Material Diskutimi Sonila3(9)02.Pmd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BANKA E SHQIPËRISË “BORXHI I JASHTËM I SHQIPËRISË DHE SHËRBIMI I TIJ” Nga : Sonila Taçi, MBA, MBF* MATERIAL DISKUTIMI, Nr. 3(9)/02 Shtator 2002 * Sonila Taçi,është specialiste në Departamentin e Kërkimeve dhe Politikave Monetare 1 Opinionet e shprehura në këtë material diskutimi janë mendime personale të autorëve dhe jo qëndrime zyrtare të Bankës së Shqipërisë, pavarësisht nga pozicionet e tyre. Jeni të lutur të citoni burimin sa herë që i referoheni këtij materiali. BANKA E SHQIPËRISË, Sheshi “Skënderbej”, Nr.1 Tiranë - SHQIPËRI Tel: 355-4-222230; 235569, 2235568 Faks: 355-4-223558 Teleks: 2153 BANKA AB. E-mail: [email protected] Interneti : www.bankofalbania.org Tirazhi : 500 kopje 2 PËRMBAJTJA 1. ABSTRAKT 4 2. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI MENAXHIMIN E BORXHIT TË JASHTËM 5 3. RISHIKIMI, RISTRUKTURIMI DHE MARRËVESHJET E RISKEDULIMIT TË BORXHIT TË JASHTËM NË 10-VJEÇARIN E FUNDIT 7 4. VËSHTRIM HISTORIK MBI BORXHIN E JASHTËM TË SHQIPËRISË NË VITE 10 5. BORXHI I RI NË VITE DHE SHËRBIMI I TIJ 12 6. ECURIA E TREGUESVE TË BORXHIT PËR PERIUDHËN 1993-2001 17 7. BORXHI I JASHTËM DHE SHËRBIMI I TIJ NË TË ARDHMEN 20 8. BORXHET E PRAPAMBETURA DHE PROBLEMI I TYRE 25 9. PËR NJË MENAXHIM EFEKTIV TË BORXHIT TË JASHTËM. 26 10. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 28 ANEKSI I 31 ANEKSI II 34 ANEKSI III 38 REFERENCAT 44 3 1. Hyrje Borxhi i jashtëm konsiderohet si një element i rëndësishëm i menaxhimit makroekonomik. Ai përfaqëson një levë, që po u përdor mirë e me efektivitet, i jep shtysë pozitive rritjes ekonomike, e nëse përdoret keq, mund të shkohet deri aty, sa ta sjellë vendin në kufijtë e krizës financiare. A është problematik niveli aktual i borxhit të jashtëm të Shqipërisë apo jo? A paraqet rrezik shërbimi i borxhit të jashtëm duke patur parasysh brishtësinë e ekonomisë tonë? Këtyre pyetjeve dhe të tjerave, kërkon t’u japë përgjigje ky material. Ai është hartuar në trajtën e një analize në fund të së cilës jepen konkluzionet dhe rekomandimet përkatëse. Për të bërë të mundur dhënien e një panorame të qartë të situatës së borxhit të jashtëm dhe të ecurisë së tij në të ardhmen, paralelisht me vlerësimet cilësore, në material i lihet vend i konsiderueshëm konstatimeve dhe analizave sasiore. Kështu, për t’iu përgjigjur më mirë kërkesave të një materiali studimi janë shfrytëzuar materiale të ndryshme të përgatitura si nga Ministria e Financave ashtu dhe Banka e Shqipërisë. Gjithashtu, në këtë material janë bërë dhe një sërë supozimesh teknike (në pamundësi për të patur të dhëna të sakta të llogaritura apo dhe të parashikuara), pa të cilat do të ishte pothuajse e pamundur përgatitja e tij. 4 2. Vështrim i përgjithshëm mbi menaxhimin e borxhit të jashtëm Vendet në zhvillim, pjesë e të cilave është dhe Shqipëria, e kanë përdorur borxhin e jashtëm si një mekanizëm për të mbushur boshllëkun e krijuar midis kursimeve kombëtare dhe nivelit të dëshiruar të investimeve si dhe për të plotësuar hendekun e krijuar nga import-eksporti. Ky borxh i shtohet burimeve të përgjithshme të ekonomisë për një periudhë të caktuar kohe dhe mundëson një nivel shpenzimesh më të lartë nga ai që mund të përballohet vetëm me burime të brendshme. Nëse aplikohet mirë, nga burimet e huaja përfitojnë vendet me të ardhura të ulëta, pasi financimi i huaj kontribuon në rritjen ekonomike dhe në uljen e varfërisë në vend.1 Nëse ato shpërndahen në mënyrë joeficiente, kostoja e burimeve të huaja të marra hua mund të çojë në probleme të menaxhimit makroekonomik në formën e niveleve të larta, madje të pasuportueshme, të shërbimit të borxhit të jashtëm. Përpara se të hyjnë në marrëveshje të reja për burime të huaja autoritetet përkatëse duhet të bëjnë kujdes për planifikimin dhe identifikimin e të gjitha detyrimeve të borxhit të jashtëm si dhe për mënyrën e shlyerjes të tyre. Gjithashtu, autoritetet duhet të konsiderojnë me kujdes kufizimet që mund të vendosë borxhi në politikat ekonomike të vendit. Përdorimi i fondeve të huaja të huamarra do të kontribuonte jo vetëm në rritjen e ofertës së mallrave për të plotësuar kërkesën e brendshme, por dhe në gjenerimin e burimeve të nevojshme për pagimin e detyrimeve përkatëse me rritjen e kapacitetit eksportues të vendit. Kështu, administrimi i borxhit të jashtëm përbën një pjesë integrale të menaxhimit makroekonomik duke përfshirë blerjet e planifikuara, stabilizimin e huave, pagesat e shërbimit të borxhit dhe ripagimin përfundimtar të tij për të nxitur rritjen ekonomike, uljen e varfërisë dhe zhvillim të qëndrueshëm, pa krijuar vështirësi paguese. 1 Avramovic, D. (1964), “Economic Growth and External Debt”, John Hopkins University Press, Baltimore. 5 Norma apo raporti i huamarrjes nga jashtë – niveli “i pranueshëm” i borxhit të jashtëm varet nga lidhjet midis kursimeve të brendshme dhe të jashtme, investimeve dhe rritjes ekonomike. Mësimi i parë i literaturës standarde “rritje ekonomike me borxh” është që një vend duhet të marrë hua nga jashtë për aq kohë sa kapitali i realizuar në këtë mënyrë të rezultojë me një normë kthimi më të lartë sesa kostoja e tij. Në këtë rast, ky vend, thuhet se po rrit kapacitetet e tij prodhuese dhe bashkë me to dhe prodhimin me ndihmën e kursimeve nga jashtë. Teorikisht është e thjeshtë të llogaritet niveli i pranueshëm i borxhit, por praktikisht është shumë e vështirë. Llogariten tregues të ndryshëm si: raporti i borxhit me eksportet, raporti i shërbimit të borxhit me eksportet si dhe raporti i borxhit me PBB, të cilët janë kthyer në tregues standardë të matjes së nivelit optimal të borxhit. Megjithëse, është mjaft e vështirë të përcaktohet një nivel optimal i raporteve të tilla, vlera e tyre praktike është që të japin sinjalet e para të një rritjeje shpërthyese të stokut të borxhit të jashtëm. Nëse huamarrja e mëtejshme e një vendi rrit barrën e shërbimit të borxhit (pagesa e pjesës së principalit bashkë me interesin) më shumë se sa aftësinë e atij vendi për ta mbajtur këtë barrë, atëherë eksportet e këtij vendi duhet të rriten në mënyrë që të gjenerojnë të ardhura për shërbimin e borxhit. Nëse kjo situatë është e pamundur, edhe më shumë borxh është i nevojshëm për të shlyer gjithë detyrimet e pagesave. Si rrjedhim, borxhi i jashtëm do të rritet më shpejt sesa kapaciteti i vendit për t’i shërbyer atij, duke rrezikuar kështu, seriozisht aftësinë e tij paguese. 6 3. Rishikimi, ristrukturimi dhe marrëveshjet e riskedulimit të borxhit të jashtëm në 10-vjeçarin e fundit. Një pjesë e borxhit të jashtëm të Shqipërisë përbëhet nga borxhi i vjetër i riskeduluar nga Klubi i Parisit 2. Aktualisht ky borxh përbën rreth 2.5 për qind të borxhit të jashtëm të Shqipërisë (duke përjashtuar borxhin e vjetër të negociuar). Borxhi i jashtëm i vjetër i Shqipërisë është riskeduluar disa herë nga Klubi i Parisit. Në vitin 1993 u riskedulua borxhi afatshkurtër i garantuar që rezultonte i papaguar deri në fund të muajit shtator të vitit 1993. Klubi i Parisit përcaktoi termat e referencës për riskedulimin e borxhit, të cilat do të konkretizoheshin më tej me marrëveshje dypalëshe me vendet kreditore. Gjatë periudhës 1993-1994 u nënshkruan marrëveshjet dypalëshe me pesë shtete (Austria, Franca, Italia, Gjermania dhe Holanda) në të cilat u vendos dhe për pagimin e interesave të huave, ndërkohë që, sipas termave të referencës, shlyerja e principalit do të paguhej brenda pesë vjetëve, me këste gjashtë mujore, duke filluar nga viti 1996. Sipas një pike3 të termave të referencës të vitit 1993, u shlyen dhe detyrimet ndaj Britanisë së Madhe dhe Danimarkës. Shuma e borxhit të riskeduluar sipas këtyre termave arrin në masën 45.13 milionë usd4. Në vitin 1995, u arrit të nënshkruhej në Londër marrëveshja “Propozimet për Ristrukturim”, qëllimi i së cilës ishte normalizimi i marrëdhënieve financiare të Shqipërisë me Komunitetin Ndërkombëtar Financiar. Këtu, bëhej fjalë për ristrukturimin5 e borxhit të jashtëm të Shqipërisë, të huajtur ose të garantuar nga Banka e Shqipërisë ose ish-Banka e Shtetit Shqiptar kundrejt bankave kreditore të huaja. Borxhi i jashtëm i Shqipërisë kundrejt bankave tregtare ishte 373 milionë usd. Ky borxh u zgjidh me investimin në blerjen e obligacioneve me kupon zero të 2 Klubi i Parisit është një forum i vendeve më të zhvilluara të botës, i cili ka për qëllim riskedulimin e borxheve që vendet debitore kanë ndaj tyre. Nga ky Klub riskedulohet vetëm borxhi i garantuar nga qeveritë e vendeve anëtare, apo i garantuar nga qeveritë debitore. 3 Bëhet fjalë për atë pikë të termave të referencës, sipas të cilës Shqipëria duhej të paguante menjëherë detyrimet nën 150 mijë SDR. 4 Informacion mbi Borxhin e Jashtëm të Shqipërisë, Ministria e Financave raporton në Parlament. 5 Të dhënat dhe faktet i referohen “Borxhi i Jashtëm i Shqipërisë dhe Zgjidhjet e Deritanishme”, material pune, Piranian, M.. 7 Thesarit Amerikan me afat maturimi 30 vjet. Me maturimin e tyre, Shqipëria realizon dhe shlyerjen e borxhit ndaj bankave tregtare. Kostoja e përgjithshme e zgjidhjes së këtij borxhi ishte 96.4 milion dollarë, të cilat u përballuan me 71.4 milionë usd nga rezerva speciale e Bankës së Shqipërisë dhe 25 milionë usd nga një grant i Bankës Botërore. Në vitin 1998, përfundoi marrëveshja e riskedulimit të borxhit me Italinë në masën 3.97 milionë usd. Këtu bëhet fjalë për borxhe që nuk ishin përfshirë në riskedulimin e Klubit të Parisit të vitit 1993. Termat e referencës së këtij viti synonin reduktimin e vlerës neto të borxhit në masën 50 për qind. Gjatë vitit 2000 Shqipëria përfitoi rreth 1.9 milionë usd nga riskedulimi i borxhit me Italinë. Sipas dy marrëveshjeve të nënshkruara në Tiranë, borxhi i jashtëm i Shqipërisë ndaj Italisë do të ristrukturohej nëpërmjet shtyrjes së afatit të ripagimit, me përfitim të drejtpërdrejtë për Shqipërinë prej 1.9 milionë usd.