to matecznik zwierzynieckich też czas na krótki odpoczynek. W XVIII wieku konik 1855 z okien Pałacu Spiskiego (nr 34) jego harce obser- krakowskich zwyczajów? Wraz z Muzeum Krakowa pro- andrusów „rządzących” tu niegdyś zgodnie z sobie tylko zwierzyniecki goszczony był trunkami w domu starszego wował rozbawiony cesarz Franciszek Józef I. Lajkonik ponujemy: zostań turystą w swoim mieście i wybierz się znanym kodeksem honorowym. Miejscem ich spotkań kongregacji włóczków, a pierwszym znanym lokalem, i jego świta zawsze mogli liczyć na gościnnych właścicieli na własny spacer śladem Lajkonika! To świetna okazja, był nieistniejący już (opiewany przez Jerzego Harasy- do którego wstępował, był szynk w pobliżu wyburzo- restauracji przy Rynku: od 1886 roku przyjmował ich by przyjrzeć się bliżej miejscom na trasie przemarszu. mowicza i Wojtka Bellona) Bar Na Stawach przy ulicy nej w 1806 roku bramy Wiślnej. Pod koniec XIX wieku handel Antoniego Hawełki w Pałacu Krzysztofory (w roku Senatorskiej 4a. Wielu andrusów należało do orszaku przyjmowały go działające przy sklepach „handelki śnia- 1913 roku przeniesiony do sąsiedniego Pałacu Spiskiego). Wodociągi i plac Na Stawach Lajkonika, a jednym z nich był Jan Jelonek, który w latach dankowe”. Słynny handel kolonialny Stanisława Nikla Na stałej liście był także handelek śniadankowy Wentzla, Zaczynamy od siedziby Miejskiego Przedsiębiorstwa 1982-1987 nawet „chodził pod konikiem” (czyli odgrywał przy ulicy Zwierzynieckiej 34 został w dwudziestoleciu a po II wojnie światowej „Wierzynek”. Po całodziennych Wodociągów i Kanalizacji przy ulicy Senatorskiej 1 – główną rolę). Przy pobliskim skrzyżowaniu ulic Tatarskiej międzywojennym przemianowany na Bar Lajkonik. harcach i wizytach w licznych lokalach Lajkonik (nie kompleks tzw. dworca wodociągowego powstał tu w roku i Włóczków znajdował się dom zwierzynieckiej rodziny Do roku 2017 bar na rogu Powiśla podejmował orszak zawsze o własnych siłach…) powracał na Zwierzyniec. (dd) 1913 w związku z rozbudową uruchomionego w 1901 roku Micińskich, która od XVIII wieku do 1972 roku zajmowała obowiązkowym „strogonowem”. Dziś Lajkonik wstępuje Lajkonik przed magistratem, fot. Daniel Zawadzki, Pracownia wodociągu dostarczającego krakowianom czystą wodę się organizacją pochodu. Jeszcze przed II wojną światową na poczęstunek do karczmy Smil’y w pobliżu Skweru Fotograficzna MHK, 1954, ze zbiorów Muzeum Krakowa z Bielan. W okresie PRL-u murarzy i chłopów ze Zwie- orszak szykował się do wymarszu w ich ogrodzie przy Konika Zwierzynieckiego, gdzie ponad dwa wieki temu rzyńca w świcie Lajkonika zastąpili robotnicy zakładów ulicy Włóczków 4. Tu w czerwcu 1904 roku Stanisław mieściła się gospoda Micińskich, a także do Antykwa- miejskich: MPO czy właśnie wodociągów. Do dziś pra- Wyspiański obserwował Lajkonika – po raz pierwszy riatu Abecadło czy restauracji Polakowski i Wierzynka. cownicy MPWiK stanowią dużą część orszaku, a w rolę w kostiumie jego projektu. Kolejny taniec odbywa się przed Filharmonią Krakowską samego Lajkonika wciela się od 1988 roku Zbigniew (jest tu dużo miejsca na efektowne „zawinięcie” cho- Glonek (emerytowany inspektor nadzoru, który w tym Ze Zwierzyńca do Krakowa rągwią) i pochód przechodzi pod Pałac Biskupi przy Zgodnie z romantyczną legendą pod murami klasz- ulicy Franciszkańskiej 3. Na początku XIX wieku biskup Lajkonik na dziedzińcu klasztoru ss. Norbertanek, fot. Agencja Fotograficzna „Światowid”, 1932, ze zbiorów Muzeum Krakowa toru ss. Norbertanek doszło pod koniec XIII wieku Jan Paweł Woronicz stworzył tu romantyczne muzeum do bitwy, w której wiślani flisacy (włóczkowie) odparli gromadzące historyczne pamiątki i dzieła sztuki. Za- najazd Tatarów i przebrani w zdobyte na wrogach szaty fascynowany krakowskim folklorem dostojnik ozdobił udali się w triumfalnym pochodzie do bram miasta… sale pałacu m.in. malowidłami Michała Stachowicza Przez lata historycy i etnografowie bezskutecznie starali przedstawiającymi miejscowe zwyczaje, w tym człowieka się odkryć prawdziwą genezę pochodu Lajkonika. Jedna harcującego wśród tłumu na drewnianym koniku. Wyra- z hipotez mówiła o pogańskim chramie (zastąpionym ził też zgodę na pokłon Lajkonika przed oknami pałacu. później przez kościół Najświętszego Salwatora) i kulcie Do tego obyczaju powrócono w latach 80. XX wieku, bóstwa, którego atrybutem był koń, jednak istnienia a dziś Lajkonik składa hołd przed pomnikiem Jana Opracowanie na podstawie tekstu Andrzeja Iwo- takiej budowli nie potwierdzili archeolodzy. Najstarszy Pawła II na pałacowym dziedzińcu. Obraz Stachowicza na Szoki, kierownika Działu Folkloru i Trady- zapisek o harcach Lajkonika zachowany w norbertań- przetrwał pożar z 1850 roku i znajduje się w zbiorach cji Krakowa Muzeum Krakowa. Lajkonik online: skim klasztorze pochodzi z czerwca 1756 roku: siostry Muzeum Krakowa. www.muzeumkrakowa.pl 94 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 95

Groźba pojawienia się Czarnej Damy nie odstraszała A jakby tego było mało, podob- się władcy, oskarżając go o wydanie Miasto duchów poszukiwaczy diabelskiego skarbu, którego według starej no w bezksiężycowe noce klasztor niesprawiedliwego wyroku. Zygmunt legendy w piwnicach pod pałacem strzeże sam Lucyfer. opuszcza upiór bez głowy na dziko August rozpatrzył sprawę jeszcze raz, Wielu śmiałków schodziło do krzysztoforskich lochów rżącym wierzchowcu! Jeździec widmo lecz rzeźbie nakazał dodać opaskę Czy w Krakowie straszy? Owszem! i głębokich podziemi ciągnących się pod Rynkiem Głów- w czarnym kapturze przejeżdża przez na usta, żeby więcej się nie odzywa- W naszym mieście wiele jest miejsc nym i sięgających nawet pod kościół Mariacki. Pragnęli Rynek Główny, ulicami Sławkow- ła. Ale kto wie, może kiedyś jeszcze i opowieści, które przyprawiają o gęsią znaleźć diabła i jego bogactwa, ale ponoć udało się ską, Długą i pędzi hen!, do zamku to zrobi? to tylko pewnej służącej, która pobiegła za Lucyferem Pieskowa Skała. Tak za swoje liczne skórkę... zaklętym w koguta. Dziewczyna otrzymała od czarta grzechy pokutuje skazany rozkazem Księżniczka czy zmora? złoto, lecz całą przygodę przypłaciła ucięciem… pięty. królewskim na ścięcie rycerz rozbój- O miano najgroźniejszego kra- Jedni w zjawy nie wierzą i nie zaprzątają sobie nimi Mimo wyraźnego zakazu, wychodząc z piwnic, obejrzała nik Krzysztof Szafraniec, do którego kowskiego ducha rywalizują dwie głowy, drudzy na samo ich wspomnienie najchętniej się za siebie na progu i choć udało jej się uratować życie, należały niegdyś posiadłości w do- zjawy. Pierwsza, jak podają, ukazuje schowaliby się pod kołdrą. Jeszcze inni uwielbiają straszne zamykające się drzwi przytrzasnęły jej stopę. linie Prądnika. się w pobliżu kościoła św. Benedyk- historie, słuchają ich z wypiekami na twarzy i chętnie ta na Krzemionkach, a nazywają zobaczyliby miejsca, w których podobno pojawiają się Jeździec widmo Wawelskie duchy ją Czarną Księżniczką. Dlaczego? przerażające widma. Niezależnie od tego, do której grupy Chyba wokół żadnego krakowskiego kościoła nie Między ścianami Zamku Królew- Ponoć dawno temu władała tą ziemią należycie, koniecznie poznajcie najciekawsze opowieści, krąży tak wiele zadziwiających opowieści o nadprzyro- skiego na Wawelu także wędrują jako królewna, zginęła zaś rażona które czynią z Krakowa miasto duchów! dzonych zjawiskach, jak wokół kościoła oo. Dominikanów. zjawy, których historia sięga nawet piorunem. Mężczyzna, który ją spo- Poznawszy legendę Anny z Branickich, warto wiedzieć, czasów pierwszego koronowanego tka, musi dowieść męstwa i wykonać Diabeł i dama że we wspomnianej kaplicy Lubomirskich pochowano władcy Polski. O północy król Bole- powierzone mu zadanie, a jeśli mu Raczej nikt nie chciałby dowiedzieć się, kiedy umrze. również jej córkę Eleonorę, zmarłą w wieku szesnastu lat. sław Chrobry kroczy w ciężkiej zbroi się to nie powiedzie, zostanie uduszo- Ale poznanie tej wielkiej tajemnicy podobno jest możliwe Jak powiadają, jej trumna zgrzytała za każdym razem, po zamkowym dziedzińcu, niosąc ny, po czym duch urwie jego głowę. w Pałacu Pod Krzysztofory. Bywa, że gdy wybije północ, kiedy odbywał się pogrzeb kogoś z tej książęcej rodziny, miecz świecący jasnym, anielskim Jak dotąd, nikomu się nie udało… po budynku, w którym obecnie mieści się Muzeum Kra- a zjawa dziewczyny wciąż pojawia się w pobliżu krypty. światłem. Wawelską katedrę prze- W szranki z demoniczną księżnicz- kowa, spaceruje Czarna Dama. Złowróżbna zjawa odziana Z kościołem oo. Dominikanów związana jest również mierza biskup Paweł z Przemankowa, ką staje kobieca postać krążąca w szaty koloru smoły przepowiada datę śmierci każdemu, postać św. Jacka, którego szczątki spoczywają tu w pięknej który skazany po śmierci na ziemską po Pałacu Wielopolskich, w którym kogo spotka. To podobno duch Anny z Branickich, wdowy barokowej kaplicy. Zgodnie z podaniami przy jego grobie tułaczkę żebrze o litość, a w kaplicy obecnie mieści się magistrat. Czarna po Sebastianie Lubomirskim, która zmarła w kamienicy widywano unoszące się pochodnie oraz słyszano poryki- św. Jana Ewangelisty ukazuje się bi- Dama nawiedza to miejsce i mści się przy Rynku Głównym, wtedy jeszcze nazywanej „Pod wania. To wygnane przez niego czarty miały zbierać się skup Jan Grot, który za życia skarcił na żywych, odkąd w ręce kata oddano św. Krzysztofem”, i została pochowana w rodzinnej kaplicy i jęczeć żałośnie wokół trumny świętego po zapadnięciu samego króla Kazimierza Wielkiego! tam tajemniczą młodą pannę. Nie w kościele oo. Dominikanów. zmroku. Każdy, kto zbliży się do kaplicy Ko- wiadomo, kim była ani czym zawini- narskiego, niech strzeże się przed ła, jednak o jej istnieniu i tragicznej Jan Matejko, Twardowski wywołujący ducha Barbary przed Zygmuntem Augustem, wł. Muzeum Narodowego w Warszawie duchem spoczywającego tam bisku- śmierci w niewyjaśnionych okolicz- pa Zawiszy z Kurozwęk – jego dusza nościach przypomina właśnie Czarna wciąż błąka się, prosząc o łaskę. Nie Dama – klątwa dawnej rezydencji sposób zapomnieć także o zjawie margrabiów. Barbary Radziwiłłówny, którą przy- *** wołał mistrz Twardowski. Od tam- Coraz częściej wychodzimy już tej pory królowa spaceruje nocami z domów, warto więc wybrać się po komnatach zamku, wspominając na wycieczkę, by poznać Kraków romantyczne uniesienia ze swoim od tej nieco innej, trochę strasznej ukochanym Zygmuntem Augustem. strony, nawet jeśli nie wierzymy A skoro już mowa o ostatnim w duchy. Jeśli jednak w noc świę- męskim przedstawicielu dynastii tojańską znajdziecie się w okolicach Jagiellonów – legenda głosi, że gdy klasztoru ss. Norbertanek na Zwie- sprawował sądy w słynnej sali Po- rzyńcu, bacznie nasłuchujcie dziw- selskiej, jedna ze 194 zdobiących jej nych jęków. To zatopiony w Wiśle TeaT r GroT e s k a InsT y T ucja k ulT u r y strop rzeźbionych głów (dziś jest ich dzwon wynurza się z wody i prosi M I asTa k rakowa już tylko 30) przemówiła i sprzeciwiła o pomoc… (io)

Patroni medialni: 96 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 97

Muzykowanie u jezuitów Szkoła księdza Sierakowskiego Na tropach dźwięków Niespodziewana konkurencja dla muzyków z Wawelu Powstałą po niej próżnię wypełniła wkrótce działal- wyrosła niemal pod ich bokiem. Przy ulicy Grodzkiej ność Wacława Sierakowskiego, kanonika i proboszcza na przełomie XVI i XVII wieku powstał ufundowany dla katedry wawelskiej, który bez reszty poświęcił się pro- Nieistniejący już miejski spichlerz, zakonu jezuitów kościół św. św. Piotra i Pawła, przy którym pagowaniu muzyki: edukacji, organizowaniu koncertów oberża Knotza, sala gimnastyczna prężnie działał zespół wokalno-instrumentalny. Jego i planowaniu reformy kształcenia muzycznego. W 1781 Sokoła, wawelska katedra i Stary Te- szeregi zasilali studenci i rezydenci Bursy dla Muzyki roku w swoim prywatnym domu przy ulicy Grodzkiej 116 (dziś to ulica Grodzka 48). Jezuici przywiązywali bardzo (dziś plac św. Marii Magdaleny 2) założył prywatną szkołę atr – co łączy wszystkie te miejsca? dużą wagę do muzyki w liturgii – przy jej pomocy pragnęli śpiewu, z której rekrutowali się wykonawcy uprawiający Muzyka! wywrzeć wpływ na życie religijne i pobudzić żarliwszą muzykę w katedrze. W swoim mieszkaniu organizował wiarę, więc towarzyszyła ona wszystkim kościelnym koncerty wokalno-instrumentalne z udziałem uczniów Niegdyś kantaty i msze rozbrzmiewały w świątyniach, uroczystościom. Dlatego zakon zakładał podobne bursy i wykładowców, wzorowane na modnych podówczas Ratusz w Krakowie, ilustracja z przewodnika Józefa Mączyńskiego Kraków dawny i teraźniejszy z przeglądem jego okolic, 1854, oper słuchano w królewskich komnatach, a kwartety w całej Polsce, a w nich zastępy chłopców i młodych francuskich concerts spirituels. Studenci szkoły Sie- Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona smyczkowe i recitale fortepianowe grywano w pała- mężczyzn uczyły się śpiewu i gry na instrumentach, nawet rakowskiego byli podobno tak dobrze wykształceni, cach arystokracji i na mieszczańskich salonach. Sceny takich, które nie były używane w kościele. że wystąpili nawet podczas wizyty Stanisława Augusta z Krakowa. Jednak teatr musiał istnieć nadal, gdyż jak przeznaczone specjalnie dla muzyki były dość długo Z archiwów krakowskiej bursy możemy wyczytać, Poniatowskiego w Krakowie w 1787 roku. wspomina Ambroży Grabowski, dziewiętnastowieczny czymś nieznanym – także w naszym mieście. Zaprasza- że Ignacy Tuczempski śpiewał basem, a do tego grał księgarz, antykwariusz, kolekcjoner i autor przewodników my więc na spacer po dawnych krakowskich „adresach” na fagocie, oboju i pozytywie, organistą był natomiast Włosi w spichlerzu po Krakowie: „Już w r. 1784 dnia 4 sierpnia pisał z War- muzycznych, niektórych już zapomnianych lub nieist- mizernym. O Szymonie Działkowskim napisano: „skrzypek Ksiądz Sierakowski ściągnął też do Krakowa pierwszą szawy do magistratu jakiś I. Srokowski list tej treści: »Do- niejących, a czasem dla nas, współczesnych – zupełnie wtóry, na pozytywie umie nieźle, człek i oboista wyśmie- stałą trupę operową. Zespół włoskich śpiewaków kierowa- praszam się tego pozwolenia, abym za mojem przybyciem nieoczywistych. nity, gdyby nie dziwaczał czasem”, zaś Józef Bieńkowski ny przez Domenico Toniollego zjawił się pod Wawelem sku- mógł mieć wolność okazania sztuk operycznych przez grał na oboju, flecie i skrzypcach, a za swoje usługi miał szony perspektywą wspomnianej królewskiej wizyty. Sceną przeciąg miesięcy kilku. Dało nam się słyszeć, iż teatr Na wawelskim wzgórzu obiecaną parę sukien, buty, spodnie, dwie koszule oraz tych artystów stała się jedna z izb dawnego miejskiego i aktorowie znajdują się w Krakowie; ja nie tym zamiarem W średniowieczu muzyka kwitła głównie w kościołach wikt. Jezuicka bursa, największa w ówczesnej Polsce spichlerza, należącego do zabudowań nieistniejącego już zjeżdżać chcę, abym jakową przykrość miał im uczynić, i klasztorach, których w Krakowie nie brakowało. Z nimi instytucja kształcąca muzyków, zakończyła swoją działal- dziś ratusza (został rozebrany w 1820 roku). Pomieszczenia ale i owszem zgodnie umiarkować się z nimi chcę etc.«”. właśnie wiążą się najstarsze zachowane w Polsce zabytki ność wraz z kasacją zakonu w naszym kraju w 1773 roku. te, zwane „cłem”, Włosi przekształcili na potrzeby teatru W 1787 roku teatralne przedsięwzięcie przejął Jacek kultury muzycznej, m.in. sporządzony ok. 1060 roku operowego własnym sumptem, bowiem rajcy przekazali Kluszewski, handlarz nieruchomościami, posiadacz wy- Strona tytułowa podręcznika muzyki autorstwa Wacława Sakramentarz tyniecki przechowywany aż do XIX wieku Sierakowskiego, 1796, wł. Biblioteki Jagiellońskiej, Cyfrowa Biblioteka im jedynie deski do budowy sceny, a i to pod warunkiem, twórni powozów i fortepianów, a później dyrektor sceny na- w opactwie benedyktyńskim w Tyńcu (stąd nazwa) czy Narodowa Polona że z czasem całe wyposażenie przejdzie na własność rodowej w Krakowie. Ten obrotny i sprytny przedsiębiorca pochodzące być może nawet z XIII stulecia rękopisy z ko- miasta. Włoscy śpiewacy zostali w Krakowie tylko kilka uważnie obserwował sukcesy zespołu Toniollego. Wkrótce ścioła św. Andrzeja zawierające jedne z najwcześniejszych miesięcy, a po ich wyjeździe nikt już nie użytkował „cła”. zapewnił sobie monopol na organizowanie spektakli, przykładów polskiej polifonii. W tych dawnych czasach czyniąc wyjątek tylko dla pokazów „monstrów” i „zwierząt najważniejszym miejscem dla muzyki była jednak ka- Pałac pełen oper zamorskich”, a nawet skłonił magistrat do przekazania tedra na Wawelu, w której pracował m.in. Mikołaj z Ra- Dawny ratusz nie był pierwszym w Krakowie miejscem mu przygotowanych przez Włochów pomieszczeń w ra- domia, najwybitniejszy kompozytor polskiego średnio- kojarzonym ze spektaklami operowymi. Teodor Józef Lubo- tuszu. Z „cła” ostatecznie nie skorzystał – wybrał Pałac wiecza. Tutaj działała też powołana ok. 1540 roku przez mirski prezentował je – choć tylko dla wyselekcjonowanej Spiski, gdzie dla liczącej 300-400 osób widowni wystawiał króla Zygmunta Starego śpiewacza Kapela Rorantystów. publiczności – w latach 1725-1727 w należącym do niego komedie i dramaty oraz opery włoskie i polskie, często Jej głównym zadaniem było zapewnienie muzycznej Pałacu Spiskim (dziś Rynek Główny 34). Scena znajdowała osobiście dyrygując wyuczoną przez siebie orkiestrą. oprawy nabożeństw – przede wszystkim codziennych się na pierwszym piętrze w wysokiej na dwie kondygna- rorat odprawianych przed wschodem słońca – w ka- cje sali balowej, do której prowadziło oddzielne wejście Recitale u Knotza plicy dziś znanej jako Zygmuntowska, którą monarcha z Rynku. Później pałac stał się na jakiś czas własnością W XIX wieku najsłynniejszą w Krakowie sceną mu- ufundował po śmierci pierwszej żony, Barbary Zapolyi. biskupa Ignacego Massalskiego, który odnajmował salę zyczną stała się natomiast… dawna oberża. Jej historia Wawelskiej muzyce nie zaszkodziła nawet przepro- tancerzom, pantomimistom, żonglerom czy linoskoczkom; zaczyna się wraz z przybyciem do naszego miasta kupca wadzka dworu królewskiego do Warszawy. Utrzymu- odbywały się w niej także… pokazy fajerwerków. winnego z węgierskiej Budy Macieja (Mátyása) Knotza, jąca wysoki poziom artystyczny kapela krakowskiej Gdy w 1781 roku Mateusz Witkowski, znany aktor który nabył budynki na rogu ulic św. Jana i św. Tomasza katedry pozostała jednym z najważniejszych zespołów działający w Krakowie i Warszawie, uzyskał od władz i założył tam zajazd „Pod Węgierskim Królem”. Biznes w mieście, a na jej czele stawali najlepsi polscy kom- miasta pozwolenie na prowadzenie teatru, ulokował go musiał iść bardzo dobrze, bo rzutki przedsiębiorca wkrótce pozytorzy epoki baroku: Bartłomiej Pękiel i Grzegorz właśnie w Pałacu Spiskim. Nie wytrzymał jednak długo dokupił jeszcze trzy kamienice przy ulicy Sławkowskiej. Gerwazy Gorczycki. jako antreprener – już kilka miesięcy później wyjechał Tak powstał, mówiąc dzisiejszym językiem, ogromny 98 d CRACOVIANA

kompleks hotelowo-restauracyjno-rozrywkowy. Jego sercem była sala, w której urządzano bale, reduty, ofi- cjalne spotkania, a także koncerty. W tzw. sali Knotza Towarzystwo Przyjaciół Muzyki regularnie organizowało „muzykę popisową”, a także „wielkie akademie” i koncerty gości z zagranicy, w tym słynnej w całej Europie śpiewaczki Angeliki Catalani. Choć Towarzystwo Przyjaciół Muzyki zakończyło swą działalność dość szybko, sala Knotza (po zmianie wła- ścicieli i nazwy całej instytucji na Hotel de Saxe znana także jako sala Saska) na długo pozostała jedną z najważ- Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, pocztówka, Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, 1911, Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona niejszych w Krakowie scen muzycznych. Podczas swoich wizyt pod Wawelem występowały tu międzynarodowe Przywołując muzyczne dzieje Starego Teatru, trzeba sławy, m.in. Franciszek Liszt, Johannes Brahms i Ignacy wspomnieć także o Biurze Koncertowym, dzięki któremu Jan Paderewski. Sala Saska rozbrzmiewała muzyką, krakowscy melomani w latach 1916-1939 mogli słu- także tą największą, aż do lat 30. XX wieku – do momen- chać m.in. pianistów Waltera Giesekinga, Artura Rubin- tu, gdy wzniesiono okazały Dom Katolicki pod świetnie steina, Egona Petriego i Lwa Oborina, skrzypków Carla nam dziś znanym adresem: na rogu ulic Straszewskiego Flescha, Józefa Szigetiego czy Pawła Kochańskiego z Ka- i Zwierzynieckiej. rolem Szymanowskim jako akompaniatorem, śpiewaków Ady Sari, Toti Dal Monte i Jana Kiepury – a więc całej eu- Na scenie teatru i w sali ropejskiej czołówki. Z gościnnymi występami przyjeżdżały: gimnastycznej Czeska Filharmonia z Ołomuńca, Praska Filharmonia Duch Jacka Kluszewskiego powraca w tej historii Akademicka i Berlińska Orkiestra Symfoniczna. Do listy jeszcze raz: w związku z kolejnym „muzycznym” miejscem muzycznych adresów w Krakowie dodajmy przy tej okazji Krakowa – Starym Teatrem. Budynek sceny narodowej także salę Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego u zbiegu ulicy Jagiellońskiej i placu Szczepańskiego „Sokół” przy ulicy Wolskiej (dziś ulica Piłsudskiego 27), powstał z inicjatywy rzutkiego antreprenera, który na po- gdzie Biuro organizowało swoje koncerty do 1921 roku. trzeby teatru przebudował (gruntownie, acz niedbale) Po generalnym remoncie Starego Teatru, zamienionego stojące tu wcześniej domy. Losy gmachu – od rozkwitu podczas I wojny światowej na szpital wojskowy, muzyka sceny, przez serię usterek budowlanych, po porzucenie powróciła do gmachu przy placu Szczepańskim. go na rzecz nowego Teatru Miejskiego (dziś im. Juliusza *** Słowackiego) i urządzenie tu wojskowych koszar – toczyły Spacerując dziś ulicami miasta, nadstawiajmy pilnie się rozmaicie. Muzyka objęła jego wnętrza we władanie ucha – może dobiegnie nas trwające wciąż echo muzyki na początku XX wieku: w latach 1906-1914 i w dwudzie- dawnego Krakowa? (bs) stoleciu międzywojennym mieściło się tu konserwatorium, założone w 1888 roku przez kompozytora, pedagoga i animatora życia kulturalnego Władysława Żeleńskiego. Tekst powstał w oparciu o materiały Małopolskie- go Instytutu Kultury (www.malopolskatogo.pl), Stary Teatr, pocztówka, 1911, Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona a także monografię Anny Woźniakowskiej 75 lat Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Kra- kowie 1945-2020, książki Zbigniewa Raszewskie- go Staroświecczyzna i postęp czasu. O teatrze polskim 1765-1865 oraz artykuły Iwony Tylki In- strumentaliści i wokaliści kapeli jezuickiej ko- ścioła ss. Piotra i Pawła w Krakowie i Michała Piekarskiego Ks. Wacław Sierakowski – propa- gator wiedzy o muzyce i organizator szkolnic- twa muzycznego w okresie działalności Komi- sji Edukacji Narodowej. 100 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 101

Talowski nie zapomniał o nadwodnych stworzeniach, Dzielnica Talowskiego które niewiele ponad sto lat temu rechotały na poro- śniętych trawą brzegach Rudawy, spędzając okolicznym mieszkańcom sen z powiek. Patronką kamienicy z nume- Secesyjna Katalonia, miasto na wo- rem 1 uczynił bowiem żabę, której figurka znajduje się dzie, a może po prostu zaczarowany w lukarnie budynku. Możemy przypuszczać, że trzymający świat? Marzycielskie projekty archi- mandolinę płaz wyśpiewuje popularną w XIX wieku pieśń Dziewczę z buzią jak malina – w elewacji obiektu wyryto tekta Teodora Talowskiego przenoszą jej zapis nutowy. Kto wie, może śpiewająca żaba to tak nas do krain zarówno wyśnionych, jak naprawdę zaczarowany książę, który czeka na pocałunek i dobrze wszystkim znanych. pięknej królewny, nucąc: Chciałbym złożyć na twem łonie / Rozmarzoną moją skroń / W pocałunkach oblać łzami / Kamienica Pod Śpiewającą Żabą, fot. Cancre Jeszcze do niedawna na rogu ulic Piłsudskiego i Stra- Chciałbym twoją drobną dłoń! Elementem stylizacji ka- Kamienica Pod Osłem, fot. Zygmunt Put szewskiego znajdował się mural autorstwa Bartolomeo wśród architektów – jego realizacje miały nie tylko wzbu- mienicy Pod Śpiewającą Żabą miał być również pnący Koczenasza z wierszem Adama Ziemianina. Praca upa- dzać zachwyt, ale i przekazywać ważne dla niego życiowe się po elewacji winobluszcz, dla którego przygotowane trwała, życie krótkie), które pełnią funkcję życiowych miętniała legendarną knajpkę vel bar mleczny „Barce- prawdy. Sam jednak postrzegał się głównie jako miłośnik zostały otwory prowadzące do wewnętrznych kanałów. drogowskazów. lona”, w czasach PRL-u miejsce towarzyskich spotkań ptaków, na których zakup potrafił przeznaczyć ponoć Spacerując dalej, przy ulicy Retoryka 7 miniemy wy- Pod numerem 9 znajduje się kamienica Pod Osłem. studentów i artystów. Choć dziś nie znajdziemy już po nim każdy zaoszczędzony grosz. „Ja żadnym nie jestem poetą, konaną z niezwykłą dbałością o detale kamienicę Festina Nad umieszczonym na wysokości pierwszego piętra na- śladu, to związki krakowskiego Nowego Świata z najsłyn- wolę Edissona lub Eiffla od Słowackiego. [...] ja żadnym lente (przez autora nazywaną po prostu Festiną). Jej rożnikiem bez trudu dostrzeżemy sporych rozmiarów oślą niejszymi europejskimi miastami – takimi jak Amsterdam, nie jestem artystą, żadnym architektem, żadnym poetą, elewacja została wykonana ze zróżnicowanych fakturowo głowę pełniącą funkcję herbu budynku. Tym razem mak- Wenecja czy właśnie Barcelona – nie muszą być wcale tak żadnym historykiem, prędzej może jestem ornitologiem” i kolorystyczne materiałów – cegłę połączono z jasnym syma na fasadzie głosi: Faber est suae quisque fortunae: odległe, jak wskazywałaby mapa Starego Kontynentu… – mawiał o sobie Talowski. kamieniem, który miał sugerować „starożytność” obiektu. każdy jest kowalem swojego losu. Wizerunek upartego O wyjątkowości budynków Teodora Talowskiego (1857­ Spacerując po krakowskim Nowym Świecie, napotka- Talowski chciał nie tylko odesłać nas do innej epoki, ale (ale pracowitego!) zwierzęcia wzmocniony aforyzmem ‑1910), zwanego „galicyjskim Gaudím”, zadecydowała jego my na tzw. kwartał Talowskiego, na który składają się także przekazać ważne dla niego prawdy: na fasadzie można interpretować jako symbol drogi pod prąd, którą niezwykła wrażliwość artystyczna, odwaga w interpretacji budynki przy ulicach Piłsudskiego, Retoryka i Smoleńsk. umieszczono łacińskie inskrypcje Festina lente (Spiesz Talowski podążał jako artysta. Z kolei na elewacji budynku stylów i oryginalność projektów. Mawiano, że jest poetą Najpierw spoglądamy na wybudowany w 1889 roku bu- się powoli) i Ars longa, vita brevis (Sztuka jest długo- przy ulicy Retoryka 15 czytamy Długo myśl – prędko dynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” czyń. Choć ta kamienica prezentuje się mniej malowniczo, Teodor Talowski, ok. 1896, autor nieznany, Kamienica Festina lente, fot. Cancre wł. Politechniki Krakowskiej znajdujący się przy ulicy Piłsudskiego 27. Jego część to wciąż możemy dostrzec w niej charakterystyczne rysy od strony zachodniej powstała według projektu Karola tzw. „talowszczyzny” – swobodnego czerpania z elementów Knausa, natomiast część wschodnią zrealizowano w 1894 dekoracyjnych rozmaitych stylów. roku w myśl planu Talowskiego, który wzbogacił całość Dzieła Talowskiego odnajdziemy również na ulicy o neogotyckie akcenty. Obiekt, w którym na przełomie Smoleńsk. Pod numerem 18 naszą uwagę przykuje ka- wieków odbywały się wydarzenia sportowe i patriotyczne, mienica Pod Jaszczurem. Zielony gad miał chronić miesz- zachwyca malowniczością, kunsztem i typowymi dla sece- kańców przed nieszczęściami i/lub nieproszonymi gośćmi. sji elementami florystycznymi. A to zaledwie przedsmak Kilka kroków dalej – przy ulicy Smoleńsk 20 – ukaże się tego, co czeka nas dalej! nam spokojniejszy projekt architekta. Tym razem trzeba Najbardziej wyrazistym przykładem twórczości Talow- zadrzeć głowę wysoko do góry, by podziwiać fantazję skiego są kamienice przy ulicy Retoryka. Aby lepiej zrozu- twórcy – została ona skumulowana w malowniczym mieć wizję, którą kierował się artysta przy projektowaniu szczycie udekorowanym w technice sgraffito. zabudowań dla tego terenu, warto przypomnieć krajobraz Wśród innych projektów Talowskiego w Krakowie Nowego Świata z okolic 2. połowy XIX wieku. Dwupa- znalazł się m.in. jego własny dom Pod Pająkiem przy smową aleję – dzisiaj z zielonym deptakiem pośrodku – ulicy Batorego. Jego elewacja przypomina gotycyzujący przedzielało wówczas koryto rzeki Rudawy. Okolica mogła zamek obronny i przyprawia o dreszczyk grozy – we fron- więc przypominać najsłynniejsze europejskie miasta cie budynku odnajdziemy nawet kule armatnie i otwory poprzecinane kanałami – Wenecję i Amsterdam. Obecnie przygotowane na wypadek ataków wroga! Rozmarzone o klimacie Wenecji przypomina znajdująca się nieopodal projekty stanowią jedynie część twórczości artysty – ulica o tej właśnie nazwie, a charakter Amsterdamu Kraków zawdzięcza mu również architektoniczną oprawę oddają bogato zdobione fasady kamienic Talowskiego funkcjonującego do dzisiaj wiaduktu kolejowego nad odsyłające do architektury niderlandzkiego renesansu. ulicą Lubicz. (wz) 102 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 103

dzisiejszego Starego Miasta. Mury przez kilka stuleci O ile pomysł na upamiętnienie Adama Mickiewicza Krakowskie spory chroniły Kraków przed nieproszonymi gośćmi, odkąd pojawił się jeszcze za życia poety, to dopiero w 1881 roku jednak w XVII wieku przyszło im się zmierzyć z najazdem władze Krakowa ogłosiły pierwszy konkurs na projekt szwedzkim, ich stan zaczął się sukcesywnie pogarszać. pomnika. Przedsięwzięcie już na samym początku wzbu- „Burzymurki”, malarz obrażony Na reperację brakowało funduszy, a w opuszczonych dziło niemałe wątpliwości wśród uczestników – narzu- na miasto i roznegliżowany wieszcz ruinach i zniszczonych basztach osiedlali się biedacy cało bowiem z góry „styl renesansowy” rzeźby, a jego narodowy. Ot, Kraków z przełomu i typy spod ciemnej gwiazdy. Ostatecznie w początkach formuła nie gwarantowała realizacji wybranego projek- XIX wieku władze miasta zdecydowały o wyburzeniu śre- tu. Do komisji ostatecznie wpłynęło 27 prac, z których wieków! dniowiecznych umocnień. Prace rozbiórkowe prowadzone wybrano propozycję Tomasza Dykasa. Niefortunnie dla były pod hasłem akcji „upięknienia miasta”, wskutek której rzeźbiarza to rozstrzygnięcie zapoczątkowało dyskusje Klemens Bąkowski, Szpital św. Ducha w Krakowie, wł. Archiwum Kraków z XIX i początku XX wieku to miasto pełne zniknęło również wiele innych historycznych obiektów Państwowego w Krakowie o niskiej wartości artystycznej projektu i do zamówienia sprzeczności. Bywał opisywany zarówno jako biedna pro- (m.in. zabudowa Rynku Głównego: ratusz, wagi miejskie, pomnika nie doszło. wincjonalna mieścina, jak i ważny ośrodek skupiający kramy i ławy, oraz część kościołów). wszystkim z kręgów inteligenckich i artystycznych. Na jego Na kolejny konkurs uczestnikom przyszło czekać przedstawicieli kręgów artystycznych i inteligenckich. Decyzja o wyburzeniu murów nie wszystkich krako- czele stanął sam Jan Matejko, który tak zaangażował się cztery lata, a zaszczytne pierwsze miejsce po raz kolejny Sprzężenie przeciwstawnych światów, a co za tym idzie wian napełniła entuzjazmem. Wśród obrońców miejskiego w ochronę miejskiego dziedzictwa, że zaproponował miastu zdobył nieustępliwy Tomasz Dykas. Jednakże i tym razem – punktów widzenia, znalazło odzwierciedlenie w liczbie dziedzictwa najaktywniej działał Feliks Radwański, pro- odnowę kościoła Świętego Ducha na własny koszt (plano- się nie udało – jego wygrana odbiła się negatywnym toczonych wówczas waśni i sporów, których rezultaty nieraz fesor architektury Uniwersytetu Jagiellońskiego. Swoją wał stworzenie tam swojej pracowni). Starania malarza nie echem w mieście, a w zakulisowych dyskusjach dziełu decydowały o losach miejskiego dziedzictwa. akcję protestacyjną rozpoczął w 1817 roku, kiedy władze zdołały jednak przekonać „burzymurków”, co sprowokowało zarzucano, że było „bez poezji i życia”. miasta ochoczo planowały rozbiórkę Bramy Floriańskiej Matejkę do iście demonstracyjnego gestu: mistrz zrzekł się Na ratunek zjawił się sam Jan Matejko, który naszki- Mury a wiatry i stojącego przed nią Barbakanu. Radwański zauważył, honorowego obywatelstwa miasta i wydał kategoryczny cował przystrojonego laurem wieszcza z obnażonym Czy wiecie, że to strach dziewiętnastowiecznych wło- że pozostawienie choćby północnej części murów ochroni zakaz wystawiania na jego terenie swoich dzieł! torsem. Po wykonaniu próbnych modeli z gipsu projekt darzy miasta przed fluksją i szkodami moralnymi sprawił, miasto przed wiatrami i przeciągami, które mogłyby pod- W miejscu zburzonych obiektów wzniesiony został nie wyglądał jednak już tak dobrze, a zdaniem bliskich że możemy się cieszyć dzisiaj widokiem Barbakanu i Bramy wiewać suknie statecznych krakowianek i odsłaniać ich Teatr Miejski – dzisiejszy Teatr im. Juliusza Słowackiego. Mickiewicza poeta nie przepadał za nagością i nie za- Floriańskiej? gołe kostki, narażając je w ten sposób na straty moralne Kto by przypuszczał, że niewiele ponad sto lat później chwyciłby go roznegliżowany posąg. Historia krakowskich fortyfikacji – które w czasach i uszczerbki na zdrowiu. „Przez wzgląd na zdrowie, piesz- Matejce – w formie postaci z brązu – przyjdzie już na wiecz- Trzeci konkurs odbył się w 1886 roku, także nie bez świetności prócz murów obejmowały także siedem bram, czeniem wychowane kobiety i dzieci byłyby wystawiane ność zasiąść w fotelu na Plantach, zaledwie 400 metrów osobliwych perypetii. Pierwszy wyłoniony projekt – 47 baszt i głęboką fosę – sięga XIII wieku, kiedy książę na częste fluksje, reumatyzmy, a może i paraliże” – straszył od gmachu teatru... autorstwa Cypriana Godebskiego – okazał zbyt kosz- Leszek Czarny zezwolił na wzniesienie umocnień wokół obrońca dawnej zabudowy. Jego argumentacja przekonała towny, więc komisja zdecydowała się na propozycję

Brama Floriańska, pocztówka, 1907, wł. Biblioteki Narodowej włodarzy miasta – szczęśliwie dla nas, bo dzięki temu Indiański wieniec Mickiewicza Teodora Rygiera, która zajęła odległe miejsce w ran- możemy cieszyć się malowniczym widokiem Barbakanu, Prawdopodobnie każdy z mieszkańców Krakowa umó- kingu konkursowym, co wzbudziło głosy krytyki prasy Bramy Floriańskiej i trzech baszt, który na stałe wpisał wił się chociaż raz „pod Adasiem” – to tutaj rozpoczyna- i krakowian. Wyróżniony rzeźbiarz na czas pracy nad się w historyczny obraz miasta. ją się spotkania towarzyskie, romantyczne spacery czy pomnikiem przeniósł się do Rzymu, skąd stopniowo demonstracje protestujących. Mniej krakowian jednak wysyłał do Krakowa poszczególne części monumentu. Malarz kontra „burzymurki” zdaje sobie sprawę, że ten najbardziej znany pomnik Niestety, kiedy latem 1894 roku całość została wstępnie Batalia „burzymurków” – bo tak zwani byli miejscy radni miasta powstawał przez blisko trzy dekady, przynosząc złożona i zaprezentowana komisji i krakowianom, odbiór uparcie upiększający oblicze Krakowa – trwała w najlepsze projektodawcom dużo kłopotów zarówno na etapie pla- dzieła okazał się zdecydowanie negatywny. Pomnik miał jeszcze pod koniec XIX wieku. W latach 1872-1886 pro- nowania, jak i realizacji. problemy z proporcjami, jego elementy nie współgrały wadzono dyskusje na temat wzniesienia nowego gmachu ze sobą, a zamiast budzić podziw – wywoływał salwy Pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie, 1939, fot. Roman Puchalski dla miejskiego teatru. Po burzliwych obradach z pomocą śmiechu. W prasie pisano, że pomysł upamiętnienia urzędnikom przyszedł Walery Rzewuski, właściciel zna- wieszcza z wieńcem laurowym na głowie przemienił nego w Krakowie zakładu fotograficznego. Zaproponował go w „dowódcę Indian”. Rygier zgodził się na dokonanie on wzniesienie gmachu teatru na placu Świętego Ducha, poprawek na własny koszt i cztery lata później, w setną na którym stały opustoszałe średniowieczne budynki rocznicę urodzin Adama Mickiewicza, pomnik został klasztoru duchaków, dawny szpital dla ubogich i gotycki wreszcie odsłonięty na płycie Rynku Głównego. kościół. Ta propozycja spotkała się z akceptacją radnych, *** choć – ku żalowi wielu mieszkańców miasta – wiązała Krakowskie spory można z przymrużeniem oka spuen­ się ze zrównaniem z ziemią historycznych zabudowań. tować słowami Tadeusza Boya-Żeleńskiego: „Ta walka Zanim jednak do tego doszło, w Krakowie zebrało się to nie jest tak prosta rzecz: i mury, i ludzie to są rzeczy liczne grono obrońców zabytków, wywodzące się przede szanowne; po czyjej tu być stronie?”. (wz) 104 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 105

a co za tym idzie również językowe regionalizmy. Naszą Białe Morza, ale mogą to być też określenia związane Tak się mówi uwagę przykuwają oczywiście te krakowskie – spacerom z ciekawostkami architektonicznymi i historycznymi, jak po nadwiślańskim grodzie nadają one kolorytu, ale są też trumna profesorska, Wiadro czy Gołębnik. W tym zakresie w Krakowie formą lokalnego dziedzictwa kulturowego, o które należy dużo jest jeszcze w Krakowie do odkrycia. dbać tak samo jak o zabytki materialne. Opowieść o miejscu przez związane z nim potrawy jest Kompendium wiedzy o charakterystycznym dla kraku- obecnie popularnym trendem, żeby wspomnieć różne Wychodzimy na pole, zajadamy się sów słownictwie jest książka Powiedziane po krakowsku. imprezy i festiwale promujące lokalne smaki. Pozwala borówkami, a przy łóżku stawiamy Słownik regionalizmów krakowskich pod redakcją to bezpośrednio doświadczyć lokalnej inności, a jedno- nakastlik… Jakie inne regionalizmy Donaty Ochmann i Renaty Przybylskiej. Pozycję tę można cześnie rodzi potrzebę sięgania do starych przepisów. potraktować jako alternatywny przewodnik po typowo Dzięki temu zrewitalizowano maczankę krakowską, placki usłyszymy na ulicach Krakowa? Pod- krakowskiej rzeczywistości – zapisanej w języku. szewskie, obserwujemy też próby odrodzenia zapomnia- czas letnich spacerów warto nadsta- Turyści przyjeżdzający do małopolskiej stolicy z pew- nego niemal głąbika krakowskiego. Ale wspomnieć tu też wiać uszu. nością będą zaskoczeni niejednym krakowskim zwro- trzeba sztandarowy obwarzanek, którego lokalnym na- tem. Co może ich zadziwić? Odpowiedzi na to pytanie zwom status chronionego produktu regionalnego niestety Akcja „Bądź turystą w swoim mieście – zwiedzaj Kra- udzieliła Donata Ochmann, redaktorka wspomnianego nie służy: uparcie broni się dziś oficjalnej, certyfikowa- ków” nabiera rumieńców – wraz z nadchodzącym latem słownika, językoznawczyni, leksykolożka i leksykografka: nej nazwy, postponując równolegle funkcjonujące jego i znoszeniem kolejnych restrykcji związanych z epidemią „Turystyczne krótkie odwiedziny zwykle nie ujawniają określenia: precel czy dawniejsze bajgiel – niezależnie rozwija się lokalna turystyka, a popularność zyskują wiele, zwłaszcza że w takim kontakcie używa się często od innych znaczeń, jakie te słowa mają, krakusi używali mikro­podróże. Krakowanie wcielają się w role zwiedza- języka ogólnego. Ale oczywiście każdy, kto choć raz był i używają ich na nazwanie obwarzanka” – podsumowuje jących i wyruszają na spacer po dawno nieodwiedzanych w Krakowie, a nie jest związany z naszym regionem, nasza rozmówczyni. zakątkach miasta. Ale nie tylko oni: do grodu Kraka ma jakieś osobiste i często emocjonalne wspomnienie W Krakowie zwiedzamy więc hejnalicę czy Rondel, Hejnalica, fot. Paweł Mazur przyjeżdżają też turyści z innych rejonów Polski. Na uli- z powszechnym tu wyrażeniem na polu. Zaskakująca może decydujemy się na przejażdżkę fiakrem, na Kazimierz cach miasta słyszymy dziś najczęściej mowę ojczystą, być również wskazówka, że np. do Rynku Głównego jest wyróżniających słów. Wskazałabym trzy obszary funk- przechodzimy przez Planty Dietlowskie, do Muzeum tylko pięć minut na nogach. Do anegdoty przeszła już cjonowania regionalizmów w oczywisty sposób związane Narodowego – przez Aleje Trzech Wieszczów, a cza- Powiedziane po krakowsku. Słownik regionalizmów krakowskich, pod red. Donaty Ochmann i Renaty Przybylskiej (Księgarnia para Stare Miasto – starówka. Tego ostatniego określenia z turystyką, czyli zwyczaje i miejsca, a także kuchnię, bez sem docieramy nawet pod Pałac Dożów. Zajadamy Akademicka, 2019) krakowianie nie używają, a pytających o nią turystów której zwiedzać trudno. się borówkami lub cwibakiem, gramy w cymbergaja gotowi są kierować na dworzec i pociąg do Warszawy. Krakowskie zwyczaje są dość znane, choćby szop- i chodzimy na lumpy. Niektóre z tych określeń są ciągle W jadłodajniach i kawiarniach mogą dziwić sznycle czy karstwo wpisane na listę światowego dziedzictwa czy żywe, inne odchodzą do lamusa. Często jednak stanowią napoleonki, które w innych regionach oznaczają coś zgoła Emaus i Lajkonik – to swoiste wizytówki miasta. Właśnie wyznaczniki tożsamości lokalnej i „bycia stąd”. Regiona- innego. Wspomniany nurt zwiedzania nie przez »zali- dbałość o zachowanie tego niematerialnego dziedzictwa lizmy cieszą się coraz większym zainteresowaniem nie czanie atrakcji«, ale choć krótkotrwałe uczestniczenie zobowiązuje do utrwalania, używania, ale i badania, wy- tylko badaczy języka. Z jednej strony warto je chronić w lokalnej codzienności – wejście na podworzec, zakupy jaśniania określonych słów, owianych czasem legendą przed zapomnieniem, czemu służy ich katalogowanie na placu, wynajęcie mieszkania z wyflizowaną łazienką i obudowanych anegdotami, jak Rękawka czy mlaskoty. i określanie pola znaczeniowego, z drugiej – mogą być – może dostarczyć niezapomnianych doświadczeń i zadzi- Turystycznie atrakcyjne mogą być na przykład lokalne, używane w życiu lokalnych mieszkańców jako znaki wień językowych. Uważnemu obserwatorowi i słuchaczowi nieoficjalne nazwy miejsc i obiektów – symboliczny dla swojskości w kampaniach społecznych, reklamach, Kraków ma do zaoferowania w tym zakresie bardzo wiele”. Krakowa jest Adaś czy wypromowane w ostatnich latach a także turystyce. (am) Nawet wyjazd do sąsiedniego miasta może zatem za- Rondel, fot. dzięki uprzejmości Muzeum Krakowa skoczyć szczyptą egzotyki, gdy zostaniemy wybici z rutyny spoglądania na to, co swojskie i znane, przez zupełnie nowe i niezrozumiałe dla nas dźwięki. Tym sposobem regionalizmy spełniają rolę osobliwości dla turystów spoza Krakowa, utwierdzają ich w autentyczności do- świadczenia „krakowskości”. Czy zatem rozwój lokalnej turystyki może przyczynić się do popularyzacji regionalizmów? Oddajmy znów głos Donacie Ochmann: „Zależność, o której mowa, jest wza- jemna: lokalne nazwy mogą być interesującą atrakcją, a jednocześnie chęć pokazania miejsca jako niebanalnego stymuluje odkrywanie i ożywianie tych niepowtarzalnych, 106 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 107

Krawcowe miały ręce pełne roboty i szyły mimo ma- nieprzyjemny w dotyku poliester, w którym nie da się Modowa rewolucja łej dostępności materiałów. Moda lat 40. była dość oddychać. Co innego współczesne inspiracje. surowa, często nawiązywała do stylu militarnego. Sławy filmowe, gwiazdy estrady – kto był ikoną mody To przede wszystkim ostre linie, wąskie spódnice dla Polek w latach 50. i 60.? Wąskie spódnice, tapirowane wło- i mocno zaznaczone ramiona oraz sztuka robienia Aneta: Na pewno Nina Andrycz, aktorka o klasycznych sy czy słynne „trumniaki” – o tym, czegoś z niczego, zwieńczona upiętymi nad czołem rysach twarzy i figurze idealnie wpisującej się w kanon co było modne w Polsce w drugiej włosami, często w turbanie. Ubierając się w tym stylu, piękna promowany wówczas przez Diora. Futra, perły, decyduję się na szycie na miarę, na sukienki retro eleganckie drogie suknie, norki od Stalina… Kolejną połowie XX wieku, rozmawiamy z ko- szyte na wykrojach z lat 40. lub wykorzystuję sukienki polską ikoną była Kalina Jędrusik zwana „demonem lektywem stylistek The Vintage Dolls. z lat 80., bo o dziwo te dwie dekady w kwestii mody zmysłów”. Odważne kreacje uwydatniające dekolt, mają ze sobą wiele wspólnego, za to ubrania sprzed brak bielizny, niewyparzony język: była buntowniczką Karnet: Czym różni się retro od vintage? czterdziestu lat są o wiele łatwiejsze do zdobycia niż sprzeciwiającą się ówczesnym normom. Jeśli chodzi Daria: Te pojęcia bardzo łatwo ze sobą pomylić. Często te sprzed osiemdziesięciu. Z chęcią ubieram też odzież o lata 70., to zdecydowanie dobrze nam znana Maryla widzę, że portale modowe używają ich zamiennie. w stylu lat 50., zarówno tę prawdziwą, siedemdzie- Rodowicz, kochająca folklor i hippisowską modę. Kolory, Zasada jest bardzo prosta! Vintage to rzeczy stare, sięcioletnią, którą mam w szafie, jak i retro, która kwiaty, ludowość – kolorowa gwiazda szarego PRL-u. charakterystyczne dla trendów danej dekady, które często idzie o krok dalej i nawiązuje do kreacji z moich A jak ubierały się krakowianki w latach powojennych? powinny liczyć więcej niż 20 lat. Tak, za rok lata 2000 ulubionych filmów. Daria: Krakowianki zdobywały ubrania na „ciuchach”, będą już vintage! Mianem retro określamy rzeczy wyko- Aneta: Zdecydowanie wybrałabym lata 50. i ówcze- czyli targach (tak jak współcześnie Tandeta), gdzie nane współcześnie, ale nawiązujące stylem do dawnych sne spojrzenie na kobiecość. Mocno podkreślona ta- można było upolować ubrania z zagranicy. Niektórzy

dekad, czyli zarówno mocno rozkloszowana spódnica lia, czerwone usta, rozkloszowane kwieciste sukienki The Vintage Dolls, fot. Janusz Żołnierczyk dostawali je w paczkach od rodziny czy znajomych z sieciówki, jak i sukienka szyta na bazie starego wy- i wrodzony szyk. To jest coś, czego brakuje mi obecnie na emigracji. Przerabiano też stare ubrania, szyto nowe kroju będzie retro. na ulicach – emanowania kobiecością. Z tym, że nie narodziny tzw. antymody, czyli stylu punk, do czego z koców lub zasłon. 15 kwietnia 1945 roku w Krakowie Wasze ulubione trendy modowe minionego stule- mam tu na myśli pokazywania kobiecego ciała, wręcz przyczynili się Vivienne Westwood i jej ówczesny partner ukazał się pierwszy numer „Przekroju”. Czytelniczki cia to…? przeciwnie – czasem mniej znaczy więcej. Spójrzmy Malcolm McLaren. Moda punkowa była niejednorod- były spragnione wielkiej mody, więc w 22. numerze Daria: Mój lokuje się w drugiej połowie lat 40. Trze- na przykład na ikonę ówczesnych lat Marylin Monroe. na – wystarczy porównać styl Ramones z ówczesnym pisma uruchomiono rubrykę „Moda”, gdzie przemycano ba mieć na uwadze, że te lata za granicą wyglądały Nosiła dopasowane sukienki lekko odsłaniające dekolt, ubiorem Patti Smith. Z drugiej strony lata 70. to także niemile widziane przez władzę przedruki z zachodnich dużo inaczej niż w Polsce. W naszym kraju kobiety mocno opinające pupę – maksimum wdzięku i seksapilu. style glam i disco. Disco urzeka mnie złotem, cekinami, żurnali. Później nadszedł czas Barbary Hoff, która miały większe problemy niż ubrania – ubóstwo, głód Gaba: Najbardziej cenię lata 70., które cechowały się plisami, falbanami i bujnymi lokami. W polskiej modzie pokazywała w „Przekroju”, jak samodzielnie wykonać – a jednocześnie pragnęły powrotu do normalności. ogromną różnorodnością. Z jednej strony mamy w nich tego okresu uwielbiam folk zrobiony ze smakiem, balerinki z tenisówek (słynne „trumniaki”), przerobić np. ówczesne kolekcje projektantki Karoliny Paroll spodnie dziadka na „cygaretki” czy wyciąć modny dekolt The Vintage Dolls, fot. Arleta Chołyst z Mody Polskiej. Nie mogę napatrzeć się na styl Lany w koszuli ZMP. W tych rzeczach chodziła cała Polska! Del Rey czy Ralpha Kaminskiego, którzy inspirują się Gaba: Już wcześniej wspominałam o Modzie Polskiej, właśnie latami 70. Jednak ubrania vintage z tej dekady czyli przedsiębiorstwie, którym kierowała Jadwiga sama noszę rzadko, bo ich minusem jest koszmarny, Grabowska uchodząca za polską Coco Chanel. W No- wej Hucie po wschodniej stronie placu Centralnego The Vintage Dolls, fot. Agata Dobrzańska w sąsiedztwie dwóch banków znajdował się dom Mody Polskiej, który cieszył się ogromną popularnością. Jak wyglądały ówczesne stroje kąpielowe? Aneta: W latach 40. kobiety zaczęły skupiać się na eksponowaniu swoich atutów, podkreślając biust. Jednak po II wojnie światowej w Polsce brakowało różnorodnych materiałów, dlatego ówczesne stroje wykonane z tkaniny nadawały się jedynie do opalania. Najmodniejszym stanikiem był ten wiązany z tyłu na szyi, który miał unosić piersi i nadawać im szpiczasty kształt dzięki odpowiednim wkładkom. Jeśli chodzi o dół stroju, to miał on najczęściej formę spodenek z wysokim stanem. W latach 50. pojawiło się bikini, jednak na polskich plażach nie przyjęło się dobrze, gdyż 108 d CRACOVIANA

lat 60. włosy były mocniej tapirowane i zaczesywane duże „kocie” okulary, wielki słomiany kapelusz i… do tyłu, tak że przypominały kształtem hełm. Później trampki! Na koniec mała torebka vintage lub plecak rozkwitła moda młodzieżowa – to młodzi narzucali szyty przez polską markę. trendy. Nie chcieli powtarzać wystudiowanych fryzur Gaba: Kluczowy jest materiał. Ja kocham w upalne swoich mam i babć, więc prym wiodły włosy proste, dni nosić jedwab, na który, o dziwo, wcale nie wydaję naturalne, czasem w formie hybrydy starego z nowym, „milionów monet”. W lumpeksach bardzo często można czyli zwieńczone natapirowanym czubkiem głowy. znaleźć przepiękne lekkie sukienki jedwabne marki W latach 80. powróciła moda na dużą objętość włosów, Laura Ashley z lat 80., które krojem nawiązują do lat ale i na krótkie włosy ścięte na jeża. Często włosy były 40. i 50. Sprawdzą się nawet w trzydziestostopniowym mocno cieniowane, aby lepiej układały się po trwałej upale. Bardzo lubię łączyć też szerokie dzwony z lat ondulacji. Czasem włosy z przodu ścinano na krótko, 70. z krótkim topem i przewiewną narzutką. Włosy za to tył pozostawiano dłuższy. Dodatkowo duży wpływ błyskawicznie podkręcam lokówką, rozczesuję dla na fryzury wywarła rozwijająca się popkultura punk. nadania im większej objętości i wiążę apaszką. To wtedy pojawiły się pierwsze irokezy! Aneta: Ja postawiłabym na obecne trendy krążące The Vintage Dolls, fot. Krzysztof Kardaś Na czym polegała różnica między strojami odświęt- wokół mody lat 90. Denimowe szorty z wysokim sta- odsłaniało za dużo ciała. Kobiety polubiły za to kla- nymi a codziennymi? nem, koszula z lekkiej bawełny lub lnu związana nad syczne stroje kąpielowe bez ramiączek odsłaniające Daria: Różnica była ogromna! Kiedy myślimy o daw- talią (najciekawsze można znaleźć w second handach!), nogi aż do linii majtek. nych latach, wydaje nam się, że każda z kobiet była klasyczne białe sneakersy ulubionej marki i unikatowe Czym charakteryzowały się fryzury w minionych ubrana jak na bankiet, z idealnym makijażem i fryzurą, kolorowe dodatki od lokalnych dostawców. Zaznaczę, The Vintage Dolls, fot. Małgorzata Kaczkowska dekadach? co absolutnie nie jest prawdą. Warto też zaznaczyć, jaka że w tym roku uznaniem w świecie mody cieszą się Daria: Pierwszy obraz, jaki pojawia się nam przed przepaść modowa dzieliła kobiety z miast i z wsi, bo o ile koronki, wszelkie plecionki i domowej roboty wyroby, i pierwszych warsztatów z podstaw stylu modern retro oczami, gdy myślimy o włosach w stylu vintage, to mi- w miastach moda rozwijała się dość szybko, choć cha- dlatego tu szczególnie polecam przejrzeć asortyment polegającym na świadomym mieszaniu ze sobą ubrań sterne upięcia na głowach gwiazd. Tymczasem nad ich otycznie, to większość Polek mieszkała na wsiach. Tam naszych krakowskich marek. charakterystycznych dla różnych dekad modowych włosami pracował sztab fryzjerów, a często korzystały kobiety nawet na wyjście zakładały skromne sukienki, Jak się poznałyście? i łączeniu ich ze współczesnymi trendami. Nie spo- również z przygotowanych wcześniej peruk i doczepek! za to na co dzień wybierały proste koszule i spódnice Gaba: Poznałyśmy się trzy lata temu na facebookowej dziewałyśmy się tak ogromnego zainteresowania W latach 50. kobiety spoza srebrnego ekranu często nieprzeszkadzające w pracy. Włosy zwyczajnie również grupie zrzeszającej miłośniczki sukienek i spódnic. naszym projektem w sieci. Myślę, że za jego sukcesem decydowały się na obcięcie włosów i trwałą ondu- nie były idealnie upięte, a każdy lok nie był perfekcyjnie Postanowiłyśmy umówić się na kawę nie tylko dla- stoją nasze umiejętności – Aneta jest stylistką, Daria lację, która ułatwiała ułożenie fryzury. Na początku zakręcony; często włosy były gładkie lub związane tego, że łączyło nas zainteresowanie tym samym malarką, ja zajmuję się zawodowo marketingiem w warkocz. Nie różniło się to dużo od naszych czasów. stylem ubioru, ale czułyśmy też, że mamy podobne mody – ale też pozytywne emocje, którymi staramy The Vintage Dolls, fot. Katarzyna Przybyła Wybieramy to, co wygodne, a na wielkie wyjścia staramy poczucie humoru i podejście do życia. Te niezobowią- się „zarażać” innych. W sesjach zdjęciowych liczy się się o elegancję, celujemy w najlepszą rzecz w szafie zujące spotkania na mieście, podczas których sporo dla nas nie tyle efekt finalny, co ich proces tworzenia i poświęcamy więcej czasu na makijaż i włosy. Po woj- obcych ludzi podchodziło do nas i komplementowało – robienie sztuki, dobra zabawa, umacnianie naszej nie nie organizowano balów – zostały wyparte przez nasz wygląd, pewnego czerwcowego wieczoru prze- przyjaźni. Czyli zupełnie odwrotnie niż w przypadku prywatki. Na początku lat 50. często wybierano na nie rodziły się w założenie przez nas grupy The Vintage większości znanych z Instagrama influencerek mo- krótsze czarne sukienki z długimi rękawami. Największy Dolls. Zaczęło się od utworzenia profilu na Facebooku dowych, dla których priorytetem jest raczej produkt modowy rozkwit w naszym kraju przypadł na końcówkę w postaci dobrego zdjęcia, a nie radość jego tworzenia, The Vintage Dolls, fot. Arleta Chołyst lat 50., kiedy powstały dom Mody Polskiej i Dom Mody która może nie jest namacalna, ale ludzie naprawdę Telimena, a Polki w końcu mogły na bieżąco podglądać ją czują! trendy. Wtedy dopiero pojawiły się suknie wieczorowe, Rozmawiała Izabela Osiadły szalone kapelusze i zgrabne szpilki. Modne były też rękawiczki, szale i korale. Na przełomie lat 50. i 60. młode dziewczyny na co dzień coraz częściej sięgały The Vintage Dolls, czyli trzy przyjaciółki: Daria, po spodnie i szerokie, wygodne sukienki nazywane Aneta i Gaba. Poznały się w 2017 roku w Krakowie, „workami”. U dojrzałych kobiet dużą popularnością połączyła je miłość do mody. Prowadzą warsz- cieszyły się garsonki w stylu Coco Chanel. taty mody retro z lat 40.-90. XX wieku i meta- Jak ubrałybyście się na spacer brzegiem Wisły w letni morfozy dla kobiet. Organizują sesje zdjęciowe dzień? i współpracują z markami jako stylistki. Anga- Daria: Na taki spacer wybrałabym luźną sukienkę żują się w liczne akcje charytatywne. z naturalnego materiału w pastelowym kolorze. Do tego www.facebook.com/thevintagedolls3 Turystyka

110 d INFORMACJE TURYSTYCZNE INFORMATION FOR TOURISTS

SANKTUARIA I KOŚCIOŁY Informacje turystyczne SANCTUARIES AND CHURCHES Information for Tourists SANKTUARIUM BOŻEGO KORZYSTAJ WYŁĄCZNIE TELEFONY ALARMOWE I INFORMACYJNE MIŁOSIERDZIA EMERGENCY AND INFORMATION LINES SANCTUARY OF DIVINE ZE SPRAWDZONYCH ŹRÓDEŁ MERCY NUMER ALARMOWY / EMERGENCY SERVICES 112 www.milosierdzie.pl POGOTOWIE RATUNKOWE / AMBULANCE SERVICE 999 ul. Siostry Faustyny 3 | punkt informacyj- INFORMACJI O KORONAWIRUSIE! POLICJA / NATIONAL POLICE 997 ny: tel. 12 252 33 11, 12 252 33 33 STRAŻ POŻARNA / FIRE BRIGADE 998 › Msze św.: pn.-sb. 9.00, 10.30, 12.00, STRAŻ MIEJSKA / MUNICIPAL POLICE 986 15.20, 18.00, nd. i święta 9.00, 10.30, Infolinia NFZ: 800 190 590 INFORMACJA MEDYCZNA / MEDICAL INFORMATION LINE 12 661 22 40 12.00, 13.30, 15.20, 18.00 bezpłatna całodobowa Telefoniczna Informacja Pacjenta MPK / KRAKÓW BUSES AND TRAMS 12 191 50 information desk: phone o postępowaniu w sytuacji podejrzenia zakażenia koronawirusem PKP INTERCITY / INTERCITY TRAINS 703 200 200 +48 12 252 33 11, +48 12 252 33 33 dla sieci zagranicznych / non-Polish numbers +48 22 391 97 57 › Holy Masses: Mon-Sat 9am, MIĘDZYNARODOWY PORT LOTNICZY KRAKÓW-BALICE 12 295 58 00 10:30am, noon, 3:20pm, 6pm, Sun and Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie INTERNATIONAL AIRPORT KRAKÓW-BALICE 801 055 000 holidays 9am, 10:30am, noon, 1:30pm, telefony informacyjne: 12 684 40 32, 12 684 40 33 (pn.-nd. 7.30-22.30), (całodobowa informacja lotniskowa / 24h airport information) 3:20pm, 6pm 693 200 823 (pn.-nd. 22.30-7.30)

SIEĆ INFORMACJI MIEJSKIEJ SANKTUARIUM TOURIST INFORMATION NETWORK ŚW. JANA PAWŁA II OddziałySzpital Uniwersytecki zakaźne i– obserwacyjno-zakaźne Oddział Chorób Zakaźnych, ul. wJakubowskiego Krakowie 2 SANCTUARY telefon całodobowy / telefon do lekarza dyżurnego oddziału zakaźnego: 12 400 20 00 www.infokrakow.pl OF ST JOHN PAUL II www.sanktuariumjp2.pl Szpital Specjalistyczny im. S. Żeromskiego – Oddział Obserwacyjno-Zakaźny, os. Na Skarpie 67 UL. JÓZEFA 7 ul. Totus Tuus 32 | tel. 12 257 53 15 telefon całodobowy / telefon do lekarza dyżurnego oddziału zakaźnego: tel. 12 354 27 28 | pn.-nd. 9.00-17.00 otwarte 7.30-19.00 12 622 94 03, 12 622 95 03 Mon-Sun 9am-5pm › Msze św.: pn.-sb. 8.00, 10.00, 12.00, ZGODY 7 17.00, nd. i święta 8.00, 9.30, 11.00 (dla os. Zgody 7/11 | tel. 12 354 27 14 rodzin z dziećmi), 12.30, 17.00 PomocZakupy osobom dla seniora starszym – dla mieszkańców Krakowa powyżej 60. roku życia mieszkających PAWILON WYSPIAŃSKIEGO pn.-nd. 10.00-19.00 / Mon-Sun open 7:30am-7pm samotnie lub z drugą osobą w podeszłym wieku lub z niepełnosprawnością WYSPIAŃSKI PAVILION 10am-7pm › Holy Masses: Mon-Sat 8am, 10am, oraz niepełnosprawnych po 18. roku życia, którzy nie opuszczają domu: pl. Wszystkich Świętych 2 MIĘDZYNARODOWY PORT LOTNICZY noon, 5pm, Sun and holidays 8am, 887 202 948 (pn.-pt. 8.00-14.30), [email protected] tel. 12 354 27 23 | pn.-nd. 9.00-17.00 KRAKÓW-BALICE / INTERNATIONAL 9:30am, 11am (for families with Mon-Sun 9am-5pm AIRPORT KRAKÓW-BALICE children), 12:30pm, 5pm telefon informacyjny dla seniorów: 12 392 11 10 (pn.-pt. 8.00-15.30) UL. ŚW. JANA 2 tel. 12 354 27 18 tel. 12 354 27 25 | pn.-nd. 9.00-19.00 punkt nieczynny do odwołania KOPCE I OGRODY Mon-Sun 9am-7pm point closed until further notice MOUNDS AND GARDENS Pomoczgłoszenia osobom na dostawę przebywającym zakupów (pn.-pt. 8.00-14.30)w kwarantannie oraz na dostawę domowej posiłków SUKIENNICE / CLOTH HALL CENTRUM KONGRESOWE ICE KRAKÓW (pn.-pt. 8.00-19.00, sb., nd. 10.00-14.00): 887 202 946, [email protected] tel. 12 354 27 16 | pn.-nd. 9.00-17.00 ICE KRAKÓW CONGRESS CENTRE KOPIEC KOŚCIUSZKI wsparcie psychologiczne: Mon-Sun 9am-5pm ul. Konopnickiej 17 | tel. 12 354 27 38 KOŚCIUSZKO MOUND UL. SZPITALNA 25 punkt nieczynny do odwołania www.kopieckosciuszki.pl Ośrodek Interwencji Kryzysowej: 12 421 92 82 (całodobowy), 502 273 430 tel. 12 354 27 20 | pn.-nd. 9.00-17.00 point closed until further notice al. Waszyngtona 1 | tel. 12 425 11 16 Ośrodek Poradnictwa i Terapii Rodzin: 12 262 92 99, 12 633 35 31 Mon-Sun 9am-5pm pn.-nd. od 9.00 do zmierzchu | Krakowski Instytut Psychoterapii: 783 222 700, 603 890 858, 661 011 023 POWIŚLE 11 bilety 14/10 zł, rodzinny 40/30 zł (wliczo- (pn.-pt. 10.00-18.00) ul. Powiśle 11 | tel. 12 354 27 10 ne zwiedzanie wystawy) pn.-nd. 9.00-17.00 / Mon-Sun 9am-5pm › Cudze chwalicie… Kościuszkiana w zbiorach Komitetu (Centrum K r o rzy Rynek Park o upia w K w Ł sk a g ego Bi o r D Krakowski ie to o Kurniki k Ba d Kleparski na b e ł a a s A ef u MDA t i w S z r s g o o s Stary Kleparz Kochanowskiego Paderewskiego w d INFORMACJE TURYSTYCZNE INFORMATION FOR TOURISTS b a 112 n nn’a k w Fe ra a Kraków Główny y a s G P K k k a a a a k r ASP W c m e o Basztowa r a e pl. Matejki z ce łowskiego s ll s li o Basztowa i a OGRÓD MUZEUM c g o Czarnowiejska k a e c a sk i a B ar k Planty rb s Z pl. Nowaka - Micha a

ARCHEOLOGICZNEGO a G w Pijarska - Jeziorańskiego

z e Barbakan Dolnych j

c

i a

n Lubicz

w kościół oo.

GARDEN OF THE MUSEUM u Brama Floriańska

D Pijarska

ie

Rajska Karmelitów

k

a Lubicz

c

i n Planty

OF ARCHAEOLOGY Małopolski Ogród Reformacka

Młynów a

M

J

Sztuki

Pałac Sztuki

Dom Jana Matejki

Reymonta . św. Marka

www.ma.krakow.pl Teatr

pl. Szczepański w

Czysta S Teatr im.

Bagatela z ś Bunkier

c Sławkowska

Juliusza Słowackiego fa z o

a L S T A R E M I A S T O nh

e

j Sztuki a me o

ul. Senacka 3 | tel. 12 422 71 00 p a Za

r e e a Kamienica k n l Teatr Dom e l ń l

s t Stary s

a a a S Szołayskich a Józefa k ń t

Groteska ń z a i w e Teatr a

s a a pn.-pt. 9.00-15.00 | wstęp wolny Mehoffera R a w i p ż

k d k z s r y

c a z Skłodowskiej-Curie i o k s Pałac św a n św. Anny a ń lo z up P . T S r d r o Krzysztofory o K Mon-Fri 9am-3pm | admission free K a ll F m z nck a o i e ś e w tud w i s g S . g za Rynek Główny e i A t ł a ł n kam. Hipolitów ę o Planty n J i iego Kapucyńska y Galeria Sztuki w ulsk Sukiennice w b s Cy Polskiej XIX w. KFK Ś k Europeum e Collegium Maius kościół Mariacki t a OGRODY MUZEUM Teatr Ludowy Mikoła t j a sk l Scena Pod Ratuszem pl. a B Collegium Mały p Biblioteka Wenecja G Mariacki r K rnika li ope c NARODOWEGO Jabłonowskich Novum o Rynek te ł Międzynarodowe h Jagiellońska ęb św. Wojciecha s ja ia Centrum Kultury S e ta Pa ie Z łłą saż a n W y o W KRAKOWIE a Bi k na b K ela l a k i Straszewskiego n a s k o l r ieg k ie a

Muzeum sk ś G a Planty w k

d i c y

łsu l i łt

i c r a o P o z GARDENS o Narodowe PWST W r t a S Librowszczyzna d B Retoryka Muzeum im. S kościół i klasztor E. Hutten-Czapskiego z OF THE NATIONAL k oo. Dominikanów 3 Maja szkańska a ńsk nci mole ra W MUSEUM IN KRAKOW Muzeum S F pl. Wszystkich Dominikańska ie Focha lo Witrażu Felicjanek Świętych Błonia, Filharmonia po park Jordana, Krakowska y le www.mnk.pl d Tauron kościół i klasztor u Las Wolski r t Arena a oo. Franciszkanów r Starowiślna ck Poselska e Hala Kraków G G Ogród przy Domu Józefa Mehoffera ie rz

Kopiec Kościuszki, fot. Wojciech Gorgolewski . Targowa e

Retoryka n lska g

y ose w P ó a

z ś r rze k Syrokomli e Muzeum ul. Krupnicza 26 | tel. 12 433 58 80 i Senacka Metalowców c a w T Archeologiczne Stary Teatr l Z a św.św. Apostołów e rł Scena Kameralna j o Konferencyjno-Wystawiennicze ogród: pn.-pt. 12.00-18.00 | sb., nd. wt.-pt., nd. 10.00-16.00, sb. 10.00-17.00 Dunin-Wąsowicza a w Piotra i Pawła Dietla s Planty pl. św. W K k rz a Sa es r Marii Magdaleny rego iń a sk im. Tadeusza Kościuszki) | sb., nd. 10.00-18.00, szklarnie i ekspozycja (przerwa techniczna wt.-nd. 13.00-14.00) s a S i a ń Pałac Biskupa Teatr Bagatela i Scena z św. Andrzeja e s c Scena na Sarego 7 d STU k pl. Na Erazma Ciołka i G ks. Gurgacza 9.30-19.00. muzealna nieczynne do odwołania | Ogród przy Muzeum im. E. Hutten­ Starowiślna l i n Planty e e o r Groblach o g c n k o d a i Mon-Sun from 9am to dusk | bilety 9/5 zł, rodzinny 25 zł z ś e ‑Czapskiego Włóczków K w. S P k ebasti g a o ow a latarnia na iśle umarłych Muzeum tickets PLN 14/10, family PLN 40/30 garden: Mon-Fri noon-6pm | Sat, ul. Piłsudskiego 12 | tel. 12 433 58 40 Podzamcze Bu Przyrodnicze ś lw w a a . z r S ic (visiting of the exhibition included) Sun 10am-6pm, greenhouses and wt.-pt., nd. 10.00-16.00, sb. 10.00-17.00 most Dębnicki C e z ś b w e w as le rw . e katedra I ti s i d an Nowy e z o You Glorify the Foreign… museum closed until further notice | (przerwa techniczna wt.-nd. 13.00-14.00) i a J › ń e Cmentarz

s g

Zamek Królewski o k u k ie B Żydowski Kościuszki i na Wawelu am Stradomska z Kościuszko Souvenirs in the Col- tickets PLN 9/5, family PLN 25 Garden of Józef Mehoffer House Z a e r o k z klasztor oo. Kamedułów D s rz na Bielanach, a ń o pałac Landauów g y b a o rd d z kościół i klasztor ss. Norbertanek, r a o l o e lection of the Committee (Tadeusz Tue-Fri, Sun 10am-4pm, Sat 10am-5pm D rn synagoga w kościół Najświętszego Salwatora Dietla j e P Cmentarz a kaplica św. Małgorzaty i Judyty B Tempel a Wielka Mykwa

ś I Remuh H g Kościuszko Conference and Exhibition (technical break Tue-Sun 1-2pm) w J OGRÓD DOŚWIADCZEŃ a synagoga Remuh a n . synagoga Kupa r a e l a A S i u k c S a c zK g k B a rs u z e x m a Konopnickiej k n a u e Centre) | Sat, Sun 9:30am-7pm. IM. S. LEMA / S. LEM Garden of E. Hutten-Czapski Museum u te w W b synagoga Poppera g o ki le i o g o e E pa r z l o K a o e w d o i d s k n c o s D Rynek Barska a Sukiennicza z i pl. Nowy k s la z t ń r Tue-Fri, Sun 10am-4pm, Sat 10am-5pm r k e synagoga a Starowiślna a y u GARDEN OF EXPERIENCES a M i Stara z K Dębnicki P r Izaaka s r y a o pomnik psa a Synagoga N k lw Tyniecka l sa aa B www.ogroddoswiadczen.pl (technical break Tue-Sun 1-2pm) e l Iz D u POZOSTAŁE KOPCE Różana Dżoka e o a s is synagoga B a k K e w W r M t Wysoka j o Skwerowa i r a w a ą Dietla s OTHER MOUNDS Park Lotników Polskich, al. Pokoju 67 s ó k Muzeum Sztuki i Techniki z k r o a a w K A Z I M I E R Z Żydowskie Japońskiej „Manggha” O efa B a › Kopiec Krakusa (przy ul. Wielickiej, tel. 12 346 12 85 r s z c Muzeum OGRÓD ZOOLOGICZNY z ó ń k J o y e Bożego Ciała z ż Bałuckiego ś s a awr Galicja w z e W k w. . o g Podgórze) › Kopiec Piłsudskiego nieczynny do odwołania Pułaskiego ś ZOOLOGICAL GARDEN w S

św. Katarzyny Aleksandryjskiej o

e

t A a

W a j Muzeum Inżynierii k n i św. Małgorzaty u C s a i r (w Lesie Wolskim, dojście szlakiem closed until further notice s sł a g i ó www.zoo-krakow.pl Konfederacka k a Miejskiej il a s u g e w iń ł d w ul s a o s most Grunwaldzki a a t Ratusz P Zagrody i od ZOO) (ul. Ujastek, Las Wolski / Wolski Forest k Kilińskiego rondo P a › Kopiec Wandy ie na pl. Wolnica aG cz ń sk g łe eń a a s ch o Grunwaldzkie k o z S k B B Muzeum o a o Nowa Huta) | ogólnodostępne OGRODY KRÓLEWSKIE ul. Kasy Oszczędności Miasta Krakowa 14 n M a i w k Etnograficzne f rs r o ka a s a e t Szwedzka oo. Paulinów na Skałce Pi im. S. Udzieli e to r ICE Kraków s w k › Krakus Mound in Podgórze NA WAWELU tel. 12 425 35 51 | pn.-nd. 9.00-18.30 | (św. Michała Archanioła i św. Stanisława BM) a a Cricoteka (dawna ka ska s r S awiń ynita elektrownia miejska) (Wielicka St.) Piłsudski Mound bilety 22/15 zł r o › THE WAWEL RENAISSANCE Dębowa Sk K T a k l B o B r ńs n Monte Cassino a a uł Ojca Bernatka l a g a W ś k i MitkowskiegoMieszczańska e a kładka i w in the Wolski Forest (follow directions Mon-Sun 9am-6:30pm | r ROYAL GARDENS i h o k k d

s i s k i rs k l a a e w z o N s k ó d d ka t g n a opactwo a o w o s d a n a o rl P iw from the Zoological Garden) tickets PLN 22/15 oo. Benedyktynów o r k P u r P

› Wanda www.wawel.krakow.pl w a K a w Tyńcu, d B a r lw

r a u o K u Zakrzówek a w B a lw ul g w o w a SCKM B r in Nowa Huta (Ujastek St.) | Wawel 5 | tel. 12 422 51 55 T o most Marszałka Mound MINI ZOO n b r In i Józefińsk a rz o fl ak a T a b Piłsudskiego ie p nc y W ki R Józefa generally accessible pn. 9.30-16.00, wt.-nd. 9.30-17.00 | pn.-nd. 9.00-18.30 Komandosów n ka i ors c W w k i s y D i d e ł a go k bilety 5/2 zł Mon-Sun 9am-6:30pm C oW wskie L Liman e j

Szwedzka e t i a m i ln n sk a ęg a Boczna ol e n LUDWINÓW B od o Mon 9:30am-4pm, Tue-Sun 9:30am- P B w r i OGRÓD BOTANICZNY UJ a a a Rynek lw e s u . r B k Centrum Kultury k s a ls Podgórski r ie k w s s g K w o k no llego W Podgórza i o k k Dworska a w Ś BOTANICAL GARDEN 5pm | tickets PLN 5/2 o R o a ud a S n a n r a L n ta k P O D G Ó R Z E o a D e ej js Rękawka p k ń y www.ogrod.uj.edu.pl s łu c R r

n r g z a P

K o św. Józefa i y w t o l a c k o a ie s a KRAKÓW k Z Wilga z a K r Poteb k n m n i ul. Kopernika 27 | tel. 12 421 26 20 i ś a o e o g o a i e j i pl. Serkowskiego k w n w s Stare Miasto - Kazimierz - Podgórze y a d o zed m o r a 0 100 200 300 400 m s P o Z ó g S e w i S D S t i e p k r m c m o k kopiec Krakusa, i i n b s m kamieniołom Liban, o kolej punkt widokowy s o o w k a lk a i obóz Płaszów sk a r i m ie tramwaj targowisko Sanktuarium Bożego K go e Miłosierdzia z Sanktuarium św. Jana Pawła II r K