T.C. E G EÜ N İ V E R S İ T E S İ Sosyal Bilimler Enstitüsü
GEÇ ANTİK ÇAĞ’DA (M.S. 4.-7.YÜZYIL) DOĞU AKDENİZ’DE ÜRETİLEN TİCARİ AMPHORALARDA DİPİNTİ, GRAFFİTİ VE MÜHÜR KULLANIMI
Doktora Tezi
Ülkü KARA
Arkeoloji Anabilim Dalı
Klasik Arkeoloji Bilim Dalı
İZMİR 2019
T.C. EGnüNivrnsİrnsİ Sosyal Bilimler Enstitüsü
GEÇ ANTİK ÇAĞ,DA (M.S. 4.-7.YIJZYIL) DoĞU AKDENiz,nn ünprİr-,Bx rİcanİ AMPHoRALARD,I nİpİNrİ, GnArrİrİ rrE vıürrün KULLANIMI
Doktora Tezı
üıııiı KARA
92130003656
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Gonca CANKARDEŞ_ŞEN0L
Arkeoloji Anabilim Dalı
Klasik Arkeoloji Bilim Dalı
öNsöz
Üzerinde çalışılan tez konusu içeriği, multidisipliner bir inceleme gerektirmesi nedeniyle, hazırlık aşaması esnasırıda diğer bilimdallarından yararlanmasını ancak, ara|arından bazılarının ön plana çıkartılmasını zorunlu kılmıştır. Ön plana çıkan, tarih, arkeoloji Ve paleografi bilimdallarından, hem verileri Sunma, hem de sonrasında değerlendirme aşamasında yararlanılmıştır. Tez konusunun hazırlığı sürecinde, söz konusu çalışma prensibinin getireceği zorluklara ilaveten, tez konusunun nispeten nadir buluntuları kapsaması araştırmanın coğafua açısından genişletilmesini gerektirmiştir. Söz konusu coğrafyada bulunan ve ulaşılabilen tüm örnekleri kayıt altına alma çabası, tezin temel prensibini meydana getirdiği için tezin hazırlık aşamasında öncelikle bir veri tabanını inşaa etme ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Tezin coğrafi smırınl oluşturan Doğu Akdeniz ve Karadeniz Havzası' nda yer alan ülkelerdeki kazı ve mi.izelerden yayınlanmış ya da özgün buluntular veri tabanına eklenmiştir. Veri tabanında kayıt altına alınan tüm buluntulara tezde yer verilemeyeceği için, diğer bir zorlu süreç tez kataloğuna örnek seçme aşamasında ortaya çıkmıştır. Ancak bu durum, ulaşılacak sonuç bütünlüğü açısından önemli olduğundan, katalog örneği seçme işi, titiz bir çalışmayı da beraberinde getirmiştir. Bununla birlikte, hem nadir bulııntu olmasına yol açan, hem de bir başka güçlüğü beraberinde getiren durum; tezde seçilen buluntu gruplarından birinin (dipinto), kazı alanında ele geçtiği anda süratli biçimde kayıt altına almayı gerektiren buluntular olmasıdır. Söz konusu buluntuların silinmemesi için yapılan belgeleme işlemlerinin yanl slra, azami hızda konservasyon işlemi gerektirmesi, dipinto örneklerin yok olmaması için oldukça önemlidir, ve tez örnekleri için de dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Diğer taraftan, yaşanmasl beklenen bu zorluklar ve yerine getirilmesi gereken adımlar bir tarafa bırakıldığında, yapılan çahşmada ortaya çıkması hedeflenen Geç Antik Çağ ekonomisine dair sonuçların, her türlü sorunu aydınlatmasa dahi, oldukça önemli ve tatmin edici olduğu sanılmaktadır. Burada yapılması hedeflenen çahşmanın geldiği nokta, ileriki benzer çalışmalar için bir adım olarak planlanmıştır' İzmir - 20lg öznr
Geçtiğimiz yirmi yılda Doğu Akdeniz'in Geç Roma _ Erken Bizans dönemi amphoraları, araştrrmacılar tarafından merak edilen ve ilgi çeken konular arasında yer almakta ve bu ilgi ile her geçen giin yeni araştırmalar orİaya çıkmaktadır. Özellikle, yaklaşık üç/dört yüz yıllık bir dönemi kapsayan Geç Roma _ Erken Bizans dönemine ait amphoraların iiretim ve kullanımını anlamaya döntık çalışmaların son yıllarda oldukça arttığını görmekteyiz. Sözkonusu çalışmalar sayesinde artık, Doğu Akdeniz Havzasında iiretilmiş ve yaygm dolaşıma sahip amphoralara dair daha detaylı verilere ulaşılmıştır. Ancak, söz konusu amphoraların üzerindeki yazıt ve mühürlere ilişkin çalışmaların, Batı Akdeniz amphoralarının araştrrma seviyesine ulaşacak aşamada olmadığı görülmektedir. Bahsi geçen, Doğu Akdeniz Havzasr kökenli amphoralar üzerinde görülen yaz\t Ve mtihiirler, burada hazırlanan tez çalışmasının esas konusunu oluşturmaktadır. Tean odak noktası, Doğu Akdeniz'de özellikle Küçük Asya merkezli, büyiik ölçekli üretim yapılan ve Doğu Roma imparatorluğu içinde ekonomik ve ticari açıdan bir yeri olduğu öngörülen başlıca amphora formlarıdır: LRA l, LRA 2, LRA 3 ve Zeest 80. Öncelikle, amphoralar üzerindeki yazıt ve miihiırlerin bir korpusu oluşfurulmuş ve bu korpus üzerinden, anlam gözümlemelerinin yanl sra, yazıt geleneği ve amphora tipolojisi açısından değerlendirilmeleri yapılmaya çalışılmıştır. Tez araştırmasının ikincil krsmında ise, ilk btıltimıınden elde edilen verilerin dönemin ekonomik ve ticari hayatı içindeki konumu değerlendirilmiştir. Buna göre, amphora tipleri ve kataloglanan yazıt ve miihiirlerin ışığında; Roma Döneminde var olduğu bilinen annono civicia Ve annona militaris sistemleri, Doğu Roma imparatorluğu özelinde sorgulanmaya çalışılmıştrr. Bu inceleme, amphora tipolojileri ve bulunfu yerlerini esas aldığı kadar, yazıt ve miihürlerin anlamları, içerikleri ve kimi temsil ettikleri temelinde de yürütiilmeye çalışılmıştır.
ilt ABSTRACT
Over the last two decades, the Late Roman - Early Byzantine amphorae from Eastem Mediterranean have been one of the most interesting topics for researchers, and results of new researches are emerging day by day. In particularly, studies on understanding the production and usage of the Late Roman - Early Byzantine amphorae, which cover a period of approximately three to four hundred years, have increased considerably in recent years. Through these studies, more detailed data have been obtained from the whole of the Eastern Mediterranean Basin. However, it is seen that the studies on the inscriptions and seals on the amphorae can not reach to a level of the ones on the Western Mediterranean amphorae. The inscriptions and seals on the amphorae of the Eastern Roman Imperial period are constituted the main subjects of the thesis.
The main focus of the thesis is on the four major mass-production amphora types from the Eastern Mediterranean, mainly based in Asia Minor, which are essential economically and commercially in the Eastern Roman Empire: LRA 1, LRA 2, LRA 3 ve Zeest 80. Primarily, a corpus has been composed to analyze both in terms of inscription (for inscriptions and seals) tradition and amphora typology.
In the second part of the thesis research, the position and importance of the data obtained from the first part, has been evaluated in the economic and commercial conditions of the period. Accordingly, in the light of these amphora types, inscriptions and seals in the corpus; annona civicia arıd annona militaris.system, which had been known to have existed in the Roman Imperial Period, were examined on specific to the Eastern Roman Empire. This study is based on the amphora typologies and findspot of examples, as well as the meanings, contents, and representing of the inscriptions and
seals.
IV İÇİNuprİı,nn
öNsöz özr r ...... iii ABSTRACT ...... iv içiNorrirın TABLoLARIİsresi ...x
şrrİrrrnrisrgsi , xl KISALTMALAR ...... xvii KAYNAK DIZINI KISALTMALARI ...... xviii
GiRiŞ . I Yöntem ...... 6 Katalog Anahtarı 8 Araştırma Tarihi o
1. GEÇ RoMA İıvrpanaroRl,uK uÖNrııİNE BAKIŞ...... l4
1.1. Diokletianus' dan Heraklius'a Doğu Roma İmparatorluğu 74
1.2. Geç Roma _ Erken Bizans Dönemi Ekonomisi ve Vergi Sistemi ...... 22 |.3. Annona ve Annona Militarİs Sistemi ...... 24 2. DİPiNTi, Gn lrrİri'vr, urÜrrÜnr,nn .29 2.l.Late Roman Amphora 1 ...... 29 2.1.|. Mühürler ...... 47 2.1'.|.l. Mühür Gruplarr ....48
2.1.1,1.1. A Grubu ...... 49 2.1.1.1.2. B Grubu 49 2.1.1.1.3. C Grubu 50 2.|.|.2. Mühür Kalıpları ...... 50 2.1.1.2.1. A Grubu ...... 51 2.1.1.2.1. B Grubu.. .51 2.1.1.2.1. C Grubu .51
2.1.2. Dipinti .51 2.1.2.1. A Grubu s7
V 2.1.2.2. B Grubu. 59 2.1.2.2.1.8.1 59
2.1.2.2.1.1. 8.1.1 ...... _...... 60 2.1.2.2.1.2.8.1.2 62 2.1.2.2.2.8.2 65
2.1.2.2.3.8.3 ...... 71 2.1.2.3. C Grubu ...... 72
2.1.3. Graffiti..... 73 2.1.3.1. A Grubu .....74 2.1.3.2. B Grubu .....75
75 2.2.Late Roman Amphora 2 ...... 76 2.2.l. Mühürler ...... 86 2.2.l.l. Mühür Gruplarr ...... 87 2.2.1.1.1. A Grubu ...... 88 2.2.1.1.1.1.4.1 88 2.2.1.1.1.1.1. A.1a 89 2.2.t.t.1.1.2. A.lb 94 2.2.1.1.1.2. 4.2 ...... 96 ....98
2.2.1.1.1.4. A.4 ...... 99 2.2.1.1.2. B Grubu ..100 2.2.1.1.3. C Grubu ..101
2.2.l.l.4. Gruplandırılmamrş Mühürler . 101 2.2.|.2. Mühür Kalıpları 102 2.2.1.2.1. A Grubu .....t02 2.2.r.2.r.1. A.l .....102
2.2.1.2.1.1.1. A.1a ...... 102
2.2.1.2.1.1.2. A.1b...... 103 2.2.1.2.1.2.4.2 ...... 103
2.2.1.2.r.3. A.3 ...... 103
VI 2.2.1.2.1.4. A.4 ...... 104 2.2.1.2.2. B Grubu 104 2.2.1.2.3. C Grubu 104 2.2.2. Dipinti 105 2.2.2.1. A Grubu .r07 2.2.2,2. B Grubu...... 111 2.2.2.2.L.8.1 111 ....111
2.2.2.3. C Grubu ...... t17 2.2.2.4. D Grubu ....120 2.2.3. Graffiti ...... 121 2.2.3.1. A Grubu t23 ...... 123
2.2.3.1.2. 4.2 ...... 125 2.2.3.1.3.4.3 126 2.2.3.2. B Grubu ...... 128 2.2.3.3. C Grubu t29
2.3.Lıte Roman Amphora 3 ...... 130
2.3.a. Sardeis Tipİ Amphora ...... 132 2.3.|. Mühürler 136 2.3.1.1. Mühür Grupları ...... ' t36 2.3.1.1.1. A Grubu ...137 2.3.1.1.2. B Grubu ...138
2.3.l.2. Mühür KaIıpIarı ...... 138 2.3.1.2.1. A Grubu ...138 2.3.1.2.2. B Grubu.. 138 2.3.2. Dipinti 138 2.3.2.I. A Grubu .140 2.3.2.2. B Grubu.. .141 2.3.2.3. C Grubu .l4l 2.3.3. Graffiti .t4l
vil 2.3.3.1. A Grubu 142 2.3.3.2. B Grubu.. ...144 2.3.3.3, C Grubu 145
2.4. Zeest 80 Amphoraları ...146 2.4.1. Mühürler ...150 2.4.L.l. Mühür Gruplarr 1s0 2.4.1.1.1. A Grubu .:...152 2.4.1.1J.1. A.L Grubu .....152
2.4.1.1.1.2. A.2 Grubu ...... ts2
2.4.1.1.1.3. A.3 Grubu ...... 153 2.4.1.1.1.4. A.4 Grubu ...... 1s4 2.4.1.1.2. B Grubu t54
2.4.1.1.2.1. B.1 Grubu .... ts4
155
155 2.4.1.1.2.4.8.4 Grubu .1s6 157 ....r57 ....ts7
2.4.1,.1.3. C Grubu ....158
2.4.1.1.3.1. C.l Grubu ...... 158
2.4.1.1.3.2. C.2 Grubu ...... 158 2.4.1.1.3.3. C.3 Grubu 158 2.4.1.1.4. D Grubu 159 2.4.1.1.4.1. D.l Grubu 1s9 2.4.1.1.4.2. D.2 Grubu ...... 159
2.4.1.1.4.3. D.3 Grubu ...... 1s9 2.4.1.2. Mühür Kalıpları 1s9 2.4.1.2.1. A Grubu 160
2.4.1.2.2. B Grubu ...... 161 2.4.1.2.3. C Grubu .161
Vlıl 2.4.1.2.4. D Grubu t6t 2.4.2. Dipinti .162
2.4.2.1. A Grubu .. 163
2.4.2.2. B Grubu.. ...166 2.4.2.3. C Grubu ...166 2.4.3. Graffiti t67 2.4.3.1. A Grubu .....168
2.4.3.1.1. A.t ...... 168 2.4.3.1.2.4.2 T7l
2.4.3.2. B Grubu.. 17l 3. GEÇ ROMA - ERI(EN BİZANS oÖNnıvrİNDE GÖRÜLEN BENZER ıvıÜrrÜnıÜ vr Y AZITL| OBJELER ...... t73 3.1. Cam AğırlıkMühürleri ...... 174 3.2. Kurşun Mühürler 176
3.4. Unguentarium Mühürleri ...... 180
3.5. Gümüş Kap ve obje Mühürleri ...... 182
3.6. Yazım Yiizeyi ve İçerikleri...... 184 3.7.Yazım Materyalleri ...... 186
4. DEĞERLENDİRME .....188
5. ANNONA CIWCIAYE ANNONA MILITARIS KAPSAMINDA AMPHORA vrÜrrÜn VE YAZITLARI...... 207 SoNUÇ ...... 2r2
KAYNAKLAR DIZINI ...... 226 EK A: DİPNTo VE GRAFFiroru AMPHORALARIN KoNsERVAsYoNU ÜzBniNB zoı EK B: SEMBOL VE YITNANCA KISALTMA TABLOSU...... EK C: Örçır TABLoSU 264 EK D: KATALOG 265 TABLOLAR ŞEKiLLER TEŞEKKÜR özcpÇvıiŞ
IX TABLOLAR LISTESI
Tablo l: Geç Roma İmparatorluğunun tahmini devlet bütçe hesaplaması (tarih, askeri gider, diğer giderler ve ekler ve toplam) (Treadgold 2015'364)
Tablo 2: LRA 1, -A-, -B- ve -C grubu mtihi.ir tablosu
Tablo 3: LRA 2, -A.la-b- grubu mtihiir içerik tablosu
Tablo 4: LRA 2, -A.2- grubu mühür içeriktablosu
Tablo 5: LRA 2, -A.3- grubu miihür içeriktablosu
Tablo 6: LRA 2, -A.4- grubu mühür içerik tablosu
Tablo 7: LRA 2, -B- grubu mühür içerik tablosu
Tablo 8: LRA 2, -A.|.a- Ve _A.2- grupları mühiir kalıbı tablosu
Tablo 9: LRA 2, -Al-b- grubu (taklm mühür alt grubu) mühür kalıbı tablosu
Tablo 10: LRA 2, karşılaştırmalı amphora form ve _B- grubu miihür tablosu Tablo l l: LRA 3, -A- ve _B- grubu mühür tablosu Tablo |2:Zeest 80 amphorası mifüür grupları tablosu Tablo 13: Yassıada Batığından gelen LRA l formlarının metron (p6tpov) birimine göre ölçüm tablosu (Alfen 1996, Table 2) Tablo 14: Antinoopolis'deki dipintolu, Kilikia, Kuzey Afrika, Karadeniz ve Filistin amphoralarının dağılım tablosu (Fournet, Pieri 2005, Fig.l) Tablo 15: Giimüş kaplardaki "İmparator Mühürleri" büst tipleri tablosu (Dodd, Kent
1961, Tab. l'den uyarlama)
x ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1: LR 1-7 amphoraları tipolojisi (Riley l981, Fig.10) Şekil2: Yaklaşık 300'de Tetrarşi Dönemi imparatorluğu (Mitchel|20l6,Harita 3.1) Şekil 3: 5. ve 6. yİzyı|daRoma imparatorluğu (Heater 2005, |6, Map 1) Şekil4: 565'deki İustinianus Dönemi imparatorluk sınırları (Cameron 2005, 68, Map 2) Şekil 5: 375'deki Tuna kıyısında bulunan askeri yerleşimler (Sarnowski 20l5, fig.59) Şekil6: D. Pieri'nin oluşturduğu_LRA 1 form gelişim tablosu: Sırasıyla; LRA 1A; LRA1.A alr model;LRA 1A geçiş;LRA lB; LRA lB alt'model. (Pieri 2005,Fig.25) Şekil7: Gauloise 4 (sağda) ve Dressel30 (solda) amphoraları (opait 20|0,Fig.2-3) Şekil 8: Elaiussa Sebaste üretimi Proto-LRA 1 ömeği, c.350-400 (Ferrazoli, Ricci 20l0b, fig.19) Şekil9: Değişik kapasiteye sahip LRA 1A örnekleri (Pieri 2005,Fig.27) Şekil 10: LRA 1A ve LRA lB'ye geçiş formu (Pieri 2005, Fig.28 ve Pl.l4) Şekil 1l: l)Marsilya(Pieri2005, Pl.16.3);2)Capidava(opait 2oo4b,27-Capidava);3a-b) Chesonesos (Opait 2004b,27-Chesonesos); 4) Caesarea (Zemer 1978,76,P1.23, no.67); 5) Chersonessos (Romancuk vd. 1995, 28,K.|2.45; Romancuk 2005, Abb.70.2; olasılıkla farklı bir
çizimle Sazanov 1999, Fig.10.1); 6a-b) Roma (opriş 2003'&z,Pl.)c(x.169,I69a; Paraschiv 2006,Pl.26'65-66);7) Capidava(opriş 2003, Pl.xxlx.169, |69a,170);8-9) (Paraschiv 2006,
P1.26.65-66); 10-11) Elaiussa Sebaste (Ferrazoli, Ricci 2010b, fig.38-39) Şekil 12: Yassıada Batığı LRA 1 formları, P.G. van Alfen'in oluşturduğu ilk tipoloji
(Leidwanger 2014, Fig. I ) Şekil: 13) Sarnıç içinden bulunan amphoraların morfolojik gruplandırması; l.Grup; 2)2.Grup; 3) 3.Grup;4) 4.Grup; 5) S.Grup; 6) 6.Grup (Ayek, Kızılarslanoğlu 2018, Res.3-8) Şekil 14: la-b) LRA 1A amphora parçası (Soli KS No. 14), 2. LRA 1B amphora parçası (Soli KS No. 26),3. LRA 1B amphora parçast (Soli KS No. 27), 4. Anamur Müzesi (Env.No: |4.5.92) (sırasıyla: Autret vd. 2010, Res. 6, 7,8 ve2) Şekil 15: Domuz Burnu ve Ayaş otel (Aegeai) atölyelerine ait gruplar: a) Domuz Bumu; b) Ayaş otel grubu (Şenol, Alkaç 201,7,Fig.7-16) Şekil 16: a-b: Fırından ele geçmiş LRA lBl amphora parçaları (Manning vd. 2000, Fig.13.a-b) Şekil 17: a-d; Halasarna üretimi LR 1 amphora örnekleri (sırasıyla; Diamanti 20|0a, |7 -|4|8;
19 -2022; 3 04 - I 607 ; 30 6-27 98) Şekil 18: Paros üretimi LR 1 amphora ömekleri a) Paros Tip I (Diamanİi2016, Fig. 2a-b); b) Paros Tip II (Diamanti2016, Fig.2c-d); c) Lageri Fırınından (Diamanti 201.6'Fig.8a-b); d)
XI Lageri Fırınuıdan (Diamanti 2016, Fig. 94 b, c ve d) Şekil 19: Seleukia Pieria'da üretildiği önerilen amphora örneği (Pieri 2005, 81, Fig.30) Şekil 20: Paphos LRA 1 amphora grupları (Demesticha 2000, Fig.1) Şekil 21: S. Demesticha'ya göre Amathous yapımı LRA l/C (Demesticha 2013,fıg.4) Şekil 22: Amathous'dan yerel üretim LRA 1 örnekleri (Empereur 2018, Fig.1) Şekil 23: Gortuna üretimi LRA 1 örneği (Portale, Romeo 2000,fıg.6.46, TRC9) Şekil 24: Henchir ech Chekaf (Tunus) üretimi LRA 1 örnekleri (Nacef 2007,fıg.3.n.2l-25 ve Fig.7.d-f) Şekil25: LR 1 amphoraları dağılım haritası (Alkaç 20l5,Fig.12) Şekil 26: Tıpanın bağlayıcı malzemesine basılan mühür (Pieri 2005, rıg.37) Şekil 27: LR l amphoralarında yer alan mühür konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) Şekil 28: LRA l dipintolarının yazıldığı konuma göre oluşturulmuş sınıflandırması (Fournet, Pieri2008, Fig.3)
Şekil 29: LR 1 amphoralarında yer alan dipinti konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) Şekil 30: LRA 1'de B.l.2 grubu yazılarınrn yazı|mayönü (Tomln20|9' Fig.19.6) Şekil 3 l : Dichin'de ele geçen LRA 1 üzerinde bulunan (-B.l.2-) ve omuzda firça ile yazılmış dipinti (Tomlin 2019, Fig. 19.2.1 8) Şekil32: Kat No. 17a dipinto benzeri (Garipzanov 2018, fig.1.2d) Şekil 33: LR l amphoralarında yer alan graffiti konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) Şekil 34: Tezde yer alan mühürlü, dipintolu ve graffitolu LR 1 amphoralarının buluntu yerleri
(Çizim : B.Ustabaş-Ü.Kara)
Şekil 35: Dressel 24 similis (geç) Kuzey Dobrudja; Atina; Iulia Concordia ömek|eri (opait
2007 , fıg.9.49-52) Şekil 36: Morfolojik ve kronolojik açıdan Dressel 24 ile LRA 2 arasındaki geçiş: a) 1. yüzyılın başı, Eupatoria; b) 2.yizyı|ın ikinci yarısı, Chenorichens'kij; c) 4'ynzyılın başı, Novae; d) 5. yüqyılın başı, Aegyssus; e) 6. yiizyılın ortası, Murighiol; f) 6. ynzyılın sonu, Murighiol (opait 2004a, Fig.5-10)
Şekil 37: LR 2 amphoralarının tipolojik gelişimi (Pieri l998, Fig.45; Pieri 2005, fig.as) Şekil 38: LRA 2,A. ve LRA 28 örnekleri (Pieri 2005,P|.25) Şekil39: LRA 2C formları (Pieri 2005, P|.27) Şekil40: Ege ve Kuzey Balkanlar'dan LRA 2 örnekleri (Karagiorgiou 200l, Fig.7.1) Şekil41: Yassıada Batığından ele geçen LRA 2 formları (Van Doorninck 1989, Fig.1) Şekil42: Porto Kheli, Khelieis'den LRA 2A formları (Rudolph, Sheehan 1979,fıg.3) Şekil43: Porto Kheli'den LRA 2 örneği (Rudolph, Sheehan 1979, Pl.80.b, No.5)
xil Şekil44: Batch H (2) Kounoupi (Megaw, Jones 1983, Pl.24.3) Şekil 45: Batch H (l) Khinitsa (Megaw, Jones 1983, Pl.24.I) Şekil46: a-d: Dilesi (Gerousi 2014,fıg.5,fıg.7b,c ve d) Şekil47:ParosAdası'ndaüretilenform(Diamanti2015b,fig.5;Diamanti 20l6,Fig.2c-d) Şekil 48: Kos Adası'nda (Halasarna) üretilen formlar (sırasıyla: Diamanti 20l0a, a) 398-72;b) 368-1405 c) 489, 494-147,77)
Şekil 49: Amathous üretimi LRA 2C (*LRA 13 ") örnekleri (Empereur 2018; Fig.3) Şekil 50: Paphos (Kıbrıs Adası) üretimi LRA 2C formu (*LRA 13") (Demesticha 2005, Fig.3) Şekil 51: Girit üretimi LRA 2 örneği (Portale, Romeo 2000,fıg.6.47, TRCl0) Şekil 52: LRA 2'nin Akdeniz ve Karadeniz'deki dağılımı (Pieri 2005, 47) Şekil 53: LR zBlC amphoralarında yer alan mühür konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) Şekil 54: Büstün drape versiyonlarından ve Sceptrum betimlerinden örnekler; srasıyla soldan sağa: Kat. No.60, 68 ve 50a.
Şekil 55: Büstün saç Ve sakal versiyonlarından ömekler; sırasıyla soldan sağa: Kat. No. 73, 60, 5la ve 57a. Şekil 56: Sceptrumun üstünde ya da a|t kısmında yer alan B (beta) harfi örnekleri; sırasıyla soldan sağa: Kat. No.49a,60 ve 68. Şekil57: B (beta) harfinin mevcut olmadığı mühür örneği: Kat. No.50a Şekil 58: C. Diamanti'nin yaptığı tipolojide, Kos Mühür Tip III örnekleri: ı: [...]xoy+E0Et...] Tiberius II (578-582)?;2a-b: [...]OY+E[...] Phokas (602-610)? (Diamanti 2012,Fi9.1,2ve3) Şekil 59: a) LR 24. amphorasında yer alan dipinti konumları b) LR 2B/C amphoralarında yer alan dipinti konumlarr (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) Şekil60: Dichin'de bulunan kırmrzı dipintili LRA 2 örnekleri; a) LRA 2 (LRA 2A?) örneğinin omuzunda yer alan kapasite ifadesi; b) LRA 2 (LRA 2A?) örneğinin boynunda yer alan kapasite ifadesi. (Tomlin 2019, Fig.19.1.1 ve 3)
Şekil 61: a) LR 2A amphoralarında yer alan graffiti konumları b) LR 2BlC amphorasında yer alan graffiti konumları (Çizim : Ü.Kara-B.Ustabaş)
Şekil 62: Nea Agkhialos'dan qnte-cocturan graffitolu LRA 2C (Thebes/Thessalia) (Iahidou 1976, n.I39.y)
Şekil 63: Yassıada Batığından ele geçen LRA 2 üzerindeki graffitolardan örnekler (Van Doorninck 1989, Fig.2)
Şekil 64: Tezde yer alan mühürlü, dipintolu ve graffitolu LR 2 amphoralarının buluntu yerleri (Çizim: B.Ustabaş-Ü.Kara) Şekil65: Scorpan'ın yaptığı Proto-LR3 ve LR 3 amphoralarının tipolojisi (Scorpan l976,
xilt 158-159, Pl.V.1-6) Şekil66: Proto-LRA3 örnekleri (Pieri 2005, Fig.55) Şekil67: D. Pieri'ye göre LRA 3.A' sınıflandırrnası (Pieri 2005, fıe-57) Şekil68: D. Pieri'ye göre LRA 3 B sınıflandırmasr (Pieri 2005, fig.61) Şekil 69: Ephesos üretimi amphoraların kronolojisi (d) Proto-LRA 3 (Ephesus Tip 6-7, Atina Agorası F 65-66 ve Atina Agorası M 45, J 46-47); e) Ephesus Tip 7b (Atina Agorası M 125); f- g) LRA 3 formları (Atina Agorası M240,255-25g,M277,M2}z,Bphesus Tip 5a-55); h) Ephesus 56 (Bezeczğ 2013'Fig'|7)
Şekil 70: Ephesos'da üretilen Proto-LRA3 ve LRA 3 formları (Ladstötter 2008, Abb.26) Şekil 71: Sardeis kuyu buluntusu tek kulplu Tip A (üst) ve B (al| örnekleri (Rautmann 1995, Fig.20)
Şekil 72: Sardeis Tipi amphoralardan örnekler: a) Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea?) Kazı|arıBA45 no'lu amphora (Kara, baskıda, fig.3.B45); b) Sucidava (Toropu, Tatulea 1987, fig.43.6) Şekil 73: Costaina/Mastichari'de (Kos Adası) (Didioumi 20|4,Fig.||, |2ve 13a-b) Şekil 74: Ephesus Tip 55 (LRA 3A3) amphoralarının dağılırn haritası (Bezeczky 2013'fıg.25\ Şekil75: Ephesus Tip 56 amphoralarının dağılım haritası (Bezeczky 2013'fıg.26) Şekil 76: Ephesos Tip 6/Agora F 65-66 üzerinde görülen portre betimli bir mühür (Bezeczky 2007, 6l -63, taf .13, 64)
Şekil 77: LR 3 amphoralarında yer alan mühür konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) Şekil 78: LR 3 ve Sardeis Tipi amphoralarında yer alan dipinti konumları (a: Çizim: Ü.Kara- B.Ustabaş, b: B.Gülkan-Ü.Kara)
Şekil 79: Marsilya Antik Limanı (Jules-Verne, JV10 sekt<ır); a) LRA 3A1, b) LRA 381 (Pieri 2005, 101, P1.28.2, P1.78.5a)
Şekil 80: Atina Agorasında tespit edilen graffitili Proto-LRA 3 örnekleri (Lang 1955, Pl.80.2, 5, 7,77,12ve 13) Şekil 81: LR 3 amphoralarında yer alan graffiti konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) Şekil 82: Tezdeyer alan mühür|ü, dipintolu ve graffitolu LR 3 amphora gruplarının (Sardeis Tipi ve Ephesus 56 ile birlikte) buluntu yerleri (Çizim: B.Ustabaş-Ü.Kara)
Şekil 83: a) A sınıfı; b) B sınıfı (Zeest 1960, 80A-80B) _3. Şekil 84: C. Scorpan'ın yaptığı kronolojik Zeest 80 amphorası sıralaması: a) Tomis, 2. ynzyı|;b) Callatis, 4.ynzyılı; c) Sacidava,6.yİjzyıl (Scorpan 1976, Pl.X.1-3)
Şekil 85: Zeest 80 aphorasının erken versiyonu (Swan 20l0lRiley 1979) Şekil86: a) 4. versiyon: 1. yüzyılın sonu -2.yizyı|ınl. yarısı; b) 5. versiyon: 2. yüzyılın II.
xtv yarısı 3. yüzyılın başı (opait 1987); c) 6.versiyon,3. yuzyı|ın ortası ve II. yarısı; d) 7. versiyon:
4.yuzyılın II. yarısı - 6.ynzyıl (opaitl987)
Şekil 87: Zeest 80 amphorası a) Marcianopolis'den Zeest 80 amphorası, 5. ytızyılın ikinci çeyreği; b) Marcianopolis'den 5. yüzyılın ortası (Swan 20l0, Pl.65.2,P|.66) Şekil 88: a) 480'ler ya da 490'|arın başına tarihlendirilen Zeest 80 amphora formu (Swan 2010, Pl.67.3);b) Tropaeum Traiani'den (Romanya) Zeest 80 amphora ağzı,6.yüzyılın başı/ortası?
(Barnea 197 9, fig.168.3 .7) _B- Şekil 89: AzizPolyeuktos Kilisesi (Saraçhane Kazısı) (Zeest 80 amphorası grubu öımekleri
(Hayes 1992, fıg.47. l 58- l 60)
Şekil 90: Zeest 80 amphorası a) Büyükçekmece Albatros sahili, 5. yüzyılın ortası? (Fotoğraf: Doç. Dr. Ş.Aydıngün); b) Balıkçı Restoranı (Ambarlı/istanbul) 5. yü4yılın ortası? (Fotoğ,raf: Ü.Kara)
Şekil 91: a) Bandırma (Şirinçavuş mah.) Antik Limana ait dalgakıranda bulunan bir Zeest 80 amphorasr (Dumankay a20l8,fig.7-sol) b) Bursa Antik Limanlarından seramik buluntuları içinde Zeest 80 amphora ağızparçası (Gündüz 201,7, |00, fotoğrafta sol.üst)
Şekil 92: Zeest 80 amphoralarında yer alan mühür/parmak baskı konumları Şekil 93: Zetin|iada'da ele geçmiş haç mühürlü Zeest 80 amphorası (Öztıırk, Kızılarslanoğlu 2008, fig.l0 sağ-orta)
Şekil 94: Zeest 80 amphoralarında yer alan dipinti konumları Şekil 95: Zeest 80 amphoralarında yer alan graffiti konumları Şekil 96: Tezde yer alan mühürlü, dipintolu ve graffıtolu Zeest 80 amphoralarının buluntu yerleri (Çizim: B.Ustabaş-Ü.Kara)
Şekil 97: Sinai Dağı, St.Catherine Manastırı ikonası, Asker AzizTheodoros Tyron ve Asker AzizGeorgios, 9. ynzyı| (Grotowski, Brzezinski 2010, fig.60)
Şekil 98: Metal (solda) ve pişmiş toprak (sağda) ekmek mührü (sırasıyla; Petridis 20|2,fıg.4 ve Caseau 2012, fıg'S)
Şekil 99: Cam ağırlık örnekleri; a) (Schlumberger 1895, 67, N.13); b) (Popescu l976, Nr.307); c) (Tobias 20 15, pl. I 88: 708); d) (Tobias 2015, pl.I87: 706); e) (Guruleva 20 I 8, Photo 13); 0 (Guruleva 2018, Photo 8) Şekil 100: Boulloterion ve basılmış mühür çizimi (M.Mango 2002,63-sol; b) Mühür kullanım ömeği (Bulgurlu 2007, Resim 6)
Şekil 10l: Kibyra'da ele geçmiş 7. y.d,zyılıa ait kurşun mühür, ön yüzü (Demirer, Elam 2018, 263, N.7)
Şekil l02: 6. - 7.ynzyıllara tarihlendirilen kurşun mühür (ön ve arka yüz) (Zacos,Yeg|ery |972,
XV no.656; www.doaks.org/BZS. I 955. 1.374)
Şekil 103: Mühürlü tuğla örnekleri; a) (sırasıyla; Bardill 2004,P|.570.ıa;Pl.|342.5e;Pl.947.ıa) Şekil 104: Mühürlü tiim tuğla örneği (Bardill 2004, Pl.1l5.ıa) Şekil 105: Unguentarium mühür örnekleri; a) (Aydıngün vd.2013, Şek.1b); b) (Kara, Cankardeş-Şenol2019, SMYU-2O); c) (Özüdoğru 2018, Fie.37); d) (Kara, Cankardeş-Şenol
20 19, SIVIYIJ-Z ); e) (Hayes 1992, 5l) Şekil 106: Phokas dönemine tarihlenen (h.602-610) ve Klimova/flermitage'dan bir gümüş tabağın altında yer alan beş adet İmporator Mühür|iitabak (Dodd _ Kent 1961, No.36a-b)
Şekil 107: istanbul Arkeoloji Müzeleri'nde yer alan Divriği/Sivas'da bulunmuş mühürlü gümüş haç (Dodd |987, Fig.2, 5)
Şekil 108: Beş mühürden oluşan İmparator Mührü örnekleri (M.Mango |992,Fig.3) Şekil 109: Papirüs; Thermouthis'den kızkardeşi Agrippinus'a mektup (2. yuzyı|) (Bagnall vd.2006, 327, Fi9.27, P.Bour.23)
Şekil 110: Berenice'den, metinde Agora F 65-66 amphorasının işaret edildiği düşünülen ostrakon (M.S. 30-70) (Bezeczky 2013, Fig.19)
Şekil 1 11' Protokol mehri (Fournet, Pieri 2008, Fig.7; Fournet 2016, Fig.6) Şekil 112: Çiftli hokka kabı ve stylus ömeği (Schubart l921, Abb.8) Şekil l 13: Karanis'den stylus (solda) ve calamus (sağda) örnekleri (Terpstra 2014'fıg.6) Şekit 114: Dipinto ve mühürlü Spatheion amphorası (4. ynzyı|sonu - 5. yüzyıl ortası) (üstteki mühür basılınca kırmızıya boyanmış) (o'Connell eta|20|4,487-488,N.50; Hayes 1997, pl.10)
Şekil l l5: Constantinopolis'den boyun kısmı kurşun mühürlü ve gövdesinde graffito yer alan Kuzey Afrika üretimi amphora (Bayrak 2011, KN.l26)
Şekil 116: Dinogetia'dan graffitolu terazi (Popescu 1976, Nr.247)
Şekil 1 I7: a-b) Yassıada Batığından graffitolu terazi (Kenneth Sams 1982, Fig.10-8 ve Fig.10-12)
xvl I
I
I
KISALTMALAR
AÇ Ağız kenarı çapı (dıştan) BC Boyun oidar kalınlığı BÇ Boyun çapı BY Boyun yüksekliği b. Bugün c. Yaklaşık cm Santimetre C Cidaı kalınlığı Ç Çap Dor. Derinlik Eg. En geniş
GÇ Gövde çapı GÇ_ev Gövde çevresi Gen. Gonişlik gr. gram h. Hüküm süresi kal. Kalmlık Kat. No. Tez katalog numarasr KÇ Kulp çapı KG Kulp genişliği km Kilometre Lat. Latinoe
Ir. Litue m Metre M.Ö. Milattan önce M.S. Milattan sonra Mev. Mevcut
oÇ omuz çapı öm. Örnoğin Y Yüksgklik Yun. Yunanca
xvlt KAYNAK uİzİNi KISALTMALARI
ABSA The Annual of the Brİtish School at Athens ADelt Apxaıd'oyırcöv /ehıIov AJA American Journal of Archae ologı
AJN American Journal of Numismatics
AE A P XA IO,4OTI KH E O HMEP IZ
Anat. Stud. Anatolian Studies
ANMED Anadolu Akdeniz i Arlre o l o İ i Hab er l e r i B üI t e nİ
ANODOS ANoDoS. Studİes of the Ancient World.
ArkST Arke ometri Sonuçları Toplantısı
ASOR The American Schools of orİental Research ArchDelt Archaiolo gİkon Delıİon
BAR British Archaeological Reports / BAR International Series
BABesch Bulletin antieke b eschav İng
BASOR Bulletin of the American Schools of Oriental Research
BCH Bulletin de c orre spondance hellönique
BCH.Suppl Bulletin de c orre spondanc e hellönique. Supplöment
BZ By z ant ini s c he Ze i t s c hr ift DOP Dumbarton Oalx Papers HA-ESI Hadashot Arkheologİyot
Hesperia The Journal of the American School of Classical Studies at Athens IEJ Israel Exploration Journal
IJNA The International Journal of Nautical Archaeologt
ISt' Mİtt. I s t anbuler Mitte ilungen
JAHA Journal of Ancient History and Archaeologı
JJP The Journal of Juristic Papyrologı JGS Journal of Glass Studİes
JHS The Journal of Hellenİc Studİes
XVIII JRA Journal of Roman Archaeolo gı Jis Journal of Roman Studİes KST Kazı Sonuçları Toplantısı Lexicon of Greek Personal Names I: The Aegean Islands, LGPN I Cyprus, Cyrenaica
LGPN II/II.A Lexicon of Greek Personal Names II/ILA: Attica
Lexİcon of Greek Personal Names III.A: The Peloponnıese, Western LGPN III.A Greece, Sicily, Magna Graecia Lexİcon of Greek Personal Names III.B: Central Greece: From the LGPN III.B Megorid to Thessaly. Lexicon of Greek Personal Names IV: Macedonia, Thrace, Northern LGPN IV Shores of the Black Sea. Lexicon of Greek Personal Names V.A: Coastal Asia Mİnor, Pontos LGPN V.A to lonİa Lexicon of Greek Personal Names V.B: Coastal Asia Minor, Caria to LGPN V.B Lılıcıa Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the LRCW Medİterranean Mölanges d'archöologie et d'histoire de l'Ecole Française de Rome, MEFRA Antiquİlö oz,ı o sterreichis che s Ar chriolo gİs che s Institut
Patabs Production and Trade of Amphorae in the Black Sea
RCRF Acta Rei Cretariae Romanae Favtorvm Acta
RdA Rivista di archeologia
RDAC Report of the Department of Antiquitİes Cyprus RELig Rivista di studi lİguri TAD TürkArkeoloji Dergisi
ZPE Zertschrift für Papyrologie und Epigraphik
xtx cİnİŞ'
Amphora konusu, Geç Roma Dönemi ekonomisine dair yapilan ttim kaydadeğer
çalışmalarda "başlangrç noktasr" olarak değerlendirilmiştir.2 Antik dönemde her ttirlü ürün taşımacılığının ana elemaru olarak karşımıza çıkan amphoraların, Geç Antik Çağ ve soffiasında da kullanılmaya devam ettiği bilinmektedir. Antik dönemde en yoğun tiiketilen ürünler amphoralar içerisinde taşınmış, halta bazen amphoralar içinde fermante edilmişlerdir.3 Amphora tipleri, iiretim yerlerine, dönemlerine, hacimlerine Ve içerisinde taşınan ürün cinsine göre çeşitlilik göstermiştir. Arkaik, Klasik ve Hellenistik dönemlerde üretim yapafl kentlerin kendini ve iiriinünü temsil eden amphora tipleri mevcuttur ve bu tipler, Zaman içinde kısmi veya tamamen form değişikliğine uğramış ya da yerini başka form ve üretim merkezlerine bırakmıştır. Antik Dönem ticaretinin ana öğelerinden biri olan amphoraların varlığının yakın 7amana kadar devam ettiği bilinmektedir.4 Roma imparatorluk Dönemi başında, daha önceki siyasi ve kültiirel durumdan daha farklı bir yapı ortaya çıkmıştır. Tiim Akdeniz'de Roma İmparatorluğu hakimiyeti oldukça etkili ve önemlidir. Zamaı Zamançeşitli sebeplerle kesintiye uğrayıp, zarnan zaman hacmi değişse de ticaretin devam ettiği bilinen bir gerçektir.s İmparatorluk yönetimindeki genişlemeler Ve beraberinde getirdiği iiretim Ve tiiketimdeki tekelleşmeden etkilenerek, amphora formları da değişikliğe uğramıştır. Daha önce kent devletlerine ait ayrı amphora form ve mühürün olmasr durumunu ortadan kaldıran faktörün bu değişim olduğu sanılmaktadır. Seramik finnlanndaki pişirme kalitesinin
t Sunulan tez çalışması, Koç Üniversitesi Suna & inan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştrma Merkezi tarafindan desteklenmiştir (Proje No: KU AKMED 20|8lT.|047)' 'Mitcheıı 2016,67. 3 Kingsley 2013,I28. o Arkaik Dönem amphora çalışmaları için ayrıca bkz: Şenol 2003, |-5 Şenol, Sezgin 2009,36-44; Sezgin 2012, |6vd.; Klasik ve Hellenistik Dönem amphoraları ile ilgili ayrıca bkz: Şenol2003, 7-45; Cankardeş- Şenol, 2006, 1lvd; Bezeczky 2013, Fig.17.a-j; Roma Cumhuriyet ve Roma imparatorluk Dönemi amphora çalışmaları için ayrıca, bkz; Dressel 1899, Amphoroe;Callender 1965, lvd.; Peacock, Williams 1986,20vd; Abadie-Reynal 1989a, l43vd; Şenol2003, 8l_l0l, l24-l27;Bizans ve ortaçağDönemi amphora çalışmaları için, bkz; Işın, Günsenin |993, 497vd; Günsenin, Hatcher 1997 , 249vd; Günsenin l990, lvd.; Şenol 2003, |04-1.2|; Şenol 20l8, lvd' 'Roma imparatorluk Dönemi ticareti ve ekonomisi için bkz: Peacock, Williams 1986,54-66;Abadie- Reynal l989a, l43vd; Kingsley, Decker 200l, lvd; Ward-Perkins 200l, |67vd.; Şenol2009, 84-99; Karagiorgiou 2009,37vd; Paterson 20l0, l39vd; Pieri20|2,27vd';Carriö2012,l3vd.
L artması ve iiretim konusundaki tekelleşme ile birlikte Roma İmparatorluk Döneminde yaşanan kalıcı değişiklik olarak, seri ve büyük çaplı üretime geçildiği ve amphora]arrn tiım Akdeniz, Ege ve Karadeniz gewesine dağılımırun artık daha büyük bir orgaıızasyonla yapılmaya başlandığı anlaşılmaktadır.6 Geç Roma İmparatorluk Dönemine gelindiğinde ise, artık tüm Akdeniz Havzasrnr etkileyecek şekilde ewilen siyasi ve ticari yapı beraberinde, Doğu Akdeniz'de üretilen amphora tiplerinde de bazı değişiklikler yaşanmş, bazı formların üretimleri zayıflamış ve yeni formlar ortaya çıkmıştır.7 Bu dönemde Doğu Akdeniz'de iiretilen ve yoğun olarak karşılaşılan amphoralarln çerçevesini çizrnek gerekirse, başlıca tipleri şöyle sıralayabiliriz: LRA 1, LRA 2, LRA 3, LRA 4 ve LRA 5/6, LRA 7, LRA 13s, Samos Sarnıç Tipi, Sinop Amphoralan, Spatheion Ve Kuzey Afrika amphoralarıdır.9 Seramik kaplar, olasılıkla yaz|n|n var olduğu tiim dönemlerde üzerine yaA yazılmasr tercih edilen ya da ihtiyaç duyulan bir materyal olmuşfur. Ancak yazlnln yazılma nedeni, tez çalışmasındaki araştırma konusunu ayran başlıca nitelik olarak tanımlanmalıdır. Antik dönemlerden süregelen seramiğe yanm geleneği iki şekilde değerlendirilrniştir. İlk olarak, seramiğin kullaııımı/kullanımları ile ilgili bir durum söz konusudur. Ba yazıIat, kapla direkt ya da dolaylı ilişkili her tiirlü bilginin aktanldığı yazılıard:uı. Genel anlamda, kabın işleviyle ilgili, aitlik anlamı taşıyan ya da içeriğinde ne olduğuna dair yazıirarın bir versiyonu olan söz konusu yazı|ar,kabı kimin yaptığı, kimin boyadığı, kime ait olduğu, ne taşıdığı gibi pek çok bilgi içerebilir.lo Seramik üzerinde görülen ikinci tip yazıIar ise, kabın ya da diğer pişmiş toprak objelerin (kiremit, tuğla vb.) işlevinden uzak, sadece yazımsal ifadeler taşıyan yazıtlardır. "ostralan" adıyla anılan yazıt versiyonu, çoğunlukla kap ya daseramik kırıldıktan yani ilk kullarumı sona erdikten sonra, tiim ya da krsmen kap yüzeyi kullanılarak yazı|an yazı|ardır. u Armstrong 2009,429; Şenol2009, 84-99. 'Haüdon 2oo7,76 8 Tezde LRA 2 başlığı altında incelenmiştir' Detaylı açıklama için, bkz: "LRA 2" Bölümü. 9 Geç Roma _ Erken Bizans Dönemi amphoralar için başlıca kaynaklar: Beltran |970, Zemer 1978; Riley 1979,212-236; Riley 1981, 85vd; Will 1982,338vd; Bass 1982, 155-188; Keay 1984, v.I-II; Peacock- Williams 1986'79;Boardman 1989, l06_109; Abadie-Reynal l989a, 143vd; Hayes 1992,61-79; Alpözen vd.l995, 64-69 ve l07-1l3; Şenol2000a, 84-99; opriş 2003, Pl.XV[-xxIX; opait 2004b,8-43; Tomber 2004,l56vd;Pieri2005,67vd.;Şenol2009,14l-16l,164-174;Dixneuf20l1, lvd;Bezeczky2013,|49- l87; Şenol20l8,20vd. 10 Peacock, Williams 1986, 13, 17; Van Doorninck 1989,252-253.
2 ostrakon|arda işlenen konular; makbuz, vergi belgesi, anlaşma, şiir, mektup, not, büyü, liste ya dayazıöğenme pratiklerine dair içeriklerdir.tl İşleviyle ilgili bilgiler içeren yazıttaşıyankap formlarından birisi de amphoradır ve aynl zamanda ticari bir değişim kabı olduğundan, üzerinde en sık ya^ya rastlanılan formlarından birisi olduğu söylenebilir. Söz konusu tiım yazımsal ifadeler ele alındığında, amphora iizerindeki yazıt|arın üç farklı teknikle uygulandığı anlaşlmaktadır. Mühiirleme, olasılıkla Antik Dönemde amphoraya en srk uygulanan yazıt formıdur. Mısır'da, M.Ö. 14. ynryıIda ortaya çıkan miihürler ve sonrasrnda M.Ö. 7. ynzyıIda Yahuda Krallığına ait standartlaşmış mühür uygulamaları, bilinen ilk mühürlerdendir.l2 Sonrasında, Klasik ve Hellenistik Dönemlerde Yunancayazıttaşıyan mühiirler görülmüşttir.l3 Heııenistik Dönemde Doğu Akdeniz'de yer alan Yunan kentlerinde çok sayıda ve çeşitlilikte mühürler ortaya çıkmıştır.la Bu dönemde, Akdeniz'in batısında var olan mühiirleme uygulamasınrn ise, kısmen farklı şekilde gelişmiş olduğu anlaşılmaktadır. İtalya yarrmadasrnda üretilen ve hem italik hem de Yunan özellikler taşıyan Greko-İtalik amphoralann mühi.irleri, Yunanca, Latince ve ibranice yazıtlara sahiptirler.'5 Yine, Batı Akdeniz'de üretilen amphora formlarında Latince mtihürlerin yer aldığı bilinmektedir.l6 Roma imparatorluğunda, Hellenistik kentlerin Roma imparatorluğu içinde kalmasıyla birlikte düzenli mühürleme işleminin yok olmaya başladığı anlaşılmaktadır.l7 Ancak miinferit uygulamaların vaılığıda bilinmektedir. Örneğin, Akademia'da (Aleksandreia), 2. yıüzyıIın başına tarilendirilen amphora üretim atölyesi kazılarında on dört adet mühürlü amphora (AE 3) tespit edilmiştir.l8 Diger taraftan, Ramet Rahel'de (israil) iiretildiği bilinen ve 6' _ 7.
'ı Mclean 2002,202. ı2 Cankardeş-Şenol 2006, |l. Protogeometrik ve Geometrik Dönem örnekleri için, ayrıca, bkz: Papadopoulo s 1994, C. I -C.5. ı3 Cankardeş-Şenol2006, 36Vd; Harita 1-2. Stoddart 1817; Nilson 1909; Pridik 1917; 'o Muhurıtı Hellenistik Dönem kulplar hakkında ayrıca bkz: Grace 1934, 197-310; Grace 1965, 5-17; Empereur 1977,197; Grace 1979, l17vd; fuiel 1985, l35vd; Empereur, Tuna 1988, 34lvd; Lawall 2002,295vd.; Kuleff, Pernicka 2007, 53-78.; Garlan 1987,73vd.; Garlan 2004' |||vd; Cankardeş-Şenol2006, 17vd.; Carlson2013,12-l5; Alkaç 20|4,2|3vd.; Cankardeş-Şenol 2015b; Cankardeş_Şenol 20l5c; Tzochev 20l6; Cankardeş-Şenol 20l6; Cankardeş- Şenol 20l7. " Greco-itaıik amphora mühiirleriyle detaylı bilgi için bkz: Will 1982, 338vd; Cankardeş-Şenol2006, 13- 14. ı6 Callender |965,57vd; Cankardeş-Şenol 2006, l4-l6. " Aıkaç 20|4,224. '8 Pichot, Şenol2014, 227,fıg.8 (sağ-sol).
3 yizyıl|aratarihlendirilen bir LR 5/6 amphorası kulbunda da bir mühtir mevcuttur.l9 Amphoralarda görülen diğer bir yazıİ İijrii, titulİ pictİ veya dİpinto olarak adlandınlan boyalı yazılardır.20 Dipinto yazılrarıı ne zamandarı beri amphora iizerine uygulandığıru söylemek oldukça zordur. organik malzeme ile yazı|an dipinto yazirar, bulundukları hava ve toprak koşullarının etkisiyle yok olma özelliğine sahiptirler. Diğer bir deyişle, tüm dipinto yazıIıı örneklerin, miihtir ve graffitoların aksine giinümüze ulaşmasr miımkün olmamaktadır.2l Amphoralarda yer alan dipintoların pişirmeden sonra uygulanan yazılar oldukları bilinmektedir. M.Ö. 7. yiryı|atarihlenen Klazomenai amphoralarrnda görülen harf ve işaretler, dipinto yazılların en erken örnekleri olarak kabul edilebilir. Söz konusu ydzv Ye işaretler,sonraki dönemlerde yapılan dipinto yazı uygulamalarrndan farklı olarak pişirmeden önce yazılmıştır. Söz konusu dipintolaıda;
Tanrı isimleri, çömlekçi markalaıı ve alıcı/satıcı ile ilgili ifadeler mevcuttur.22 Grffito ise, kazıma tekniği ile uygulanmş yat biçimidir.z3 Sivri uçlu bir alet yardımıyla yapılan graffito yazıtlar, hem pişirme öncesi, hem de sonrasında yapılabilmektedir. Pişirme öncesi graffito ante-cocturam; pişirme sonrasrnda yapılanlar, post-cocturam graffıto olarak adlandınlmrştır.2a Post-cocturam graffıtolar, amphora iiretimini takiben ya da ilk ürünü içeren amphora yola çıkmadan yapılabildiği gibi amphorarun ikinci kullanımrnda da kolaylıkla yazılabilen yazı|ardandır'zs Antik Dönem ekonomisinde, amphora gibi inorganik bulunfular değerlendirilip, ekonomideki konumuna dair önemli yorumlar yapılabilmektedir. Seçilen tez konusu, inorganik ya da az korunagelerı/ele geçen, dipinto, graffito ya da miihür gibi amphorayı tamamlayan öğelerin de, bu dönemin değerlendirilmesinde yerini almasr gerekliliği düşüncesi ile hazır1anmıştır.26 Geç Roma _ Erken Bizans Dönemi amphoralan üzerinde görülen yazıt Ve mühürler, burada araştırılan tez çalışmasının ana konusunu t'Arthur 1989, 85-86, Fig.6. 20 Bundan sonraki bölümlerde, boya|ıyazı|ar için "dipinto" terimi kullanılacaktr. 2t Peacock, Williams 1986, 13; Fournet 2012,249. '2 Doger, Şenol 2006, 257vd. 23 Graffito teknikli yazılmış ostrakon|ar da bilinmektedir. Söz konusu graffıtolu ostrakon|ar,kabıı kullanımı ile ilgili olmadğı için tezde yer verilmemiştir. 2a Protogeometrik ve Geometrik Dönemde görülen ante-cocturam ve poŞt-cocturam graffıto|ar içın ayİrca, bkz: Papadopoulos l994, Pl.l 14-l l5. " Arkaik ve Klasik Dönem graffitolu amphoralar için ayrıca, bkz: Johnston 2004,435vd. Klasik ve Erken Bizans dönemi aralğuıa tarihlenen örnekler için ayrıa, bkz:. Lang 1976,7vd. 'u Ele geçmeyen organik buluntularuı antik döenm ekonomisindeki yeri hakkuıda ayrlca' bkz: Şenol 2005, 133.
4 oluşfurmaktadır. Tez çalışmasında, Doğu Akdeniz'de ve hatüa yer yer Batı Akdeniz'de de görülen amphora formlarından drırt grup amphoraya yer verilmiştir: LRA 1, LRA 2, LRA 3 ve Zeest 80. Bu amphora gruplarınrn seçilmesinin başlıca dayanağı, Küçük Asya ve yakın çewesinde iiretilerı/üretildiği düştinülen Ye annono cİvicia/annona militaris için kullanıldığı öne sürülen amphora tipleri olmalarıdır.'' Btıyiık ölçekli üretimleri yapılmış bahsi geçen amphora tiplerinin iizerindeki ya^ ve miihiirler tezınanatemasını oluşfurmaktadır. Söz konusu amphora tiplerinin yazıtyada mühtirlerinin ya da dönemin amphora mühür ve yazıtlarına ilişkin toplu yayın korpuslarınrn olmaması bu çalışmanın çıkış noktalanndan biridir. Yapılan çalışmada, söz konusu yazıt ve mühür örnekleri, amphoraların tipolojik özellikleriyle birlikte değerlendirilmiş ve yaz]m biçim ve formları açısından incelenmiştir. Geçtiğimiz yirmi yılda hem Geç Roma - Erken Bizans Dönemi amphoralarına, hem de annonakonusuna dair başlıklar, araştırmacılar tarafindan daha çok merak edilen Ve detaylı incelenen konular arasına girmiştir. Ancak, söz konusu döneme ait amphoralar iizerindeki yazıtve miihiirlerin i.iretimi, kullanımr Ye annona civicia/annona militarİs ile ilişkisini ortaya koymaya yönelik araştırmaların ise, nispeten az sayıda olduğu bilinmektedir. Araştırılan dönem içerisinde uygulanan vergi ve tiriin dağıtım sistemi o|aı annona civicia/annona militarİsin, sadece belli ürünlerin dağıtımından ileri giden geniş bir tedarik ağı olduğu düşünüldüğünde, söz konusu başlık için yapılan araştırmalar yakın zamanda daha çok konuyu aydınlatır olmuştur. Söz konusu son dönem araştırmalarında, ülkemiz srnrrlarr içinde bulunan kazı|ardaı elde edilmiş veriler oldukça az dizeyde kullanılmaktadır. Küçük Asya ve/veya yakın coğrafi çevresinde tiretildiği bilinen ve düştinülen bu dört amphora tipinin üzerindeki yazıt ve mühiirlere dair verilerin, ti.im Akdeniz Havzasr'ndan elde edilen verilerle birlikte değerlendiriliyor olması, bu araştrmanın ilk önem arz eden sonucu olarak öngörülmüşttır. ikincil çıktı olarak, amphoralar iiretilirken ve/veya kullanılırken yapılmış olan bu yazıt ve mtihürler temelinde, Geç Antik Çağ'da takip edilen ekonomik yapıya dair bulgulara ulaşılması planlanmaktadır.
27 Tezde yer alan amphoralar dışıııda, cınnoncı için kullanıldığı sanılan başka amphora tipleri de bilinmektedir. Örn.LRA 4 ve LRA 516 annona kullanımları için ayrıca, bkz: Kingsley 2001, 53; Kingsley 2013: 130:, Gerousi 2016, 13 l.
5 Tezin, uzun vadede ulaşılması beklenen hedeflerinden birisi ise, Geç Roma _ Erken Bizans Dönemine tarihlenen amphora dipinti, graffiti ve mühiirlerin yer aldığı ve sonraki çalışmalar için altyapı araştırması olması amaçlanan bir veri tabanı oluşturmaktır. Yazıt Ve miihiirler ile ortaya çıkan veriler ışığında, söz konusu buluntulann, dönemin ticari ve ekonomik hayatı içinde yer alma orarunın gözden geçirilmesi ikinci hedeflenen konudur. Bu bakımdan,tezverilerinin, özelteşebbüsü mü yoksa devlet eliyle yapılmış bir ticaıeti mi işaret ettiği konusu dikkatlice ana|iz edilmesi gereken bir başlıktır. Bu konu dahilinde, ulaşılması gereken bir diğer sonuç, amphora yazıIarının annona civicia/militaris vergilendirme sistemi içerisinde, ne kadar ve nasrl yer aldıklanrun sorgulanmasıdır. Söz konusu yazrların, önceki dönemlere nazaran daha fazla görülmesi ve tam aksine mühtir uygulamalarrna da oldukça az rastlanması, bwada
çalışılan tezin başlangıç problemini oluşfurmaktadır. Beklenen son çıktı ise, Geç Roma _ Erken Bizans Döneminde kullanılan diğer mühürlü ve yazılı(özellikle el yazılı) örneklerin temelinde bir inceleme yaparuk,benzer uygulamaların kronolojik sıralamasını oluşfurmaya ilişkindir. Söz konusu karşılaştırma ile, aynı zamanda, ti.ım mühürlü Ve yazılıı objelerin içerik olarak birbirinden
etkilendikleri kısımlan aydınlatılm ay a gayret edilmiştir.
Yöntem
Araştırmada tiimevarım yöntemi tercih edilmiştir. Niceliksel yaklaşımla istatistiki sonuçlara ulaşılmış ve niteliksel yaklaşımla ise; "neden, nasıl ve ne şekilde'' sorularrna cevap aranmrştır. Bulunfular, analoji Ve morfoloji yöntemleriyle ele alınmaktadır. Tez çalışmasında, papirolojik, paleografik, epigrafik, sigillografik, arkeoloj ik ve tarihi kaynaklardan yararlarulmıştır.
Çahşma, çoğunlukla daha önce yayınlanmış ömeklerden ve daha az sayıda yayınlanmamış özgün buluntulardan oluşmaktadır. Özgün bulunfular, yetkili müze ve kazı|ardanalrnan izinler doğrultusunda inçelemeye dahil edilmiş ve toplu bir veri tabanı oluşturulmuşfur. Veri tabanrna dahil olan her buluntu kataloğa alınmamıştır. Mifüürler, nadir buluntular olarak değerlendirildiklerinden, ulaşılabilen ttim örnekler katalogda sunulmaktadır. Dipinto ve graffitoda ise, ilk aşamada sözü edilen buluntular arasından,
6 gerekli buluntu bilgilerine ve görsellerine ulaşılabilen örnekler seçilmiştir. Ayrıca, yazıt grubunu temsil etmesi, eksik ya da silik olmamasr da kataloğa seçilme kriterlerindendir. Ancak baz buluntuların, eski tarihli yayınlarda yetersiz kalitede çizim ve fotoğafla sunulması ya da görseline ve/veya bulunfu bilgilerine ulaşılmamasr,
çalışmanın teknik problemlerinden birini ortaya çıkarmıştır. Epigrafik inceleme yapan yayınların bazı|arında. amphoranın morfolojik ya da tipolojik özelliklerine ve/veya görseline (fotoğıaf velveya çizim) yer verilmezken, bazr kazs raporu ya da arkeolojik yııyınlarda yazıtya da mühiirle ilgili detay|arave deşifre incelemesine yer verilmemesi de sık rastlarulan bir durumdur. Bu bağlamda, oluşfurulan katalogda, amphoraların tipolojik ve morfolojik özelliklerinin yanında epigrafik ve paleografik özellikleri de ele alınmaya çalışılmıştır. Tez çalışmasında'kataloglanan örnekler, temel olarak coğafi, dönemsel ve buluntu özelliklerine dayanarak seçilmiştir. Coğıafi olarak, Doğu Roma imparatorluğunun hakim ve etkin olduğu Ege, Akdeniz ve Karadeniz (özellikle Batı Karadeniz ülkeleri) kıyılarındaki ve kısmen iç bölgelerdeki ülkeler ve bu tüm coğrafuadaki adalar dahil edilmiştir. Kuzeyde, italya'dan başlayan bir Smrr oluşturulmuş ve güneyde ise, L7bya'yakadar uzanaflhat üzerinde yoğunlaşılmıştır. Batı Roma imparatorluğunun var olduğu, Batı Akdeniz'den gelen örneklerden Sadece, az sayıda önemli buluntuya yer verilmiştir. Söz konusu ülkelerde yapılan kazı ve müzelerinden, yayınlanmlş Veya yayınlanmamış özgün buluntular seçilmiştir. Tezde tldım yazıt biçimlerini temsil eden örneklere yer verilmeye çalışılmıştır. Doğu Roma İmparatorluğunun srnırları göz öniinde tutularak, sadece Yunanca ve aZ sayıda Latince yazı dışında diğer Latince ve Aramica yazıİlrı örnekler araştırma konusuna dahil edilmemiştir. Tezde incelenen zaman aralığı, Diokletianus yönetiminin başlamasıyla yaşanan bölünmeden (M.S. 2844052\, Yunanca'nın resmi dile dönüştüğü İmparator Herakleios'un (h.610-641) hakimiyetinin sonuna kadar olan dönemi kapsamaktadır. Bu dönem aynl zarr;aıflda, seramik gelişim teknolojisi ve kullanım geleneği açısından yoğun değişikliğe uğamamış bir dönemdir.29
2* Metnin sonraki bölümlerinde M.S.'ya ait tarihlendirmeler için M.S. kısaltması kullanılmayacaktır. 29 Seramik kullanım alışkanlıkları ve teknolojisi, bu dönemin sonunda ve ilerleyen ynzyı|da oldukça keskin bir dönüş yapmıştır.
7 Katalog Anahtarı
Tez çalışmasrnda, toplam 250 amphora/amphora parçasl kataloglanmıştır. Baa amphoralar iizerinde birden fazla biçimde yazıt velveya miihiir olduğundan, dipinti, graffiti ve miihür saylsr katalogdaki amphora sayrsrndan faz|adır. Katalogda buluntu dizilimleri, ilk etapta amphora tiplerine göre ve bu tiplerin içinde de, sırasıyla; mühür, dipinto ve graffito örnekleri açısından yapılmıştır. Örnekler, birbiri ile benzer açıdan ele alınarak gruplandırılmaya çalışılmış ve miimkün olduğunca her amphota yazlm biçimi içerisinde, amphora form kronolojisine göre sıralanmaya gayret gösterilmiştir. Buluntulara atanan numafa, katalogda Katalog No. olarak verilmişken, tezin içerisinde Kat. No. olarak geçmektedir. Katalog No. hun yanında parantez içinde yazılı numaralar, alıntı yapıldığı yayında anılan katalog ya da envanter numaralandır.
Yayınlanmamış ıLZ sayıda özgiin buluntunun kazı ya da müzedeki envanter numaralarr da, buradaki panntez'içinde yazılıdır. Bir amphora/amphora parçasl iizerinde birden faz|a sayıda mühür, dipinti velveya graffiti uygulması olduğundan, yazıt biçimlerine göre ayrı bir yazı tipolojisi adı verilmiştir. Örneğin, bir amphora üzerinde yer alan mühür için, o amphora tipi içinde verilen mühür grup numarasu Varsa dipinto/graffito yazıt için yine kendi amphora tipi aitında verilen dipinto yazıt tipo|ojisi numarası oluşturulmuş Ve bu numarayla anılmıştır. Yazıt sınıflandırmalarının ardrndan, amphoranın tip adı ve biliniyorsa alt srnrflandrrma ad|arı yazılrıdır. Sayrca az o|makla birlikte, bazı amphoraların yayınlarda verilen amphora tipolojilerinin, tezde yapılan değerlendirme göre, alt sınıf adları eklenmiş ya da alt sınıf ya da tip adı değiştirilmiştir. Katalogda, tezde yapılan sınrflama tercihi ya da tipoloji ad önerisi kullanılırken, metin içerisinde dipnot ile açıklanmıştır. Söz konusu bilgilerin ardındarı, amphora ve yazıtlmühiirlere ulaşılabildiği ölçüde, sırasıyla; Amphora Ölçt;leri, Mühür ÇopılDipinto velveya Grffito olçüleri başlıklarıyla verilmiştir. Miihriin olduğu amphoralarda, bu başlıklaıın arasında Mühür Formu; dipinto valsa, Dİpinto Rengi ve de graffito mevcutsa Grffito Yapısı başlığı eklenmiştir. Arkasından, amphorarun Hamur Rengİ ve Astar Rengi başlıklarını, kilde yer alan katla maddelerinin bilindiği kadarıyla aktarıldığı Hamur Yapısı başlığı mevcuttur. Amphoranın kısa tanımırun ardrndan, amphorada Var olan yazıt
8 biçim/biçimlerinin ayil ayn tanımlarr eklenmiş ve yazıtlarln ayrr ayrı çözümlemesi yapılmaya çalışılmıştır. Yukaııda bahsedildiği gibi, aynr amphorada birden fazla miüiir velveyayazıt bulunabildiğinden; aynl yazıt grubuna dahil edilen birden faz\a örnek yer aldığı taktirde, bu ömekler küçük harfle numaralandırılarak verilmiştir (ömeğin; a, b, vb.). Amphoraların Taşıdığı Ürtin ve Üretim Merkezi başlıklan da örnek hakkında ulaşılabilmiş bilgi veya önerilerin aktarıldığı ya da tezde yapılan değerlendirme ile ortaya çıkan önerilerin bulunduğu başlıklardır. Son olarak, amphora hakkında bilgi ve görsellerin elde edilmesinde yararlanılan kaynaklar verilmiştir.
Katalogda yer alan buluntu görsellerinin (çizim Ve fotoğraf) çoğunluğu yayınlanmış bulunfulara aittir. Birden fazla sayıda kaynakta yer alan görseller için, ulaşılabilen tiim kaynaklara atıf yapılmıştır. Tezde yer alan az sayıdaki özgün buluntunun fotoğaf ve çizimlerini gerçekleştiren kişilerin adları da, Kaynakböliimiinde belirtilmiştir. Miihür ve yazıt|ardaki Yunanca yazı|arın tez içinde metne aktaıılmasında, dönemin yaz|m özellikleri dikkate alınmıştır. Bazı yaz;lm Ve harf farklrlıkları, mühürlerin kalıp ayrımlarr ve de yazım biçimlerini daha iyi ayırt etmek adına,yazıtlaın aslına miımkün olduğunca sadık kalınarak yazı|maya gayret edilmiştir. Genellikle, -) (sigma) harfi açık (hila) sigma "C" Ve Cl (omega) harfi açık omega "ü)" biçiminde yazı|ıolduğu için, metin içinde bu yazım özelliklerine sadık kalınarak yer verilmiştir.
Diğer taraftan, ö (omikron-üpsilon) ligatiirii tezde yer a|anyazıt|arda en sık karşılaşılan ligattirdür ve genellikle genitivus haldeki ekli isimlerin sonunda, genitivus halde yazıIdığı sanrlan monogramlarda ve bazen de kelime içerisinde kullanıldığı içiıy tez Araştırma Tarihi Dogu Akdeniz kökenli amphoralarda yer alan Geç Roma _ Erken Bizans 30 Groningen 1967, 148, Tablo 9 Dönemine ait Yunancayazılı miihür velveyayazıt|araaitaz sayıda yaym bilinmektedir. ilk incelemeler, G.B. De Rossi'nin 1890 yılında yayınlanan Anfore vinarie con segni cristiani trovate nella casa deİ SS. Giovani e Paolo adlı makalesinde az sayıda dipintolu amphorarun yer alması ile başlamaktadır.3l Söz konusu yayında, hacim, içerik ve dini öğelerin otduğu örnekler ele alınmıştır. ondan krsa süre sonra, H. Dressel tarafindan 1899 yılında yaynlanmış bir yaat korpusu oları Inscrİptiones ur|bis Romae latinae adLı çalışmada az sayıda o|an yazı|ı amphoranın incelenmesi, hem form sunumu, hem de yazıt içeriği açısından bir adım olmuşfur.32 l938'de, Mısır'da tespit edilmiş dipinto taşıyan toplu amphora bulunfulanrun yer aldığı, W.B. Emery ve L.P. Kirwan tarafindan yayınlanan, Mission archöologique de Nubie, ]g2g-Ig34, The Royal Tombs of Ballana and Qustul adlı çalışmada, meza.r kazı|arında ortaya çıkan dipintolu amphoralara değinilmiştir.33 Bununla birlikte, D. Tudor tarafindan 7940'da yayınlanmış olan Suc i dav a I I adilı makalede dipintolu amphoralardan bahsedilmektedif.34 1949'da ise, V.R. Grace'in Atina Agorasr'nda ele geçen mühiirlü amphoraları tanıttığı, Standard Pottery Containers of the Ancİent Greek World adlı çalışmasında ilk mühiirlü örnekler yayınlanmıştrr.3s Bir süre soffa, Constanta'da tespit edilmiş "Büyük Mozaikli" yapmın içinde toplu amphora buluntusunun ele geçmesi de oldukça önemli veriler ortaya koymuştur. |973 yılında, A. Radulescu tarafından, Amfore Cu Inscriptii de la Edificİul Roman cu Mozaic Din Tomis adlı makalesinde yayınlanan söz konusu amphora yazı|arında hem Latince hem de Yunanca karakterdo sayr ifadeleri birlikte değerlendirilmiştir.36 Söz konusu yayınları, büytik oranda detaylı epigrafik değerlendirmeler yapan başka yayınlar takip etmiştir. 1976 yılına gelindiğinde ise, E. Popescu'nun yayınladığı Inscriptiİle grecesti si latine dİn secolele IV-Xil descoperite tn Romönia başlıklı yayında, Romanya'da ele geçen graffitolu, dipintolu ve mühürlü amphoralar, diğer 31 De Rossi, G.B. (1890) Anfore vinarie con segni cristiani trovate nella casa dei SS. Giovani e Paolo. Bolletino di Archeologia Cristiana, 6,29-47. 32 Dressel, H. (1899) Inscriptiones urbis Romae latinae. Berolini: apud G. Reimerum. '3 Kirwan, L.P. (193S) Inscriptions. The Royal Tombs of Ballana and Qustul. Cairo: Government Pr. Vol.I-II. 400-405. 'o Tudol D. (1940) Sucidava II. Dacia 718.359-400. " Grace, V. (1949) Standard Pottery Containers of the Ancient Greek World. Hesperia Suppl. VoI.VIII. Commemorative Studies in Honor of Theodore Leslie Shear. 175-189. 'u Raduıescu, A. (|973) Amfore Cu Inscriptii de la Edificiul Roman cu Mozaic Din Tomis. Pontica VI. 193-207. r_0 yaZLİlL buluntular arasında sunulmuşfur.3'Popescıı, Romanya sınrrlarr içinde bulunmuş tiim yazılı arkeolojik buluntuları kent bazında ayırarak incelemiştir. Aynı yıl, M. Lang taraflndan gıaffitolu ve dipintolu Atina Agorası bulunfularırun değerlendirildiği, Grffiti and Dipinti Qhe Athenian Agora vol. XXI, ]976) başlıklı seri sayısr yayınlanmıştır.38 Bu yayında, yazı|arın çöziimlemelerininyanı srra konu açısından bir sıruflandırma da bulunmaktadır. l977'de, I. Bamea tarafindan graffitolu amphoıa ve çeşitli kap parçalarırun sunulduğu, Note de Epigrafie Romano-Bizantina adlı kitap yayınlanmrştır.39 l978'de ise, J. Gascou tarafından yayınlanan Communication de Jean Gascou, "Amphores byzantİnes d dİpinti grecs de Saqqara" adlı makalede, LRA 1 dipintolu örnekleri L.P. Kirwan'ın yaptığına beı:zer biçimde incelenmiş ve deşifre edilmiştir.aO 1981'de P. Pensabene tarafından, dipintolu amphoraların hem amphora formu hem de üzerindeki yazıt açısından incelediği, Anfore tarde con iscrİzioni cristiane dal Palatina ad|ı makalede bir gıup dipintolu amphora incelenmiştir.al Arkasından 1984 yılın da Kkırtaca'da ele geçen dipintolu amphoralar, S.M. Davies taraflndan The Dipinti, Stamps and Grffiti ad|ıyayında kataloglanmrştır.a2 1980'de D. Tudor'un yayınladığı Comunicöri Epigrafice X adlıı makalede de, Balkanlarda ele geçmiş ilk mühür tanıtılmıştır.a3 Sztetyılo'nun, Timbres Cöramiques, Alexandrie 1973-1974 adlı makalesinde gösterilen amphora mührü, 1986 yılıında, Z. Sztetllo ve Z. Borkowski tarafindan, bilinen diğer örnekleğle karşılaştırı|dığı, Un tİmbre cöramique byzantin de l'öparque de Constantinople adlı bir inceleme çalışmasıyla detaylandırılmıştır. Yassıada Batığının ortaya koyduğu veriler ise, graffito çalışmalan için oldukça belirleyici olmuştur. Buna göre, 1989 yılında, F.H. van Doorninck'in yaptığı, The '' Popescu, B. (1976) Inscriptiile grecesti si latine din secolele IV-XII descoperite in Rom6nia. Buçarest: Editura Academiei. of '* Larg, M. L. l. (1976) Graffıti and dipinti. Princeton/New Jersey: The American School Classical Studies. 3' Barnea, l. (1977) Note de Epigrafie Romano-Bizantina. Constanta: Muzeul de Archeologie Constanta. n' Gascou, J. (1978) Communication de Jean Gascou, "Amphores byzantines a dipinti grecs de Saqqara". Bulletin de liaison du groupe international d'6tude de la cöramiçe 6gyptienne. 24-27. ar Pensabene-Perez,P. (1981). Anfore tarde con iscrizioni cristiane dal Palatino. Rivista di studi liguri, 47. 189-213. a2 Davies, S.M. (19S4) The Dipinti, stamps and graffiti. M.G. Fulford ve D.P. Peacock (eds.). Excavations at Carthage. The British mission Volume I. 2, Excavations at Carthage. Sheffield: University of Sheffield, 143-153. o' Tudor, D. (19S0) Comunicari Epigrafice X. Pontica, XIII,24l-253. r, Cargo Amphoras on the 7'h century Yassı Ada and ] ]'h century Serçe Limanı Shipwrecks: Two Examples of a Reuse of Byzantine Amphoras as Transport Jars ve peşinden P.G. van Alfen taıafindan yayınlanmış, New light on the 7th-century Yassi Ada shipwreck' Capacitİes and standard sizes of LM I amphoras adlı çalışmada, graffiti yazıt|ar detaylı biçimde irdelenmiştir. Bu yayffi takip eden, D.P.S. Peacock ve D.F. Williams tarafindan 1991'de yayınlanmış olan Amphorae and the Roman Economy: An Introductory Guide ad|ı kitab144 ve ardından 1992 yı|ııda T. Derda tarafindan, Inscriptions with the Formula ilmo xd,pıç rc6pöoç on Late Roman Amphorae adlı çalışmada, paleografik ve epigrafik açıdanincelenmiş ve benzer formül üzerine yazılmış bir grup amphora dipintisi tanıtılmıştır.a5 Öze|Iikle son yıllarda, amphora üzerindeki graffitoların yer aldığı yayınların Saylsr da artış göstermekte, kazı|atda tespit edilen amphoraların graffiti yazıtlarına yayınlarda .daha detaylı yer verilmektedir. Giınümüz çalışmaları Ve kazı rapor yayınlarında, Söz konusu mühiir ve yazıI|arın amphora tipolojileriyle birlikte daha detayh açıklandığı görülmektedir. 2005 yılında ise, D. Pieri tarafından yayınlanan ve bir grup amphoranln karşılaştırmalı biçimde incelendiği, Le commerce du vin oriental dl'öpoque byzantine (V"-Vil" siöcles) adlı çalışmada, yazıt|arın amphora formu temelinde değerlendirildiği görülmektedir.46 2008'de, Antinoopolis buluntuları özelinde hazırlanmış ve dipinti yazılara dair ilk detaylı sınrflamarun görüldüğü Les dipinti amphoriques d'Antinoopolis adlı çalışma, J.-L. Fournet Ve D. Pieri tarafindan yayınlanmrştrr.a7 20l0 yılında C. Diamanti tarafindanhazırlanrrıış, Ewöna tapayayfi Ka,ı sıoayoyri ap9op6ov oTryv A)'d'oa'pva 14Ç Ka (5oç-7oç aı.) (Local Production and Import of Amphoras at Holasarna of Kos Island (5th-7th c.) ad|ı kitapta Halasarna'daki amphora üretimi Ve burada bulunan mühürlü örneklerin değerlendirilmeleri 44 Peacock, D.P.S., Williams, D.F. (1986). Amphorae and the Roman eronomy: An introductory guide. London: Longman. a5 Derda, T. (1992) Inscriptions wittı the Formula 0eou 1ıipıç r6pöoç on Late Roman Amphorae. ZPE,94. 135-152. a6 Pieri, D. (2005) Le commerce du vin oriental ö l'6poque byzantine (Ve-VIIe siöcles): Le tömoignage des amphores en Gaule. Beyrouth: Institut Français du Proche-orient. 47 Fournet, J-L., Pieri, D. (2008) Les dipinti amphoriques d'Antinoopolis. G. Bastianini ve R. Pitaudi (eds.). Antinoupolis I, Istituto papirologico G. Vitelli, 175-216. t2 yapilmştr.a8 B, çalışmadan sonra C. Diamanti ve C. Diamarıti - A. opait tarafından yayınlanan aZ sayıda makale çalışmasında söz konusu mühiirlerin dönemi ve fonksiyonuna dair öneriler detaylı biçimde verilmiştir.a' Yirre J.-L. Fournet tarafından, Dipintologİe başlıklı çalışmasında dipinto yazıl,iarın bir grubunu krsaca açıklanmış, Antinoopolis ve diğer merkezlerden bilinen buluntular ile karşılaştırılmıştır.so incelenen konu için getirilen başlık önerisi de, söz konusu makalede yapılmıştır. Yukarıda bahsedilen yayınların dışında; M. Grünbart ve S. Lohner-Metaxas tarafindan 2005'de, Stempet(n) in Byzanz. Wiener Byzantİnistik und Neogrcİzistiks], ve 20l5'de C. Diamanti tarafindan yayınlanan, Inscriptionson Byzantine Amphorasz başlıklı yayınlarda, miihürler ve yazılrar için genel değerlendirme çalışmaları mevcuttur. a8 Diamanti, C. (2010) Local production and import of amphoras at Halasarna of Kos island (5th-7th c.): Contribution to the research ofthe production and distribution of the Late Romaıı/Proto-Byzantine amphoras of the Eastern Mediterranean: Evrözrıa ncpoyrıyı1 rcoı eıoc,yrı1ı1 cıp9op6rıv or1v A.}"Öoapvo 11ç Krı (5oç-7oç oı.). Atina. ae Opait, A., Diamanti, C. (2014) Imperial Stamps on Early Byzantine Amphoras the Athenian Agora Examples. RCRF Acta,43. 55-61. 50 Fournet, J. (2012). La 13 gİRiNcİ nör,üıvı GEÇ RoMa İıvrpı.nı.roRLuK uöNrvrİNE BAKIŞ Caesar'ın (tı.ıırı.Ö.+q-44) ölümü sadece yönetimin değişmesinin değil, aynı zamanda devletin idare sisteminin de değişmesine sebep olmuşfur. Caesar'dan sonra gelen Augustus (M.Ö. 27-|4), yeni bir yönetim anlayışınr da beraberinde getirmiştir. Artık bir imparatorluk olarak yönetilen Roma topraklarının geçirdiği dönüşüm siirecinde Principatus dönemi olarak adlandırrlan dönem başlamıştır.53 Augustus ile ön plana çıkan diğer bir yenilik, Pax Romana sistemidir. Bu sistem, Roma imparatorluğu ' dahilinde sürekli bir barışın sağlanması amacıyla yürürlüğe girmiş ve pek çok aı|aşmaz|ığın bu sistem altında çözüm yoluna gitmesi sağlanmıştır. Diğer taraftan, özellikle Küçiik Asya'da geniş çaplı bir kolonizasyon hareketi başlatılmış; Pisidia başta olmak üzere pek çok koloni kurulmuş ve de yolçalışmalaır luz kazanmıştır. Augustus'dan yaklaşık üç ynzyıl sonra, 235_-284 yılları arasrnda yaşanan problemli dönem (Üçüncü yüzyıl lcrizi) ise, İmparatorluk içinde, aşrlması zor bir eşiği de beraberinde getirmiştir. Bu dönemde fiyatların %7o0 arffığı tahmin edilmektedir.sa Aynı zamanda yaşanan iktidar sorunu ile, çok sayrda imparator yönetimi devralmış, ancak çoğunlukla krsa zamanda öldürülerek yönetimden uzaklaştırılmlştır. iktidar kavgalarının olduğu bu döneme son Veren imparator olan Diokletianus, aynı zanıanda Roma İmparatorluğunun yeni bir sürece girmesini sağlayacak adımlar atmıştrr.ss Bu dönemden soffa, katı bir yönetime sahip Dominatus dönemi başlayacaktır (Şekil2).56 1.1. Diokletianus'dan Herakliusoa Doğu Roma Imparatorluğu (Şekil3 ve 4) Yaşanan iç savaş, saldırı ve yüksek enflasyonun yanı sıra dini değişimin ba gösterdiği yılların ardından Diokletianus'un imparator oluşu, imparatorlukta istikrarlı bir dönemin başlangıcı olmuşfur. Bu dönemde, yönetim biçimi olarak Tetrarşinin (tetrarkhio) var olmasr ' aynt zamanda, İmparatorluğun Doğu ve Batı olarak ayrılığına '3 Akşit l985,487-488. 5n Gregory 2008, 39. Yaşanan devalüasyon ve enflasyon için ayrıca, bkz. Corbier 2005,338-344 " Bu dönem hakkuıda ayTlca, bkz: Giardina 2007'743vd.; Hendy 1985, 37l-386. '6 Bowman 2005,67. T4 giden yolda önemli ilk adımdır. Yönetimin paylaşılmasırun en önemli sebebi olarak gösterilen savaş ihtiyaçlarrrun, ayru zamanda ülke topraklarırun böliınmesinde önemli bir rol oynadığı bilinmektedir. Diğer önemli bir adım ise, 296 yılında Tetrarşi impaıatorlan taraflndan yapılmış katı bir vergi düzenlenmesi ve arkasından, 301 yılı Eylül ayında enflasyonu düşürmek için, sikke değer artrrımrru getiren "Tedavül Karamamesi"dir. Bundan iki ay sonrasında ise, para ekonomisini dtizenlenmesi ve asker tüketicinin korunması amaçlanarak "Fiyat Kararnamesi" yayınlanmıştır. Bu sabitleme ile düzenlenen fiyatlar piyasa değerinin altında kalmış Ve Sonrasında yaşanan fiyat yükselmesi de, bu tip bir ekonomi politikasınln sonucu olarak ortaya. çıkmıştır.57 Diokletianus tarafindan uygulanmaya başlanan "planlı ekonomi'', imparatorluğun yıkılmaması için zorunlu bir adım olarak görülmektedir.s8 325 yılına gelindiğinde, Doğu'nun Augustus'u olan ve Balkanlar'r etkisine tutan Licinius, Constantinus ile arasındaki yaşanan savaşta yenildi ve Constantinus tek başına yönetimi si.irdürmeye başladl. Byzantion'ın, Diğer RomalYeni Roma (Constantinopolis) yani Urbs Constantİnopolitana nova Roma59 ilan edilip, Roma'nın güç1ü bir alternatifinin yaratılması, kuşkusuz Constantinus döneminin en önemli adrmlarından biri olmuşfur.60 361'deimparator olan iulianus iki yıldan azbir süre yönetimde kaldı ve yönetim ve vergi sisteminde değişiklikler yaptı. İdari yrınetimde, kent devletlerinin önemini artırmayr planladı. İulianus'ın ölümü ile sonlanan Constantinus hanedanından soffa Roma imparatorluğu, Valentinianus ve Valens'in ortak yönetimine girmiştir. Bu yönetimde savaşcıl politikadan ziyade, sınır boylarındaki güvenlik desteklenmiş ve barışcıl bir diplomasi geliştirilmiştir. Ren ve Tuna boylarındaki slnff kule Ve garnizonları bakımdan geçirilmiş ve bazı yenileri inşaa edilerek buraların güvenliği sağlanmıştır.6l 379'da I. Theodosius'un imparatorluğu başladığında, Gotlarla siiren haıeketli mücadele daha hala siirmekteydi. Askerlerin ailelerinden vergi alınmaması, toprağı işleyecek insan gücünün aza|ması dolayısıyla ülke nüfusu önemli bir faktör haline geldi. " Mitcheıı 2016,74,88-89 ve 246. " C.Mango 2008,SZ;Millar 1994, 174-190. 59 Constantinopolis isminin adlandırma değişimleri için ayrıca, bkz: "altera Roma", "nea Rome" Ve "Constantinopolis şehir, Yeni Roma" (Notitia Urbis Constantinopolitanae): Ward Perkins 2012, 53'54. uo Jones 1964,8 ve 688-689; Grant 2000, 19-24; Ward-Perkins 2012, 53vd; Mitchell 2016 ,89-99,404. 6' Mitcheıı 20|6, l0g-|l5, l l8-1 19. 15 Söz konusu nüfus durumu ve azaLan colonus|ar, Gotlarla yapılan anlaşmada göz öntinde tutulmuş ve güvenli bir hamle olup olmadığına bakılmakszın Gotların askere alınmaya başlanmaslrun en önemli sebeplerinden ikisini o1uşfurmuşfur.62 Bununla birlikte, Theodosius, tiim imparatorluğu tek yöneten son imparator olmışfur.63 I. Theodosius'un tahta çıkışından imparatorluğunun Sonuna kadarki siireç, seferlerin imparatorlarla birlikte diizenlendiği bir dönemken, sonraki imparatorlar daha çok sarayda kalmışlardır. Ravenna Ve Roma batıda, Constantinopolis ise doğuda imparatorlaıın yaşadığı şehirlerdir. Constantinopolis, 395 sonrasında tamamen Doğu Roma İmparatorunun stirekli yerleşim merkezi haline gelmiştir. imparatorların sarayda kalıp sefere katılmamasr, kuzey ve batı sınırların korunmasrru zorlaştırmıştrr.6a 408-450 yılları arasında hfüüm süren II. Theodosius, ülkeyi, savaşmaktan ziyade, görüşme ve ödemelerle yöneten bir imparatordu. Attila ile mücadele yöntemi olarak ona ödeme yapmayl tercih ettiği bilinmektedir. Doğu Roma ile Hunlar arasında 435'de yapılan barış anlaşmaslna göre; daha önce güvenliğin sağlanması amacıyla Roma'nın Hunlara ödediği 350 poundun 700 poundayükseltilmesinin yanı sıra onlarla ticaret de yapmıştır.65 Attiıa, Doğu Roma İmparatorluğunu vergiye bağlamış ve ardından Doğu Roma' ya sefer gerçekleştirememiştir.66 Anastasius, Constantinopolis patriğinin ve Kadıköy konsiiinin kabul ettiği ortodoks inancına dair değişiklik yapmamasl ile ilgili bir yemin ederek imparator olmuşfu.67 Anastasius'un yürüttiığü politika, doğuda Roma Devlet otoritesinin devamlılığı ve batıda da diplomasi üzerinedir. Hazinenin yeterli olduğu bu dönemde, askeriyeye harcanan para kısıtlıdır. Bu bütçe sayesinde, limanların diplerinin temizlenmesi, hamam, sur Ve su kemerleri inşaası faaliyetlerinin gerçekleştirildiği bilinmektedir. Anastasius'un, Constantinopolis'in güvenliğini sağlanıak amacıyla 62 Mitcheıı 2016' |29' 144-145 u'Kaça. 2005,215. 6a Mitcheıı 2016,77 u' Mitcheıı 2016, |52-|54,289 u6 Kaçar 2005, 208. u' Mitcheıı 2016, |79. L6 yaptırdığl (Jzun Sur, bu dönemde inşaa edi1miştir.68 Kentli zarıaatkar ve imalatçıların hizmet vergisi olan chrysargıron de bu dönemde kaldırı1mıştır.69 Maıcianus, 457'de Kadıköy konsilini toplayarak, hem insan hem de Tanrı özelliği taşıyan isa temelli ortodoks inancr benimsemiştir.70 Bunun sonucuna göre, Aleksandreia ile Constantinopolis arasındaki rekabette, Roma'dan sonra yerini alan Kilise Constantinopolis olmuştur. Marcianus'un, Constantinopolis'de alınan vergileri iptalettiği ve vergileri düşürdüğü de bilinmektedir.7l 527 yfıında İustinianus'un imparatorluğunda yapılan ilk iş, tüm Roma hukukunu biraraya toplamak ve standart hale getirmek için meydana getirdiği Codex Iustinianus olmuştur. Böylece kanunlar biraraya getirilmiş Ve düzenlenmişti. Ardından, hukukçulaıdan oluşan bir grup taraflndan kamu hukukuna dair 50 kitaplık Digesta veya Pandectes olarak adlandırılan bir eseri bir araya getirilmesi sağlanmıştır. Sonraki adım ise, hakimlere yönelik bir el kitabı olan, In:stitutes'inhazır|atırrıasıdır. İustinianus, ayrrca bir hukuk eğitim standarüzasyonu oluşturmaya yönelik olarak, Caesarea ve Aleksandreia'daki hukuk okullannı kapattırıp, Roma, Constantinopolis ve Beyrut'daki okulların standart biçimde devamına karar vermiştir.72 İustinianus dönemine gelindiğinde, 532 yılında yaşanan Nika isyanında 30.000 kişinin ötdüğü ve başkentte pek çok yapının yakılıp yıkıldığı bilinmektedir. Araba yarışlarından sonra başlayan olaylar Sonucu, iki gruptan da ceza|andırılanlar olmuş ve iki kişi idam edilmiştir. Ancak olayların dinmemesi ve imparatora karşı siyasi bir direnişe dönüşmesinden sonra isyan bastırılmıştır. Liderleri cezalandırılmış Ve 30.000'den fazla kişi öldürülmüştiir. Nika isyanından sonra ise, Ayasofya dahil pek çok yapı yenilenmiş ya da yeniden yaptırılmıştır. Ayrıca 542 ve 545 yıllarında yaşanan veba salgrnr, ülkenin nüfusunun yaklaşık üçte birinin yok olmasına sebep olmuştur.73 Balkanlarda ve illyricum'da bilinen bir saldırı olmamasına karşın, askeri savunmanln Aşağı Tıına boyunca devam ettiği bilinmektedir. Diğer İaraftan, bu u' "Uzun Sur / Anastasius Suru" için ayrıca, bkz:Croke 1982, 59vd; Whitby 1985, 560vd; Crow 1993, 109vd; Crow, Ricci 1997,235vd.,Fig.2,pl.l-2; Ward-Perkins2012,53vd., Fig.3.4. u' Mitcheıı 2016' 182-183,249 to Eph"ros konsilinin tersine. 'l Mitcheıı 2076, 167 -168. 72 Gregory 2008, 131; Mitchell 2016, 188-192 " Mitcheıı 2016,207-2o9, 643-44. 77 dönemde Constantinopolis'de yapılan yeni bir kara, sonrasında ise bir deniz suru ile güvenlik tedbirlerleri alındl. İustinianus'un 533'de, Afrika'ya ve ardından ita|ya'ya düzenlediği seferlerde, imparatorluk sınrrları Kınm Boğazı'ndan Etiyopya'ya ulaşmış ve yapılacak yeni imar uygulamalanna kaynak olarak vergiler artırılmıştır.7a 5. yuzyıl başında, Batı Roma'da çıkanlan bir kanun ile Vandallar'a gemi yaplmuun öğretilmesinin idamla ceza|andırılması, Akdeniz hakimiyeti ile ilgili olmalıdır. Ancakyine de, Vandalların donanma sahibi olmasr uzun sürmedi Ve İspanya'daki pek çok limanıele geçirerek Kuzey Afrika'ya saldırıya geçtiler. 439'da Kartaca yönetimini ele geçirmiş olmalaıı, Batı Roma için oldukça yıkıcı bir darbe olmuştur. Batı Roma'nın askeriyesini besleyen tahıl Ve üzerine vergi kazancını kaybeden Roma, 455'de Vandallar tarafindan yağmalanmıştır. Ardından, Doğu Roma Vandallan Zenoı döneminde (475) tanısa da, Vandallar, iustinianus döneminde (533) ortadan kaldırılmıştır. Ancak bu çabarun olumlu sonuçlan kısa sürdü. Önce Vizigotlar, sonra islamiyet nedeniyle Akdeniz'in batı taraflndaki Doğu Roma kontrolü yeniden kayboldu.Ts Hem Balkanların kaybedilmesi hem de yaşanan başka saldırı ve krizlerle birlikte başlayan Heraklius (h.610-64l) dönemi boyrnca, Doğu Roma oldukça ciddi sorunlarla başetmek zorunda kalmıştır.76 Heraklius'un yönetimdeki köklü değişim çabalarıru, belki de imparatorluğun bu zorlu dönemeçte ayakta kalmasıru sağlayan etkenlerden biri olarak görmek miimkiindür. Ülkeyi thema|ara bölmesi ve bu thema|ann yönetimine hem askeri hem de sivil yönetici olaı strategoslann getirilmesi, sadece yönetimde yaşanan değişikliği değil, aynr zamanda askerin yerelleşmesini de sağlamıştır. Yerel düzeyde askeriye alımının sonucunda oluşan bu yerel ordularda, ayrlıca, askerlere görev Zaman:dışında işlenmesi için verilen toprak ile "asker-çiftçiler" ortayaçıkmıştır.77 64l'de Aleksandreia'nin Arapların eline geçmesi ve aynı yıl Heraklius'un ölümü, özellikle Yakındoğu ve Mısır'da köklü değişiklere yol açtı. Diğer taraftan,Doğu Roma imparatorluğu buralarda çok sayıda bölgeyi ve merkezi kaybederek bir çöküş ya 7o Mitcheıı 2016, l54, 210-220, 642-643. " Kaçar 2005,212-2|3. t6 Gregory2008, 161. " C.Mango 2008,54. L8 da gerilemeldanuştımün eşiğine geldi.78 Hem gelir, hem de Constantinopolis'in gıda tedariği'için hayati öneme süip Mısır'uı artık Roma'ya ait olmadığl bu taıih, genel anlamda, Geç Antik Çağ'ın sonu olarak kabul edilmektedir.79 Doğu ve Batı imparatorluklaq ayrr ve birbirine tam anlamıyla müdahale etmeyen, fıili açıdan ayrı yönetilen imparatorluklardu. Roma imparatorluğu, her iki taraf arasında hukuki ve anayasa açısından ayrışmadan 6. yiizyı|a kadar devam etmiş ancak, impaıatorluklarda yapılan yasalar diğer tarafa gönderilmediği için tam bir yönetim birliği olmamıştır. Doğuda, önceki imparatorlar seferlere çıhp, çoğunlukla sarayda ikamet etmezken, II. Theodosius sonrasında bu durum değişmiş Ve imparatorlar, saraydan çok ayrılmayan, ülkeyi diplomasi ve başka yollarla idare eden bir yönetim şeklini benimsemişlerdir. Batıda da kısmen buna benzer bir durum yaşanmıştır.80 Batıdaki tehlikeleri kısmen diplomasi ile kısmen de görmezden gelerek idare etme politikasr, Roma İmparatorluğunun doğusunun zarar görmeden yaşamrna devam etmesini de sağlamış nedenlerden biri olmalıdır. Diğer bir deyişle, Batr Roma'da yaşananlar ve Doğu Roma'da Barbarlarla yapılan haraç/vergi anlaşmaları ile, Batı Roma sona doğru giderken, Doğu Roma'nın devamlılığı sağlanmış gibi göriinmektedir. 5- ynzyılda, Batr imparatorluğu, kuzeyinden gelen baskılar ve başka nedenler sonucunda dağılmış ve Roma Akdeniz'in batısrnın hakimiyeti zayıflamıştır. }Iıristiyanlık, askeri ve ekonomik zayıflama, salgın hastalıklar, sosyal ve idari bozulmalar ve demografik sorunlar, Batı Roma'nın dağılmasına sebep olan diğer etkenlerden bazılarıdır. Komutanların imparator aleyhine güç kazanma|arı, Akdeniz'deki hakimiyetin kaybedilmesi ve kuzey srnırrnda problemlerde etkin olmuştur.8l 5. yüzyıldan sonra Batı Roma'da endüstriyel üretimin neredeyse sonlandığı bilinmektedir. Bu dönemde Batı Roma'nın yaşadığı durumun, "dönüşüm" ya da "lviz/çöküş/düşlş" olduğu yönünde değişik görüşler bulunmaktadır.82 2008, '8 Roma imparayorluğunda yaşanan Çöküş veya Gerileme önerilerinin detayları izn,bV'z;Heather I 8-3 0; Ceylan 2016, 53 5vd. ; Mitchell 2016, 633 -638. '9 Mitcheıı 20|6' 633-634. 'o Mitcheıı 20|6, 148-15|. 8'Kaçar 2005,2|9-220. 82 Kaçar 2005,205. T9 Geç Antik Dönem kent korunmuşluğu ya da yapılaşmasının, 'odevamlıIıIİ' teorisini desteklemesine karşın, arkeolojik verilerin, "devamlıIıhan'' ziyade "gerilemenin'' kent bazında değişiklik göstererek yaşandığını işaret ettiği düşünülmektedir.83 Ayrıca,devletin yönetim kademesine bakıldığında, bu dönemde Doğu ve Batı'da yapılan yönetimsel değişiklikler ile Doğu ve Batı imparatorluğu iki praetorian prefectureye, ve bunlar da birkaç eyaleti kapsayan diokeseye böli.inmüştiir. Praetorian prefecturein yönetimine prefectus praetorio, diokeselerin yönetimine ise vicarius|ar atanmrştır.8a Tetrarşi Döneminde, her impaıatorun bir praefectus praetorjosu mevcuttu ve bu mevki, Diokletianus döneminde mali konularda en önemli devlet görevlisi konumuna gelmiş ve zarrıan|a imparatordan sonra en önemli makama sahip olmuşfu..85 Ayrrca, eparkhosunyardrmcısı görevini yapan symponos|arın olduğu da bilinmektedir.86 4. ve 5. yüzyıllarda görev yapan kent valilerinin görev siiresinin ortalama bir yıl, eyalet valilerinin ise bir buçuk yıl olduğu bilinmektedir.87 Diğer taraftarı, imparatroluğun sınrrlarının yönetim değişikliğine uğadığından yukarda bahsedilmişti. 7. ynzyıl biterken de, imparator|uk thema adı verilen büyfü eyaletlere bölünmüş ve yönetimine hem askeri hem de sivil yönetimi idare eden bir strate go s atanmrştır.88 Devletin dini yapısına bakacak olursak, Hıristiyanlığın resmi olarak tanınmayan bir inanç olmaktan çıkıp, devletin resmi dinine dönüşme si.ireci, aslında doğu Akdeniz'in "Doğu Roma İmparatorluğu" olması siirecine denk düşmekte ve aynı zamanda, Hıristiyanlık bu aşamada önemli bir rol oynamaktadır. Yer altına gizlenmiş bir inanç olan Hıristiyanlık, Diokletianus tarafından 303?de yayınlanan "Büyük Takibaf' fermanr i|e zor bir döneme girmiş, ancak çok geçmeden, Constantinus'un da için de bulunduğu yönetimin 311'de fermanr fesh etmesiyle devletin Hıristiyanlıkla ilgili sürdiireceği yeni politikarun da öniinü açılmıştır. Krsa süre sonra, Constantinus 83 Ceylan 2016, 550-551. 8a Lo Cascio 2005,76 ve 180-181. 85 Bulgurlu 2007,28l;Howatson 2Ol3,775,Prefectus praetorio maddesi; Mitchell 2016,252-255, Diyagram 5.2. 86 Bulgurlu 2007,28l;Kaz&an 1991, 1989, "Synponos". 87 Ceylan 2016, 550. '' Memrrun, basilikos spatharios, protospatharios, patrikios gibi ünvanlarla da anıldığı bilinmektedir Bulgurlu 2007, 280-281. 20 tarafindan Flıristiyanlar için olumlu bir gelişme daha yaşanmrş, buna göre; Constantinus ilk konsilolan İznik konsilini 325'detoplayarak "dini lider" rolünü üstelenmiştir.8g Constantinus, tek başına imparator olmasından öltimüne kadar geçen sürede yoğun biçimde Kilise konusunu gündeminde futmuş ve Kilisedeki din adamlarına vergi ve kamusal yükümlülfü muafiyeti getirmiştir. Constantinus, Flrristiyan bir yönetime doğru ewilen "yeryüai krallığı"ru yöneterek, devlet dininden öte, tek kilise inancını oluşfurmaya çalışmıştır. Hıristiyan yanlısı dawanan İmparator Leo ise, 472'de Paganların hukukçu olmalannı yasaklayarak benzer bir tutum sergilemiş, ek olarak, iustinianus da vaftiz olmayanların devlet memuru ya da öğretmen olmalarrnı yasaklamıştır.90 Ancak, devletin tamamının Hıristiyanlığı kabullenmesi hemeo gerçekleşmemiş ve hemen her kesimden Pagan dinini korumaya çalışan kişiler olmuşfur. Pagan inancrna sahip imparatorların uygulamalamalarr bu duruma en iyi ömektir. Hıristiyanlığın, Pagan inancıyla olan çatışmasırun yanl Sra, Kilise inançlarına göre ayrılan düşi.inceler de diğer bir mücadele ortamına sebep olmuştur. Constantinopolis piskoposunun, Roma'dan Sonra ikinci önem s[aslna yerleştirilmesi Aleksandreia kilisesinin hoşuna gitmeyen bir sonuç ortaya çıkarmıştır. Hangi kilise inancrna ait olunacağı, imparatorların ve kiliselerin izlediği politikalar sonucunda şekillenmiştir. Örneğin, iustinianus döneminde, etkin köken farkı olmasına karşın askerler Kalkhedon (Kadıköy) inancrna aittir.el Devletin kurumlannln Ve Kilisenin zaman içinde birbirlerine uyum sağladığı anlaşılmaktadır. Kilisenin, devlet yaplsl içinde giderek daha çok yer almaya başlamasırun yaru srra, devlet içinde konumları olan ve nüfuz sahibi önemli kişilerin de, Kilisede mevki sahibi olmaya başladıklaıı ve aristokrat piskoposların varlığı bilinmektedir.g2 Diger taraftan, siyasi kimliğe sahip bazı önemli piskoposluklar da ortaya çıkmıştır. Kentlerin piskoposluk yetkileri ttım kent çevresi ve kırsalında geçerliydi. Buna göre, sınrrlar içindeki ti.ım papaz atamaları bu piskoposluklar tarafından yapılıyordu. Örneğin, Küçük Asya'nrn bazı yer|erinde bulunan kırsal kesim '9 Mitcheıı 2016, 96-97 ve l03. '0 Mitcheıı 20 l 6, l 0 l, 330_33 l, 37 1-372, 382, 409' " Mitchelı 2016, l09-|l5,262,404. " Gregory 2008, 118; Mitchell 2016, 271-212. 2L piskoposluklanrun (chorepiscopj) sorumluluğunda, bazı kentlerden daha geniş yayılmış mülkler bulunmaktaydı. Roma eyalet sistemine benzeyen hiyerarşik kilise yapısında, her eyaletteki kilisenin başında bulunan ve piskoposların üstii olan bir metropolit görev yapmaktaydı. Bazı kent piskoposlarının, yaşadığı şehir için vergi muafiyeti taleplerinde bulunmak üzere dilek.çe yazdı}darı bilinmektedir.g3 Bunun yanrnda, piskoposlar hukuk a alarunda da z'aman|a söz sahibi konuma getirilmi şle r dir .9 6. ynzyılıa gelindiğinde, dini merkez olarak konumlanmış Constantinopolis, Roma, Aleksandreia, Antiokheia ve ierosolymon'daki yönetim, patrikler tarafından yiirütülmekteydi.95 . 4. _ 6. yızryrllarda, Doğu imparatorluğunda Latice'nin yerini Yunanca'nın aldığırun görülmesine karşrn, Constantinopolis'de hukuk ve yönetim dili olarak Latince kullanılmaya devam etmiştir. Ömeğin İustinianus'un yaptığı tiim hukuki eserler Latince yazrlmış, ancak kanunlar Doğu sınırları içerisinde Yunanca'ya da çewilerek yayınlanmıştır. Latince'nin resmiyette devlet içindeki kullarumı iustinianus döneminin sonuna kadar sürmüştiir.96 Heraklius döneminde artık devletin resmi dili Yunanca'ya .. ... 97 donuşmuşilr. 1.2. Geç Roma - Erken Bizans Dönemi Ekonomisive Vergi Sistemi Krsımlara ayrılmış ekonomik alanların bir bileşimi şeklinde tanımlanabilen Geç Roma Dönemi ekonomisi, Eskiçağ Akdeniz dünyasından yola çıkıp bir dünya ekonomisine doğu ewilmiştir.g8 Geç Roma'nın ekonomi modelinin, tamamen ticarete ya da tamamen takas ürünlerine dayalı olmadığı, bugiin neredeyse tiim araştırmacrlar tarafindan kabul edilen bir düşüncedir.99 Ancak, ticaretin hacmi ve takasın modeli, gtinümüzde henüz tam olarak sınrrları çizilememiş ve araştffmaya açık olan konudur. Buna göre, ticaretin 9' Mitcheıı 2016, 400, 4o5-4o7. ea Gregory 2008, 120; Mitchell 2016, 401. es Bulgurlu 2007,275. 'u Mit"heıı 2016, 1g3, 258. 9'Haıdon 2oog,2l. 98 Carriö 20|2,26. 'e Jones 1964,824-872; Garnsey, Whittaker 1998,213,315; Paterson 2010,142-143; Carrid 2012, l3vd; Mitchell 20 16, 549 - 5 52. 22 hacmi ve nerelere yapıldığının belirlenmesi konusunda, arkeolojik ya da tarihsel verilerin açıklanmasının eksik kaldığı anlaşılmaktadır. Diğer tataftan, paraya çevirilip çevirilmediği, hacmi ve "karşrlrklhediye değişimi" gibi tanımların içini ne ölçüde doldurabildiği konularr, Geç Roma ekonomisinin henüz net olarak aydınlatılmayan noktalandır.l00 Geç Roma imparatorluk vergi sisteminin, erken döneme nazarandaha rafine olduğu dtışülmektedir. Roma İmparatorluğunun vergi sistemini açıklayan tarihi bir kaynağın olmamasr sebebiyle, edinilen bilgiler sınırlrdır. Geç Roma'da bilinen vergi sistemi üç grup alünda toplarımıştır. İıki; arazi vetgisi olan ve herkesten aynl oranda alrnan iugatio-capitatİo, ikincisi, imparatorluk ve eyalet srnrrlannda alınan dolaşım vergisi portorio, üçüncüsü ise, alımsatımdan alınan vergidir. Vergilerin düzenli ve eksiksiz toplanmasından kent valisi sorumlu tufulmuştur. Vergi oranlarr her yerde aynı oranda hesaplanmamıştır. Örneğin, Mrsır'ın verimli toprak yaplst dolayısıyla dahafaz\a üriin alındığı ve de buna bağlı olarak vergi oranrnın daha yiiksek olduğu sanılmaktadır. Antinoopolis'de bulunan ve 540'a tarihlenen bir papirüsden edinilen bilgiye göre; burada Yo27 oranında alınan vergi, başka bölgelerdeki verim durumuna göre, Yo70-20 arasrnda değişmektedir.l0l Mısrr nüfusunun sekiz milyon olduğu sanılan dönemde, Galia'nın nüfusunun iki buçuk milyon olduğu ileri sürülmektedir. Bu nedenle, Mlsır'ın gelirinin, Afrika'run Batr'ya bıraktığı gelirden üç kattan daha faz|a olduğu düşiinülmektedir.l02 Devleti koruyan iki faktör olarak tanrmlanan eski gücü Ve ordusunun siirdiirebilirliği için gerekli olan mali destek elbetteki vergilere dayanmaktaydı. Vergi toplama, haraç ve imparatorluk topraklannın kiraya verilmesinden elde edilen gelirin üçte ikisinin askeri harcama ve askerlerin maaşı için kullanıldığına dair talrminlerden yola çıkarak, devletin gelirinin çoğunluğunun ordu için harcandığı söylenebilir.lO3 Askeri giderleri karşılayan vergi geliri yüksek oranda tanmsal üretimle ilgilidir, ancak söz konusu vergilerin sadece askeriyeye kullanılmadığı anlaşılmaktadır. Buna göre, ı00 Garnsey, Whittaker 1998, 3l2vd.; Caniğ 2ol2,2l-26. Ekonomi ve vergi konusunda güncel bir analiz için ayrıca bkz: Bowman20|8,27vd. 'o' Mitcheıı 2016, 246-247 ,251 ve 448. 'o2 Kaçar 2oo5, 214-2|5. 'o' Mitcheıı 20|6,77-78 ve 448. 23 devlet giderleri, saray ve kent halkırun ihtiyaçları da söz konusu vergiler ile karşılanmıştır. Aıazi sahipleri ya da araziyi kullananlar tarafindan ödenen vergilerin oraru ytiksek iken, kentlinin vergi yiikü oldukça azdı. Roma vergilendirmesinin; nakit, ayni ve de zorunlu hizmet olarak yapılabilmesinin yanl sıra, nakit dışındaki vergi 10a biçimleri de nakite çevrilebilmekteydi. Bununla birlikte, Batı eyaletlerinde gelir düzeyi daha düşüktü' Doğudaki iiretim küçük çap|ı latifundium]os çiftliklerinde yapılıyordu ve buralardan vergi toplanmasl daha, kolaydı. Ancak Batı'da, kölelerin çalıştığı büyük arazi|erde yapılan üretimin vergisini ba arazi sahiplerinden almak daha zor olmuştur.l06 Vergi düzenlemeleri konusunda da, Doğu ve Batı arasında farkhlıklar bulunmaktadır. Valentianus'un çıkardığı vergi toplama sürecine dair detaylı bir kanuna bakıldığında, söz konusu kanunun batlda bir karşılığı olmadığı görülmektedir.lO7 |.3. Annona Cİvİcİa ve Annona Mİlİtaris Sistemi 2. ynzyı| _ 3. yuzyıl başı arasındaki zamanda, kentleşmenin yoğun olduğu bölgelerde, ordunun ihtiyaçlarıru gidermeye yönelik annona uygulamasr mevcut değildi. Diokletianus ile Constantinus'un hüküm yılları (284-337) arasındaki dönem; batıda, Ren Nehri sınınnda Germen kabilelerle, doğuda ise İran'la yapılan savaş Ve Mrsır isyanları ile mücadele edilmiş vebu dönemde imparatorluk ve ordu ihtiyaçlarının l08 desteklenmesi gereken yeni şehirler ortaya çıkmıştır. Roma imparatorluğunun kentlilik anlayışı olarak Latince civitas,Yınxıca polis adlandrması, kent ve kentin gıda ihtiyaçlarını gideren arkaplandaki kırsalı da barrndırmaktaydl. Kentler, Roma'nın ti.im hakimiyet alanına yayılmış ve birbirine yakın konumlanmışlardı. Nüfuslarının çoğunlukla, l0.000 altı olduğu bilinmektedir.l09 Annona civicia; imparatorluk sınrrlarında yer alan bazı büyiik kentlerin temel gıda '0a Mitcheıı 2016, 245-247 . |05 Latifundiun: Roma imparatorluk Döneminde, tarım üretimi yapan Ve kölelerin çalıştlğı geniş çiftlik arazisidir. lou Kaçar 2005, 2|4-21 5' lo'Mitcheıı 2016,248' r08 Ward-Perkins I 998, 37 lvd; Mitchell 2016, 81, 333. l0' Mitcheıı 2016, 440-44|. 24 maddeleri açısından desteklenmesini sağlayacak bir uygulamadır. Diğer eyaletlerden vergi karşılığında ayni olarak alınan bu ürünlerinin, büyiik/önemli ya da ihtiyacı olan kentlere aktarıldığı sanılmaktadır. Bu ihtiyacın yaşandığı ve süreklilik gösterdiği sanılan yegane kentin, başkent Constantinopolis olduğu söylenebilir. Constantinopolis'in, başkent olduğu siireçte, inşaa faliyetleriyle birlikte büyümekte olduğu ve üst tabakadan insanların yerleştirildiği bilinmektedir.ll0 Kente gelen üst sınıf kişilerin yanında, kentte süregiden inşaatlann çalışanları da doyurulmasr gereken kişiler olmalıdır. Kente yerleşmenin çoğalması ve kentin gelişimi için uygulanan teşvik uygulamalarından biri kuşksuz ki ücretsiz ekmek ve talrıl dağıtımıydı. Bununla birlikte, çeşitli sınrfsal diizeylerdeki nüfusun ihtiyaçları dahilindeki yaşamsal ve lfüs gıdalher türlü üriiniin de kesintisiz biçimde buradaya taşınmış olmasr gerekmektedir.lll Tahıl dışınd a, yağ, şarap gibi benzet temel gıda ihtiyaçlarınında, annona sistemi ile tedarik edildiği düşünülmektedir.ll2 Contantinus öldüsunde, başkent nüfusunun 50.000'den faz|a olduğu hesaplanmaktadır.ll3 5. yazyıl ortasrnda 4388 ailenin oturduğu düşünülen şehirde, yılda l 14 |7 5 .200 ton buğday ihtiyacı olduğu ileri siirülmektedir. Herhangi bir afet ya da felaket yaşayan şehirlerin de, bu dönemlerinde annona civİcia desteği aldığı anlaşılmaktadır. Bu uygulamaya, 499-50| yıllarında Edessa kentinde yaşanan çekirge istilası yüzünden, halkın vergi ödeyemeyecek olduğunda l l 5 imparator tarafindan yardım gönderilmesi örnek olarak verilebilir. Devletin diğer temel bileşeni olan askeriyenin sürekliliği ise, en az kentlerin yaşamasl kadar önemlidir. ordunun ihtiyaçlannın giderilmesine yönelik oluşfurulmuş benzer bir destekleme sistemi olan annona militarİsiı, Geç Roma _ Erken Bizans askeriyesinin asli tamamlayıcısı olduğu düşünülmektedir.l16 Askeriyenin ihtiyacı olan temel gıda maddelerinin vergi karşılığı alınan iiriinler ile karşılanmasına dayanmaktadır. Batı Roma İmparatorluğu merkezi için önerilen gıda tedariği modelinde, ordunun "o Gregory 2008,67; Mitchell 2016,444. trl Grant 2000,19-20. l" Mitcheıı 20|6,444. lı3 Grant 20oo,20. ıla Grant 20oo,23. Mitcheıı 2016, 249-250. ıı6"' Kaegi 1985, 591. 25 ihtiyaçlarının; yerelden, yerel eyaletten velveya diğer eyaletlerden geldiği sanılmaküadır. Buna göre, gerekli iirünler, yerel sivillerden vergi karşılığı, devletin bedelini ödeyerek el koyması ya da ticaret yoluyla giderilmiştit.||7 2. ynzyı|da ordu için mısır toplama uygulaması olarak görülen annona militarisin ne zamanve nasrl bir vergi sistemine dönüştüğü tam olarak bilinmemektedir.ll8 3. ynzyıl krizinde yaşanan aşırı fiyat artışı sonucu para kullarumırun tercih edilmemesi ve neredeyse yok olmasr sürecinde, ttiketici ve tiiccar arasında bir değiş tokuş sistemine dönüş olduğu sarulmaktadır. Ek olarak, devletin de aynı şekilde vergiyi tirün olarak alıp orduya göndermeyi tercih etmesi, doğudaki annonq mİlİtaris sisteminin başlangıç noktalanndan bir olmalıdır.llg Ayrıca, takas tedariğinin yerine, takasın mutlaka nakite çevrilerek kullanılmış olması gerektiği de, annona desteğinin bir uygulanış modeli olarak ileri siirülmektedir.l2o Uygulama, 4. yizyı|dadevletin gelirini yükselten temel kaynak olarak kabul edilebilir.l2l ortalama olarak, her askerin günlük iki sextari, tahıl ihtiyacı olduğu kabul edildiğinde, her gİin bir contuberniumL22 askerin T6 sextarii yani bir modius|z3 tahıI tiıkettiği anlaşılmaktadır. Bu hesaba göre, Diokletianus'dan soffa genişlemiş 5.280 askerlik bir lejyon için günlük 660 modii tatul gerektirdiği sanılmaktadır.|za Ancak, askeriyenin ihtiyaçları düşünüldü$unde tüıl ile sınırlı olmadığı açıkça anlaşılmaktadır. Askeriyede, askerlere ödenek nakit maaş dışında, günlük ihtiyaçları arasrnda gıdanın önemli bir yeri vardır. Buna göre, mrsrr, ŞtroP, zeyİinyağı, tüıl, sirke, et gibi gıdaların ordu için temel ihtiyaçlar olmasrrun yanl sra, samanm da annona militaris ile tedarik edildiği düşünülmektedir.l2s Örneğin, Constantinus döneminde Doğu'da, hareketli kuwet olan comitanses|er c.100.000, sınır kuweti olan limitanei ise c.250.000 ı ı7 Carreras_M onfort 2002, 72vd. r$ wittaker, Garnsey 1998,277. tl9 Haıdon 2007,59-60; Gregory 2008,39. r2o Carrid 2012,26. 12r wittaker, Garnsey 1998,277. "'Roma ordusunda sekiz askerden oluşan en küçük birlik 123 1 modıus 16 sextariiye karşılık gelmektedir. ı2a Roth |gg4,36|-362. r25 Kaegi 1985, 591; Carreras-Monfort 2002, 80. 26 kadardır.126 Ayrıca, İustinianus döneminde Constantinopolis'de 70.000 askerin mevcut t27 olduğu da bilinmektedir. ordunun sefer için geçici ikamet ettiği ya da kalıcı gamizonmerkezlerindeki askeriye ihtiyaçları bu sistemle tedarik edilmiştir. Diğer taraftan, ordunun kaldığı bu merkezlerde, giderlerden halkın da sorumlu olduğu bilinmektedir. Ömeğin, İulianus'un 362'de yaptığı doğu seferine hazırlık aşamasl için kaldığı Antiokheia'da, talıl ihtiyacının yerelde giderilememesi nedeniyle şehirde huzursuzluk yaşanmıştır. Diğer taraftan,Edessa'da askerlerin tiikettiği ekmeğin üretiminde, flrrncrlann yam sıra halkın da sorumluluk sahibi olduğubilinmektedir.t28 Önemli bir askeri tiiketim alanı, şüphesiz ki Tuna kıyılarındaki askeri yerleşimler ve kalelerdir. Balkanl ardayaşanan slrur problemleri, oldukça yfüsek sayıda askerin burada kalmasını ve askerin devamlılığı açısından si.irekli beslenmesini zorunlu kılmaktadı.."g Diger tataftan, sırurlarda yaşayan ve haraç ödenen barbarlann da Roma'dan gelen gıda desteğine sahip olması, buralarda da annona ile toplanan i.iriinlerin getirildiğini düşiındtırmektedir. Örneğin, Alaric ve adamları, olasılıkla ekim için uygun arazi\eri olmadığından gıda tedariği için Roma Devletine bağımhydılar. Claudianus 399'da, Alaric Ve çewesinin erzak tedariğini sağlamakla görevli bir l30 magister utrius que mİlitiae olarak görevli olduğu bilinmektedir. t'u C.Mango 2008,41. 127 Prokopius, Sff, xxiii, 24. Askeri nüfus hesaplamalarr ve tartışmaları için ayrıcq bkz: Jones 1964' 679- 686; MacMullen 1980, 45lvd; C.Mango 2008,41-43; Mithcell 2016,650-652. "8 Mitcheıı 20|6, |l5'252. "' swan 2007,25|vd; Mitchell 2016, 548-549; Sarnowski 20|5, v.I,279-290. Tuna kıyısındaki askeri yerleşimlerin Roma İmparatorluk Dönemindeki dağılımı için ayrıca, bkz: Sarnowski 20l5, vol. I, Fig.57- 59. '30 Mitchelı20l6, l39. 27 Tablo l: Geç Roma imparatorluğunun tahmini devlet bütçe hesaplaması (tarih, askeri 'gider, diğer giderler ve ekler ve toplam) (Treadgold 20|5,364) Diğer taraftan, onnono sistemi ile yakından ilişkili başlıklardan bahsetmek gerekirse; İmparatorluğun kara ve deniz yol ağı, hem askeriye hem de tedarik sistemi için hayati öneme sahipti. Askerlerin ve lojistik desteğin ulaşımr, hem de imparator ve görevlilerin geçişi için kullarulan kara yollarının inşaası Ve korunmasrna ti.im dönemlerde özen gösterilmiştir. Diğer taraftan, söz konusu yol ağı krrsala kadar lzanarak, kent ile kırsal arasındaki ilişkiyi de kurmaktaydı. Böylece, kırsaldaki iiriinler hem kentli hem de ordunun ilrtiyacı için toplanan vergi olarak kolayca aktarılabiliyordu.l3l 3. ve 4. yizyı||arda yoğun biçimde devam eden yol yaplm faaliyetlerinin, 6. yüzyılın başı/ortasına kadar sürdüğü anlaşılmakİadrr.l32 Mansiones (mutatİones) yani yol ağ|arıiçindeki resmi durakyerleri de,yoldaki trafiği destekleyen bir diğer önemli tığeydi.l33 Söz konusu istasyonlar, konaklama ve yiik/binek hayvanı desteği sağlıyordu. Karayolu yolculuğu maaliyetli olması sebebiyle, ticarette genellikle pahaca ağır ürünler için kullanılmıştır. Daha uygun maaliyetle daha çok ürünün nakliyesi için en uygun yol elbetteki deniz yolu idi. Deniz yolu ise, hava _ şartları açısrndan Mart Ekim aylarıarasında tercih edilmekteydi.l3a Diğer taraftan, ünnona için hayati önem taşıyan bir başka konu da, deniz aşırı nakliyedir. Ürünlerin ve yolcuların deniz aşırr nakliye işi navicularii tarafından yapılmaktaydı.l35 4. ynzyıI sonrasında, navicularii ya da devlet temsilcisi tüccarların, gemi yapımr, tamiratr, miirettabat oluşturma ve tüm bu operasyon finansmanıru organize ettikleri bilinmektedir. Naviculariuslar, serbest ticaret yapmalarınln yanl s[a, Constantinopolis ve Roma kentlerine gıda maddeleri nakliyesi yapmış ve de ordunun tedariğini sağlamrştır. Bir loncalarr bulunmaktadır ve gemi veya kargo|arıı zaiyatlan devlet tarafından karşılanmıştır. Bununla birlikte, 7. ynzyı|da sadece kaptan ya da basit l 36 tticcar olarak çalıştıkları da anlaşılmaktadır. "' Mitcheıı 2016, 44l-442. r32 French 1993,450; Procopius, de Aedificiis,4.8.5-4.8.7;5.2.12-13;5.3.4-6;5.12-15; 5.1-3. t33 Mansiones / mutationes için ayrıca, bkz: Kolb 200I, 95-105; Lemeke 2013,l-|9; Kolb 2016, 3-8. "a Mitcheıı 20|6, 443. l35 Yun.voüı 28 iriNcİ göLüNI oipİışrİ, cn^lrrirİ w ıvıürrünr,nn 2.1. LRA 1 (Late Roman Amphora 1 = Geç Roma Amphorasr 1) Diğer Adları: Dressel 34, Egloff 169, Kuzrıanov XIII, Agora M333, Anemurium Tip B, Peacock 2, Peacock _ Williams 44,Keay LIII, Yassıada Tip l, British Bii, Scorpan Tip B, Benghazi LR Amphota |, Zemer 63-67 ve Hayes-Saraçhane Tip 5, Ephesus Tip 52. 4. _ 7. ynzyı| arasında görülen en önemli amphora tipi olarak tarıımlanan Late Roman Amphora 1 (LRA I)137, gene|likle yuvarlatılmış ve hafif dışa çekik ağızkenar|ı, dar, krsa ve silindirik boyunlu, sıklıkla "kıım saati'' ya da daha nadiren daralan oval gövdeli ve ktıçtık düğme Veya yuvarlak diplidir (Şekil 1.1)."* LRA 1formlarrnın en önemli belirgin özelliklerinden ilki yivli kulpları olmasıdır. Kulbun üzerinde baştan başa yapllmış derin yivler mevcuffur. Diğer karakteristik özellik ise; gövdede görülen düzensiz aralıklarlayapılmış Ve oyuk olmayan, dışa çıkıntılı biçimde yapılmrş, "merdiyen'"'n yu da"çıkıntılı"la0 isimıeriyle anılan gövde yivleridir. Yuvarlak dipli ve daralan ya da daralıp genişleyen geçişli gövdeye sahip form, sıklrk1a"normal"|4l, ] 43 " klasi?'|4z veya " canonico'' olarak adlandırılmıştır. "Normal'' hamur olarak tanımlanmrş olan, 5 YR 6/6 devettiyünden furuncuya değişen renkli, 7.5 YR 8/4 pembemsi krem renkli ynzey|i ve kumsu, gri ve beyaz ve kuvars katkıh hamurun yanl s[a, kumlu, gri katkılı, sanmsl krem rengi ile pembe aralığında, mikalı, yoğun kireçtaşı, beyaz, gri, siyah ve kırmızı katkıların olduğu (vb.) kil grupları da görülmektedir.I44 t31 Carthage Late RomqnAmphora 1: Riley 1979,212. "' wiııİams 2005a,6|6' 13e (en escalier": Pieri2005,76. r40 "ridged": Riley 1979, 212; Williams 2005a, 616. ı4l "Lf(A lA" ve "LRA lB" formları: Pieri2005,76 l42 ıc;R:\ lA": opait 2004b, 8. |a3 Ferrazzoli, Ricci 2010, 818; Aytek, Kızılarslanoğlu 20l8, 19. 'oa wiııiams |g7g, l8l, Table l; Riley 1979, 2l2;Peacock, Williams l99l, l87;Hayes |992,63; Bonifay, Pieri l995, l08; Şenol 2003,82; opait 2004b, 8-10. 29 Geç Roma Döneminde, Doğu Akdeniz'in en önemli ve en yaygm amphora formu olan LR 1 amphorasrlas, bir yiiryılı geçkin bir süredir kaz ve araştırma sonuçlarında yayınlanmrş Ve çeşitli tipolojilerde yerini almıştır.1a6 Amphoranın tipolojisine katkı yapan ilk detaylı incelemeler ise, C. Thomas'ın yaptığı tipoloji ve H. Robinson'un Atina Agorası'ndan gelen örnekleri katalogtjğı çahşması ile gerçekleşmiştir.la7 Ardından, C. Scorpanla8, LRA 1 formlarına dair ilk tipolojik ayrımlardan birini oluşturmuşt u.l49 M. Egloffun LRA 1 formlarına ilişkin yaptığı kısa gruplandırma ise, Kellia'daki formlarrn aydınlatılmasıru sağlamıştır.ls0 Sonrasında, Riley tarafindan Kartaca kazı|arından ele geçen LRA l'ler temelinde oluşturulmuş srnıflandırmada, amphoralar iki form altında incelenmiştir.lsl Söz konusu çalışma, hem Akdeniz'in batısında görülen LRA l'lere dair sonuçlarrn ortaya konması, hem de tipolojik adlandırma için belirleyici olmuşfur. Burada sunulan tez çalışmasrnda, Riley tarafından yapılan söz konusu tipolojiye dayanarak Late Roman Amphora ] (LRA 1) l52 olarak anrlmaktadır. Söz konusu çalışmadan sonra, Akdeniz'in çeşitli merkezlerinden gelen LRA 1'lerin temelinde oluşfurulmuş sınıflandıtma|ara S. Keay'in Katalonya'dan, ve Bonifay _ Pieri'nin Marsilya kazılarından ele geçen buluntular temelinde oluşturduğu başka gruplamalaı da eklenmiştir.ls3 Peacock _ Williams, iki gruba ayırarak yaptığı sınıflandırmanm yaru sıra amphorarun petrolojik karakterine de değinmiştir.Isa Diger İaraftarı' Sazanov'un yaptığı bir incelemede ise, Karudeniz çewesinden ele geçen LRA 1 formları, kulp, ağızve dip morfolojilerine göre ayrılmış, detayh kronolojik tablolar ve dağılım haritaları oluşturulmuştur. 155 Adı geçen tipolojik incelemelerden sonra, birbirine yaklaşık zamaııLı olarak D. Pieri ve A. opait'in yaptığı daha kapsamlı sınıflandırmalar ise, amphorarun gelişim 145 Demesticha20l4, 600. 'ou Ö-. Dressel l899, Tip 34; Kirwan 1938b, Fig.5.3; Kuzmanov 1973,I7-1r8. rot Thomas 1959,9l-94;Robinson 1959, M333, vd. rot Scorpan 1975,274-75. Tip B; Scorpan 1976,l63,Pl.V[I (1-3), PI.XXXII. rae Pieri 2005, 69-85. l'0 Egıoff ı977, ||1-Il3, pl.l9, 57_58. '" Riıey lg7g,212-2|6. "'Riıey lg7g,212-216. ı53 Keay lg84,268-278; Bonifay, Pieri l995, l08- l09, Fig. 6-7. r5a Peacock, Williams 1986, 185-l87,Class44. ı" Sazanov 1999,265vd.' Fig.1-6. 30 tipolojisini ve üretim teknolojisine dair önemli detaylann açıklığa kavuşmasıru sağlamıştır. opait'in çalışması, Dobrudja'da ele geçmiş LRA l ve LRA 1 formu oldugu sanrlan formlan incelemiş ve kendi içinde gruplandırmıştır. Amphorarun tip gelişimi, buradaki amphoraların altı ana grup ve çeşitli alt gruplara ayrılması ile ince1emiştir.l56 D. Pieri tarafindan yapılan sınıflandırma ise, Galia bulunfulannın, Akdeniz çewesinden gelen diğer örneklerle birlikte değerlendirilmesine dayanmaktadır. Söz konusu tipoloji; boyun ytikseklikleri temelinde, kronolojik ve morfolojik olarak grup ve alt gruplara ayrılarak oluşturulmuştur.ls7 Halen en yaygm kabul gören ayrlm olma özelliğinde olan bu sınıflandırma, burada sunulan tez çahşması için de dayanak olarak yararlanılmış tipolojidir (Şekil 6). İki ana grup (LRA 1A ve LRA 18) ve alt sınrflara ayırarak oluşfurulmuş söz konusu ayrrma ilaveten, tezde öncü form/formlar için Proto-LRAlr|58 adlandırması tercih edilmiştir. LRA l'in prototip formunun, Girit I, AC 1 ya daAgora G197/K 1I2 ad|arıy|a anrlan amphora formlarının otduğu yönündedir.lsg opait ise, LRA 1 prototip gelişimi üzerine yaptığı çalışmada, bu önerinin silindirik LRA 1 formları için daha uygunken, konik formlar için miimkün olmayabileceğini önermiştir. Diğer taraftan, Reynold'ın, LRA 1 prototipinin Pompeii 5 olduğu yönündeki önerisi ise, morfolojik özelliklerin benzerlik taşrmamasr nedeniyle mümkün olmadığı sanılmaktadrr.l6o opait'in bu konuda benimsediği düşünce; amphorarun,3. yıdızyılın ilk yarısında Kilikia'da bir atölyede yeni bir form olarak oluşturulduğu yöniindedir. Buna göresöz konusu yeni formun, Gauloise 4 ve Dressel 30 amphoralarrndan etkilendiği ve de Pompeii 5 ile ilişkili olan diğer versiyonların ise, 3. ynzyıIortasrndan soffa üretilmediği anlaşılmaktadır (Şekil 7).16l Küçük küresel biçimli LRA l'in erken formlarr, Pieri tarafından l998'de yapılan sınrflandırmada LRA |-similis olarak adlandınlmrş, daha Sonra yeniden yapılan değerlendirmede LRA l alt-grubu'na dahil edilmiştir.l62 Buradaki tez çalışmasında, 156 Opait 2004b, 8-10. rs7 Pieri 2005, 69-85. 2005b, 160; opait 2010, l0l7; Şenol2018, Cat'429 r'e"'wiııiams Pieri 2005,70,Fig.26a-b, dipnot: 20. 160 Opait 2010, 1015. r6t Opait 2010, l}l7. 162 Pieri lgg8,gg,Fig.2; Pieri 2005,Fig.25 sol-alt. 31 Proto-LRA l adlyla anılmaktadır.'63 Hafrf dışa doğru yuvarlatılmış ağızkenarlr, omuzı doğru genişleyen, silindirik ve uzun boyunlu ve dibe doğru incelerek daralan gövdeli ve hafif çıkıntı|ı ya da yuvarlatılmış küçiik diplidir. Amphora cidarı, gövde yüzeyi az ve yüzeysel yivlidir. Proto-LRA l formunun 3. yijzyıl ortası - 4. ynzyılda kullanıldığı bilinmektedir.l6a Bu formun, Elaiussa Sebaste'de 4. yldızyılın ikinci yarısındaiiretildiği l65 sanılmaktadır (Şekit 8). LRA 1A sınrflandırması, 4. yüzyılın ikinci yarlsı ve 6. ynzyılın başı arasındaki dönemde üretilmiş çok sayıda formu kapsamaktadır. Ağız ve boyun biçimlerindeki değişikliklet göz öniinde tutulduğunda, amphoranın çok miktarda üretilmiş olması ile ilişkili olabileceği sonucuna varılabilir. Genellikle, geniş oval gövdeli, dar boyunlu ve düğme diplidir (Şekil 9). Dörtgen veya daire kesitli ve 1-2,5 cm aralığında değişen ağız kenarlıdır ve ağzındış çapı 5-7,5 cmaralığındadır. Kulp üzerinde yiv sırası bulunur; boyun/omuzdan başlayarak dibe kadar ilerleyen yivler tiim örneklerde görülmektedir. LR lA amphora kapasitelerinin |5-27 lt. aralığında değiştiğinin anlaşılmasına rağmen, en yoğun formlarrn, nispeten erken formlar olduğu dtıştınulen |7-20 lt. kapasite aralığındaki amphoralar olduğu önerilmiştir. Söz konusu erken örneklerin 4. ylj;zyıIıın ikinci yarrsl _ 5.ynzyılın ilk yıllarında üretilmiş olduğu düşünülmekte; ve 5. ynzyıl ortasrnda daha yfüsek kapasiteye sahip oldukları anlaşılmıştır. 5. ynzyıl ortasından itibaren görülen örnek, nispeten aza|an kapasiteli bir LRA 1A formunu (Şekil 10a) temsil ederken; 5. yüzyıl _ 6. ynzyıI arastna tarihlendirilen ve LRA lA'dan LRA lB'ye geçiş formu olan amphora (Şekil 10b) ise, amphoranın morfolojik geçişini göstermektedir.l66 LRA 1A, Batı Akdeniz'de, doğuda olduğundan daha yoğundur. 5. yizyı|da, döneminde tiim amphora iiretimi içinde, LRA lA'ntn en yoğun i.iretilmiş amphora olmasrnın aksine, 6. ve 7. yizyıI boyunca, Batı Akdeniz'de aza|dığı anlaşılmaktadır. 6. ve 7. yuzyılda, LRA 1 B, doğuda yarL tekel olan bir forma dönüşürken, batıda oldukça azalmıştır. LRA 1B2, Marseille_Bourse'da (Marsilya, Borsa kazılıan) 6. _ 7. ynzyı| 2005b, 160;Ferrazzoli, Ricci 2010'8117; Şenol20l8, 507. l6aopait2oo4b,8;Şenol20l8,508.D.Pieri,4.ynzyı|sonu_5.yüzyılbaşınavermiştir:Pieri2005,'u'wilıiams Fig.25 sol-alt. 16s Ferrazzoli, Ricci 2010,817. 166 Pieri 2005,70-72. 32 boyunca, en yoğun görülen LRA l formu olmuşfur. İber yarımadası ile birlikte, Hermitage' dan Kellia' ya kadar yayılmıştır .167 LRA lB grubu iki ana alt sıruf altına ayrılmıştır. İıı< grup olan LRA 1B1, 10-2,5 cm aralığında, hafif dışa yuvarlatılmış velveyaçekik ağızkenar!ı, silindirik boyınlu ve yuvarlak diplidir. 15-25lt. arasında değişen kapasiteye sahiptir. Ancak, LRA lBl'ye dahil olan formlann morfolojik özelliklerine bakıldığında, detaylı bir alt grup sralaması l6s yapmarun mümkiin olmadığı sanılmaktadır. LRA 1B2 amphorasr, kaliteti ve hamurlu,beyaz-bej astarlı tronkonik169 boyunlu ve dışaıı çekik ağızkenar\ıdır. oval kesitli kulplarda merkezi bir yiv yoktur.l70 LRA 1A ve LRA 1B sınıflarının haricinde var olan ve çok yaygın görülmeyen bazı formlar, Pieri tarafindan "T.RA | _alt modet' ve "LRA 1B _alt modef' olarak adlandırrlmışlardır. 4. _ 6. ynzyıl arasrnda iiretilen bu formların çoğunluğu, dar, uzun boyun, uzun kulplu ve konik gövdeli ve küçük kapasitelidir (3,5-5 1t.). Belirgin biçimde ayrılan iki kilden biri, kumlu, yoğun siyah, krrmızr ve kalsit katkılı Ve sarımsl bejden pembeye dönen hamurlu, ikincisi ise, daha ince kumlu, gri ve beyaz katkılı, beyazımsı hamurludur.lTl S. Demesticha, Pieri'nin oluşturduğu sınrflandfimaya, 7. ynzyı|da üretilen üçiincü bir grup ekleyerek bu sınıflandilmayı genişletmeyi önermektedir (Şekit 2l). Bu grup, silindirik ve uzun boyunlu, küçfü, armudi gövdeli ve dar omuzludur. Krbrıs'da 2 tıretildiği anlaşılmakta dır.|1 LRA l ile benzer özelliklere sahip ve belli bir grup altında değerlendirilemeyen _ bazı formlar bu çalışmada, LRA 1 versiyonu olarak incelenmiştir.l73 6. ynzyı| sonu 7. ynzyı|başında ortaya çıkan ve"yeni birform" olarak tanımlanmış amphoranın, Elaiussa Sebaste'de üretildiği tespit edilmiştir.l7a Amphoranın karakteristik özellikleri; dışa yuvarlatılmlş Ve genişletilmiş ağız kenarlr, tronkonik ve geniş boyunlu, nispeten küresel, kısa gövdeli ve içbükey diplidir. Bu "yeni" formun az sayıda örneği 167 Pieri 2005,75-76. 168 Pieri 2005,75. 169 Tronkonik: üstü kesit konik formlu r7o Pieri 2005, 7 6, Pl.lg. r7r Pieri 2005, 76-77. PL. 21, 7 5 t72 Demestich a 2013, 172-177, Fig.4. t" Antonwqg; Paraschiv 2006, 115,n.44;Fenazzoli, Ricci20l0, 818. r1a Ferrazzoli, Ricci 2010, 817. 33 bilinmektedir: Roma, Chersonessos, Aşağı Capidava, Sucidava, Argamum Kalesi, Marsilya (?), Arnavutluk ve Constantinopolis'de ele geçmiştir (Şekil 1ı).''' Ömeklerin genelinde yapılan tarihlemelerin de, iiretimi için verilmiş tarihle paralel olduğu anlaşılmaktadır. Boynunda karşılaşılan dipinto yazı|ar oldukça dikkat gekicidir (Bkz: "Dipinto B 3" bölümtı;.l76 Ek olarak, Dağlık Kilikia'da yapılan araştırma sonuçlanna göre, Syedra'da iiretildiği sarulan iki adet amphora ağız parçasından yola çıkarak, söz konusu LRA l formunun burada da üretilmiş olma ihtimali göz önünde tufulmalıdır.177 Yassıada Batığının kargosunu oluşturan yaklaşık 900 amphoranln l00'den fazlasının LR 1 amphorası olduğu tespit edilmiştir. Kargoyu meydana getiren iki178 amphora tipinden biri olan LR 1 amphoralarının tiımü, hafif düzleştirilmiş yuvarlak dipli ve "kumsaati'? formlu gövdelidir. Kulplar asimetrik biçimde aplike edilmiştir ve genelde kaba ve beyaz, nadiren siyah katkılr, furuncu kahverengi hamurludur.l7g P.G. van Alfen, 103 LR 1 amphorası üzerinde yaptığı metrolojik çalışmada, formlan alt gruplarıyla birlikte 1l ana gnıp Ve altında incelemiştir.l8o Boyut ve kapasite bakımından üç ana kapasite grubu olduğu anlaşılmıştır. Sextarius (ğğoqç) ve p6rpov üzerinden ölçiım değeri hesaplamaları yapılmıştır (Tablo 13).'*' Amphoraların içinde tespit edilen yedi farklı hamur ile, farklı bötge ve atölyelerde üretildikleri anlaşılmıştır (Şekit 12).'r' Yassıada Batığından ele geçen LRA 1'ler üzerinde yapılan sınrflamaların ve petrografik ana|iz|ein sonuçlan da oldukça önemlidir. Yassıada Batığından alrnan 26 örnek üzerinde yapılan analiz\er sonucunda, kendi içinde sınıflandırrlan üç ana gruba ayrılmışlardır. Söz konusu ilk analiz sonuçlarına göre, amphoralann farklı atölyelerden çıkmış oldukları anlaşılmak1adır.l83 |979'da, 5. ynzyı| sonu _ 6. ynzyıla tarihlendirilen örneklerden yapilan analiz sonuçlarınından, LR 1 amphorasrnln piroksen yoğunluklu mineral yapıya sahip olduğu rtt Tudor lg4} 384, Fig.l5.d; Zemer 1978,76,P1.23,no.67; Sagui vd. 1995,Fig.2.4; Romancuk vd. 1995, 28,K.l2.45; opriş 2003, Pl.xxx.l69, |694l70; opait 2004b'27-Capidava, Chesonesos,P|.l6.l-3,5; Pieri 2005, Pl.l6.3; Romancuk 2005, Abb.70.2; Paraschiv 2006,P1.26.62,64-66;Ferrazzoli, Ricci 2010, 818-819. 176 Ferrazzoli, Ricci 2010, Fig.38-39. r77 Rauh, Slane 2000, Fig.2.4 sol-orta. '" Kargoya ait diğer amphora tipi LRA 2'dir tt'Bass 1982, 155. "o Va., Alfen 1996, 192-201. "t Va, Alfen 1996,204 "'Van Alfen 1996, 210. I 83 Leidwang er 20 14, 899-90 l, F ig.2a- d, 3 a- c, 4a- c. 34 bilinmektedir.l8a Empereur _ Picon'un yaptığı analizler, tiretim merkezlerinin, Krbrrs, orontes ırmağı çewesindeki Antiokheia bölgesi, Kilikia ve Rhodos çewesinde aranması gerektiğini kanıtlamıştr'.t8' Krbrıs ve Kilikia'nın coğafi yapısı nedeniyle, amphora hamurlannda farklılıklar mevcuttur.'86 Urrn zamandır siiregiden araştrrma ve kazı sonuçlarının ortaya koyduğu üzere, LRA 1 amphoralarına ait tespit edilen pek çok atölye mevcuttur. Söz konusu iiretim işliklerinin, giintimüzde iskenderun Körfezi ile kuzey Antiokheia arasında kalan Kilikia Pedias'da yoğunlaşmış olduğu göriilmekİedir.l87 Elaiussa-Sebaste (Elaiousa Sebaste) kentinde altı adet LRA 1 üretimi yapan firın bulunmuşfur.l88 Burada ilk olarak, "Proto-LRA L" üretiminin 4. yüzyılın ikinci yarısında yapıldığı tespit edilmiştir. 4. yıüzyılıın ikinci yarısı itibariyle üretilen Proto-LR l amphoraslnln en önemli özelliklerinden biri oval ve yivsiz gövdeli olmasıdır' Üstii kesik boyunlu, kabank, katlanmış şeritli ağızlıı' derin (bir) yivli kulplu ve iç bükey diplidir. Amphoranın ağızyaplsl ve ölçüleri açısından versiyonları bulunmaktadır ancak orta boyutlu ve hacimli olan form, en sık görtilen formdur. Hacmi henüz bilinmemektedir. Söz konusu orta boy ve daha küçük olan form aynı kontekstten gelmiştir. Proto-LR 1 amphoraslnln dağılımının oldukça sınırlr olduğu anlaşılmaktadır.l8g 5. ytizyılın başından itibaren yivli Ve oval gövdeli bir form üretilirken, 5. yüzyılın sonunda, silindirik gövdeli ve farklı boyutlarda çeşitli tipler iıretildiği anlaşılmaktadır.7 . ynzyıI başına gelindiğinde, ağızkenarı kalınlaştırılmış yeni 190 formların üretime başlandığı belirtilmiştir. 5. ynzyı| ortasrna tarihlenen örneklerde, boyun dar, uzun ve yivlidir; büyük boyutlu örneklerde daha dar, küçük ve orta boyutlu örneklerde daha uzundur. Gövdede görülen yivlerin yanl sıra, kulplarda da derin yivler mevcuttur, ancak bu dönemde henüz kıvrılmamıştır. Söz konusu form, Pieri'nin 4. ynzyılı sonu _ 5. yüzyılın ilk yarısına lg7g, l8|, Table l; Williams 1982, l02_l03; Peacock, Williams 1986, |87 Class 44. '8a wiııiams ' r" Empereur, Picon 1989,236-243, Fig.l8-19. ı86 Detaylı bilgi için bkz: Williams2005a,617. ''' wiııiams 2005a,6l7; Pieri 2005, 80, Fig.38; Şenol2009, l45. ''' Ayek, Kızılarslanoğlu 20l8, l8. r8e Ferrazzoli, Ricci 2010, 817. l 90 Kızılarsla noğlu 2011 6, 7 2. 35 tarihlediği LRA 1A alt formu ile çok benzerdir ancak, Elaiussa'da bu formun çok versiyonunun olduğu önerilmiştir. 19l 5. ynzyıl ortasr itibariyle LRA lA'nın üretimi yapılmaya başlanmıştır. Bununla birlikte, bu form ile aynı kontekstten küçfü boyutlu ve LRA lB amphorasl olarak tanımlanabilecek amphoralar ele geçmiştir. Söz konusu form geniş boyunlu ve silindirik gövdelidir, ancak tümlenebilir bir örnek ile karşılaşılmamıştır. 6. ynzyı| ile 7. yıüzyıLın başında yoğun görülen form olan LRA lB'nin Elaiussa'daki iıretimi çeşitli ölçülerde yapılmıştır. 6. ynzyı|da Elaiussa'da üretilen LR lB amphoralarının çeşitli boyuta sahip olan versiyonlarrrun, kanonik tip örneklerine göre daha az oranda oldugu tespit edilmiştir. Elaiussa'da üretildiği bilinen diğer versiyonlardan, 6. yıjızyıl.ın ilk yarısına tarihlenen ve çeşitli boyutlarda versiyonları olan formun da LRA lBl alt tipine ait olduğu önerilmiştir.'n' 6. yüzyılın ilk yarısında LRA 18 tipinin diğer versiyonları arasında, çok uzatılmış gövdeli ve belli belirsiz düğme dipli bir form da mevcuttur. Söz konusu formun, çeşitli boyutları tespit edilmiştir. Ek olarak, burada bulunan samlç yaplsmm içinde de, çok sayıda LR 1 amphorası ele geçmiştir (Şekil 13). Sarnıçtan gelen amphoralardan 57'si, morfolojik açıdan altı gruba ayrılarak incelenmiştir. Elaiussa Sebaste'de henüz bir mühiir bilgisine rastlanmamıştır.l93 Soli-Pompeiopolis limanrnda, batı mendireğinin yaklaşık 100 m kadar batısında LRA 1 firınr tespit edilmiştir.lga İncelenen amphora parçalannın hamur yapilları göz önüne alındığında, sallmslbej renginden açık portakalımsı bej rengi (5Y 7l3-8l3 -10YR 614) aru|ığında oldukları görülmektedir. Çok pişmiş ömeklerin çekirdek kısımlaıındaki renk aynı olsa da, dış ve iç yüzeydeki renk biraz değişiktir. Ttım amphoralar nispeten kaliteli hamura sahiptir; az giimüşi mika, çok ince kahverengi tanecik katkrlıdır ve az kireç boşluğu görülmektedir. Bazı parçalar ise, grimsi beyaz katkıhdır. Bununla birlikte, amphora parçalannın Ve diğer seramik üretim malzemelerininlgs hamurlarrnrn homojenliği hepsinin burada üretildiğine işaret etmektedir. Söz konusu atölyede, 5. let Ferrazzoli, Ricci 2010,817. tez Ferrazzoli, Ricci 2010, 817-818 '" Ayek, Kızılarslanoğlu 20 1 8, 19 -24. rea Autret vd. 2010, 203 vd. l" Y-formıu kesitli büyük bir tekne, amphora altlığı ve fırın sıvası. 36 yiryıl başından 7. yuzyıI başına kadar amphora iiretimi yapılmıştır. İncelenen amphora parçalarından yola çıkarak, bazı LRA 1 versiyonlarrnrn burada iıretildiği tespit edilmesinin yaru sua, Anamur Müzesinde yer alan 26 adet amphoradan birkaçının, form, boyut ve hamur açısından Soli-Pompeiopolis'de tespit edilen amphoralaıa uyum gösterdiği düştinülmüşfür. "6 Söz konusu amphora parçaları incelendiğinde iki adet versiyonun varlığı dikkat çekmektedir. iıı<ı LRA lA grubunu temsil eden ömektir (Şekil 14.1a-b). 12 cm yüksekliğindeki kulp, üstiinde derin yivin olduğu hafif oval kesitlidir. Amphora ağzının hesaplanmış dış çap ölçüsü 5,5 cm'dir. Boynu ve krsmen kulbu mevcut bir amphora parçasl ise LRA lB grubunu temsil etmektedir (Şekit l4.2). Amphora, 9,6 cm çapa sahip ve "görece ince yuvarlatrlmrş" ağızlıı, kısa silindirik boyunlu ve LRA 1A örneğine göre daha az deriı yivli kulpa sahiptir. Boyunda, içbükey bantlar yerine "mühıe benzeyen derin dikdörtgen içbtikey" bir kısım mevcuttur. Özellikleri sebebiyle, 5. ynzyı|Sonu _ 7. ynzyıIbaşına tarihlendirilmiştir. Diğer bir LRA lB grubuna düil olan örnekte ise, ağan dışa çekik oluşu dikkat çekicidir (Şekil 14.3). Ağzın iç çapı c.9 cm olarak hesaplanmıştrr ve amphoranın, önceki LRA 18 amphorası ile yaklaşık aynı ebatlarda olduğu düşiinülmektedir. Düz inen boyunda yüzeysel yivler görülmekte ve omuz aşağıya doğu keskin bir açı yaparak ilerlemektedir. Kulp ise "dilimlidİr''. Gövdeye inen kısımda derin yivler yapılmıştır. Değerlendirilen tek gövde parçasr ise, LRA lB'ye dahil edilmiştir. Söz konusu gövde, oldukça silindirik formlu, düzgiin aralıklı yivlidir. Yivler, dibe dönüş yerine kadar uzanmaktadrr.l97 Günümüz bilgileri ışığında, Soli-Pompeiopolis'de iiretilen LR 1 amphoralarında mühürleme yapıldığına dair herhangi bir kanıt tespit edilememiştir. Ek olarak, Soli- Pompeiopolis kazısında incelenen LRA l amphoraları arasrnda dipintolu örnek ile karşılaşılmamıştır.l98 Bu çalışma çerçevesinde, Soli üretimi amphoralardaki dipintoların, kazının toprak koşulları nedeniyle, günümüze korunagelmeden silindiği dtışüntılmektedir. Eğer buradakiyazı|arda, kırmızrdan daha az dayanıklı olduğu sanılan ı96 Autret vd. 20l0, 203-205 ve207 ' 1e7 Autret vd. 2010, 2os-206. l98 Bu tespit sadece tarafımdan incelenen örnekler için yapılrnıştır. Güncel bilgiler hakkında yaptğı bilgi paylaşımı için Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Müzecilik Bölümü öğretim üyesi ve Soli- bompeiopolis Kenti Kazısr başkanı Prof. Dr. Remzi YAĞCI'ya ve nazik yardımları için kazı ekibine çok teşekkür ederim. 37 siyah mtirekkep kullarulmrş ise, söz konusu durumu hızlandırmış olmalıdır. Bu şekilde kolay silinen dipinto rengi ile yaz.ldığı varsayıldığında, koruyucu olmayan toprak koşullarıyla birlikte dipinto yazı|arın hızla silinmiş olabileceğien kuwetli ihtimal olarak önerilebilir. Diğer taraftan, burada üretilen LRA l'lerin dipintoya sahip olduğuna dair bir kanıt ile karşılaşrlmamasrlnn du, dipinto işleminin amphora dolumundan soffa yapıldığını işaret eder niteliktedir. Bununla birlikte, Marsilya Bourse'den ele geçen amphoralann bir lusmınrn, Soli'den gelmiş olduğu yapılan andrizlrer sonucunda ortaya konmuştur.200 Kilikia Pedias'da yer alanAegeai (Yumurta1ık/Ayaş) yerleşiminde tespit edilen, "Ayaş otel" Ve "Domuz Burnu" LRA l atölye atık yerleri birbirlerine çok yakın mesafede bulunmuşlardır.2Ol Birincisi, Aegeai'den yani (Ayaş otel'den) 1 km doğuda (Ayaş otel Atölyesi), ikincisi ise 200 m doğuda (Domuz Burnu Atölyesi) yer almaktadır. Buradaki her iki atölyede de LRA 1B tipine ait amphoraların iiretildiği tespit edilmiştir.2o2 Bu'iki atölyeden bulunan amphoraların analizleri, söz konusu amphoraların iki ya da üç atölyede veya geleneksel üretim yöntemleriyle iiretildiğini ve çoğunlukla da iiretimde denizel hammadde kullanıldığını göstermiştir. Hamur yaplsl açrsından benzerlikler mevcuttur ve pişirme durumuna göre, açık kahverengiden sarrmsı kırmızr arahğında olan renge sahip olduğu ve ince bir beyaz astarla kaplandığı bilinmektedir. Hamur, yoğun beyaz kireç, az mika ve çok az kırmızımsr serpentin, demir oksit, kuvars taneleri ve kireçtaşı katkılıdır. Aegeai'deki amphora üretiminin de Arap akınlarıyla birlikte sona ermiş olduğu düşünülmektedir.203 Domuz Burnu atölyesindeki LRA 18 amphoraları boyun ölçülerine göre iki grup altında incelenmiştir. Her iki gruptaki amphora|arın ağız|arı dışa doğru siwiltilmiş biçimde çekiktir (Şekil 15.7_10) ve A ve B versiyonlarının ağızları arasrnda farklılıklar göze çarpmaktadır. Versiyon A (Şekil 15.7), nispeten daha tronkonik ve kısa boyuna sahipken, Versiyon B (Şekil 15.8_10), daha uzun, silindirik Ve çan formlu boyuna Autret vd. 20l0, 203vd. 2oo"'K*ş. Pieri 2005, 81. 'olEmpereur, Picon 1989, Fig.19; Şenol, Alkaç 20|7,83|,Fig.2. 202 şenol, Alkaç 20l7, 83l. 203 şenol, Akaç 2017, 835-836. 38 sahiptir. Değişik merkezlerin farklı kontekstlerinden bulunan beı:zer amphoralar, 5. ynzyı|ortası _ 6. ynzyı| aralığında tarihlenmiştir.20a Domuz Bumu atölyesi, A grubunu temsil eden tek amphora, kireç ve kuvars katkılı, açık sarı (2.5 Y 7l4, pale yellow) açık sarı hamurlu Ve aynl renk yüzeylidir (Şekil 15.1). Ağız (çap:9 cm) kenarr sivriltilmiş biçimde dışa çekiktir. Yivli ve oval kesitli kulp, ağız ile bağlantılı yapılmıştır. Boyundaki çizgilerin belirgin olduğu gözlemlenmiştir Form, benzerleri bakımından 5. 7. ynzyıl. aralığına tarihlenmektedir.20s Domuz Burnu B grubuna ait tıç örneğin de ağız|arı siwiltilerek dışa çekilmiş ve kulpları ağızJıa bağlantılı yapılmıştır (Şekil 15.8, 9 ve 10). Bu grubun amphoralarrnda, boyundaki çizgiler de açıkça görülebilmekİedir. B grubunun ilk amphorası kireç ve kuvars katkılı, açık sarı (2.5 Y 7l4, pa|e yellow) hamurludur ve yüzey de (2.5 Y 8l4, pale yellow) açık sarı rengindedir (Şekil 15.8).206 Ağız çapı 8 cm olan amphora, 5. yüzyılın ilk yarısı ile 6. ynzyıl aralığına tarihlenmiştir. ikinci amphora, kireç ve kuvars katkılı hamur açık sarı (2.5 Y 714, pa|e yellow); gözenekli yizey de yine açrk sarr (2.5 Y 8l4, pale yellow) renklidir (Şekit 15.9). Ağız çapı l0 cm olan amphora, 5. yüzyılın ilk yarısı ile 6. yüzyıl aralığına tarihlenmiştir.207 Grubun üçüncü amphora örneği, kireç, mika Ve kuvars katkrlı, kırmrzı kahverengi (5YR 5/4, reddish brown) hamurlu,beyaz (2.5 Y 8/1, white) astarlıdır (Şekil 15.10). Kulpların az da olsa kısmen korunagelmesi sebebiyle kulpların oval kesitli ve yivli olduğu tespit edilmiştir. Ağız çapı 9 cm olan amphora 5. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmiştir.208 Ayaş otel LRA 1 üretim atölyesinin atıklaıırun incelenmesi sonucu, bulunan amphoralar, boyun uzunluklarına göre iki gruba ayrılmıştır. Her iki gruba dahil edilen amphora ağız|arı da yuvarlatılmış ve dışa çekilmiştir (Şekil 15.11-16). Şekil 15.12 ve olasılıkla Şekil 15.14, katlanmış bir ağız kenarr yaplsma sahip olmakla birlikte, Şekil 20a şenol, Alkaç 2017, 833. 205 şenol, Akaç2017,84l, cat.no: I, Fig.7. 206 şenol, Akaç20|7,84l, cat.no: 2, Fig.8. 207 şenol, Akaç 2017 84l, .cat.no: 3, Fig.9. 208 ' şenoı, Akaç20lr7,841, cat.no: 4, Fig.10. 39 15.8_I'0, 15 ve belki Şekil 15.L6, "çentikli" ya da içbükey olarak adlandınlan bir ağız biçimine sahiptir. Başka merkezlerden ele geçen beıuer amphoralar genellikle 6. ynzyı| ortasr _ 7. yazyı| ar. ,lığına tarihlenmektedir. Ayaş otel atölyesinin A grubuna ait incelenen dört amphora bulunmaktadır. Bu gruba ait ilk örnek, kireç, mika ve kuvars katkılı 5 YR 5i8 (yellowish red) sanmsı kırmızı hamurlu; beyaz (2.5 Y 8/l, white) astarlıdır (Şekil 15.11) Ağız (çap:8 cm) krsmı yuvarlatılmış ve dışa doğu çekilmiştir. Boyundaki çizgiler belirgin yapılnııştır ve amphora 6. ynzyılatarihlenmiştir. A grubunun ikinci amphorasr, kireç ve kuvars katkılı, kırmızımsr sarı (7.5 YR 6/6, reddish yellow) hamurlu ve beyaz (2.5 Y 8/1, white) astarlıdır (Şekit 15.12). Ağız (çap:8 cm) yuvarlatılmış ve dışa doğru çekilmiştir. oval kesitli Ve yivli kulp, ağızla bağlantılı yapılmıştır. Amphora 6. ynzyıla tarihlenmektedir.20e Üçiincü amphora, kireç ve kuvars katkılı, açık sarımsı kahverengi (10YR 6/4, light yellowish brown) hamurlu ve beyaz (2.5 Y 8/l, white) astarlıdır (Şekiı 15.13). Ağız kenarı (Çap: 7 cm), yuvarlatılıp dışarı çekitmiştir ve oval kesitli ve yivli kulp ağızlıa bağlantılı yapılmıştır. Boyundaki çizgileri belirgin olan amphora, 5. _ 7. ynzyıl. aralığına tarihlenmektedir. Bu grubun sonuncu amphorası, kireç, kuvars ve az mika katkılı, kahverengimsi sarr (l0 YR 6/6, brownish yellow) hamurlu; beyaz (2.5 Y 8ll, white) astarlıdır (Şekiı 15.14). Ağız (çap:8,6 cm) yuvarlatılıp yukarı çekilmiştir. Yivli yapılmış kulp, oval formlu ve ağızla bağlantılıdır. Boyunda yer a|an çizgiler belirgin l 0 yapı lmı ştır. Amphora 6 . yiizy ı|atarihlenmektedir.2 Ayaş otel Atölyesi B grubuna ait ilk amphora, kireç, kuvars ve aZ mika katkılı, açık sarı (2.5 Y 614, pale yellow) hamurlu; beyaz (2.5 Y 8/1, white) astarlıdır (Şekit 15.15). Ağız (Çap: l0 cm) yuvarlatılıp dışa doğru çekilmiştir Ve kulp ağızla _ bağlantılıdır. Boyundaki çizgiler belirgin yapılmıştır. Amphora, 6. 7. ynzyıl aralığına verilmiştir. Grubun ikinci örneği; kireç, kuvars ve mika katkılı, sanmsl krrmızı (5 YR 5/6, yellowish red) hamurlu ve kırmrzımsl sarl (7.5 YR 7/6, reddish yellow), gözenekli yizeye sahiptir (Şekit 15.16). Ağız kenarı (çap: 8 cm), yuvarlatılmış ve dışa çekilmiştir. 209 Şenol, Alkaç 2017,84|, cat'no: 5, Fig. 1l ve cat.no:6,Fig.|2. 210 Şenol, Alkaç 2017,84l-842, caİ.no:1, Fig.l3 ve cat.no:8, Fig.14. 40 oval kesitli ve yivli yapıdaki kulp, ağıda bağlantılıdır ve boyundaki çizgi|er belirgin t yapılmıştır. Amphora , 6. -'7 . ynzyıi_ aralığna tarihlenmiştir.2l Galia'da ele geçen ince hamurlu LRA 1A amphoralanrun (P2) ve de LRA 1B amphoralarına ait bir grubun (P3) Seleukia Pieria'dan geldiği anlaşılmıştır (Şekit |g)."' Yoğun miktarda, geniş, yeşilden siyüa giden camsl piroksen katkılı hamura sahip olduğu bilinmektedir.2l3 Rengi pembemsi beryazdan (7.5 YR N8-8/2) açık larmızımsı kahverengiye (2.5 YR 614) dönen, sert, kumsu kaba hamura sahip olduğu saptanmıştır.2la Marsilya Bourse'dan ele geçen LRAlB amphoralarırun kil analizinden, bir grubun (P5) Arsuz'dan, geldiği anlaşılmaktadır.2ls Arsuz Pierie'da (Rhosos) ise, hamur sıklıkla küçük, koyu yeşil siyah arası camsı piroksin ve kırmızr serpantin katkılıdır.2l6 Pembeden açık kırmızıya dönen (5YR 814-4 _ 2.5 YR 6/6) sert, kaba, kumsu hamurludur.2ı7 Kos Adası'nda yer alan Geç Antik yerleşim yeri Halasarna'da yapılan kazı|ar sonucunda LRA 1 üretim atölyesi tespit edilmiştir. Burada üretilen LR 1 amphoralarr; kırmızımsr turuncu-kahverengi (reddish orange-brown) (Munsell c.5 veya 7 YR 6/6), oldukça temiz ve aZ katlalı, mikalı ve kaliteli hamurludur. Yerel iiretimlerin form yaprsma bakıldığında, Halasarna'ya ithal olarak gelen LR l amphoralarından daha ince, eninden daha uzun yükseklikte ve daha özenli yaprya sahiptir. Kalın, dairesel kesitli ağızlı ve silindirik ve dikey biçimli, uzun boyunlu olmalan genel özellikleridir. Dikey kulplardaki derin ve daire kesitli yivler, Halasarna atölyesinin karakteristik özelliği olarak belirtilmiştir. Dipler, daire formlu olmalarrnrn yanrnda, bazen de bir çıkıntı taşımaktadır (Şekil 20)."r Halasarna'da iiretilmiş LR 1 amphoralarının tipolojik açıdan bir sınıflandırmasr yapılmamıştır. Ancak ağız çap ölçülerine göre üç grupta toplanmıştır. Sözü edilen üç grupta da, birbirine oldukça beıuer formların yer aldığı gözlemlenmiştir. Başka 2l l şenol, Akaç 20|7, 842, cat.no;9, Fig. 1 5 ve cat.no: l 0, Fig. l 6. 2r2 Pieri 2005, 8l-82. 2t3 Detayıı mineral andıizi için, bkz: Williams 2005a,6l8, Fig.l. 2la wiııiams 2005b, 163. 2r' Pieri 2005, 81, Fig. 39. 216 Detaylı mineral ana|izi için, bkz: Williams 2005a,6l8, Fig.2. '1' wiııiams 2005b, l63. 2 I 8 D iamanti 20 I 0a, 203 -204, I 4 5 - I 47, F ig.9 - 17 . 4L merkezlerde ele geçen LRA l'e dair yayınlardan yola çıkılarak, amphorailn şarap ve belki de ikincil tirün olarak zefiinyağı taşıdığı düşiinülmektedir. Ancak ithal ve yerli amphoraların aynl kontekstlerde bulunması amphoraların üretim İımacı Ve kullanımlanyla ilgili bazı sorulara dikkati çekmektedir. Amphoralann ne taşıdıklan ve neden aynı 7;ıman dilimi içinde (olasılıkla da aynı tiir içerik taşıdıklan halde) kullanıldıkları merak edilmiştir. Yapılan kazı çalışmalarr sonucunda, yapılan önerme, ayru tür iirünün farklı çeşitlerinin taşınmış olduğu yönündedir.2lg Kyklad Adalarının üçüncü büyük adası olan Paros'da son zamanlarda yapılan araştrrma ve kazılarla birlikte iki büyük amphora i.iretim atölyesi tespit edilmiştir.22o Paros'da iki doğal limanın bulunduğu Naoussa kasabasrnın Zoodhochos Pighi Koyunda, Lageri sahilinde art atda yapılan iki kurtarma kazısında, liman kalıntıları, amphora atıkları ve seramik firın yapısı ile karşılaşılmıştır. ilk kazıda, en az bir dikdörtgen seramik flrınr, yakınındaki ikinci kazıda ise, iki flrrn ve çok sayıda amphora parçası ele geçmiştir. Atölyelerde i.iretilmiş iki amphora tipinden biri LRA |'dir.n| Bu böliimde LRA l formu incelenmiştir:2zz Paros I tipi, bir LRA l (l. Kazı: Zoodhochos Pighi) formudur. Kahverengi 7 YR 6/6 (brown); mika, azkalket ve diğer katkıların görüldüğü, oldukça kaliteli hamurludur. Yerel iiretim petrografik ana|iz sonuçlarıyla da desteklenmiştir.zz3 KarakJeristik form özellikleri; silindirik, yivli gövdeli, silindirik, uzatılmış boyunlu (c.8 _ 10 cm), dikey, kavisli kulplu ve c.7 _ 8 cm çaplı amphora ağızlıdır (Şekil 18: 1a-b).22a 6. y:üryılıınlr\. yarısrndan 7. yizyı|ııilk yarısına kadaı üretim yapılmıştır.22s ikinci kazıda ele geçen LR 1 (2. Kazı; Lageri) amphoraları, daha önceden bilinen yakınlardaki üretim atık yerlerindeki araştırmalarda karşılaşılan Paros tipi LRA 1'lerine çok benzemektedir. Burada bulunan amphoraların karakteristik özellikleri; c.7' 8 cm çapa sahip ağız\1 silindirik boyunlu (c.l0 cm), çok dikey olmayan kulplu ve silindirik, yivli gövdeli (en geniş örnek 20 cm) olmalarıdır (Şekit |8:2ı-bo 3a-b). Bu 2ı9 Diamanti 20 |0a' 204 -206. 220 Picon, Empereur 1986, Tip IV-V, 506-507,Fig.12; Diamanti vd.2014, 184. 22ı Diger amphora tipi LRA 2C'dk ("LRA l3"). Detaylar için bkz; 'LRA 2" bölümü. 222 Diamanti20l5b, 541; Diamanti20l6,691 vd. 223 Diamanti vd. 2014, 184. 224 Diamanti2ol6,69l. 22s Diamanti 2015b, 544. 42 amphoraların"çengel'' ağız|arının, ilk kazıdan bulunan Paros II (LRA 13) grubuna ait amphoralara oldukça beıuer olduğu düşünülmekİedir. Son bulgular ışığında, Lipsi Adasfnd*26 da LRA 1 iiretim işliği bulunmuştur. 7. yizyı|daiiretim yaptığı düştinülen dört fırın tespit edilmiştir.227 Güney Krbrıs'ın güneyindeki modern Zygikasabaslrun batısında yer alan Zyei- Petrini, 6. ynryıldarı _ 7 . ynzyıI ortasına kadar devam eden bir Geç Roma yerleşimidir. Bölgede yapılan araştırmalar sonucunda, burada bir LRA 1B1228 iiretim atölyesinin olduğu tespit edilmiştir. Hamur yaptslna bakıldığında, kumlu, kırmızımsr ya da devetüyü renkli (5YR 6/6) (pişirmeye göre) hamurlu ve küçük beyaz ve nispeten iri siyah kat(ılı olduğu görülmektedir. Bazı amphoraların yüzeylerinde, kolayca pul'pul olan açık renkli astar izleri yer almaktadır. Amphora ağzı hafifçe dışa çewilmiştir (Şekil 16.a_b). omuzda sık yapılmış yivler gövde kısmında daha genişlemektedir ve yarl küresel olarak yapılmış dibin çewesi de yivlidir. LRA l'in diğer alt gruplarına göre, daha dar Ve uzun boyunlu ve küçük gövdeli ve az hacimlidir. ortası incelen gövdeli ve armudi form]u amphorarun alt gövde çapl oldukça dardır. Bununla birlikte, kulplar simetrik ve daha sığ yivlere sahiptir. Amphora parçala.n' bulunuş yeri açısından 6. yüzyılın ikinci yansma tarihlenmektedir.22g Zygi-Petrinj'de iiretildiği tespit edilen tek amphora formu, şu ana kadar yapılan araştırmalara dayanarak, nispeten dar ve uzun boyunlu ve daralan gövdeli form olduğu söylenebilir (Şekil 16.a-b). Ancak bu değerlendirme, sadece iki boyun ve birkaç gövde parçasından yola çıkılarak yapılmıştır. Diğer tiplerin üretilip iiretilmediği henüz bilinmemektedir.23o Paphosatölyesinde üretilen amphoralar üç ana gruba ayrılarak incelenmiştir (Şekil 20). ilk g1uptaki (A) örnekler, ortalama l0,5 cm yüksekliğinde ve 8,5 cm ağız çapma sahiptir. Ağızkenarı yuvarlatılmlş Ve dışa dönükttir. ikinci (B) gruba dahil olan örneklerin boynu, A grubuna göre nispeten uzundur (boyun yük: 12-13,3 cm). Ağız kenarı kahn ve hafifçe yayılmıştır (ağız çapı 8,5-9,2 cm). Üçüncü grupta (C) ise, '26 Leros ve Patmos arasında; Didim karşısı. 227 Papavassiliou vd. 2014, Fig.a-b. 228 Riıey'e göre "LRA la" grubuna dahil edil amphora, burada yapılan tez çalışmasıııda Pieri'nin sınrfl andırmasına göre değerlendirilmiştir. 22e Manning vd. 2000, 235-237,245 ve25l-253. 230 Manning vd. 2000, 247. 43 uzat1lmış boyutlara sahip örnekler görülmektedir. Dışa çekik ağız kenarlan iç bükey profillidir. Tiım grupl n, 6. yiızyıl sonu _ 7 . ynryıIbaşına taıihlendirilmiştir.23l Amathous'da, yerel LRA 1 üretimi yapılmaktadır ve LRA 2c'den daha faz|a olduğu tespit edilmiştir (Şekiı 2l-22).232 Kuyulardan bulunmuş LRA l örneklerinin detaylı incelenmesi sonucu, bulunan örnekler, Pieri'nin sınrflamasr temelinde sınıflandınlmlş ve "Amathonthr'j' LRA ]B], LRA ]B2 ve LRA ]C'adlanyla gruplara ayrılmıştır.23a Bununla birlikte, Marsilya Bourse'da bulunan LR ]B amphoralannın bir grubunun (P 4), yapılan ana|izler sonucunda Amathous'dan geldiği tespit edilmiştir.23s Empereur _ Picon'un araştırmasrnda üretim yeri olduğu tespit edilen Kourion amphoralarının kil özellikleri, küçiik-orta boyutlu beyaz kireçtaşı katkılı veya bazen gözenekli hamur, küçük kuvars, serpantin ve koyu ferromagnezyan mineraline sahip olma1arıdır.236 Kourion Proto-LRA l'lerin şarap taşıdığı önerilmiştir. Pembemsi beyaz (5 YR 8/2), sert, kaba, kumsu hamurludur.23T Bunun dışında, Gortina/Girit'de LR l amphorasınrn tiretildiği tespit edilmiştir (Şekit 24). Gortina'da7. ynryı| tabakasında görülen amphora, LRA l imitasyonu olarak tanımlanmaktadır.238 Ek olarak, Saqqara239 ve Tunus'da (Henchir ech Chekaf) da tiretilmiş ve LR 1 amphorasına oldukça benzet formlu (imitasyon?) amphoralar tespit edilmiştir. Kuvars katkılı, krrmızr-turuncu hamurlu, turuncu-kırmızı ya da açık sarl yizeye sahip amphoralar, iki forma ayrılmıştır ve bu formlar; 6. ynzyı| sonu ve 7. yıjızyılın ortasrna tarihlenmiştir. Bazılarının içindeki reçine kalıntısı nedeniyle, yağ, şarap veya salsamentun taşınmış olma ihtim a||ei gözöntinde bulundurulmaktadır (Şekit 23).'oo Ayrrca, Kilikia çewesinde, Anemurium, Delice Çay; Batı Anadolu'da içmeler; Rhodos Adası ve Mısır'da LRA 1 üretimi olduğuna işaret eden bulgular mevcuttur.24l 23 I Demesticha 2000, 5 49 -5 52. 232 Demesticha 2005, 169-170. 233 t'Amathous" 230 Empereur 2018, 183-185. 235 Pieri 2005, 81, Fig.39. 2'u Empereur, Picon 1989,242; Detaylı mineral ana|iziiçin ayrıca bkz: Williams 2005a, 6l8, Fig.5 23' wiııiams 2005b, l66. 2'' Portaıe, Romeo 2ooo, 422- 426, F ig.6.4 6, TRC9. "9 Ghaıy 1gg2, |68, Fig.l6a-b. 2ao Nacef 2007,583. 2u' Tuna vd. 1988, 49; Ballet, Picon 1987, 24; Rauh, Slane 2000, 326-24; Elton 2005, 691. 44 Yukarıda bahsedilen tespit edilmiş ya da araştırılmış iiretim merkezleri dışında, Korykos'da da herhangi bir atölye olup olmadığı merak konusudur.2a2 Korykos'da tiretim firın ya da atık kalıntısına şu ana kadar rastlanmadığı için tiretimin varlığı henüz kanıtlanamamıştır.2a3 Korykos'da görülen LRA l örnekleri, LRA lB grubuna aittir ve 6. ynzyıT başı _ 7. ynzyıl ortasrna taıihlendirilmektedir. Burada ele geçen örneklerden biri dışında, ttim örnekl eıdıı ağızkenarr ucu siwiltilmiş ve dışa çekiktir. istisna örneğin ağız kenarı ise, dik ve yuvarlatılmış biçimdedir. Tüm amphora örneklerinde ağız kenarınrn hemen altından başlayan kulplar derin yivli ve oval kesitlidir. Bununla birlikte, karakteristik ağız kenarr özelliğini taşımaktadrr. Korykos örneklerin gövdeleri yivlidir ve kırmızı ve devetüyü olmak izere iki farklı kil rengi tespit edilmiştir. Killeri, kalker, taşçık, kum, mika ve şamot katkrlıdır.2aa Korykos'daki B formu amphoralann, en geç örnekleri temsil ettiği önerilmiştir.2as LRA l'in yukarıda açıklanan yoğun iiretimi sonucunda, hangi ürünü taşıdığına dair bulgu ve düşünceler ise birden fazla sonucu işaret etmektedir. ilk bulgulardan olan, Ballana ve Qusful mezar|arında (Mısır) ele geçen amphoralarınbazı|arının içinde reçine kalıntısı ile karşılaşılması, LR 1 amphoralarrnın şarap taşıdığı düşüncesine yol açmıştır.2a6 Ayrıca, Kartacave Amathous'da da reçineli örneklerin tespit edilmesi de bu düşünceyi desteklemiştir.za1 Konserve edici toprak yaplsl sayesinde, Marsilya antik limaru, Pont-Vendres Ve Fos'da bulunan 5. ynryıl LRA l'lerin sistematik biçimde reçinelendiği ve şarap taşıdığı anlaşılmıştrr.2a8 Marsilya Bourse'da ise, 6. ynzyı|a tarihlenen LR 1B2 amphoraları reçineli iken, LRA lBl amphoralarında görülen az miktardaki reçine kalıntısı nispeten toz halinde ele geçmiştir.zag La Palud Batığından gelen LRA lB1 amphoralannın hepsinin reçineli olmasırun yaru s[a, Fos-sur-Mer ve Port Vendres limaru buluntulannın da reçineli olduğu bilinmektedir.2s0 Ek olarak, 'o2 Bkz: "Mühür Bölümü" 2a3 Korykos'da yapıldığı sanrlan LRA 1 üretimi hakında detayh değerlendirme için, bkz: Alkaç 2012, 33l. 2oo Akaç 2012,328. Amphora ait seramik çöplüğünün varhğı hakkuıda ayrıca, bkz: Şenol 2009, 146. 2a' Aıkaç 20|2,33]r. Kirwan 1938a, 402;De Rossi 1890,42. to''06 Opait 1998,22; Empereur 2018, 183. 248 Pieri 2005, 83. 'o' Sö'konusu durumun LRA 181 amphoralaruıırı bulunduğu tabakanırı dahaaz konserve edici özelliğine sahip olmasından kaynaklı olduğu belirlenmiştir. Pieri 2005, 83. 250 Pieri 2005, 83. 45 Antinoopolis'deki dipintolu amphora buluntulan arasrnda, bulunan 138 örneğin, 56'sının reçine içermekte olduğu için şarap taşıdığı doğrulanmıştrr.2sl Yassıada Batığı kargosunun, LR 1 amphoralarırun üriin içeriği açısından orİaya koyduğu sonuçlar da oldukça önemlidir. Reçine kalıntısı olan LRA l örnekleri mevcut olmasrna karşrn, sadece bir tiim amphoradan bir adet üzüm çekirdeği ele geçmiştir.zsz Ancak, post-cocturam graffıtolu üç örnekten birinde EAE yanfin yer almasr diğer bir bulgudur (b| 2st Fournet, Pieri2008, 184. 2" Bass 1982,164-165; Van Alfen 1996, 203. "t VanAlfen 1996, 202,Fig.15. 2ta Kirwan I938a,402. 2s5 Bonifay, Pieri 1995, 109. 256 Pieri 2005, 83. 257 Şenol 2009, l45. 2" Artaba (üpreB$: Roma ve Bizans döneminde kuru iirün için kullanılan ölçü birimi. "' Kirwan 1938a, 402;Pieri2005, 83. 260 Pieri 2005, 84-85. 2ut Bass 1982,165. 262 Pieri 2005,84. 46 taşrmasr nedeniyle yeniden kullanım gördi.ikleriönerilmiştir.'63 Huıa'a*a'daki LR'l amphoralarının da, ikincil kullanım gördiikleri ileri stirülmüştiır.'un Ayrrca, kullanılmış amphoraların saklama kabı olarak yeniden kullanım görmüş olma olasılığı da göz öni.inde futu1malıdır.265 Amphora formu ve kullarumr arasında ilişki olduğuna dair öneriler de mevcuttur. Kap formunun ve yapısal özelliklerinin içinde taşınan ürtinle ilişkisi olduğu kabul edildiğinde, LRA l gibi cidarı sıkı/kalın yapılmış amphoraların zeyİirıyağı taşımaya daha elverişli olduğu düşünü1ebi|ir.266 Samos'daki Kilise kompleksi içinde bulunan 120 adet LR 1 amphoraslrun, 20 adet LR 2 amphoraslna kryasla daha küçiik hacime sahip olmasr göz önünde bulundurularak, LRA l içinde daha pahalı bir ürün taşınmış olabileceğide ileri siirülmüştiir.267 LR 1 amphorasl, ttim Akdeniz ve Karadeniz çevresinde oldukça yaygın biçimde dağılım göstermiştir. Örnekleriyle; Batı Britanya, Güney Fransa, italya, Adriyatik bölgesi, Alplerin doğusu, Yunanistan, .Tunus, Kyrenaika, Levant bölgesi, Kıbrıs ve Tiirkiye'nin neredeyse tiim kıyı yerleşimlerinde önemli oranda karşılaşılmaktadır (Şekil 2.2).'ur Bununla birlikte, Tuna kıyılarındaki garnizonlarda ve sivil Ve askeri yerleşimlerde Karadeniz çewesindeki pek çok yerleşimde de tespit edilmiştir.2u'Dig"' taraftaı,kargo olarak tespit edilmiş pek çok batık da bilinmektedir.270 2.l.|. Mühürler (Şekil 3a) Geç Roma _ Erken Bizans Döneminde en yoğun kullanılan amphora olmasrna karşın, LRA l'in miihi.irlü örneklerine oldukça azsayıda rastlanmıştır. Giincel veriler ışığında toplam on bir adet mühiirlü LRA l ömeği bilinmektedir. Bu katalog çalışmasında, bilinen tiim örneklere yer verilmiştir. Söz konusu ömekler dışında, LR l 263 Aıfen 1996, 202-203. 264 Diamanti 2070a, 205. 265 Pieri 2005, 83 266 Opait 2008, l0lvd; Opait2017, 596. 267 Steckner 1989, 58, 70; Van Alfen 1996, 208; Pieri 2005,84. 'u'Aıkaç 2015,Fig.lZ. 269 Bonifay, Villedieu 1989,23-25; Şenol 2003, 82 (harita); Pieri 2005, 70-75,Fig.32-33; opait 2004b, 8- |0;Bezeczky 2013' l59; Alkaç 20l5, Fig.l2. ''o Bass |g82, |55-765; Long,Volpe l998, 335-336;Minchev 20l|, |45-146;Öniz201,.6'39-40. 47 amphorası iizerinde yer aldığı anlaşılan tıpa üzerindeki bağlayıcı harca basılmış bir miihtir mevcuttur (Şekil 26). Sözkonusu miihiir üzerinde bir haç etraflna yerleştirilmiş dört harfin var olduğu sanılmaktadır, ancak miihtir krsmen kınk ve eksiktir.27l Diğer taraftaı,'Korykos'da yapilan bir yüzey araştırmasr sonucunda, dörtgen formlu bir miihtır taşıdığı düşiinülen LR 18 amphorası bulunmaktadır.zjz Ancak, amphora yüzeyinin oldukça aşınmtş olması nedeniyle, yeniden değerlendirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Bu sebeple söz konusu bulunfu, miüür bölümiinde kataloglanmamış ve tez çalışmasında yer almamıştır. 2.1.1.1.Mühür Grupları (Tablo 2) Mlıhıır Şekil 27: LR 1 amphoralarında yer alan mühür konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) LR l amphoralarında görülen mühürler, sadece "LR 1B1" alt tipine dahil edilen/dahil edildiği düşiinülen formların üzerinde görülmektedir.z13 Giincel buluntular dahilinde, LRA 1A, LRA lB2, ya da LRA l-versiyon|annda miihtirleme yapılmadığı sanılmaktadır. Mühürlerin ' say|ca aZ olmasına karşrn, çeşitliliğinin faz|a olduğu gözlemlenmiştir. Burada sunulan toplam on bir adet mühriin tamamı daire formludur ve amphoranın boyun böliimüne basılmıştır (Şekit 27). Mühürlerin boyun yüzeyine 271 Pieri 2005, Fig.37 ' den, BĞnazeth, Rutschow scaya 1999, Fig.l0-l 1. 272 Bu degerli bilgiyi paylaştğı için Doç. Dr. E.ALKAÇ'a çok teşekkür ederim. Mühür (iz?) için bkz: Alkaç 20 12' 328, Kat. No. l 0, Fig. 1 3. '7' Bazımühürlerin amphora tipolojilerine dair yeterli kanıt Ve bilgiye ulaşılamamıştır. 48 uygulanma sebebi, olasılıkla LR 1 amphoralarının yivli kulp yapısma, buna karşın düz ynzey|i bir boyuna sahip olmalandır. Miihiirlerin ortıak özellikleri, haç monogramya da haç sembolü merkezli içerikleri olarak gösterilebilir. Bununla birlikte, mühtirlerdeki harflerin kalın yapıya sahip olmasr (fotoğafı olmayan örnekler için kesin kanıya varrlamamasına karşrn) karakteristik özellik olarak kabul edilebilir. Çalışmada sunulan tiim mühiirler, üç ana gnrp altında incelenmiştir: 2.l.|.1.l. A Grubu: _A- grubuna dahil edilen üç miihür bulunmaktıadır (Kat. No. 1,2 ve 3). Daire formlu mühürde, bir çerçeve içerinde ya da çerçeve olmaksrzrn (?)"o merkezde haç formlu monogram yer almaktadır. Mühürlerden ikisi oltenia, biri ise Constantinopolis'den ele geçmiştir. Harf karakterleri yukarıda bahsedildiği gibi oldukça kalındır. Monogramda tespit edilen; C-A-E-B-T harflerinden yola çıkarak, CEBACTH / xepootğ(İi) (Sebaste) şeklinde deşifre edilmiştir. A. opait tarafindan, monogramın Kilikia'da yer alan 'F}.a,rcüou xeBoorı1 (yani Elaiussa Sebasle) kentini ifade ettiği önerilmiştir.275 E. Popescu ise harflerin; EABEIN(OY) / xcıBei(vou)'76 1sabeinos'un) ismine gönderme yaptığını önermiştir.211 Ancak bu çalışmada kabul edilen düşiince, "Sebaste"yi temsil ettiği yönündedir. Öte taraftan, Elaiussa Sebaste kentinde şu ana kadar yapılan i.iretim işliği ve diğer kent çalışmalannda herhangi bir mühiir ömeği ile karşılaşılmamış olması nedeniyle278, ŞU ana kadar tespit edilmemiş bir atölyeye ya da üretici ile ilgili bir şalıs ismine işaret ettiği düşünülmektedir.279 2.|.l.1.2. B Grubu: -B- grubunda, toplam altı mühi.ir mevcuttur (Kat. No. 4, 5, 6,7,8 ve 9). Mühür merkezinde haç monogram yer almaktadır: P-0)-K-U harfleri okunmuş "o Kut-No. 2'de yer alan mühürde, çizim üzerinden inceleme yapıldığından, mühürde çerçevenin olup olmadığı net olarak anlaşılamamıştır. Bkz: Kat. Nr. 2. 27'opait 2017,596. 276 xu'peTvoq ismi ZGPil sözlüklerinde; xopivoq şeklinde geçmektedir. xopivoq ismi için, bkz: LGPN I 1987,400 LGPN II1994,392; LGPN III.A T997,386; LGPN 111.82000,372; LGPN lV2005,302; LGPN V.A 2o1,o' 3951. LGPN V.B 20|3,376. Yazıİ|arda, her iki yazılışına da rastlanmaktadır. Söz konusu bilgi için, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Eskiçağ Tarihi Anabilim dalı başkanı Prof. Dr. Ş.Recai TEKoĞLU'na teşekkiir ederim. 2tt Popescu lg7 6, 3I3,Nr.306a-b. '7' Ayek, Kzılarslanoğ|a 2018, 24. 279 xeBoou1 ismi için, bkz LGPNY.B 20l3, 380. 49 ve Kroprircou (Korykos'un) şeklinde deşifre edilmiştiı.280 _B- grubu miihürlerinde haıflerin, -A- gıubundaki kadar kalın yapılmadığı anlaşılmaktadır. Kilikia'dayer a|an Korykos isimli kenti işaret ettiği ve iiretim merkezinin de burası olduğu önerisi de mevcut olmasına rağmen, Korykos'da bir tiretim merkezi ya da mtihür bulunfusuna henüz rastlanmamıştı1.28l Diğer taraftan, Gherghe _ Amon taraflndan, Kyros isimli, Doğu Akdeniz'li bir atölye sahibine ait olabileceğine dair bir öneri de yapılmıştır.282 Mühiirlerin içeriği temelde aynr olmasına karşın, biçimlerinde bazı farklılıklar dikkat çekmektedir. Monogramın, çoğu örnekte çerçeve içerisine alınmadan yapıldığı gözlemlenmiştir (Kat. No. 5, 6,7,8 ve 9). Fotoğafi olmayan örneklerin de, çizimine dayanarak herhangi bir çerçeveye süip olmadrğını söylemek miimkündür. Güncel veriler ışığında, çerçevenin mevcut olduğu tek örneğin Kat. No. 4 olduğu sanılmaktadır. Diğer taraftan, monogram yapısında ve harflerin yapımında da bazı değişiklikler görülmektedir. Öncelikle, iki mühiirde (Kat. No. 8 ve 9), ö (omikron-üpsilon) ligatiirü monogram merkezinden yukarı doğru kaymıştır. Ayrrca, P (rho) ve 0) (açık omega) harflerinin yapılış biçimindeki farklılıklar da açıkça seçilebilmektedir. Özellikle, P (rho) harfinin retrograd ve yatayda y azılı versiyonlarr mevcutfur. 2.|.l.|.3. C Grubu: Son gruba dahil edilen mi.ihürlerde haç sembolü yer almaktadır (Kat. No. 10 ve 11). Her iki örnekte de, mühür içinde herhangi bir çerçeve mevcut olmamakla birlikte, mühriin merkezine yerleştirilmiş, uçları çıkıntıh ve eşit kollu haç sembolü görülmektedir. 2.l.l.2. Mühür Kalıpları Çalışmada yer alan tüm LR l amphora mühürlerinin detayları göz öniinde bulundurulduğunda, pişmiş toprak ya da metal bir kalıpla basıldıkları düşünülmektedir. Kalıp detayları kendi grup başlıkları altında incelenmişlerdir: "o Popescu 1976,170, no.15l. 28ı opait 2a04b,g. 282 Gherghe, Amon 2011, ZA,Fig.lB,2. 50 2.l.l.2.l. A Grubu: -A- grubuna ait üç örnekten ikisine ait bilinen verilerin az|ığı,kal.ıp saylsl konusunda herhangi bir değerlendirme yapmaylzorlaştırmaktadır (Kat. No. 1, 2 ve 3). Kat. No. 1 ve 3'iın'J8' uy- kalıpla basılma ihtimali mevcuttur. Ancak, üç ömeğin aynı kalıpla basılıp basılmadığı konusunda bir inceleme yapmak için, Kat. No. 2 ve 3 hakkında daha detaylı bilgi gerekmektedir. 2.|.l.2.l. B Grubu: _B- grubu mühiirlerin ayru monograml içerdiği, ancak haıf ve monogIam yapısında bazı farklılıklar olduğundan _Mühür- böliimünde bahsedilmişti. Buna göre, -B.l- alt grubuna ait dort miıhürden (Kat. No. 4, 5,6 ve 7) ilk üç ömeğin çaplan aynr olsa da, Kat. No. 4'de yer alan çerçeve nedeniyle, en azından bu miihriin diğerlerinden farklı bir kalıpla basıldığını doğrulamaktadır. Kat. No. 5 ve 6'run çaplanrun ve içerik özelliklerinin oldukça benzer olmasr sebebi ile aynı kalıp ile uygulanmış olduklan düşünülmektedir. Diğer taraftan, Histria örneğinin (Kat. No. 7) çap ölçüsü bilinmediğinden, Kat. No. 5 ve 6 ile aynı kalıp ile basıldığını söylemek zordur. Bu bağlamda, -B- grubu mühiirlerine ait en aZ dört kalıp olduğu düşünülmektedir. 2.|.1.2.1. C Grubu: -C- grubuna dahil edilen iki mühtirtin yapısal özellikleri birbirine benzerdir. Ancak, Kat. No. lL'in çap ölçüsünün c.2,5 cm284 olması, iki mühriin aynı kalıpla basılmadığına işaret eder niteliktedir. Bu durumdd, -C- grubu için, iki farklı kalıbın varlığından bahsetmek miimkündiir. 2.l.2. Dipinti (Şekil 3a) LR 1 amphorası üzerindeki dipintoların, Doğu Akdeniz üretimi amphoralar arasrnda en yoğun dipinto grubu oluşturduğu, Akdeniz ve Karadeniz çewesinde yapılan kazı|ar sonucunda tespit edilen örneklerle desteklenmektedir.28s Bununla birlikte, miihürler (bkz: LRA ] Mühür bölümü) ve graffitolann (bkz: LRA 1 Graffiti bölümü) aksine, LR l amphoralarında en yoğun görülen yazı biçimi, dipinto yazılardır. LRA 2'3 öıçu bilgisi ve fotoğraf eksikliği nedeniyle kahp değerlendirmesi yapılamamaktadır "a çizimüzerinden ö lçülmüştür. 28s Pieri 2005,78;Keay 1984,277. 5L l'lerin genel bir kapasite standardına sahip olmaması, dipinto yazıların yoğun kullanımı için en önemli dayanak noktası olarak gösterilebilir.286 Dipintonun, söz konusu amphoralar iizerinde bu denli fazla olması, kullanrldığı dönemde LRA l'lerin büyük çoğuntuğunun dipinto yazı taşıdığı izlenimini vermektedir. Ayrıca bu durum, aşağıda incelenecek örneklerden de anlaşıldığı iızere, LRA 1 için birden fazla dipinto yanm geleneğinin varlığına işaret etnektedir. Bu çal1şmada önerilen düşünce, doldurulduğu yere ve tarihe göre değişen Ve ewilen yaam gelenekleri olduğu yöniindedir. Siyü dipinto yazı|ı örnekleri bilinse d"T', LR 1 amphoralanndaki dipinto yazılann büyük oranda kırmızı ile yapıldığr anlaşılmakİadır. LRA 1 formlarının hemen hepsi üzerinde görülen dipinto yazı|ar, değişik biçimlerde oluşfurulmuşlardır. Azsayıda bilinen açıkyazı biçimine süip örneğin, bir yaz|m geleneğini takip etmediği sanılmaktadır.288 Bunun haricinde; ölçiimle ilgili, doldurulduğu Yof, iirün kalitesi, khrİstogram, monogram, dini kısaltrnalar, Hıristiyanlıkla ilgili semboller ya da halen deşifre edilememiş ifadelerin varlığı anlaşılmasına karşrn, yoğun olarak uygulanmış yazlm biçimi; dini formüller ya da ticari kısaltmalardır. Incipit2gg veya notaricon2g0 gibi LRA l'de yapılmış dipintolarınrn, genellikle, bir gelenekle birlikte formül ya da kalıp çerçevesinde yazfıan yazıIar l olduğunu söylemek mümkiindür.2g Yukarıda bahsedilen yazıt çeşitliliği katalogda verilen örnekler eşliğinde incelenmiştir. Ancak, okunamaz ya da krsmen okunabilir durumda giinümüze ulaşmasının yaru sıra amphoraların kınk/eksik olmasr da, tiim ve deşifre edilebilir LRA 1 dipinto örneğinin az sayıda kalmasına yol açmaktadır. Bu sebeple; olasılıkla hem dönem içindeki yoğun kullanımı ve hem de toprağın/iklimin konserve edici etkisi nedeniyle, en çok dipintolu LRA l buluntusunun mevcut olduğu bölgenin Mrsır olduğu sanılmaktadır. Dipintolu LR l amphoralarıy|a ilgili ilk çalışmalar ve de gtincel detaylı incelemelerin neredeyse tamamı yine Mısır bulunfusu amphoralar üzerinde yapılmıştır 286 Fournet, Pieri 2008, 176. 2'' Bu konu aşağıda detaylı tartışılmıştır. 288 Örn. Lang |976,1 45. Siyah ve kırmızı iki dipintoya sahip amphoranuı ikincil kullanım gördüğü sanılmaktadır . Lang l97 6, 83. 289 Incipiı: Başlangıçtaki harflerin vurgulu yazlml. 29o Notarikon: Baş veya son harflerden yeni bir sözcük türetmek. 'n' Yazım biçimi örnekleri için başlıca güncel yayınlar: Derda l992a. 135vd.; Pieri 2005, 78; Foumet, Pieri 2008, l75vd.; Fournet 2012, 249vd. 52 (bkz: Giriş balümt;). ilk olarak l938'de sunulan, Ballana ve Qusful mezar kazılannda ele geçen amphoraların incelendiği bilinmektedir.zgz Burada, genellikle tiim ele geçen LRA l'lerin omzunda daha büytik boyutlu, bir kulbunun altındaki omuz yüzeyinde ise küçiik boyutlu ve birkaç satırdan oluşan yazı|ar mevcuttur. Kulp altındaki kiiçiik yazılatdan okunabilir durumdaki bazı|an isim olarak deşifre edilmiştir ve bu isimler tticcar ismi olarak yorumlanmıştır. Bununla birlikte, devamında görülen Sayı ifadelerinin ise, tticcann verdiği envanter numarasr olabileceği önerilmiştir.293 Amphoraların bazı|an reçineli olsa da genelinde reçine bulunmamaktadır. Bazılarrnın üzerinde arpa (veya mısır) artabesi (rpı0iç üpeıipn) olduğu sanılan kısaltma ifadeleri mevcuttur XMI rcpı0(r6v) / xpı(0röv)tip(ııİBoı).29a Ancak söz konusu yayında, epigrafik çalışmanın ağırlıkta olması sebebi ile, yazıt-amphora eşleştirmesi net olarak yapılamamaktadır. Bu çalışmadan gtıniimüze değin .yapılanaraştırmalar, yaklaşık olarak söz konusu inceleme prensibini benimseyip yapılan çalrşmalar olmuşfur. 1978'de, J. Gascou tarafindan yapılan çalışmada da, dipintolu LRA l örnekleri ber'ızer bir formülasyonla ele alınmışlardır. Buna-göre, Saqqara'da yapılan kazirarda karşılaşılan kırmızı dipintolu LRA 1 örnekleri, iki grupta incelemiştir. iıki, kulp altında kalan yizeyde yer alan küçük boyutlu yazı|atdır. Bunlar, boynun bağlandığı yerden itibaren, iki ya da sıklıkla üç satırdan oluşmakta ve dönemin eI yazısı stilini taşımaktadırlar. ilk satırda genellikle genetivus halde yazılı isim ve ikinci satrrda ise, genellikle zor okunan bit yazı görülmektedir. Saqqara'dan gelen iki örnek şu şekilde okunmuşfur: << Zaoitrıoı 1upopıi(ou) p ) Ve (( fKu]ptu1oi 1epo,trıtou vn D Buradan yola ç*arak, bu küçfü yazıların amphora iiretim işliği ile ilgili bir isim taşıdıkları sanrlmaktadır. Üçüncü satırda ise, atölyeden çıkış numarasl olduğu sanılan sayılarla karşılaşılmıştır.295 ikinci grup olarak, omıJzda, genellikle iki satır halinde, diğerine göre büyük boyutlu harflerle ve "estetiklgösterişli"296 el yazısı ile yazılmış yazılar mevcuttur. Söz konusu grupta, xMr gibi dini formü ve sonrasrnda kapasite ifadeleri g<ırülmektedir. 292 K'rwan l938a, Pl.l 17-1l8. 2" Kirwan 1938b, 388-389; Kirwan 1938a, 401-405;P1.1 17-l 18. "o Kirwan 1938a, 402-404,l7 ve 18; Kirwan 1938b, Nos.S, 10r I l, 2e'Gascou 1978,25-26. 2e6 "fleuris": Gascou 197 8, 2l:Pieri 2005, 79. 53 Sıklıkla, 30-50 aralığında sayılar ve birimin alt katlanna dair ifadeler mevcuttur. Söz konusu yazı|ar,4. ynryil_ sonu - 7. ynzyı| başına tarihlenmiştir.zg7 Ardından, S' Keay, LRA l dipintolarıru, anlamlarrnr temel alarak üç kategori altında gruplandırmrştrr.298 ilk gıupta; genellikle Kıbrıs *odiu'wrrİ99 işaret eden ticari işaretler, ikinci grupta; vergi formülleri Ve üçüncü grupta ise; dini formüller değerlendirilmiştir. 3 00 M. Lang'ın,bazı LR 1 amphoralan üzerinde ya:zı|ı olduğunu önerdiği modius birimi ifadesinin (Öm.Kat. No. 18), oldukça az sayıy|a temsil edilmesinin genelleme 30 l >l apmay a yetecek kadar veri içermedi ği düşiınülmektedir. D. Pieri'nin, yazı|arın konumlannı göz önünde futarak yaptığı dipinto incelemesinde, yazı|arı iki gruba ayırmıştrr. Buna göre ilk grup; omuzda bulunan yazı|a1en yoğıın ve okumasl zor grup olarak tanrmlanmıştrr.3O2 İlk başlarda kalın olan yazı çizgisi, zaman|a incelip daha karmaşık bir hal almrştır. Diğer grupta, boyunda yer alan bir haç ve/veya genellikle üç satır ya da daha uzun oluşturulmuş yazı|ar bulunmaktadrr.3o3 Diğer taraftan,yakın zamarıda, Antinoopolis buluntularına dayanarak yapılan çalışma ile benzer ancak daha detaylı bir sıruflandırma ortayakonmuştur (Şekil 28).'oo iki ana grup altında değerlendirilmişlerdir; amphora sahibine ait yerel yazılar ve toptan satışı gösteren Ve çıkrş yerinde yazı|an yazrlar. Yazrnrn konumu esas alınarak yapılmış tipolojide ise, anlamlan ve paleografik özelliklerine değinilmiştir.30s Buna göre Antinoopolis bulunfularından yapılan söz konusu sıruflandırmayer a|aı örnekler, tezde _B.1- grubu altında incelenmiştir ve bahsi geçen böliimde (aşağıda) detaylı biçimde ele alınacaktır. Mısır buluntuları, yukarıda bahsedildiği izerc, dipinto konusunun gelişimi için lokomotif konumundadır. organik materyal temelli dipinto yazı|arın, en iyi korunageldiği yer olan Mısır'ın a;mı zamanda, dönemin önemli bir türetim ve tüketim "'Gas"o, 1978,27. "t Keay 1984,271. '99 Modius (p6öıoq): ölçü birimi. 'oo Keay 1984,271. 'o' Lang 1976,57-58,Ha44,Ha 53, vb. 302 Pieri 2005,78-79. 303 Pieri 2005,79. 304 Fournet, Pieri 2008, 184. 305 Fournet 2012, 250-251. 54 merkezi olmasırun, bu durumun temel nedeni olduğu anlaşılmaktadır (Tablo 14). Bu bağlamda, dipinto yazılarda kullanılan renk seçimi açısından bakıldığında, Mısrr'da en yoğun görülen yazı reıginin kırmıa olduğu anlaşılmaktadır. Antinoopolis dışırıda, Mısrr'da, Kellia, Saqqara ve Aleksandreia ve başka merkezlerdebilinen dipintolu LRA l'ler arasında, siyah ve krrmızı yazıIı ömeklerle karşılaşı1mlştır.306 Bununla birlikte, aynı amphorada hem krrmrzı hem de siyah yazırun birlikte tespit edildiği örnekler; Aleksandreia, Larisa (Kastro Velika) ve Atina Agorası'ndan bilinmektedir.3O7 Ayrrca, siyah dipintolu amphoralarrn yazrlarınrn yenilendiği ya da yeniden yazıldığını gösteren kanıtlar da bilinmektedir.308 Söz konusu yeniden yazılmış dipintoların da, ikincil kullanım göstergesi olduğu düşünülebilir. Batı Armıpa'da bulunan ve normal ve alt-model olarak adlandınlan LRA l formlarında kırmızr dipinto mevcutken, 6. yıdızyı| formlarındaki yazıIıarın siyah mürekkep ile yazıldığı düşünülmüştiir.'o' Başka bir amphorada ise, omaın bir yüzeyinde. kırmızı, boyunda başlayıp omuza geçildiği yerde ise, siyah yaz| bulunmaktadır.3l0 Bu konuda, diğer bir belirleyici kazr sonucu Marsilya kazıları olmuştur. Marsilya'da, nemli tabakalarda bulunan LRA IB2 örneklerinin siyah dipintolu olmasınrn3ll, başka düşünceleri de beraberinde getirdiği sanılmaktadır. Buna göre, Constantinopolis'de bulunan LRA 1 örnekleri ile karşılaştırma yaparak açıklanabilir. Kuru toprağa sahip tabakalardan oluşan Saraçhane3l2 ve Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea?) (Kat. No. 31) kazı|arındakırmızı dipintolu LR 1 amphoraları mevcutken, nemli tabakaya sahip Theodosius Limanı kazılarında ele geçen kırmrzr dipintolu LRA 1 örneği bilinmemektedir.3l3 Bu durumda, Marsilya ve Theodosius Limanı'nda ele geçen dipintolu LR l amphoraların aslında krrmızı renkle yazıldığı (en 'ou Egıoff ı977,P|.lg.l,2, 5,6,7 (sağ-orta), Pl.57.9, Pl. 58.2 (l69); Gascou l978, 24-27; Şenol2000a, K.58, 63, 65 ve 66; Şenol 2000b, l0.9-l4. 307 Lang|g76,83,I 45; Şenol 2007,Fig.|.4.l; Bilgi paylaşımı için Larisa Antik Diakhronik Müzesi'ne (Eqope{o Ap1oton1rrov A&pıooç Aıo1povır6 Mouoeio) çok teşekkür ederim. Kat. No. 14a-b: Didioumi 2019, 50,5.1. 308 Fournet, Pieri 2008, 195, dipnot:42. 3oe Pieri 2005,76,78,P1.76-77 . 3ıo Liou l987, Fig.35-36.A7. 3ıl Pieri 2005'76. ''' Hayes 1992, 64,78, Type 5, dipnot 7,Pl.lla. 'rt Bayrak 2011,34. 55 az|ndanbir krsmırun) ve topraktaki mineral yoğunluğu nedeniyle değişikliğe uğradığna dair bir ihtimal akla gelmektedir. LRA 1 tiretim merkezi olan Elaiussa Sebaste'de ele geçen dipintolu amphoralarda kırmızı ve siyah renk kullanılmıştır.3la Başka bir iiretim merkezi olan, Paphos'da krrmızı dipintolu yerel üretim amphoralann olduğu bilinmektedir.3ls Birden fazla üretim noktasından gelen LRA l'lerden oluşan Yassıada Batığı kargosunda yapılan ultraviyole ışınla yapılan incelemeler sonucunda, ele geçen l03 adet LRA l örneğinde herhangi bir dipinto kalıntısına rastlanmamıştrr.3l6 Değinilen ve tezde incelenen örneklerin dışında; Roma3l7, Kartaca3l8, Caesarea319, Thessaloniki320, Kenkhreai32l, Ha|asarnİ2}, Smyrna323, Tarraco3z4, Cernavoda325, Capidavİ26, Dichin327, Iatrus328, Beyrut329, Bir Umm Fawakhir330 dipintoıu LR l amphorası ele geçen merkezlerdendir. Tezde incelenen LR 1 amphoraları, aynı amphora üzerindeki yazılıarın çoğunlukla kendi içinde birbiriyle bağlantılı olmasr nedeniyle, yan|dık|arr konum temelinde sıruflandrrılma yapılması tercih edilmemiştir. Bu bağlamda, sınıflamadaki esas ilke, ait olduğu sanılan biçimsel yazlm alışkanlığıdr, Ve ek olarak da, konumsal, paleografik ve anlamsal açıdan değerlendirmeyi temel alan bir gruplandırma yapılmıştır. Buna göre, dipintolu LR 1 amphoralan üç ana başlık altında srruflandırrlmıştır: "a Ayek, Kzılarslanoğlıı 2018, 24. 3 I s Demesticha Michaelide s 2001, 292. "u Va, Alfen 1996,202. 3ı7 Pensabene-Perez t98l, l89vd.; Whitehouse vd. 1985, |92-199, Fig.9-14. Davies 1984, l43vd. tle"t Neumann 2009, s.80 vd. 320 Akrivopoulou, Slampeas2014, Fig. 10. 32r Adamsche ck 1919, Pl.3l-32. 322 Diamanti 2010a,205; Gerousi 2016,129. 323 Karcı-Aglar 2015,3ll-3|2, KAT. No.302. 324 Remola-Vallverdu 2013, 3l4vd., Fig.6- I 6. '2' Raduıescu lg7 6' |o9,PI.XI. l- la. 326 opriş, Ratiu 20l7, PI.3, Cat. No.38. 327 Tomlin 20lrg,446-450. A. POULTER'e değerli bilgi ve görselpaylaşımı için çok teşekkür ederim. "' Böttger 1982, Taf.53. 617 -618. "' Aubert, Nicolaldes 1997, 239, Fig. 1.2; Reynold 20 1 8, Fig. l 2. l 8. 3'o Meyer 2011, 155; Meyer2014,77-81. 56 Dipinto Şekil 29: LR 1 amphoralarında yer alan dipinti konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) 2.|.2.l. A Grubu (Şekit 29): -A- grubuna dahil edilen dipintolarrn bazrlarrnrn, gelişigüzel, anlrk ihtiyaçlar doğrultusunda, bazılarının ise, belli bir yazlm alışkanlığı doğrulfusunda yaz/rdıklıarı düşünülen kısaltmalardan oluşmaktadır. _A- grubu içinde; sıklıkla dini ifade kısaltmalan velveya kapasite ifadesi olduğu düştinülen sayl göstergeleri yer almaktadır. Söz konusu ifadelerin yanl sıra, iirün içeriği benzrcri kısaltmalannın da olduğu gözlemlenmiştir. Söz konusu kısaltmalkapasite yazımırun, LRA 1'in erken ömeklerinden beri yapılageldiği bilinmektedir. Bu yazlmaverilebilecek en erken örneklerden biri, Proto-LR l amphorasr olan Kat. No. 12 izerinde görülen Z (?) (zeta) harfi olduğu dtışııntılen yazıdır. Dipintonun, içerik ya da hacimle ilgili olup olmadığı bilinmemektedir. 4. yİizyil- ortasrna tarihlendirilen bir başka erken formlu amphorarun omuzuna, bu bölgeyi tamamen kaplayan bir kapasite ifadesi yapılmıştır (Kat. No. 13). Dipintonun deşifresi; ,üAAd (3l% sextarii) şeklinde yapılmıştır. oltenia'dan bulunmuş bir amphoranın ilk yazısr olan Kat. No. l6a'da, pp' (42 sextarii) ifadesi görülmektedir. Kapasite ifadesi olarak deşifre edilmiş ve amphoralun omzunda yer alan diğer bir yazı Kat. No. |9'dayer almaktadrr: ı0' sş't.] 0g %) l ı0'B"|.] (|g 2A)'331Diğer bir kapasite dipintosunun ise boyunda yer aldığı anlaşılmaktadır (Kat. No. 20a). /1 $extarİus) 33' Abadie-Reynal, Sodini, 1992, 53, CC2l0. 57 sembolü görülmektedir ve yazlfin deşifresi 30 sextarİi olarak yapı1mıştır.332 Amphoranın (Kat. No. 20b) omzunda görülen dipintonun deşifresi ise, XMr (Meryem' den doğma isa)333 kısaltması olarak yapılmıştır.33a Atina Agorası'nda ele geçen bir amphora boynu üzerinde A (alpha) harfi mevcuttur (Kat. No.18c). Thessaloniki Roma Agorasr'nda ele geçmiş diğer bir amphorarun boynunda (Kat. No. 21a) ve kulp altında kalan omuz yüzeyinde (Kat. No. 21b) birer dipinto yazıtmevcuttur. ilk (ı)yazı dini bir kısaltma ifadesidir: @E / @ş(6ç) / @e(6) (Tanrı-m-). ikinci dipintonun ise (b), omuz altında yer alan küçfü yazı|ardan (- B.1.2-) olmadığı ve ilk (a) dipinto gibi kaışıdan firçayla yapılan yazı|ardan olduğu anlaşılmaktadır. Yazının iki sıra halinde olduğu görülmektedir; ve ürün içeriğine ait bir kısaltma ya da kapasite ifadesi olduğu sanılmaktadır: İlk satırda; tlo/ox[...] ve ikinci satırda o/o. (a1pha/omikron) harfi görülmektedir. Yazınınsağ tarafl kırık ve eksik olduğu için yazının devam edip etnediği bilinmemektedir, ancak, yaztnln sol tarafindan yani omuzun görünür, orta bölümünden gelen bir yay çizgisi nedeniyle, omuzun orta bölümünde de başka bir yazı daha olabileceği sanılmaktadır. İkinci (b) dipintonun deşifresi henüz yapılamamıştır. Diğer taraftan, amphoranın boynunda yer alan bir dipintoda da (Kat. No. 22a) büyük harflerle yazılmış bir XMI formülü yer almaktadır. Söz konusu amphoranın diğer yazıları (b) ve (c), amphora kırık olduğu için tespit edilememiştir. Ancak, kulbun altında yer a|an dördiincü yazln:ın (d)' bir kısaltma olduğu anlaşılmaktadır: E (SO/kısaltma ?). Söz konusu lasaltmanın, kapasite ya da daha kuwetli ihtimalle üriin içeriği ile ilgili olduğu sanıImaktadır. Kat. No. 26b dipintosu XMI formülüniin yer aldığı bir diğer örnektir. Amphoranın krsmen sol kulbunun altında kalan yerden başlayan yaz|nın' karşıdan ve firça ile yapıldığı anlaşılmaktadır. Yazının boyutunun, -B.ı .2- yazı|arındaki gibi ktıçük olmaması bu değerlendirmede önem taşrmaktadır. _B.1- bölümünde bahsedilen ve mevcut olduğu sanrlan bir yazım düzeneği göz önünde fufulduğunda, ilk yaz:ınln (Kat. No. 26a) bu yazıma uyum gösterdiği, ancak söz konusu (b) yazının yaz|m yeri ve aleti ' 3" Popescu, (a) dipintosunu lrimia'nrrı , "30 sextarif' deşiftesinin daha farklı olmasr gerektiğini söylemektedir. Bkz: Irimia l968, 388, Fig.14, 20,2l; Popescu 1976,196, nr.l87. "' xMI (Xpıoröq Moptcı IewQ) çözümlemesi için bkz: "Değerlendirme" bölümü 334 Irimia 1968, 388, Fig.14, 20,2l;Popescu 1976,196, nr.l87. 58 (ve bu sebeple yönü de) _B.I.2- gıubundaki örneklerle uyumlu olmadığı anlaşılmaktadır. Kat. No. 26b'de görülen tau-rho ve kapasite ifadesi şöyledir: +KBL (22%). Kapasite ifadesinin olduğu sanılan diğer bir yaam biçimi Thessaloniki Roma Agorasıdan ele geçmiştir (Kat. No. 23a-b). Amphoranın ilk yazısı (a), omuz yiizeyinde ve kulba yakın yerdedir ve ikinci yaz:ıS| (b) ise; sol kulbun omuza bağlandığı krsmın hemen alt tarafinda yapılmıştır. İkinci yazln|n (b) sadece ilk satırınrn okunabilmesine karşın, ilk y:azı (ı) ile aynl yazı|ar oldukları anlaşıldığından, yazı|arın içeriği okunabilmektedir. Buna göre, yazı|arda ilk satırda AoY kısaltması ve ikinci sırada haç|a başlayıp yine haçla sonlanan fro1u f Q9%y4) ifadesi yer almaktadır. İkinci satırda yazı|ı ifddenin kapasiteye ait olduğu anlaşılmasına rağmen, üstteki AoY yazusl henüz çözümlenememiştir. Söz konusu kısaltmanrn sayı belirten bir ifade olmadığı, bir isme ait olabileceği (tiiccarla ya da amphora içeriğinin doldurulduğu yer, belki KiliseAvlanastır ?) sanılmaktadır. 2.1.2.2. B Grubu: _B- grubu dipintoları, genellikle aynı anda yazılmış ve birden fazla yaz|n|n olduğu, "takım yazı"ya sahip olduğu sanılan ya da bir geleneği temsil eden vel v ey a "takım yazı" o|abilecek uzun yazılardan oluşmaktadır. _B- grubuna düil edilen dipintolar, sıklıkla omuzda ve boyund1 YA da nadiren kulp üzerinde olabilmektedir (Şekil 29). -B- grubu içindeki yazı|ar, yaz|m içeriğinden çok, yazım biçimi ve ait oldukları sanılan yanm geleneğini temsil etrnesi bakımından aynı alt grup içinde değerlendirilmeye çalışılmışlardır. Bu gruba ait dipintolar üç alt gruba ayrılmıştır: 2.1.2.2.L. B.L Grubu: -B.1- alt grubuna dahil olan dipintolar, amphoralann örı/arka omuz yizeyi ve kulbun altındaki omuz yüzeyinde bulunmaktadırlar. Bilinen dipinto örneklerine göre, LR 1 amphorasında tespit edilen dipintoların en yoğun alt grubunun, _ B.1- olduğu sanılmaktadır. Bu gruba dahil edilen dipintolu amphoralarda genellikle iki ya^ aynl anda görülmekte; ve daha fazLa (bir, iki, üç, dört veya beş) yazının birden olduğu ömekler de bilinmektedir. -B.1- alt grubu, biri omuzda ve diğeri kulp altındaki omuz yüzeyinde yazı|ı, genellikle Ve en az iki dipinto yazln|n meydana getirdiği sanllan bir "takım yazı" 59 geleneğini izlemektedir. Bilinen örnekler ışığında, omuzdaki büyük boyutlu yan|ar (' B.1.t-) ve kulp altındaki oldukça kuçtık boyutlu yazıların (-B.1.2-) aynı anda yazıI.dığı ve de içerik olarak birbirini tamamladıkları sarulmaktadır.335 Söz konusu geleneğe uymadığı düşiinülen az sayıdaki dipintoyu temsil eden ömek de (Kat. No. 25b) burada incelenmiştir. z.ı.z.z.l.ı. r. -B.1.l- alt grubunda, genellikle krrmızr renkle yazılmrş, omuzda bulunan yaa|ar incelenmiştir. incelenen gruP, J.-L. Fournet'in yaptığı dipinto tipolojisinde "Tip a"ya dahil edilen dipintolar yer almaktadır.336 Karşrdan, düz okunabilecek şekilde ve firça ile yazıldıkları anlaşılmaktadır.337 YazıIar, sıklıkla xMr formülü ya da haç ile başlayan ve kısaltma ya da say ifadesi olduğu sanılan yazı|ardaı oluşmaktadır. Kapasite ifadelerinin görülmesi ve karşıdan yazılmış olmaları nedeniyle, amphoranrn içine tiriin doldurulduktan sonra yanldığı sanılmaktadır. Yukarıda bahsedildiği gibi, genellikle, kulp altındaki omuz yüzeyinde yer alan çok küçük boyutlu ve baş aşağı ters biçimde (yukarıdan yazıI.dığı için) yazılmış dipintolarla (-B. 1 .2 -) birlikte yazıldıkları düşünülmektedir. Söz konusu yazılara ilk örnek olarak, Thessaloniki'den (Konut kompleksi, Mezar l44) gelen Kat. No. 24a yazısı, amphoranın omzunda, boyuna doğru ilerleyen geniş bir ynzeyi kaplamaktadır. Yazıtın (a) başında yer alan ifade/simge okunamamış; devamındaki yazı deşifresi şöyle yapılmıştır: KA* (2$. Söz konusu amphora üzerinde görülen beş dipinto ya^ aynl gelenek çerçevesinde değerlendirilmiştir. omzun diğer tarafinda yapılmış (b) dipintosunda; @C+ ( @(e6)ç > (Tann-m-) ifadesi görülmektedir. (c) yazısı ise şu şekilde deşifre edilmiştir: B / B L (2 l 2%).338 Sol kulp üzerinde bulunan (e) dipinto izi oldukça silik olduğundan çöZümlenememiştir. Yazımyeri ve dipinto saytsl açısından (kulp dahilbeş dipinto mevcut), yukarıda incelenen amphoranın yazı|arına oldukça beıızer olduğu düşünülen amphoranrn omzundaki iki yazının (Kat. No. 25a_b), a)mı yazıyalyazılara sahip olmadıkları oldukça açıktır. omuzun her iki tarafında görülen dipintolardan ilkinde (a); o(phi) harfi net 3" Kirwan 1938a, 401-404. 336 Fournet, Pieri 2008, I 84- 189, Fig.4a, Fig.Sa. 337 Fournet 2012,249. "'Yazının deşifresi konusunda öneri ve yardımları için J.-L. FoURNET'e çok teşekkür ederim. 60 olarak okunmasrna karşın çözümlenememiştir, ikinci dipinto (b) da, kırık ve eksik olmasrna kaışın q/@t...] (phi ya da theta) harfinin varlığı anlaşılmaktadrr.339 Bununla birlikte, (c) ve (d) yazısırun, amphoranın geldiği yere işaret ettikleri düşiinülmektedir. Yazı|arın deşifresi henüz yapılamamıştır, ancak amphora üzerinde yer alan tiim dipintoların aynl 7:ımanda yazllmış olduğu düşiinülmektedir. Aleksandreia'dan gelen bir diğer örnekte (Kat. No. 27a), omuzda yer alan yazfffln,istte tau-rho ile başladığı görülmektedir. Altında yer alan dipinto ise henüz tam olarak çözümlenememiştir: f I.t-Nt...l Kat. No. 28'in omzunda görülen yazı, XMf formülü ile başlamaktadır ve altındaki dipinto: @+Ntt.] şeklinde çözümlenmiştir. Kat. No. 29 amphorasrnda yer alan yazlnın, xMI f formülü ve khristogramıile başladığı ve bir harf hatası ile yazılmış olduğu önerilmiştir: oı1ğve/o[.] (şarap).'oo Sö, konusu yazlnın _B.|.2- dipintosuna sahip olmadığı ya da silinmiş olabileceği sanılmaktadır. Atina'da ele geçen Kat. No. 34 amphoraslnrn omuz boltımtınde yer alan dipinto, bir khristogram ( +XMI+. > formülü ile başlamaktadır. Altında, A@ (39) kapasite ifadesinin yer aldığı düşünülmektedir. Yazınıı sonunda, yukarıdaki f (gamma) harfinden sonra yer alan ve olasılıkla bir haça aituzıındikey çizgi, alt satırda görülen @ (theta) harfinin ortasındaki yatay çizginin uzantısını keserek devam etrnektedir. Aynı omuz yizeyinde Ve yanayana yapılmış Kat. No. 18a-b dipintoları da kapasite ve ölçü birimi olarak deşifre edilmiştir. Amphora kırık olduğu içn yazı|arın eksik olmasına karşrn, ilk yazı (a) fsextariusf ı(' B" (16?) kapasite göstergesi, ikinci yazı ise (b) p6[ötoç] (modius) olarak okunabilmiştir. Amphoranın kapasitesi 9,8 lt. olarak hesaplanmrştrr ve modius temel alınarak yapılan hesaplama i|e; |7% sextarİinin Krbrıs modiusu olarak düşünüldüğiinde, |7vı x 0,546 (sextarius): 9,646lt. yani c.l 3a l Kıbrı s mo diu sıına denk geldiği hesaplanmı ştır. '3' Grey, Politis 2012, 183, Fig.409. 'oo Hayes 1997, pl.I; www.britishmuseum.org/researclı/collection-online/collection-object details.aspx?assetld=l3 63700l&o bjectld: 1 09663&partld: I (06.04.2019) 'n'Lang lg76,63,Ha44,Pl.3l;htİp:llagora.ascsa.net/research?v:icons&q:13463 Q7.07.2019) 6L -B.|.2- grubuna yazls:rna sahip olmayan Kat. No. 32 amphorasında yer alan ve aynı omuz yiizeyinde bulunan (a) ve (b) yazılarınındeşifresi şöyle yapılmrştır3a2: 1 t t t ı(ı ll 5 ıpLd t...1 t2%y4 4. f. . . rcnl-d +t...1 28Y2% Yaa|ar amphora kırık olduğu için eksiktir. Bu haliyle, kapasite ifadesi olduğu sanılmaktadır. Kat. No.33 amphorasrnın omzunda yer alan ilk dipinto (a) silik ve kısmen eksik olmasr sebebiyle tam olarak okunamamıştır. Aynı omuz yüzeyinde, sağ kulba yakın yerde yapılmış diğer bir dipintoda (b) ise; t...]Eb (t.15Y-) saylsl görülmektedir. Dipintonun kapasite ifadesi olduğu varsayıldığında, sayırun onlar basamağırun eksik olduğu anlaşılmaktadır. Üçüncü (c) ve dördüncü dipinto (d) ise, omzun diğer tarafinda yapılmıştır. (c) dipintosunun, az görünür silik bir ize göre, boyundan omrıza doğru devam ettiği anlaşılmaktadır. (d) dipintosunda ise, açıkça okunabilir bir o (phi) harfi görülmektedir. Söz konusu iki dipintonun (c ve d), ürünle ilgili ifadeler olabileceği duŞunulmuşrur. Ek olarak, Kat. No. 14'de yer alan (c) yazısının da omuzda yer aldığı görülmektedir. omuzdaki yivli bölümün üzerine yazılmış ya^nun iki harfi oldukça belirgindir: [.]MP[...] ve P (rho) harfinin alt çizgisinin aşağıya doğru (yaklaşık gövdenin orta bölümüne kadar) uzadığr anlaşılmaktadrr.3a3 M Kulp içindeki omuz yüzeyinde görülen Ve küçük karakterlerle yazılmış olan örnekler, _B.l.2- alt grubunda değerlendirilmiştir (Şekil29). Bu alt gruba dahil edilen dipintolar, genellikle iki ya da üç satırdan oluşmaktadır ve çok küçük olmalan sebebiyle oldukça zor çönimlenebilmektedirler. Söz konusu yazı|arın, küçük, nispeten okunaksız ve ters duruyor olması, olasılıkla yazan kişinin elindeki yazım aletini, kulbun altındaki dar yüzeye sığdırarak yazmasından kaynaklı olmalıdır (Şekil 30). Yazının yönü de, diğer yazılara göre, aşağı-yukarr ters durmaktadır. 342 Foumet, Pieri 2008, 193; Fig.12 a-b. 3a3 Amphoranuı katalogda yer almasınr sağlayan ve fotoğraf ve bilgi paylaşımı için Larisa Antik Diakhronik Müzesi'ne (Brpopeicı Ap1oıorr1rrıv A&prcaç Aıcı1povırcö Mouoeio) çok teşekkür ederim. 62 Amphora, olasılıkla yaZüL kişinin karşısında değil, öniinde duruyor olduğundan, ya:nclfineğilip yalİnaflnedeniyle ters oldukları düşiinülmekİedir.3aa Söz konusu gruba dahil olan dipinto yazı|ar, calamus yardımıyla yaalmışlardr..3os J.-L. Foumet'in dipinto tiolojisinde '.'Tİp c" olarak adlandırılmış grupta, genellikle iki veya üç, nadiren daha fazla satırdan oluştuğu gözlemlenmiştir. Bu tip yazıt|arda; ilk iki satırda genellikle iki isim (ikinci satır kısaltma olabilir), sonraki sırada sayı ifadesi olması beklenmektedir.346 Gascou, söz konusu yaalarda "çömlekçi" ifadesi geçtiğini ve çömlekçinin adının yazdı ğını önermekİedir'3a7 Şekil30: LRA 1'de B.1.2 grubu yazı|arınınyazıhmayönü (Tomlin20l9, Fig.l9.6) Bu gruba ait yazı|arıı, tüccarın verdiği nrımarayl gösterdiği önerisi3a8 dışında, fazla sayıda şarap çeşidini temsil etmesi açısından isimlendirilmiş olabileceği de önerilmiştir.3a9 Yukarıda bahsedildiği gibi, burada incelenen _B.|.2- grubuna ait dipintolarln, - B.1.l- grubunda yer alan bazı dipintolarla birlikte yapıldığı ve birbirini tamamlayan ifadeler olduğu sanılmaktadır. Söz konusu dipintoların, a)mı yazİy| yeniden yazma, düzeltme gibi amaçlarla değil, bir geleneğe sadık kalınarak bu biçimde yazıldığı sanılmaktadır.Bazen, omuzda (ön ve arka) iki yazı i|e birlikte yapıldığı anlaşılmaktadır. Söz konusu takım yazı|arda, genellikle, omuzdaki yazffl\n bir/iki kısaltma ifadesi ya da kapasite ifadesi ile haç ya da khrİstogram gibi dini öğeler mevcuttur ve karakter 3aa Fournet 2012,253. 3as Fournet, Pieri 2008, 195; Fournet 2012,249. 346 Fournet, Pieri 2008, 195-199, Fig.l4a-b, Fig.l5a-g ve Fig.l6a-b. 34t Gascou 1978,26. 'nt Kirwan 1938a, 403. 34e Fournet, Pieri 2008, 199. 63 boyutları azımsanmayacak biçimde büyüktür. Genellikle haç ya da XMI formülü ile birlikte iki satırdan oluşur. Bununla birlikte, kulbun altındaki omuz yüzeyinde ise, yukarıda değinildiği gibi çok küçtık ve ters duran iki/üç satır yazıt mevcutfur. Söz konusu iki yantın içerikleri ele ahndığında, biribirini tamamladığı sarulmaktadır. Burada incelenen ikinci gtup ya^ olan _B.1 .2-'de genellikle ürüniin geldiği yer ve tiirü ve bazen de kapasite bilgisi beklenmektedir. omuzdaki ilk yanda kapasite ve bazı çöziimlenememiş kısaltma ifadeler mevcuttur. Bu nedenle, bu geleneği incelemek için okunamayan ve görseli bulunmayan kimi örneklere de tez kataloğunda yer verilmiştir. Tez kataloğunda, bilinen tiım _B.1.2- grubuna ait dipintolar sunulmamrştrr (Şekit 31)."o Burada incelenen örneklerin dışında tespit edilenlerin genelinin okunaksız olduğu ya dadeşifre edilemediği için yayınlanmamış örnekler oldukları sarulmaktadır. Amphora üzerinde calamus ile yazldığı anlaşılan küçtik boyutlu ilk örnek, Kat. No. 24d dipintosudur. Dipintonun üç satırdan oluştuğu anlaşılmaktadır. Rununla birlikte, Kat. No. 25d amphorasında yer alan dipinto yazıt da kulp altındaki yüzeyde görülmektedir ve deşifre edilememiştir.3sl Söz konusu dipinto, omuzda yazılı Kat. No. 25ave Kat. No.25b ile birlikte görülmektedir. iki dipintonun birlikte yapıldığı ve biribirini tamamlayan (olasılıkla diğet ikj yazı ile birlikte) y azılar danolduğu anlaşılmaitadır. Diğer bir örnek olarak, Kat. No. 27bizerinde yer alan kırmızı dipinto yaztın üç satırdan oluştuğu anlaşılmaktadır. Söz konusu yaz|nln, Kat. No. 27a ve b birbirini tamamlayan yazı|ardanolduğu sanılmaktadır. Kat. No. 28a ve b dipintoları için de aynı değerlendirme yapılabilir. Söz konusu birlikte yazuml temsil eden örneklerden bir diğeri (Kat. No. 30), yine kulp altındaki omuz yüzeyindedir. Yazının okumasr ve çözümlemesi şöyle yapılmıştır352: 'El,znöiou rcspcıpiö(oq?) NE "0 Dichin'de ele geçmiş örneğin çözümlemesi için, bkz: Tomlin2019, 448, Fig.l9.2.l8. A. PoULTER'e değerli bilgi ve görsel paylaşunı için çok teşekkiir ederim' Grey, Politis 2012, 183, Fig.409. 3'2"' Yaznındeşifresi konusunda öneri ve yardımları için J.-L. FoURNET'e çok teşekkür ederim. 64 -B.l.2- alt grubuna dahil edilen diğer bir örnek olan, Kat. No. 31 amphorasında görülen krrmızı yaz|nln üç satırdan oluştuğu tespit edilmiştir. Yazı, kalkerle kaplı olduğu için krsmen tam olarak okunamamıştır. Dipintonun çöziimlemesi şöyle yapılmıştır: xepfou35a << Sergios'un... (sayı?)>355 Kıv. . () [...] (sayı?) Kn. 16c, deşifre edilememiştir ve yayında görseli de bulunmamaktadır. Söz konusu amphoranınomzunda yer alan ve bu dipintoya eşlik eden dipintoda monogram (bkz: aşağıda) görülmektedir. 2.1.2.2.2.8.2 Grubu: -8.2- alt grubunda, amphoranın boyun bölümü kullanılarak ve belirli bir formül dahilinde yazılmış açık yazı|ar incelenmiştir. Kelimelerin incipit, notaricon, kısaltma biçiminde ya da tüm harflerinin açık yazı|dığı görülmektedir. J.-L. Fournet _D. Pieri'nin sınıflandrrmasında "Tip ıu dahil edilmiş söz konusu "ıı356 yazı|ardan, bu çalışmada, sekiz örneğe yer verilmiştir (Kat. No. 35, 36,37' 38, 39, 40, 4| ve 42). LRA 1A ve LRA lB alt gruplarına ait amphoralar üzerinde görülen söz konusu yazıt|arıntüm bilinen örnekleri, boyun krsmına uygulanmıştır (Şekil 29). Bu dipintoların hem kırmızı hem de siyah renkte yazıldığı görülmektedir. Romanya'daki örneklerin kırmızr ile, Mısrr'dan ele geçen örnekler siyah renkle yazıldıkları gözlemlenmiştir. Ancak, bunun bir genelleme unsuru olup olmadığı henüz net biçimde söylenememektedir. Bununla birlikte, bu gruba dahil edilen dipintoların bulunduğu amphoralarda görülen yazı|arda, alıcr, satrcr ve hatta kontrolör igin gerekli tum bilgiler verildiğinden, kulp altındaki omuz yüzeyinde herhangi bfu yazıt olup olmadığı açıkça bilinmemektedir. Ancak, katalogda yer almayan Smyma örneğinde, boyunda yer alan çok satırlı yaz:ın|n yaru slra, sağ kulbun altında kalan omuz yüzeyinde ikinci bir "' Kiıikia'da sıkhkla karşılaşılan'Elırıöioq ismi için' bkz: LGPN I l987, l50; LGPN II 1994,14l; LGPN III.A 1997, l4l; LGPN III.B 2000,132; LGPN IV 2005, ll7; LGPN V.A 2010, 154; LGPN V.B 2013, l34. Ayrıca, daha nadir karşılaşılan'Elıriörq, 'Elıcıöo0ç, vb. isimler de göz önünde tutulmalıdır. 3'a >6pyıoq için, bka: LGPN I 1987 404; LGPN II 1994, 396; LGPN IILA 1997 392; LGPN Il/ 2005' ismi ' , 308; LGPN V.A 2010,402; LGPN V.B 2013,382. "' Yazının deşifresi konusunda öneri ve yardlmları için J.-L' FoURNET'e çok teşekkür ederim. 3s6 Fournet, Pieri 2008, 201; Foumet 2012,255. 65 dipintonun varlığından bahsedilmektedir.3s7 Söz konusu dipintonun transkripsiyonu ve deşifresi yapılamadığı için, benzer ya^ örneği taşıyan daha fazfa sayıda örneğin tespit edilmesi ilebu detayın aydınlatılması beklenmektedir. TJnın açık yaZL dipintolann genel özellik olarak, boyun yüzeyinde kullanıldıklarından yııkarıda bahsedilmişti. Yazıtın kısa ya da uzun olmasının bu durumu etkilemediği görülmektedir. Çok satırlı uzan yazıtların, boyun böliimünden omuz böltimüne geçildiğinde sonlandırıldığı, ve bazen de omuz bölümünde harf karakterlerini büyüterek sadece kapasite ifadelerini bir ya da birden fazfatelçarlayarak devam ettikleri görülmektedir. Söz konusu yazı|ar, başında genellikle, * (haç sembolü) ve/veya XMr ftimi Zamafl; ç0 l (amin) isopsephisi ile birlikte) formülü ile başlamaktadrr, ancak bu formül ve haçın yapılmadığı dipintolann varlığı, katalogda yer alan örneklerle de kesin olarak kanıtlanmıştır.3s8 Söz konusu durum olasılıkla, yazilrdığı merkez (ve/veya buradaki yazlcl ?) ile ilgili olmalıdır. Yazıtın başında (solunda) yer alan haçın, alttaki satrrların yanından geçerek aşağıya doğru uzadığı örnekler de bilinmektedir (Kat. No. 35a ve 36). Bununla birlikte, başlangıçta haç semboltıntın yapılmadığı bazı örneklerde, haçın, rcdpöoq kelimesinin ortasına yerleştirildiği görülmüştiir. Yazıİlıer:ın başında yer alan XMf aklamasyonu, sıklıkla, @eo0 xtipıç rcdpöoq/rcoipöoç (Tanrının merhameti kazançtır) formülü ile devam etmektedir. Formülün araslna, orıqpicı "kurtarıcı" kelimesinin eklendiği örnekler de yapılmıştır. onu takip eden satırlarda ise, öyicıç sözcüğiinden sonra olasılıkla amphoranın doldurulduğu manatır/kilisenin adı yazıIıdır.3'9 D"ramında, ylurilo,ıov (tatlı yağ), veren yazılardandır. Diğer taraftan, npoxeToç" birinci (kalite)" kelimesinin de iirün kalitesini gösterdiği düşünülmektedir.360 Söz konusu yazı|ar' el yazısı karakteri ve paleografik özellik|eri göz önünde tutularak, genellikle 6. ynzyıla tarihlendirilmiştir.36l Bu gruba ait dipintoların, günümüze kalmasının zor olduğu bilinse de, bazı büyük kentlerde şu ana kadar hig 357 Karcı-Aglar 20l5,3|l-3l2, KAT. No.302. 358 ç0 'nin sayısal değeri (99) (&ğvlamin) kelimesini vermektedir. Bu ve diğer isopsephi örnekleri için, bkz: Derda 1992a,136; Fournet, Pieri2008, 182; Fournet 2012,252. 3'e Derda 1992a,137. 360 Derda 1992a, 138. 36ı Derda |992a,l39. 66 karşılaşılmamış olmasl oldukça ilginçtir. -B.2- grubuna ait yazıların, Mısır ve Tuna kıyısında yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. -B.2- a\t grubuna ait dipinto yazıIarındarı ilk ömek, Histria'da bulunmuş Kat. No. 35 amphorasında yer almaktadır. Boyunda başlayan kırmıa dipinto yazıt, omuzda yiv böliimüne kadar devam etmektedir. Dokuz satırdan oluşan yaz|n|n başında bir haç mevcuttur ve haçın alt kolu yaz|Nn sonuna kadar bir hat halinde ıızarwıaktadır. Beşinci ve altıncı satırlar arasında, yukarıdan inen hattan başlayıp sağa doğru devam eden bir çizgi dahagörülmektedir. Yazıtın sonunda, sağda, haç etrafina yerleştirilmiş harfler ile K-A-') oluşfurulmuş bir monoglam (b) yer almaktadır (monogram için, bkz: Dipinto bölümü). Yazıİın en üst bölümiinde haç ve yanında XMI formulü yapılmıştır. Devamında, @so0 x<İpıç r6pöoq formülüne o'otı1picı ifadesinin eklenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Devamındaki satırlarda yer alan, dryiou 'Iotöcöpouy }.,urg}.ğou },ud' ifadesi ile birlikte, yaz|n|ntam deşifresi şu şekilde yapılabilir: Tanrının merhameti (ve) kurtarışı kazançtır, Aziz İsidoros'un (manastırından) tatlı yağ, 3]% sextariİ, 3]% sextarİi.362 I + xMr + )ovlr 2. @eo01ıipıç Tanrının merhameti J ooTnpıü kurtarış(ı) 4. rdpöoq kazanç(tır) 5 (ıT1.ou Aziz 6. 'Ioıö16pou isidoros'un 7 yXure)"eou }.ad' tat|ı zeytinyağı 3|Vı 8. (x) }.cıd' (sextarius) 3IYı 9 (,6) }.cıd' (sextarius) 3|Vı - Sucidava'da ele geçen diğer bir amphorada yer alan kırmızr dipinto (Kat. No. 36) altı satrrdan oluşmaktadır. iık satrrrn başlangıcında var olan haçın alt kolu, yazıt boyunca, aşağıya doğru bir hat halinde devam etmektedir. Çizginin, yazıtın bitiminden sonra da omuza dogru ilerlediği görülse de, amphora kınk olduğu için devamında başka bir dipinto olup olmadığı bilinmemektedir. İm aort satrrrn okunuşunun, yukarıdaki 'u' Scorpan 1975,p.274,p1.III.7, X.4; Popescu 1976,164-165, nr.140; Derdal992a,145-146,Il.l 67 örnekle beıuer olduğu sanılmakla birlikİe, beşinci satırda, Öyiou yazrsından sonra gelen ismin, Bir[zropoq] (Biktoros/Viktoros) olabileceği önerilmiştir.363 Yarının sonunda kapasite değerinin yer alıp almadığı bilinmemektedir.36a Yazıt,yukarıdaki dipintodakine benzer bir içeriğe sahiptir: Tanrının merhameti (ve) kurtarışı kazançtır. AzizVihoros'un365 (?) (manastırından) tatlı yağ' 1 * xıı,rr + xMr 2 Oeoö 1tİp[ıç] Tanrının merhameti J oo'rTlplq kurtarışı 4 r6pEoç kardır 5 &yiou(Birc[tropoç]?) Aziz Viktoros'un ? 6 ylııxels[ou tatlıyağ Naqlun'da ele geçmiş bir amphorada görülen (Kat. No. 37), siyah renkli bir dipintonun XMr olmadan yazıIidığı tespit edilmiştir. Yazıtın üstünde bir haç mevcuttur ve yat @eo0 1dpıq rdpöoç formülü ile başlamaktadır. Kcıipöoç, kelimesi e (epsilon) yerine crı (alpha-iota) ile yazılmıştır. Deşifreye göre; amphora içinde taşınan tirüniin kilise/manastırdan gelen bir yağ olmasl söz konusudur. Alttaki kapasite değerlerinden önce sextarius (/) sembolünün varlığına dair bir iz yoktur. Yazının deşifresi şu şekilde yapılabilir: Tanrının merhameti kazançtır, (Aziz?) Viktorias'un366 (manastırından) kutsal yağ, birİnci kalite, sextarii 29, 29, (sextarii) 29, Diğer taraftan, amphoranın arka yüzeyinde, boyun Ve omuz arasında kalan bölümde tespit edilen krrmrzr izlerin ikincil kullanrma işaıet ettiği önerilmiştir.367 I + + 2 *@şo0 xıiptç fTanrının merhameti J rcoi(6)p6oç kazançtır 4. Bıı 5 ö}.cıi9p ğyiqq ö(q) kutsal yağ yeniden bkz: Derda '63 D. Tudor ve E. Popescu'nun deşifresi, T. Derda tarafmdan değerlendirmiştir, 1992a,149. '6a çizimden anlaşıldığı kadarıyla kapasite ifadesi mevcut değildir. 365 4B'' ve"V'' sesinin değişimine göre, "Biktoros'un" biçiminde de okunabilir. 366 < 68 6. ,rpoTtov birinci (kalite) 7 (rü) rcO r0 (sextarİus ?) 29 29 8 lrco l2e -B.2-'e dahil edilen bir başka örnek, Antinoopolis'de bulunmuştur (Kat. No. 38). Boyun üzerine görülen ve yedi sıradan oluşan siyah dipinto yazıtın başlangıcında ya daüsttinde herhangi bir haç sembolü mevcut değildir. Yazıt, XMr aklamasyonu ve ç0 (amin) olarak deşifre edilmiş bir ifade ile başlamaktadır. Yazıİın ikinci satırrndan itibaren, @eo0 1dpıq rccıipöoq formülü, Ve onun arkasından'Ioul,rdvou yarıi İoulianos'un ifadesi gelmektedir. Yazının deşifresi: Tanrının. merhameti kazançtır. (Aziz?) İoulianos'un (manastırından) birinci kalite [...J.Devam edip etmediği bilinmeyenyaat kısmen okunduğu için, tam olarak deşifre edilememiştir.368 1 XMI q0 XMI90 2 @eo01dptq Tanrınrn merhameti a J roi(6)pğqç kazançtır 4. 'Ioul.ıdvou ioulianos'un 5 rç[ ] t l 6. nprorTov birinci kalite 7 t l t...1 Antinoopolis'de bulunmuş amphoralar arasında, benzer yazı öze|liKerine sahip oldukları Ve aynr el yazısı ile yazıldıkları anlaşılan dört amphorayazıtından ele alınacak i|k örnek, Kat. No. 39 amphorasrdrr. Yine boyun kısmında yer alan siyah dipinto, -B.2- alt grubundaki diğer yazıIara göre kısa biçimlidir. LRA 1B1 amphorası üzerinde yer alan söz konusu dipinto, yukarıdaki örnektekine beruer bir formül ile başlamaktadır. onu takip eden Apolİnarios ismi karşımıza çlkmaktadır ki, Antinoopolis'de söz konusu ismin geçtiği dipintonun birden fazla olduğu bilinmektedir. Yazı: Tanrının merhameti, Apolinarİos'un t...] şeklinde tercüme edilebilir. Bu ismin Mısır'da çok sık 368 Fournet, Pieri 2008, 202. 69 karşılaşılmamasr sebebiyle, Apolinarios'un, Antinoopolis'li bir tticcar olup olmadlğına dair bir yonım yapılamamaktadır. Ancak, okunamayan kırmrzr yaniziınnvarlığı, siyah yazlfinikincit kullaruma ait oldugunu düşündtirmektedir.369 I XMf ç0 XMI ç0 2. @eo01dpq Tanrınrn merhameti 5 Azrol.wap(iou) Apolinarios'un 4 başka krrmızı dipinto izleri vardır Yukarıda bahsedilen benzer dipintolu dort örnekten ikincisi olan, Kat. No.40 amphorası üzerinde görülen yazı da diğer Mısır buluntuları gibi siyah renklidir. Amphora kırık olduğu için yazLnln devam edip etmediği bilinmese de, ilk üç satır okunabilmiştir. Yukarıda incelenen diğer _B.2- amphoralarından farklı olarak, ilk satırda yer alan aklamasyon ifadelerinin arasrnda bir haç sembolü yerleştirilmiştir. İkinci satırda yer alan formülü, Kat. No.39 amphorasındaki gibi, Apolinarios ismi takip etmektedir. Dipintonun okunabilen krsmınrn deşifresi şöyle yapılmıştır: Tanrının merhameti, Apolinarios'un [...f70 I xMI f ç0 xMI f e0 2. @eoö 1ipıç Tanrrnın merhameti J Azro}.ıvap(fou) Apolinarios'un 4 0) t l t...1 Aynı yazı içeriğine sahip üçüncü dipinto örneği (Kat. No. 4I'), yukarıdaki dipinto (Kat. No. 40) ile oldukça benzerdir' Yazının ilk üç satırr okunabiliyorken, dördiincü satır okunamamıştrr. Amphora kırık olduğu için, yazlnffl devam edip etmediği bilinmemektedir. Yazının deşifresi şu şekilde yapılmıştır: Tanrının merhameti. Apolinarios'un [...f1r 1 XMf * ç0 xMI * ç0 36e Fournet, Pieri 2008, 203. 370 Fournet, Pieri 2008, 204. 371 Fournet, Pieri 2008, 204. 70 2 @soö 1ıipıç Tanrırun merhameti J Azro},ıvop(iou) Apolinarios'un 4 t...1 t...1 Yukarıdaki amphoralar (Kat. No. 39, 40 ve 41) ile benzer içeriğe sahip, son dipintolu amphoranrn (Kat. No. 42) boynunda yer alan yazıtın dördüncü satırı tam olarak çöziimlenememiştir. Ancak, yazln|n alt kısmında kırmızr bir başka dipintonun iz|eri mevcuttur. Dipintonun deşifresi şöyle yapılmıştır: Tanrının merhameti. Apolinarios'un ['..J. Söz konusu amphoradaki yazlnln, Kat. No. 39, 40 ve 4| amphoralarında görülen yazı|arla birlikte, aynr el yaasrna sahip olduğu sanılmakta dır.372 I XMr * ç0 xMr f e0 2 @eoö 16pıç Tanrının merhameti J Azıolıvop(iou) Apolinarios'un 4. Kp0cTlv t...1 başka kırmrzr dipinto izleri vardır Ek olarak, Larisa'da (Kastro Velika) ele geçmiş bir amphoranın (Kat. No. 14) boynun her iki tarafinda bulunan iki silinmiş yazınun (a ve b) da -B.2- grubuna dahil olduğu sanılmaktadır.373 2.1.2.2.3. 8.3 Grubu: Tez çalışmasında, -B.3- alt grubuna dahil edilen tek bir örnek yer almaktadır (Kat. No. 43). Söz konusu LRA I versİyonunun, yapılan çalışmalar sonucunda Elaiussa Sebaste'de iiretildiği ortaya çıkarılmıştır374 ve burada iki dipintolu amphoranın varlığı da bilinmektedir.37s Söz konusu amphoraya ait bilinen az sayıda dipintolu ömek tespit edilmiştir (Şekit 15). Chersonessos, Capidava ve Sucidava'dan ele geçen örneklerde deşifre edilebilmiş bir dipinto yazı heniz mevcut değilse de, 372 Fournet, Pieri 2008, 206. 373 Amphoranırı katalogda yer almasını sağlayan ve bilgi paylaşımı için Larisa Antik Diakhronik Müzesi'ne (Eqopelcı Ap1oıor(trov A&pıooç Aıcı1povır6 Mouoe(o) çok teşekkür ederim. 374 Fenazzoli, Ricci 2010,826, Fig.7.38-39. 37t Ferrazzoli, Ricci 2010 ,826,Fig.7.38-39. 7T tiimiiniin amphora boynunda sadece bir yiizeyi kaplayacak biçimde yerleştirildiği anlaşılmaktadır (Şekil zg)."u Ulaşılabilen veriler ışığında, katalogda yer alan dipinto haricinde tıxn'yazı|ar krrmızı mürekkep ile yazılmışlardır. Bilinen örneklerin (az sayıda görsel üzerinden anlaşıldığı kadarıyla) birbiri ile benzerlikleri nedeniyle, Kat. No. 43 dipintosunun, belli bir alışkanlık doğrultusunda yazıldığı önerilmektedir. Bu sebeple de, bahsi geçen dipinto, -B- grubu başlığı altında değerlendirilmiştir. Amphoranın boyun kısmına yapılmış siyah renkli dipinto, amphora kınk olduğu için eksiktir (Kat. No. 43). Ancak iki satırdan oluşfuğu anlaşılmaktadır ve söz konusu amphora formunun diğer LRA 1 formlarından daha geniş ve nispeten daha uzun bir boyuna sahip olduğu görülmektedir. Yazıtın, kulbun boyunda yer alan çıkış noktasından itibaren yazı|ıp, diğer kulp yerine kadar devam ettiği ve boyun yüzeyini tamamen kapladığı düşiinülmektedir. Bilinen diğer örneklerden yola çıkarak, boynun arka yüzeyinde devam etmediği sanılmaktadır. Yazıda, küçük ve büyük boyutlu harfler karışık biçimde yerleştirilmiştir. Yazının başında yer alan harflerden üsttekinin K (kappa), alttakinin ise B (beta) harfı olduğu düşünülmektedir ve yazıtın deşifre önerisi şu şekilde yapılmıştır: KovfAU Baharatlı şarap? f ? Bo@aPü fi (...) 2.L.2.3. C Grubu (Şekil 29)ı -C- grubunda monogram veya haç merkezli oluşturulmuş kısaltmalar ele alınmıştır. Bu grupta değerlendirilebilecek mevcut örnek saylsl oldukça azdır. Burada, tüm ya da tiime yakın bilinen dort ornek incelenmiştir. ilk ömek, oltenia'dan ele geçen krrmızı dipintolu haçlı kısaltmadır (Kat. No. 16b). Amphoranın omzunda, eşit kollu bir hacın etraflnda formül Ve kısaltma oluşturan harfler görülmektedir. Üst kolun iki yanında, xMI l xw formülü mevcuttur. Alt kolun iki tarafında ise, @ (heta) ve ıD (phi) harfleri görülmektedir. Söz konusu harflerin deşifresi @(eo0) o(,öq) "Tanrırun ışrğı" şeklinde yapılmıştır. Constantinopolis'de tespit edilen bir başka örnekte (Kat. No. 17a) ise, ortasına khristogram yerleştirilmiş ve monogram olarak değerlendirilen siyah dipinto mevcuttur. "6 Chersonesos; Opait 2004b,27; Romancuk vd. 1995, 28,K.12.45;Romancuk 2005, Abb.70.2; Sucidava; Tudor 1940, 384, Fig.l5.d; Capidava; Opait2004b,27. 72 Monogrıımda; a|tta yer alan khristogramın üst krsmrnda, harf olabileceği düştinülen iki işaret mevcutfur: Y (üpsilon)"' ," T (tau) ya da I (iota). Monogramın alt kısmı amphora kınk olduğu için eksiktir ve bu sebeple tamamr okunamamaktadır. Ancak, monogramrn benzerinden yola çıkarak, -X-P-H-T-Y- harflerinin olduğu düşünülmektedir (Şekil 32)."r J.-L. Fournet'in dipirıto tipolojisinde yer alan "Tip d' grubu örnekleri ile benzer biçimde kalın uçlu fırça ile yazıldığıanlaşılmıştır.37g Diğer bir haç ve haç etrafinda yapılmış monogtamın olduğu krrmra dipintolu örnek Histria'da tespit edilmiştir (Kat. No. 35b). Uzun bir dipinto yaafin (Kat. No. 35a), eşlik ettiği monogramda, eşit kollu olduğu anlaşılan bir haçın etrafina yerleştirilmiş harfler yer almaktadır. Üstte, haç kolunun iki yanında @ (theta) ve E (epsilon); altta ise, M (mü) ve @H (theta _ eta) harfleri mevcuttur. Söz konusu harflerin deşifresi şu şekilde yapılmıştır: @e(öç) p(e)0't\p6ıv (...) (Tanrı bizimledir).380 Son örnekte, kapasite ifadesi ve khristogramın bir|ihe yazilıdığı görülmektedir (Kat. No. 15). A*ur l.1y\ y) Ar s (33%) 2.|.3. Graffiti (Şekil 3a) LRA l üzerinde en sık uygulanan yaz|m biçiminin dipinto olduğundan yukarıdaki bölümde bahsedilmişti. Graffito yazı,bu amphoralar üzerinde oldukça nadir rastlanılan bir yazıt biçimidir. Dipintolann hepsinin korunagelmemesine karşrn, bilinen dipintolu örnek saylsııun daha faz|a olması, graffitolann amphora üzerinde daha az ihtiyaç duyulduğunu ortaya koymaktadır. Tez çalışması kapsamrnda, bilgi Ve görsellerine ulaşılabilen graffitolu LRA l örneklerin tiimüne yer verilmiştir.38l Bunun dışında, Paphos'dan bulunmuş bir adet graffitolu yerel tiretim amphoraya, yeterli 377 ccyıı (üpsilon) harfirıin bu dönemde benzer kullanımı için, bkz: Malay 1987, 34, şek.5 378 Garipzanov 2018, Fig.l.2.d. 37e Fournet, Pieri 2008, 199. "o Scorpan 1975,274,p1.III.7, pl.X.4; Popescu 1976,164-165, nr.l40; Derdal992a,145-146,11.1, dipnot:41. 38l Kataıogda yer almayan, oldukça kiiçük ve kırık bir graffıtolu amphora parçası için ayrıca, bkz: Papadopoulos 200 1, Fig. 150, 14.4 19. 73 bilgiye ulaşılarnadığı için katalogda yer verilmemiştir.382 Halasarna'da383 sekiz amphora ve Yassıada Batığında ele geçen üç amphora üzerinde, omzun her iki taıaflna yazılmış graffitolar vardrr. Yassıada Batığından gelen ömeklerden en iyi okunan gıaffito EAE yazısıdır. Sadece bu yazının post-cocturam o|duğı anlaşılmaktadır, diğerlerinin ynzny aşrnmasr nedeniyle firınlama öncesi ya da sonrasr yapılıp yapılmadığı net biçimde tespit edilememiştir.38a Bu amphorarun, d}.oicıt ya da ğ}.cıtov (zeytinyağı) taşıyor olduğu sanılmaktadır.385 LRA 1 görülen post-cocturam graffıtolar, genellikle boyun Ve omuz bölgesinde uygulanmıştır. Bunun yanl sra, katalogda sunulan tek ante-cocturam graffito ömeği ise, amphora dibine yakın yerde yazılıdır. üra{litü) Grsl]ııö Şekil 33: LR 1 amphoralarında yer alan graffiti konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) 2.|.3.l. A Grubu (Şekil 33): -A- grubu kapsamında, krsaltma ifadeler ele alınmıştır. Kat. No. 44 amphorasında, omzun her iki tarafında birer graffiti (a ve b) olduğu anlaşılmakta dır: Q l @ , Her iki graffitoda da görülen (phi) harfinin, amphoranrn ele geçtiği alanın bir nekropol olması nedeni ile, ürün veya isimle ilgili bir kısaltma olup olmadığı bilinmemektedir. Hacim göstergesi olduğu sanrlan diğer bir graffito ise, Kat. No. 45 amphoranın omzunda yer almaktadır: ME (45). 19,58 lt. kapasiteli olduğu ölçülen amphoranın 45 382 Demesticha, Michaelide s 2001, 292. 383 Diamanti 2010a,205, SAI 117,133,138, ll8, 119,120,132,134. 3'a Van Alfen 1996, Z}Z;YanDoorninck 1989,250. t" Va, Doorninck 2015,207. 74 birim kapasiteye sahip olduğu düşünüldüğünde 1 birim : 0,435 lt. olarak hesaplanmıştır.386 2.l.3.2. B Grubu: -B- grubu içinde monogram/tau-rho (?) oldugu sanılan Kat. No. 17b graffitosu ele alınmaktadır. Monogramın alt kısml, amphora kırık olduğu için eksiktir ancak, deşifresinin dipinto örneğinde önerildiği gibi yapılabileceği düşüntılmektedir (bkz: Dipinlİ böliimü) (Şekil 32). Aynı amphorarun boyun yüzeyinde görülen diğer dipintoda da (Kat. No. 17a), beıuer bir monogram bulunması nedeniyle her iki yazının birlikte yapılmış olabileceği önerilebilir. Barındırdığı dini öğeler sebebiyle, mansatrr/kilise bir kurumun ürününü taşımış olabileceğinin de önemli bir ihtimal olarak düşünülmesi gerekmektedir. 2.|.3.3. C Grubu: -C- grubu kapsamında açık yazı|ara yer verilmiştir. Kat. No. 46 amphorasrnın dip bölümünde bulunan yazln:ın deşifresi; Latince, CONCORD(I)OR (?) (uyum/barış) olarak deşifre edilmiştir.3*' Yurrr'ro Latince olmasrna karşın, LRA l üzerinde görülen graffito örneklerinin nadir görülmesi nedeniyle, burada incelenmektedır. Ante-cocturam yazılmış graffitonun, amphoranrn görünmeyen bir kısmında olmasr sebebiyle alıcr-satrcr ilişkili bir yazı olmadığı önerilebilir. Uğur getirmesi amacryla yapıldığı sanrlan graffitonun, atölyeden çok amphorayı kullanacak tiiccar l n av i c ul ar i s ile ilişkili olabileceği sanılmaktadır. çibuk 2019, Kat.No: 30. "63" Daha önce yer aldğı çalışmadaki öneri, yeniden değerlendirilmiştir: Bayrak 20Il,32, Kn.55. 75 2.2.LRA2 (Lıte Roman Amphora 2= Geç Roma Amphorası 2) Diğer Adları: Beltran 7l,Benghazi LRA 2, British Bi, Keay LxV, Kuzmanov xlx_xx, Peacock - Williams 43, Sabratha Tip 25, Scorpan Tip A, Yassrada Tip 2, Berenice Late Roman Amphora 13, Hayes-Saraçhane Tip 9-10 (Tip 28vs.) Bu çalışmada' Late Roman Amphoraları 2 (LM 2)388 adıy[a anılan amphora tipi, genel özellikleriyle, dışa çekik, huni biçimli ağız kenarlr, omuzıı doğru genişleyen boyunlu, küresel veya oval formlu ve küçfü çıkıntılı ya da çıkrntısız yuvarlak diplidir (Şekit l.2). En önemli ayırt edici özellik olarak, omuzdan başlayan ve gövdenin üst krsmına kadar devam eden yüzeysel ya da derin yiv/yiv grupları gösterilebilir. Boyunda başlayan oval kesitli kulplar, omuzda yivin iizerine ya da yivin başladığı yerin üsttindeki diz yizeyde bağlanmaktadır. En geniş çap ölçüsü ' omıJza aittir ve bu ölçü, genellikle yüksekliğin 3l5'ine denktir.389 Hamur karakterinin, sert, iyi pişmiş ve kaliteli olduğu görülmektedir. Genellikle açık pembe-kırmlzl, sartmsl bir renk aralığında görülen kilde; yoğun kireçtaşı, azmika,volkanik cam, felspar, tebeşir ve silttaşı katlası mevcuttur.39o LR 2 amphoralannın, Ege Adaları ve kıyılarında tiretildiği bilinen Dressel 24 amphoraları ile ilişkili olduğu öneri1mişti..39' Kiı rengi özellikleri açrsından benzerlik gösteren bu formun, morfolojik açıdan gelişiminin devam ederek ewildiği düşünülmektedir.3g2 M.Ö. 1. yüzyıldan itibaren görülen Dressel 24 amphoralarınrn uzun ve oval gövdeli formu, ilerleyen yizaı||arda gelişim göstermesi ile, 3. yüzyılda huni ağız|ı görünüm kazanmıştır. 3. _ 4. ynzyılılarla birlikte, Dressel 24 similis (A-D) formlarının LRA 2'nin erken formlanna evrildiği yapılan detaylı incelemeler sonucu orİaya konmuştur (Şekil 35)."' 4. ynzyı|da yüksek hacimli olduğu görülen amphoralann, sonraki yüzyılda hacminin neredeyse yarlyar|ya aza|dığı bilinmektedir 388 Corıhage Late RomanAmphoraları 2: Riley 1979,217-2|9. 38e Karagiorgou 2001 , I 30. "o şenoı 2000a,179' 3er Opait 2004b,10-12; Pieri 2005, 83. 3ez opaitzoofib,ll. 393 Dressel 24 ve Dressel}4 şimilİs amphoralarırıırı formsal gelişimi ve üretim yerleri hakkuıda detaylı bilgi için, bkz: opait 2007, 627vd. 76 (Şekil 36).'no Dressel 24 amphoralannın boyun ve kulbunda genetivus halde yazılı isim içeren mühiirler basılıdır.39s LR 2 amphoralanna dair yapılan ilk değerlendirmelerden biri olan ve C. Thomas tarafindan yapllmış sınıflandırmayl' 7aman içinde başka araştrrmacrlann oluşturduğu gruplandırmalar takip etmiştir.396 Akdeniz ve Karadeniz çewesinde ortaya çıkarılan LRA 2 örnekleri, kronolojik ve morfolojik açıdan pek çok defa detaylandırılmış olsa da, D. Pieri'nin sınıflandırması halen yapılmış en net ayrlm olma özelliğini taşımaktadır.397 Morfolojik ve kronolojik açıdan yapılmış bu sınıflandrrmaya göre; LR 2 amphoralan üç ana gruba ayrılmıştır (Şekil 37). LRA 2,A. sınıfina dahil edilen amphoralar, kalın ve dışa doğru yuvarlatılmış, huni biçimli ağız kenarlı, krsa ve genişleyen boyıınlu, kiiresel, geniş gövdeli ve küçük düğme diplidir. Gövdede görülen yüzeysel yivler, kronolojik olarak derinleşen bir hal almıştır. LRA 2A, 5. ynzyıl ve 6. yizyıl ortası arasındaki dönemde yoğun biçimde kullarum görmüşttir. Bu grup içinde tespit edilrniş iki kil çeşidinden ilkinin, krrmrzr kiremit rengi - mor arasl killi ve koyu kırmızı yüzeye sahip olduğu tespit edilmiştir. Siyahkatkılı; |avartz ve mikalıdır. LR 2,\ amphorasına ait ikinci kil grubu ise, kaliteli, turuncu hamurlu ve ptirüzsüzbej _ krem rengi yüzeylidir. Siyahkatkılı; kuvars Ve yoğun mikalıdır, pişirmeden kaynaklanan yanmlş kalsit parça|an görülmektedir. İlk kil grubu, ikincisine nazaran daha erkene verilmiştir (Şekil 38)."t 6. yüzyılın ortasından aZ önce üretiminin başladığı dtıştıntılen LR 2B amphoralarının formunda görülen değişiklik, oldukça belirgindir. Bej - krem renkli amphora grubu, erken gruba (LRA 24) göre uzamlş boyunlu, oval formlu, küçük düğme diplidir. LRA 2B'nin gövdesindeki derinleşen yivlerin, taşıma sırasında kabın kawanması açısından kolaylık sağlaması amacıyla yapıldığı sanılmaktadır. Pieri, 3ea Opait 2o04b,ll. 395 Khios'daki Dressel 24 üretim merkezine dair detaylı çalışma ve amphoraya ait mühürler için bkz: Opait, Tsaravopoulos 2011, 27 5vd, "u Thomas |959,9l-94; Kuzmanov 1973, 19, Tip XIX ve XX; Scorpan 1975,272-274, Tip A; Tipoği ve dağılım haritası için, bkz: Scorpan 1976, |59-163, Pl.VIIl-8, Pl.xxxII, Tip A; Scorpan 1977,275, Tip VII, Fig.l l; Riley 1979, 217-219; Opait 1984, 312-316, Taf.II-XII; Bonifay, Pieri 1995,109-111. 3e7 Pieri 2005, 8689, Fig.45. 3e8 Pieri 1998, 99-100; Pieri 2005, 86. 77 Galia'da ele geçen, siyah katkılr kuvars, kalsit ve mikalı ve açık furuncu killi amphora örneklerinin " Standort'' ömekler olduğunu önermektedir.3g9 Üçiincü grup olan LR 2C amphorasr, 6. yıdızyılıın son ofuz yılından başlayarak 7. y:üzyıl boyunca kullarulmıştır. Bu son grupa ait çok sayıda versiyon tespit edilrniştir. Üçgen, damla biçimli ve dışa çekik ağız kenarı profilleri mevcuttur. Genel anlamda, boynun uzadığı ve gövdede yer alan yivlerin dalgalı ve diD biçimde yerleştirilmiş aıalıklı yivli versiyonlarrnın da yapıldığı görülmektedir. LRA 2C'nin alt formlarının, 10-30 lt. arası kapasiteye sahip oldukları anlaşılmıştır. Gövde yapıları ve kapasiteleri benzer bir yapıda olsa da, LRA 2C amphoralarırun ağız kenarı ve boyun yapısında görülen farklılığın üretim yerleri bilinmediği için net olarak morfolojik bir ayrım yapılamamaktadır.a00 Saraçhane kazı|arında ele geçen amphoralar arasında LRA 2C ile parallellik gösteren amphora tipleri bilinmektedir.aol Bu gruba dahil olan ve Yassrada Batığında bulunan amphoralar da 7. ynzyılın ilk çeyreğinin sonunatarilılendirilmişİiİ.A02 LRA 2'nin bir/birden faAa a|t grubunu oluşturabilecek biçimde değişik yiv ve ağız kenarı özellikleri taşıyan amphora formlarınrn LRA ] 3 olarak da adlandırıldığı bilinmektedir. Bu amphoraların gövdelerinde, aralıklı düz ya da dalgalı yiv sıraları mevcuttur ve yivlerin giderek yüzeysel çizgilere dönüştüğü görülmektedir. Söz konusu amphoraların, 6. _ 7. yızyıl başında görülen LRA 2'lerden farklı ağız ve boyun ölçülerine sahip olduğu, ağızıı huni biçimi yerine sadece dışa çekik formlannın kullanıldığı anlaşılmaktadır. Söz konusu amphoralar, bu 9alışmada, D. Pieri'nin de form tablosunda önerildiği :üzere, LRA 2 tipi altında değerlendirilmiştir (Şekil39). Özellikle, LRA 2C'nin bahsi geçen versiyonlarırun yerel imitasyon ya da kronolojiVüretim yeri açısından bir çeşitlilik gösterip göstermediği tespiti, giiniimüz verileri ışığında oldukça zordur.a03 Diğer taraftan, çıkrntılı dibin yerini yuvarlak formlu dibin almasl Ve amphoranın daha uzun bir gövde yaplslna dönüşmesinin, yaklaşık 6. ynzyılın ikinci yarısrnda meydana geldiği sanılmaktadır.a0a 3ee Pieri 2005, 88. aoo Pieri 2005, 88-89. oo' Hayes lgg2,66-71, Tip 98, Tip 10, Type 28, Type 35?, vs. a02 Van Doorninck 2015,247. Batığın 626'dabattğı düşünülmektedir: Van Doorninck 20|5'2l3 ao3 Karagiorgou 2001, 131. aoa Opait lg84,376,taf.XII; Karagiorgou 2001, 131. 78 Yukarıda ayırt edici özelliklerden biri olarak bahsedilen yivler, LRA 28 formlarınrn tiimiinde vebazı LRA 2C formlarırun üst gövdesinde görülmektedir. Derin ve sık biçimde yapılmış "tarakya da kalem" yivler, sivri uçlu ve tarak biçimli bir aletle uygulanmıştır.aos Yivler, gemide yanyana geldiklerinde sürttinme ile birbirine zarar vermelkırılma gibi bir etkiye karşı yapılmış olmalıdır. Söz konusu girintili yıjızey sayesinde, amphoraların teknedeyken birbirine çarpmadaki kuwetin dağılmasını kolaylaştırıcı etkiye sahip olduğu düşünülebilir.a06 Diğer taraftan, söz konusu yiv özelliği, iiretim alanının karakteristik bir özelliği olarak da varsayılabilir.a07 Bu çalışmada, LR 2 ve literatürde " Berenice LR ] 3" o|arak da yer alan bazı LRA 2C formları, tek bir başlık altında, LRA 2 grubu olarak değerlendirilmiştir. Her iki amphora tipinin birbirlerinden farklı geleneğe sahip olmayan ve olasrlıkla yakın ve/veya aynı atölyelerde üretildiği düşüncesi de, bu tip bir değerlendirme için diğer bir etkin faktördiır.a08 Bununla birlikte, aynı/yakın tarihlerde iiretilmiş velveya kullanılmış oldukları da yapılan çeşitli çalışmalar sonucunda ortaya konmuştur (Şekil 40'41)-409 LRA 2'nin erken örneklerinin haricinde , 6. _ 7. yüzyilr|ara tarihlendirilen formlarınrn "LRA 2" veya "LRA ]3410" olarak ayran en önemli özellik olarak boyun yapısl Ve gövdede yer alan yivlerin derin ve aralıksız oluşu ile, yüzeysel ve aralıklı gruplar halinde olmasr benimsenmiş gibi görünse de, söz konusu amphora grup/grupları için yeni bir tipoloji oluşturulmasına ihtiyaç olduğu düşiinülmektedir. Diğer taraftarı Halasarna'daki gibi üretim atölyelerinin tespit edilmesi, ileriki çalışmalarda bu konuyı aydınlatacak fakİörlerden biri olmalıdır. Üretim yerine yönetik yapılan iiretim merkezi önerileri, Ege ve Akdeniz Bölgesini göstermiştir.all İık petrografik arıallizlıer sonucunda; volkanik taş katkılı toprak özellikleriyle, Ege ada|arı, Bodrum çevresi ve kuzeybatı Anadolu'yu işaret ettiği ileri a0' Yiv tanımlamaları için, bkz: "stylus": Peacock 1984, 119; "combinğ'Arthur 1998, 167. ao6 Pieri2012,44. ao7 Pieri 2005,92. 4o* Konu ile ilgili detaylı açıklama'Mühür" bölümünde yapllmıştır. a09 Yassıada Batığında LRA 2B ve LRA 2C (LRA 13) amphoralarının birlikte ele geçtiği bilinmektedir, bkz: Bass lg82, |57-165; Küçiikçekmece Göl Havzası Kazılarında (Bathonea?) LRA 2B ve LRA 2C (LRA l3) amphoraları aynı mekanda ve birbirlerine yakın konumda insitu halde ele geçmiştir. Bkz: Kara 2017,277vd. 410 "LRA 13" terminolojisi için bkz: Riley 1979,23|-232,Fig.373-375. all üüautumm l98l,46. 79 sürülmüştiir.o'2 Biıinen LR 2 amphoralarrrun kil farklılığı dolayısıyla, birden fazJayerde iiretilmiş olmasr gerektiği anlaşılmaktadır.al3 Hem analiz sonuçları, hem de morfolojik karşılaştırmalar değerlendirildiğinde, Argos'dan Khios'a uz,anafl hat boyunca ve de Tiirkiye kıyılarında pek çok merkezde tiretim yapıldığı sanılmakfadır.a|4 Bu bağlamda, Geç Antik Çağ'da yoğun olarak kullanılmış ve dağılmış diğer bir amphora formu olan LR l amphoralarında olduğu gibi, birden faz]a atölye ve merkezde iiretilmiş olması beklenmektedir. Özellikle Kuzey Ege Adalarr ve kıyılarında yapılan araştırma ve yakın zarrıanda yapılan kazıla/ıa, LRA 2'ye aitbazı formların üretim işlikleri tespit edilmiş olsa da, bunlar, tiım LR 2 amphora formlarının iiretim yeri/yerlerinin bir kısmınr temsil etmektedir. Yukarıda bahsi geçen düşüncenin ilk kanıtlanndan biri olarak, Khios'da tespit edilen üretim yeri ise, ilk olarak, A. Tsaravopoulou tarafindan incelenmiştir.als Khios kilinin, benzer yapıda olsa da, formların LRA 2 gruplarıyla net biçimde eşleşmediği anlaşılmaktadır.al6 Dressel 24 amphoralannın üretildiği Khios üretim atölyelerinde yakın zamanda yapılan bir çalışmada, bu formun LRA 2 ile olan ilişkisi ortaya koyulmuştur.o'' Br'ru göre, Khios'da yapılan amphora iiretimi, 2. - 3. yizyı||arda gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan, Tomis'deki (b.Constanta) büyük "Mozaikli Yapıda" (horreum) ele geçen amphoraların reçinesinin Khios'dan gitme olabileceği önerisi de oldukça önemlidir.al8 Diğer bir üretim yeri, Argolis'de antik Khalieis'de yer alan Porto Kheli limarunda yapılan kazı ve araştırmalar sonucunda ortaya çıkmıştır (Şekit 42-43). Pişirme alanının yalarundaki kil bulunfusundan hareketle amphoranın, Khalieis'de ana form olarak üretildiği önerilmiştir. Yumuşak ya da orta sertlikte, sıklıkla şamot, daha seyrek şist ve mika katkıh hamurludur. Bazı örneklerin gözenekli hamur yapısı göze _pembe çarpmaktadır. Hamur rengi, grimsi kahverengi (2.5Y 5l2, grayish brown) (7.5YR 7l4' piıık) arahğındadır. Form açısından karakteristik özellikleri şöyledir; o" wiııia-s l982, l0l-l02. a13 Pieri 2005, 90. aıa opait 2004a,296. at' Tsaravopoulos I 986, 139 -l4l ;Arthur 1989, 82. ar6 Pieri 2005,91. ar7 opait, Tsaravopoulou 2011, 275vd. ar8 Pieri 2005,9l;Radulescu 1973, 197. 80 yuvarlatılmış ağlzkenarlı, huni biçiminde ağız|ı, genişleyen konik boyunlu, genişleyen, bodur gövdeli ve yayvan, oval kesitli kulpludur. omuzdarı başlayıp gövdeye doğru inen yivler görülmektedir. Ağız çapları; 11,5-13,5 cm, tiim olmayan en uzun örneğin mevcut yfüsekliği: 50,8 cm, gövde çapı: 35-49 cm aralığındadır. T. Gregory'nin Khalieis yakınlarındayaptığı araştırmalar sonucunda ulaştığı iki finn ve J. Goodheart'in Porto Kheli'de bulunan kil yataklarında yaptığı analiz çalışması sonucunda, Khalieis amphoralarının hamuruna ber-a;er killerin olduğu ortaya konmuştur. Khalieis'de yerleşimin,5. yizyıI ve 6ı. yizyılın II. yarlsr boyunca devam ettiği ve 580'lerdeki Slav saldırısından bir siire sonra sona erdiği sarulmaktadır.al9 Argolis kryısrnda, Porto Kheli'nin doğusunda yer alan Kounoupi'de yapılan araştırmalar ile diğer bir LR 2 amphorası üretim firını (Batch H -2-) bulunmuştur. Buradaki amphoraların çoğunluğu pembe renkli hamurludur, ancak az oranda koyu devetiiyü renkli hamurlu ömekler de mevcuttur. Yuvarlatılmış ağız kenarlıdır. Yivlerin daha sığ olduğu ya da yivsiz gövde parçalarırun yaru sıra genellikle derin yivli gövdelere sahip örneklere de rastlanmıştır (Şekil 44).n'o Argolis'de Porto Kheli karşısındaki kıyıda yer alan Khinitsa'da LR 2 amphoraları bulunmuş ve yerel üretim oldukları doğrulanmıştır. Pembe, ya da devetiiyü-pembe renkli hamurlu amphoralar Porto Kheli'deki form özelliklerine sahiplerdir (Şekiı 45).o'' Diğer bir iiretim yeri, Boeotia'nın doğu sahilinde yer alan Dilesi'de ortaya çıkarılmıştır. Tanagra'run verimli alanlanna yakın bu yerde, çok sayıda amphoranın olduğu işlik ve liman yakınında bir seramik firını tespit edilmiştir. Söz konusu seramik firrnına 40 km mesafede bulunan diğer bir seramik üretim kompleksinde ise; beş firın, bir geniş ve iyi durumda kil torfulu ve olasılıkla depolama için kullanılmış geniş bir oda ortaya çıkarılmıştır. I', IV. ve V. firınlar Geç Roma Dönemine tarihlenmiştir. Dilesi atölyesinde iiretilen LR 2 amphoralarr, bu tipin en erken örneklerindendir. Az sayıda seramik.parçasından yola çıkarak form özellikleri şu şekilde saptanmıştır: Geniş huni biçiminde ağızlıı, konik kısa boyunlu, küresel geniş gövde|i, dİız tarak yivli, omuzdan boyuna bağlanan iki eğimli kulplu ve çıkıntılı bir uçla sonlanan diplidir (Şekil 46a-d). aı9 Rudoıph, Sheehan 7979'294-305, dipnot 23 o'o Megaw, Jones 1983, 246-274. 4't Megaw, Jones 1983,246. 81 Ağız kenarı yuvarlatılmış ve içe doğru kalınlaştırılmıştır ve gövdenin en geniş yeri omuz çevresidir. Ancak amphoranın üst krsmına ait örneklerden yola çlkılarak, ağız, boyun ve kulplarda görülen bazı form değişiklikleri ile, değişik LRA 2 varyasyonlarrrun iıretildiği sonucuna varılmış ve amphorarun toplam yiıksekliği c.75-80 cm olarak hesaplanmıştır. E. Gerousi, Dilesi LRA 2 ağız örneklerinin, Pagasit Körfezi'nde bulunan Batık 7'nin bulutırlalyla çok benzer olmasından yola çıkarak, batıktaki bazı amphoraların Dilesi'den geldiğini ve bu amphoralann henüz LRA 2'nin bir form standardizasyonrrna oluşmadan önceki örnekleri olduğunu önermektedir.422 LR 2 amphora formlarırun iiretildiği tespit edilen diğer bir merkez, Nausa/Paros Adası'dır. Yapılan ilkkazıda, tespit edildiği .f.zere, burada üretilmiş ikinci form, LRA 2C (LRA ]3; Paros Tip II) tipine aittir (Şeki| 47). Az kalker, mika ve diğer katkıların görüldüğü, oldukça kaliteli, kahverengi (7 YR 6/6, brown) hamurludur. Yerel tiretimin varlığı, petrografik ana|iz sonuçlarıyla da desteklenmiştir. oval gövdeli, uzatılmrş konik boyunlu (c.9-l0 cm), oval kesitli, kavisli kulpludur. Dıştan ölçülmüş en geniş ağız çapı c.7-8 cm'dir. 6. ynzyllın II. yarrsından 7. yld.zyılıın ilk yarısına kadar üretim yapıldığı anlaşılmıştır. Naousa'daki LRA 2 amphora atölyeleri şu anki veriler ışığında, 6. yüzyılın II. yarısı i|e 7 . ynzyılın ilk yarlsl aralığına tarihlendirilmiştir.a23 Kos Adası'nda yer alan Halasarna yerleşiminde, LRA ] bölümünde bahsedilen amphora atölyelerinde LRA 2C (LRA /3) tıretiminin de yapıldığı, hem üretim artıkları hem de petrografik sonuçlar ile doğrulanmaktadır (Şekil 48).o'o Bu amphoranın iiretimi, 6. ynzyı| sonu ile 7. ydlzyılın ilk yarısı arasında devam etmiştir.a2s Klenina, Novae'de Kos formu LRA 2 amphoralarına hiç rastlanmamış olmamasından yola çıkarak, Kos amphoralarının iiretimirun 620 sonrasrnda başladığını ve 7. _ 8. yüzyıllarda tiretilmiş olabileceğini önermektedir.426 Kırmrzımsı furuncu (2.5-5-7 YR 6/6, reddish-orange) renkli hamur; ince taneli, temiz beyaz katkılı ve mikalıdır. Genellik|e yizey, beyaz- pembe renk astarh Veya daha yeşil/sarı (pişirmeye göre) (7.5 YR 7l3,8l2; 10 YR 7/4, 8l2-8l4;2.5-5 Y 713,714, 8l2,8l3) görünümlüdür. Hamurun hem Hellenistik Dönem 422 Gerousi 2074, 193-195. 423 Diamanti vd. 2074, I 84; Diamanti 20 1 5b, 541 -544; Diamanti 2016,693 aza Diamanti20l0b, 2}7;Diamanti vd, 2014, 183. 425 Diamanti }OlOb, 207 . a26 Kıenina 2014,932. 82 amphoralann, hem de LR 1 amphoralarrrun bir böliimiinün hamuruna benzediği belirtilmiştir.a27 Formözellikleri açısrndan, c.50-55 cm yiiksekliğe sahip amphora, oval ve bazen de silindirik gövdelidir. En geniş gövde çapı; c.35,5-38,5 cm'dir. LRA 2 formundan daha basit, üçgen kesitli, dışa çevrilmiş ağız|ı (en geniş dış ağız çapı;7,5'8,5 cm), çoğunlukla uzatılmış, ters kesik konik boyunlu (c.ll-l2,5 cm), oval kesitli ve kavisli kulpludur. Kulplar, boyırnun en üst krsmından başlayıp omuzda bağlanmaküadır. Dip ise, yuvarlatılmış daire biçimlidir vebazenmerkezinde, bir grup yiv arasında küçük bir çıkıntı yapılmıştır. Gövdede görülen tarak yivler, Halasarna üretimi geç LRA 2C'|erin standart karakteristik özelliğidir. Aralıklı dört ya da beş gruptan oluşan ince, d:üz yivlerin, omuzda ve gövdeye doğru küçük bir kısıma yerleştirildikleri görülmektedir. Diğer bir ayırıcı ve srk karşılaşılan durum ise, iki ya da üç sıra kazıma ile yapılmış noktalardır. Amphora kapasitesi, c.27 -+30lt. olarak hesaplanmıştır.a28 Zygi' de üretilmiş LR 2C (LR 1 3) amphoralarr, dışa dönük ağız kenarlı ve konik boyunludur. Amphoranın önemli bir karakteristik özelliği bilinmemekle birlikte, bir örneğin omzunda yüzeysel olmayan yivler mevcuttur. Paphos örneklerine göre, nispeten küçük boyutlara sahip olduklan tespit edilmiştir.a2g Amathous limanında, 6. yıd.zyıIın sonu _ 7. yıdızyılın başında dolduğu anlaşılan atölye atık kuyusunda LR 2C (LR 13) amphora parçalatı tespit edilmiştir.a30 Burada üretilen amphoraların,7 . yizyıl içinde üretiminin sonlandığı sanılmaktadır. Söz konusu amphoralar, yeşil_sarımsı renkte hamurludur ve siyah katkılı ve kumlu yap|ya sahiptir. Dışa doğru çekilmiş ağız kenarlr, oval kesitli kulplu, kısa konik boyunlu ve oval gövdelidir. Ağız çapı, Zygi ve Paphos gruplarının örneklerine göre daha dardır (7-8 cm).431 Kuyudan ele geçen en aZ yedi örneğin (Şekil 49) yanı sıra, Amathous bazilikasından da 7. ynzyıI _ s. yuzyıla tarihlendirilen benzer altı amphora tespit edilmiştir.a32 Kıbrıs Paphos üretimi LR 2 (rl? 13) amphoraları, açık kahverengi hamurlu ve nadiren orta boyutlu, yoğun biçimde de küçük siyah katkılıdır (Şekil 50). Dışa çekik 427 Diamanti20 I 0b, 207 -208. 428 Diamanti 2010b, 208; Demesticha2003,473 aze Demesticha 2003, 473. o'0 Empereur, Verlinden 1987,15, Fig.12. a3ı Demesticha 2005, |69-170. o" Empereur 20l8, l86, Fig.l sağ, Fig.3. 83 ağız kenarlı ve konik boyunlu Ve yaklaşık 50-55 cm yiiksekliğinde oldukları anlaşılmaktadır. omuzda aralıklı tarak yiv grupları yapılmıştır; ve bu yivlerin aralannda, omuzda, yivlerin altında ya da tizerlerinde sıklıkla görülen çentik izlerinin karakteristik özellik olabileceği sanılmaktadır. Amathous iiretimi amphoralar ile karşılaştınldığında, Paphos formlarırun, nispeten daha uzun boyunlu, daha kaba ağızlı ve olasılıkla daha geniş formlu oldukları anlaşılmaktadır. Boyun yiiksekliğinin, amphoranın toplam yüksekliğinin c.Y+veya c. lll'ine eşit olduğu tespit edilmiştir.a33 Söz konusu merkezlerinin yanı sıra, Gortina/Girit'de LRA 2 üretildiği tespit edilmiştir (Şekil 51). Amphoralar, dışa çekik ağız1ı ve armudi gövdeli forma sahiptir. üetimin, 8. yüzyıla tarihledirilebileceği düşiinülmektedir.434 Bilinen üretim merkezleri dışında, Sikyona3s, Samos Adasra36 ve Kellia'dua3' da iiretim/taklit ııretim yapıldığına dair öneriler de mevcuttur. Üretim merkezlerinin drşında, bilinen LRA 2 toplu buluntularına dair araştırmalar, amphoralar hakkrnda ulaşılan bilgiler açısından oldukça önemli olmuşfur. Tomis'deki horreumdan l20 LR 2 amphorası ele geçmiştir.a38 Diğer taraftarı, Samos'daki kilise kompleksi ise, yaklaşık 20 örnek ile diğer önemli bir buluntu noktası olmuştur.a39 Bununla birlikte, yaklaşık 900 amphoraya sahip Yassıada Batığı kargosunun yaklaşık 700 kadarınrrooo LR 2 amphorasr oluşfurmaktadrr ve söz konusu batık araştırmaları tipolojik Ve kronolojk açıdan önemli sonuçlara ulaşılmasını sağlamıştır. Akdeniz'de, kargolarında LRA 2'nin tespit edildiği başka batıklar da bilinmektedir.aar Yukarıda bahsi geçen araştırma ve bulgular, LRA Z'|erin taşıdığı ürün içeriğine dair sonuçlara ulaşılmasınr sağlamıştır. 2. _ 3. yüzyıllara tarihlendirilen iki erken form üzerinde görülen oleum yazLslna dayanarak, LR 2 amphoralarrnrn, öncüllerinden beri 433 Demestich a2003, 473,Fig.4c; Demesticha 2005, 170'172,Fig.3. a'a Portaıe, Romeo 2000, 422-426, Fig.6.47 -49, TRC l 0. a3s T zav ella v d., 201 4, 93. 436 Pieri 2005, 91. a37 Şenol 2009, l52. a" Raduıescu |973, |93vd. a3e Steckner 1989, 58. aao Bass lg82' l55. Sonrasıııda yapılan incelemelerde 7l9 sayısı tespit edilmiştir: Van Doornink 1989, 247. aa| Öniz2016,39-40. 84 gelen zeylinyağı taşıma geleneğini sürdiirdiikleri önerilmiştir.Mz Samos'da ele geçen amphoraların iç yüzeyinin yağlı bir yapıda olmasr sebebiyle, iiriin olarak zeylinyağı içerdiği düşünülmektedir.4ı3 İlaveten, Aıgos'da bulıınan amphoralarrn da zeytinyağı taşıdığı öne sürülmüştii..au Kartaca'da ele geçen ve 5. yüryıl sonuna tarihlendirilen örneklerde de reçine olmamasr önemlidir.45 Ayrıca, LRA 2'nin üretim yerlerinden biri olan Khalieis'de zeytin yetiştiriciliğinin yapılması Ve amphoranın, Suriye gibi zeyİinyağı üretilebilen güney eyaletlerde ise az görülmesi amphoranrn zeytinyağı taşıdığına işaret etmektedir.446 Zeytinyağı önerilerinin dışında, Tomis'de horreumda bulunan reçineli LRA 2 amphoralarının şarap taşıdığı içindeki reçine kalıntısından anlaşılmaktadır.aa1 Amphoraların içinde yer alan mastik kalıntısırun, Khios adasındaki üretimle ilişkili olabileceği önerilmiştir.*8 To.o.re'de ele geçen amphoralarda da, reçine kalıntısı ile karşılaşılmıştır.ffg Marsilya'da, Port Vendres, Fos-sur-Mer ve Kartaca limanındaki LR 2 amphoraların içinde de yine reçine kalıntısı mevcutfur.as0 Yassrada Batığından ele geçen amphoraların içinde reçine izi ve üzüm çekirdeği kalıntısı ele geçmesi ise, bu a5 1 amphoraların battığı 7aman şarap taşıdığını kanıtlar niteliktedir. o. Karagiorgiou, LRA 2'lerin morfolojik özelliklerini göz önünde bulundurarak, ana taşıma iiriinünün zeytinyağı olduğunu önermiştir.o" B"no' dtıştınceyi paylaşan A. opait ise; LR 2 amphoralarının hem şarap hem de zefiinyağı taşımak için kullanı1dığ1nı453, ayrrca her iki amphora grubunun, kapasite, cidar yoğunluğu gibi özellikler açrsından değerlendirildiğinde, çoğunlukla LR 1 amphorasında şarap, LR 2 amphorasında ise zsytinyağıtaşımasr yapıldığını önermektedir.asa Ek olarak, LRA 2'nin aaz Opait 2004b, 12; Popilian 197 6, 40. aa3 Hautumm l98l,47; Samos amphoralarınuı yağ veya şarap taşıdığına dair düşünce için bkz: Steckner 1989,68-70. aaa Abadie -Reynal 1989b, 52; Sodini 1993,p.175. aas opait 1998,22. aa6 Karagiorgiou 2001, 147; Hautumm 1981, 46-48. aa7 Tomis'de, horreumda l20 kadar amphora ele geçmiştir: Radulesçu |973, |97-l98. aa8 Pieri 2005,93. aae Papadopoulos 1989, 85 450 Bonifay, Pieri 1995, I 1l; Opait 1998,22; Pieri 2005, 93,Fig.54. a'r Bass 1982,164. 452 Karagiorgiou 2001, 148. 453 opait 2004b,12. oto Opait 2004a, 297 -298. 85 erken formlan ile Halasarna'da iiretilen geç formlarının, zeytinyağı ve ikincil ürtın olarak şarap taşıdığı önerisi de mevcuttur.ass Diğer taraftan B. Böttger'in Iatrus'da ele geçen amphoralar için tahıl (çoğunlukla arpa) taşıdığı önerisi ise, D. Pieri tarafindan ikincil kullanım olarak değer1endiri1miştir.a56 BazıIarı reçineli olan 69 amphorada; l.380 üzüm çekirdeği bulunmuş, bazılıan yine reçineli olan 3l adet LR 2 amphorasrnda zeytin çekirdeği ele geçmiştir. Yassıada Batığında ele geçen amphoralann yazıİ|arı, yeniden kullanımı göstermesi açrsrndan önemlidir.as7 Ancak, Yassıada amphoralannın yeniden kullanım önerileri gözden geçirildiğinde, şarap taşıyacak bir amphoranın önceden yağ taşımış olamayacağı sanılmaktadır.a58 LRA 2 formlarrnın tiim Akdeniz ve Karudeniz Havzasına dağılmrş olmasına rağmen, özellikle Akdeniz'de genellikle en yoğun amphora tipi olmadığıkazı sonuçlan ile ortaya konmuştur.459 Ancak, Kartaca'dan Tuna kıyısffla:u7anan tiim önemli tiiketim merkezlerinde karşılaşılmasr dikkat çekicidir (Şekil 52).ouo Bu durum; LRA 1 ile sayıca karşılaştınldığında daha az orana sahip olmasrnr, hacimsel karşılaştırmada ise eşit düzeyde olabileceğini düşiindürmektedir. Bu bağlamda, buluntu sayısl ve hacimsel istatistik birlikte hesaplandığında, her iki amphoranın yaklaşık miktarlarda tiriin taşımış l olduğu sanılmaktadrr.a6 2.2.l. Mühürler(Şekil 6a) Yukarıda bahsedilen, LR 2 Ve "LR ]3'' amphoralannın tek başlıkta incelenmesine yönelik nedenlere ek olarak, aynı miihiir tiplerinin, her iki amphora formu üzerinde birden tespit edilmesi de gösterilebilir.a62 Güntimüz verileri ışığında, sadece LRA 28 ve LRA 2C formları üzerinde miihürleme yapıldığı anlaşılmaktadır. a5s Gerousi 2016,129. a'u Böttger l98|,524;Pieri 2005, 93. ot' V anDoorninck 1989, 247 -253, Pieri 2005, 93 458 Pieri 2005,93. o'9 Riıey 1979,4l8; Şenol2003, 96 (harita). a6o Pieri 2005, 86-89. ou' şenoı 2009, l52. ou'Tez çalışmasında, "LRA 13" olarak bilinen amphoralar LRA 2 başhğı altında incelenmiştir ve tezde bundan sonraki bölümlerde LRA 2C olarak bahsedilecektir, bkz: Yukarlda "LRA 2" bölümü. 86 2.2.|.l. Mühür Gruplarr Yakın zamafla kadar yapılan yayınlar haricinde, bilinen mühiirlü LR 2 amphorası yok deneoek kadar azdıve nadir görülen buluntular arasında yer almakİaydı. Halasarna kazılarrnrn bilinen ilk mtihtirlü üretim merkezini orİaya kÖyması Ve Constantinopolis buluntıılarınr içeren çalışmanın yanl sra, eş zamanlr olarak çoğalan buluntular sayesinde, mühür örnekleri günümüzde azımsanmayacak saylya ulaşmış ve önemli sonuçlar ortaya konmaya başlanmıştrr.o6' Srr'rr|an tez çalışmasında, günümüz verileri ışığında bilinen ve verilerine ulaşılabilen 54 amphora üzerinde yer alan 70 mühüre yer verilmiştir. Bilinen tiim miihürler, kulp ve boyun yüzeyine uygulamışlardır (Şekil 53). Söz konusu miihi.irlerin dışında, amphora ağzınınkapatıldığı zemine basılan bir mühür bulunfusu da ayrıca kataloğa eklenmiştir. Görsel ya da detaylı bilgilerine u|aşılamadığı için katalogda yer almayan ve bu bölümde incelenmeyen iki mühi.irün varlığı daha bilinmektedir.464 Bahsi geçen iki mühüre ilgili (aşağıdaki) böliimlerde krsaca değinilmiştir. Tez çalışmasında incelenen miihürler, içerikleri ve okunabilirlikleri bakrmından üç grup altında sınıflandırrlmıştır: lJ{üı:_ :i." Şekil 53: LR 2BlC amphoralarında yer alan mühür konumları (Çizim: Ü'Kara- B.Ustabaş) o6' Halasarna 20|0a,209-2l5;Bayrak 20l l, Kn.l6, 34vb; Diğer örnekler için, bkz: "Katalog" bölümü. a6a Diamanti Poster, Fig.l l; Papanikolau 2014,174, SS14756. 87 2.2.1.l.l. A Grubu: _A- grubunun sıruflandırılmasrnda, örneklerin neredeyse tamamr (az sayıda oval ve deforme daire dışında) daire formlu mtihiirlerden oluşmaktadır. Amphoralaıın boyun velveya kulp yüzeyine uygulandıkları görülen mühiirlerin çoğunluğu, merkezde bir büst Ve onun etrafında bir sıra yaa içeren mühiirlerdendir.a6s Az sayıda örnek ise, daha sade bir içeriğe sahiptir. _A- grubu miihiirlerin hepsi birbiri ile ilişkili olduğu sanrlan miihiirlerden oluşan dört grup altında incelenmiştir: 2.2.|.1.1'.l. A,.lz -A.1- alt grubu takım mühürlerd"rou6 v" bu gruba dahil olduğu sanrlan örneklerden oluşmaktadır. Aynı amphora üzerine basılmış ve farklı içeriğe sahip bu iki mühi'irün tek grup altında toplanmasının nedeni, genellikle aynl amphora üzerinde birlikte basılmış olma]arıdır. İti mtıhtırtın birden korunageldiği amphora örneklerinin oranl, takrm miihürleme geleneğinin varlığına işaret eder niteliktedir. _a- miihürlerinin tek başına da basılabildiğini kanrtlayan sadece iki örnek mevcutken, -b- mührünün tek başına basıldığını gösteren herhangi bir örnek bilinmemektedir. Bu nedenle, bazı amphora örneklerinin kınk ve eksik olmasrndan ötiirü ikinci miihriin (-b-) varlığınr net olarak kanıtlanamasa dahi, bu çalışmada kabul edilen düşünce, genellikle uygulanan mühürleme geleneğinin çift basrm olduğu yönündedir.a67 Önerilen bu düşünce sebebiyle, ikinci miihürün olmadığı açıkça kanıtlanabilir durumdaki iki örnek (-^.2-) haricindekiler _A. l - grubu altında incelenmiştir. -A.1- grubu, LRA 2 mühürleri içinde en yoğun karşılaşılan grup olma özelliğine sahiptir. 29 adet amphora üzerinde toplam 43 adet miihiir bu grup altında incelenmiştir (Kat. No. 47, 48, 49a-b,50a-b, 5La-b, 52a-b,53a-b, 54ı-b,55a-b, 56, 57a-b,58, 59, 60, 6l, 62, 63 (?)' 64a-b,65a-b, 66a-b, 67ı-b, 68, 69,70a-b,7l,72ı-b,73,74). İçeriği silinmiş, okunamamış ya da görseli olmayan beş adet ikili miihür taşıyan amphora da, yine bu grup altında değerlendirilmiştir (Kat. No. 54a-b, 64a-b,65a-b, 66ı-b, Kat. No. 67a-b). 465 _A_ grubu mühürlerde incelenmesi gereken iki mühür, bilgileri eşleştirilemediği için katalogda yer almamaktadır. Görseli mevcut olmayan iki mühür örneğinin (A/A 600 ve 607) ve sonraki çalışmalarda görselleri mevcut olan iki amphora mühıünün (Kat. No. 66-67) örtüşen ömekler olduğu sanılmaktadn. Detaylar için, bkz: Diamanti 20l0a, A/A 600 ve 607; Diamanti 20|2,Fig.|-3. ouu uTakım mühüır'tanrmlaması, ilk olarak Kara 2015, 246'dakullanılmıştır ve bu çahşmada da bu adla anılmışlardır. 46' Kara2ols,246. 88 Takım mahürleri oluşturan iki mtihürtin genellikle, birbirinden çap ve içerik farklılıklan bulunmaktadır. Mühiirler amphorarun boyun velveya kulp yüzeyine uygulanmıştır. Boynun her iki tarafinda ya da aynr tarafinda hatta baznn srnrrları birbirinin iizerine gelecek şekilde bitişik basıldıkları gözlemlenmiştir. Ayrı ayrı ya da aynı kulp üzerine basıldıkları da bilinmektedir. Bununla birlikte, birinin boyun iizerinde, diğerinin kulp üzerinde yer aldığı ömekler de ele geçmiştir. Bu bakımdan, miihi.irlerin basım yerleri temelinde herhangi bir geleneği takip etmedikleri anlaşılmaktadır. _A.1- grubuna dahil edilen _a- Ve _b- mtihiirleri iki alt başlıkta incelenmiştir: z.z.ı.ı.ı.ı.ı Katalogda, _A.la- grubuna aitlait olduğu düşünülen mühtirler toplam 25 amphora üzerinde tespit edilmiştir (Kat. No. 47, 48,49a,50a, Sl'a, 52ı,53a,54ı,55a,56,57a,.58,59,60,62,63(?),64a,65ı,66a,67a,68,69,70a,7l, 72a ve 73). Bazı mtihürlerin içeriğinin tamamı, bazı|arı da kısmen okunabilirken, geri kalan mühür içerikleri ise hiç okunamaz durumdadır. Ancak, mühür içeriklerinin birbirleriyle karşılaştırılmasıyla, örtüşen Ve ayrlşan özellikleri çoğunlukla tespit edilebilmiştir. Buna göre; -A- grubu mühiirlerin tüm alt gruplarındaki gibi _A.la- alt grubunda da, merkezde cepheden betimlenmiş bir büst Ve onu çeweleyen bir sıra yazıt yer almaktadır. okunaklı ve silinmemiş örneklere dayanarak, büsfiin bir taç taşıdığı sanılmaktadrr.a68 Büst, sağ elinde bir mappa, sol elinde ise bir sceptruma69 t tu' pozisyondadır. Her mühür tüm ya da okunaklr olmamasrna rağmen, büstün drapesinde, Saç ve sakal biçiminde ve elinde futtuğu mappa ve sceptrum betim|erinde kısmi değişiklikler görülebilmektedir (Şekil 5a). ou' Sztetyııo l97 8, 263, 3 l 5, N. l 32; Sztetyllo, Borkowski l 986, 650; Diamanti 20 1 0b, 1 a69 Sceptrum (Lat.); sceptron(orfrnıpov): kral asası (Yun.) 89 Şekil 54: Büstiin drape versiyonlarından Ye Şcepffum betimlerinden örnekler; sırasıyla soldan sağa: Kat. No.60,68 ve 50a. Mappa betiminde çok belirgin bir değişiklik olmasa da, özellikle sceptrumıxı değişkenlik gösterdiği oldukça açıktır (Şekil 54). Bununla birlikte, genellikle sakallı betimlenmiş büsti.in, saç Ve sakal şekilleri de değişken yapıdadır (Şekil 55.1-2). Sceptrumun yaprağa benzeyen formlarr, sadeleşmiş bir 7. ynryı| versiyonu olarak yorumlanmıştır (örn.Kat. No. 60).o'o }ğcrn. Şekil 55: Büsti.in saç Ve sakal versiyonlarından örnekler; sırasıyla soldan sağa: Kat. No. 73, 60, 51a ve 57a. Genellikle eşit kollu haçla başlayan yazlntn' sadece bir örnekte, haçtan önce "Sekiz kollu yıldız"47l simgesi yapıldığı gözlemlenmiştir (Kat. No. 57a). Bununla birlikte, büstün solunda, sceptrumıırı üst krsmındaya da yanında görülen B (beta) harfi dikkat çekicidir. B (beta) harfinin durduğu yerin değişkenlik göstermesine rağmen, büstiin sol tarafında aranmast gerektiği anlaşılmaktadır (Şekil 56).Bazı mühürlerin kırık ve okunamaz durumda olması sebebiyle, mühürlerin ne kadarında B (beta) harfinin var olduğu tam olarak tespit edilememiştir, ancak, net biçimde bu harfi taşımadığı görülen örnokler mevcuttur (Şekil 57). a7o opait, Diamanti 2014,55. a1t Garipzanov 2018, Fig.l.2.e 90 Şekil 56: Sceptrumun üstiinde ya da alt kısmında yer alan B (beta) harfi ömekleri; sırasıyla soldan sağa: Kat. No. 49a, 60 ve 68. Şekil57: B (beta) harfinin mevcut olmadığı mühür ömeği: Kat. No.50a Büstiin etrafinr çeweleyen ve bir sıradan oluşan yazıt; < 'Eni < Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi şeklinde deşifre edilen yazıda flro}.epaToça73 (Ptolemaios) isimli bir yöneticiden bahsedilmektedir'a7a flıo}.spuiou Ve iırdp1ou sözcüklerinin kullanımında harf değişiklikleri ve bu dönemde yoğun olarak kullarulan ö (omikron-üpsi1on) ligatürü tespit edilmişir.a7' Sö, konusu harf değişiklikleri, deşifrede o" Sztetyilo, Borkowski 1986, 650. a73 lltoLspa,?oq ismi için, bkz: LGPN I 1987 , 390-391; LGPNII 1994, 384-385; LGPNIII.A 1997 ,379- 380; LGPNIII.B 2000,365; LGPN II/ 2005,293-294; LGPN V.A 2010,385; LGPNV.B 2013,367-368. a7a Mısr'la ilişkili yöneticiyi işaret ettiğine dair bir öneri bilinmesine karşın, tez çalışmasında, söz konusu ismin Mısır'da görev yapan birine gönderme olmadığı sanılmaktadır. Breton-Connelly, Wilson 2002, 275. ot' Thompson 1966, 147-8. 91 altı çizili harflerle gösterilmiştir. Miihiirlerdeki bu tip değişikliklerin, mifütir kalıbırun farklı kişiler tarafından ya da faıklı zaman|arda hazırlanmış olduğuna işaret ettiği sanılmaktadır. +E[II IITOAAIMAIOY EIIAPXğ(?) l üdflro}.crıpo{ouĞırdp1ou +EfII nToAEMEoY EIIAPXOY l ğ7dflro}.ep6ou Ğnıİp1ou +E[II IITOAEMAIOY EIIAPXğ / ğıi flrol.epcıiou Öndp1ou +EIII fITonEMAoY EIIAPXğ l öni fltox.strrdoıı Ğzıdp1ou +EIII IIT0AAIMEOY EIIAPXOY / ğırt flzol.r,ıpdou Özrdp1ou +E[II IITOAEMAOY EIIAPXQY / ğzri lltol,epdou 3zrdp26ou +E[II fIToAEMAIoy EIIAPXğ l ğn\flrox.epcıiou indp1ou +EIII fIToAEMAoy EIIAPXğ / 3zrt flro}.epdou Ğzrtip21ou ğjğ Kıtı' I 2a_b Şekil 58: C. Diamanti'nin yaptığı tipolojide, Kos Mühür Tip III örnekleri: 1: [...]XoY+EoE[...] Tiberius II (578-5s2) ?;Za-b: t...]oY+Et...] Phokas (602-61q?476 (Diamantıi20l2,Fig.1, 2 ve 3) C. Dimanti, Kos'da ele geçen toplam 20 amphora üzerindeki 24 mühiirü üç grup altında incelenmiştir: Tip I'de: içeriği okunamayan mühiirler vardrr ve sayıca faz|a grubu oluşfurmaktadır. Çift miihiirlü dört amphora bu grupta yer almaktadır. Tip II'de bir monogram ve yazıtJrı mtihiirler mevcutfur. Merkezde imparator ismini gösteren bir haç monogram ve etrafında ise, kommerkiarios gibi bir memuru işaret eden bir Sİayaz:. 476 Diamanti 2012, lvd. 92 olduğu önerilmiştir (Kat. No. 81). Tip III'de ise, büst ve etrafinda bir sıra yazı görülen miihürler yer almaktadır (Şekil 58.l-2a-b).a77 Söz konusu mühiirlerin, 6. _ 7. yüızyılLarda gumüş obje/kap mühürleri ve kurşun miihtirlerden yola çıkarak kommerkİariosa78|arın denetimini yaptığı bir devlet kontrolünü gösterdiği önerilmiştir.o'9 Giı''rüş kap mühürleri ve sikkelerle ikonografik olarak karşılaştınldığında; sakalsız ve pendantlı/pendantsız taç İakan büst Tiberius II (57s-582) veya Marcus Tiberius (582-602) (Kat. No. 59 ve 78); kısa saçlı ve sivri sakallı olan ise Phokas'a (602-610) ait büst (Kat. No. 77 ve 60) olarak yorumlanmıştır (Şekit 58.1-2a_ba80).481 Ancak tez çalışmasrnda yapılan değerlendirme, söz konusu mühürlerin daha geç bir tarihe verilmesi gerektiği ve de üç imparatora yayılmış bir üretiminin olmadığı yönündedir. -A- grubu takım mühür|erin üzerinde görülen büstün, bir yönetici/görevliyi (eparkhos?) temsil ediyor olmasının yanl Sıra, imparatoru tasvir ediyor olmasr da, araştrrmacılafln üzerinde durduğu bir öneridir.o" Mühü.deki yazırun işaret ettiği gibi, Ğn6.p1oç (eparkhos) yani görevli valiyia83 ya da kommerkiariosu{\ temsil ediyor olabileceği sanılmaktadır.a8s Kommerkiariosların yaptığı devlet kontrolünü göstermesinin yanı sıra, mühiirlü olanların mühi.irsüz amphoraların güvenli dolaşımını sağladığı ve monogramlarrn kommerkiarios|ara ait olduğu, büstün de dönemin imparatorunu betimlendiği ileri sürülmüştür.a86 Ancak, mevcut bilgiler ışığında, Constantinopolis ya da başka bir yerde görev yapan flro},etrroToç (Ptolemaios) adlı bir valinin varlığı kanıtlayacak bir veriye ulaşılmamıştır.a87 477 Diamanti 2012, l, dipnot: 6. 478 Bir gümrük yetkilisi o|an kommerkİarİoslara ait 6. _ 7 . yuzyıl|ara tarihlenen kurşun mühiİrlerde imparator/imparatorların portreleri olduğu bilinmektedir. Bulgurlu 2007,29. a'9 Sztetyuo, Borkowski 1986,652; opait, Diamantiz}l{,55-56. Halasama'daki toplam 24 mühür (4 amphorada çift mühür var) üç sınıf altında incelenmiştir: Tip I'de: içeriği okunamayan mühürler; Tip II'de bir monogram ve etrafında yazıt olaımühürler ve Tip III'de ise, büst ve etraflnda bir sıra yazı görülen mühürler dahil edilmiştir. Detaylar için, bkz: Diamanti 20|2,l, dipnot: 6. sanılmaktadır. '*o Sö, konusu iki mühürün Kat. No. 94 ve Kat. No. 97 mühürleri olduğu 481 Diamanti 2012, 2;Opait, Diamanti 2014, 57. a82 imparatoru büstü olduğuna dair düşünce için, bkz: opait, Diamanti2}l{ 57. a" sztetyııo, Borkowski l986, 650; opait, Diamanti20|4,55-56, Papanikolaou 2014,l72,l86; Kara 2015,245,vd. a8a Kommerkiarios: ropp6prcıov a*' opait, Diamanti 2014,59. 486 Diamanti 2012, l. 487 Papanikolaou 2014, 186. 93 Devlet kontrolü temelinde gerçekleştirilen finansal kontrol sisteminin bir parçası olarak uygulandığı sanrlan mühürlemerıın, eparkhos, kommerkiarios, Praetoria orİens, İIyricum (eparkhos) ya da questura Justiniana exercitusa48g ait olduğu da sanılmaktadır.a89 Finansal mekanizmanm onayl olduğunu karutlamanln yaru sıra içinde yüksek kaliteli ve özel bir ürün taşındığını gösterdiği de önerilmiştir.ago Bu konudaki diğer öneri ise, imparator veya üretici şehir taraflndan resmi amblem olarak, içerik ve kabın kapasitesini garanti altına alan ve erken dönemlerde yapılan mühiirleme sisteminin benzeri olduğuna dair düşüncedir.agl . Mtihürlerin, bahsi geçen üst düzey görevlilerden birini temsil ettiği kabul edilerek, söz konusu denetimin annona dağıtımıyla ilişkili olduğu düşünülmüştür. Ürün karşılığı vergi ödeyen bölgelerin; Kos, Krbrıs, Kilikia gibi Karadeniz ve Doğu Akdeniz amphora iiretim merkezlerinde aranmasl gerektiği ya da bu amphoralarda tiim imparatorluk iiriınlerinin taşınmış olabileceği ileri siirülmektedir. Diğer bir deyişle, bu şekilde işaretlenmiş amphoral arln cınnona ürünlerini taşıyor olabileceği önerilmiştir.ag2 Atina Agorası mühürleri üzerinde yapılan incelemeler, Halasarna dışında, efl aZ iki üretim merkezi (mi.ihürleme yapan) olduğunu kanıtlar niteliktedir.493 Bununla birlikte, C. Diamanti'ye göre, çift mühürlerin uygulanmasında, birinde imparator betimi, diğerinde ise memurunmonogramlVe onun etrafinda memurun adı ve ünvanr bulunmaktadır.aga Ancak okunaklı mühiirlerde böyte bir ifadeyle karşılaşılamadığı için, söz konusu öneri burada detaylı biçimde irdelenmemiştir.ag5 z.z.ı.ı.ı.ı.z Toplam 17 amphora üzerinde görülen _A.lb- amphora mühüriintin içeriğinin değişken olmadığı görülmektedir (Kat. No. 49b, 50b, slb, 52b, 53b, 54b, 55b, 56b, 57b,6!,64b,65b,66b, 69b, 70b496,72b,7449\. Takım mühürlerin o'' 536 yıIında Iustinianus tarafirıdan oluşturulan ordu kumandanı. a89 Papanikol aı 2014, l 86; opait, Diamanti 2014, 59. a90 sztetyııo, Borkowski |986,649vd.; opa|t, Diamanti 2014,59. aer Opait, Diamanti 2014,57-59. aez Opait, Diamanti 2014,59-60. ae3 opait, Diamanti 2014,60. aea Diamanti 2012, l,dipnot: 6. aes Diamanti 2012,2. a96 Yayırıda bu harfler BK (beta ve kappa) olarak deşifre edilmiştir 94 ikincisi olarak tanrmlanmış daire formlu mühürde, öK (omilaon-üpsilon ligatiirü ve kappa) harfleri mevcuttur. _A.lb- mtihiirlerinin içeriği korunmuş olanlaıda, haıflerin bir çerçeve içerisine alındığı görülmektedir. Çerçeve olmadan yapıldığı net biçimde anlaşılan tek miihtir Kat. No. 49b ömeğidir. Çizimden yola çıkarak, Kat. No. 70b mührüniin de herhangi bir çerçeveye sahip olmadığı sanılmaktadır. Kat. No. 57b miihriiniin ise basılırken aşınmış olduğundan, çerçeve içine alınıp alınmadığı bilinmemektedir, ancak bu örnekte yer alan ö ligatürüniin, diğer örneklerden daha açılı biçimde yapıldığı gözlemlenmiştir' Miihür içerisinde yer alan üK harflerinin deşifresinde; KoY / Kou ya da OY(I)K / ou(t)rc şeklinde başlayan okumalardan ikincisinin üzerinde durulması gerektiği düşiinülmektedir. Mührtin birden faz|a kalıpla basıldığının anlaşılmasından ve kalıplarda yapilan retrograd hatalannın yeni kalıplarda dizeltilebileceği düşiincesinden yola çıkarak, retrograd olmayan yanm biçimi olan oUK kısaltmasının daha uygun olduğu kabul edilmektedir. Ancak, söz konusu mühürlerin şimdiye kadar tek başına (- Al-a mührii olmadan) uygulandığı bir amphora buluntusuna rastlanmamrştır. Bu nedenle, _A.lb- grubu mühürlerin, -A.la- mühürleri olmadan basılmadığı düşünülmektedir. Ancak, -A.2- grubunun varlrğı yani _A.la- alt grubunun tek başına (Kat. No. 75 -76) uygulanabildiği göz öniine alındığında, -A.1b- grubu mühiiriinün, bir üretim merkeziag8/manastır, fabrikant (üretici)agg, memur/dini görevli, isim kısaltmasrs00, yadakenti gösteriyor olması gerektiği ihtimalleri de gözönünde tutulmalıdır. Tez çalışmasında yapılan öneri, oötrc&pıoç (Bır6pıoç)501 1ouikarios/Bikarios), yani diokese yöneticisi valinin ünvanınr taşıyan bir ifade ya da bu görev/ofisi temsil a'' C. NEGRELLI,Kuzey Liman kazılaruıda ele geçen mühürün eğimli bir nolıİaya basıldığı için, uygulama işlemi sırasında deforme olduğundan bahsetmekİedir' C. NEGRELLI'ye görsel ve bilgi paylaşımı için teşekkür ederim. o" çok Kos Adasuıda yapılan üretime gönderme olarak "Kos" ismine işaret ediyor olması ve burada üretilrniş olduğunu söylemek, günümüz verileri ışığında oldukça zordur. -Kos- isminin dilbilimsel açıdan; kelimenin, mühürde genitivus haline gönderme olduğunu söylemek için yeni verilere ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. "Kos"un Yunanca yazılışı "Ko, / K6ç" biçimindedir ve de genitivus hali ise; "K6" olarak yazılmaktadır. aee Gendelman 2010,4. 500 Vassi 2010, 68. Uyumlu isimler şunlar olmalıdır: oüirıoq ismi için, bkz: LGPN V.A 20|0,35l; oöircrrıp ismi için, bkz: LGPN IV2005,266; LGPN I/.A2010'35I; LGPN I/'B 2013,335; oüırcrııpTvoç ismi için, bkz: LGPN III.A 1997,346; LGPN V.A 2010,35l; LGPN V.B 20|3,335. 50l Lat.Vicarius. Ayrıca, vİcarius praefectorum ve vicarius urbis gibi ünvanlar da mevcuttur. 95 eden oöırcipfa (pırcopio)'o' (ouikaria/Bikaria) olduğu yöniindedir. Söz konusu miihrii taşıyan amphoralardaki ikinci miihiirlerin yam sra, kil formlarrnın da değişken olması, bir isimden çok, iinvanr işaret ettiğini düşiindürmektedir. Değişik tiretim ınerkezlerinden, olasılıkla aralıklı zamarlarda çıkan (değişik formlarda) amphoralara basıldığı sanılan bu mühiirlerde önemli bir içerik değişikliği olmamasr da söz konusu düşiinceyi destekler niteliktedir. Ayrıca, ilk miıhiirlerin de (-A.la) içeriğinin tamamen aynı olmaması göz önüne alındığında, başka bir yöneticinin daha kontroliine tabi olabileceğini ve aynı kişi ya da iki farklı yönetici tarafindan aynı anda kontrol edilip mühürlendiğini gösteriyor olmalıdır. Diğer taraftan, mühürde geçtiği sanılan yetkili iinvanının, zayıf ihtimal olduğu sanrlmasına rağmen, oikonomos (oirovöpoç)'o' ,o" oikoumenikos (oiroupwırcöç)s0a adlı ünvan ve görevlerine sahip kişiler olma olasılığı da düşünülmelidir. oikonomos, 5. yıızyı! ortasında oluşfurulmuş bir görevken, oikoumeniko.s ise, ilk kez 6. ynry|- da geçmektedir.505 Halasama'daki üretim atölyesinde bulunan çift mühürlü örneklerin içeriğinin net okunamamasl Ve burada sadece dört çift miihürlü örneğin olmasr da, iiretim merkezini temsil ettiğine dair olasılığı dtışürmektedir. Yukarıda bahsedildiği gibi; buradaki örneklerde, birinde imparator büstü mevcutken, diğerinde memuriyet monogramı ya da bazenher ikisinin de memur ismi taşıdığı önerisi de mevcuttur.506 Söz konusu mühürlerin ikisinin birden varlığı, imparatorluğa ait bir kurumda üretim yapıldığının göstergesi olabilir.s0' B, dör"-in mühürleme geleneğinin daha az bilinir olmasınrn, az uygulanır olmasrrun yaru sıra kazılar da gözden kaçan bir buluntu 508 olmasına bağlı olabil eceği de sanılmaktadır. 2.2.l.l.|.2. A.2 (Tablo Ave 8\ı Bu alt grupta değerlendirilen sadece iki mtihtir (Kat. No. 75_76) bulunmaktadır. Söz konusu mühürlerden ilki (Kat. No. 75), büyük oranda so2 Lat.Vicaria 'o' oikonomos; Manastr ve Kiliselere ait topraklaruı yöneticisidir. 5oo oikoumenikos; ilk olarak Constantinopolis'in baş piskoposunu tanımlamak için kullanılmıştır 5os Bulgurlu 2007,274. '06 opait, Diamanti 2014,59. 507 Gendelman2014,4. 508 opait, Diamanti 2014,59. 96 okunabilmektedir Ve -A.la- grubu miıhtırleriyle benzer içeriğe sahiptir. Takım mühürlerden-A.lb- mtihiirünü taşımadığı kesin olarak bilinmesi nedeniyle farklı bir alt grup olarak değerlendirilmiştir. Mtihiirde, merkezde cepheden betimlenmiş bir büst ve onu çeweleyen bir sırayazıtyer almaktadır. Büst, sağ elinde mappıı' diğer elinde ise bir sceptrum futar pozisyondadır. Büsti.in etrafindaki haçla başlayan yaat şöyle deşifre edilmiştir:509 +EftI IITOAEMAIOY EIIIAP]XOY / ğzri flto}.şpoiou Öırdp1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) İkinci mühtir ise, silinmiş olduğıından ilk örnek kadar okunaklı değildir (Kat. No. 76). Daire formlu mtihiirde, yine merkezde cepheden bir büst ve etrafinda haç|a başlayan bir sıra yazı görülmektedir. Yazıtın deşifresi şöyle yapılmıştır: +Pry II[TOAEMAIOY EIIAPX]ğ / Ğzri flro}.epo,iou Ğzrdp1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) Takım (_A.la) mühiırler ile aynı içeriğe sahip olan ve tek başına uygulandığı net olarak bilinen iki örnek Kameriye Adası açıkları (Kat. No. 76) ve Theodosius Limaru'ndan (Kat. No. 75) ele geçmiştir. Kat. No. 76 örneği Kameriye Adası'nda yer alan Bizans Dönemi Manastrrr'nın c.100 m açığında bulunmuşfur. Kil özellikleri sebebiyle, Kameriye buluntusu amphoranın yakınlarda bir üretim merkezini işaret ediyor olma ihtimali oldukça önemlidir. Söz konusu örneğin tek miihiire sahip olmasrnr iki şekilde açıklamak mümkündür: İlk olarak, eksik bir miihürleme işlemi yapıldığı ve kullanılmadığı ihtimali göz önüne alındığında, bulunduğu yere yakın bir noktada üretildiğini gösteriyor olabilir. İkinci ihtimal ise, iiretim alanına yakın olsurı/olmasıı, takım mühürlerin yanl sra, - A.la- mühürünün tek başına da uygulanabiliyor olmasıdır. Tezde yapılan öneri, her iki miıhürü farklı görevlilerin yapma olasılığından hareketle, sadece bir görevlinin kontrolünden geçen LRA 2 üretim atölyelerinin de olduğu yönündedir. Göz önünde futulması gereken diğer bir ihtimal ise; ikinci mühiir olmadan, sadece bir mühiir ile üretim yapılan bir dönemin (olasılıkla çok kısa bir dönem) olmasıdır. bkz: "-A.1a-" bölümü. 'on -A.2- mühür içeriği -A.la- ile aynı olması nedeniyle detaylı açıklama için, 97 2.2.1.1.1.3. A.3 ffablo il: -A.3- alt grubunda şimdiki veriler ışığında iki mühür yer almaktadır (Kat. No. 77 ve 78). Üçiincü bir örneğin varlığı bilinmektedir ancak, görseli Ve bilgileri mevcut olmadığı için katalogda yer verilmemiş ve burada incelenmemiştir.sl0 Biri boyun üzerinde, diğeri kulp iizerinde yer alan miihürler daire formludur ve _A.la- ve _A.2- mtihiirleri ile içerik açısından benzerdir. Merkezde, cepheden betimli bir büst Ve onu çeweleyen bir sıra yazıt görülmektedir. Yazıtın, _ A.la- ve _A.2- mtihtirlerindekine benzer bir yazı kalıbına sahip olduğu, nispeten daha uzun bir yazıdaı meydana geldiği anlaşılmaktadır. Kat. No. 77 mühüriinün deşifesi şöyle yapılmrştır:5ll +EIII INo IKENTIOY] t...] IEIIAPX]OY / ğıri'Ivorğwrou"' [...] öırdp1ou (Eparkhos Inokentios'un [...] Dönemi) Kat. No. 78 miihriini.in deşifre önerileri ise şu şekildedir: +E[[II] / EQt...] / ğtıri.] Er,ı1...15l3 / +EfII INOKENTIOY t...1 [EftA]PXOYst4 ğıri'Ivorğvrtou [...] [öııi] p1ou (Eparkhos Inokentios'un [...] Dönemi) Söz konusu mtihiirün betim Ye yaz|m içeriğindeki benzerlik açısından, -A.la- ve _A.2- gruplarındaki gibi yönetici büstii olduğu önerilmektedir. Yazıtın, &Ynl yönetici iinvanına sahip farklı bir kişi olduğu anlaşılmaktadır. -A.la- mühıüyle aynı şekilde, eparkhos, kommerkİarİos, praetoria oriens, İlyricum (eparkhos) ya da questura Justiniana exercitusa ait olabileği ileri sürülebilir.sls _A.la- ve _A.2- mühürleri ile, _ A.3- örnekleri arasında Zamansal bir fark olduğu kabul edilmekteyse de, söz konusu mühiire dair daha faz|a ve tiim örnekle birlikte aydınlatıcı yorumlarrn yapılabileceği düş{inülmektedir. 510 J. Vroom'un tespit ettiği mühür şu şekilde deşifre edilmiştir: + EII[I] [INOKENTIO]YTOY ENIAOEOTATOY] IEIIAPXO] Y : Papaniko lau 20 14, 17 4, S S 1 475 6. 5l ı Papanikol au 2014, |7 4' ''2'Ivorcdvtıoç ismi için; LGPN I/.A 2010,225. 5ı3 opait, Diamanti 2014,55 5 la Papanikol au 2014, l7 4. srs Papanikolau2014,l86; Opait, Diamanti 2014, 55 98 Diğer taraftan, amphora parçalan krrık ve eksik olduğu için, bu aşamada, ikinci mühtir taşıyıp taşımadıklarına dair bir değerlendirme de yapılamamaktadır. Buradaki çalışmada, bir görevliyi temsil edecek ikinci bir mühriin var olduğu önerilmektedir. 2.2.l.l.l.4. A.4 (Tablo 6\ı -A.4- alt grubuna ait toplam dört amphora mi.ihriiniin içeriği kırık ve kısmen silinmiş durumda olduklarından net olarak okunamamaktadır (Kat. No. 79r80r 8L ve 82). Merkezdebir haç ve onun erafında haç monogramr oluşturan harflerin yer aldığı sanılmaktadrr.sl6 Sonraki araştrrmalar ile, merkezde _A- gruplarında görülen cepheden betimli büstiin var olabileceği düşünülmüştür. Bu nedenle, -A.4- alt grubu mühürleri, ortada büst ve onun etraflnda bir sra yazrnln olduğu miihür gruplarına ait olduğu varsayılarak, -A- grubu içinde değerlendirilmiştir. Bilinen dört miihür, okunabildiği kadanyla şu şekilde deşifre edilmiştir: Kat. No. 79: [...]CoY EN^oEoT[...]"'/ [.'.]ou'Evöoğ6t[otou] (çok yü.""*) Kat. No.80: [...]COY Et...l / [...]ou'E[...Jttnl I...]COY EIN^OE0TATOY] / [...]oou'E[vöoğ6totou] Kat. No. 81: [...]OY ENt...l / [...]ou'Ev1...1s20l t..']oY ENI^OEOTATOY] / [...]ou'Ev[öoğ6rcrcou] Kat. No. 82: [...]OY TOYt...l / [...]ou rou[...]s2r Henüz net biçimde okunabilen bir monogram örneği ile karşılaşılmadığı için, Kat. No. 80_82 mühiirlerinde, monogram olduğu sanrlan merkezde, onun yerine bir büst betimi olabileceği ihtimati çerçevesinde düşünülmektedir.522 Kat. No. 79 örneğinde oldukça net okunan bu yazıda, Constantinopolis Eparkhos'u için de söylenen "çok yüce" hitabrna gönderme olabileceği önerilmiştir. Eparkhos'un "mtıhiırcü" (poul,l,rıtoi) olarak anrlan bir yardımcısı olduğu ve bu kişinin 516 Diamanti 2010a, 210. 517 Diamanti 2010a,398-399, NA 617 . 5ı8 "Exceedingly Glorious": Diamanti 20l0b, 4. ste Diamanti 2010a, 393, N A 599. 520 Diamanti 2010a, 394-95,A/A 605. 52ı Diamanti 20|oa,394, NA604 "2 Monogramırı varlığııa dair düşünce için, bkz: Diamanti 2012,4. 99 kontrol işlerini yöneterek atölyeleri dolaşma hakkına sahip olduğu Ve şarap 523 dtikkanlarında kapları mühürlediğinden bahsedilmektedir. 2.2.l.l.2. B Grubu (Tablo 7 ve 10): _B- grubuna ait miıhürlerin tiim örnekleri boyun yüzeyine basılmrştır (Kat. No. 83, 84, 85, 86 ve 87). Englyphiksz4 yapıdaki mühürlerin merkezinde bir haç monogram görülmektedir: @-E-M->-I-T-X harfleri okunmuş ve @EMIITOY / @epiotou (Themistos'un) şeklinde deşifre edilmiştir.s2s -B- grubuna ait mühürlerin, günümüz verileri ışığında LR 2C amphoraları üzerinde yer aldığı anlaşılmıştır. Küçiikçekmece GölHavzası (Bathonea?) amphorasmrn (Kat. No. 83) gövdesinde aralıklı yiv bölümü mevcutken, Theodosius Limanında bulunan bir ömeğin (Kat. No. 86) derin, sık tarak yiv taşıdığı görülmektedir. Diğer üç örneğin de (Kat. No. 84, 85 ve 87), sadece boyın kısımları korunagelmiş olmasına karşrn, LRA 2C grubuna dahil oldukları arılaşılmaktadır. Güncelbuluntular özelinde, istanbuldışında ele geçen bir örnek mevcut değildir. Tüm _B- grubu miihürleri Constantinopolis ve ya]<ın çevresinde bulunmuşlardır; Küçükçekmece Göl Havzasr'nda (Bathonea?) (Kat. No. 83), Saraçhane Kazısı'nda/Polyeuktos Kilisesi (?)"u (Kat. No. 84) ve Theodosius Limanı'nda (Kat. No. 85, 86 ve 87). MarmaraDeniü kıyrsında yer alan Theodosius Limanı, giinümüzde denizden iki yüz metre kadar içeride kalmıştır. Thedosius Limanı hizasında, denizden yaklaşık iki km kadar içeride yer alan Saraçhane kazılarılAziz Polyeuktos Kilisesi ise, bir yükselti tepe üzerinde konumlanmıştır. Diğer taraftan, Saraçhane kazısından gelen amphora formuyla oldukça benzer olan Kat. No. 83 örneği ise, Küçükçekmece Göl kenarında yapılan Bathonea (?) kazıIannda ele geçmiştir. İki <ımek arasındaki mesafe oldukça fazladır. Bugün dahi şehir merkezinin oldukça dışında yer alan Küçükçekmece Gölü, Saraçhane'ye yaklaşık 17 km mesafededir. Şu an bir iç gö1 konumunda olan Küçiikçekmece Gölü'nüf,, 6. _ 7. ynzyı||arda henüz denizle bağlantısı mevcuttur ve (en 523 Diamanti 2010b,2. 52a içbukey harfler (dışbükey harfli kalıp ile basılmlş) "' Hayes 1992,77. 526 Saraçhane Kazı|arı, hem burada bulunan bir alt geçit (Haşim işcan Alt Geçidi)' hem de Aziz Polyeuktos Kilisesi' nin kazılarını kapsamakİadır. r.00 az) iv'llimana sahip olduğu bilinmektedir.s21 Küçükçekmece kazılarında (Bathonea?) amphoranın bulunduğu mekan, deıız kenaıındaki bir yapıya aittir. Şehir merkezinden epey uzakta olsa da, Constantinopolis'in artbölgesi içinde bir noktada ele geçmiş olmasr önemlidir. Miüürlerin benzerinin Constantinopolis dışında herhangi bir yer1eşimde ya dakazıda bulunmamış olması şimdilik sadece başkente gelen bir amphora üretim grubu ya da üriinün göstergesi ihtimalini akla getirmektedir. 2.2.l.l.3. C Grubu: -C- grubunda tek ömek bulunmaktadır (Kat. No. 88). Söz konusu mühriin, diğer gıuplarından farklı olarak üretim esnasında uygulanmadığı anlaşılmıştır. Amphora doldurulduktan sonra, amphorann ağzı tıpa ile kapatıldığında, bağlayıcı madde olaıak pozzolanas28 benzeri (ya da katkılı?) kireçli bir karışım kullanılmış ve mühiir bu harç üzerine basılmıştır' Tıpanın kenarlarrna yapıştırılmış harç üzerinde, aynr kalıpla ve nizami biçimde basılmış beş adet daire formlu mühi.ir görülmektedir. Söz konusu kireçli harç, yer yer aşurmış Ve bazı mühiirlerin yüzeyi parçalı biçimde dökü1müşttir.529 Ancak mühürler, genel anlamda okunabilir düzeydedir. Miihiirde, daire formlu bir çerçeve içerisinde haç ve her iki yanında ı{c ifadesi vardır: Iqooıiç Xpıoröç (Mesih İsa) şeklinde deşifre edilmiştir. LR 2 amphorasrnda çok sık ele geçen bir buluntu ttirü olmasa da, amphora doldurulduktan sonra, ağzırun kapatılması için kullanılan bağlayıcı maddeye basılan başka miihür örnekleri mevcuttur. Bahsi geçen mühür basım biçiminin benzer örnekleri özellikle Mrsır bulunfuları arasında görülmektedir.530 2.2.l.l.4. Gruplandrrılmamıs Mühürler: 14 adet mifüiir, içeriğinin tamamen silinmiş ya da kırık olması sebebi ile gruplandırrlamamıştır (Kat. No. 89, 90, 9l-, 92,93,94,95, 96,97,98,99, 100). Bahsi geçen mühürlerin ll'i boyun yüzeyine, 3'ü ise kulba basılmıştır. Mühürler genellikle daire formludur, sadece 3'ünün (Kat. No. 98, 99 ve 100) oval formlu olduğu belirtilmiştir. Kulpta yer alan 3 oval mühürün, Kat. No. 57b, 527 olasılıkla limandaki bir yapıya aittir. Küçiftçekmece Göl Havzası (Bathonea?) Kazıları ve Limanları ile ilgili ayrıca bkz: Aydıngün v d. 20 l 4, 437 v d' 528 Vitruvius, I.VI.1. 529 Kireçli harç malzemesinin deformasyonu ve konservasyonu için bkz: Tezde'Ek A' böIümü. '30 Söz konusu amphora mühürleri ve örnekleri için bkz: Denecker, Vandorpe 2007, 1 l 8- 1 l 9; Şekil 1 14 O'Connell 2014, N.46-58. 101 58, 60 miihürlerinde görülen aşınmlş formlar gibi, aslında daire formlu olan kalıbın basım sırasında aşınarak bu formu aldığı sanılmaktadır. Diğer taraftarı, görseli mevcut olmayan iki miihür de, -A- grubu altında incelenmiştir (bkz: -A- grubu mühür bölümü). Burada tarutılan miihiirlerin dışında, Paros Adası'nda tespit edilmiş bir mühürün daha varlığı bilinmektedir, ancak, mtütir içeriğinin silinmiş olduğu anlaşılmaktadrr.53l 2.2.l.2.Mi|hü r Ka lıpla rı 2.2.l.2.l. A Grubu: -A- grubuna dahil edilen mtihür kalıplarının, büst detayları ve harf derinlikleri nedeniyle, metalmalzemeden yapılmış olduğu sanılmaktadır (Tablo 8). 2.2.1.2.1.1. A.1: -A.1- alt grubu olarak srnrflandrnlmış talam mühiirler grubunda yer alan her iki miihür çeşidinin kalıbı ayrı başlık altında değerlendirilmiştir: ?eııııı. ııaz -A.la- mühiirlerinin sadece 5'i kulp üzerine basllmıştır (Kat. No. 48, 50a, 67a, 58a ve 60a). Gözlemlendiği kadarıyla, hem kulpta yer alan, hem de boyunda bulunan mühiirlerin hepsi daire formlu kalıplarla basılmıştır. Ancak basarken olmuş deformasyonlarla bazı mühürlerin çerçeve formu bozulmuştur. Kulpta yer alan mühiirlerin tamamında da, kulp formundan kaynaklı, basarken oluşmuş deformasyonlar görülmektedir. Boyuna uygulanmış miihiirlerde ise; basım aşamasrnda, genellikle yn7oy eğimi nedeniyle (örn. Kat. No. 49a, Sla, 52a), bazen de takım mühiirlerin yanyana basılmasından kaynaklı olarak (örn. Kat. No. 55) aşındığı gözlemlenmiştir. Diğer taraftan, incelenen mühiirlerin bazı|arının da sadece çizimlerine ulaşılabildiği için, mühtir detayları anlaşılmamaktadır. Merkezdeki büst detaylarr temelinde incelendiğinde, 6 kalıp grubu tespit edilebilmektedir. Yazım biçimi açısından ise, flto},etrrcıToq ve 'Endp1oç kelimelerinde görülen harf değişikliği ve ligatiir kullanımı (bkz: yukarıda "_A']a- mühür" bölümü), kalıp saylslrun çok daha fazla olduğunu göstermektedir. Ayrrca, büstün yanında yer alan _B- (beta) harfi her miüürde bulunmamakta ve harfin tam olarak yazılrma yeri farklılık (sceptrumun a|tı ve üstiinde) göstermektedir. Bu bağlamda, takım mühürlerin -A.la- mührü için; hem hepsinin 53ı Diamanti Poster, Fig.11 toz içeriği tam olarak okunamadığından hem de birden fada değişken özelliğe sahip olmaları nedeniyle kalıp sayısı net olarak tespit edilebilememiştir. Ancak, Kat. No. 59,62 ve 68 mi.ihtirleri, Kat. No. 52ave 71 mühürleri ve Kat. No. 50a ve 51a miihiirlerinin ayru kalıpla basıldığı tespit edilrniştir. M -A.lb- miihiirlerinin hepsi daire formludur ve çoğunlukla boyun yüzeyine basılmıştır. Şu anki veriler ışığnda, talom mühi.irlerin ikincisi olan bu mühür grubunda, farklı içeriğe sahip başka bir ikinci mühür mevcut değildir. Ayrıca, birden faz|a kalııbın varlığı net olarak anlaşılmaktadır. Tespit edilebildiği kadarıyla, en az 3 adet miihür kalıbı (A, B ve C) mevcutfur: Mühiir içerisinde yer alan daire formlu _A- çerçeveye sahip sekiz mühi.ir kalıp grubuna (Kat. No. 51b, 50b,74,55b,61, 52b, 53b ve 72), çerçevesiz yapılan ya da çerçevesiz olduğu sanılan iki mühür ise -B- kalıp grubuna dahil edilmiştir (Kat. No. 49b ve 70b). Bunların dışında, aşurmış durumda olduğu için çerçeveye sahip olup olmadığı net olarak anlaşılmayan Kat. No. 57 mührünün de, ö ligatürtinün üstteki kollarırın geniş biçimde uzamasr (diğer örneklerden farklı olarak) nedeniyle -C- grubu kalıba dahil edilmiştir. Diğer taraftan, aşmmlş Ve içeriği okunamayan ve takım mühür grubuna ait olduklan sarulan beş adet mühiir ise, kalıp açısından değerlendirilememiştir (Kat. No.54b, 64b,65b,66b ve 67b). 2.2.1.2.1.2. A.2z Bu alt gruba ait bilinen 2 mühürden ilkinin (Kat. No. 75) içeriği, genel olarak anlaşılmıştır. Ancak ikincisinin içeriği (Kat. No. 76), yizey aşmmlş olması nedeniyle büyük oranda anlaşılamamrştır. Bu sebeple, mühiir çaplarının a5ııı ölçüde olmasr ve morfolojik benzerlikleri olsa da, büstlerde görülen kısmi farklılık nedeniyle ikisinin de aynı kalıpla basılıp basılmadığrnı söylemek oldukça zordur. 2.2.1.2.I.3. A.3: -A.3- alt grubuna dahil edilen 2 miihür de (Kat. No. 77 ve 78), hem basarken hem de sonradan oluşmuş aşuıma nedeniyle, kısmen okunabilmektedir. Bu nedenle, bahsi geçen iki mühriin aynı kalıpla basılıp basılmadığına dair aydınlatıcı bir kanrt mevcut olmasa da, aynı yerden bulunmuş olması ve okunabilen kısımlannln benzerliği açısından aynı kalıpla basılmış olabileceklerini düşündürmektedir. 103 2.2.l.2.l.4. A.4z -A.4- aIt grubıına dahil edilen dört miihriin (Kat. No. 79, 80, 8L ve 82) içeriği net olarak okunamadığından kalıplarına dair değerlendirme yapılamamıştır. Ancak, hepsinin Halasama'da üretildiğinin bilinmesi ve mühiir çaplarırun birbirine yakın ölçülerde olması nedeniyle yeniden yapılacak bir çöziimleme çalışmaslnln sonucunda, aralanndan bir/birkaçının birbiri ile ayru ya da yukarıda incelenen gruplardan birine dahil edilebileceği sarulmaktadır. 2.2.|.2.2. B Grubu: -B- grubuna dahil edilen 5 miihür deaynı içeriğe sahiptir (Kat. No. 83, 84, 85, 86 ve 87) ve yazıtlar çoğunlukla okunabilmiştir. Kat. No. 87 mührü haricinde, diğer dördü daire formludur ve bu dört mührün de aynı kalıpla basıldığı önerilmektedir. Beşinci mühür kalıbının ise, boyut, monogram, harf özellikleri açısından hemen hemen aynı olduğu düşünülmektedir. iki kaııbı birbirinden ayıran tek farkrn, miihür kalıbının dış yüzeyindeki çerçeve olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle, - B- grubuna ait iki kalıbın varlığı tespit edilmiştir. Ancak, aynı kalıpla basıldığı sanılan dört amphorarun morfolojik özelliklerinde bazı fark|ılıklar olduğu anlaşılmıştır. Söz konusu farklılık, değişik atölyeyi temsil edebileceği gibi, dönemsel farklılığı da gösteriyor olabilir. Ancak, çaplann ölçü1eri532 Ve mühür kalıplarındaki harflerin benzerliği bakımından, her iki kalıbın da yaklaşık zamanda Ve aynı kişi taraflndan üretilmesi oldukça yiiksek bir ihtimal olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, amphora atölyesinin değişiklik gösterdiği ya da aynı atölyede yaklaşık zamanda birden fazla formun üretildiği akla gelmektedir. Diğer taraftan, -B- grubu mühiir kalıplarırun yüksek ihtimalle metalden üretilmiş olduğu sanılmaktadır. 2.2.l.2.3. C Grubu: Tek amphora üzerinde, beş kez basıldığı bilinen miihürlerin (Kat. No. 88) hepsinin tek kalıpla basıldığı anlaşllmaktadrr ve kalıp malzemesinin yüksek olasılıkla metal ya da küçük bir olasılıkla kil olduğu sanılmaktadır. 532 saraçhane örneğinin (Kat. No. 84) çapı yayın üzerinden ölçülmüştür LO4 2.2.2. Dipinti (Şekil 6a) LR 2 amphoralarrnda görülen dipinto yan uygıIamaslnln, LRAl'lerdeki kadar yoğun olmamasrna rağmen, karşılaşılan yazıt çeşitliliği azımsanmayacak orandadır ve kendi içinde standarda ulaşmış bir geleneği olduğunu söylemek de miimkiindiir. Ayrıca, dipintolu LRA 1 formlarrnrn fiim Akdeniz ve Karad eıizhavzasına yayılmasına rağmen, dipinto yazı|ı LR 2 amphora örneklerinin sadece Doğu Akdeniz ve Karadeniz'de ele geçmesi, istatistiki bir gösterge olarak kabul edilebilir. Ancak bu konudaki tiım veriler, ele geçen toprağın koruyucu durumu ve diğer etkileyici faktörler ile yakından ilişkilidir. Bu bağlamda, LRA l bölümünde bahsedildiği gibi, organik temelli oldüları için korunagelmesi zor buluntular arasrnda olduğundan, söz konusu dipinto yazı verilerini tamamen doğru istatistik olarak kabul etmenin sağlıksız sonuçlar ortaya koyabileceği unutulmamalıdır. Erken formlarda (4._ 6.ynzyıI başı?) genellikle kapasite ifadesi görülürken, 6. _ 7. ynzyıl|ara ait formlannda; formülize olmuş dini ifadeler, kapasite sayrsl velveya simgesi, geldiği (olasılıkla kilise/manastır adı?) velveya ulaşacağı yer, ürün adı ve/veya çeşidi, tiiccan simgelediği sanılan isim veya monogram/ligattirlerden bir ya da birkaçı ayru anda görülmektedir. Dini ifadelerde ise sıklıkla, aklamasyon, haç, tau-rho, khristogram gibi dini içerikler mevcuttur. Amphora üzerinde uygulandıkları noktalar, genellikle boyun Ve omuz yüzeyidir (Şekit 59a-b). Boynun tek velveya iki tarafl, kulbun altında kalan boyun velveya omuz yizeyi ve omuzda yivin henüz başlamadığı düz zemiı, dipinto için en sık tercih edilen kısımlardır. Bununla birlikte, 4. ynzyı| örneklerinde genellikle tek dipinto ya da birkaç yüzeyde aynı ifadenin tekrarı görüliirken, 6. _ 7. ynzyıllıara gelindiğinde artık, hangi kısımda hangi ifadenin olduğu standarda yakın bir kalıba dönüşmüşttir. Diğer taraftan, gövde yüzeyine yazılmış dipinto örnekleri de, az sayıda olmakla birlikte bilinmektedir. Şu ana kadar kulp üzerinde bir dipinto ile karşılaşılmamıştır. Ayrrca, incelenen örneklerden yola çıkarak, LRA 2 üzerinde yazılmış tiim yazıların amphoraya karşıdan ya dayandan bakar şekilde yazıLdığı düşünülmektedir. LRA 2 dipintolarında siyah Ve kırmızı renkli mürekkebin her ikisi de kullarulmıştır. Eldeki veriler ışığında, yazı renklerine göre form, ürün ya da bölge 105 tespiti/tahmini yapmak oldukça zordıır, ancak kırmızı renkli yazılar genel anlamda çoğunluktadt ve az sayıda siyah renkli yazı ile karşılaşılmıştır.533 Bunun haricinde, tezde sunulan bir ünik ömekte,beyaz dipintonun da nadiren tercih edildiği anlaşılmıştır. Ancak, sadece siyah renkte dipinto yaAya sahip LRA 2'lerin olduğu az sayıda merkez bilinmektedir.s3a Theodosius Limanı Ve Kenkhreai'de krrmrzı dipinto ya^ ile karşılaşılmamış olması önemlidir Katalogda, genellikle deşifre edilebilmiş, anlaşrlrr forma sahip ve de tüm dipinto biçimlerini temsil eden örneklere yer verilmeye çalışılmıştır. Bu nedenle, bu çalışmada bilinen tiim dipinto taşıyan LRA 2 örnekleri kataloglanmamıştır. incelenen örneklerin dışında; Marsilya535, Kenkhreai536, Haıasarnas3', Dichin538, Novae539, Iatrussao gibi merkezlerde de dipintolu LRA 2 örnekleri bulunmuştur. I)lpiİiğ |rı' ı)iıiıo L}ipinıü *i$üı, a) b) Şekil 59: a) LR 2A amphorasında yer alan dipinti konumları b) LR 2BlC amphoralarında yer alan dipinti konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) 53' Renk ile istatistiğe dair ulaşılan sonuç görüşü, değerlendirme kısmında açıklanmıştır. 53a Kenkhreai'de a1mı dönemde ele geçen diğer amphora tiplerinde kırmızı dipinto görülüyorken, Theodosius Limanı'nda bu dönemde ele geçen hiç bir amphora formu üzerinde kırmızı dipinto olmadğı bilinmektedir: Bayrak 20 1 l, Katalog; Rife, Heath 20 73 -20 I 9KTH0567, vd. s35 Pieri 2005, 88, P1.25.5, 16. "6 Rife, Heath20l3-2019, KTH0007 (Small Late Roman Amphora 2: dipinto) 537 Diamanti 2010a,209, SAI350 ve 592; Gerousi 2016,129. 538 Tomlin 2o|9,443-446. A. POULTER'e değerli bilgi ve görsel paylaşımı için çok teşekkür ederim. 539 Kıenina 2014, F ig'2'l -2. 1999, Abb.3a. 'oo Böttger l98l, 5l lvd.; Böttger |982,Taf.52.605-6|2,Taf.6l3-6l6,620-624; Conrad 106 2.2.2.l. A Grubu (Şekil 59a-b): iık ele alrnan dipintoların yer aldığı _A- grubunda, kısaltma niteliği taşıyan Veya sayı ifadesi olduğu düşünülen yazı|ar incelenmiştir. Genellikle sayı ifadelerinin yanındayazılmış ölçü birimi simgesi (sextarius) de bu grup altında sunulmuşfur. Boyunda, sağ kulba yakın yerde yazılmlş ve üç satırdan oluşan siyah dipinto yazıt olasılıkla bir kapasite ifadesiür (Kat. No. 101). Yazıtıı ilk satırının silinip yeniden yazıIdığıtespit edilmiştir ve diğer iki satırla aynı zamandaya da onlardan daha eski olabileceği düşünülmekİedir. Yazıt üç satırda tekrarlanmıştır: KEPIA]MIAA/ Ksp[ti]pw}. (Keramion) ifadesi bir ö1çü birimidir ve 8 khoes|1|İa| @.26.616 lt.) kapasiteye eşittir. Transkripsiyonun anlamı doğru olduğu taktirde, bu kadar büyük bir ölçiiniin, bir amphoraya değil, tüm kargonun toplam hacmine işaret etmesi gerektiği önerilmiştir.sa2 Ancak İezde ele alrnan diğer ömekler göz önüne alındığında, transkripsiyonun yeniden değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Kat. No. l02 örneğinde, ş boyunda (sextarius) işareti Ve bir Sayl ifadesinin yazılı olduğu tespit edilmiştir. Yazıt; ğott.] (60 sextaril) (c.30 1t.;5a3 ya da e6' (64 sextarİi) (c.34,944 lt.)saa olarak çözümlenmiştir. iki farklı deşifre önerisi; sextarİus simgesini takip eden harfin A (alpha) ya da A (delta) harfi biçiminde okunması ile ilgilidir. Tomis'de tespit edilen lıorreum yapısında ele geçen buluntular arasında 120 adet tiim ve tiime yakın amphora ele geçmiştir. 29 adetlik bir grubunun A. Radulescu tarafından yayınlanmaslnrn ardından, E. Popescu 1976 yılında daha kapsamlı bir çalışma yapmıştır.5a5 Buna göre amphoralar üzerinde Romen rakamr ve Yunanca sayl ifadelerini gösteren, graffito ve dipintolar mevcuttur. Amphoraların kırrk, silinmiş ya da kalkerle kaplı olmasr nedeniyle yazıtlların hepsi tam Ve eksiksiz olarak 5a6 okunanamamı ştır. Amphora içlerindeki reçineleri ise detayl ı ana|iz edilmi ştir. Tomis'de bulunan LR 2 amphoralan arasında, graffito taşımayan bir amphoradaki dipintonun, sayı ifadesi taşıdığı anlaşılmrştır (Kat. No. 104). Dipinto yazı '4t Sıvı ağırlık ölçü birimi. 1 khous (xo0ç) 12 kotyles'e (rcod}.eç) eşittir sa2 Gerousi 2014, lg5, Fig.8; Gerousi 2016, Fig.3. '4' Barnea 1966, 244, Fig.5.7. '4u Popescu lg7 6, 265-266, Nr.249. 'a' Raduıescu 1973, |93vd.; Popescu 1976,99-1,00. 'ou Raduıescu 1973' |97 -|98. LO7 omrızun yivsiz bölümtinde yer almaktadır. N (50 sextarii) (c.27,300 1t.) olarak çöziimlenmiştir.5a7 Ek olarak, katalogda yer almayan beı:v;er örnekler Dichin'de ele geçmiştir (Şekit 60a_b). LR 24 amphoralarfun onızunda ve boynunda yer alan ve takrarlanan kapasite ifadeleri mevcuttur. Krrmızı yazılı dipintolarda da, sextarius işareİi ve ellili sayılarrn olduğu anlaşılmaktadır. örneklerden birinde söz konusu kapasite ifadesinin başında görülen XMI kısaltrnası dikkat çekicidir (Şekit 60b).548 Tomis'de ele geçen toplu amphora buluntularınrn çoğunlukla, hem dipinto hem de graffito yazıta sahip olduğu bilinmektedir. Graffito ve dipinto yazıtlarınrn aynı sayısal değeri verdiği tespit edilen amphora örneklerine baktığımızda; ilk örnekte (Kat. No. 109) Nr (53 sextarii) saytsl, ikinci örnekte ise; (Kat. No. 110) boyun Ve omuz bölgesinde büyük boyutIu harflerle yazılmış NE (55 sextarii) (c.30,030 lt.) ifadesi ile karşılaşılmıştır.sag Aynı sayısal değere sahip diğer bir örneğin (Kat. No. 111) dipinti yazılıarı ise, boyunda iki kez, kulp altındaki omuz yüzeyinde bir kez olmak izene, toplam üç noktada tekrarlanmıştrr.ss0 Kat. No. LL3 ve 114 örnekterinde ise, N) (56 sextarii) (c.30'576lt.) sayısı görülmektedir.ssl Kat. No. l|5552,|16,|l7,118553, 119 ve 121 ömeklerinde, NZ (57 sextarii) (c.3|,|22lt.) sayısına; Kat. No. 122, |23554 ve |24 amphoralarında da NH (5s sextarii) (c.31,668 lt.) sayısına rastlanmıştır. Söz konusu örneklerin hepsinde yer alan dipintolann, amphoraların üzerinde birden faz|a kez tekrarlandığı görülmektedir. Kat. No. 125555, |26, 127556 ve l2g'df57 bulunan 'o' Popescu 102, nr. 66d. qqi-q-u. "* i;;ıi" 2;1-çİ, A.PoULTER'e değerli bilgi ve görsel paylaşımı için çok teşekkür ederim. 'o' Raduıescu |973, |93-207,tab.l; Popescu l976,104-]105, nr. 66, h, l. "o Raduıescu 197 3, 193 -2o7, tab.|A; Popescu |97 6, 105, nr. 66, h, 2. "l Raduıescu ve Popescu nr. 66, i, 1 amphorasırıdaki yazıyı birbirinden kısmen farklı okumuştur, bkz: Popescu l976, |06,nr. 66, i, l ve i, 2; Radulescu 1973,193'207,İab.29. 1976, |07, nr. 66, j, l '52 Raduıescu ve Popescu birbirinden kısmen farklı okumuştur, bkz: Popescu ; Radulescu l97 3, l93 -207, İab.20. "' Raduıescu ve Popescu birbirinden kısmen farklı okumuştur, bkz: Popescu 1976, 108-l09,ıır. 66, j; Radulescu 197 3, 193 -207, tab.24. "a Raduıescu ve Popescu birbirinden kısmen farklı okumuştur, bkz: Popescu 1976, lll, w. 66,k,2; Radulescu 197 3, 193-207, tab.28. 5" Raduıescu ve Popescu birbirinden kısmen farklı okumuştur, bkz: Popescu |976, ll2, nr.66,1, l; Radulescu 197 3, 193 -207, tab.15. "u Raduıescu ve Popescu birbirinden kısmen farklı okumuştur, bkz: Popescu 1976' l 13, nr. 66' l, 3; Radulescu 197 3, 193-207, tab.9. "7 Raduıescu ve Popescu birbirinden kısmen farkh okumuştur, bkz: Popescu |976' ||4, nr. 66, l, 5; Radulescu 1973, 193 -207, tab.4. L08 dipintoda, N@ (59 sextarii) (c.32.2l4 lt.) sayısı; Kat. No. |32558 üzerinde E (60 sextarii) (c.32.760 lt.) sayısı okunmuşfur. Kat. No. 133 ve 134559 amphoralannrn üzerindeki yazılarınçöziimlemesi ise; Eu (60?sextarii) (c.32.760? 1t.) olarak yapılmıştır. Ancak burada yapılan değerlendirmede, Eu yaasınrn EB'yi yaırıi 62 sextariiyi işaret ediyor olabileceğinin de göz öniinde bulundurulmasr gerektiği düşünülmektedir. Kat. No. l35'de EB (62 sextarİİ) (c.33.852 |t".), Kat. No. 136'de560 EI' (63 sextariİ) (c.34.398 lt.) sayıları okunmuştur. Tomis'de, olasılıkla en ytiksek hacime sahip amphora olan Kat. No. 137 üzerindeki dipinto silinmiş olduğu için okunamamaktadır. Ancak yukarıda incelenen amphoralar göz önüne alındığında, bunun da benzer bir sayısaldeğer olmasr beklenmektedir.s6l Tomis bulunfuları arasında, graffito ve dipintolann uyumsuzluk gösterdiği ifadeler de mevcuttrrr. Bu durum, amphora içeriklerinin ve/veya birimlerinin farklı olması gibi bir nedenden kaynaklanmış olabileceği gibi; ikincil kullanım, yazılıann kırrk, okunaksız ya da silik olması, yanlış ya^m veya okunma gibi sebeplerden de kaynaklanmış olabilir. Bu ifadelere sahip örneklerde, çok aZ Sayl farkının olduğu yazı|arınyaru sıra, ytiksek farka sahip sayrlarrn görüldüğü ifadeler de mevcuttur. Sadece az rakam farkına sahip örnekler; Kat. No. 107 (NA:SI sextariİ),108 orB/ N@:52l59 sextarİi)562 ve ll2 (NE:53 sextarii)563 örnekleridir. Kat. No. 105, 106,120564, |28565, l2g, 130566 ve 131567 örneklerinde de, i|o yazı arasında yiiksek sayı farkının olduğu görülmektedir. Bu yazı farklılıkları, yukarrda bahsedildiği gibi, okuma farklılığı, "' Raduıescu ve Popescu birbirinden kısmen farklı okumuştur, bkz: Popescu 1976, I l6, nr. 66' m' l; Radulescu 197 3, 193 -207, tab.5. 5'9 Raduıescu aynl ama eksik okumuştur, bkz: Radulescu |973, 193-207, tab.|1. Popescu, E (ksi) harfııden sonraki işareti net biçimde deşifre edememiş, bkz: Popescu 1l7, nr. 66'm,3. |976, nr. 66,m,5; '60 Raduıescu ve Popescu birbirinden kısmen farklı okumuştur, bkz: Popescu 117-|18, Radulescu 197 3, 193-207, tab. I 0. '6' Raduıescu lg7 3, lg3 -207, tab.13 ; Popescu l02, w. 66c. 'u'Radulescu ve Popescu iki farklı çözümleme yapmıştır, bkz: Radulescu 1973,193-207, tab.6; Popescu 1976, 103-104, nr. 66.f. '6'Raduıescu, 47 sayısı okumaktadır: Radulescu 1973, |93-207,İab.l;Popescu, graffitonun sonundaki iki çizginin yanlışlıkla yapılmış olabileceğini söylemektedir: Popescu 1976, l05-l06, nr. 66, h, 3. 5ua Raduıescu ve Popescu ksmen farklı okumuşlardır' bkz: Radulescu 1973, |93-207,tab.2l; Popescu 1976,109-110, nr. 66,j, 6. 'u' Raduıescu ve Popescu ksmen farklı okumuşlardır, bkz: Radulescu |973, 193-207, tab.l9; Popescu |976' 113-|14' ııı. 66, l, 4. -207 tab. l 1 Popescu 'uu Raduıescu ve Popescu kısmen farklı okumuşlardır, bkz: Radules cı 1973, l93 , ; 1976,115, nr. 66,1,6. 'u7 Raduıescu ve Popescu kısmen farklı okumuşlardır, bkz: Radulescu |973, |93-207,İab.23; Popescu 19'76,115, nr.66,1,7. 109 yeniden kullanımda farkh birim kullanımı ya da farklı içeriğe sahip olmaları ile açıklanabilir.568 Tomis amphoraları ile form açısından benzer olan Kat. No. l38,amphorası iizerinde, boyunda yer alan siyah dipintoda (b); IZ (17) sayısı okunmaktadır.569 Sextarİus birimi esas alındığında, amphoranın genelde karşılaşılan hacim değerinden daha düşiik bir sayıya ulaşılmaktadır. Bu bağlamda, dipintonun sayı göstergesi olduğu varsayıldığında, amphorarun taşıdığı üriin ya da kullanılan birim, tahmin edilenin dışında olmalıdır. Yukarıda incelenen amphoralardan yaklaşık bir ynzyıl kadar Sonraya verilen amphora formlannda da (LRA 2C) kapasite ifadeleri mevcttur. Bu dönemde, genellikle belli bir yazıkaiııbı beraberinde yazıldıkları görülmektedir. Boyun üzerine bir formül ile yazı|andipintolann (bkz: -B.2- grubu bölümü), genellikle aynıhizadaki omuz kısmında devam ettiği ve kulp altında kalan omluz ve boyun yüzeylerinde de kapasite ifadelerinin tekrarlandığı görülmektedir. Küçiikçekmece Göl Havzasr (Bathonea?) kazılarından ele geçmiş Kat. No. 140 amphorasında, boyundaki çok satırlı yazıtın omuz yüzeyindeki devamında yer alan sayı ifadesi, kulbun altında kalan omuz yüzeyinde de tekrarlanmrştır (b). Burada, birbirini aynı yerde tekıar eden ikişer kapasite ifadesi mevcuttur: fIH( (88y"?) Söz konusu dipintonun, benzerlerinden farklı olarak yandan uzanarak değil (yani yatay değil), karşıdan düz biçimde yazıldığı anlaşılmaktadır. Amphoranın hacmi c.51,51 lt. olarak hesaplanmıştrr ve dipintodaki sayı ölçüsiinün kapasite ifadesi olduğu kabul edildiğinde, amphoranın c.0,582 lt.'lik birim ile doldurulduğu anlaşılmaktadır.570 Diğer örneklerden, Kat. No. 103 no'lu amphoranın kulbunun altındaki omuz yüzeyinde yatay biçimde kapasite ifadesi, E^ (64 sextarii) mevcuttur. Kat. No. 156 amphorasında ise, boyun yazlsmm hizasındaki omuz yüzeyinde (b) dikey biçimde ve kulp altındaki omuz yüzeyinde (c) yatay biçimde olmak ıdızere, aynl saymln iki defa tekrarlandığı görülmektedir: nç\ (86% sextarii?).5'' (.) dipintosunun yandan uzanarak yazıldığı sanılmaktadır. 'u8 Raduıescu lg73, 2o4. 56e Bayrak 2011,35. 570 Hacim hesabı, kulbun boyunda başladığı yerden itibaren ölçülrnüştür. www.amphoralex.org (20.02.2019) Rigor 1981, 193-194. "'Yazvrın deşifresi konusunda öneri ve yardrmları için J.-L. FoURNET'e çok teşekkür ederim. 110 2.2.2.2. B Grubu: -B- grubunda açık ve uzun yazıIar yer almaktadır. Açık veya bir formül dahilinde birden fazla kelimenin olduğu dipinto yazıIıar iki alt başlık altında incelenmiştir: 2.2.2.2.l. B.l. Gruhaz-B.l- alt başlığında incelenen tek örnek kısaltrnasız yazılmış, açık bir yazıdıt. LRA 2 formları tizerinde çok sık rastlanılan bir yazı tipi olmamasırun yansra, renk olarak da ünik olma özelliğine sahiptir. Kat. No. 158 amphorasınrn boyırn bölümünde, sol kulbun alt hizasından itibaren yazılmış bir sıra beyaz renkli yaZL yer almaktadır. Nadir bir örneği temsil eden dipinto; MAPü / M&pou572 (Maros'un) olarak çözümlenmiştir.573 2.2.2.2.l.B.2 grabuı -B.2- a|t başlığında, açık ve unınyazı|ar incelenmiştir. LRA l'de görülen açık yazı|ar ile benzer içeriğe sahip olduğu anlaşılan söz konusu yazılarda, kısaltma ve formüller kullanrlmış olsa dahi' yazırun kendisi genellikle çok satırlıdır. Genellikle XMI aklamasyonu ile başlayan yazilrarın içeriği, amphora ve taşınan iirün hakkında çeşitli bilgi ve dini öğeler içermektedir (Bkz: LRA 1 "-B.2- bhlımtı"). Sdz konusu bilgilerin, ürünün geldiği yer, kapasite ya da ürtine dair olduğu tespit edilmiştir. Dini sözler ve haç sembolleri, söz konusu yazı kalıp|anrun öğelerini oluşmaktadır. Giiniimüz bilgileri ışığında, sadece LRA 2'lerin üzerinde karşılaşılan öpp1 kelimesinin, 6. ynzyıirda kabı tarumlamak için kull anıldı ğı önerilmiştir.s7a Histria'da bulunan Kat. No. 145 amphoraslnln boyun bölümünde altı satırdan oluşan kırmızr dipinto yazıt görülmektedir. Yanda sextarius sembolü yapılmamıştır.s7s 1 XMf XMT 2 * @eoO xdpıç f Tanrının merhameti J rc6pöoç kazançtır 4. (isim) (isim) 5 @eo0 o6(ov(roç) kurtarıcı Tanrı "' Mdpoç ismi için, bkz: LGPN I 1987,299; LGPN IV2005,223; LGPN |/A2010,284; LGPN VB 2013, 273. '73 Bayrak 2011, Kn.38. s7a Derda 1992a, 140. "'Popescu 1967,17s,Abb.11;Popescu 1976,166,nr.l42;Derdal992a,146-147,11.2' TTT 6. öp(xn) yxıı Yukandaki amphora ile (Kat. No. 145) ile aynı sektörde bulunan diğer bir amphoranın (Kat. No. 146) boynunda krrmızı renkli bir dipinto tespit edilmiştir. Amphora kırık olduğu içiı yazı eksiktir, ancak devamrrun Kat. No. 145 ömeği gibi olduğu önerilmiştir.576 I + xMr + xMr 2 @[eoO xıİpq] Tanırnrn merhameti 3 rcdpöoç kazançtır 4 @eo0 ociı(rıı[vroq]"' kurtarrcr Tanrı 5 Yine Histria'da bulunmuş başka bir amphonda da benzer formiilasyon tespit edilmiştir (Kat. No. L47). Son üç satır krsmen okunaksızdır, ancak diğer Histria amphoralarıyla birlikte değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir.s78 Yazıda geçen ismin, genellikle Mısır'da görülen bir isim olan Apucörqq'e ismine ait olduğu düşünüldüğünde, Mısır ile bağlantıh bir üriin taşıdığı (olasılıkla ikinçil kullanım olarak) akla gelmektedir. I + xMr + xMf 2 @eo01ıip[ı]q Tanrrnın merhameti 5 rccıipöoq kazançtır 4. Ap...QTo.9 ğpucöqç) Haryotes'in? 5 öp(xn) y[l.urc] e}.[cı{ou] tatlı zeytinyağı? kabı Burada incelenen diğer bir Histria buluntusu olan Kat. No. l48 amphorasında; altı satırdan oluşan kırmızı bir dipinto mevcuttur. Krsmen okunan yazının devamında sextarius sembolünün izi görülmemektedir. Şahıs ismi olması beklenen dördüncü satır okunamamrştır.579 "u Popescu 197 6, I 66- I 67, nr.1 43 ; D er da 1992a, I 47, 1I.3. ''7 Keıimenin doğu yazırn biçimi; oriı(ovroç ''* Popescu |976, 167, ıır.l44;Derda l992a, |47'|48, |L4. "n Popescu 1976, 168, nr.145; Derda 1992a, 148, II.5. LTz I + xMr + xMr ,, 9çqQ x4pıç Tannmnmerhameti 3 16pQqç kazançtır 4 ı([[...] t l 5 @eqq q[6(ovroç] kurtaııcı Tanrı 6. öp(xn) yiırcfe}.oiou] tat|ı zeytinyağı? kabı Kat. No. 149 amphorasında, boynun bir yüziinde yedi satırdan oluşan dipinto (a) yazıtyer almaktadır. İkinci satırda yer alan rcdpöoq sözcüğünün orta krsmrna haç simgesi yerleştirilmiştir.s80 Sucidava'dan bulunmuş amphorada boyun diğer taraflndaki dipintodan (b) aşağıdaki bölümde (bkz: "C grubu'' bölümü) bahsedilecektir. Bununla birlikte, çizimden, kulbun altındaki boyun yüzeyinde de başka bir dipinto (olasılıkla kapasiteye ait) olduğu görülse de, söz konusu yazıya dair görsel ya da bilgi mevcut değildir. I [@]şo0 xıİpıç Tanrının merhameti 2 [rc]6p+Eoq kazançtıt J 4. 5 öp(xn) ylurcsl.dou tat|ı zeytinyağı? kabı 6 (ğ6oto,ı) .q sextarİus 7 (ğ6otot) [ sextarİus Tuna kıyısında bir Roma Lejyon yerleşimi olan Novae'de ele geçen dipintolu iki amphoranın ilkinde (Kat. No. 152), altı satırdan oluşan krrmızı bir yazıt yer almaktadır. Yazınrn başında, xMf aklamasyonunun olup olmadığı amphora kınk olduğu için net olarak bilinmemektedir. Altıncı satırda öpp (şişe/kap) kelimesi deşifre edilmiştir ve "tıızluyağ" içeriğine gönderme yaptığı sanılmakİadır. 58 1 "o Popescu lgi 6, 3 47, Nr.398A; Derda 1992a, 1 49 -150, lI.7 . 58l Derda, "ylurce}"6ou / tafıı yağ'' çevirisinin de göz önünde tutulması gerektiğini, ancak öncesinde ş (epsilon) ve l. (lamda) olarak görüIen izlerden "&}.e}..dou l tuz|u zeytnyağİ' olarak okunmasrııı daha yüksek bir ihtimal olduğunu belirtmektedir: Derda |992a, |50-151. 113 t...1 t...1 I [@e]oö x[dpıç] Tanrırun merhameti 2 [rc]dp+Eo[q] kazançtır J [ü]yigq Mopicı[q] AzizMaias 4 [@e]o0 od(ovto[ç] kurtarrcı Tanrr 5 öp(x'ı) [].e}.6ou tuzlu? zeytinyağı kabı 6 (ğğq_Tqü.E. (sextarius?) Yukarıda incelenen (Kat. No. 152) amphora ile çok yakın bir konumda ele geçmiş ikinci örnekte, dört satırın korunageldiği bir dipinto mevcuttur (Kat. No. l53). İıı< satırda yer a|an haçrn, çinme dayanarak bir tau-rho/staurogram olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte devamrndaki XMI formmüli.iniin yanında yer alan P (rho) harfi açıkça okunamamıştır. Üçüncü satırda yer a|an rcdpöoq kelimesinin orta krsmına eşit kollu bir haç yerleştirilmiş ve kelime ikiye bölünerek yazılmıştır.582 + + I + xMrP + TJLyp 2 @eoO1dptç Tanrırun merhameti 3 16p+öoç kazançtıt 4. ıİyjcıq Map{q[q] AzizMarias 5 Tuna kıyısından gelen diğer bir örnek, yakın zamanda bulunmuş ve detaylı incelenmiş bir amphora parçasıdır (Kat. No. 154). Amphoranın (a) boyun yüzeyini kaplayan altı satırlık yant çönimlenmiştir.583 Aıtrrr", satırda, yukarıda incelenen (Kat. No. 145, l47, |48, l4g, l52) örneklerle karşilaşıldığında, öp1n ylurce},aiou (tatlı zefiiıyağı)ifadesininyanlıolmasıönerilmektedir. 582 Derda 1992a, l5l. 583 Sharankov, Varbanov 2018,334-339, Fig'3-6. Rusçuk Bölgesel Müzesi yönetimine (Ruse Regional Museum of History) ve N. SHARANKOV ve V. VARBANoV'a değerli bilgi paylaşımları için çok teşekkür ederim. Sharankov, Varbanov 20 | 8, 33 4 -339, fig3 - 6. TLA I + xMf + xMf 2 @eo01dpıç Tanrırun merhameti 3 rcdp+öoç kazançtıt 4 öl(oq) Mop{oç AnzMaias 5 @(eo)O o'c6(owoq kurtarıcı Tanrı 6 upwe}.e[...]'oo/ öpxn ylurceloiou ? tatlı zeytinyağı? Romanya ve Bulgaristan örneklerinin dışında, Constantinopolis'den ele geçen örnekler de mevcuttur (Kat. No. 140). Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea?) kazılarından gelen bir örneğin, oldukça silinmiş ve kırık paryalara sahip olmasına rağmen, burada incelenen formülasyonlayazı|mış olduğu oldukça açıktır (a). omuzdaki yazı büyük boyutludur ve burada sextarius simgesi oldukça açık biçimde görülmektedir. Amphora kırrk ve eksik olduğu için, sextarİus simgesinin solunda yer alan dipinto anlaşılamamıştır. Arkasında herhan gibir yan ya damonogram mevcut değildir.s8s 1 t...ly (xM)r 2. @[eo0 xdpıç] Tanrının merhameti? a J t l t l 4 t l t...1 5 öbxn) t...] kabı? 6. X IIH( (sextarii) 88Yz 7 fi ItrI( (sextarii) 88% Benzer bir ömek, Theososius Limanından ele geçmiştir. Kat. No. 155 üzerinde görülen siyah renkli dipinto altı satırdan oluşmaktadıt.Yazıt genel anlamda okunaklıdır. Yazınrn sol taıafinda, çelenk bordür bezemesini andıran bir bezeme mevcuttur ve yazlnıin başından aşağı dikey biçimde uzandığı görülmektedir. Söz konusu bezeme yukarıdaki incelenen bazı örneklerde var o|an, yazının başından aşağı doğru u7'anan khristogram kolunun olduğu yerdedir.586 Dipintonun çözümlemesine bakıldığında, 58a Sharankov, Varbanov 20118, 33 4-339, fıg.3 -6. '8' Söz konusu dipinto, bu çalışmada yeniden değerlendirilmiştir. Kara 20l6, Fig.10a-c; Kara 20|7,278- 80, Res.3a-d, Çiz.2a-b. 586 Bayrak 2011,39-40, Kn.98. 115 anlamı tam olarak bilinmeyen ve bir çeşit yağ olduğu sanılan bir kelimenin 587 (ypxpdl.cıtov) vaı olduğu sanılmaktadır. I xMf XMT ) @ao[0]xltİpt]q Tannrunmerhameti J o'roç . . (?) 4. rc6pöoç kazançtır 5 ioıdwou Ioannes'in 6. ypr1p(dloıov) ? bir çeşit yağ adı (?) Amphora formu açısından yukarıdaki örneklerden daha erken bir tarihe ait olduğu sanılan, Constantinopolis'den ele geçmişbaşka bir örnekte ise, altı satır yazı mevcuttur (Kat. No. 103a). Yazıda, aynı formüliin yer aldığı ancak hem bu yazıda,hem de kulbun altında bulunan dipintodaki kapasite ifadelerinin birbirinden farklı olduğu anlaşılmaktadır (bkz: "A grubu" dipinto bölümü). Söz konusu iki farklı kapasite ifadesinin ('o64'' ve "84') ikincil kullanımı göstermiş olabileceği düşünülmektedir. Yazınııdiğer satırlan, net olarak okunamamış ve henüz çözümlenememiştir. I lOg(oö)xdpK *Tanrırun merhameti 2 r6pöoc kazançtır 5 crr[...] 4. ilA 84 5 t l t...1 6. t...1 t. ..1 Değinitmesi gereken benzer bir örnekte ise, iki satır yazıdan oluşan siyah bir dipinto mevcuttur (Kat. No. 156a). Boyun yüzeyinde görülen dipintonun baş kısmı amphora kırık olduğu için krsmen eksik olsa da, okunabilmektedir. Bu sebeple yaz|n|n başında haç semboltı olup olmadığı bilinmemektedir. @eo0 1dpıq formülüniin, bu 587 Fournet, Pieri 2008, 208-2lo. Yazııın deşifresi konusunda öneri ve yardımları için J.-L. FOURNET'e çok teşekkür ederim. 116 örnekte başka bir ifade ile devam ettiği anlaşılmaktadır.588 Dipintonun ikinci satınnda bir isim yer almaktadrr.sse I @eo01tip6 Tanıının merhameti 2 'Evroliou Entolios'un Yukarıdaki ömek (Kat. No. 156) ile aynı alandan bulunmuş ve benzer içeriğe süip başka bir dipinto Kat. No. 157 üzerinde tespit edilmiştir. Boyun yüzeyinde yazılmış siyah renkli dipintonun iki satırdan oluştuğu net biçimde anlaşılmaktadır. Yazınınbaşlangıcında haç yadaxMf formülü mevcut değildir. Kat. No. 156 ile aynı el yazls|naait olduğu sanılmaktadır.sg0 Yazınınikinci satırında aynı isim görülmektedir.sgl I @eo01dptq Tanrının merhameti 2. 'Evroliou Entolios'un 2.2.2.3. C Grubu: -C- grubu altında, monogrİım, ligatür veya khrİstogram gibi ifadeler yer almaktadır. Söz konusu dipintolar, amphoranın formuna ve üzerinde bulundukları yere göre değişiklik göstermektedir. Ttim boynu ve hatta omuz bölümiinü kaplayacak şekilde yapılmış olanların yanl sıra sadece boyunda ya da gövde böli.imünde yet a|an örnekler de mevcuttur. -C- grubu dipintoları, en aZ yoğunluğa sahip amphoralardır ve genellikle LRA 28 formları üzerinde görülmektedirler. Erken formlardan biri olan Kat. No. 138 amphorasında görülen örnekte (a), siyah dipintolu bir blok monogram bulunmaktadır. Boyun yizeyini kaplayan monogramda: A-A-N-E-E-0-P-I-Y-T/+ harfleri okunmuştur.592 Monogramln, memuriyet veya bir/iki şahıs ismine ya da kilise ile ilgili bir isme gönderme olduğu sanılmaktadır. Monogramın şatus ismine ait olduğu vaısayıldığında, A}.6ğuvöpoç/u593 1Aıeksandros/Aleksandros'un) ismine ait olabileceği düşiinülmektedir' '88 Bayrak 2}ll, 40, 13.29. '*'Yazuıuı deşifresi konusunda öneri ve yardımları için J.-L. FOURNET'e çok teşekkür ederim. 'Evt6}"ıoç ismi için, bkz: LGPN I 1987 152. ' seo Bayrak 2oll, 40,Kn.40. "ı Yazının deşifresi konusunda öneri ve yardımları için J.-L. FOURNET'e çok teşekkür ederim. 'EvtöLıoç ismi için, bkz: LGPN I |987, l52. 'e2 Bayrak 201 l, 35, Kn.9. 593 Aı6(ovöpoq ismi için, bkz: LGPN I 1987,24; LGPN II 1994,18-20; LGPN III.A 1997,23-25; LGPN III.B2000,2l-22; LGPN lV2005,14-17; LGPN V.A2010,16-20; LPGN V.82013,17-19. 1.L7 Erken formlara ait olduğu sanrlan Kat. No. 139 amphoraslnln boyun böliimünde de, iki dipinto görülmektedir. Boyun yüzeyini kaplayan ilk dipintoda (a), blok monogram mevcuttur. Monogıamdaki harflerin bir isme işaıet ettiği varsayılarak, @-E- / 0eöörııpou (?) olarak deşifre edilebilir. Boynun diğer yüzeyinde ise (b) ^-o-Q_P-ğ ikinci monogram/ligatiir yer almaktadır. Monogram/ligatürde: fI - A (pi-delta) harfleri ve içinde X/+ (khi) harfi veya haç sembolü yapılmıştır. Monogramln, sayı ifadesi (84) olmasınrn yail sffa varış istasyonu ile ilgili olabileceği de düşünülmektedir.sga Bununla birlikte, yukarıda (Kat. No. 140b-c ı.e l56b-c) incelenen iki amphorada, hacim ifadesi olarak deşifre edilmiş yazıtlardakjne yakın sayılara ulaşılmış olmasr da önemlidir (bkz: "A Grubu"). Daha erkene tarihlenen LR 2A amphoralarırun boyun bölümünde görülen monogramlar dışında, 6. _ 7. yizyı||ara tarihlendirilen LR zBlC (?) amphoraları üzerinde yapılmış örnekler de mevcutfur. Harflerin bir haç etrafina yerleştirildiği sanılan ve boyundan başlayıp omuzda devanı eden büyfü boyutlu dipintolar tespit edilmiştir. Söz konusu dipinto biçimi, buradaki çalışmada "monogram" olarak adlandırılmıştır. Kat. No. 151 amphorası üzerinde; boyundan başlayıp omuza doğru ilerleyen monogramda, merkezde yer alan bir haçın iki yanında birer (?) harfin olduğu anlaşılmaktadır. Haçın sol altındaki harf o (omikron)'dur, ancak sağ tarafındaki harf krsmen silinmiş olduğu için okunamamrştır: o+[...]'9' Başka bir monogramda (Kat. No. 154b), ortada yer alan haçın iki yanında birer harf mevcuttur. Kırmızı renkli dipinto, boyun böltimünün tamamınr kaplayıp, omuz böltimünde devam etmektedir. Monogram: E*Y/A E(AEO)Y /'E(}.6o)u (zeytinyağ) şeklinde deşifre edilmiştir. Aynı amphora üzerinde yer alan diğer losaltma dipirıtolan da mevcuttur (Kat. No. 154c-d). Buna göre; üçüncü kısaltınada (c), vatacağı yere; TPI / TPI(MAMMION) / Tpt(ptipptov) (Trimammium'un); dördüncü kısaltma (d) ise, A-(l) 596 (alpha-açık omega) harfleri görülmektedir. Monogram/khrİstograma ait oldugu tam olarak anlaşılmayan diğer bir dipinto da, Sucidava'dan ele geçmiştir (Kat. No. 149b). Amphoranın boyun bölümü kırık olduğundan yazıt tam olarak deşifre edilememiştir. okunabilen tek harf N[.] (ntı) sea Bayrak 2}ll, 35,Kn. 104. 'e' Popescu 197 6, 168,Nr. 146. 5e6 Sharankov, Varbanov 2018, 33 4-339, Fig.3-6; Derda l992a,l 49, lI.7 118 harfidir ve yanrnda yer alan harf tanımlanamamıştır. Monogramrn yanı sıra, kapasite değeri, varacağı yer ya da yukarıdaki örnekte göriıldüğü gibi (Kat. No. 154b) içeriği temsil eden bir kısalfona olabileceği sarulmaktadır. Kat. No. 149b'ye ek olarak, yukarıda incelenen Kat. No. L54c ve 151 amphoralarınrn yanl sra, Trimammium Kalesi'nde597 ve Novae'de ele geçmiş ömekler de bu tip uygulama örneklerinden biridir. Söz konusu ömeklerden en tiim ele geçeninin Novae'deki olmasr nedeniyle (boyun ile birlikte omuzaait kısmen izlenebilir bir parçası mevcutfur), büyük karakterli oluşturulmuş monogramln omuza doğru devam etmesi gerektiği anlaşılmaktadır.sg8 Capidava'da ele geçen üç benzer dipintolu LRA 2B'nin ilki, Kat. No. 142 amphorasıdır. Khristogram ve onun yanrna yerleştirilmiş harflerden oluşan kırmızı bir dipinto şu şekilde okunmuştur: B Y f N r Capidava'da ele geçmiş ikinci LR 28 amphorası olan, Kat. No. 143 üzerinde haç monogram yer almaktadır. omuzda görülen monogramda, olasılıkla bir haçın etrafında: I*gr harfleri deşifre edilmiştir.sgg Diğer bir Capidava bulunfusu olan (Kat. No. 144) amphoranın omuz bölümünde de, haç monogram olduğu sanılan kırmızı bir dipinto mevcuttur:600 E+Nrr A Kısmen okunabilmiş olan dipintonun önerilen çöziimlemesi şöyledir: ITIEIA / uyıeiu, (sağlık).601 . Capidava'dan ele geçen bu üç dipinto monogramın (Kat. No. 142, |43 ve l44) çöztimlemesi heniiz yapılamamrştır. Ancak, yola çıktığı KiliseAvlanastır kurumu ya da vardığı merkezle ilgili bir ifadeyi işaret ediyor olabileceği sanılmaktaclır. Histira'dan ele geçen bir amphora olan, Kat. No. 150'de ise, krrmızı bir haçlkhristogram mevcuttur. 5e7 sharankov, Varbanov 2018, 334-335. 5e8 Biernachi, Klenina 2015, Fig.6.1. '99 opriş 2003, Pl.XxI|.63-63a. 600 opriş 2003,6|,nr.70, PI.XX|I.71,70a; opriş, Ratiu20l6a,2l2, Pl.10/5; opriş, Ratiu 20l6b'29, Cat.No.9, Fig.ll.9. u0' söz konusu çöZümeme önerisi için Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakiiltesi Tarih Bölümü Eskiçağ Tarihi Anabilim dalı başkanı Prof. Dr. Ş.Recai TEKoĞLU'na teşekkür ederim. 179 Boyunda başlayıp omuzda devam ettiği görülen haçın iki yanında A+(l) harfleri (alpha-açık omega) tespit edilmiştir.602 Kat. No. 141 amphorasında, gövdenin alt böliimiinde iki siyah dipinti tespit edilmiştir. İıt 1a) dipintoda bir monogram, ikinci dipinto da ise okunamayan bir ligatiir/monogram görülmektedir. Her iki monogramm çözümlemesi heniiz yapılmamıştır. 2.2.2.4. D Grubu: Son grup olan, -D- grubu dahilinde beyai harçlı dipinto yazı|ar incelenmiştir. LR 2 amphoralarının gövdesinde bulunan, yaklaşık 20 cm yfüsekliğe ulaşabilen yivli bölümde beyaz harçla yapılmış dipinto örnekleri mevcuttur. Yazıtın, anlaşılır ya da ttim versiyonu şu ana kadar ele geçmemiş olduğu için, eldeki veriler ışığında; ortada bir haç Ve onun etrafinda, monogram/ligati.ir oluşturan birbirine bağlı harfler olduğu önerilmektedir. Söz konusu grupta yer alan iki ömek, ünik bulunfulardır (Kat. No. 159 _ 160) ve her iki ömek de amphoranın gövde bölümüne ait birer parça halinde ele geçmiştir. ilk örnekte (Kat. No. 159), tarak yivlere sahip amphoranrn gövde bölümünde, bir çeşit kireçli karışım/harç kullanılarakyan|mış harfler tespil edilmiştir. Yivin derin kısımlanndan yararlanılmlş Ve bu yiv boşlukları doldurularak harfler oluşturulmuştur' Yukarı-aşağı doğrultuda, tüm yivli bölüm yüzeyine yayıldığı görülen harflerin, iki satır şeklinde yerleştirildiği anlaşılmakta ve kırılmış böliimden uzanan kolun haça ait olduğu sanılmaktadır. Harflerin, bir monogram veya ligatür oluşturduğu düşünülmektedir: t...t+ (ı)_n M/4 İkinci örnekte de, yine amphoranrn yivli gövde bölümüne uygulanmış bir yazıt parçasl görülmektedir (Kat. No. 160). Aynı tiir kireçli bir karışımlharç ile yazılmış bir K (kappa) harfi ve başka bir harfin ona soldan bağlandığını gösteren bir harf izi görülmektedir: [...]-K olasılıkla, ele geçen amphora parçast, yukarıdaki örneğe (Kat. No. 159) göre daha küçfü olduğundan, birden fazlaharf tespit edilememiştir. LR 2 amphoralannrn çok yaygın olmasrna karşın bu tip beyaz harçlı dipintolarla neredeyse hiç karşılaşılmamış olması; olasılıkla, harçların günümüze kadar yok olması uo' Popescu 1976, 168, Nr.l47. r20 ve bununla birlikte kalan kalıntılann da, toprak altından çıktıktan sonraki temizlenme aşamasında silinmesinden kaynaklanmaktadır. Harçların, suya temas ettiğinde, krsmen eriyik biçimde yivlerin arasından akmaya başladığı gözlemlenmiştir (bkz: "Ek A" Bölümü). 2.2.3. Graffiti (Şekil 6a) LR 2 amphoraları üzerinde karşılaşılan graffitoların büyük çoğunluğu posl- cocturam teknikle yazılmıştır. Giinümüz verileri ışığında ante-cocturam yazılmış graffitolu örnek saylsl yok denecek kadar az sayıdadır. Katalogda yer veri|en ante- cocturam graffito örneği dışında, 6. ynzyı|a tarihlendirilen bir LRA 2C amphorasında daha olduğu bilinmektedir (Şekil 62).uo' Graffitoda, omuz b<ıliımtınde yapılmış, yanyana altı dikey çizgi mevcuttur. Bunun dışında, Yassıada Batığında, dörİ ante- cocturam graffitonun ele geçtiği de bilinmektedir.6Oa Yassıada Batığındaki amphoraların LRA 2C grubuna dahil edilen formlardan olmaları nedeniyle, ante-cocturam graffi to ların çoğunlukla LRA 2C formlarına uygulandığı düşündürmektedir. -,"1!: ğrnltb Çrsİ}ıto Grd{]6 a) b) uo' Iatridou 1976,niv.l39.y; Karagiorgiou 2001, 148. uoo Vun Doorninck 7989,250. TzI Şekil 61: a) LR 2A amphoralarında yer alan graffiti konumları b) LR 2BlC amphorasında yer alan graffiti konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) Post-cocturom graffitolu LR 2 amphoraları ise, katalogda detaylı olarak incelenmiştir. LR 2A amphoraları izerine yazılmış graffitolar, çoğunlukla boyun ve omuz krsmında görülmektedir (Şekil 61a). Bu amphora formu üzerindeki graffitoların bilinen örneklerinin, büyük olasılıkla kapasite saytsl ya da kısaltma ifadeleri oldukları tespit edilmiştir. Söz konusu kapasite göstergelerininbazı|arr Yunan rakamı (Yunanca harfleri ile), bazıları da Romen rakamı ile (Latince) yazılmıştır. Romen rakamı yazıirarının önemli bir oranı ya da tamamınrn, amphoraya yukarıdan bakar durumda ve yazıcmln eğilerek yazdığı sanılmaktadır. Amphoranın daha geç formları olan LRA 2B ve LRA 2C izerindeki graffitoların ise, büyük oranda amphoranın omuz böliimiine, yivlerin hemen üst kısmına uygulandığı anlaşılmaktadır (Şekil 61b). Gövdede yüzeysel, yiv grupları görülen amphoralarda da, graffitolar yine omuz böliımiinde, yivsiz kısımda ya da kısmen yivin üzerine yazılmıştır. Söz konusu graffitolar, genellikle kısaltma, monogram, ligattir veya nadir olarak açık yazıhaıinde yazılıdır. omuz dışında graffito yaz|nlngörüldüğü bir başka yüzey, nadir olmakla beraber, kulpların üst bölümüdiir. Kulpların, genelikle pi.iriizsüz yüzeye sahip ((X" olmaları sebebiyle genellikle birer harflik (khi) graffitoların varlığı bilinmektedir. Graffitolar, nadiren de, boyun ve gövdenin alt kısmındaki yivsiz yüzeyde yer alırlar.605 Söz konusu formlarda görülen graffitolarda en yoğun görülen içerik, dini ifadeler, kısaltmalar ve kapasite ile ilgili olduğu sanılan sayı göstergeleridir. Ayrrca, LRA 2 üzerinde görülen graffito yazı|arın (Romen rakamr yazılları dışında), amphoraya karşıdan bakar durumda yazıldığı düşi.inülmektedir. LRA 2'lerde, LRA 1'lerin aksine yoğun biçimde gıaffiti yaZL ile karşılaşılmaktadır. Bu nedenle, buradaki katalogda tiim LRA 2 graffıto|anna yer verilmemiştir. LR 2 amphorasının ele geçtiği hemen hemen her merkezde graffitolu örneğe rastlanmaktadır. Yassıada Batığında ele geçen graffitolu amphoralan inceleyen F.H. van Doorninck'in düşüncesi, post-cocturam graffitoların bazı|annın, aynr elle 605 Boyunda graffito için, bkz: Bayrak 201l,Kn.74; Gövdenin alt bölümünde yer alan graffito için, bkz: Bayrak 201l, Kn.68. r22 yazı|dığı ve amphoraların ikincil kullanrmıru gösterdiği yöniindedir.u06 Batrkta, toplam iki adet EAE graffitisine sahip LRA 2 amphorasırun,"zey7inyziğı'' yada"zeytin(1er)"607, ve üç adet IAY608 graffitili amphoranın da "tatlr şarap" taşıdığı önerilmiştir.uo9 B, çalışmada yer alan ömeklerin dışında graffitolu LR 2 amphoralannrn ele geçtiği başlıca merkezler şöyledir: Iatrus6l0, Dichin611, Kattaca6|2, Halasarna6", Surno*u'a ve Yassrada Batığı6l5 (Şekit 63). Burada yapılan inceleme sonucunda, erken formlardan itibaren tüm LRA 2 formları üzerinde graffıto yazı yazı|dığı anlaşılmaktadır. Tezde, tüm yazım biçimleri, anlamları ve de toplu buluntuları temsileden örneklere yer verilmeye çalışılmıştır. Buna göre LRA 2 izerinde yer alan graffitolar üç ana başlık altında sınrflandırılmıştır: 2.2.3.l. A Grubu: Kısaltma graffitoları _A- grubunda incelenmiştir. Krsaltmaların, sayı, isim, i.iriin, yola çıkış ve varış istasyonlarına dair ifadeler olduğu sarulmaktadır ve üç alt grup içinde değerlendirilmiştir: 2.2.3.1.1. A.1: -A.l- alt grubunda, Romen rakamı ile yazılmış sayl ifadelerine yer verilmiştir. Tomis bulunfuları arasındaki Yunan ve Roma rakamlı yazılların (sayıların), genel anlamda uyumlu olduğuna, yukarıda (bkz: "dipinto bölümü') değinilmişti. Burada graffitoları ele almak gerekirse; Kat. No. 108 örneğindeki Xxxxlxl] (52 -60?'); Kat. No. 109 üzerindeki XxxXx[I (53); Kat. No. l10 üzerindeki IIIIXXXXX (55); Kat. No. lL1 üzerindeki XXxxxIIm (55); Kat. No. 113 üzerindeki IIIIIIXXXXX (56); uo6 Van Doorninck 1989,247-253. 6o' öıaıov: zeytinyağı; ĞLoioı: zeytin(ler) 608 y},urcüq: tatlı (şarap) 609 Yassıada Batğırıda toplam 1 16 graffıto tespit edilmiştir. Altı adet hariç, geri kalanlar p ost-cocturam graffitodur. Kataloglanmış 460 amphoranın 95'inde graffıti mevcuttur. Bunlardan sadece l9'u dört ana alt grup üzerindedir. Batftta ele geçen graffitoların çoğunluğu okunamamakİadır ancak okunabilenler, çoğunlukla kısaltma ya da monogram biçiminde yazılmış, sahiplik işaret eden isim göstergeleridir. Çok az örnekle temsil edilen ve daha yiiksek sayılar olasilıkla kapasite ifadesidir. Bununla birlikte, sahiplik, kalite ifadesi, aklamasyon, ithaf ve dini sembolleri (örn.haç) gösteren graffitolar da mevçuttur. Detaylar için bkz: Van Doorninck l989, 247-253. u' o Böttger 1982, Taf.54.629 -630. 611 Tomlin 20lrg,452. A. POULTER'e değerli bilgi ve görsel paylaşımı için çok teşekkür ederim. 612 Davies 1984, 152. 613 Diamanti 2010a,209, S/N 358,591, 592,593,594,595,596,597,598,611,612. 6ra Hautumm 2004,n.7330, 1335, l733vb. utt Bass 1982; 16l, Fig.8-8; Van Doorninck 1989, 248-253. 123 Kat. No. lI4 izerindeki IIIIIXXXXX (56); Kat. No. 115 tizerindeki IIIIIXX)O(X (57); Kat. No. 116 üzerindeki )o(xxxIIIIIII (57); Kat. No. ||7 üzerindeki )ooo(xIII[II(57); Kat. No. 118 üzerindeki IIIIIIDOOOO( (57); Kat. No. llg üzerindeki III[Ixx)o(x (57); Kat. No. l21inerinde )O(X)O(IIIIIII (57); Kat. No. 122 izerindeki IIIIIIDOOOO( (58); Kat. No. 123 üzerindeki X)oo(x[IIII[ (58); Kat. No. l24iz.erindeki IIIIIIIXXXXX (58); Kat. No. 125 üzerindeki X)OO(XIIIIIII (59); Kat. No. 126 üzerindeki X)oOoilIIuII (59); Kat. No. l27 izerindeki ruIIIIIIXXXX. (?) (59?); Kat. No. 129 izerindeki (a) graffitosunda XX)OO([II[I[ (59); Kat. No. 132 üzerinde (a) }{{ o) )coo([?] (60?); Kat. No. 133 ve Kat. No.134 tizerindeki XXXXXX (60); Kat. No. 135 İzerindeki lI (62); Kat. No. 136 iİzerindeki XXxxXxIII (63) veKat. No. 137 üzerindeki II[xXXxXx (64) sayılan birbiri ile tutarhdır. Buna göre saylca az ve birbiri ile daha farklı örnekleri sıralamak gerekirse; Kat. No. 105 üzerinde yer alan graffitodaki xxxxxIIIIIIII (58) sayısı dipinto ölçeğinde 1 birim farklıdır. Aynı şekilde Kat. No. 107'nin graffitosu da; )ooOo(II (52) ile 1 birim farklıdır. Kat. No. 112 örneği ise, IIIIIXXXII (55?) sayısı ile iki birim fark içeren yaz|ya sahiptir. Dipinto ve graffito olarak Yunanca ve Romen rakamlarrndan oluşan sayılar arasındaki büyük fark taşıyan örnekler de, yukarıda bahsedildiği gibi Say|ca aZ olmasrna rağmen mevcuttur. Kat. No. L06 üzerinde yer alan dipintoda (51) Saylsltespit edilse de, graffito yazıda XxXt...] (30 ?) saylsı görülmektedir. Kat. No. |20 amphorasında ise; dipinto yazı NZ (57) sayısını gösterirken, graffito IIIIDOüX (45) sayısml göstermektedir. Kat. No. L31 iizerindeki graffito da, dipintodan (59) faIkh biçimde III[xXxx (45) sayısı yer almaktadır. Kat. No. 128 üzerindeki dipinto N@ (59) sayısını işaret ederken, olasılıkla graffitonun hepsi görülemediği için sadece IIIIII (7?) sayısı görülebilmektedir. Kat. No. 130'da görülen iki dipintonun deşifre farkrndan yukarıda bahsedilmişti. Bununla birlikte, graffitonun da söz konusu her iki sayıyla olan farkı görülmektedir: Xxxt...] (30). Graffito sayrsr, olasılıkla amphora kırık ve eksik olduğu için tam olarak bilinmemektedir. Tomis amphoraları içinde en yfüsek hacime sahip amphora olan Kat. No. 163 üzerinde, iki adet graffıto yer almaktadır. Herhangi bir dipinto yann:ın görülmediği amphoradaki graffitoların ilkinde; (a) )o{XxxXI[III (66) sayısı; ikincisinde ise; (b) L24 Xxt...] (20) sayısı ile karşılaşılmıştır. Çinm üzerinde bakıldığında; ilk graffitonun yazlm|na başlandıktan sonra, yazlm yerinin yetmeyeceği düşiincesi ile diğer tarafa yeniden yazlmış olduğu sanılmaktadır. Tomis bulunfulannun genellikle birbiri ile (dipirıto-graffito) uyumlu sayılar olduğu anlaşılmıştır. Bu durum; sayıların' Varlş yaptığı yerde kolay anlaşılması açısından her iki sayr düzeninde yazı|mış olmalarıIun yanfia, ikincil kullanımı da gösteriyor olabilir.6l6 Mevcut örneklerin ikincil kullanrmı gösterdiği varsayıldığında, aynı birim ölçeği kullanıldığı düşünülmektedir. Birbiri ile uyumsuz graffıto ve dipinto yazıtlarıngraffitolarına baktığımızda ise; yukarıda bahsedildiği gibi (b.DipintoböIıdımi), kırık, silik ya da yazım yanlışını gösteriyor olmasının yaru sıra, farkh ölçek ya da içeriklerle yeniden kullanılmış olma ihtimali de mevcuttur. Ama aynı depoda ele geçen bu amphora grubunun tümtiniin bynı gemi ile gelmiş olmasr ve de bu nedenle, aynl birimle yazılmış olmaları yüksek bir ihtimal olmalıdır. Form ve olasılıkla dönem açısından Tomis'de ele geçen amphoralara benzeyen diğer bir örnekte (Kat. No. 164), omuzun yivsiz bölümiinde XXXIIIII (36) sayısı görülmektedir. 2.2.3.|.2. A.2: Yunanca yazılmış sayı göstergeleri olduğu düşi.inülen ifadeler, -A.2- grubu içinde değerlendirilmiştir. Sayrlarrn, amphora kapasitesini gösterdiği önerilmektedir. LR 2 amphoralarrnda, Yunanca yapılmış graffito Sayl ifadeleri çoğunlukla omuzun yivsiz bölümüne uygulanmıştır. Kat. No. 162 örneğinde görülen KA (kappa-alpha) graffitosu (21) ile diğer bir amphoranrn boyun yüzeyinde (Kat. No. 166) karşılaşılan KLI;6 (2sy4) graffitolarının, hacim açısrndan yukarıdaki ömeklerden nispeten daha düşük bir sayıyı işaret ettikleri anlaşılmaktadır. Kat. No. |74 amphoraslnrn boynunda bulunan graffıtonun okuması şöyle yapılmıştır; + y' KIA ve graffitonun kabın kapasitesini işaret ettiği ileri siirülmüştiir.6l7 Graffitonun başında yer alan ğ (ksi) harf, sextarlzs sembolü olarak kabul edilmiş ve yazıtın;23 (?) sextariiye işaret ettiği önerilmiştir. Ancak, graffitonun sondaki harf göz önüne alınarak yeniden okunması gerektiği sanılmaktadır. ut6 Raduıescu 1973,205; Pieri 2005,90. u|' Darı20l4,74l, Fig.l l. T25 Kat. No. 165 örneğinde, boyunun iki taıafinda (a) - (b); K@( (:29%) saylsl yazılııdır. Graffitolann yazı|ma biçimleri ve özellikle, K (kappa) harfinin yaplsl nedeniyle, aynı el tarafından Ve aynr zamanda yapıldığı anlaşılmaktadır. Amphorarun omuzunda (belki daha sonra yazılmış) yer alan başka bir graffitoda (c) ise; [...]H( Q...]8%?) saylsl görülmektedir. Graffıtonun başındaki harf/harfler amphora kırık olduğu için eksiktir. Bu yüzden söz konusu graffitonun, amphorarun ikincil kullanrmına aityeni bir ö1çü Sayrsr ifadesi olduğu sanılmaktadır. Kat. No. 165 ve Kat. No. 166 amphoralan morfolojik açıdan birbirine çok yakındır. Aynr şekilde, ölçülerin de birbirine yakın olduğu varsayıldığında, yazln:ın başında eksik olduğu varsayrlan kısımda (onlar basamağında) K (kappa) harfinin olmasr gerektiği Ve 28yz Saylstnı ifade ettiği sanılmaktadır. Kat. No. 169 amphorası iizerindeki (b) graffito, sayı olarak önerilmiş bir yazıdır: Q oB l (72 %). Polystrene toplarıyla ölçülmüş olan amphoranın kapasitesi; boyun başlangıcın akadar 61,5 |İ., ağzınen üst kısmına kadar isn 62,3 ıt.'dir.6l8 Kat. No. t7l örneğinde, AE (35) saylsr okunmaktadır. Amphora hacmi ölçüldüğünde 25,48 lt. kapasiteye ulaşılmış ve 0,728 lt. : I sextarius olarak hesaplanmıştır.6l9 Kat. No. 175 amphorasınln omuannda yer alan (c) graffıtoda yine sayı ifadesi olduğu sanrlan bir yazı bulunmaktadır: KI} (22). Söz konusu sayı, özellikle LRA 28 ve LRA 2C amphoralarında çoğunlukla karşılaşılan sayı ifadeleri ile benzerdir. Son olarak, Kat. No. 173'de görülen ikinci graffitonun (b), çözümlemesi net olarak yapılamamıştır. IAçK A 2.2.2.1.3. A.3: Diğer kısaltmaları kapsayan _A.3- grubunda, ürün, şahıs ismi ve amphoranın doldurulduğu ya da varrş istasyonu ile ilgili olduğu düşi'inülen kısaltmalara yer verilmiştir. İlk isim örneği; Kat. No. 168 amphorasınln omuz bölümiinde 6r8 Papadopoulos 1989, 100. Type I.l uln Hjohıman 2oo5, |62. L26 görülmektedir. Burada yer alan ZoTvZoT(Ko>) (Zorır6çlZoıur6q)620 (Zotikos) ismine gönderme yaptığı düştinülmektedir.62l Kat. No. |76a,graffıtosunda CTE( (Eta) kısaltmasl yer almalctadır. Kısaltmarun özel isime ait olduğu sanılmaktadır. Bu bağlamda, en yaygın görülen isimlerden biri olarak Etdrpovoq622 (Stephanos) ismine işaret ettiği ihtimali önemlidir. Ancak, aynı harflerle başlayan başka isimlerin varlığı da unutulmamalıdrr.623 Kat. No. l77 amphorasının omuzunda ayru graffitonun iki kez tekrarlandığı görülmektedir. @E kısaltmasının bir isme, varış istasyonuna, amphora içeriğine ya da büyiık olasılıkla Tanrrya ithafı @E[E] / @E[C)] (Tanrı-m-) simgeleyen bir kısaltma olduğu sanılmaktadır. Bir kısaltmadan oluşan Kat. No. 1'69a graffıtosunda; AAK harfleri mevcuttur. Krsaltmanın özel isme ya da amphorarun içeriğine işaret ediyor olabileceği önerilmiştir: rı,*n biçiminde deşifre edilerek, "güçlü şarap'' anlamında kullanıldığı düşünülmektedir.624 Kat. No. |72 üzerinde yer alan graffıtoda, omuzda AN( kısaltması görülmektedir. Krsaltmanrn, şahıs ismi ya da içerikle ilgili olduğu düşünülmektedir. Yassıada Batığındaki örneklerden yola çıkarak, NIKA (zafer) biçiminde okunma ihtimali de untulmamalıdır. Kat. No. 176 amphorası üzerinde bulunan toplam yedi graffitinin bazılan yukarıdaki bcıltımlerde incelenmişti. Diğer üçüne bakıldığında, (c) graffitosunda, A/A (alpha/lamda) kısaltması; içerikleri aynı olan (f) ve (g) yazısında ise; X (küi) harfinin olduğu görülmektedir. (c) graffitosu deşifre edilememiştir; (| ve (g) yazıların da sayı ya da onay gösteren yazıiıar olduğu dtıştıntılmektedir.625 620 Dönemin en srk ve yaygın görülen isimlerinden Zlııır6c, ismi için, bkz LGPN I l987, l98; LGPN II 1994, 199; LGPN III.A 1997, l9l; LGPN IILB 2000, 179; LGPN IV 2005,1491, LGPN VA 2010, 1951' LGPN VB 2o|3, 18 l. Bunun dışııda, olasılık dahilindeki diğer isimler şunlardr: Zaıır6., Zıo'ıırj1, Zrhrıçoç, Zdııtv, Z(ıııov, Zııı.rıpı1, Zar7av, Zarıriç, Zrhıı1ıoç, Zıhııoç. 62ı Q 1omega) yerine o (omikron) yazıldığıvarsayılarak deşifre edilmiştir. u22 )t6,povoq ismi için, bkz: LGPN I |987,4l2; LGPN II |994,404; LGPN III.A |997,401; LGPN III.B 2000,384; LGPN Il/2005,317; LGPN l/.42010 409. 623 olasılık dahilindeki diğer isimler şunlardır: xcgdvr1, xte9ovita'ç, xtellicç, xczryu}.oçvb. 624 Papadopoulos 1989, 100; Papadopoulos 2001, 628,14.378. u" (f) u" (g) yazılaruı benzeri için ayrıca, bkz: Pyrgouthi örneği için bkz: Hjohlman 2005, |62. I27 Kat. No. 53c ve Kat. No. 53d graffitolarr, aynı amphoranrn her iki omuz yizeyinde626 bulunmaktadır. Kat. No. 53c graffitosunun ligatiir olabileceği düşünülmektedir. 2.2.3.2. B Grubu: ikinci grup dahilinde, monogram Ve ligatiirler yer almaktadır. Blok ve haç monogramların yaru sıra, ligatür ve Khi-Rho sembolü de bu grup altında incelenmiştir. LR 2 amphoralarında özellikle monogram ve ligatiirler en sık görülen graffito içerikleridir. Burada sadece yedi örnek sunulmuştur: ilk örnek olan Kat. No. 86 amphorasınrn omzunda, miihiirün olduğu tarafta bir graffito blok monogram yer almaktadır. Monogramda; fI-B-P-U harfleri okunmaktadır ancak çözümlemesi henüz yaprlmamıştır. Kat. No. 167 amphorasınln omuz bölümünde ise, net olarak deşifre edilmeyen bir blok monogram mevcuttur. Monogramda; A-II (alpha-pi) harfleri en sağlıklı görülebilen harflerdir. Kat. No. 170 amphorasrnda yer alan (b) graffıtosu bir ligati.irden oluşmaktadır. A-N (alpha-nü) harflerinden oluşan ligattir/monogramın, Yassıada Batığındaki örneklerden yola çıkarak, NIKA (zafer) şeklinde deşifre edilebileceği önerilmektedir. Bununla birlikte, üst üste yazılmış iki graffito olması nedeniyle, ikinci graffito ile birlikte ("C grubu" başlığında) değerlendirilmesi gerektiği düştinülmektedir. Kat. No. L76 amphorasında bulunan (c) graffitosu, M (mü) harfi üzerine kurulu bir blok monogramdır. M-@-A-A-E-O harfleri okunmuş ve henüz deşifre edilmemiştir. Kat. No. |76d gaffıtosunda ise, başka bir blok monogram mevcuttur. Monogramda yer alan harfler; II-@-T_E şeklinde okunmuş ve henüz çöziimlenmemiştir. Diğer taraftan, aynı amphoranln kulbunda yer alan (e) graffıtosunun bir ligatür olduğu anlaşılmaktadır ve II-A-C harfleri okunabilmiştir. Ligatiirün, Ilcr0}.oq627 1Pauıos) şeklinde deşifre edilebilece ği y a da taşınan iirünle ilgili olabileceği sanılmaktadır. Bilinen az sayıdaki ante-cocturam graffıto ömeklerinden biri, bu grup dahilinde incelenmiştir. Marsilya'da bulunmuş ve yaklaşık 7. y"'yıla ait olduğu sanılan bir amphoranın boyun kısmında, haç etrafinda yer alan dtırt harfin bulunduğu bir u'u Her iki boyun yüzeyiııde bulunan ıntihürler için a1.rıca bkz: "Mühiir Bölümü" 62' ilooıoç ismi için, bkz LGPN I 1987,365; LGPN II 1994,3631' LGPN III.A 1997,357; LGPN III.B 2000,340; LGPN IV2005,276; LGPN V.A2010,362; LGPN V.B 2013,347. L28 monogram görülmektedir (Kat. No. 161).628 K-C-E-Y harflerinin görüldüğü monogramın çöziimlemesi; KEBoE@Y ( K(üpı)e Bo6(ı)e(eı) (to)u >ya da < K(ıipı)e Bo6(ı)0u(eı) > olarak önerilmekİedir. 2.2.3.3. C Grubu: -C- grubu altlnda açık yazı|mış graffitolar incelenmiştir. Açık yazilrar, LR 2 amphoralan içinde en aZ rastlarulan gıaffiti biçimi olarak değerlendirilebilir. Katalogda incelenmiş her iki graffiti de, bulundukları amphora üzerindeki tekyazı değildirler. Kat. No. |73a graffıtosunda; BAAEPIOY [oPIToY / Bo}.epiou629 flopirou630 1Baıerios'un oğlunun) ifadesi okunmaktadır.63l Graffitonun, amphoranrn ait olduğu kişiyi ya datüccarı işaret ettiği düşiınülmektedir. Kat. No. |70a graffıtosunda; ION(N)OY / 'Iriıcıv(v)ou'632 (ioannes'in) ismi okunmaktadır. İsimde ikinci N (nü) harfinin eksik yazılması ve bu harfin olması gerektigi yerde, ligattir içindeki N (nü) harfinin yer almasr nedeniyle, her iki yaz|nln biribiri ile ilişkili olduğu sanılmaktadır. İsim graffitosu (a) tüccarı ya da gemi/amphora sahibini ifade ederken, ligatür (b) ise, NIKA (zafer) temsil ediyor olabilir. iki graffitonun da, aynı zamanda,aynı kişi tarafından yazı|dığı sanılmaktadır.633 Çalışmada sunulan ikinci açık yazı (Kat. No. t 75b) graffıtosu kısmen kırık olduğu için henüz deşifre edilememiştir Ancak, bu amphora üzerindeki üç graffiti incelendiğinde, sayr (*A.2'' bölümü) ifadesi olan graffitonun (c), açık yazı (b) ile aynı zamanda yazı|dığı tespit edilmiştir. (b) graffitosu, kısmen ilk yazının (a) üzerinden başlayarak yazılmış ve bu sebeple ilk (a) yazln|n aşındığı anlaşılmaktadır. Söz konusu önerilerin doğru olduğu kabul edildiğinde, (b) ve (c) yan|arının, (a) graffitosundan daha sonra, belki de ikincil kullanım esnasrnda y azıl.dığı önerilmektedir. 628 Pieri 2005, 88-89, Fig.48, P1.27.1. 629 BoMpıoq ismi için, bkz: LGPN II 1994,86 LGPN III.A |997,89; LGPN IV 2005, 65. u'0 il6pızoq ismine ait bilinen tek örnektir: LGPN I |987,282. (aynı yazıt) 63r Abadie-Reynal, Sodini 1992,56, CC285. 6'2'Ir,ıdwnq ismi için bkz. LGPN I 1987,24l; LGPN II I994,2431' LGPN IILA 1997,226; LGPN aI.B 2000,214; LGPN II/2005,179; LGPN V.A 2010,233:' LGPN V.B 2013,220-221. 633 söz konusu amphoranın her iki yazısı ile daha önce yapılmış değerlendirmeler yeniden gözden geçirilmiştir: Bayrak 20| |, 22. t29 2.3. LRA 3 (Late Roman Amphora 3 = Geç Roma Amphorası 3) Diğer adları: August 55, Ballana 13a, Benghazi MR 3,Benghazi LRA10, British Biv, Keay LIVBis, Kuzmanov VIII, Peacock _ Williams Class 45, Hayes-Saraçhane Tip 3, 20, Scorpan Tip O, Zeest9l,Zemer 63-67 Zeest ve Kuzrrranov tipolojilerinde yer alan ve tanıtılan Late Roman Amphora 3634 çLRA _3), A.J. Riley taraflndan 198l'de yapılmış bir tipolojik ayrım ile bu isimle arulmaya başlanmıştır (Şekil 1.3).u" Söz konusu amphora grubununun prototiplerine dair yapılan ilk detaylı çalışmada, M. Lang, Atina Agorasında bulunmuş ve Roma imparatorluk dönemine tarihlendirilmiş bir grup Proto-LR 3 amphorasını, morfolojik özellikleri ve üzerindeki graffitoları göz öniinde tutarak ince1emiştir.636 Söz konusu çalışmada üç grup altında değerlendirilen amphoralar, pembemsi-devettiyü renginden devetüyü-kfim|Z| ve kahverengi aralığında ve mikalı yada mikasız killidir. Genellikle oval gövdeli, ktıçtık boyunlu ve dipli ve batlı tek kulplu amphoraların bazrlarrrun gövdesinde yivler görülmektedir. M. Lang, farklı form ve kilçeşitliliğinin amphoralarrn farklı yer Vo kişiler tarafindan üretitdiğini gösterdiğini önermiştir.637 C. Scorpan tarafından yapılmış tipolojik ayrımda, Proto-LRA 3'den başlayarak altı ana form tespit edilmiş ve bir dağıllm haritası oluşfurulmuştur (Şekil 65).u" D.P.S. Peacock ve D.F. Williams tarafindan yapılan sınrflandırma çalışmasında ise, tek ve çift kulplu formlan iki alt sınrf altında sunulmuştur. Çalışmada, Proto-LRA 3B grubunda, LRA 3B3 ise A grubu altında değer1endiri1miştir.639 Yakrn Zmmana kadar yapılan incelemelerde, genellikle tespit edilmiş az sayıda formun değerlendirmesi yapılmışken, 2005'de D. Pieri tarafindan, farklı merkezlerde tespit edilrniş alt grupların daha detaylı incelendiği bir ayrım ortaya konmuşfur. Pieri'nin tipolojisine göre; MR 3 Amphorası (Mid Roman 634 Carthage Lqte RomanAmphora 3:Riley 1981, Fig.10. 63s Zeest 1960, N.95; Kuzmanov 1973,17; Riley 1981, Fig.t0. u'u Robinson tarafindan, Atina Agoralarından gelen örnekler için yapılan "Water jar / Su kabf' tanrmlamasr, bu formlarır isimlendirmesi için uzun süre kullanılmıştır: Robinson 1959, Pl.4l. Burada yapılan incelemede, "Geç Roma" ve daha erken formlarrnm ayrml için"Proto-LRA 3" ve "LRA 3" tanımlamaları tercih edilmiştir. Proto-LRA 3 tanımlaması için: 20|8,428vb. ut'Langlg55,277-78. Şenol u" Scorpan 197 6, 158-9,Pl.V. 1 -6, PI.XXXI. 63e Peacock, Williams 1986, 188-190, Class 45. 130 Amphora 3)&0, Proto-LRA 3 olarak değerlendirilmişken (Şekil 55), LR 3 amphoraları ise kapasitelerine göre; A ve B adıyla iki ana gruba ayrılmıştır (Şekil 67_ 68). Buna göre; LRA 34 grubuna standart form olarak nitelendirilmiş olan c.7 lt. kapasiteli amphoralar dahil edilmiştir (Şekil 67). Daha az hacim|i (c.|-2 lt.) diğer iğ formunda amphoralar ise, LRA 38 grubunda dört yeni alt grup içinde incelenmiştir (Şekit 68).*' Burada sunulan tez çalışmasrnda, D. Pieri taraflndan yapılmış tipolojik srnrflandrma esas alınmıştır. LR 3 amphoralarının killeri, biyotit mika, muskovit, kuvars ve metamorfik kuvarsit katkılıdır.6a' Birden faz|a aİöIye ve merkezde üretildiği tespit edilen amphora tipine ait tiım formlarrn, azyada çok mikalı olması en önemli ortak özellik sayılabilir. Pişirme ısısıyla ve farklı kil kullanımıyla ilişkili olarak rengin değişiklik gösterdiği bilinmektedir. Sıklıkla görülen koyd lazıl kahve ve gri-kahve renkli kil renginin yanl stra, sarlmsı açık pembe gibi açık renkli kil rengi ile de karşılaşılmaktadır' M.Ö. 1. ynzyılda yapılmaya başlanan tek kulplu formların bazıIanna, 4' ynzyı|da ikinci kulp eklenmiş olsa da, bazı formların tek kulplu olarak i.iretimlerinin devam ettiği anlaşılmaktadır.g3 Bununla birlikte, tek kulplu bazı formlaıın ilk yizyı||ardatam oval biçirrıli gövdeleri, yerini gövdenin orta krsmında daralmaya başlayan oval, iğ veya silindirik forma bırakmıştır. Kulplarının çoğunlukla, bir elin kavrayamayacağı kadar küçük boyutlu olmasr ve özellikle LRA 3,{ ve B formlarına ait kulpların eğimli aplike yaplsl ortak özellikleridir. LRA 3 amphoralarıIun ve erken formlarının da dahil olmak izere, gövdede ince bir tarak kullanılmadan, yüzeysel biçimde yapılmış yivleri önemli bir ayırıcı kriterdir. Erken dönemlerde düz bir hatta devam eden yivler, geç dönem formlarında Verev biçime kavuşmuşfur. ince cidarlı yapılan LR 3 amphoralarınrn, diğer bir ortak özelliği ise, içbükey dip yapısıdır. Erken formların, ayakta durmayı sağlayan geniş yapısı, giderek daralmış ve konikleşmiştir.6aa Önceki çalışmalarda ve Ephesos kazsı araştırmalarında LRA 3 içinde değerlendirilmeyen Ephesus 56 amphorası, benzer uoo Riıe, l979. l83-l86. uo'pi".izoos,93-lol. 642 Peacock, Williams 1986, 190. 6a3 Şenol200g, |53. 6aa şenoı 2009, |53. L3L hamur yaprsma sahip olduğu ve morfolojik özellikler taşıdığı için buradaki çalışmada LRA 3 içinde incelenmiştir (Şekil69.h). J.w. Hayes tarafindan işaret edilen, Hermos (''Epııoç) veya Maiandros (Mcıicıvöpoç) vadisinde LRA 3 iiretimine dair ilk veriler, Ephesos çewesinde yapılan kil analizleriyle kanıtlanmıştır.das Yapılan ana|iz|et sonucunda, Ephesos dahil, yakın çewede konumlanmış başka merkezlerde de iiretildiği tespit edilmiştir. Sonraki yıllarda, Ephesos'da bulunan amphoraların sunulduğu yayınlar ile, Ephesos iiretimi LRA 3'lerin detaylı sınrflandırması oluşturulmuştur (Şekil69d, e' b ü g ve h, Şekil 70). Proto-LRA 3, LRA 3A, LRA 38 ve Ephesus 56ff6 formları, Ephesos'da iiretildiği tespit edilen LRA 3 formlarındandır.ff7 Kaystros (Kdüotpoq) vadisi ve Kuşadası çevresinde yapılan jeolojik ve petrolojik araştırmalar sonucunda, Hellenistik ve Geç Roma Dönemleri arasında üç farklı kilden üretim yapıldığı tespit edilmiştir.6a8 Beıirgin kil renginin, genellikle kırmrzımsr san-kırmızı ya da krrmızımsı kahverengi _ koyu kahverengi aralığında olduğu anlaşılmaktadır.6ag Diğer taraftan, Pergamon ve Sardeis'de yapılan kazı ve araştırmalaı, LRA 3'tin diğer üretim merkezlerine dair önemli sonuçlar ortaya koymuşfur.650 M. Lang'rn incelediği bazı formların, Pergamon'un yakın çevresinde üretilmiş olabileceği sanılmakİadır. S. Japp tarafindan, Pergamon'da ele geçen buluntulann tipolojik olarak irdelendiği bir galışma bu anlamda dikkat çekicidir.65l 2.3.1a. Sardeis Tipi Sardeis kazılarında ele geçen amphoralann, tek kulplu amphora formlannın kil özelliklerinden yola çıkarak, Sardeis'in yakın çewesinde iiretilmiş olabilecekleri önerilmiştir (Şekil 70).u'' Bizans dtikkanları Ve iki kuyu kazısında ele geçen amphoralar, mika katkılı, küçiık boyutlu formlardan oluşmaktadır. Burada karşılaşılan amphoralar genellikle, oval ya da iğ formunda gövdeli, kısa boyunlu ve küçük tek 6a' Hayes 1992,63, Type 3; Outschar 1993,5l-52;Bezeczky 2013,27. 6a6 Ephesus 56 amphorasının, Ephesos'da üretilmesi ve benzer mikalı kil yapısı ve form özellikleri sebebiyle, bu çalışmada, "LRA 3" grubu içinde incelenmiştir. 6a7 Palamutçu 2014, 54;Bezecrky 20l3, Ephesus- Tip 6-7 Tip 54-56; Ladstötter 2008, 180, Abb.26 ' 6a8 Analn sonuçları detayları için, bkz: Bezeczky 20|3,28. 6a9 Detayüı katalog bilgisi için bkz:Bezeczky 2013, Tip 6-7,Tip 54-56. 6'0 Rautmann, lgg5,81; Japp 2009, Perga l02vb. u" Jupp 2014,143-149. 652 Crawford 1990, 13; Rautmann, 1 995, 8 1. T32 kulpludur. Gövdede çarktan kaynaklı yüzeysel yivler mevcuttur. Bizans diikkanlarında ele geçen tek kulplu amphoralar genellikle, devetiiyü-pembe/krrmızı killi, yivli gövdeli ve küçiik siwi, çrlantılı ya da yuvarlak diplidir.653 Mat koyu renkli kile sahip kuyu amphoralarr ise, formLarı göz önünde bulundurularak iki tip alhnda sıruflandırılmıştır: TipAveB(ŞekiJ.71).654 Diğer taraftan, başka merkezlerde ele geçen ve Sardeis'e atfedilen tek kulplu bir amphora bilinmektedir. A. opait'in Sardes Type olarak adlandırdığı amphoranın, Sardeis çevresinde üretilmiş olması oldukça kuwetli bir ihtimal olarak değerlendirilmiştir (Şekil 72a-b).655 Sardeis'de bilinen örnekler arasında, söz konusu amphora ile birebir aynı formun olmamasına rağmen, kil ve form yapısı arasındaki benzerlik dikkat çekicidir.656 Bununla birlikte, Sardeis'de bulunan tek kulplu amphoralarrn aksine, deniz aşırı ticarette varlığı karutlanan tek form Sardeİs Tipi amphoradır.657 Yukarıda bahsedilen merkezler dışında, Hermos ("Epııoç) veya Maiandros (Moiuvöpoç) vadisine yakın diğer yerleşimlerde de LR 3 amphoralarınrn üretildiğine dair bazı kanıt ve öneriler mevcuttur. Magnesia ad Meandrum'da Proto-LRA 3 üretimi yapıldığı tespit edilmiştir.658 Thyateraı6u659 da yine Proto-LRA 3 üretildiğine dair öneriler mevcuttur. Bununla birlikte, Aphrodisias yakrnlarındaki Karacasu'da (Aydın) günümüzde üretilen çömlek formlarrna ve graffitolu bir LR 3 amphorasma (Kat. No. |97) dayanarak, üretim merkezlerinden birinin Aphrodosias çewesinde olabileceği de öneri1miştir.660 Ephesos, Pergamon Ve olasılıkla Sardeis dışındaki merkezlerde iiretilmiş 6'3 Crawford 1990, Fig.245, 484; 532 vb. 65a Rautman lgg5, 64-67, Fig.19, 20,2|:2.88-90; Hieropolis'de ele geçmiş bir Tip B amphorası için, bkz: Zaccaria-Rug giu 2012,Fig.LZ.c; Zaccaria-Ruggiu, Cottica 2007,Fig.A.f; Smyrna-Agora kazılarırrda Sardeis üretimi olduğu önerilen yedi Tip B amphorası için, bkz: Karcı-Ağlar 2015,95,Kat.196-202. 655 opait 2004a,304; opait 2004b, |8; Sardeİs Tipi arrıphoralaruı morfolojik ve dağılım yönünden incelendiği bir çahşma için, bkz, Kara, baskıda. u'uopait2o04b,18,SardeisTİpi?;Condurachi1960,Fig.1l;Popescu1976,17l-|72, no.l54;Hjohlman 2005, Fig. 16'28;32; Paraschiv 2006,P1-l8.2l; opriş 2003, Pl.XxL|02-102a; Toropu, Tatulea 1987, Fig.43.6; Adan-Bayewftz 1986, F igJ[.102, 2.3. 6'' opait 2o0 4b, l 8, S ar deis T ip i? ; Kar a, baskıda. u" Vaprr 2009, 130-132, Form 2, Kat.No.481-494. 6'9 Tekkök vd. 2016, 3 1 l vd. 660 Pieri 2005, l00, dipnot: l73. olasılıkla baskı kaynaklı olarak "Karakasu" olarak aktarılmış ilçenin adı "Karacasu" olmalıdır. 1_33 amphoraların, deniz aşın ticaret yaptığına dair kanıtlar hentiz mevcut değildir. Bu konuda daha detaylı veri elde efonek için, ileride yapılacak ana|izve form karşılaştırma çalrşmaları gerekmektedir. Ancak bu aşamada, Ephesos ve kısmen Sardeis ve Pergamon dışındaki merkezlerde tiretilmiş Proto-LR 3 velveya LR 3? amphoralarrnrn, yerel ticarette kullanıldığl sonucu ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda elde edilen kanıtlar ile, Ege adalarında LRA 3 üretimi olduğu anlaşılmıştır. 6. yiizyılın ikinci yarısl 7. yüzyılın ilk yarlsı araslnda, Kostaina/IVlastichari'de (Kos Adası) üretilmiş LRA 3B2 ve LRA 3 84 ve Ephesus 56 örneklerine rastlanmıştır (Şekil 73). LRA 3B4 örnekleri,2\t.'denfazla hacmi olmayan ve 40 cm yüksekliğe sahip amphoralardır. Ephesus 56 amphoralannın ise, oldukça kısa ve ktıçuk boyutlu (Yük: 25-29 cm; AÇ: 5,7 cm) oldugu anlaşılmıştır. Krrmıamsl-sarı renkli (5YR, 616, 716 ve 8l4) ve kahverengi-kırmızı (5YR 5/6) astarlıdır. Kostaina kili, kumlu bir yapıya sahiptir ve yoğun Sarl ve gumüş mika katkılıdır.66l Zeest taraflndan, kil özellikleri nedeniyle Samos Adasl'nda iiretilmiş olabileceği öne sürülmüş olsa da, günümüz araştırmaları ışlğında Samos'da herhangi bir LRA 3 üretimi ile karşılmamrştrr.662 LRA-3 sınıflandffinaslile, amphora araştrrmacıları tarafindan, genellik|e azyada çok mikalı, birbirine beı:vcr özelliklere sahip, çok çeşitli ve boyutlu, Roma imparatorluğunun başından sonuna değin i.iretilmiş bir grup amphora kastedi1mektedir.663 LR 3 amphoralarırun boyut ve form açrsından değişiklik gösteren örneklerinin bazrlarrrun aynr dönemde üretilmiş olmasl, hem üretim merkezinin velveya atölyesinin farklılığına hem de taşıdığı ürünün çeşitliliğine işaret ettiği düşüncesini ortaya çıkarmaktadır. Atina Agorası ve Pergamon'da ("kabarık boyunlu'') bulunan erken örnekler, Mikatı Su Kabı66a olarak nitelendirilmiş olmasına rağmen, H.S' 66ı Didioumi 2ol4, 170-17 l. 662 Zeesİ l960, 119. 663 Degerli meslektşım Sezen PALAMUTÇU tarafindan, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoioji Programında yürütülen; Doğu Akdeniz'de LR j Amphorolarının Üretim ve Dağıtım Problemleri boşlıklı doktora tezi konuya açıklık getirmeyi hedeflemektedir. 66a Robinson l959, Pl.4l; Japp2014, |44, 146; Pergamon'un "Mikalı Su Kabr" tanımlaması için, bkz: Japp 2074, 144; Japp 2014, 144. 134 Robinson, bu kapların içi reçineli olduğu için şarap taşıdıklarından, sonrasında ise sz kabı olarakyeniden kullanım gördüklerinden bahsetmektedir.665 Bunun yanl sra, Ephesus 56 amphoralannın LRA 3 amphoralarından daha geniş ağızlboyunlu olmalarının, diğer LRA 3 formlarıyla farklı bir içeriğe sahip olması ile ilgili olabileceği önerilmiştir.666 J.W. Hayes'in, Diokletianus'un 301 yılında yayınladığı fiyat kararnamesinde (Edictum De Pretiis Rerum Venalİum) geçen, pahalı coroenum Maeonium'un, yani, "Baharatlr Maeonium (Sardeis) Şarabr"nın667 taşınmasında kullanılan mikalı kapların668, LR 3 amphoraları olduğu önerisi, günümüz araştırmacrları tarafindan kabul görmektedir. Burada bahsi geçen mikalı amphoraların, LRA 3 formlarından hangisi ya da hangileri olduğuna dair net bir ayrım henüz yapılamamaktadır. Formlarrn çeşitliliği ya da imitasyon üretiminin de var olması, üriin ile doğrudan ilişkili gibi görünse de, 669 şarabın çe şitliliği y a da fıy aİıy|a da il gil i olabi leceği sanılmaktadır' Atina Agorasr670, Kartaca67l, Marsilya672 ve Porte-Vendre673 kazılannda içi reçineli amphoraların bulunmasr, LR 3 amphoralarınrn şarap taşımacılığında kullaruldığını kanıtlar niteliktedir. Ancak, Ballana ve Qusful'de yapılan me7ar kazıIarındaele geçen LRA 3'lerin reçineli olmamasr dikkat çekicidir.67o Diger taraftan, Schola Praeconum kazı|arından bulunan amphoraların analizinin, lipid baz|ıbir iirüne işaret etmesi ile unguent gibi bir şifa veren ürüniinün taşınmış olabileceği de önerilmiştir.675 Proto-LR 3 ve LR 3 amphoralarırun, ba|676 ve garum\n677 yanı sıra, uu' Robinson 1959, 17,F 65-66. 666 Bezeczky 2005,205. 667 Lauffer lg7 1, 218, II. I 3- I 4; Maria 20 I 1, 3'I 1, ll.l4. 6u* Hayes 1992,434, dipnot: 9.6. Lauffer 1971,218,1I.13. 66e Yangaki 2005,206. 670 Robinson 7g5g,ll9, F 65-66, }d126,}d373, vb; Kouveli 2014,751. 67r opait lggL,zz. 672 Bonifay 1986,Z79;Bonifay, Pieri 1995, 112. 673 Pieri2005, t0l, dipnot: 186. 6'4 Mezar odalarııda genellikle tüm olarak ele geçen amphoralarııı bazıların içinin reçine ile kaplı olduğu tespit edilmiştir, ancak LRA 3'lerin böyle bir içeriği olduğuna dair bir not bulunmamaktadır. Bkz: Kirwan 1938b,390, Typel3. u" Hjohıman 2005, 160; Kara, baskıda; ana|iz Sonucu için ayrıca, bkz: Rothschild-Boros l98l, 83. 676 Martin 1999,357. 677 Bonifay, Pieri 1995, 112. 135 Capidava'da ele geçen ve Sordeis Tipi olduğu sarulan bir başka amphorarun da, bir çeşit "tuzlu balık sosu" taşımış olabileceği önerilmiştir.678 Proto-LRA 3 ve LRA 3 (Sardeis Tipi ve Ephesus 56 dahil olmak tzere) amphoraları, Britanya'dan Doğu Alplere, İspanya'dan Küçiık Asya'ya, neredeyse tiim Akdeniz ve Karaden iz havzasına dağılım göstermiştir (Şekil 7 4-7 5).679 2.3.1. Mühürler (Şekit 82) LR 3 amphoralarına basılmış mühiir örnekleri oldukça az sayıda ele geçmiştir. Bununla birlikte, Proto-LRA 3 formu olan Ephesus 6a-b (Agora F 65-66)680 amphoralarının miihtirlendiği bilinmektedir. Giincel veriler ışığında bilinen dört örneğin üçü Ephesos buluntusudur (Şekil 76).uu Dördiincü ise, Atina Agorasr'nda bu1unmuşfur.682 .Tez çalışmasında, Proto-LRA 3 mühürleri incelenmemiştir. Güncel bilgiler ışığnda, Geç Antik Döneme ait LR 3 amphoralarına basılmış üç adet miihriin varlığı bilinmektedir ve söz konusu mühürler iki grup altında incelenmiştir: 2.3.l.l. Mühür Gruplarr (Tablo 11) Burada yapılaıı katalog, LR 3 amphora|arı üzerinde bulunan ve yayınlanmış üç adet mührii kapsamaktadır. Söz konusu miihürler içerikleri göz önünde futularak iki grup altında incelenmiştir: 67' opriş 2003,64' 67e gg, Pieri 200 5, F ig. 62 ; B ezeczky 2005, 204 ; Bezeczky 20 13, 33, F ig.24'26. 680 Literatiırdeki diğer adlandırmalar, dağılım ve detaylı bilgi için, bkz: Bezeczky 2013, 65-69' 681 Bezeczky 2013,31,66, no.89, 102 ve 801. 682 Atina Agorasında bulunmuş mühürde (SS 2776) CE yazısı mevcuttur. Bezeczky 2013,66, dipnot: 2a0; (SS 2776); http://ascsa.net/research?v:list&q:&sort:&t:object (21.05.2019);Bezeczky 2013, 66, dipnot 240. 136 :\t[fioi Şekil 77: LR 3 amphoralarında yer alan mühür konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) 2.3.1.1.1. A Grubu (Şekit 77)z -A- grubuna ait iki adet miihür bilinmektedir. Smyrna buluntusu olan ilk ömek (Kat. No. 178), amphora boynunda yer alan üçgen formlu bir mühtirdiir. Derin basıldığı anlaşılan mühürde, çerçevesiz biçimde yerleştirilmiş bir A (alpha) harfi görülmektedir. Mühür içeriğinin kurşun mühiirdeki en yakın benzeri monogram ele alındığında, hipotetik olarak; A-A-I-V okunmuş ve; AAYIA / Auuiö (David)6s3 şeklinde çözümlenebileceği önerilmiştir.68a Diger taraftan,A (alpha) harfi ile başlayan bir şalıs ya da üretim merkezini de temsil etme ihtima|i göz önünde bulundurulmalıdır. Diğer örnek ise, Constantinopolis bulunfusudur (Kat. No. 179) ve _A- grubunun ilk ömeği olan (Kat. No. 178) ile oldukça benzerdir. J.W. Hayes tarafından "mikah" amphora olarak tanrmlanmış boyun parçasl, buradaki çalışmada LRA 3 tipine dahil er1ilmiştir.685 Mühi.irün, yukarıdaki örnek kadar derin basılmadığı ve mühiirdeki içeriğin, A (alpha) ve A (delta) harflerinin ligatürü olduğu sanılmaktadır. Buradaki A (delta) harfi .ile bir çerçeve oluşturduğu anlaşılmaktadır. Yukarıdaki mühür (Kat. No. 178) aynı biçimde okunmuş: A-^-I-V ve deşifre edilmiştir: / Aguiö686 (David)687. ^AYIA 683 Aauiö ismi için, bkz' LGPN III.B 2o0o, l07; LGPN V.A 2010' |l8, LGPN V'B 2013,97 ' 68a Y (upsilon) harfuıin V biçiminde yazlml için ayrıca bkz. Malay |987,34, şek.5. Miihriın en yakın benzeri için, bkz. Zacos, Veglery |972, pl. 23 |, no.9 5. 685 Cankardeş-Şenol 20 l 5 a, 237 -238, Res. 1 3 ; Hayes 1992, 7 7'7 8, Fig.27 .2|' pl.| 4.2|. 686 En yakııı benzeri için, bkz: Zacos, Veglery 1972, pl.23|' no.95. 687 Acıuiö ismi için: LGPN III.B 2000, 107; LGPN I/.A 2010,ll8, LGPN I/.B 2013,97. r37 2.3.l.l.2. B Grubu (Şekiı 77): -B- grubuna ait bilinen tek mühür bir Smyma/Agora Kazrsı buluntusudur (Kat. No. 1s0). Daire formlu mühtirde, çerçevesiz biçimde yerleştirilmiş, merkezden geçen dört çizgi yer almaktadır. 2.3.L.2. Mühür Kalıpları LR 3 amphoraları başlığı altında incelenen amphora mühi.irlerinin büyük olasılıkla metal bir mühür kalıbı ile basıldığı sanılmaktadır. 2.3.l.2.|. A Grubu: Kat. No. 178 mühriinün, Kat. No. I'79'a nazatanderin basıldığı ve ince hatlara sahip olduğu gözlemlenmiştir. Ek olarak, Kat. No. l78 mühründe görülen A (alpha) harfinin alt kısmmda, yatayda' Kat. No. L79'daki gibi belirgin bir çizgi mevcut değildir. Bu bağlamda, -A- grubuna dahil edilen iki mührün birbiri ile farklı kalıplarla basıldıkları anlaşılmaktadır. 2.3.|.2.2. B Grubu: -B- grubuna dahiledilen tek mühre dair bir kalıp bilinmektedir. 2.3.2. Dipinti (Şekil 82) Bilinen örneklere dayanarak, LRA 3 amphoralarında karşılaşılan dipinto ve graffito yazıtların, mühürlerden daha yoğun tercih edildiği anlaşılmıştır. Proto-LR 3 amphorası üzerinde bilinen bir dipinto ömeği mevcuttur.u'* Brrr', dışında, Pompeii'de ele geçmiş Ephesus 6a-b (Agora F 65-66) amphorasrnda, Valeri H(eliadis) dipintosu görülmektedir.689 Smyrna Agora kazı|arında, dipinti yazılıiki Proto-LR 3 (?) amphorası ele geçmiştir.690 Buradaki çalışmada, bilinen dipinto örneklerin önemli bir kısmına yei verilmiştir. Bilinen örnekler genellikle, siyah renkli ve kulbun omuzda sonladığı yerin a|tına yazılmış dipintolardan oluşmaktadır (Şekil 78a). Marsilya'dan ele geçmiş ve katalogda incelenmemiş iki LR 3 amphorasının (LRA 3A1 ve LRA 3B4) boyın 688 Lemaftre 1997, 3llvd. 68e Bezeczky 2013, 66, dipnot: 239 CIL IV, p.II, 605, 591l. 690 Amphoranm tipolojisi tam yapılamadığından bu çalışmada Proto-LR3 amphorası olarak değerlendirilmiştir. Detaylı bilgi için bkz; Karcı-Ağlar 2015,84, Levha 16. 138 kısmında yer alan siyah dipintoda; XMI formülü tespit edilmiştir (Şekİt 79ı-h).69| Güncel veriler ışığında bilinen üç kırmıa dipintolu örnekten ise, sadece birisi katalogda sunulmuştur. Katalogda incelenmeyenlerden ilki, Tarragone' da LRA 3,A. amphorasr692, diğeri ise; Caesarea'da LRA 384693 amphorası üzerinde tespit edilmiş ve okunamayan krrmızı dipintolardır. Amphoralann olası üretim merkezleri dikkate alındığında, katalogda incelenmiş yazı|ı bir örneğin (Kat. No.L92) Sardeis çevresinde tıretildiği düşünülen bir amphora formu olduğu görülmektedir (Şekil 78b). Bununla birlikte, Ephesos'da üretilmiş olduğu düşiinülen amphoralardaki yoğunluk siyah renkli yazı|ara aittir. Ephesos iiretimi olan koyu kahverengi kile süip amphoralann iizerinde daha görünür olması açısından genellikle siyah mürekkep kullanıldığı sanılmaktadır. Diğer taraftan, Sardeis Tİpi o|arak anılan ve kırmrzı mürekkepli dipintoya sahip amphoranln hamurunun daha açık renkli olması; yazı için krrmızr rengin tercih edilmesine neden olmuş olmalıdır. Çalışmada incelenen toplanr 12 dipinti yazı iç ana grup altında incelenmiştir: ; :. ıxıı" l i a) b) Şekil 78: LR 3 ve Sardeis Tipi arrıphoralarında yer alan dipinti konumları (a: Çizim Ü.Kara-B.Ustabaş, b : B. Gülkan-Ü.Kara) 69l Pieri 2005, l0l, Pl.28.2, Pl.78.5a-b. Dipintoya dair yeterli bilgiye ulaşılamadığı için katalogda yer verilmemiştir. u92 Dipintonun okunamaması sebebiyle katalog çalışmasında yer almamaktadır. Bkz: Pieri 2005, 10l, dipnot: I 82'den Remola 1989, 27 6-277 . o"' Yazlt okunamadığı ve görseline ulaşılamadığı için bu çalışmada yer almamaktadır: Siegelmaın l974, 219,Fig.Z.4-5. 139 2.3.2.l. A Grubu: Kısaltma dipinto yazıIar _A- grubu altında incelenmiştir ve en çok örneğe sahip dipinto biçimidir.4.ynzyiıın başına ait bir amphorada (Kat. No. 181), kulbun altında yer alan siyah renk|i yaa şu şekilde okunmuştur; Ir4H(NIAIO>) / Mn(vıoiioq) (bir aylık)69a ya daMH(AITHx) / pn(l,iznq) (elma ya da ayva şarabr?)un'. Atina Agorasr'nda ele geçmiş 3 adet tek kulplu LRA 3Al/2 amphorası iizerinde aynı kısaltma yazı bulunmaktadır (Kat. No. 182, L83 ve 184). Kulbun alt kısımlannda görülen dipinti yazıIar şu şekilde deşifre edilmiştir: tIAA(AIox)/ zrul(cııöç) (eski)696. Yine Atina Agorasr'nda bulunmuş 4 amphorada ise, birbiri ile aynı kısaltma yİızısrrun olduğu anlaşılmaktadır (Kat. No. L85, l'86, 187 ve 188). Yazı|at kulbun altında kalan yerde bulunmaktadır Ve iki farklı anlamda deşifre edilebileceği önerilmiştir: IIP0(IIEPYıIN0>) l npo(nepuoıv6ç) (geçen yl|)697 ya da IIPo(TPo[oı) / flpö(tpoıcoç) (ilk baskı tatlı Mytilene Şarabl ?)698. Atina Agorasr'nda bulunan ve yukarıda incelenen söz konusu sekiz amphora (Kat. No. 181, l'82, 183, 184o L85, 186,l87 ve 188), tek kulpludur. Tüm amphoralar yaklaşık ağırlıkta ve kapasiteye sahiptir. Tüm amphoralar üzerinde görülen dipintoların aynı el yaZLSl ile yazıldığı tespit edilmiştir. Dipintoların burada sunulan çözümlemelerin dışında, şahıs ismine ait kısaltma olabileceği de önerilmiştir.699 Bir Ephesus 55 amphorası olan Kat. No. 191 amphorası üzerinde görülen dipintoda; KoN / ı KON[^ITION] / rov[öirıov] (baharatlı şarap) şeklinde yapılmıştır. Bu grupta, aynl ya^m özelliklerine sahip 8 amphora dışındaki tek örnek, yine Atina Agorası'ndan gelmiştir (Kat. No. 189). Kulbun altında yer alan dipinto: KAAnI^(oı) e' lru}"niö(oç) öp(cı11ıoi) e'("Kap 5 drakhmi") şeklinde ^P(AXMAI) deşifre edilmiştir.70' Yurrrrrr, kabın fiyatını yansıttığı önerilmiştir'702 ugo Laıg11976,93,L43, *' nJ?n'on- ı g ig,1 oZ - ı o7, M 24 |' 6e6 Lang 1976,93,L43; Robinson 1959, 107,M,241. 6e7 Lang1976,93,L43. ue'Robinson 1959, 107-8, Ml241. 6ee Robinson I 959, 106- I 0 7, M 241 ; Lang 197 6, 93, L 43. 700 Bezeczky 2013 , 164; Martin 1999 , 3 58 , Fig. 266 .93 . 70ı Keıimenin bu yazılışuııı, rcü'}.ırq ya da rcıixıroç'a kıyasla daha sık görüldüğii aktarılmıştır. Bkz:.Lang 1976, 89, Kl8. 'o'Lang 1976, 89, Kl8. L40 2.3.2.2. B Grubu: -B- grubunda açık yazı|ı bir örnek incelenmiştir (Kat. No. 190). Amphorada, kulbun bağlandığı yerin aşağrsında bir sıra açık yazı görülmektedir: Z1ı)TIKOY l Zııırrttoİı (Zotikos'un)703. ismin, üretici ya da kabın sahibinin ismi olduğunu önerilmekİedir.7oa Bu çalışmada yapılan değerlendirme, amphoranrn içindeki i.irünün üreticisi ya daticcaraait olduğu yöni.indedir. Bu öneri dışında Zuı:'ıriç isminin de olasılık dahilinde olduğu düşiinülebilir. 2.3.2.3. C Grubu: Dipinto taşıyan LR 3 amphoralannın üçiincü grubu bir ömekle temsil edilmektedir (Kat. No. 192). Sardeİs Tipi o|arakadlandınlmış amphoranın gövde bölümüne yapılmış krrmızı dipintoda, ortada haç ve iki yanında A+Ct) (alpha ve açık omega) harfleri vardır. Başlangıç ve sonu temsil eden harflerin, diğer LRA 3 dipintolarına nazaran da|n büyük boyutlu oldukları görülmektedir. Söz konusu dipintonun, Sardeİs Tipigrubuiçinde karşılaşılan tek dipinto olduğu bilinmektedir. 2.3.3. Graffiti (Şekil 82) LR 3 amphoralan üzerine kazıma ile yazılmış yazı|ar çok sık karşılaşılmamaktadır. Katalogda yer verilmeyen graffitili Proto-LRA 3 ömeklerinin çoğunluğu Atina Agorası (Şekil 80)'o' ve Ephesos'dan706 ve bir tanesi ise Sinop'da707 ele geçmiştir. Bunun yanı sıra, Caesarea7o8 ve Smyrna-Agora7}9 kazı|arında da, graffitolu Proto-LRA 3 örnekleri bilinmektedir. Ek olarak, Samos'da bulunmuş ve katalogda incelenmemiş bir omuz pargasında görülen graffitonun da, Ephesus amphorasına ait olabileceği önerilebilir.''0 B,rr.r', dışında, yeterli buluntu bilgisine ulaşılabilen ttim graffitolu LRA 3 örnekleri detez çalışması kapsamında 703 Zaıır|çismi için bkz' LGPN I 1987, l98; LGPN II |994,l99 (iki Zrırı1oq isminden üstteki Zarır6ç olarak kabul edilmiştir); LGPN III.A 1997, |9l; LGPN III.B 2000, |79; LGPN IV 2005, l49; LGPN V.A 2010, 195; LGPN V.B 2013, l8l. 7oo Robinson 1959, 110. 705 M. Lang'ın yaptğı surıflandırmaya dayanarak, "Tip 3'' olarak adlandırılmış amphoratipinde görülen graffitolar için bkz. Lang 1955, 277 vd. 706 Palamutçu 20l4,K2 ve K8. 707 Kassab-Tezgör vd. 2003' 17 5, Pl.[I.Fig. l 3 a, PI.IX. l 3. tot Johnson 2008, 100, 108, 1209. 709 Karcı-Aglar 2015,84, Lev. l6. 7ro Hautumm 2004, n.1725a. r41 değerlendirilmeye çalışılmıştır. Katalogda toplam 14 amphora üzerinde 17 graffıti bulunmaktadır. Burada yer alan tiim graffıtolann post-cocturam olank uygulandıkları gözlemlenmiştir. Boyun, omuz ve gövdenin alt krsmrna yerleştirilmiş olan ömekler üç ana grup altında incelenmişlerdir (Şekit 81): (r'fffft( Şekil 81: LR 3 amphoralarında yer alan graffiti konumları (Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş) 2.3.3.l. A Grubu: -A- grubu dahilinde kısaltma ifadeler incelenmiştir. Söz konusu kısaltmalann, kapasite gösteren sayl, özel isim ya da ürün içeriğine gönderme olabileceği düşünülmektedir. ilk örnek, olasılıkla Ephesos üretimi bir amphorada yer alan grafftodur (Kat. No. 193a). Boyun yüzeyinde bulunan yazıda, (D (phi) harfi görülmektedir. @ harfinin sayısal değer taşımadığı, taşınan i.iriin ya da özel isme gönderme olduğu sanılmaktadır. Kat. No. 193b ya^g ise, amphoranrn diğer taraflnda ve gövdede, dibe yakın yerde yapılmıştır. İki sıra halinde ve yatay biçimde yanldığı görülen graffito, amphora kınk olduğu için kısmen korunmuştur. Graffitonun ilk srrasında yer alan yazı $./[B (22 ya da 32) olarak değerlendirilirken, altında yer alan yazı ise deşifre edilememiştir: A[.] Diğer bir graffito örneği ise, Ephesus 56 amphorası üzerinde görülmektedir (Kat. No. 199). Aynı zamanda, Ephesus 56 formu üzerinde karşılaşılan tek yazı olma özelliği taşıyan yazıda, boyıından omüza geçilen yerde, M (mü) harfi mevcuttur. Kapasite, taşlnan üriin ya da şahıs ismini ifade ettiği düşünülmektedir. Kapasite göstergesi olarak eşit olduğu 40 birim hacmin, sextarius açısrndan, Ephesus 56 amphorasrna uygırn bir ölçü (yaklaşık 20 |t.) olabileceği düşünülmektedir. L42 Ephesus tiretimi olduğu sanılan Kat. No. 198 amphorasında, kulbun altında kalan böliimünde yer alan graffito; KoN^/ KON^(ITION) rcovö(inov) okunmuş ve 7 l l (Lat. c o n di t İ um) "b aharatlr ş arap " olarak çö züml enmi şti r. Ephesos üretimi olduğu sarulan diğer bir amphorada ise; boyun bölümiinde ve kulpların arasmda kalan krsımda bir sıra graffito ya^ yer almaktadır (Kat. No. 196). _ A- grubuna dahil edilerek kısaltma biçiminde değerlendirilmiş söz konusu graffitonun deşifresi şu şekilde yapılmıştır: AKINo(x) / Ercıvo(ç) (yabani fesleğen). Amphora 712 içeriğinin yabani fesleğenli şarap olduğu önerilmiştir. -A- grubunda incelenmiş Kat. No. 194 amphorasınrn omzunda yer alan graffito, amphora kırık olduğu için kısmen okunabilmektedir: ]EBM[. / ]epp[. Yazımn başı ve sonu mevcut olmadığı için graffito çözümlenememiştir.7l3 Ephesos iiretimi olduğu düşünülen Kat. No. |957|4 amphorası, graffitonun çizimine dayanarak, -A- grubu altında incelenmiştir. Ancak, yant net olarak anlaşılmamış ve deşifre edilememiştir. Sardeis'de bulunmuş olan Kat. No. 204 amphorası üzerinde iki adet kısaltma graffiti vardrr. Boyunda yazılı olan ilk (a) graffitoda N-K (nü-kappa) harfleri bulunmaktadır. Sayısal değeri olmadığı dtışünülen yazunln, özel isim ya da amphoranın içeriğine dair bir yazı olduğu sanılmaktadır. İkinci (b) yazıda tek başına görülen K (kappa) harfinin ise, sayrsal (20) bir kapasite göstergesi olabileceği önerilebilir. Ephesos üretimi olduğu önerilen amphoraların dışında, Tanais'de (Rusya) bulunmuş Ve "Samos Amphorası" olarak nitelendirilmiş bir başka amphora üzerinde *Sardeİs kısaltma graffito yer almaktadır (Kat. No. 200). Tez çalışmasında, Tipi"ne aiİ olduğu önerilen amphoranın boyun bölümiinde, bir ya da iki sıra halinde yazılmış bir graffito mevcuttur Ve yazıda EY[.]EY[.] (epsilon, üpsilon, t.]) harfleri okunabilmektedir. Sondaki harfin sadece alt losmı görüniir durumdadır ve harf ihtimalleri göz önüne ahndığında YlPlTlf (üpsi1orı/rholtaulgamma) harflerinden biri olabileceği sanılmaktadır. Graffitonun, şahıs ismine ya da amphora içeriğine işaret etme "l Ladstatter2008, 18l;"Heritalyan sextarİus'Ununbirdenarii'densatılması...": Prantl 201l.37l, II.l8 t" Robirro., lg5g,ll2, M307. 'r' Robinson lg5g,79,L 51. "o Sö, konusu amphora, Theodosius Liman/Constantinopolis'de bulunan YK 35 Batığında tespit edilmiştir. Taşınan kargoya ait iki ana amphora tipinden farklı bir amphoradır. Bkz: Po|at 2013, 169, N.144. L43 ihtimali kuwetle düştinülmekte, ve amphoranın buradaki varlığının Tanais'e şarap gibi bir lfüs tiiketim ürünü ulaştığına dair bir kanıt olmadığı ileri sürülmüştiır.7ı5 Kat. No. 205 amphoraslrun boynunda, kulba yakın yerde yazıIı olan graffitonun 7 l 6 transkripsiyonu : rpl [... ]y (?) şeklinde yapılmıştır. 2.3.3.2. B Grubu: Açık yazılı graffitolar, _B- grubu altında incelenmiştir. Burada incelenen açık yazılı graffitoların çoğunluğu Sardeis'den ele geçmiştir ve toplamda 4 örnek bilinmektedir. Söz konusu graffitolarda genellikle şahıs isimleriyle karşılaşılmıştır. Kat. No. 197 amphoraslnın boyun bölümiinde yapılmış ve post-cocturam olduğu sanrlan bir sffa graffitoda; AoPo^ICIoC / A 7ı5 Arsen'eva vd' 200l, 362. 7t6 Crawford lgg0,5l, Fig.l93. 7t7 Fiaccadori 1983, 239. tr8 Pieri 2005, loo. 'te Bezeczky2013,3l. 720 'Ic,rcr6B ismi için, bkz: LPGN II 7994,23l; LPGN III.A 1997,2|5; LPGN IV 2005, l7l; LPGN V.A 2010,22l; LPGN V.B 20l3, 204;'ItİrrııBoq ismi için bkz: LPGN III'B 2000,204; LPGN V.A2010,221; LPGN V.B 2013, 204. 72ıHanfinann I983, l66. 722 Crawford 1990, 89'dan L.Robert, 1964, Nouvelles inscriptions de Sardes: fasc.I, Paris, 57; Hanfrnann 1983, 166. 144 kullarumı, bir LR 2 amphorası üzerindeki graffitodanda (katalogda yer almayan) bilinmekte dir.723 Sardeis'de ele geçmiş bir amphorarun boynunda tek sıra halinde yazılmış bir isim graffitosu mevcuttur (Kat. No. 202a). Graffitoda okunan isim: @EOKTITTOY724 / OsdKnmouT2s (Theoktistos'un726;, L. Robert tarafindan Yahudi ismi olarak yorumlanmıştır.727 Amphorada yer alan ikinci (b) yazı ise, MEAP0Y (?) şeklinde okunmuşfur. isim dışında bir anlamı işaıet edebileceği gibi, bunun yeniden değerlendirilmesi gerektiği sarulmaktadır. Amphoradaki Son graffitoda (c) bir haç mevcuffur: f Sardeis'de bulunan diğer bir amphoranın boyun bölümünde iki sıra biçiminde yazılmış graffito yer almaktadır (Kat. No. 203). Kulba yakın yerde bulunan açıkyazıda, CABBATIoY lCoBB6rıou"* 1subbutios'un) ifadesi ile karşılaşılmıştır. Söz konusu şahıs isminin amphora içeriğini dolduran tüccara ya da amphoranın sahibine ait olduğu sanılmaktadır. L. Robert taraflndan, Kat. No. 201 amphorasındaki graffito ile aynı kişiye ait eI yazısı olduğu önerilmiştir.72g 2.3.3.3. C Grubu: -C- grubu altında ligatiir gıaffitosu incelenmiştir. LRA 3 başlığı altında .incelenen amphoralarrn arasında efl az karşılaşılan graffito biçimidir. Bu çalışmada, bilinen bir adet örnek sunulmuştur (Kat. No. 206). Amphoranrn üzerinde, kulba yakın yerde görülen graffito ligattirün transkripsiyonu: Xo ? (kni-phi) şeklinde yapılmıştır. 723 Boardman lg}g, ll7, Fig.45.xvi. 7-2a-Yayında@EoKTIrToY yerine @EOKTIIOY şeklinde verilmiştir, bkz: Crawford l990, 84,Fig.428. '2' @e6rtıotoç ismi için, bkz; LGPN I 1987,276; LGPN III.A 1997,204; LGPN Il/ 2oo5, 165; LGPN V.A LGPN l/.8 2013,196. ?910,214;726 YayındaTheoktistos yerine Theokistos çözümlemesi ile verilmiştir, bkz: Crawford 1990, 84,Fig.428. ginf,nann 1963,51. 728"' xoBBdrıoq ismi için, bkz: LGPN I 1987 400 LGPN III.A 1997 368; 372; , ' LGPN III'B 2000, LGPN IV 2005,301; LGPN l/.A2010,395; LGPN V.B 2013,376. 72e Crawford 1990, 84'den; L.Robert, 1964, Nouvelles inscriptions de Sardes: fasc.I, Paris, 57. L45 2.4. ZEEST 80 AMPHORALARI Diğer Adları: Hayes-Saraçhane Tip 4, Mid Roman 5, Knossos Tip 38, Scorpan Tip D En yaygın bilinen adıyla 7eest 80 amphorası; 1960 yılında I.B. Zeest taraflndan 80 no'lu amphora olarak gösterilmiştir. Zeest, az sayıda parça ile yaptığı bu tipolojik çalışmada, amphora tipini iki gruba (A ve B) ayırmıştır (Şekil 83a-b).730 Çalışmada ele aldığı örneklerin ti'imü kırmızı hamurludur. Ağız kenarrnın altında yer alan iki yiv çizgisinin yant slra, yuvarlak kesitli kulpların üzerinde de yivler bulunmaktadır. İkinci gruba (B) ait örnekte, gövdesinden aşağıya doğru inen yivler, hafifçe siwilen bir diple sonlanmaktadır.73l Ardından, lg75 yılında, Ve onu takiben 1976, l977'de, C. Scorpan'rn ortaya koyduğu, kronolojik ve morfolojik gelişim incelemesi, Zeest 80 amphorasının oldukça detaylı anlaşılmasını sağlamıştır (Şekil 84a-c). Amphorantn en geç formu için verilen tarih 6. yüzyıldır ve bu çalışmada Akdeniz ve Karadeniz için hazırlanmrş bir dağılım haritası da sunulmuştur.732 |979 yılında J.A. Riley tarafindan, Zeest 80 amphoraları, Mid Roman 5 (MRAS) olarak adlandınlmıştır (Şekil 85). Benghazi'de iki küçiik ağızparçası haricinde başka parça ele geçmese de, yayında oluşfurulmuş dağılım haritası, yenilenmiş buluntu dağılımını göstermektedir.733 Ardından, 1987 yılında A. opait tarafindan, amphorarın morfolojik ve kronolojik form gelişimi değerlendirilmiştir.73a opait, söz konusu yayında Zeest 80 amphoralarınr yedi kronolojik gruba ayrrarak incelemiştir. 1. yüzyıldaki deforme dikdörtgen kesitli kulplar, yavaş yavaş oval kesite dönüşmüş ve küt konik boyun l. yüzyılda uzun bir yapıdayken, 2. yıd.zyı|da biraz kısalmış ve 3. ynzyıJıda yeniden ıJzamaya başlamıştır (Şekil86a-b). Bununla biı'likte l. yüzyılda masif bir diple biten oval gövdenin, alt losmının büyümesiyle birlikte konik forma doğu evrildiği görülmektedir. Yivler ise, gövdenin alt ve üst bölümlerindedir ve gövdenin orta kısmr 730 Zeest 1960, I l4-l 15. 73t Zeest1960,ll4-ll5 7t' Scorpan 197 5, 27 5-276 ; Scorpan 197 6, Pl.X.3 ; Scorpan lg7 7, 27 8, Fig. I 3, 1 5 733 Riıey lg7 g, lt 8- 1 t 9, nig.ıı, Fig.8 3.D24o, 84, D'247. 734 Opait 1987,24-250. I46 boştur. Yivlerin 3. ynzyıl ortasrnda çoğaldığı ve 4. - 6. ynzyıllat arasında aza|dığı düşünülmektedir (Şekil 86c_d). 735 Dichin'de gsç 5. ynzyıI tabakalarında en yoğun dördiincü amphora formu olarak ele geçen Zeest 80 amphoralanndan yola çıkrlarak yapılan 5. ynzyıl form gelişimi ise V. Swan taraflndan detaylandırılmıştır (Şekil 87a_b). 5. yüzyılın ilk yarısına ait örneklerin hafif konik boyunlu, kalrn, torba biçimli ve yiiksek omuzlu, armudi forma doğru ewilen soğan formlu gövdeli olması karakteristik özellik olarak tarumlanmaktadır.736 Dichin örnekleri arasında "geç versiyon" olarak bahsedilen ve 480'lerin ortası/sonu _ 490'ların başına tarihlendirilen bir ağızkenannın, yüzyılın ilk yarlsma ait formdan farklı olarak içbiıkey olmasına dikkat çekilmiştir (Şekil 88a).737 Söz konusu amphora formıına verilebilecek diğer bir ömek, Tropaeum Traiani'den (b.Romanya) öle geçmiş bir ağız parçasıdır (Şekil 88b).738 Her iki amphoranrn ağız kenar yapıları karşılaştırıldığında benzer oldukları görülmektedir. Söz konusu amphoranrn, 6. ynzyı| başı/ortasına tarihlendirilen bulunfularla birlikte tespit edilmesi, atık tabakası ile ilişkili olabileceği ya da yeniden kullanım gördüğü varsayılarak değerlendirilmiştir.73g Ancak tez çalışmasında ortaya konacak (aşağıda) verilerle, 6. ynzyıirın baş/ortası tarihlemesinin, söz konusu form için doğru tarihleme olabileceği önerilebilir (örn.Kat. No. 227). Saraçhane'den gelen örneklerden ikinci (B) grup altında incelenenlerin de, 6. ynzyı| sonı.ı/7. ynzyıl tabakasından ele geçmiş olmasr önemlidir. 7a0 Bazengri çekirdekli furuncu veya kahverengi hamurlu74've açıklkoyu kıımızı (5 YR 6/8)742_ (5 YR 5/6 reddish brown)7a3 renkli olmasının yaru slra pembe-kiremit (örn.Kat. No. 223), açık furuncu (örn.Kat. No. 239) ve gri (örn.Kat. No. 213) renkte hamurlu örnekleri de bilinme| ]3' Opait 1987,247-250; Fig.2, 3 ve 4.la,lb,2aveZb. "u Swa, 2010, ll2. Swan2010, 113-114. "7t'8 Barnea 1979, Fig.768.3.7 t" Swan 2010, ll4, dipnot: 42;Bamea 1979,Fig.168.3.7 ''" Hayes 1992,63,İip 4. 7at Opaitz}} b,26. ]i1 ş*oı 2000, l90; Hayes |992,63,Type 4. '"' Bezeczky 2013, 174. 744 Sarımsı, açık turuncu ve gri renkli hamura sahip örnekler'ın,kazıalanındaki toprak koşulları (yııksek demir oksit?) dolayısıyla değişikliğe uğradğı sanılmaktır. 147 kile sahiptir|er.7as ince elenmemiş kumlu, kaba ve gözenekli hamurda, c.l cm3'e varan boyutta taş katkısı ayırt edilebilmektedir. Burada sunulan tez çalışmasında üzerinde durulacak form çoğunlukla opait'in yedinci versiyon formudur; bununla birlikte az sayıda örneğin ele geçtiği altıncı versiyon formuna da değinilecektir. Yukarıda bahsedildiği izere,söz konusu amphorarun ayırt edici özellikleri; hafif dışa çekik, üstü düz ağız kenarlı, genişleyen boyunlu, ağızkenarının altından başlayan ve hafıf içe doğru kavis yaparak omuzda bağlanan oval kesitli kulplu olmasıdır. Masif ve ağır kulpların üst yüzeyinde kısa yiv sıraları görülmektedir. Gövde armudi formludur ve gövdedeki iki yiv grubu, omıZa ve dibe yakın yerde yapılmıştır. Dibin küçiik bir çıkıntı ile bittiği görülmektedir. Sacidava, Tropaeum Traiani, Saraçhane (B) grubu, Bursa ve Bandırma'dan gelen vetezde kataloglanan örnekler izlendiğinde, amphoranın 5. ynryıl sonunda ve olasılık|a 6. ynzyıl başında ise giderek daire kesitli kulba sahip olduğu sonucuna varılabilir (Şekil 84c, 88b, 9la-b).7a6 6. ynzyıl formunun ise c.38 cm'ye kadar uzayabilen boyunlu, genellikle omuza önceki ynzyı| formuna göre düa eğimli bir açıyla bağlanan, iizeri yivsiz ve daire kesitli kulplu olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca bu formun; omuzayakın yerde ve gövdenin alt kısmında olmak üzere iki alanda yiv gruplarına sahip olduğu, küçük çıkıntılı dibin giderek yuvarlak dibe dönüştiiğü ve gövde açrsrrun Marcianopolis'de 5. yüzyılın ortasına tarihlenen örneğe benzer formunu yaklaşık olarak koruduğu önerilmektedir. Bununla birlikte, amphoranın 7. ynryılın başında da üretilmiş ve kullanılmış olan başka bir formunun olabileceği ihtimali de göz ardı edilmemelidir. Bu varsayım doğru ise, olasılıkl a 6. ynzyıl formu ile benzer yapıda olmalıdır. Hafif genişleyerek inen boyun yaplsmm silindirik bir forma dönüşmüş olduğu örnekler, en geç versiyon olarak kabul edilmektedir (örn.Kat. No. 228). Amphoranın, Akdeniz'de 5. yıüzyılda görülmemesi ve de Tuna yerleşimlerinde 5. yüzyılın sonu _ 6. yizyılın başında yok olması, söz konusu amphoranın kullanımınrn bu dönemde sonlanması olarak açıklanmıştır.141 Ancak, burada yapılan çalışmada 6. yuzyılda ve haffa olasılıkla da7. ynryıl başında üretiminin devam ettiği önerilmektedir. 1as Opait2OO4b,26. to6 Swan 2010,lll,dipnot: 42;Bamea 1979, Fig.168.3.7; Hayes lgg2,63,tip 4; Dumankaya2}lS, Fig'7_sol ve katalogda yer alan örnekler. 'o' Swan 2olo, 114. r48 Bunun dışında, son yıllarda yapılan araştırmalarda istanbul ve Güney Marmara çevresinde Zeest 80 amphora örnekleri ile karşılaşılmıştır. Tez kataloğunda yer alan Constantinopolis örneklerinin yaru sra, Büyükçekmece Albatros sahili (Şekil90a)7a8 ve Avcılar/Ambarlı'da (Şekİl 90b) formun görülmesi, İstanbul çevresinde dahafazlaZeest 80 amphorasıyla karşılaşılacağını düşündürmektedir. Üretim yeri önerilerinden biri olan Güney Marmara kıyılarında ise; 6. yiiryıI Sonu _ 7. ynzyı|başına ait olabileceği önerilen formların tespit edildiği anlaşılmaktadır. Bandffina ve Bursa kıyısından ele geçen amphora örneklerinin yukarıda bahsi geçen forma benzerliği dikkat çekicidir (Şekil 9la-b).74e Henüz bir üretim atölyesi ya da artığı ile karşılaşılmadığı için amphoranın menşeii aydınlatılamamış olsa da, V. Swan amphoranın kil özelliklerine dikkat çekerek, üretim yerinin Marmara Adasr, Marmara Denizi ya da Çanakkale Boğazı çevresinde aranmasl gerektiğini önermiştir.750 sö, konusu grup hakkında çalışmalar yapan A. opait'in düşünceleri de bu önermeyi destekler niteliktedir. opait, Kyzikos çevresi ya d9 Thessalia'da üretilmiş olabileceğini vurgulamaktadır. 75 1 Zeest 80 amphoralannın en belirgin özelliklerinde bir diğeri de, tiim versiyonların kapasitesinin, ayru dönemde kullarulan amphoralara oranla fazla olmasıdır. opait, Erken imparatorluk Döneminde c.l00 lt. olan kapasitenin, Geç Roma Döneminde (yedinci grup) c.50 lt.'ye düştüğtınü belirtmektedir.7s2 Khersonesos'da içi reçineli örneklerin bulunması nedeniyle, balık sosu ya da şarap taşıdığı önerilmiştir.753 opait taraflndan yapılan değerlendirme ise, kalın cidarlı zeytinyağı amphorası olarak ya da zeytin gibi katı bir ürün için kullanıldığı yönündedir.1sa Diğer tataftarı, Constantinopolis'in zeyİinyağı ihtiyacının Bithynia'dan karşılandığı ve olasılıkla LRA 2 7aE Kuçtıkçe1mece Göl Havzası (Bathonea?) Kazı başkanı ve Kocaeli Üniversitesi öğetim üyesi Doç. Dr. Ş. AYDINGÜN taraflndan yapılan yüzey araştımalarr srasuıda, Büyükçekmece'de Albatros sahilinde bir restoranda tespit edilıniştir. 7o' Gündüz 2017, |0o, fotoğafta sol-üst; Dumankaya 20l8, Fig.7-sol. "o V. Swan, N. Günsenin'in Marmara Adası'nda bulunan metamorfik, mika, kalker ve diğer katkı maddelerini içeren kile dikkat çekmesi sebebiyle, üretim yerinin bu bölgede ararıabileceğine işaret etmiştir: Swan 2010, l 14. "' A. oPAIT'e LRCW 6'da yaptğı Sunuma dair bilgi paylaşrmları için çok teşekkür ederim: opait, baskıda. t""2 opait, baskıda. Swan 2010, ll4. 7'a opait, Paraschiv 2013, 3l8; opait 20|7 , 596; opait, baskıda. 1.49 haricinde bir amphorada taşındığı önerisi göz önüne alınırsa, kastedilen amphora Zeest 80 amphorasr olmalıdrr.755 Eldeki veriler ışlğında, tiim Akdeniz ve Karadeniz çevresine (özellikle Tuna ırmağı kıyısı) dağıldığı bilinen Zeest 80 amphoralarrnın en yoğun ve yaygm kullanımı 3. ynzaı|da görmüşti.ır.756 Bulunduğu en önemli merkezler; Constantinopolis7s7, Aleksandreiu"t, BereniceTs9, ostia760, Atina76l, Knossos762, Ephesos763, Smyrna- 6a, 67 Agora7 odessos765, Şacidava766 ve Histri a7 o|arak sayılabilir. 2.4.l. Mühürler (Şekil 96) Zeest 80 amphoralarında mtihürlemenin ne Zaman başladığı net olarak bilinmemekle birlikte, 3. yizyıl boyunca mühiirleme yapılmadığı düşiinülmektedir. Buna göre, parmak baskı mühiirler olasılıkla, graffito yazılıarın var olduğu 4. ynzyı| ortasr/sonunda başlamlş; Ve 5. yüzyılda ise (olasılıkla dipinto yazıIarın başlaması sürecinde), iiretilmiş kalıp ile basılan mühiirlere dönüşmüştür. 2.4.1.l. Mühür Grupları (Tablo 12) Parmak baskı mtihiir örneği dışındaki miihürler, 5. 6. yıjzyıl.lara tarihlendirilmiş amphoralara uygulanmıştır. Tez çalışmasında bilinen ve ulaşılabilen 75'Karagiorgiou 2001, dipnot 121'den Constantinus Imperium Byzantinum, I., - Haldon, J. F. (1990). Constantine Porphyrogenitus: Three treatises on imperial military expeditions. Constantini Porphyrogeniti Tres tractatus de expeditionibus militaribus imperatoris (2., unverönd. Aufl.). Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. 132.60l' 756 şenol 20oo,lgz,Harita24; opait, baskıda. 757 Saraçhane buluntuları için bkz: Hayes 1992,63, Type 4, Fig. 47, no.l58-160; Theodosius Limanı için, bkz: Bayrak20ll, Kn.3, 5,'7,8,10, 11, 12,26,27,36,45,65,66,70,75,84,85,90,93,94,100, l0l, l08, l09 ve |2l; Küçükçekmece Göl Havzası Kazısı (Bathonea?) buluntuları için bkz: Kat. No. 238; Krysopolis Limanı (b.Üsküdar), Kat.No. 248; bkz: Karagöz 2007, 167 . 7s8 şenol 2000, l9l-193. 759 Riıey l979, l88- l89. 760 Panella 1986, 612-13, Fig.2a-b, 3a-b. Robinson 1959; Lang 1955, 285. tu''6t Hayes 1983, 55, Tip 38. 763 Bezeczky 2013, 173-74, Tip.60. 'un şenoı 2ol5,248, Resim 2. 765 Minchev 2011, l43vd. t66 Scorpan 1975,288. 767 opaiİ 2o04b, Pl.l6.4. 150 tiim mtihtirlere yer verilmiştir''u' Gürrtımüz bulguları ışığında, Zeest 80'e ait azsayıda miihür örneği bilinse de, çeşitliliğinin oranca fazla olduğu anlaşılmaktadır. Çoğunlukla karşılaşılan daire formlu mühiirlerin haricinde, oval ve haç formlu miihür örnekleri de mevcuttur. Amphoranın kulbu, boyun bölümü ve kulbun om'uza bağlandığı yerdeki iç kısmı (parmak izi) miihürlerin uyulandığı böliımlerdir (Şeki| 92). Bilinen mühiirlerin içerik özellikleri göz öntine alındığında, büyük çoğunlukla Hıristyanlıkla ilgili öğelerin ön planda olduğu anlaşılmaktadır. Zeest 80 amphorasında, dini ifade velveya semboller yer almasrrun yaru sıra, haç biçimli basılmış/haç formlu mühürler de mevcuttur. Tez kataloğunda incelenen 22 amphora üzerinde toplam 47 mühtir incelenmiştir. incelenen örneklerden bazı amphoraların birden fazla mühürlendiği anlaşılmaktadır. Ek olarak, katalogda yer almayan Zeytinliada amphorası da tablo içinde (Tablo |2) değerlendirikniştir (Şekil93). Mühür içeriklerinde; genellikle Aziz]Melek figürleri, dini sahneler, haç sembolü ve dini aklamasyon yazılrarınln yanı sra, monogram, kartal ve aslan betimi görülürken, içeriksiz mühiirler de bilinmektedir. Mühürler, söz konusu içerikleri göz öniinde tutularak incelenmiş ve bu bağlamda dört ana kategori altında sınıflandınlmrştır: boskı Mühür ğ Şekil 92: Zeest 80 amphoralarında yer alan mühür/parmak baskı konumları769 768 Katalogda yer almayan bir mühür örneği için bkz: "-A- Grubu" mühür bolumu 769 Zeest 8b Amphoraslnın geç versiyonu olduğu sanılan hipotetik form çizimi (Çizim: Ü.Kara- B.Ustabaş) 151_ 2.4.1.|.l. A Grubu: -A- grubu miihürler, sadece yazıtiçerenörneklerden oluşmaktadır. Katalogda sadece bir miihre yer verilmemiş olup, söz konusu mtihiire tabloda ve krsaca bu böliim başlığı altında değinilmiştir.77l _A- grubu örnekleri, içerik farklılığı açısından dört alt grupta incelenmiştir: 2.4.1.1.1.1. A.L Grubu: -A.l- grubu, bir örnekle temsil edilmektedir (Kat. No.207) ve aynı boyun yüzeyine birden fazlakez basılmıştır. Boyun yüzeyinde; en üstte bir, onun altında iki olmak izere toplam üç kez uygulandığı görülmektedir. Benzer örneklerden (Kat. No. 208,Kıt. No. 209 ve Kat. No. 218) yola çıkarak, amphoranrn tiim halinde bir haç formunu oluşfuracak şekilde beş kez basıldığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda; korunagelmiş söz konusu üç mühür; üstteki, ortadaki ve sağdaki mi.ihürler olduğu için, solda ve alffa birer miihür daha olması beklenmektedir. Mühürde, en üstte ve ortada yer alan haçın kolu, kısmenyazıtın içerisine doğu uzanmıştır; üç satırdan oluşan yazıda: frrnorıoIEAEYCIoYKEPJ / K(üpı)s Bo,ıi0(e)ı'El.sıiotou7" K6p1öoq) (Taıırım Eleusios'un karında/işinde yardım et!) ifadesi okunmakta dır.772 2.4.1.1.1.2. Grubu: -A.2- grubu dahilinde incelenmiş 3 adet mühtirden ikisi boyuna (Kat. No.208 ve Kat. No.209), üçüncüsü ise (Kat. No.210) kulp üzerine basılmrştır. Boyun üzerinde yer alan mühürler daire formludur ve ağızkenarının altında, haç şeklini oluşfuracak biçimde yerleştirilmişlerdir. Kulp üzerinde bulunan ve oval forma sahip mühiiriin ise, diğerlerinin aksine, tek başına basıldığı tespit edilmiştir. Her üç amphoradaki mi.ihür içeriği aynıdır: Nokta bezek bir bordiir içerisinde, iki sıra halinde; +AIAIIIOY+ l 'Ay&1lıou773 (Agapios'un) yazıg; yazıIın altında ve üstünde ise birer, eşit kollu haç görülmektedir. Amphoralardaki miihür kalıbı birbirinden ufak 77o Zeytn|iada Arkeoloji kazısında bulunmuş bir mührün varlğı bilinmektedir. Bkz: Öaiıırk, Kızılarslanoğlu 2008, Fig.l0 sağ-orta; Kavaz-Kırıdığılıı201,7,237,Kat.no.280/81. Mühür ile ilgili bilgi paytaşımı için A. oPAIT'a çok teşekkiir ederim, bkz; opait, baskıda. ?''-'Ei"6o,oç ismi için, bkz: LGPN IV 2005,l 17; 'Blsuçtoq ismi için, bkz: LGPN I |987, 149; 'El"euçOç ismi için, bkz: LGPN II |994,l40; LGPN V.A 201ı0,153; LGPN V.B 2013,l33;'ELşuçcö ismi için, bkz: LGPN II1994,141. 772 KyzikosPiskoposu Eleusios (c.360) ile ilişkili olup olmadığı göz önünde tutulmakla birlikte, 4.yuzyı| ortasının söz konusu mühür için erken bir tarih olduğu sanılmaktadır. "' 'Ayonioq ismi için, bkz LGPN II 1994,6; LGPN III'A 1997, 6. r52 farklılıklarla ayrılmaktadır. Diğer bir deyişle, her amphoradaki mühiir/miihiir grubu kendi içinde birbiriyle aynıdrr, ancak amphora değiştikçe, kalıp da değişmiştir. Anz Polyeuktos Kilisesinde (Saraçhane/Constantinopolis) bulunan bazı tuğla|arda görülen A1ozr4roö (Agapitos'un) ismi ile yaklaşık dönemlere tarihlenmektedir.77a 2.4.1.1.1.3. A.3 Grubu: Katalogda yer alan -A.3- grubuna ait iki miihür (Kat. No. 211 ve Kat. No. 212) dışında, Zeytinliada kazısında (Erdek Limanı karşısı) ele geçmiş üçüncü bir miihür mevcuttur. Mi.ihür, hakkında detaylı bilgi Ve görsele ulaşılamadığından katalogda yer almamış, ancak _A.3- grubu altında değerlendirilmiştir g3)."' (Şekil Varna Körfezi'nden gelen her iki mühürlü amphora da, Vama Körfezi'nde kıyıya yakın bir noktada tespit edilen Lazuren Bryag Batığından ele geçmiştir. Miihiirler, uzun kollu haç biçimindedir ve içerikleri birbiri ile çok benzerdir. Yazıt, haçın yukarıdaki kolunun üst kısmından itibaren aşağıya doğru ilerlemektedir. Soldan sağa doğru devam edenyazı;üst kolda üç satır, merkezde bir satır ve alt kolda, beş satır halinde yerleştirilmiştir. Üst kolda yer alan her satırda ikişer harf bulunur; TlJ EPfq), merkezde, sağa ve sola açılan kısa iki kolda; @EBOH@EI; ve alt kolda, her satıra birer harf yerleştirilmiş biçimde; TOTOY yansl gönilmektedir: T0 EP|O @EBOH@EI TOTOY / @[eot6rc]s Boıi0eı tcö toü tcö öpyrı (Kutsal Anne, bu kişiye (bu) işinde yardım et!)776 iık mtıhtırde (Kat. No. 211) yazıt, soldan sağa doğru ve düzgün yerleştirilmiş harflerden oluşmaktadır. Ancak ikinci miüüdeki (Kat. No. 212) üst yazıtta harfler retrograd halde yazılmıştır. Devamındaki metin, uzun kolun alt kısmı boyunca aşağı doğru uzanmaktadır. Her iki miihiir de talepkar/yakarıcr anlam içermektedir. A. Minchev, "Kutsal Anne" ile, amphora üreticisininlkargonun hamisi/koruyucusu ya da "Tanflnın Annesi"nin işaret edildiğini önermiştir.777 V. Swan de, benzer bir deşifrenin düşünülebileceğini belirtmiştir: @E BOH@EI / @eö Bo{Oet (Tanrım yardım etl) l ırh 774 Bardill 2004,24. 775 Zeytinliada örneğinin içeriği okunamamaktadır, ancak tablo ve değerlendirme bölümünde dikkate Kavaz-KıııdığıI,ı2017,237'Kat.no.280/8l; ]J.pT]şt'I. Öaiırk, Kzılarslanoğlu 2008, Fig.l0 sağ-orta. "o Minchev 201l, I5l-152. 777 Minchev 2011, l1z. 153 spyr6 0e[Ö] Boıi0eı rc6 toıi (Tanrım bu işte (bu kişiye) yardım et|)778 Söz konusu iki miihriin, bir manastır yönetiminde üretimi temsil ediyor olabileceği önerilmiştir.77g 2.4.1.1.1.4. A.4 Grubu: -A.4- a|t grubu içerisinde yer alan tek örnek, Kat. No. 213 amphorasrnda yer alan haç formlu miihiirdür. Amphora boynunda, ağızkenarına yakın yere yapılmış miihtirde, haçrn her kolunda ve ortada birer çerçeve görülmektedir. Çerçevelerin içindeki yazıIar, soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru yazılmıştır. Haçın aşağıdaki kolu, diğer üçtinden nispeten daha uzundur. Üstteki kolda T; sol kolda @0); sağ kolda oC ve alt kolda PY harfleri bulunmaktadır. ortada kalan bölümdeki harfin, aşlnmlş olmasınedeniyle tam olarak okunamamasına rağmen I?TAI/E/IVAIP harflerinden biriolduğu sanılmaktadır. Yataydaki harfler, eksik harfin K (kappa) ya daT (tau) olduğu varsayıldığında; @öroq"o ya da @ötoq78l ismi okunabilmektedir. Ancak, - A.3- grubuna dahil edilen haç formlu miihtirlerden (Kat. No. 211 _2l2) yola çıkılarak, mühür içeriğinin kısaltma biçiminde çöziimlenmesi gerektiği sanılmaktadır. 2.4.1.l.2. B Grubu: -B- grubu mühür içerikleri, figiir velveyayazı|ardan oluşmaktadır. Alt sınıflamasr ise söz konusu içeriklerin çeşitliliğine göre yapılmış ve yedi grup altında incelenmiştir: 2.4.1.1.2.1. B.1 Grubu: Kulp üzerinde yer alan daire formlu mühiirde (Kat. No. 214); merkezde haleli, ayakta cepheden betimli ve orans duruşunda bir melek betimi; onun sağında ve solunda saat yönünde yazı|mış birer sıra yazıt bulunmaktadır. Yazıtın deşifresi: HCoxPY CüKEPAJ / HCo xPYCoY KEPAC/ı 'Hoo Xpuoo0 Kdpcıq (Bu (?) Altın boynuz/Ha1iç?) şeklinde önerilmiştir.782 Ancak ya^ yeniden değerlendirildiğinde: HCo XPYCü KEPAIIAC] 'Hoo Xpuooö Kepoioq (Bu (?) Altın boynuz/Haliç?) biçiminde ya da [I]HCo[YC] XPI(/Y)C[T]ü KEPA[TIOC] / ['I]noo[Oç] ttt Swan 201 0, I I 3. "' Swan 2010, 113. ''o o6roq ismi için, bkz: LGPN I 1987 , 477; LGPN II.A 1994; LGPN III.A, lgg7 , 470; LGPN III.B 2000, 438; LGPN l/.A 2010, 459. "1 o6toç ismi için, bkz: LGPN III.A lgg7,47o' 782 Bayrak 2}ll,5l. 154 Xpı(/u)or6u Kepd[ttoç] (İsa'run zaferi Haliç _ Altın Boynuz-?) şeklinde de deşifre edilebilir. 2.4.l.l.2.2. B.2 Grubu: Dört ömekle temsil edilen (Kat. No. 215a-b, Kat. No. 216 ve Kat. No. 2l7) _B.2- alt grubunda yer alan daire formlu mühür içeriği oldukça detayhdır. Kat. No. 2l5a-h örneklerinin, buluntu yeri, hamur rengi Ve form benzerlikleri nedeniyle aynr amphoraya ait olduğu tespit edilmiştir. Diğer iki amphora örneğinde ise, amphoralar tiim olmadığı için, ikinci ya da daha farfa mührün varlığına dair bir kanıt bulunmamaktadır. Miihiirde; merkezde haleli, ayakta duran bir melek figürü, figiirün iki yariında saat yöniinde yazılmış iki yazı ve en dışta, miihrü tamamen çeweleyen bir sıra yazıt mevcuttur. En dıştaki yazı, iç kısımdaki iki yazının tersine ilerlemektedir. Haç ile başlayan yazıtınve içteki yazı|aır şöyle okunmaktadır: Kat. No. 2|5a: +KEBOH@I EAEC[OY KEP/IA]IITö (dışta/retrograd) UTAAAT _ öTYoI/Eo (içte) Kat. No. 2l5b: +KEBOH@I EAEC[I0Y KEP/IA]IITü (dışta/retrograd) üTAAAT _ üTYoI/Eo (içte) Kat. No. 216: +KEBOH@I EAEY[CIOY KEP/IAIITö (dışta/retrograd) UTAAAT _ 6TYoIoY@ (içte) Kat. No. 217: +KEBOH@I EAEYCIOY KEP/TA/IIITü (dışta/retrograd) üTAAAT - ğTY[oIo]Y (içte) Mi.ihürde yer alan dış yazının çöziimleme önerisi şu şekilde yapılmıştır: K(ıipt)s Boıi0(e)t'E},g6oıou (...) (Tanrım Eleusios'un [...] yardım et!). Figürün iki yanında yer alan y azı henüz deşifre edi lememiştir. 2.4.1.l.2.3. B.3 Grubu: Boyunda beş adet basılmış daire formlu mühürde (Kat. No. 2l8); merkezde, ayakta duran ve sağ eliyle haçlı asa tutan, haleli ve kanath melek figürü mevcuttur. Figürün gövdesi cepheden, başı profilden betimlidir. Melek, haleli, diademli ve sağ elinde haçlı asa futar şekilde tasvir edilmiştir. Meleğin kıvırcık saça sahip olmasr L55 sebebi ile baş melek Mikhael olduğu düşünülmektedir.7s3 Miihürde, Latin haçı biçimindeki asa ile figiir arasında kurşun miihiirlerde de sıklıkla görülen yıldız sembolü cc*ıı784' asanın yanında bir monogrİım ve figüriin sol tarafind abir yaa bulunmaktadır: MHXAHA / Mn1gıi}, (Mı1cııi}.)785 1ı,ıikhae}. Monogram ise, ü ligatürünün bulunması gereken yerdeki aşuıma ve belirsizlik sebebiyle; IEPMANA lf eppava786 (Germana) ya da IEPMANOE / feppıuv6ç787 (Germanos) biçiminde deşifre edilmiştir.788 Mikhael isminin de nominativus olması dikkate alınarak, monogramın da nominatİvus halinde yazılmış Germanos ismini işaret ettiği düşünülmektedir. Söz konusu isim, Constantinopolis patriği olarak da görev yapan ve ç.705-715 yılları arasında Kyzikos piskoposu olan I. Germanos'u hatırlatıyor olmasrna rağmen, amphora formunun bu tarihlerden daha erkene ait olmasr söz konusu ihtimali zayıflatmaktadır.789 2-4-t-t-2-4- 8.4 Grubu: B.4- alt grubuna ait sadece bir mühür (Kat. No. 219) bilinmektedir. Mühür merkezinde, at izerinde oturan ve mrzrakla yılanı öldiiriirken tasvir edilmiş haleli bir Aziz betimi vardır. At Ve Azizin bacaklarr profilden betimlenmişken, Aazin gövde ve başı cepheden gösterilmiştir. Figiirün, daha önce yapılan Asker Aziz Georgios'u betimlediğine dair yorrm.rn'g0 yeniden değerlendirilerek, benzer sahnelerle betimlenmiş Aziz Theodoros Tyron'a7g| ait olduğu önerilmektedir. Sahne de' Azizinelindeki asarun ucunda bir haç vardır ve figüriin sakallı tasvir editdiği anlaşılmaktadır. Figüriin solundan başlayıp sağ tarafinda devam eden yazıtta; @Eo^OPoY / @s6örıı pou792 (Theodoros'un) ismi okunmuştur. Söz konusu yazun|n' sahnedeki figürün Aziz Theodoros Tyron'a ait olduğu önerisini desteklediği dtıştıntılmektedir. Buna göre, amphora üretim yerinin AzizTheodoros Tyron ile ilişkili bir kurum (örn.Manastır/Ki1ise) olmasr ihtimali söz konusu olabilir. _B.4- grubuna ait 783 Buıgurıu 2007,22. '*o Yııdzuı yer aldığı kurşun mühürler için, bkz: Bulgurlu 2007, ll, 13, |o4,250. 'o' Mı1cıil ismi için, bkz: LGPN II/2005,237; LGPN V'B 2oo0,2g8. ismi için, tikz LGPN IV 2005,79; LGPN I/.A 2010, l08. ]ll lrru*a '"' Ieppov6ç ismi için, bkz: LGPN |I |994,92; LGPN III.A 1997'98; LGPN III.B 2000,91; LGPN IV 2005,79; LGPN I/.4 2010, 108; LGPN V.B 2013,89-90. 788 En yakın benzeri için, bkz. Zacos,Veglery lg72,Pl.23o.64. 78e Kazhdan, Talbot I99 8, 45 -46; Kazdan lgg 1, 846-847 . 790 Bayrak 20 ı l, 5l. .Ayıoç '_n' AzjzTheodoros Tyron: @e6örıpoq Tüprıv lTlpav / Ttiprıv / Tefurov "'@e66rıpoçismiiçin;LGPNI7987,214-5;LGPN II1994,215-7;LGPN III.A|gg7,202;LGPNIII.B 2000, 190; LGPN II/2005,164; LGPN I/.A2010,213; LGPN I/.8 2013, 194-196. 156 mühtirde, atlı ve yılanı öldiirürken betimlenmiş asker AnzTheodoros Tyron'a ait sahne ile Geç Roma Döneminde Ve sonraslnda sıklıkla kaışılaşılmıştır. Kurşun miihiirlerde tasvir edilen Aziz isimlerin genellikle tasvirlerin yaruna yazılmasından yola çıkarak, burada geçen ismin Azize ait olduğu sanılmaktadır.793 AzizTheodoros Tyron i\e Aziz Georgios'un birlikte tasvir edildiği bir ikona sahnesinde, benzsr tasvir özellikleri mevcuttur (Şekit g7).'no 2.4.1.1.2.5. B.5 Grubu: Kulp üzerinde bulunan oval formlu mühür (Kat. No; 220), olasılıkla kaydırıldığı için iki defa üst üste basılmıştır. Mühiirde merkezde; profilden tasvir edilmiş koşan bir aslan ve üzerinde ise kanatlaIml açmlş bir kartal betimlenmiştir. Aslanın altında bir yılan Ve onun önünde de bir balık (?) görülmektedir. Mühiiriin üst bölümiinde, kartalın kanatları araslna yerleştirilmiş, retrograd biçimli bir blok monogram yer almaktadır. Monogramın deşifresi; AEONTI0Y / Ae6vrıou795 (Leontios'un) şeklinde yapılmıştır.796 2.4.1.1.2.6. 8.6 Grubu: -8.6- alt grubuna dahil edilen tek örnekte (Kat. No. 221), aynı kalıbın boyun üzerine beş kez basıldığı anlaşılmaktadır. Daire formlu mühürler, tam hizalı olmayan bir haç şeklini oluşfuracak biçimde basılmışlardır. Mühürde; nokta/inci bordürlü bir çerçeve içerisinde, cephedön betimli, kanatlannı açmtş bir kartal ve üzerinde bir monogram yer almaktadır. Monogram; MIXAHA l Mquffi,"lg7 1vıikhael; 798 olarak çözümlenmiştir. 2.4.l.|.2.7. B.7 Grabuz Aynı yerden ele geçmiş ve aynı amphoraya ait olduğu kabul edilen iki kulp üzerinde birer daire formlu mühiir yer almaktadır (Kat. No. 222a_b). Mühiirde, profilden bir aslan betimi üzerinde, kanatlannı açmlş cepheden kartal tasviri yapılmıştır. Mühürde herhangi bir yazı ya da monogram mevcut değildir. Sahnedeki 793 Buıgurıu 2007,2l' 7ea Grotowski, Brzezinski 2010, Fig.60. '9'Ae6vrıoç ismi için, bkz: LGPN I 1987,284; LGPN II 1994'280; LGPN III.A 1997'27|; LGPN IILB 2000,257; LGPN lV2005, 208. 7e6 Zacos,Veglery 1972, p1.237 ;no: 298. 'n'lı/i'xoiü" ismi için, bkz: LGPN IV2oo5,237; LGPN V.B200o,2g8. 7e8 Zacos, Veglery 1972, p1.238;no: 336. 757 detaylann, _B.5- alt grubu örneğine göre daha az çizgiyle, daha az ayrıntı|ı işlendiği gözlemlenmiştir. 2.4.l.l.3. C Grubu: -C- grubuna, içeriğinde betim ya da yazı olmayan ve sadece monogram taşıyan mtihürler dahil edilmiştir. Bilinen üç farklı monogram örneği, üç alt grupta srrufl andırılmıştır: 2.4.1.1.3.1. C.l Grubu: iki kuıbu da korunagelmiş Kat. No. 223 amphorasmln sadece bir kulbu üzerinde, daire formlu üç mühür görülmektedir. Miihtirler, ayrrr kalıpla üç kez asimetrik biçimde uygulanmıştır. Miihürde; çerçeve içerisine yerleştirilmiş bir blok monogram mevcuttur. Monogramrn en üst kısmında, merkezde alt kolu uzun bir haç ve altında ise yıldız sembolü '(*)) yapılmıştır.799 Monogram; AAEEAN^POY l A}.6ğcıvEpou8o0 1Aıeksandros'un) şeklinde çözümlenmiştir.80l 2.4.1.1.3.2. C.2 Grubu: -C.2- a|t grubuna dahiledilen örnek, kulp iizerine basılmış oval formlu bir (Kat. No. 224) mühürdür. Mühi.irde, nokta/inci bordür içerisinde bir blok monogram yapılmıştır. Üzerinde eşit kollu bir haçın yer aldığı monogram; @EOCEBIOY / @gooeBtou802 (Theosebios' un) olarak çözümlenmiştir.8O3 Diğer taraftaı, 0eoo6B1q80a (Theosebes) isminin de monograma uygun olmasr açısından değerlendirilebileceği düşünülmektedir. 2-4.1.1.3.3. C.3 Grubu: -C.3- alt grubuna ait örnek (Kat. No. 227) amphoranın sol kulbu üzerine basılmıştır. Daire formlu mühürde, nokta/inci bordür içerisinde yapılmış bir blok monogrİım görülmektedir. Monogramda: @-E-^-P-O-Y-0 harfleri okunmuş ve Yııdzın yer aldığı kurşun mühürler için, bkz: Bulgurlu zo07, |l,13, |04,250. "'800 Aıdqovöpoç ismi için, bkz: LGPN I |987,24; LGPN II |994,18-20; LGPN III.A 1997,23-25; LGPN IILB 2000,21-22; LGPN IV 2005,14-17; LGPN I/.A2010,16-20; LPGN I/.8 2013,17-19. tot Zacos, Veglery 1972, p1.229, no: I l. 802 @eooepioç ismi için, bkz: LGPN V.A20l0,2l5. tot Zacos, Veglery 1972, pl.244,no: 195D. 80a @eoodB1q ismi için, biz: LGPN I 1987,2l7?; LGPN II 1994,220; LGPN IV2005,166. 158 @Eo^0PoY / @ş6öropo080' (Theodoros'un) şeklinde çöziimlenmiştir. 2.4.1.1.4. D Grubu: içeriğinde herhangi bir yazıtya da betim taşımayan mtihürler bu grup altında sıruflandırılmıştır. Miihiirler formlarına göre üç alt gruba ayrılmışlardır: 2.4.1.1.4.1. D.l Grubu: _D.l_ alt grubuna ait, tek bir örnek mevcuttur (Kat. No. 228). Mühür, iki kulbu da korunagelmiş amphorarun sadece bir kulbuna basılmıştır. Haç formlu mühürde, herhangi bir betim ya da yazı yoktur. Eşit kollu haçın uç kenarları dışa doğru çekiktir. 2.4.|.l.4.2. D.2 Grubu: -D.2- a|t grubunda, tek bir kulp üzerinde, aynr kalıpla üç kez yan yana basılmış circus incus yer almaktadır (Kat. No. 225). Miüi.irlerin, siwi uca sahip, içi boş bir aletle bastırarak yapıldığı anlaşllmaktadır. Soldaki mühür aşlnmlş Ve kısmen korunagelmiştir. 2.4.1.1.4.3. D.3 Grubu: Kulp üzerindeki yivlere çok yakın yerde, aıİ. arda üç adet parmak izi (baskı) miihür (Kat. No. 226) bulunmaktadır. Baştaki ve sondaki mühiirler, amphora kırık olduğu için tam değildir. Parmak baskı uygulmasınln, aynl düzen içerisinde yapıldığı gözlemlenmiştir. Kat. No. 230 amphorasrnda, her iki kulbun iç tarafinda, om'ı|Za bağlandığı yere yakın biçimde yerleştirilmiş birer adet parmak izi mevcuttur. Söz konusu parmak baskı izlerinin miihür anlamı taşıdığı kabul edilmektedir. 2.4.|.2. Mühür Kalıpları Zeest 80 amphoralarınrn mühür yazıtları genellikle, oldukça küçük boyutlu ve ince harflerle yazı|mıştır. Figi.ir özellikleri açısından bakıldığında ise, ince detaylara sahip sahnelerin olduğu görülmektedir. Özellikle, -B.3- ve _8.6- mühürlerinde görülen kanat (melek ve kartala ait) detayları küçük ölçekli ve incedir. Brınunla birlikte, hem 'o' @e6öc,ıpoq ismi için, bkz; LGPN I 1987,214-5; LGPN II |gg4,215-7; LGPN III.A lgg7,202;LGPN IIL B 2000, 190; LGP N I V 2005, I 64; LG PN I/.4 2010, 213; LG PN V. B 2013, 194-196. 159 yazfl| hem de figürlü mühtirler arasında, iıızeye çok yakın basılmış örneklerin yanl sra, nispeten derin basıIan miihtirler de mevcutfur. Bu detaylar göz önüne alındığında, Zeest 80 amphoralarrnrn _A_, _B- ve _C_ grubu mühiir kalıplanrun metalden yapıldığı önerilmektedir. _D_ grubu mühtirlerin kalıp materyal değerlendirmesi ise, aşağıdaki incelemede yapılmıştır. Kalıplann diğer özellikleri ve kalıplarına dair değerlendirmeler ana grupların başlığı altında incelenmiştir: 2.4.l.2.l. A Grubu: -A.1- alt grubu tek örnekle temsil edilmesi (Kat. No. 207) nedeniyle tek bir kalıp bilinmektedir. _A.2- grubuna ait Kat. No. 208 ve 209 örneklerinde yer alan miihürlerin ise, içerik özelliklerinin benzerliği açısından, aynl kalıp ile basıldığı önerilmektedir. Ancak bu alt grubun üçüncü örneği olan Kat. No. 210 mühüriinün ise, diğerlerinden (Kat. No. 208 ve Kat. No. 209) farklı bir kalıba ait olduğu dıışünülmektedir. Bu bağlamda, söz konusu mühürün en az iki kalıbı tespit edilmiştir. -A.3- alt grubunda ise, Kat. No. 212 kalıbında, üst koldaki haıfler refrograd olarak yapılmıştır. Gruba dahil edilen Kat. No. 211 ve Kat. No. 212 mühürlerinin genişliklerinin aynı ölçüde olduğu, ancak mühür yüksekliklerinin birbirinden çok az farklılık gösterdiği anlaşılmıştır. Bu bağlamda, (Kat. No. 211 _ 2l2) kalıplarırun birbirinden farklı olmasr dolayısıyla, yine iki benzer kalıbın varlığından bahsetrnek mümkiindür. Zefiinliada miihriiniin ise, detaylı görseli olmamasr ve ölçülerinin bilinmemesi sebebiyle kalıp benzerliği açrsından bir öneri yapılamamaktadır. _A.4- a|t grubunun tek örneği bulunması sebebi ile tek kalıp bilinmektedir. _A.3- ve _A.4- gruplarına ait mühürlerin biçimleri oldukça benzerdir. Diğer İaraftan, üç mühürün de, boyunda aynı bölgeye uygulanmış olması bir uygulama tekıarını göstermektedir. Bu bağlamda, -A.3- Ve -A.4-grubu mühürlerinin aynr üretim yerindeki miihiirleme geleneğini temsil ettiği düştinülebilir. Kat. No. 2l}'dekiyazum hatasınr (retrograd) ele aldığımızda, kronolojik olarak ilk iiretilmiş kahbın bu olduğu sanılmaktadır. Üretim kronolojisini değerlendirerek; Kat. No. 2l2'yi sırasıyla, Kat. No. ZlL ve Kat. No. 213 izlediği ve olasılıkladaaynı atölyedekilkuruluştaki üretimi işaret ettiği sanılmaktadır. 160 2.4.l.2.2. B Grubu:_B.1_ alt grubunda sadece bir örnek (Kat. No.214) mevcut olması dolayısıyla bir kalıp bilinmektedir. _B.2- alt grubunda ise; mevcut üç amphora üzerindeki toplam dört mühürden, ilk ikisinin (Kat. No. 215a-b) aynı kalıp ile basıldığı sanılmaktaclır. Üçüncü (Kat. No. 216) ve dördüncü (Kat. No. 217) ömekler de, birbirleri ile oldukça beıızet özelliklere ve ölçeğe sahip olduğu için aynı kalıpla basılmış olduğunu önerilebilir. Ancak söz konusu iki miihtir, Kat. No. 2l4a-b ile küçük farklılıklar taşımaktadırlar. Bu bağlamda, eldeki veriler ışığında, -B.2- alt grubua ait en azlki kalıbın varlığından söz etmek miimkiindiir. _B.3- alt grubunu temsil eden örnekte ise, aynı kalıbın beş kez basıldığından yukarıda bashedilmişti. Bu bakımdan, söz konusu mühür için tek kalıp bilinmektedir. _ B.4- ve _B.5- alt gruplarına dahil edilen birer mtihür olmasr nedeniyle birer kahbın varlığından söz edilebilir. -B.6-'ya dahil edilen Kat. No. 22l mühürlerinin, (yukarıda geçen Kat. No. 2l8' -B.3- mühürleri gibi) ayff kalıp ile beş kez basıldığı anlaşılmaktadrr. Bu bağlamda, bu alt grupta kullanılan bir kalıp bilinmektedir. -B.7- örneğinde yer alan I(n 222ı-b mühürleri aynl biçimsel özellikleri taşımaktadır ve iki mühüriin de aynı kalıp ile basıldığı düşünülmektedir. 2.4.l.2.3. C Grubu: -C.l- miihürü, aynl kulp üzerine, tek bir kalıp ile üç kez basılmıştır. _c.2- ve _C.3- mühiirleri de birer örnek olduğundan, her alt grup için sadece bir kalıbın varlığından söz etmek mümkiindür. 2.4.|.2.4. D Grubu: -D.1_ alt grubuna ait bir ömek mevcut olduğu için, sadece bir kalıp kullanılmıştır. Kalıp, içi boş bir haç şeklinden oluşmaktadır ve form özelliği açısından pişmiş topraktan ya da metalden yapıldığı önerilmekİedit. Circus incus olan _D.2- miihürlerin ise, aynr kahpla, yanyana üç kez basıldığından yukarıda bahsedilmişti. Çapları aynı olduğu için tek bir kalıp ile basıldıkları önerilebilir. Alet ya da nesnenin, ucunun içi boş olmasının yeterli olmasr dolayısıyla, bir kalıp üretmeye gerek duymadan metal bir aletile de yapılmış olması söz konusudur. _D.3- mtihi.irleri ise, parmak izi mtihürlerdir ve amphorayr üreten çömlekçiye ait olduğu sanılmaktadır. 761 2.4.2. Dipinti (Şekil 96) Zeest 80 amphoralarında; genellikle aynı amphora tizerinde birden fazfa ve birbirinden kısmen farklı içeriklere süip dipintolarla karşılaşılmıştır. Söz konusu dipintolar, amphora üzerinde bulunduklaıı konuma göre biçimlendirilmişlerdir, ancak genellikle monogram formu ile daha sık karşılaşılmıştır. Bu çalışmada yapılan incelemeye göre, Zeest 80 amphoralannda yer alan dipintoların, graffito yazımından daha sonra (5. yüzyıl sonu/6. ynzyı| başı?) başladığı düşünülmektedir. Bu çalışmada incelenen örnekler doğrulfusunda, dipintonun, graffito yazılara daha işlevsel bir alternatif olarak geliştirildiği ve miihür ve dipinto yapımmın yaklaşık aynı süreçte başladığı anlaşılmakİadır. Zeest 80 amphoralanndaki dipinto yazılarıı, 5. 6. yizyıIlarda (ve 7. yizyı|ınbaşı ?) mühiir ve graffitodan daha sık kullanıl anyazlbiçimi olduğu sanılmaktadır. Dipinto yazı|arın incelenmesi sonucunda, LRA l veya LRA 2 örneklerindeki gibi çeşitli, siireç içinde değişikliğe uğ-rayan Ve uzun dönem uygulandığına işaret eden bir gösterge ile karşılaşılmamıştır. Bu bağlamda, mühür bölümünde değinildiği izere, mühür ve dipinto uygulamasının tam anlamıyla birbirlerine alternatif olmadığı ve olasılıkla da aynı görevi üstlenmedikleri bu çalışmada önerilen düşüncedir. Söz konusu dipintoların, amphora üzerinde yerleşimleri ve yazıt içeriklerinin bir bütiinlük içinde yapıldığının anlaşılması dolayısıyla, her amphoranın kendi özelinde incelenmesi uygun görülmüştür. Bu bağlamda, yazı, kısaltma ifadeleri ve diğer "takım dipinti" olarak adlandınlan örnekler, üç ana başlık altında sınıflandırılmışlardır: 162 Dipİıto fr Şekil 94: Zeest 80 amphoralarında yer alan dipinti konumları806 2.4.2.1. A Grubu (Şekit 94): İlk grup, birdenfaz|a monogruım veyazL içeren "takım dipinti" olarak adlandırılması önerilen örneklerden oluşmaktadır. Bu amphoralarda görülen, yazı, monogram Ve sayı ifadesi olduğu düştinülen dipintolann aynı kapsam i ç eri sinde Ve ayil anda y azı|dıkları düşünülmektedir. Kırık ve kısmen eksik dipintiye süip olan ilk <ırnekte (Kat. No. 221), boyunun her iki boyun yüzeyini kaplayan iki adet dipinti monogram görülmektedir. Mühtirlerin olduğu yöndeki monogram (a) oldukça silinmiştir, ancak diğer taraftaki monogram (b) kısmen eksik olmasına rağmen daha okunabilir durumdadır. ikinci monogramda (b) @- H-A-E-Q-Y harflerimevcutfur. Krrık ve krsmen silinmiş her iki monogramın da çözümlemesi henüz yapılamamıştır. Kat. No. 227 ömeğiüzerinde iki adet (a) _ (b) dipinti yer almaktadır. İlk dipinto (a); boyunu kaplayacak şekilde yazılmıştır Ve monogramın üst kısmında kısmen silinmiş bir khrİstogramln izleri mevcuttur. Monogramm alt kısmında yer alan M-A (mü-delta) (44) harfleri, arka yüzdeki dipintonun tekrarı olduğu için monogram ile aynr değerlendirilmiştir. Monogramın içindeki küçiik boyutlu I-C (iota ve hilal biçimli 806 Zeest 80 Amphorasmm geç versiyonu olduğu sanılan hipotetik form çizimi (Çizim: Ü.Kara- B.Ustabaş) 153 sigma) harfleri ise: 'I1ooöç Xpı(/u)çr6qDrırnp (isa'nın ZaferilKurtarıcı İsa) şeklinde deşifre edilmiştir. Monogramda tespit edilen büyük boyutlu harfler; X-E-M-A-II-Y-T-Ç şeklinde okunmuş, ancak deşifre edilememiştir. ikinci dipintoda (b) ise; ön yüzdeki (a) monogramda da belirgin biçimde yer alan aynı harflerin (mü-gamma) yazılıdığı görülebilmektedir: M-^ (44). Harfler, aynı şekilde büyük boyutlu yazılmış ve her iki harfin üzerinde de, khristograml temsil ettiği sanılançizgi|er yer almaktadır. Yukarıda bahsedildiği gibi; sayı ifadesi olduğu önerilen bu dipintonun, her iki yöndede tekrar etmesinin fonksiyonel bir amaç doğulfusunda gerçekleştiği düşünülmekte ve kabın hacmini gösterdiği sanılınaktadır. Kat. No. 228 ömeğinde görülen dipintoların ilki (a), boyun ön yüzeyini kaplayacak şekilde yerleştirilmiş bir monogramdır Ve yer yer aşınmlş durumdadır. A-E- P-N-Y-I-I harflerinin okunduğu monogram heniiz deşifre edilmemiştir. Ancak, bir kurşun mtihür üzerindeki monogram ile benzerliği nedeniyle, hipotetik olarak leopyıoı5 florpriou (Patrik Georgios'un) çözümlemesi göz öni.inde futulma1ıdır.*'' Morogramm altında yer alan M-A (mü-delta) harfleri ise, monograma ait olmayan Ve olasılıkla da, Kat. No. 229 ömeğindeki gibi kapasite gösteren bir sayı (44) ifadesidir. M (mü) harfinin solunda göriinen harf, K (kappa) harfi olarak önerilmiş, ancak anlamı henüz deşifre edilememiştir. Arka boyun yüzeyinde ise (b), daha küçfü boyutlu harflerden oluşan bir dipinto ligatiir/monogram mevcuttur. Yer yer silinmiş olan bu dipintonun çöziimlemesi de yapılmamıştır. Kat. No. 229 amphorasrnın ilk dipintosu da (a); yukarıdaki örneklerde görüldüğü gilbi, ağız kenarından başlayıp tüm yüzeye yerleştirilmiş bir monogramdrr. Monogramdaki harfler şu şekilde okunmuş: II-E-X-A-C-P-Y-K ve deşifre edilmemiştir. Bununla birlikte, monogramın altında yer alan Ve monogramm yaprsmdan farklı yapl Ve farklı harf boyutlarıyla yazılmış iki harf yer almakİadır: lıZ (lambda-zeta) (37). Bu iki harfin kabın kapasitesini gösteren bir sayı olabileceği düşünülmektedir. Söz konusu iki harfin yanında yer alan K ve E (kappa ve epsilon) harflerinden oluşan bir ligati.ir mevcuttur. Ligatiirtin, K (kappa) harfini barındırmasr ve de uygulandığı nokta açısından, Kat. No. 228a dipintosu ile benzerlik gösterdiği görülebilmektedir. Bu tip bir konum ve harf tekrarr, ürün yada üretici adrnr temsil ediyor olabilir. ikinci dipinto (b) ise; daha 807 Bulgurlu 2007, 58 764 küçtık bir alaru kaplayacak şekilde yerleştirilmiş ve şu şekilde okunmuş bir monogram/ligatiirdür: (lamda-zeta-zeta-zeta) (37). Bahsi geçen harfler, ilk ^-Z-Z-Z dipintodaki büyük karakterli harflerin tekrarıdır Ve ayru şekilde kabın kapasitesini işaret eden (aynı) sayı ifadesi olduğu düşiinülmektedir. Üçüncü dipinto (c) ise, sol kulbun altındaki boyun yüzeyine yatay biçimde yazılmış bir yazıdır. Harfler birbirine dayandırılmış ve açık biçimde yazılmıştır; ANAPO|NC] / Avöpo[o/ç] ya da AN^PO/OANA / Avöpo/r6rcr'o' / (Andron'u) ya da (Andros/Andros'un) şeklinde okunduğu düşünülmektedir. Bu amphorada görülen son dipinto ise (d), sağ kulp altrna, birbirine bağlı harflerleyazılmış olan: IIAYAU / Ilcı0}.ou809 (Paulos'un) yazısrdrr. Kat. No. 230 amphorasr üzerinde bulunan ilk dipinto, boyun yüzeyinin tiimiine yerleştirilmiş (a) bir monogramdır. O-A-E-P-T-{-I-C harflerinin okunabildiği monogramın orta ve alt krsmı kınk olduğu için henüz çözümlenmemiştir. Monogramın altında yer alan ve kırık olduğu için tam okunamayan harfler, daha önceki örnekler dikkate alındığında, K ve E (kappa ve epsilon) ligatiirü ve M (mü) harfi oldukları sanılmaktadır. İkinci dipinto (b) ise, boyun diğer yüzeyinde, daha küçük bir alanı kaplayan bir ligattire aittir: )VE-A-@ harfleri görülmektedir. Sağ kulp altında yer alan üçüncü dipintoda (c), yatay biçimli yazılmış bir ya^ mevcuttur: AN^P0AN/ hvöpoov8lo 1Androan;. Sol (d) kulbun altındaki boyun yüzeyine yatay biçimde yazılmış diğer dipinto yazıtİa da yine bir isim mevcutfur ve fIAYAğ / flo0},ou8ll (Paulos'un) olarak okunmaktadır. Beşinci dipinto (e) ise, sağ kulbun üzerinde yer alan bir monogramdır: o-@-E-A-A ve çözümlemesi yapılamamrştır. Kat. No. 229c ANAPot...] ve Kat. No.234c AN^POAN yazı|annın (d) ve de amphoradaki diğer monogram formlarının benzer olması dolayısıyla aynı kelimeyi ya da ismi işaret ettiği önerilebilir. Buna göre, Kat. No. 233c'deki yazının olması 808 hröpoq ismi için, bkz: LGPN I 1987, 40?; LGPN II 1994,3l;Avöprö ismi için, bkz: LGPN III.B 2000, 36.Avöprovismiiçin: LGPNI1987,4l;LGPNII1994,3l;LGPNIII.A1997,39;LGPNIII.B2000,36; LGPN lV2005,26; LGPN V.A2010,32; LGPN V.B 2013, 28. 809 IIoöıoç ismi için, bkz,; LGPN I 1987,365; LGPN II 1994,363; LGPN III.A |997,357; LGPN III.B 2000, 340 ; LG P N I I/ 2005, 27 6; LG P N l/. A 2010, 3 62. "' huöpoq ismi için, bkz: LGPN | |g87 ,40?; LGPN |I |gg4,3 1; Avöpr6 ismi için, bkz: LGPN III.B 2000, 36. hvöprıv ismi için, bkzl. LGPN I 1987, 4|; LGPN II 1994,31; LGPN IILA |997,39; LGPN III.B 2000, 36: LGPN lV2005,26; LGPN V.A2010,32; LGPN V.B 2013,28. 8tı [ooı.oq ismi için, bkz; LGPN I 1987,365; LGPN II 1994' 363; LGPN III.A |997,357: LGPN III.B 2000, 340; LGPN II/ 2005, 27 6; LG PN V. A 2010, 362. 1_65 gerektiğinden krsa olması beklenmektedir. Yazının bir ismest2 mi gönderme yaptığı yoksa başka bir anlamımı ifade ettiği henüz tam olarak açıklığa kavuşturulamamıştır. uiger taraftanAvöpcöv kelimesinin sözlük anlamına dair bir temsili8l3 olup olmadığı da bilinmemektedir. Ek olarak, Knidos amphoralarınrn Period Yıa'ya ait (M.Ö. 107-98) miihiirlerinde, Roma tarafindan görevlendirihen duovİri ünvanlı iki memurun isimlerinin olduğu bilinmektedir' Miihiirlerde, duovirilerin isimlerinden önce Andron (Avöpöv) sözcüğünün yer aldığı örnekler tespit editmiştir.8'o Sö, konusu dipintonun, bu bu bilgi ile yeniden değerlendirilebileceği sanılmaktadır. 2.4.2.2. B Grubu (Şekil 94): -B- grubuna dahil edilen dipintolarda, isme ait kısaltma ya da sayı olduğu düşünülen yazılar yer almaktadır. ilk örnek olarak, Kat. No. 209 amphorasırun boynunda (mühürlerin bulunduğu yönde değil), ağız kenannın altından başlayan ve boyun yüzeyini kaplayanbir dipinto mevcuttur. Yazıtbir çerçeve içerisinde yazılmıştır, ancak dipinto larık olduğu için net olarak okunamamaktadır: M.It...] Diğer bir amphorada, miihiir hizasından başlayan ve miihürün üzerinden geçecek şekilde yerleştirilmiş bir dipinto (Kat. No. 213) yazl mevcuttur. Dipinto net olarak okunamamaktadır, ancak kısa bir yazı olduğu düşünülmektedir. Kat. No. 214 ömeğinde ise, mühiirün yarunda kısa bir dipinto yazı mevcuttur. Yer yer silinmiş o|anyanda, en net okunabilen harf Q) (açık omega)'dır. olasılıkla bir kısaltmayı ya da saylyl ifade eden dipinto, mühür ile birlikte değerlendirilmelidir. 2.4.2.3. C Grubu (Şekiı 94)z -C- grubuna sadece bir dipinto örneği dahil edilmiştir. Amphoranın omuzunda ve gövdesindeki yivler, aralıklı yiv grupları halinde yapılmıştır ve bu yivlerin arasrnda kalan dıdız zeminde yatay biçimde aşağıya doğru uzanan dipinto yaz| mevcuttur (Kat. No. 231). Amphora kırık olduğu için yazının başı eksiktir ve okunabilen krsmı söyle deşifre edilmiştir: [...]M_d-s -I-E (40y4 5 (?) l5). Baştaki kırık ve 'l2 'Avöpoq ismi için, bkz: LGPN I 1987, 40?; LGPN II lgg4,3l; Avöpr6 ismi için, bkz: LGPN III'B 20oo, 36.'Avöprıv ismi için, bkz: LGPN I |987,4|; LGPN II 1994,3l; LGPN III.A 1997,39; LGPN III.B 2000, 36; LGPN IIı 2005, 26; LGPN I/. A 20|0, 32; LGPN l/. B 2013, 28. 813:^ o , . "'' Avöpröv, 6ıvoç,^ ö: evde erkeklere özgü mekan. 8ıa Canllardeş-Şenol2006, l8 ve 76. B;bilgipaylaşımı içinProf, Dr. GoncaCANKARDEŞ-ŞENoL'a çok teşekkür ederim. 166 tam olmayan harfin M (mü) harfi olduğu sarulmaktadır. Burada kabın kapasitesine dair bil gi verildiği düşiınülmüştiir. 2.4.3. Graffiti (Şekil 96) Zeest 80 amphoralarında görülen en erken (olasılıkla 3. yuzyıl) yazı biçimi graffito olmuştur. Söz konusu okunaklı graffito yazıIar, kulplann arasrnda ya da kulp altındaki boyun üzerinde görültır. 5. _ 6. yizyı||aratarihlendirilmiş formlarda, boyun ve kulp altındaki boyun yüzeylerinin yanı slra, kulbun üst bölümiinde de graffito görülmeye başlanmıştır (Şekil 95). Graffito yazıtlar, kulp altındaki boyun yüzeyine yatay,boyun ve kulp yüzeyine ise dikey biçimde yerleştirilmişlerdir. Erken örneklerde, bir amphora üzerine tek graffito yapılırken, geç ömeklerde (5. - 6. ynzyıllar) birden faz|a graffıti görülebilmektedir. Zeest 80 amphoralarında, bilinen bulunfular ışığında uztlıl Ve açık bir graffito yazıt i|e karşılaşılmamıştır. Mevcut örnekler, kısaltma ve sayl ifadeleri olduğu sanrlan yazılardan oluşmaktadır.8ls Graffitonun, 5. ve 6. ynzyıI formu velveya formlarında uygulanması devam etse de, en srk tercih edilen yazıt biçimi olmaktan uzaklaştığı sonucuna varılabilmektedir. Diğer taraftan, Zeest 80 amphora graffitoları genellikle post-cocturam o|arak uygulanmıştrr, ancak, eırL aZ il<ı ante-cocturam graffiti örneğinin (Kat. No. 243 ve Kat. No. 244) varlığı bilinmektedir. Graffito|at, yazıt içeriklerine göre iki ana başlık kapsamında incelenmiştir: 8l5 Zeytinliada arkeolojik kazısuıdan ele geçen ve Zeest 80 amphorasıııa ait bir boyun parçası üzerinde bir graffito mevcuttur. Öztürk, Kızılarslanoğlu 2008, Çizim2, sağ-orta, Res.10 sağ-orta. 167 Anıı!-c<'cİufğİı A|ııtıı-cııcİııram GraUito Grşlfııo İ{ ğ Şekil 95: Zeest 80 amphoralarında yer alan graffiti konumları816 2.4.3.l. A Grubu: -A- grubu içerisindeki monogram, ligatiir, kısaltma Ve sayl ifadesi olduğu düşünülen yazft|ar iki alt grupta sınıflandmlmıştır: 2.4.3.1.1. A.1: -A.1 2 kısaltmaları ve sayt değeri taşıdığı düşilnülen yaz:Jarl kapsamaktadır. Buna göre ele alınacak en erken iki örnek, Atina Agorası'ndan ele geçen Kat. No. 232 ve Kat. No. 233 amphoralarıdır. Kat. No. 232'de PAE (l35) ve Kat. No. 233 ömeğinde PAC (136) graffitoları görülmektedir. Her iki graffito da, kulp altındaki yüzeyde yaİay biçimde yaalmlşlardır ve benzer yantlarla birlikte değerlendirildiğinde, "M.S.105 ve 106" yıllarını ifade ettiği önerilmiştir'8l7 Ancak, hem bu tip amphoranın üzerinde görülen diğer yazılara hem de yaaıun işlevselliğine bakıldığında, l30 veya I35 sextarliye işaret ediyor olmaları (ya da başka bir ölçü birimine) da ihtimal dahilindedir. Kat. No. 233'de yer alan graffıtoda, sondaki işaret, "yarum" işareti olarak okunursa, "130,5 birim" olarak da deşifre edilebilir. Söz konusu amphoranın boyutu göz 816 Zeest 80 Amphorasmm geç versiyonu olduğu sanılan hipotetik form çizimi (Çizim: Ü.Kara- B.Ustabaş) "7 Lang 1955, Nr.29. 168 önünde bulundurulduğunda, l30 sextarİınin (c.65 lt.), Kat. No. 232 için ise 136 sextarİİıin (c.67,5 lt.) amphoranın yaklaşık kapasitesini karşıladığı düşiinülebilir. Bir diğer graffito (Kat. No. 234), kırık bir amphora parçasında yer almaktadır. Cidarın kalınlığından ve de yazının yatay biçimli oluşundan kulbun altındaki boyun yüzeyine ait olduğu sanılmaktadır. iki harften oluşan bu graffıtoda, ilk harf kısmen krrrk olsa da okunabilir durumdadır: ME (mü-epsilon) (a5). Yazıtın,ber.zer örneklerden yola çıkrlarak, büyük olasılıkla "45" birime işaret ettiği, ya da iiretim yeriyle ilişkili olabileceği sanılmaktadır. -A.1- alt grubuna dahil edilen kısalfonalar Ve sayl değeri ifadelerinin önemli bir kısmı kulbun altında kalan boyun yüzeyinde yer almaktadır. Kat. No. 235 örneğinde görüldüğü gibi, boynun kulp altındaki krsmında, yatay biçimde yazılmış NB (nü-beta) (52) harfleri okunabilmiştir ancak, yaklaşık ayru yere olasılıkla bu harflerden önce yapılmış yazı tam olarak okunamamrştır. Minchev, boyunda yer alan NB harflerinin, sextarius biriminden kapasite ya da porsiyon fiyatını8l8 ifade etııle ihtimalini de göz önünde bulundurmuştor. * " Kat. No. 24|'de görülen graffito, I. Bamea tarafindan; EBl{ (ksi-beta-sextarius simgesi) (92 sextarii) olarak okunmuş ve c.45-46 lt.'ye eşit olduğu önerilmiştir. E. Popescu ise, kapasiteyi aynı okusa da"50,237lt." olarak hesaplamıştır.82O Kat. No. 236 örneğinde, boyun yüzeyinde görülen graffitoda, AfAn[...] yazıtı yer almaktadır. Alt krsmı kırık olduğu için yazınln devam edip etmediği bilinmemektedir, ancak ilk çözümlemesinde; ArAf[{/ 'Naıcn (Agape) kelimesinin "sevgi/aşk" anlamına gönderme yapılmıştır.82l Buradaki değerlendirmeye göre, AfAII[Ior/Yl l 'Ayanioq/u (Agapios/Agapios'un)822 ismini işaret ettiği ve yukarıda (bkz: "Mühür'' bö|imü) incelenen -aynr isimli mühiirlerle ilişkili olarak iiretim yerini işaret ediyor olabileceği düşünülmektedir823. 8|8 soıiduş birimi kastedildiği düşünülmektedir: Minchev 2o|l, |4g' Solidus: İıı< aea Constantinus döneminde basılan altın para. 8re Minchev 2011,l4g. '20 Popescu 1976,250,nr.250; Barnea 1966,244;8.6; 13.1. 82r Minchev 2011,l4g. 822'AyanioÇ ismi için, bkz: LGPN II 1994,6; LGPN III.A lgg7' 6. _A.2- "2' Bkz. alt grubunda yer alan benzer içerikli mühür . 169 Kat. No. 237'de bulunan graffito yazı ise' boyun üzerine dikey biçimde yazılıd:r. Graffito, TPo[ biçiminde bir kısaltmaya ail,tir. okuma tersten, yani aşağıdan yukarı doğru yapılmıştır: fI[E]TPotC/Y] fldtpoq/ou82a 1Petros'un;. Çözümleme önerisi; ismin, gemininlkargonun sahibi ya da taşınan içeriğin tireticisine gönderme olabileceği yöniindedir.825 Boyun üzerinde görülen diğer bir graffitoda (Kat. No. 238), ortada bir haç ve iki yanında @E+E harfleri mevcuttur. Yazıbir aklamasyonyaz:ıSl olarak deşifre edilmiştir: 827 @E tol TtoK] E / @eot6rce826 (Tanrının Annesi). Kat. No. 239 ve Kat. No. 240 amphora|arı ikişer graffiti taşıyan örneklerdir. Kat. No. 239'da, ilk graffitonun (a) boyunda ( Nl >; ikinci graffitonun (b) ise kulp altında (ME ) yapıldığı görülmektedir. Bu harflerin sayı değeri olduğu varsayıldığında, (a) c.53?; (b) c.45 sextariiye eşit olduğu anlaşılmaktadır. Kat. No. 240a_b graffitoları ise, her iki kulbun altında kalan boyun yüzeyinde bulunmaktadır. İlk graffıto (a), sol kulbun altındadır < IE >; ikinci graffito (b), ise sağ kulbun olduğu yöndedir 9o lllrpoc,ismi için, bkz; LPGN I 1987,37l; LGPN III'A 1997,361; LGPN III.B2000,345 LGPN Il/ 2005, 27 9 ; LG PN l/.A 2010, 3 65. 825 Minchev 2011, l4g. 826 @sot6xe (Tanrıııın Annesi) ifadesinin kullanımı ile ilgili teolojik tartışmalar için bkz: Kaçar 2015,49, 137, 733, 134, 142,144,148. 827 Minchev 201 1, 150. 170 amphora üzerinde yer alan ikinci graffito olmasr sebebiyle, söz konusu ligattir bu alt grupta değerlendirilmi ştir. 2.4.3.L.2. A.2z -A.2- alt grubuna dahil edilen örneklerde, monogramlar görülmektedir. İlk amphorada (Kat. No. 242), boyunda blok monogram (a) ve bir adet ligatür (b) tespit edilmiştir. Monogramda yer alan harfler, @-E-CI olarak okunmuş @E0(o)t^o(0)PoZ] l @ea(6)öo(/rıı)poçs28 1Theodoros) şeklinde deşifre edilmiş ve bu ismi taşıyan birinin adının kısaltması olarak yorumlanmıştır. Bu kişinin, kargonun sahibi/kısmi sahibi, ya dabir navicularıs ismi olabileceği düşünülmüştür. Diğer taraftan, yaz|m yanlışı olarak o (omikron) yerine (l) (açık omega) yazılmış olmasr göz önünde tufularak, @Eo[r] / @s6ç (Tanrı) ya da @Eo[ToKE] / @sot6re (Tanrının Annesi) olarak deşifre edilebileceği de önerilmiştir.8zg Ligatiirün (b) ise; MI (mü-gammğ (a) saylsml temsil ettiği ve de fiyat ya da kapasiteyi gösterdiği sanılmaktadır.83o ilaveten, boyunun her iki tarafinda ve ağızkenarınrn hemen altında, küçfü bir daire ya dabir < o > (omikron) harfi olabilecek derin biçimde yapılmış bir işaret görülmektedir. Bu sembolün, kabı yapan kişinin işareti olabileceği yorumu yapılmıştır.83l Kat. No. 243 ve Kat. No. 244 ömekleri aynı monogrİımı taşımaktadır. Her iki monogram da daire kesitli kulp üzerinde ve ante-cocturam olarak yapılmışlardır. Haç biçinıli monogramda; P-Y-N-I-T-^/A harfleri tespit edilmiş, ancak monogram net olarak deşifre edilememiştir. Her iki amphora da, Constantinopolis bulunfusu olmasrnrn yansffa, Zeest 80 amphoralarında görülen tek ante-cocturam graffiti örnekleridir. Monogram, iiretici atölye ya da üriin için sipaıişi Veren kuruluşıı/tüccarr temsil ediyor olmalıdır. Harf yapıları göz öntine alındığında, monograml yazan kişinin tek bir kişi olduğu söylenebilir. 2.4.3.2. B Grubu: Bu ikinci grup içerisinde yazı niteliği taşımayan graffitolar gösterilmiştir. Haç graffitisi taşıyan iki amphora örneği (Kat. No. 245 _ 246) 828 Theodoros isminin doğru yazım biçimi "@e6öcopoq" şeklindedir. @e6örıpoq ismi için, bkz; LGPN I 1987 , 214-5; LGPN II 1994,215-7; LGPN III.A 1997 , 202; LGPN III.B 2000, 190; LGPN IV 2005, 164; LGPN V.A 2010,213; LGPN l/.8 2013, 194-196. t" Minchev 201l, 150. 830 Minchev 2011,148 831 Yayırıda bulutuya ait görsel bulunmamaktadır: Minchev 20l l, l50. 17L bulunmaktadır. Kat. No. 245 örneğinde haçın alt ve üst kolları, yan kollardan daha uzunken, Kat. No. 246'de görülen haç kollarının yaklaşık birbirine eşit olduğu anlaşılmaktadır. 172 3. BOLUM GEÇ RoMA - ERKEN rİzı.Ns uöNrcvrİNor cöninEN BENZER vıürıünr,ü w Y AZı.TLI oBJELER Geç Roma _ Erken Bizans Döneminde amphoraların yaru sıra, Yunanca mtihiirlü, dipintolu ve graffitolu başka buluntu grupları da bilinmektedir. Söz konusu yazı|ı ve mühiirlü gruplar ile tezde incelenen amphora gruplarındaki örnekler arasında işlev, kullantm Ve biçim açısından benzerlik ve farklılıklar, bu bölümde aydınlatılmaya çalışılmıştır. Söz konusu buluntular, benzet ya da değişik pişmiş toprak ve diğer malzeme gruplarından oluşmaktadrr. Bu böltimde,amphora mühiir ve yazıIarıyla en çok ilişkili olduğu düşünülen; cam ağırlıklar, kurşun mühürler, tuğla mtihürleri, unguentarium miihürleri, giimüş kap ve obje mühtirleri, papirüsler ve parşömenlerin yant sra, yazım aletleri ve malzemeleri incelenmiştir. Aşağıda, amphora miihiir ve yazıIannı etkileyen/onlardan etkilendiği sarulan ya da uygulamada belli paralellikler gösteren belli başlı bulunfu grupları başlıklandırılmıştır. Söz konusu grupların dışuıda, burada yer almayan bulunfuların da olduğu bilinmektedir. B.una göre; pithos, mortarium, kandil, ekmek mührü, kalıp baskılı prizmatik cam şişeler, kazıma ya da baskıh metal ağırlıklar, fildişi ve kemik objeler, bezemeli ve/veya yazılılmonogramlı yüzükler, muska, geınma Ve monogram taşıyan mimari öğeler gibi çeşitli buluntularda da, amphora|arda yer alan yazL Ye mühürlerle beıızer içeriklerle karşılaşılmaktadır (Şekil98).*" 832 Jacobson 1992,3lvd;Mclean 2002,200-201,205;Tek 2003, 82vd.; Foy 2018,265vd,. L73 3.1. CAM AĞIRLIK ıvıürrünr,nnİ Çok sık ele geçmeyen bulunfulardan olan cam ağırlıklar, yaklaşık 2 cm'lik çapa sahip daire formlu bir mühiir kalıbırun cam hamuruna basılmasıyla üretilmişlerdir.s33 Sarı, yeşil, mavi, pembemsi renklerde olduğu gibi renksiz de olabilmektedir. Ağırlık kenarı, bastrmadan dolayı, ortasrna göre daha kabarıktır. Akdeniz Havzasında geniş bir alarıa dağılmışlardır ve genellikle 6. _ 7. ynzyı||ara (bazen daha erken döneme) tarihlendirilmektedirler.83a Yapılan çaiışmalarda, kullanım alaru ve mühiirlerin içeriğine dair bazı sonuçlar ortaya konmuştur.835 Ağırlıkların ti.iketilen yada biriktirilen veya halkın kullandığı bir üriin olmamasr, ve de olasrlıkla eritilip yeniden kolayca kullanılan bir materyalden yapılması nedeniyle, döneminde kullarulan ttım örneklerinin güniimüze ulaşmadığı düşünülmektedir. Kullanrmr, para tarİmak amaçlıdır ve tiicc ar velveya vergi toplama görevlisine ait olduğu düşünülmektedir. Ağırlığı ise, hangi parayltarttığını göstermektedir. Basımının, kimler tarafından yapıldığı net kanıtlanmamış olsa da, dönemin eparkhoslarınrn cam ağırlık basmakla yükümlü kişiler olduğu düşüncesinin üzerinde durulmaktadır.836 Ağırlık mühürlerinin bilinen ömeklerinden yola çıkarak birkaç değişik formda yapıldıkları gözlemlenmiştir. Belirgin özelliklerine bakıldığında, en sık görülen miihtır formlarından biri, mühür merkezinde haç veya blok monogram yer alan örneklerdir. Merkezde bir monogram etrafinda bir sıra ya^nln olduğu miihürler ise, diğerine göre daha nadir görülmektedir (Şekil 99a). Diğer sık rastlanılan mühür tipinde ise; merkezde cepheden bir büst ve etrafinda onu çevreleyen bir SLrayazl bulunmaktadır (Şekil99b-d). Bu mühiirlerde, genellikle en üstte, yazının başında bir haç görülür ve büstiin sağ elinde mappa ve (eğer mevcutsa) sol elinde bir haç (scepter?) vardır. Büst etrafindaki yaz|n|n uzun Ve kısa versiyonlarr *" Perassi 2002,443. Genel değerlendirmeler için ayrıca bkz: Petrie 1926, N.74-85; Schlumberger 1895, N.lvd. 83a Yassıada: Kenneth Sams 1982, Fig.l0_3; Perassi 2002,444; Yenikapı: Atik 2009, Fig.74; Atik 2014, Res.4; Sardeis: Crawford 1990,88, Fig.464-467; Fulghum, Heintz 1998, l05vd.; Limyra; Baybo 2005, 227: Kat'73-76,29-3l (fotoğa!; Amorium: Lightfoot 2012, 382, n.ll, Fig.lll3, Pl.|l/9; Korinth: Davidson 1952, 333-334, Pl.l36, N.2870-2876; Sucidava: Popescu 1976, 310, N.302; Sicilya: Perassi 2002, Fig.lvd. "' Cam ağırlıklara dair ilk çalışmalar için: Schlumberger 1895, 59vd; Petrie 1926,2_3; Güncel ve kapsamlı inceleme için bkz. Perassi 2002'339vd.; Whitehouse 2003,27-43 836 Perassi 2002,446-447; Tobias 2015, l87vd.; Schlumberger 1895, 62. 174 mevcutfi.]r. Büstiin sağ ve solunda ise, nadir olmakla birlikte 7aman Zaman, haç ya da monogram/ligatiir gibi öğeler yer almaktadır.83' Krsa ve uann yazı|ardan bazıları şöyledir: +EfII @Eo^oToV EfIAPxğ 838 @EOA(I)POY ETIAPXOV83g +EIII'"i:;i;;Tfl 840 "OY Yukarıda bahsedilen miihiir içerikleri dışında, az farklılık taşıyan ya da sadece tek harf veyayan ömeklerinin varlığı da bilinmektedir.842 İustinianus, PüZ değişimindo yaşanan suistimalin önlenmesi amacıyla, söz konusu ağırlıklar için yeni düzenlemeler yapmıştır. Ağırlıkların içeriğinde bilinen 450'yi aşkın monogramdan yola çıkarak, sadece Constantinopo\is eparkhoslannrn değil, diğer kentlerin eparkhos7anrun da isimlerinin var olduğu dtıştıntılmekte ve diğer eparkhoslatın da miihiir basmakla yetkili oldukları sanılmaktadır. Ek olarak, mali işlerde en yüksek riitbeli memur Ve aynr zamanda vergi konusunda yetkili olan comes Sacrorum largitionumun, ağrlık standardı ile ilgilenmiş olabileceği de ileri sürülmektedir.8a3 837 Schıumberger 1895,60vd; Tobias 20l5, l87 vd. *" Tobias 2015, Pl.l88, N.707. "e Tobias 2015, PI.189, N.710. tao Popescu lg7 6, 310,Nr.302. 'al Tobias 2015, Pl.l88, N.708. 8a2 Schıumberger l895, N.37; Perassi2002, Fig.ll. 8a3 Perassi 2002, 445-447. 775 3.2. KIJRŞUN MÜHÜRLER Kurşun mühiir kullanımının başladığr dönem, l. yuzyıl olarak gösterilmiştir. Resmi ve bireysel işlerin güvenli yürümesini sağlayan söz konusu mühiirler, imza yerine ve evrak gizliliği için kullanılmışlardır. Diğer taraftan, 4. ynzyı| itibariyle imparator ailesi taraflndan da kullanılmasının aründan, kullanım gelişimi çok hızlı ilerlememiş ve 6. ynzyıLda artık rütbeli memurların da kullandıklan bir yönteme dönüşmüşttir. Bu dönemden soffa giderek yaygınlaşan mühür kullanımı, l|. ynzyılıa gelindiğinde en üst seviyeye ulaşmıştır. İmparator ve ailesi, rütbeli memurlar, tüccarlar, soylular, devlet ve din adamları, şaluslar ve manastır gibi birtakım kuruluşlar kurşun 8aa mühür kull ananlar dan b azılarıdır. En bilinen haliyle kurşun mühar i'r:rimiyle adlandınlan söz konusu miihiirlerin, kurşun dışında başka materyallerden iiretilmiş örnekleri de vardır. imza niteliği taşıyan söz konusu mühürler, altrn845, giımüş8a6 ve balmumundan da yapılmış olmalarına karşın, günümüze en çok ulaşan örnekleri kurşun olanlardır. Kurşunun kolay uygulanabilir ve uygun bütçeli bir materyal olması bu durum için en önemli etken olmalıdır. Bununla birlikte, gumüş ve altın mühürlerin kullanrm hakkının imparator, imparator ailesi ve üst düzey yetkililerde olmasr da, bu malzemelerden yapılan mühür sayrsml kısıtlamış olamalıdır. Diğer taraftan, kurşunun korunagelme özelliği nedeniyle de balmumu mühürlere nazarandaha çok ele geçtiği de düşiinülmektedir.847 Daire formlu ve daha büyük/küçük ölçülü mühür örneklerinin bilinmesine rağmen, genellikle 2,3-2,8 cm'lik çapa sahiptirler.8a8 Mühürler iiretilirken ortasında bırakılan yatay ve silindirik biçimli boşluk, mühiirü evraka ya da gerekli yere basma işlemi srrasında içinden tel ya da ip geçirilerek kullanılmıştır (Şekil 100b). Mühürler, giden evrak ya da ürünle birlikte yerine ulaştığından tek kullanımlıktır. Mührün sahibi aynl Zamanda mührii üreten kişidir. Mühür üretme işi, boş bir pul ve basım aleti olan boulleterio,rı ile kolayca uygulanabilmektedir (Şekil 100a). Mühürlerin kalıbı olan 8aa Kazdan 1991, 1859, "Seals and sealings"; Bulgurlu 2007, 8-9;Nesbitt 2009, t50vd.; Seibt 2016,2vd. 8a5 imparator yazışmalarından kullanılan az sayıdaki altuı mühür için bkz: örn. Zacos, Yeglery 1972, no.l28.bis; Bulgurlu 2007, 15. 846 Nesbitt 2009, 150. 847 Bulgurlu 2007, 15-19; 848 Kazdan 1991, 1859 "Seals and sealings". 776 boulleterionlann her miihiir basımrnda aşrnmasr nedeniyle sıklıkla yenilenmesi gerektiği için, aynr kişiye ait birden fazla miihtir ku11anı1mıştır.8a9 Kurşun mühiirlerde, kişinin görevi, adı veya adıru simgeleyen monogram, dua içerikli yazı velveya monogram, hayvan ya da çeşitli figiirler, dini sahne ve öğeler, isa, Aazve Melek gibi kutsal kişi tasvirleri, imparator portresi ve bunlara beıızer içeriklerin varlığı bilinmektedir.8so Ön ve arkayizlerinde farklı betim ve ya^ içeriklerimevcuttur. Genellikle ön yüzde figiir olurken, arka yüzde ise yaa bulunmaktadrr.8sl Ancak söz konusu mühürler, çok yönlü değişken içeriklerle de karşımıza çıkmakta ve dönemsel değişiklikleri de yansıtmaktadır (Örn.Şekil 101-102).852 8a9 Buıgurıu 2007 ' 17. "o Kurşun mühürlerde görülen sahne, betim, ya^Yemonogramlar hakkında genel bir değerlendirme için ayrrca, bkz: Bulgurlu 2007,19-26. 8sr Kazdan 1991, 1859-1860 "Seals and sealings"; Seibt 2016,2vd. 8'' Zacos, Veglery l972,Kaİalog. L77 33. TUĞLa vrürrünr,rcnİ Doğu Akdeniz'de Geç Roma - Erken Bizans Yunanca mtihürlü fuğla üretiminin 4. ynzyıI- ile başladığı düşi.inülmektedir. Diğer taraftan, Constantinopolis'de, Septimus Severus Dönemine ait bir örneğin varlığının bilinmesine karşrn, C. Mango, 5. _ 6. yizyıIa ait olabileceğini önermiştir. 853 Tuğlalarda yer alan mtihiirlerin çoğunlukla kare, dikdörtgen, daire veya haç formlu olduklan gözlemlenmektedir (Şekil L03a_b).85a Nadiren, üçgen, sekizgen ve değişik biçimlerdeki miihi.irler de ele geçmiştir (Şekil 103c).855 Miihürde bir çerçeve içerisinde ya da çerçevesiz olarak yerleştirilmiş kısaltma yaz|' en sık görülen içeriktir. Bir ya da birden fazla monogf&ffi, açıkyazıYe yazt içermeyen semboller de karşılaşılan diğer mtihür içerikleridir.856 Mühürlerin retrograd basılması sıklıkla rastlanılan bir durumdur.8s7 Genellik|e yazınınbaşlangıcında ve bazende sonunda görülen haç işareti, monogramların üzerinde veya yanında bulunmaktadır. Miihiirlerin içeriğinde dini ifade taşıyan yazılarla sıklıkla karşılaşılmaktadır. Örneğin, amphora mühiirlerinde de görülen < @eoü x&pıÇ>> (Tanrr'nın merhameti) formülünün olduğu tuğla miihürleri mevcuttur.858 Krsaltma sonlarında ve boş yerleri doldurmak için "S, 2, -" işaretleri kullanılmıştır. İlaveten, yazlm hatası bulunan örnekler de ele geçmiştir.8'9 Dog,, Roma imparatorluğunda kullanılan tuğla mühürleri çok büyük çoğunlukla Yunanca, çok az oranda da Latince yazılmıştır. Örneğin, Zeyrek Camii restorasyon çalışmasında, ayrı fuğlalar iizerine basılmış Latince ve Yunanc a yazıttaşıyan mühürlerle karşı1aşılmrştır.860 Bazr mimarilerde her tuğlaya mtihür basılmazken, bazılannda ise fuğlaların önemli bir oranlrun mühürlenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Tuğla mühiirleri, dönemin diğer *'3 C.Mango 1950,21. 85a Bardill 2004,Pl.s7o.ıa, Pl.57l.ıa (i), vd. "' Ö-. Bardill 2004, P|.g47.ıa, Pl. 1345.ıa. "6 Örn. Bardill 2004,P|'226.ıa (i)-(ii), Pl'259.2a,Pl.97.ıa(ı)-(iD, Pl.l396.ıb, PLl397.n,P|.226'ıa(ı)-(iD, P .2a,Pl.l3 42'4a-464c, |3 42'5 a; l 3 6 l . ıb- ıc, Pl. l 3 72. ıa(i), vb. 8'7-L259 Bardilı 2004, Pl.800.ıa. 858 Bardill 2004,73, Cat.no.l215ı a, 1216, l4o5-l4o7. 85e C.Mango 1950,20. 860 Ousterhout vd. 2000, 268,Fig.ll-L2. 778 miihürlerine naz'aran oldukça büyük boyutludur (Şekit 104) ve kalıbırun pişmiş toprak 86 l y a da ahşaptan yapılmı ş olduğu sanılmaktadır. 86r Bardill 2004,6,27 179 3.4. I]NGUENTARiUM MtHÜRLERİ Geç Roma Unguentariumları olarak adlandırılmış ve ticari iirtin taşımacılığında kullaruldığı düşiinülen bu şişelerin ban|annın taşıdığı miihürler, oldukça önemli bir grubu o1uşturmaktadır.862 5. ynzyıL ile 7. ynzyı| ortası aralığına tarihlendirilmiş unguentariumlann içinde genel olarak ne taşındığrnrn, güntimüz verileri ışığında net olarak bilinmemesine rağmen, bir kalıntı ana|iziile "merhem" olabileceği sonucu ortaya konmuşfur.863 Sö, konusu kapların, şimdiye kadar Patara ve Kibyra olmak i.izere bilinen iki üretim merkezi olduğu tespit edilmiştir.86o Ayrr"u, Laodikeia'da bulunan hatalı üretim ömeklerine'u' 'n" Hieropolis, Tripolis ve Laodikeia'da yapılan kil analiz çalışmalarına dayanarak, adr geçen merkezlerde de geç unguentariumlarrn iiretildiği sarulmaktadır.866 Unguentariumların mühürlenme sebebi/sebepleri henüz tam olarak açıklanmadığı gibi, mühiir taşıyanlarının taşımayanlara oranı da şu an için bilinmeyen bir konudur.867 Bununla birlikte miihürlemenin; fabrikantı, sipariş Veren tüccan/manastırı (?) temsil ettiği veya sadece gümrük sürecine döniik bir uygulama olduğu da dtıştıniılmektedir. Bununla birlikte, atölyeleri denetleyen vergi memurları taraflndan basılıyor olmalan da ihtimal dahilindedir. Buradan hareketle, mühiir üzerinde yer alan monogramlı ya da açık yazılmış şahıs isimlerinin memuğet yada üretim 868 v e l v ey a pazarlarrıa ile ilgili olup olmadığı net olarak bilinmemektedir. En yoğun rastlanan mühür formu dairedir ve bunun yanında, kare veya dikdörtgen formlarıyla danadiren karşılaşılmaktadır. Üçgen869 Ve özgiin biçimli formlars7O da diğer nadir mühür formlandır. Mühür ölçüleri çoğunlukla |-2 cm 'u' G"ç Roma (Jnguentariumlqrı terminoğisi l968'de J.W. Hayes tarafından önerilmiştir. Bkz: Harrison vd. 1968,212-214. *u3 Kaya 2017,242-243. 'uo Dündar 2008, 31, Pl.26. 865 şimşek, Bilgin 20l8, l9l, Fig.33 866 Duman 2017,357. 'u' Kazısonuçları ya da bu konuya dair yapılan çalışmalarda, genellikle istatistiki incelemeler aktarılmadığından, istatistiki bir tahmin yapılamamaktadır. '68 Unguentariumların ve mühürlerinin olası fonksiyonları hakkıııda ayrlca'bkz: Hayes l97l,244-245; Özüdoğru, Dündar 2007, |49vd; Türker 2009, ll 8; Kara, Cankardeş-Şenol 20 l 9, lgzJrg3. 'u' Üçgen ömekler için bkz. Hayes 1992, Pl.17.38; Cottica 2000, Fig.2; Laflı 2003, Taf. 260, g; Türker 2009,120,K.n.240. ''o Dündar 2oo8, P|.26, IJ203. 180 aralığında çap yada kenar uzunluğuna sahiptir.87l Kaşe ile basılan miihiirlerin yaru sıra 872 az say ıda ant e - c o c t ur am gr affıto örneği de bilinmektedir. Miihiirlerin en sık kaışılaşılan içeriği monogramlardır (Şekil 105a_b). Blok ve haç monogramlarının çoğunlukla isim, nadiren de memuriyeti işaret ettiği sanılmaktadır. Mevcut örnekler ışığında, blok monogramların haç monogram|araoranla daha fazki karşılaşıldığı anlaşılmakİadır. Ek olarak, yazı içeren ve/veya içermeyen dini ve hayvan figiirlü sahneler, semboller ve açık yazılı mtıhtır içerikleri de bilinmektedir (Şekil 105c_e). Mühiirlerde, çizgive nokta bordtir çerçeve bulunmaktadır. Bir unguentarium iiretim merkezi olan Kibyra'da unguentarium miihür kalıbı olduğu düşiinülen cam, bronz ve kurşun kalıplar tespit edilse de, var olan mühürlere uyan bir kalıba heniiz ulaşılamamrştır.873 Günümüz verileri ışığında başka bir üretim kalıp örneği de mevcut olmamasrna karşın, intaglio tekniği ile iiretilmiş metal ya da taş kalıpların kullanıtdığına dair bir öneri bilinmektedir.87a Ek olarak, mevcut mühür örneklerinin detayları göz öniine alındığında, kalıpların metal ve kilden yapıldığı düşünülmektedir.875 8'ı Kara, Cankardeş-Şenol 20l9. 872 şimşek, Duman 2007,2gz,Res.14 (sağ-alt); Kaya2017,242,Fig.Res. 14a-b; Kaya20|9,Lev.C, Res. 2a-b. '" Akgüı-Özarslan 2015, l90. 874 Metaxas 2005,76. '" Kara, Cankardeş Şenol,2019. 181 3.5. GüMüŞ KAP VE oBJE ıvıüırtınr,rni Geç Roma _ Erken Bizans Döneminde mühiirlenen buluntu gruplarından biri giımüş kaplardır. Gümüş tabak, kase, testi, röliker, yelpaze,kandil, kandil ayağı,kadeh, kaşık veya haç gibi kıymetli metalden yapılmış kap ve objelerin giımüş kontroliinü yapmak amaçlı olarak mühi.irlendikleri bilinmekİedir.876 Giimüşlerin genelikle alt bölümüne ya da kullanımda görünmeyenya da nadiren az görünen kısımlanna basılan mühürler, sıklıkla birden fazla sayıda ve formdadır. Mühür formlan; daire, kare, deforme dikdörtgeıı/uzun, içgen, altrgen ve haç formludur. Kaplarda aynı tek miihriin tekrarlanmasrrun877 yant sıra, farklı form ve içeriklerde birden fazla mühiiriin aynı kaba uygulandığı da bilinmektedir.878 Mtihürlerin, objenin yapılışında Ve bezeme uygulamaları' sırasında aşlnma ve silinmeye maruz kalmalarından anlaşıldığr üzere, tiim bu işlemlerden önce basılmış olmalıdırlar.s7g Gtimüş kap ve objeler de birden fazla mühürleme uygulaması mevcutfur.88o Bunlardan birini, "imparator mühürleri'' olarak adlandırılan ve genellikle aynı anda basıldığı sanrlan beş adet miihür grubu oluşturmaktadır. Söz konusu mühiir grubunun, I. Anastasius (h.491-518) döneminde ilk olarak uygulanmaya başlandığı düşünülmektedir. I. Anastasius bu mühiirler yardımıyla yeni bir giımüş kontrol sistemini başlatmıştır. Ardından, I. iustinianus döneminde söz konusu kontrol mühürleri beş adet uygulanmaya başlamış Ve uzun bir süre bu şekilde devam etrniştir.88l Büyük olasılıkla, Constantinopolis'de ya da başka bir yerde basılmış bu mühtirlerin imparatoru temsil eden beş görevliye işaret ettiği sanılmaktadır. Mühtirlerin formları ve içerikleri genellikle birbirinden farklıdır. Buna göre, üçgen, altıgen, daire, kare, uzun ve haç formlu miihiirlerin içinde, imparatoru temsil eden büst Ve monogramlarrn yanl sıra görevliyi işaret ettiği sanılan isimler de mevcuttur (Şekil 106a_b ve Tablo 15).'*' *t6 Dodd, Kent 1961, 7. l-5. ''7 Örn. Dodd, Kent l961, No.l02. 878 Dod4 Kent 1961, 5-7. t7'Dodd lg}7, r7B-179. 880 "imparator mühürleri" ve "Düzensiz mühiirler": Dodd, Kent |96l, 5-22; Dodd' 1992,220-222. *" Dodd, Kent 1961,7. 882 Dodd, Kent 1961,23; M.Mango lgg2,2Og-210, Table. L82 Diğer taraftan, genellikle beş İmparator mühürünün olması beklenirken, dört adet taşıyan örnekler de ele geçmektedir. Bu duruma örnek olarak verilebilecek olan ve olasılıkla aplik olarak kullanıtmış bir haçuı883 saprnda, dört imparator mtihrti mevcuttur (Şekiı l07a). iustinianus dönemine tarihlenenen(h,527-565) mühiirle\ua;ın'kare, daire ve haç formludur (Şekit 107b).884 İmparator mühiirlerinde, aJml objeye basılan her bir miihür farklı bir görevliyi temsil etrnektedir; içerikleri ve formları da genellikle birbirinden ayrılır (Şekil 10s). Eğer, aynı obje üzerinde basılmış birden fazla aynı formda mühür mevcutsa, ki bunun nadir olması beklenir, farklı isimler ve içeriklere sahip olmasr ve farklı görevlileri temsil ettiği düştinülebilir. Ya da aynı isme sahip farklı görevlilerin miihürleri, aynı kap üzerinde ancak farklı formda ve içerikle yer almaktadırlar. Ayrrca, aynı mühıü basan ve olasılıkla aynı görevi temsil eden birden faz|a görevli olabileceği ve bu nedenle de, 8 8 5 görevl i s ayl srrun be şten faz|a olabilec eği saııı lmaktadır. Dönem içinde tiim gümüş objeler mühürlenmemiştir, ancak mühtirlenmiş ve mühürlenmemiş örnekler iizerinde yapılan arıa|izçalışmalannda gümüş değeri açısından bir farklılık olmadığı kanıtlanmıştır. ss6 İmparator mıharlerinde görülen bazı memurluklar, comes Szıcrorum largİtİonum887 ku.umunun görevlileridir ve bu finansal birim gumüş madeni hakkında yetki sahibidirler.888 Bu birimin söz konusu kontrol yetkisinin, I. iustinianus döneminde Constantin opolis pr efe ctusuna geçtiği sanılmaktadrr. 889 tt' Y: 58 cm; Gen: 31,2 cm; Dodd, Kent 1987, 168. t'o Dodd rg}7, r7}-r79. 88s Dodd, Kent 1961, 25. ''6 M.Mango lgg2'2l4. Mühürlemenin temel nedeni hakkmda ayrlca'bkz: M.Mang o l992,2l4. '*' G"ç Roma imparatorlÇu Döneminde görev yapan yüksek rüt-beli furansal ofis. Söz konusu kurum, madenler, maden işleme, darphane ve boya işliklerinden sorumluydu. Ayrıca bkz: Kazdan l99l,486, 'j ggmes S cıcr arum lorgitionum"; Nicholson 2018, 37 6; Dodd, Kent l 96 l, 35-45. 888 Dodd rggz,2r7. 88e Nesbitt 1992,226. 183 3.6.YAZIvr yüzrcyİ w iÇrnİxınni Geç Roma - Erken Bizans Döneminde, en yoğun yaamynzeyi olarak kullanılan ve giinümüze değin kalabilen malzemelerden olan papirüs, parşömen ve ostrakonlar, ayfi zamaflda metin içerikleri ve ya^m stilleri açısrndan amphora üzerindeki yazı|ar|a da (graffito ve dipinto) ortak özellikler taşımaktadırlar. Yukarıda bahsi geçen ya^m materyalleri, amphoralarda görülen graffito, özellikle post-cocturam, Ye dipintoların yazımında etkili olduklan gibi bugün de okunmasına yardımcı olmuşlardır. Dönemin paleografik özelliklerini yansıtmasr açrsrndan, hem kullanılan harf ve yazım stili hem de söz dizi|eri ve kısaltmalanrun benzerleri amphoralarda görülen yazılarda da karşımıza çıkmaktadır. Papirüsler, Mısır'ın saz bitkisinin lif şeritlerinden tiretilmiş ve Antik Dönemde oldukça yoğun kullanılan yazlm malzemesidir. Anı zamanda Mrsır'da büyük ölçekli bir endüstriyi temsil eden papirüsler, her kalitede ve biçimde (rulodan kodekse); her ttirlü yazı içeriği için kullanılmışlardır.89O Mısır'ın haricinde Sicilya'da da bir siire üretildiği bilinmektedir. Diğer bir yazımynzeyi olan parşömen ise, hayvan derisinden (keçi, eşek, koyun ve inek) yapılmaktadır. Mevsimsel nedenlerle dönem dönem daha az bulunan ve pahalı bir materyale dönüşen'parşömen, papirüse göre daha dayanıklı ve güvenilirdir. Parşömendeki yazıların kolayca silinip yeniden yazı|maya uygun olmasının, bazen sütekarlığa yo| açabildiği bilinmektedir. Parşömen ve papirüslerderesmi yaaşma Ve günliik hayatla ilgili hemen hemen her konununyazılıdığı' her çeşit yaaşmarun yapıldığı bilinmektedir (Şekil 109).89l Özellikle ya^m materyallerinin pahalandığı dönemlerde, parşömenler ikincil (bazen üçiincül) kullanım görmüştür. Papirüs ve parşömenlerin yazımında; calamus (rc6},opoç veya ö6vcığ)*" r," bazende ince bir firça kullarulmrştır.893 Papirüslerde görülen karakteristik el yazısı stilinin, amphoralardaki dipintolarda da uygulandığı anlaşılmaktadır. 89a 890 Kazdan 199l, l58 1-l 582, " Papyroloğ'. 89l Kazdan 1ggl, 1587,"Parchment"; Yıldz 2014, l73-l87. Papirüs örnekleri için ayrıca, bkz: Crum 1921, lvd.; Bagnall vd.2006. 8'2 Kamış kalem. "' Metrger 2013, 17. 8e4 Fournet, Pieri 2008, 196. 1.84 Seramik, yaamda kullarulan diğer bir malzeme ttirüdiır ve kırık parçalara (baz-en de kireç levha) yazılmış her tiirlü yazı ostrakonggs olarak adlandırılmıştır. Krrık çanak çömlek parçalarının yıkanarak yaz|m için yeniden kullanılabilmesi nedeniyle ucuz bir malzemedir. Ancak, .Diokletianus kararnamesi ile kullarumına bazı sınırlamalar getirilmiştir.896 Yarrm içeriği olarak genellikle kısa yazı|ar tercih edilmiştir. incil yazıları, patrik ve edebi yazı|ar, vergi makbuAarı, keşişler arasındaki özel mektuplar, hesaplar, ödeme talimatları, isim listeleri, şiir, büyü ya da muska metinleri, astrolojik metinler, anlaşma ve ya^m egzersiz\eri bunlardan bazılarıdır (Şekil 110).897 ostrakonlar, amphoralar gibi, hem dipinto hem de graffito tekniği ile yaalmışlardır. Karanis'de yapılan istatistiki bir çalışma, ostrakon Ve papirüsiin günlük yaz|m kültiiriindeki oranlru göstermektedir.898 Bununla birlikte, giiniimüze ulaşan buluntulardan Ve amphoranın Antik Dönemdeki yüksek kullanım oraru nedeniyle, ostrakon için en yoğun kullanılan seramik türünün amphora olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, hem dipinto hem de graffito tekniğiyle yazı|abi|en bir yüzeye sahip olmasr da kullarumı kolaylaştırıcı bir durumdur. Yukarıda değinilen konu içerikleri dışında, askerlere vermek izere hazırlanmış protokol yazıları, dipinto yazıIarın içerik ve stilini etkilemesi açrsından önemlidir. Bu yazı|ar, askerlerin her tiirlü haklrnı ve izinlerini imparatordan onaylı olarak yaz/,dığı metinlerdir. Bir firça yardımı ile ve kırmrzr miirekkep kullanılarak yazı|an Protokol *dikey'' yazı|arı, okunmasr zor biçimli bir el yaZ|S| ile yazılmıştır (Şekil ı.ı1).899 Amphora dipintolarını yazaflkişilerin (özellikle bir grup dipinto yazlsl için), hem ya^m biçimi hem de içeriği konusunda protolmllerden etkilendiği düşünülmektedir.goo 470 yılında kırmızr mürekkebin kullanımrnın sadece imparatorda olmasına dair çıkan yasa ile, bu miirekkebin günlük yaşamda kullanımrnın durduğu bilinmektedir.g0l Bununla birlikte, kırmızr mürekkebin, siyaha kıyasla dahafaz|adayanıklı olduğu anlaşılmıştır.g02 895 ömpĞ,rov '9u Yııdz 2ol4' l25. 897 Kazdan l 99 1, l 540- l 541, " o s tr akd' ; Y ıldız 20l 4, |25 - |29; Crum l92l, lvd. 8e8 Terpstra 2014, Fig. 3. |gl7,56. 900"'Beıı Fournet, Pieri 2008, 176, l87 ve 189;Yıldız 2014,2|7 . '0t Yııdız 2014' 2l8-2lrg. eo2 Fournet, Pieri 2008, 176. L85 3.7 . Y AZIM MATERYALLERİ Papirüs yazılarının oluşfurulmasında kullanılan miirekkep ve yaA aletlerinin aynl Zamanda, dipintoların yazımı için de kullanıldıkları anlaşı1mıştır.903 Vitruvius'un hazırlık aşamasrnı anlattığı mürekkep türiiniin; içine zamk kanştırıldığııda yazı mürekkebi, karıştılmadığında ise fresko boyası olarak kullaruldığı bilinmektedir.goa Papirüsler üzerinde en sık rastlanılan yazı rengi siyahtır ve de bazenkrrmızı katkılar da yapılmıştır. Değişik tonlarda elde edilmiş ve kullanılmış siyah mürekkebin en kalıcr çeşidi; su ile kaııştınlmış hayvansal zamk ve lamba isinden elde edilmiş, kötü koşullarda dahi silinmeden kalma özelliğine sahip bir tiirüdür.905 Suda beklemiş az zaııık|ı kurumdan yapılan ve karbon bazlı bir mürekkep tiirü (p6},ov) de bilinmektedir. Parşömene çok yapışmayan özel|iğe sahiptir.906 Bununla birlikte, başka bir formülle hazırlanmış ikinci bir miirekkep tiiriı de ortaya çıkmıştır. Mazı meşesi tozu, metalik bir tuz (demir veya bakır),"arap 7amkl" ve sudan imal edilen metalik (mordan) mürekkeptir. Toz halindeki mazr meşesine su döküldükten sonra, üzerine demir sülfat Ve arap zamkı eklenerek hazır|anmaktadır.g07 Renginin, zaman|a siyahtan kahverengiye dönüşüp, papirüs ve parşömene 7flrar verebilir hale geldiği bilinmektedir. Ancak, 4. yıüzyıl itibariyle papirüs yazımlarında dahi karbon bazlı mürekkebin yerine geçmeye başlamıştır.90' }y'run mürekkebinin kuruyunca harflerinin solmasr ve üzerine su sürülerek yeniden okunabilir hale gelebilmesi sebebi ile gizli mesaj ların iletilmesinde tercih edildiğinden bahsedilmiştir. 909 "Çin mürekkebi" olarak adlandırılmış başka bir siyah mürekkep ise, reçine yakıldıktan sonra içine zamk eklenerek iiretilmekteydi. Zarıık, is ve kalkanthosıııf|o yanı sıra demir Ve bakırın eklendiği bu mürekkep tiırü deri boyamada da kullanılmıştır.gll Vitruvius'un aktardığı bir diğer siyah mürekkep ise, şarap tortusunun e03 Fournet, Pieri2008, l75vd.; Fournet 2012,250 eoa Vitruvius VII. 10.2. 'o'Yııdız 2o|4,206. Metzger 2013,17. no''06 Metzger 2013, 17. 908 Büıow-Jacobsen 20l 1, 18; Metzger 20|3, 17. 'o9 YıIdz 20|4,210. 9|0 Kalkanthos: Bir çeşit siyah mürekkep "' Yııdız 20|4, 207 -208, 213. L85 yakrlmasıyla elde edilen versiyonudur. Tortuların finnda pişirildikten sonra dövülerek uygulanan ve Hint mürekkebinin yerini alabilecek kadar iyi düzeye ulaşan örnekleri i.iretilmiştir.9l2 Diğer papirüs metinlerinde daha nadir, protokol papirüslerinde daha yoğun biçimde tercih edilen kırmızı miirekkep ise, zincifre (rcıwiBcıpıç) ve kurşun oksitten (pi},roç) yapılmıştır.gl3 Papirüslerde, başlık ya da böliimün ilk satırı ve bazen de tüm yazı kırmızı renk ile yazılmaktaydı.9la .Beyaz, mor, mavi, gümüş ve altın rengin de kullanılmış olmasına karşın en yoğun yazı|aı iki renk siyah ve ktmrzı olmalıdır.gls Pompeii'deki duvar resimlerinden, siyah ve kırmızı mürekkep için kullanılmış çift hazneli mürekkep kaplannın varlığı öğenilmektedir (Şekit ||2).9|6 Buna göre, ikisinin de sıklıkla ve birlikte kullanıldığı anlaşılmaktadır. Papirüs ve diğer yaa|ar genellikle, bir calamus (rcıi},upoç ö6vağ / kamış kalem) yardımıyla yazılmıştır (Şekil 113-sağ).9l' Coıo*urun yanl sıra, 5. _ 6. yüzyıldan itibaren ttiy kalemlerin kullanıldığı da bilinmektedir.gl8 Yazı yazınada kullanılan diğer bir alet ise stylusdur (Şekil 113_sol). Daha çok, kurşun ve balmumu levhalara yazmak için tercih edilen sivri uçlu ve metalden yapılmış yazı a|et|eidir. Bir uçları sivri iken, diğer ucu, balmumunu düzeltmeye yafayan biçimdedir. Eskiçağda kil tablet yazımı ile başlayan stylus kullanımınrn, l3. - 14.yızyıla kadar devam ettiği sanılmaktadır. Demir, broıız veya kemikten yapılmış örnekleri mevcutfur.9l9 Amphoralar üzerindeki graffitoların da, stylus kalemle yazılmış olduğu sanılmaktadır. Amphoraların ağzını kapatma malzemesi olarak kullanılan pozzolana karrşrmrnrn, şu an için ünik bulunfu olaıak ele geçen harçlı yazıIarda da kullanılmış olduğuna dair düştinceden yukarıda (bkz: *LRA 2-dipinto'' bölümü) bahsedilmişti. Harçta gözle görünür oranda kireç mevcuttur ve katkı maddelerinden birinin pozzolana okluğu sanılmaktadır. Ek olarak, harcrn pürüzlü ve taneli bir yapısı vardrr. Suya maruz kaldığında, harcın eriyip döküldüğü gözlemlenmiştir (bkz: "Ek' A" bölümü). el2 Vitruvius VII. 10.4. Metzger 2013, 77. "'nta Metzger 2013, 17. n" Metzger 2013,17-18. "u Thompson 1966, 51; Metzger 2013, 17. 9l7 Büıow-Jacobsen 201l, l8; Metzger 2o|3, |7 "t Metzger 2013, 17. "' Yııdız 2ol4, 203-204. T87 4. BÖLÜM DEĞERLENDİRME Tiim Akdeıiz ve Karaderuz Havzasına yayılmış en yoğun amphoralardan biri olan LRA l'e aitmühürlü örnek sayrsrnınoldukça az olduğuna yukarıda değinilmişti.92o Mühürlerin kahp sayılarına bakrldığında, genellikle birden faz|a kalıp kullaruldığı anlaşılmıştır. Sayıca az olmasınm yanr sıra, LRA 1 iiretim merkezleri ya da miihiirlerin işaret ettiği varsayılan yerleşimlerde, herhangi bir kalıp ya da mühür ömeğine rastlanmamış olması da dikkat çekici başka bir konudur.92l Bı,, aşamada, örneklerin bulunduklarr konum ve amphora tipolojileri gözden geçirilerek, neden az mühür olduğu sorusuna cevap aranmalıdır. Öncelikle tarihleme konusuna değinmek gerekirse; mühür kalıp sayılarlnln birden fazla olduğunun ortaya konmasına dayanarak miihür kalıbının sadece bir ya da iki miihür basmak için hazırlaırmİımtş olması gerektiği sanılmaktadır. Bununla birlikte, farklı mühiir gruplarına ait kalıpların benzerlikleri temel alındığında, söz konusu mühiir kalıplarının aynı kişiler tarafindan hazırlanmrş olma ihtimali de göz önünde tutulmalıdır. Bu bağlamda, bilinen mühiirlerin basılma işleminin, birbirinden çok uzak olmayan ve çok kısa süre aralığında yapılmış olduğu düşünülmektedir. Diğer bir deyişle, tiim mühürlerin aynı yıl ya da arka arkaya birkaç yıl içinde basılmış olduğu önerilebilir. Ayrıca, mtihürlenmiş amphoraların tipolojik özelliklerinin (özellikle -A- ve _B- grubu miihiirler için) birbiri ile aynı (LRA 1B1) olduğu sanılmaktadır.92z Mühürlü amphora formunun gelişimi açrsından bakıldığında ise, en erken 6. yüzyılın başına ait olabilecekleri düşiinülmektedir.923 Diğer taraftan, mühürlü amphoralann Tuna kıyılarından, Constantinopolis'den ve Mısır'dan ele geçmiş olmasr diğer bir belirleyici etken olmalıdır. Amphoranın bu lokasyonlara en çok gittiği dönem ya da sadece buralara gönderilen bir ürün çeşidini göstermesi de mi.imkündür. Tezde benimsenen düştince, miihürlerin devlet kontroliinü temsil etmekten çok, atölye/fabrikant mühürü olabileceği yöniindedir. Bir kentin tiim atölyeleri için basılmış mühürlerin var olması ihtimali düşünüldüğiınde, sayıca daha faz|a olmalan beklenebilirdi. Ancak bu bilgiler 920 Bkz: "LRA l-Mühür" bölümü. e2rOpait 2004b,9. n'' Bazıörneklerin amphora görselinin eksik olması nedeniyle, kesin sonuça varmak zordur. 9'' Bkz: Tezde "LRA l'' bölümü. Pieri 2005, 75-76' 188 lşığında, ofuImuş bir geleneği temsil etmediği ve bir/birkaç atölyenin yaptığı bir uygulamayı gösterdiği, velveya miihiir uygulamasının bir sebeple kısa siire içinde sona erdirildiği önerilebilir. Ancak, LRA 1 mühiirlerinin azlığırun diğer bir nedeninin ise, kazı ve araştırmalarda az farkedilir bulunfu olmasından kaynaklı olabileceği de unufulmamalıdır. Mühür ve graffitolu amphora sayrsmm aksine dipintolu LR l amphorasrna sıklıkla rastlanmasl, söz konusu form için en dikkat çekici unsurdur. Tezde yapılan çalışmada, LRA 1 dipintolarının olasılıkla kapasite ya^fl ile başlayan ve Zaman içinde gelenekselleşen bir yazum ve etiketleme biçimine dönüştüğü önerilmektedir. Söz konusu yazıların gelişimi; boyun ve omuzda yazılmasıyla başlayıp, daha sonra yazım yeri boyun yerine omuza doğru kayan bir biçimde devam etmiş olmalıdır. LR 1 amphoralannln en yoğun üretilip yayıldığı dönemlerden biri olan 5. yiizyılda artık önemli dipinto yaz|m stillerinin oluşmuş ve oturmuş olduğu sanılmaktadır. Burada incelenen dipintolaıın çeşitliliğinin krsmen dönenısel ve çoğunlukla da, doldurulduğu yerlkurum ile ilişkili olduğu sanılmaktadır. Diğer bir deyişle, iirünün doldurulduğu noktalardaki yazıc/ıarın kendine ait stil geliştirip onu uyguladıklan ve bu stile uygun yazılar yazdı}Jarı düşünülebilir. Üretim yerinin de birden fazla olduğu göz öniine alındığında, LRA l'lerdeki dipintolann genel içerik standardı; geldiği yer, ürün, kapasite ve de dini ifade- olarak tespit edilmiştir. Tüm yazıların, çoğunlukla, bu ifadelerden en az ikisini taşıdığı anlaşilmaktadır. Bununla birlikte, ikincil kullanımı kanıtlayan silinmiş veya kısmen silinmiş dipinto izleri de bilinmektedir. Bu durum, kolay silinebilir bir mi.irekkep kullanıldığını ve yazıcıIarrn aynl zamarıdasilme işlemini yapan kişiler olabileceğini de göstermektedir. Uygun hava ve toprak koşulları olmadan giinümüze korunagelmeyen söz konusu yazı|arın, istatistiki veri açısından sağlıklı sonuç vermemesine karşın neredeyse her kazıda dipinto kalıntılı örneklere rastlanıyor olması, döneminde hemen hemen her LR 1 amphorasının dipinto taşımış olabileceğini ortaya koyar nitelikıedir. LRA l'lerdeki dipintolar; dönemin alışveriş koşullannda form ile btıttınleşmiş, ve de üretici (iırün velveya fabrikanQ (?) ismi, geldiği yer Ve hacim kanıtı ile aranan bir çeşit garantör etiket görevi görmüş olmahdır.g2a e2a Pieri 2012,44. 189 Graffitolu LRA l'lerin de mi.ihiirler gibi ünik buluntular arasında olduğundan yukarıda bahsedilmişti. Bunun yaru sra, bilinen graffitolann içerikleride birbirinden farklıdır ve Yassıada Batığından ele geçen üç örneğin de ikincil kullanrma ait olduğu düşünülmektedir.g2s Bu bağlamda, LR 1 amphoralannda herhangi bir graffito yaztm geleneğinin olmadığı sanılmaktadır. LR 2 amphora miihürlerinin, Doğu Akdeniz üretimli Geç Roma - Erken Bizans amphoraları içinde saylca en yiiksek orana sahip olduğu ortaya konmuştur. Miihür gruplarının gelişim aşamalannl ayfl ayr. değerlendirmek gerekirse; yoğun grubu oluşturan takım mühür|erin CA.l-), birden faz|a atö|yede üretilen amphoralara basılan benzer mühürler oldukları anlaşılmaktadır. Ayrrca, bilinen tiretim merkezlerinde herhangi bir mühür kalıbı örneği buluntusu mevcut değildir. Ek olarak, bir üretim atölyesinin oluşturduğu ve gelişimi gözlenebilen miihtırlerden çok, karar verilmiş ve tasarlanmış bir uygulama olarak başladığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, söz konusu miihürlerin olasılıkla devlet taraflndan oluşturulan bir denetim mekanizrrıası aracılığıyla basıldığı kabul edilebilir. Yukarıdaki boltımde incelenen takım müht;rlerin, ilkinin bir görevli taraflndan basıldığına dair önerilerden bahsedilmişti."u "İmparator büStlü" olarak tanrmlanmış -A.la- mühürlerinin, yaklaşık 6. yüzyılın III. çeyreğinden itibaren arka arkaya ikiAıç imparator927 döneminde basıldığına dair bir öneri mevcutfur. Söz konusu çalışma, gümüş mühürlerinin ikonografisinden yola çıkılarak yapılmıştır (Tablo 15)."* Ancak, tez çalışmasında ulaşılan düşünc e, 6. yizyı|ın ortasr Ve sonu arasında bir döneme ait olmasından çok, 7. yıjızyılıın II' çeyreği ile ortası/Ill.çeyreği arasında bir dönehe ait olması yönündedir.929 Khios Adasr'ndan ele geçmiş örneğin tarihlemesinin de (Kat. No. 61), bu öneriyi nispeten desteklediği anlaşılmaktadır. Diğer yandan, Klenina tarafından Kos ampholarrnın üretim tarihi ile ilişkili ileri stirülen durumun, mühür uygulaması için önerilen düşünceyi desteklediği sanılmaktadır' Buna göre; Novae'de hiç Kos iiretimi LR 2C (LRA 13) amphorasrnın ele geçmemesinin, aynı şekilde bu bölgede şu ana kadar hiç LRA 2 (LRA 13) mühürüyle karşılaşılmaması ile "' Ayn, el yazısını taşıdığı düşüncesi ile; Van Doornink 1989,252;Van Alfen |996'202-203; Van Doorninck 2015,207. 92u Bkz: "LRA 2 Mühür" bölümü. e27 Tiberius II (573-582) veya Mauricius Tiberius (582-602), Phokas (602-610). e28 Opait, Diamanti 2014, 57. e2e Papanikol au 2014, 186. 190 birlikte değerlendirilmesi gerektiği düşi.inülmektedir. Klenina'run Kos üretimi için önerdiği tarihin doğru olduğu varsayıldığrnda, bu durumun -A- mühiirlerin basılma tarihini de, 7. yüzyılın II. çeyreğinden sonraki bir tarihe vermesi beklenmektedir.g3o Miihürlerden ilkinin (-A.la-) eparkhos veya kommerkİariosu temsil ettiğine dair önerinin yanı. srra, Praetoria oriens, İlyricum (eparkhos) ya da questura Justiniana exercifusİ3\ ait oıdugu da sanılmaktadır.93z Buradaki çalışamada, ikinci mtihürtin de, yine bir görevliyi temsil ettiği önerilmiştir. Burada benimsenen düşünce, diokese yönetici valisi ouikarios (bikarios) ya da onun ofisi ouikariayı (bikaria) işaret eden miihtirler oldukları yöniindedir. Bu bağlamda, adr geçen görevlilere ait olduğu sanılan mühürlerin annona iiretimi ile ilişkili olabilecek bir üretim kontrol sistemini gösterdiği kabul edilebilir. Ayrrca, hepsinin içeriği net olarak okunamadığı için daha az değerlendi1me yapılabilen diğer _A- grubu miihürlerinin de söz konusu denetimin bir parçasl olabileceği sanılmaktadır. Ek olarak, -A- grubu miihiirlerden en erken basılan miihiirün Knidos mtihiirü oldugu önerilmektedir (Kat. No. 57). Diğer taraftan, grup mühürlerden sadece Constantinopolis buluntusu olan _B- grubu mühürleri de oldukça önemli bir konumdadır. Sadece Constantinopolis'e gelen ürün çeşidi/kalitesini ya da bir iirün partisini temsil etmesinin yanl sra, geldiği atölyeyi de işaret ediyor olabileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda, LRA 2 mühürlerinin benzer fonksiyona sahip olması ve birbiri ile yaklaşık dönemde iiretilmesinin anlaşılmasına rağmen, -B- grubu miihtirlerinin, -A- grubu miihürleri gibi bir denetim mekanizmasrnın parçasl olup olmadığı henüz bilinmemekİedir. LRA 2 dipintolannın ise, mi.ihürlerden farkh bir fonksiyon ile yapıldığı ve gelişimi nispeten izlenebilir bir geleneğe sahip olduğu anlaşılmaktadır. En yoğun grubu, tek başına yapılmış Yunanca sayılardan oluşan kapasite ifadelerinin oluşturduğu sanılmaktadır. Brınun dışında karşılaşılan dini ifadeli ve çok satırlı yazıların ise, genellikle birden faz|a arrıphora üretim atölyesi/ürün doldurma yerini temsil eder çeşitlilikte olduğu düşünülebilir. Ürünün doldurulduğu ve ardından dipintonun yazıIdığı kabul edildiğinde, her dolduran işletmelkurum farklı bir yazılmetin yazıyor olmalıdır. Ek olarak, genellikle (-B.2, uzıın yazı|arla takım halinde yazıLdığı anlaşılan kapasite 930 Kıenina 20|4, g3z.Bkz: "LRA 2" bölümü 9'| 536 ylluıda Iustinianus tarafindan oluşturulan ordu kumandanı. e32 Papanikol au 2014, 186. 19r" ifadeleriyle birlikİe, bu yazı grubunun LRA 1 ile benzerlik göstermesi oldukça önemlidir. Diğer bir yaam biçimi olan harçlı yazı|ar (-D-) ise, olasılıkla korunagelmediği ve de suyla akıp kaybolması nedeniyle bulanamamakİadırlar. Buradaki iki örnek, bu tip bir yazım biçimi olduğunu kanıtlaması açrsrndan oldukça önemli bulunhrlardır. Ünik örnekler oldukları için kapsamlı bir değerlendirme yapılamamasına karşın, LRA 2 iizerinde görülen derin, ince yivli yizeyin yaplsı sayesinde bu tip bir yazım geleneğinin geliştiği anlaşılmaktadır. Diğer taraftarı, bir/birkaç fabrikanVtüccarln yaptığı Ve döneminde de az uygulanmış bir yazı biçimini gösteriyor olabilir. LRA 2 üzerine yazılmış graffitoların, bu amphora grubunda karşılaşılan en yoğun yanm grubu olduğundan yukarıda bahsedilmişti. Erken formlarda kapasite graffitolarıyla sıklıkla karşılaşılmıştır ve bunların hem Yunan hem de Romen rakamı içerdiği bilinmektedir. Bununla birlikte, dini ifadeler, açık yazilıı isim, monogrİım Ve amphoranın taşıdığı iiriinle i|glli yazıIar da mevcutfur. Graffitolu LRA 2'|erin genellikle birden faz|a graffıto taşıdığı gözlemlenmiştir. Katalogda incelenen bazı LRA 2 graffitolarının, ikincil kullanım göstergesi olarak yorumlanabileceği sarulmaktadır. Tomis'deki horreumdan ele geçen graffitolu amphoralarda iki yazı biçimi ve farklı sayı karakterinin olması, ikincil kullanım göstergesi olarak yorumlanmıştır.g33 Diğer taraftan, Yassıada Batığından gelen LR 2 amphoralarındaki graffitolarda görülen ifadelerin de, ikincil kullanım göstergesi olduğu önerilmiştir.93a Ancak şu ana kadar hem miihürlü hem de dipintolu olan bir amphoranın tespit edilmemiş olması bu iki uygulamanın ayru amphora üzerine yapılmadığının göstergesi olarak kabul edilebilir. Mühtır ve dipinto uygulama alanırun (her ikisi için de genellikle boyun) yakın ve ayil olması, bu durum için bir engel oluşturabileceği gibi, mühürlü amphoraların basrm aşamasında, kargoda ya da pazarda aynı şeyi temsil ettikleri ihtimali de dikkate alınmalıdır. Ancak mühür/dipinto ve beyaz harçlı dipintonun aynı amphora üzerinde uygularup uygulanmadlğı, şu anki bulunfular ışığında karutlanabilir ya da reddedilebilir bir durum değildir. Beyazharçlı dipintonun güniimüze az ulaşabilir "'Raduıescu 1973,204. 93a Bkz Tezde "LRA 2 - Graffito" Bölümü. r92 bir yapısı olmasr sebebiyle, bu tip bir genelleme yapmak için düa fazla örneğin ele geçmesi beklenmelidir. LR 3 amphoralanna ait bilinen miihiir sayrsr oldukça az sayıda olduğu için, mühtirlerin standardizayonuna dair sorulara yeterince açıklık getirilememektedir. _A- grubuna ait bilinen iki mühtirün kalıbının da ayru olmadığının anlaşılması nedeniyle, bilinen üç mühüre ait üç kalıp olmasırun daha fazla mühiirün varlığına işaret ettiği sanılmaktadır. Buna göre söz konusu örneklerin, uzun bir geleneğe dönüşmeden sonlanmış olmasrrun yanında, diğer amphoralardaki gibi (yukarıda) üretimle ilgili bir kontrol mekanizmasınr da temsil ediyor olmalıdır. Ayrıca, bilinen iki mühiiriin LRA 3'tin üretim alanı olduğu sanrlan Hermos ("Epııoç) velveya Maiandros (Moiovöpoç) vadisine yalan bir yerleşim olan Smyrna Agora kazılarında bulunmuş olması da mühiirlerin buluntu yerleri açısından değerlendirilmesini gerektirmektedir. Mtihürlü amphoralarrn sadece belli merkez|ere (Constantinopolis, Smyma, vb.) gitmiş olması ihtimal dahilindedir. Diğer taraftan, üç mühürün de ayrı kalıplarla basıldığının tespit edilmesine karşrn, bir kalıpla sadece bir amphoranrn miihiirlenmemiş olduğu sanılmaktadır. Devlet kontrol memuru/vali vs. ya da üretici atölyeyi temsil eden mühiirün, metalden yapıldığı da varsayılarak, yüziık olabileceği gibi, üretilmiş bir kalıp olması da beklenmektedir. LR 3 amphoralarında dipinto yazılarına da, yine mühiirlerdeki gibi, az sayıda rastlandığından yukarıda ("LRA 3 dipinto") bahsedilmişti. Yazm içeriği açısından, genelde dini ifade/formüller ya da taşrnan ürün ile ilgili kısaltmalar olduğu anlaşılmaktadır. Bu yazıların ikincil kullanımı (taşıma ya da saklama için ?) ifade edip edip etmediğinin açıkça anlaşılamaması nedeniyle, Geç Roma Döneminde sıklıkla karşılaşılan bir isme aiİ (Zaaroi>lZrmırtç ?) kısaltmanın, amphora sahibi ya da tüccarla ilişkili olup olmadığı bilinmemektedir. Bununla birlikte, dipinto rengi açısından değerlendirildiğinde, LR 3 amphorasr iizerindeki dipintoların genellikle siyah renkte olduğu görülmektedir. Atina'da ele geçen örneklerin çoğunluğunun (sekiz ömek) aynı el yazısı i|e yazı|dığı düşünüldüğünden, aynı kargo ile gelen ya da depolanan üriinleri temsil ettiği düşünülmektedir. Bu bağlamda, siyah renkli yan|arla sadece Atina 193 Agorasr'nda (çoğunluğu aynı eIyazısı ile) ve Marsilya'da935 karşılaşılrruş olmasırun ve daha az sayıdaki kırmız dipintonun birbirinden farklı yerlerde ele geçmesinin, renk yoğunluğu açısından sağlıklı bir genelleme yapmak için yetersiz olduğunu dtıştındürmekİedir. Diğer taraftan, siyah dipintolu ömeklerin genellikle iiriin içeriklerine dair olduğu önerilen yazılar mevcutken, bilinen üç kırmızı yazıda dini ifadelerin olması dikkat çekicidir. Diğer taraftan, Mısır'dan mez;at kazılarında ele geçen LR l ve LR 3 amphoralarının toplu bulunfusu oldukça dikkat çekici sonuçlar vermektedir. Aynı mezarda bulunan LRA l'lerin üzerinde yer alan dipintolar korunagelmişken, buradaki LR 3'lerin üzerinde dipinto olmaması, söz konusu amphoralara hiç dipinto yazı yazı|madığın gösteriyor olmalıdır. Diğer taraftan, yine Mrsır'da yapılan diğer kazılarda da korunagelmiş dipintolu (özellikle LRA 1) amphoraların oldukça yfüsek oranına rağmen, dipintolu LR 3 amphorası ile karşılaşılmamış olmasının, en azından bu rota dahilindeki LR 3 amphoralarırun dipintoya sahip olmadığını açıkça göstermektedir. Ek olarak, tezde benimsenen düşünce, LR 3 amphoralarında sistemli biçimde yazılmış dipinto yaz|n|nvar olmadrğı yönündedir. LR 3 amphoralanndaki deşifre edilebilen graffito yazıIarda, çoğunlukla kısaltma ifadelerle karşılaşılmıştır. Genellikle üriın içeriği ile ilgili bilgi ya da kapasite ifadesi olduğu sanrlan yazıIar mevcuffur. Şahıs ismine gönderme yapan graffitoların arasında, Yalıudi isimleri de mevcuttur, ancak yazıda yer alan haçlkhristogram sembollerinden yola çıkarak, Yahudi kimliğine sahip birinden ziyade, ismin Hıristiyan inançlı birine ait olduğu sanılmaktadır. Söz konusu amphoraların büyük çoğunluğu Sardeis'deki Bizans dtikkanlarında ele geçmiştir. LRA 3'de görülen okunabilen bazı graffıtoların (özellikle Ephesos üretimi olduğu sanılan formların) üzerinde, ürün içeriği ve olasılıkla hacim göstergesi ağırlıklı yazı|ar mevcutken, Sardeis tiretimi oldugu düşünülen amphoralann üzerinde, genellikle şahıs ismi ve hepsi deşifre edilememiş kısaltmalar mevcuffur. Diğer taraftan, graffitolu Sardeis (?) amphoralarırun genellikle deııız aşırı gönderilmeyen ve yerel olarak satılan ürüıı/ürünler taşıdığı düşünülebilir. Bu nedenle, Sardeis'den ele geçen graffitolu 93' Marsilya Antik liman kazısında ele geçen tüm dipinto örneklerin siyah olmasııın, toprak yapısı ile bir değişim geçirmesine neden olduğuna dair düşünceyi göz önünde bulundurarak. Bkz: "LRA l" bölümü 194 amphoraların, büyük olasılıkla depolama ya da aitlik göstergesi olarak yazı|dığı sanrlmakİadır. Bu bağlamda, yapılan incelemede, graffito ve dipintolann yapılış ve kullanım amaçlarırun krsmen farklı olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca, iiretim yerine (Aphrodisias) gönderme yaptığı önerilen tek graffito yazlnlnolduğu LR 3 amphorasırun (Kat. No. 197) buradaki çalışmada Kos Adasr'nda iiretilmiş olduğu varsayıldığında, yazlnln şahıs ismine gönderme olabileceği düştınülmektedir. Ek olarak, Kat. No. 195'in, kargonun iki ana amphora grubuna ait olmadığı için, ilk ya da ikincil kullanım olma ihtimali de mevcuttur. Zeest 80 amphoralarınrn üzerinde görülen mi.ihiirlerin, 4. yt'rryıı] ortası/sonunda uygulanmaya başladığı dtıştıntılmektedir. Amphoranın parmak izi ve incus mihirlerde, bir kalıp yaprmma ihtiyaç duymadan gelişigüzel basıldığı, özellikle incus mİihir için, içi boş silindirik bir aletin kullanılmış olduğu sanılmaktadır. Bu şekilde basit ve üretilmiş kalıp olmadan başlanan mühtir uygulaması, sonrasında iiretilrniş bir alet/kalıp yardımıyla basllan mühürlere dönüşmüş olmalıdır. Bu bağlamda, söz konusu mühürleme gelişiminin nedeni iki şekilde açıklanabilir: İık mtütırlerin başladığı varsayrlan 4. ynzaıl ortası/sonundan sonraki yıllarda atölyelerin ya da atölyelerde söz sahibi olan kurum/kurumların bir nevi markalaşmaya gittiği düşünülebilir. Diğer ihtimal de, atölyelerin üretim ve dağıtımının devlet/Kilise görevlileri tarafindan kontrole tabi olmaya başlaması ile ilişkili olmalıdır. Son öneri, özellikle LRA 2 gibi, devletin denetimine tabi olarak mühürlendiği sanılan amphoralarla aynı sebepten mühürlenmiş olabileceğine işaret etmektedir. Söz konusu önerinin doğru olduğu varsayıldığında, mühür kalıplannın sürekli gelişen ve değişen (bkz: ilgili "Mühür'' Bölümü) içerik yaplsml da anlaşılır kılmaktadır. Mühürlerin içeriklerindeki baskın Hıristiyanlık öğelerinin ortaya koyduğu söz konusu durum, üretimde Kilise/Manastınn söz sahibi olduğunu ve de üretimin dini bir kurum taraflndan yapıldığı ya da dini bir görevli tarafından kontrol edildiğini düşiindiirmüştür. Diğer bir deyişle, miihür kalıplarının Kilise/Manastır kontrolünde hazır|andığı önerilmektedir. ' Zeest 80 amphoralarınrn üzerindeki 5 ' ynzyıI sonu/6. ynzyıl başı? başladığı sanrlan dipinto yazıIarıı içeriği ise, diğer amphora dipintolarından oldukça farklı oluşturulmuştur. Aynı anda yapıldığı anlaşılan takım dipintoların varlığı açrsından, hem LRA 1 hem de LRA 2 ile benzer olsa da, içeriklerdeki özellikler açısından önemli 195 farklılıklar taşımaktadır. Öncelikle, Zeest 80 amphoraslrun (özellikle 6. _7. yüzyıl başı? formlarında) boynun yüksekliğinin (c.35 cm) belirgin biçimde faz|a olması nedeniyle, dipintonun geniş bir alanı kapladığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, söz konusu dipintoların yazımındaki özenli biçimsel özellikler ve dikkatli kompozisyon oldukça dikkat çekicidir. Ön ve arka yizeyde görülen bazı monogramlardaki harflerin fazla|ığı sebebiyle, birden fazla ismilgörevliyi temsil etmesi beklenmektedir. Kulp altındaki boyun yüzeyinde yatay yazı|ı isimlerin de Manastır/IGlise ya da görevli ismini işaret ettiği sanılmaktadır. Ayrrca, söz konusu yazıların Manastır/I(ilise isimleri olduğu varsayıldığında, gideceği dini kurumu gösteriyor olması ihtimali de akla gelmektedir. Yukarıda bahsedildiği gibi, yoğun Hıristiyanlık öğelerinin görüldüğü mühürlere ek olarak dipintoların da bu biçimde oluşfurulmaslnltl, Constantinopolis'deki kiliselere giden bir iirtiniin göstergesi olup olamayacağını sorgular niteliktedir Dipinto taşıyan amphora örneklerinin morfolojik yapıları göZ öniinde tutulduğunda, aW üretim atölyesinde üretilmiş olsa dahi, tiim dipintolu amphora|arın aynr kişi tarafindan yazılmış olması oldukça zordur. Diğer taraftan, yazan kişinin yazıları estetik kaygılarla ve kendi içinde bir standart içerisinde yamna çabasının açıkça görülmesi, birden fazlairetim atölyesi ya da ürün doldurucusıı/taşıyıcısı olduğuna yani rekabet doğuran bir ortamın varlığına işaret ediyor olmalıdır. Buna göre söz konusu amphoraları bir atölye iirettiğinde ya da sadece bir tüccarııı/bölge/kurumun tirünü ile doldurulduğunda, diğerlerinden ayfflcl bir yazıt taşımasına gereksinim duyulmayabilirdi. Zeest 80 amphoralarında, en erken başlayan yazı tipinin graffito olmasrna rağmen en az kullanılan yazı formunun da yine graffito olduğu anlaşılmaktadır, 3. yüzyılda görülen en erken graffitolardan süregelenkazımayazlm alışkanlığının, kulbun altındaki boyun yüzeyinde ortaya çıkıp, boyun yüzeyine doğu genişlediği düşünülmektedir. Kulbun altındaki boyun yüzeyinin hem graffito hem de dipinto için sıklıkla kullanılmaslrun yaru sıra, boyunun her iki tarafı ve hatta kulbun üstündeki alan da graffito için kullanılır olmuştur. Yazı içeriklerinin genel anlamda kapasite gibi fonksiyonel yazı|ar|a başlayıp sonrasında, bazı dini öğe Ve monogram içeren graffi toları n da y azıldığı bilinmektedir. 196 5. ynzyıla tarihlendirilen Varna Batığında bulunan örnekler ise, genellikle birden faz|a gıaffıti taşımaktadırlar.936 Söz konusu çift graffitoların, Zeest 80 amphoralarrnrn kronolojik bir ilerleme ile ortaya çıktığı düşiinülmektedir' İki kısaltma/sayı graffitosu olan ömeklerde, farklı iki ifadeyi temsil ettikleri, ya da amphoranın ikincil kullarumını gösterdiği sanılmaktadır. Çift graffitolar için, farklı zaırıan|arda ve büyfü olasılıkla da farklı ellerle yazı|dığına dair bir görüş de bilinmektedir.937 Çift graffitolu amphoralardakj yazılann sayl olduğu kabul edildiğinde; her iki graffitinin de sayı göstergesi olmasının (ilk ya da ikincil kullanımın her ikisi için de) sadece değişik ölçü birimlerinin yazrlması ile açıklanabileceği sanılmaktadır. Bunun sebebi, sayı olabilecek değerlerin birbiriyle oldukça farklı olmasıdır. Bu bağlamda, ikinci graffitoların, amphoranrn içeriği, tüccarı, çıkrş ya da varış noktası ile ilgili olabileceği de önerilebilir. Zeest 80 amphorasında görülen graffitolarda, sayı ifadesi olduğu düşiinülen örnekler arasrnda hiç Romen rakamr kullanımı yoktur. Tüm ifadeler Yunan rakamlarryla yazılmıştır ve ölçek işareti olduğu düşiinülen yalnızca iki adet graffiti (Kat. No. 233 ve Kat. No. 24|) mevcııttur. Bunun dışında, dini öğe (Hıristiyanlıkla ilgili) taşıyan graffito örneklerin çoğunluğu (Kat. No. 238, Kat. No. 242, Kat. No. 245 ve Kat. No. 246) Varna Batığından ele geçmiştir. Bu örneklerin dışında, dini öğe taşıyan başka iki ömek, ante-cocturam graffıti biçiminde yapılmıştır (Kat. No. 243 ve Kat. No. 244). Aynı haç formlu monogramm yer aldığı örneklerin ikisi de Constantinopolis buluntusudur. Ante- cocturam graffitolar "graffiti" başlığı altında değerlendirilmiş olmasına karşrn, post- cocturam graffito uygulamalanndan krsmen farklı bir amaca ve de farklı bir yapım aşamasma sahiptir. Ante-cocturam graffıtolar, iiretim aşamasındayken firınlanmadan önce yapıldığı için üretim yeri ya da üretici ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Buradaki iki örneğin yaplmrrun ise; üzerinde haç monograma dayanarak mühür ve dipinto uygulamalarrrun başlanmasından daha sonraya tarihlenebileceği ihtimali mevcuttur. Blok monogramların büyük çoğunlukla, 5. ve 6. ynryıllarda kullarulmış olduğu ve haç monogramlarrn kullanımının 6. ynzyıl sonu - 7. yuzyıl başında yaygınlaştığı bilinmektedir.g38 Bununla beraber, Zeest 80 amphoralarındaki yaz| ve mühürlerde karşılaşılan ttim monogramlann blok monogram olduğu, ve bu iki örnek dışında haç 9'6 Birden fazla graffıtitaşıyanlarm yeniden kullanıldğırıa dair öneri için: Minchev 201l, t48. e37 Minchev 2}ll, 148. n" seibt 2016,z. r97 monogramla karşılaşılmadığı göz öni.inde tufularak, ante-cocturam graffito taşıyan amphoraların 6. yiryrl sonu _ 7. ynzyıl başına/7. fizyı|ın ilk yarısına ait olabileceği önerilmektedir. Mi.ihiir ve dipinto uygulamalanrun ise, graffitodan daha sonra yapılmaya başlandığından yukarıda bahsedilmişti. Ancak graffito sonrasında başlanan uygulamanın hangisi olduğunu eldeki veriler ışığında söylemek oldukça zordur. Parmak baskı mühür uygulamalannln dipintodan önce başladığı düşi.inülmektedir; ancak yazı|ı ve tasvirli içeriğe sahip miihiirlerin dipinto yazımından az soffa ya da yaklaşık aynı zamaıda başladığ önerilmektedir. Eldeki verilere göre, dipinti taşıyan tüm örnekler siyah mürekkep ile yazılmıştır. Dipintolar yaz|' monogram ya da ligattirden oluşmaktadf Ve genellikle aynr amphora üzerinde birden fazla dipinti bulıınur. Dipintolu amphoraların, tek bir buluntu noktasından ya da beraber halde bulunmamış olmaları sebebiyle tek kargo ya da depoya ait olmadıkları ileri sürülebilir. Aynı amphora üzerinde görülen dipintolann ikincil kullanım olmadığı Ve aynı zamanda yapıldıkları önerilmektedir. Amphora üzerinde yapılmış tüm dipintoların aynı konsept içinde ve birbiriyle bağlantılı olduklan' yazlm stillerinden ve ya^ içeriklerindeki tekrarlardan anlaşılmaktadır. Tüım yazıI içeriklerine bakıldığında, Zeest 80 amphoralannın üretim yerine dair bir değerlendirme yapılabilmektedir. Ömeğin, -A.1- miihüründe görülen Eleusios isminin bir üst dizey görevli ve hatta bir kilise rahibi ya da piskoposa ait olması ihtimali göz önünde tutulmaktadır. Üretim yeri önerisine (bkz: "Zeest 80 Amphoralarz" böliimü) odaklanmak gerekirse; Eleusios isimli bir piskoposun c.360'da Kyzikos'da görev yaptığı bilinmektedir.939 Ancak bu tarihlemenin, şu anki araştırmalar ışığında, amphoranın tipolojisi ve geldiği tabaka bakımından erken bir tarih olabileceği sanılmaktadır. Diğer taraftan, Agapios isminin geçtiği graffito ve mühürlerin (Kat. No.208, 209' 2l0 ve 236) farklı merkezlerde (Varna ve Constantinopolis) ele geçmesi temelinde, çıkış istasyonunu temsil ettiği anlaşılmaktadır. Kyzikos'a oldukça yakın olan Agapios Manastırınınga0 1b.İnkaya Köyü Mevkii/Karacabey/Bursa) tiretim ile ilişkisi Veya üretim yerlerinden biri olabileceği önerisi, önemli bir ihtimal olarak 939 Miııer 2o0g' 624. 9a0 Menthon 1935, S3;Kaplanoğlu 2010, 12 198 göriinmektedir. Agapios Manastırı, Apolyont/Apolloniatis Gölü (b.Ulubat Gölü) ile Marmara Denizi arasında bir konumdadır. Antik Dönemde Apolyont Gölünden Marmara Denizi'ne dökülen Rhyndakos Nehri aracılığıyla Marmara Denizi ile iletişiminin bu tip bir iiretim için kullanılmış olma ihtimali önemlidir.gal Brnu göre söz konusu amphora üretiminin bu alanda yapılıp yapılmadığı ve/veya Manastırın amphora üretimiyle olan ilişkisi eldeki veriler ışrğında net olarak bilinmemektedir. Tezde incelenen mtihür örneklerinin ortaya çıkardığı başka bir değerlendirme ise, tezde incelenen çoğu miihtiriin ve dönem içinde görülen mühürlerin genellikle metal kalıplarla basıldığına dair görüşü destekler nitelikte olmasrdır.ga2 Yazıt içerikleri açısından bir değerlendirme yapmak gerekirse, miihürlerde görülen yazt|arın şahıs ismi ve dini ifadeler üzerinde yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. LR 2 amphoralarındaki -A.la_ ve _A.2- grubu mühi.irlerinde okunan; +E[II IITOAEMAIOY EIIAPXOY / ğıi Ilto},epo,iou Ğntİp1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) kalıbının, dönem içinde görülen diğer objelerin mi.ihür ve yazılıarıyla karşılaştırılabilir en yoğun grubu oluşturduğu tespit edilmiştir. Bu anlamda en önemli materyal cam ağırlıklardır. Bu ağırlıkların kompozisyonunun, amphora mühürleri ile oldukça beıuer oldukları anlaşılmaktadır. Merkezde scepter ve mappa tutan, cepheden betimli bir büst ve etrafinr çerçeveleyen bir sıra yazıtta genellikle benzer metin kalıbı yer almaktadır. Bilinen cam örnekleri arasrnda henüz "Ptolemaios'' ya da "Inokentios" isminin olmaması ya da cam ağırlıklarda görülen isimlerin amphora mühürlerinde tespit edilmemesi, bu konuda yapılacak yorumda, üzerinde durulması gereken en önemli sonuç olmalıdır. Buna göre, camlarrn eritilip yeniden kullarulması ya da amphora mühiirlerinin sıklıkla ele geçmemesi, söz konusu durumu yaratmış bir etken olsa da, bulunfu gruplarındaki isimlerin, aynı görevliye ait olmadıkları için örtüşmediği ya da amphora mühürlerinin çok kısa bir siire basıldığı Sonucu çıkanlabilir. Bununla birlikte, gumüş obje/kap veya sikkelerde yer alan mühürlerin söz konusu amphora mühiirleriyle hem tasvir hem de yazıt içeriği anlamında uyumlu olmadığı, burada ileri siirülen düşüncedir. Ek olarak, cam ağırlıkların verildiği dönemlere bakıldığında, LRA 2 amphora miihürlerinin başlamasından önce mevcut olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, cam mtihürlerin 9o' şahin 2017,66-67. 'o'Grünbart, Lohner-Metaxas 2005, l79vd; Diamanti 20I5a, l2|vd. 199 hem büst betimi hem de yazıt içeriği açısından gelişim göstererek ilerlediği gözlemlenmektedir. Açıklanan nedenler ışığında, LRA 2 _A.la- ve _A.2- miihiirlerinin, cam ağırlık mühürlerinden etkilenerek betimlendiğini söylemek miimkiindiir. Aynı zamanda, her iki miütirün de (amphora ve cam ağırlık) aynı kalıp üreten kişilerin elinden çıkmış olabileceği sarulmaktadır. Diğer taraftan, yukarıda bahsi geçen +EfII IIT0AEMAIOY EIIAPXOY / özri flro}"epcıiou özud,p1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) kalıbının benzerlerini, ticaret ile ilişkili başka buluntular iizerinde de görmek miimkiindür. Yine bir ampora üzerinde görülen graffitoda ve boyun krsmına uygulanmış kurşun mühi.irde, bahsi geçen miihür betiminin ve de ifadenin olduğu sanılmaktadır (Şekil 115).943 Amphoranın boyun kısmrna açılmrş bir deliğe aplike edilen kurşun yüzeyine mühür uygulanmıştır. Çoğunlukla silinmiş olmasına karşrn, merkezde bir büst (?) betimi ve etrafinda bir sıra yazı o|abi|eceği, kısmen görülebilen izlerden anlaşılmaktadır. Aynı amphoranın gövde bölümünde, lorrk olduğu için sonu eksik olduğu görülen post-cocturam graffıİoda, bir tau-rho ile başlayan fEIII 116). Terazi üzerinde; < ğzri roö p(e)y(oloıpezreoritou) dırop1ou (tfrç) zc6},erıç Iepovtiou >> (Şehrin En Cömert Eparkhosu Gerontios'un Döneminde) graffıtosı okunmaktadır. Yazınrn prefecti urbisin ticaretle olan bağlantrsını ortaya koyması 9aa açısından önemine dikkat çekilmiştir Tlim bu bilgilerin ışığında, burada bahsedilen görevlinin, birden faz|a ticai mekanizmayı kontrol eden bir görevli/yönetici olduğu düşünülebilir. Söz konusu içeriğe sahip mühiirlerle ilişkili öneriler de dikkate alındığında, mühtirlerin bir/birkaç yetkili taraflndan takip edilen ticaıi denetim mekanizmaslrun parçası olduğu anlaşılmaktadır. Yoğunluk açısrndan LRA 2 mühürleriyle karşılaştırılabilir orana sahip Zeest 80 mühiirlerinin ise, dönemin diğer mtihiirlü obje/kaplarına bakıldığında, en yoğun biçimde kurşun mühürlerden etkilendiğini söylemek miimkiindür. İnce detaylı betimler ve eat Bayrak 2011, 1(c..126. 9aa Detaylar için ayrıca, bkz: Popescu 1976,263-265, Nr.247 200 monogramların kullanımr açısından oldukça yalan özellikler göstermektedirler. Burada ulaşılan sonuçlara göre, kurşun mühiirlerin, Zeest 80 ampora mtihiirlerinden az önce başladığı sanılmaktadır. Tezde önerilen düştince, bir grup kurşun mührti hanrlayan kalıpçının, aynı zamarıda Zeest 80 miihiirlerini hazır|ayan kişilkişiler olduğu yönündedir. Dipinto yazıların arasında, ölçü ifadeleri dışında en yoğun görülen kısaltrnarun XMf aklamasyonunun olduğu anlaşılmaktadır.g4s Çok satırlı ya dakrsa yazıların (ölçek ifadesi?) başlangıcında yazı|masrrun yarunda, tek olarak yazıldığı da tespit edilmiştir. Söz konusu başlangıç kısaltması, aynı dönem içinde, yazıt, heykel, muska ve protokol papirüslerinde de sıklıkla başlangıç formülü olarak yazılmıştır.'o6 Biıi'r", bulgular ışığında, açık biçimde yazımına ulaşılamadığı için kesin okunuşu veya çevirisi bilinmemektedir. Açık yazım biçimine rastlanmamış olmakla birlikte, kullarulan dönemde, unufulmuş ya da değişik yorumlanmış olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca, formüliin tam anlamının hiçbir 7aman net olarak deşifre edilemeyebileceği için, tiim deşifre önerilerinin göz öni.inde bulundurulması gerektiği önerilmiştir.ga7 Güniımüz araştırmacrlan tarafindan bu deşifre önerilerinden en çok; X(ptmöv) M(opicı) r(swfi) (Meryem'den doğma İsa) çözümlemesi kabul görmektedir.g48 Söz konusu aklamasyonun drşında, genellikle formülize biçimde yazılmış başka bir yazı; @so0 x6"pıÇ rdpöoç/rccıipöoq (Tamrnrn merhameti kazançtır) olmuşfur. Söz konusu ifadenin, Tanrrnın koruyucu güctine duyulan ihtiyaç, ya da ticaretin merkezindeki "kar" öğesinin, Tanrrnın merhametinden daha önemsiz olduğu, aslolanın Tannnrn merhameti olduğu yaklaşımını yansıttığı da düşünülebilir.9a9 Ek olarak, formülün < @eoö x&pıÇ )) (Tanrı'run merhameti) söziinün fuğla mühiirlerig5o üzerinde yer almasının yanl sıra, (( @eoö 16pıç, oır(v > (Tanrı'nın merhameti, amin) söziinün de büyük boyutlu ahşap 9a' Kataüogda yer alanların dışında çeşitli merkezlerden örnekler için, ayrıca bkz: De Rossi l890, 42; Dressel 1899,4853,4886, 4889, 4890, vb.; Reinach 1900, 60-61; Liou 1987, Fig.37.SB I; Prentice 1914, 410vd; Kirwan l938a,403; Pensabene-Perez 1981, Fig.l5.25'26, vb.; Pieri 2005,78-79; Şenol2008, Fig'5; Remolö-Vallverdü 20 l 3, Fig.8. 'ou xMI (py) formülünün amphora haricindeki kullanımları için, ayrıca bkz'. protokol papirüslerinde; Diethart vd. 1994, l lvd.; yazıt ve heykellerde; ThĞodore 1906, n.2l7; Smith 2002, 150vd.; muska yazımıııda;Bryun20l7, öm.|26, 144; Nongbri 201l, 59vd. ea7 Derda lgg2b,27. ea8 Derda 1992b,27vd. 'o' Pieri 2012,40. 950 Bkz: "TuğIa Mühürleri" bölümü 20L mühürlerde"' y"' aldığı bilinmektedir.gsz Söz konusu formüliin başta yazılmaslnln dışında, XMr ile başlayan yazı|ar da görülmektedir. Ayrrca, formüliin devamırun değişik yazı|ar|a devam ettiği örneklerle de karşılaşılmıştır. Söz konusu yaz|ya' genellikle bir gıup amphora iizerinde rastlanmaktadır. Güniimiizde amphora üzerinde ele geçmiş örnek saylsı, oldukça azdır. Yazının, tezde incelenen LRA l ve LRA 2 yazılarıharicinde de görüldüğü amphora tipleri bilinmektedir.gs3 Zeesl 80 amphorasındaki dipinto monogrtımlara dönem içinde çeşitli bulunfu gruplarında rastlaruyor olsa da, en yoğun karşılaştırma grubunun kurşun mühürler olduğu anlaşılmaktadır. Dipintolardaki monogramların oluşumunda kurşun mühürlerden etkilenildiği, ya da belki de kilisede görevlisi bir yazarın, sahip olduğu dinsel ya^m birikiminden yararlanılarak yazdığı sanılmaktadır. Graffito yazılar için de, en sık görülen yazıların kapasite ifadeleri olduğu sanılmakİadır. Bunun dışında ise, @eotdrce (Kutsal Anne/Tanrrnın Ann"si) ve @sor6rcs Boıi0st (Kutsal Anne, yardım et!) ifadesi ile sıklıkla karşılaşılmıştır.gsa Krsaltma veya monogram halinde yazıldığı görülen aklamasyonun, Geç Roma imparatorluk Dönemi sonrasrnda da, özellikle kurşun mühiirler üzerinde yaygın biçimde kullanıldığı bilinmektedir.es5 Semboller arasında ise, en yoğun kullanım ft (khristogram / Y,hi-rho), ğ (tau- rho) ve * (haç) sembolleri olmuştur. Constantinus döneminde başlayan khristogram sembolü, ilk kez kalkanlann üzerine x Ve P harflerinin birlikte işlenmesiyle başlamıştır.9'6 Khri'togroırı işaretinin, Constantinus'un Giineş Tanrrsı ve }Iıristiyanlığı birleşik yorumlaması ile ortaya çıktığı düşünülmektedir. İsa'yı temsil eden söz konusu simge, ordunun Ve dininin bu yönde ewildiğine dair bir gösterge olarak yorumlanmrştır.957 Bununla birlikte, bu işaretlerin iki yaruna gelecek şekilde esr Pitarakis 2016, 212. 952 40-60 cm'lik ahşap mühürlerin ambar kapılarıııı mühürlemek için kullanıldığı düşünülmektedir. Pitaris 2016,2t2. "' Ayn, aklamasyon ve formüle sahip diğer amphora formlarında görülen örnekler için ayrıca, bkz: Spatheion; Derda 1992a. N.I.3; O'Connell2014,487-488, N.50; Hayes 1997, pI.10; Pitarakis 2016, Fig.2. 95a Bulgurıu 2007, Kat.no.267. 955 Bulgurlu 2007, Kat.ıo. 197' 27 }vb' 9'u Mitcheıı 2016, 376-380. "' Mitcheıı 2016, 385.3l5 yılında Constantinus'un miğferinde bu sembol yer almaktaydı. Mitchell2016, 385. 202 yerleştirilmiş A-(l) (alpha ve açık omega) harfleride görülmektedir. Söz konusu harfler, başlangıcın Tann ile olduğunu ifade etmektedir.gs8 Kullanılan sayı ifadelerine bakıldığında, hem graffiti hem de dipintilerde çok sayıda ömeği ile karşılaşılmaktadır. LRA l'de genellikle, omuzda diz, kulbun altında kalan omuz yüzeyinde baş aşağı ters biçimde görüliirken, LRA 2'de ise, boyun, omuzda diz, ve kulbun altında kalan boyun Ve omuz yüzeyinde yatay biçimde yazılmış sayı ifadeleri mevcutfur. Zeest 80 amporalarındaki graffito ve dipintolatda da, çoğunlukla kulbun altında kalan boyun yüzeyinde yatay olarak yazıIdığı görülmektedir. Ancak, LR 3 amporalannda sayı ifadelerinin oluşmuş bir yazım geleneği mevcut değildir. Bahsi geçen sayı ifadelerine bahldığında, bunların değerlendirilmesi ile ilgili çeşitli öneriler bilinmektedir. Sayıların, kapasite ifadesi, dara ağırlığı, atölye çıkış numarası ya da atölye ya daçömlekçinin işareti olabileceği düşiinülmektedir. 959 Bu aşamada değerlendirilmesi gereken başka bir konu, ölçiim sistemi ve ölçekler konusudur. Amphoraların çıkış/varış yerlerine Ve ürüniin yaplsına göre ölçü birimleri değişiklik göstermesinin yanı sıra, bu ölçü birimlerinin, her bölgede ya da her ürün için eşit değer taşımadığı anlaşılmaktadır. Ek olarak, eyaletlerde yerel ölçeklerin kullaruldığı da bilinmektedir.960 Diğer tataftan, elbetteki, ticaret ve ürün dolaşımını ve de vergi toplamayı kolaylıştıracak, ortak ve yaygm kullanılan ölçü biriminin de olduğu düşünülmelidir. Araştrmacılar tarafindan vurgulaııan birim olan sextarius l |tcrqç, kullanıldığı her dönemde aynı birim değerini temsil etmemektedir. Örneğin, Roma Döneminde, l İtalik modİus 16 sextarii yarıi 8,62lt.'ye eşittir. 3. yizyıIda l sextarius : 0'654lt. olduğu sanılmaktadır. l Aleksandreİa modiusu: l|'64 |t.; I sextarius değeri ise 0,728 kg'dır. 3. ynzyı| sonundaki ekonomik reformla birlikte, ö1çü birimleri de değişmiştir. l kastrensis modiusunun Diokletianus fiyat listesinde l % halİk modius ya da24 sextarii ettiği anlaşllmaktadır. Geç Roma Dönemi için standart ve ortak bir ölçü birimi tanımlamak oldukça zordur.96| e58 Garipzanov 2018, 80. e'e Gascou 1978, Pieri 2005,79 Van Alfen 1996,205;Pieri}}l},45 g. 'uo Va, Alfen 1996, 204; Pieri 2005, 7 e6t Pieri 2005,79. 203 Amphora yazı|anndan yola çıkarak kullanılan ölçeğin değerini tespit etmek de, oldukça problemli bir konudur.962 Bu konuda yapılmış birkaç çalışmaya bakrldığında, öncelikle A. Radulescu tarafindan yayınlanmış Tomis amphoralarında (LRA 2) görülen graffito ve dipintoların, sextarizs birimi olarak yorumlandığı bilinmektedir.963 Ancak, örneklerin ölçümlerinin yapılmadığı anlaşılmaktadır- Bu durumda, ölçümleri yapılmadan bu birimi taşıyıp taşımadıklarlna ya da birimin hangi değere denk düştüğüne dair herhangi bir değerlendirme yapmak oldukça zordur. W. Hautummm'un yaptığı değerlendirmeyi takiben, B. Böttger'in ve A. opait'in (LRA 1 ve LRA 2) yaptıkları hacim ölçeği ve form standardizasyon çalışmalarrnrn neticesinde ortaya çıkan ölçek önerilerinde, ortak velveyakabul gören bir ölçü birimi önerisi mevcut değildir.96a Diğer taraftan, P.G. van Alfen'in, LR 1 amphoralarrnın pdrpov değeri temel alınarak ölçüldüğü ileri sürmüştür (Tablo 13).'u' LRA 1, LRA 2 ve LRA 3'e ait az sayıdaörnek üzerindeki diğer bir ölçek standardizasyon denemesi ise, I. opriş tarafindan yapılmrştır. Capidava amphoralarından bazıları deneysel velveya matematiksel ölçülmüş; sextarius, congius, modius ve amphorae birimleri açısından eşitlenmeye çalışılmıştır. Ölçtım ve incelemelerde, amphoralar (LRA 2 ve LRA 3) arasında sabir ölçüm birliği olmadığı görülmektedir. Ancak, yedi adet LRA 1'in sextarius biriminden ölçülebildiği saptanmıştı..966 Dige, taraftan, M. Lang'ın çözümlediği graffito ve dipintolar temelinde ortaya konulan Kıbrıs modiusu birimine, aZ sayıda münferit örnek dışında rastlanmamrştır.967 Bilinen iç sextariı.ıs değerinin de, amphora hacim karşılaştırma çalışmalarıyla tam olarak kanıtlanamamış olduğu sanılmaktadır.968 Ayrıca, Kıbrıs modiusına dair önerinin de yeterli düzeyde kanıtlayıcı olmadığı görülmektedir.969 P.G. van Alfen taraflndan, Yassıada Batığı LR 1 amphoralarr standardizasyonunu belirlemek için yapılan çalışmada ise; sextarius ve p6zpov970 (1. Roma poundu) bazında ve alt katlarına (0o},üooıov pdrpov l \.wpu) eşitleme çalışması ile, amphora hacimlerinin e62 Pieri 2012,44. '6' Raduıescu l97 3, l93vd.; Örn.Popescu l97 6,N.66a, 66b, vb. 96a Hautumm 198l, 51-58; Böttger 1981, 63vd; opait 1984, 3|6-320,Tabelle Nr.l-2. eu5 Van Alfen 1996, 205-206. 966 opriş zoo3,54,60,65 ve233' 967Lang'ın modiusçözümlemeleriiçinayrıca,bkz:Lang1976,57-58'Ha44,Ha53,vb. e68 Pieri 2005,79 e6e Pieri 2005, 79; Pieri2}l2, 44. e7o c.322,5 gr. 204 ağırlıklarınr alarak belirlendiği sonucuna varılmıştır.g7l Yassıada Batığından gelen LR 2 amphoralarr üzerinde yapılan ilk çalışmalar da, standardizasyonun varlığıru işaret eier niteliktedir.g72 Antinoopolis'de ele geçen dipintolu amphoralann üzerinde yapılan incelemeler sonucunda geliştirilen öneri ise, hacmin ağırlık tizerinden hesaplanıp kullanıtdığı yönündedir. Buna göre, amphora kullanrlırken, önce darası tartılmış ve sonrasrnda doldurulup yeniden tartılarak ulaşılan sayıdan boş ağırhk çıkanlmıştır. Arada kalan saylnın, amphoralann omzunda ya da tıparun üzerindeki yazlyl verdiği önerilmiştir. Bu ölçümd e, Romon poundııbiriminin kullanıldığı anlaşılmıştır.973 Tezde incelenen amphora örneklere bakıldığında ise; çoğu örneğin yayınlanmış ve yııkarıda bahsi geçen örneklere ait olması ve aZ sayıdaki özgtın bulunfunun ise, tiim olmaması nedeniyle, tez çalışması sırasrnda detaylı bir ölçüm doğrulama Ve standardizasyon çalışması yapılamamıştrr. Ancak, amphora üzerinde yer alan kapasite ifadeleri bu konuda krsmen aydınlatıcı veriler taşımaktadır. En sık rastlarulan ölçü birimi ifadesi sextarius (ğğoqç) birim simgesidir.g7a Mevcut yazılar, genellikle yüksek değerler olduğu için, hacim ölçüsüne gönderme oldukları sanılmaktadır. Çoğunlukla dipintoda, nadiren de graffitoda görülen kesirli ölçüm göstergeleri (% ve %) dikkat çekicidir. Ancak, tezde kataloglanan buluntuların ele geçtiği yerlerde ulaşılan dipintolu tıpa bulunmamaktadır. Amphoranın omzunda yer alan her sayı dipintosunun da, amphora ölçümü yapılamadığı için doğrulama hesaplaması yapılamamıştır. Söz konusu ölçüm eksiklikleri nederüyle, dipinto ve graffitolarda karşılaşılan ve çözümlenebilen ifadelerin arasında kabın darası olabilecek bir yazı olduğuna dair bir tespit de şu ana kadar yapılamamıştır. Ancak kabın darasının reçineli alınıp alınmadığı da, bu aşamada göz önünde tutulması gereken bir konudur. Diğer taraftan, taşınan her tirünün özgül ağırlığırun (yoğunluğunun) aynı olmadığı975 da, söz konusu hesaplama yorumlarında göZ önünde bulundurulması gereken diğer bir durumdur. Özellikle LRA 1 e71 Pieri 2005,79. n'2 vaıAlfen 2015, l7vd; Van Doorninck 2015,205vd. 973 Antinoopolis örneklerin de sextqrius biriminin yoğun olarak karşılaşıldığı bilinmektedir ' Pieri2012, 45. e7a Pieri 2012,45. 975 Örneğin, kırmızr yoğun göre daha ağır olduğu, zeytinyağuıırı yoğunluğunun ise şarabuı 'beyaz şaraba litre hesabırıdan daha farkh olduğu bilinmektedir (l litre zeytinyağı: 900 gr. zeytnyağı)' 20s amphoralarındaki dipintoların ortaya çıkış ve/veya yaygun ve siirekli kullanımınrn amphoraların hacimlerindeki değişkenlik olduğu sanılmaktadır.976 Bu incelemede, LRA 3'ler için herhangi bir hacim ifadesi gösteriminin olmamasr, kaplarrn kendi içinde bir hacim standardına sahip olması ile açıklanabilir. Diğer taraftan Zeest 80 amphoraları üzerinde görülen ifadelerin de sayı ifadesi olduğu varsayıldığında, hacim göstergelerinin genellikle (örn.ME, MB, NI, NB, ME) kırk ve ellili sayıları işaret etmesi, hacim biriminin sextariusa göre daha fazla olduğunu ortaya koyar niteliktedir.eTT e76 Foumet, Pieri 2008, 176. 977 Zeest 80 amphoralarııın genel hacim ölçüIeri için, bkz: "Zeest 80'' bölümü. 206 5. BOLUM ANNoNA CIWCIAYE ANNoNA MILITARIS KAPSAMIıIDA AMPH0RA vıürrtrn VE YAZITLARI Batı Roma'da yaşanmaya başlanan karmaşa ile birlikte, Doğu'da yeni bir tarımsal politika ve yeni bir gıda temin sistemine ihtiyaç duyutduğu sanılmaktadır.978 Özellikle Tuna sınırlarındaki (lİmes) sorunların, Doğu Roma için öncelikli bir mesele olduğu bilinmekte dir.979 4. ynzyıldan sonra, Doğu Akdeniz'de tarımsal iiretimi resmi olarak destekleyen mekanizrnanın varlığı pek çok araştımacı tarafindan kabul edildiğinden daha önce bahsedilmişti."o Antik kaynaklardan bu sistem ve uygulanrşr konusunda net bilgiler edinilmemesine karşın, amphoraların bulundukları yerleşim ve tabakalar, sistemin Doğu Roma'da uygulandığını işaret eder niteliktedir. Geç Roma İmparatorluğunda, büyük ölçekli iiretiminin yapıldığı bilinen bazı amphora tiplerinin devletin vergi toplama ve bunları ihtiyacı olan yerlere dağıtma sistemi o|an annona içerisinde yer aldığı, bugtin çoğu aıaştırnacltaraflndan kabul görmektedir.g8l Diğer taraftan, Geç Roma ekonomisinin erken dönemlerdeki ilkel takas sistemine ewildiği düşüncesinin, modem tarihçiler arasında bu dönemin vergi sisteminde yanlş anlaşılmalara sebep olduğu önerilmiştir.ng' IJruk mesafe ticaretinin, genel hacmi karşısında gıda tedari ği annona oranmln öneminin abartıldığı da ileri sürülmüştür.983 Ek olarak, bu dönemde, merkezde ticaret veya takasın olduğu kabul edilse dahi, yağma ve hediye gibi dolaşım mekanizmalannın da olduğu ve Doğu Roma İmparatorluğunun dönemin ticari faaliyetlerinde devlet olarak büyük bir rol üstlendiği düşiinülmektedir.984 Akdeniz ve Karadeniz'deki ürün çeşitliliği ve rotalarr, dönemin ekonomik ve ticari hayatlnln ne ölçüde var olduğu yönünde izler taşımaktadır. 5. yüzyıldaki amphora n'' Anrono civicia Ye ıınnoncı militaris ile ilgili kısa bilgi için, bkz: " l .Bölüm" ete Karagiorgiou 2001, 150" "o Bkz: "l. Bölüm": Jones 1964, 824-872;Garnsey, Whittaker lgg8,2|3,315; Karagiorgiou 200l, 150; Kingsley, Decker 2001, lvd.; Elton 2005, 693; Haldon 2007,76; Haldon 2007'76;Caniö2012,l3vd; Paterson 2010,142-143; Kingsley 2013, 130-133. Opait, Diamanti 2014,57-591, Mitchell 2016,549-552; Gerousi 2016,134 98l Gerousi 2016, 13l; Reynold 2018, 353vd. on iki adalarırı Geç Roma _ Erken Bizans Dönemi ekonomisi ye annonq sistemi içindeki yeri için ayrlça, bkz: Deligiannakis 2008, 209vd. 982 Carriğ 20|2,23. 983 Carriö2ol2,20. "o M.Mango 2009,3. 207 ve diğer pişmiş toprak buluntu gruplannın temelinde iki farklı modelin varlığına dair (serbest ve devlet destekli) izlerin takip edilebildiği önerisi önemlidir.g*S Ro-u kentinin Kuzey Afrika'dan gelen zeyİinyağı ile beslenmesini sağlayan tedarik sisteminin, Doğu'da Constantinopolis ve ordunun tedariği için uygulanmış olduğu sanılmaktadu. "Abidos Gümrük Vergisi'' yantındakj "Kilİkİalı gemİciler" ifadesi, Constantinopolis'e annona şarabı götiırdüğü sarulan LR l amphoralarının, söz konusu sistem içindeki yerini gösteren en önemli buluntulardan biri olarak kabul edilmektedir.986 LR 2 amphoralannın ise, Tuna çewesindeki kale Ve askeri yerleşimlerde yoğunluklu olarak annona militaris için kullanıldığını ortaya koyan araştırma sonuçları bilinmektedir.g87 Diğer taraftan, kargosu LR l ve LR 2 amphoralarından oluşan Yassıada Batığının da annona militarise hizmet ettiği önerisi mevcuttur.988 Ek olarak, J. Leidwanger'in yaptığı ana|iz sonuçları da, YassradaBatığı kargosunun farklı atölyelerden toplanmış amphoralardan meydana geldiğini kanıtlar niteliktedir. Araştırmanın sonuçları; F.H. van Doorninck'in öne sürdüğü, orduya doğru yola çıkmış, Kilise destekli bir qnnona gemisi olduğuna dair öneriyi desteklediği yöniindedir.9*9 Brm göre, Ege Bölgesi kökenli olma ihtimaline sahip geminin yükünü, Ege Denizi kıyılarında bir depodan alıp, Kilikia ya da Suriye'de bulunan bir (askeri) ihtiyaç noktasına götiirdüğü sanrlmaktadrr.ggo Bununla birlikte, D. Pieri de, LR l amphoralarının, imitasyon üretimleri temelinde, Constantinopolis Ve bazı büyük şehirlerin sivil annona açrsından desteklenmiş olsa da, Roma imparatorluğunda Pazar ekonomisinin önemli bir varlığı olduğunu ileri sürmüştiir. Ek olarak, Kilisenin hem de şehir ve ordunun ihtiyaçlarını sağlamada, hem de serbest ticarette yeri olduğunu vurgulamaktadır. Kilisenin ekonomik 99 l etkinliğinin, bölgeler bazında değişiklik gö sterdiği sanılmaktadır. Kos Adası'ndaki (Halasarna) LRA 1 ve LRA 2C (LRA 13) iiretiminin yanı sıra, Paros Adası'nda yapılan amphora üretiminin de annonoya hizmet ettiği önerilrniştir. '8' Eıton 2oo5, 693. Annonq Ye cınnoncı mİlitaris'lnoperasyonel detayları için ayrıca, bkz: Kingsley, Decker 2001, lvd. 986 Iacomi 20|o,27-28' Fig.9; "Abidos Vergf' yazıİıiçinayrlca'bkz: Durliat, Guillou 1984, 581-598. e87 Karagiorgiou 2001, l29vd. "t Vun Doorninck 2015,205vd. "' Leidwang er 20\4, 90 1 ; Van Doorninck 1 989, 205vd. eeo Leidwang er 2014, 901. eer Pieri 2072,48-49. 208 Paros'daki iki atölyenin, 6.ve 7. ynzyıllar boyunca (536'da quaestura exercİtusun biriminin kurulmasının ardından) amphora iiretimi yapıldığı düşünülmektedir. Bunlara ek olarak, Kos Adası'nda yer alan Kardamaina ve Mastikhari'de yapllan amphora üretirninin 7. ynzyılda devam etmesinin de, başkentin ve ordunun desteklenmesinde aktif rol oynadığı sanılmaktadır.gg2 Ancak, burada iiretilen LR 3 amphoralarrnrn ya da diğer bir deyişle diğer LR 3 amphoralarrnrn annona için kullarulmış olabileceğine dair düşünce bu aşamada sorgulanmalıdır.gg3 LRA 3'ün yayılım ve bulunma oranı açısından bakıldığında' qnnona milrtaris için kullanılmadığı ve de Constantinopolis (Theodosius Limanı, Bathonea ve Saraçhane) yoğunluğu açısından da, başkente gönderilse dahi, bunun, diğer amphoralara (LRA 1 ve LRA 2) göre çok yfüsek oranlarda olmadığı anlaşılmaktadır. Bu durum, hem Kos Adasr'ndan hem de Ephesos'dan başkente gelen desteğin boyutunu sorgular niteliktedir. Şu ana kadar LR 3 amphoralarından oluşan kargoya sahip batığın da tespit edilmemiş olması, bu tip amphoraların, LRA 1, LRA 2 yadaZeest 80 gibi toplu nakliyesinin yapılmadığına işaret ediyor olmalıdır. LR 3 amphoralarınrn küçük boyutlu ve görece kaliteli bir şarap taşıyor olması ya da bu algıyı temsil etmesi, ordunun desteğinden ziyade, askerlerin şahsi harcama|arına yönelik pazar ya da sınır bölgelerindeki tİikçtime (Vandallar, Hunlar, vb.) hitap edecek pazar|ara gönderiliyor olduklarını akla getirmektedir.9ga Bu bağlamda, annona ve annona milİtaris sistemi içindeki var oluşlarl, Roma'nün vergi karşılığı bu üriinleri alıp, söz konusu pazarlara liiks ürtin olarak göndermesi ve karşılığında nakit kazanımı sağlaması yoluyla olmalıdır. LRA 3'ün, Kartaca'daki ilk yiikselişinin, Vandalların hakim olduğu döneme (475-500) denk gelmesi de oldukça önemlidir.995 Önerilen yöntemle, Roma'run kuzeyde barışın sağlanması için verdiği haraç, bupazarlar yoluyla yeniden nakite çevirilerek geri alınmış olmahdır. Söz konusu hipotetik önerinin doğru olduğu kabul edildiğinde, ilkel takasa dönüşmeden yapıldığı önerilen üriin-vergi toplama/dağıtma sistemi önerisindeki, bir şekilde nakite çevirme ihtiyacının giderilmiş olabileceği ileri sürülebilir.996 Diğer taraftxı, LRA 3'ün serbest ticareffe de yeri olduğu ee2 Diamanti 2016,691; Didimiou 2014, L72;Diamanti 2}l5b,54l-43. "'Ladstötter 2oll,23. 99a Karşılaştırma için ayrıcabkz: Csiky, Magyar-Harshegyi 2015, l75vd. ee5 Peacock 1984, l2l. ee6 Carri620l2,22-26. 209 konusu da (diğer amphora formlaıı gibi) unufulmamalıdır. Ek olarak, Ephesos'da alınan vergilere bakıldığında, şarap ile ödemenin, nakit ya da zeytinyağından yüksek değere sahip olduğu bilinmekte dir.997 Bunlara ek olarak, kuzeydeki Roma srrunnda ele geçen LRA 3 amphoraları için yapılan sipariş doğrultusunda getirilme önerisinin de yeniden değerlendirilmesi gerektiği sarulmaktadır. 998 Annona üriinü taşıdığı düşiinülen başka bir amphora olan, Zeest 80'in, çok yoğun olmamakla birlikte, özellikle erken formlannrn ttim Akdeniz'de görüldüğü bilinmektedir. Akdeniz'de genellikle 5. yüzyıldan sonra ele geçmemesi ve de Tuna yerleşimlerinde 5. ynzyılı sonu _ 6. ynzyıI başında yok olması, amphorarun kullarumının bu dönemde sonlanması olarak açıklanmış olsa da, burada yapılan çalışmada 6. ynzyı|da ve hatta olasılıkla da 7. ynzyı| başında. üretiminin devam etttiği sanılmaktadrr.ggg Amphoranın, Akdeniz'de bu tarihte var olmamasıntn annona göstergesi olduğuna dair görüş bu anlamda oldukça önemlidir. 7'eest 80 amporasının, 6. ynzyıIdaBalkanlarda ve hatta diğer bölgelerde kullanımının sonlandığı ve olasılıkla Constantinopolis'de siirdüğü (ve belki de kısmen kuzeyde) önerilmektedir. Yukarıdaki öneriler ve veriler ışığında, genel kabul gören düşi.incenin, belli amphora formlarının annona i.irünlerinin nakliyesinde kullanıldığı yönündedir. Ancak bu aşamada aydınlatılması gereken düşünce, kilisenin ve devletin üretim ve dağıtım organizasyonunda nerede durduğu ve ne kadar müdahil olduğu yönündedir. Annona ürünü taşıdığı düşünülen ve üzerinde standart yazı taşıdığı anlaşılan üç amphora formunun üzerindeki yazı|ara dönülecek olursa, dini öğe taşıyan LR 1 amphoralarındaki mühtir ve yazı|arın, kilise ile üretim yönetimi arasındaki ilişkiyi göstermesi olarak yorumlanmıştır.l0o0 Bununla birlikte, LRA 2 üzerindeki mühiirlerde yer alan ifadelerden yola çıkılarak, kilisenin iiretime katıldığına dair bir diişünce de mevcuttur.lo0l Dipinto yazı|arda görülen dini ifadelerin de, Manastır ya da Kilise topraklannda yetiştirilmiş ürünü gösterdiği velveya söz konusu yazıt|arın dini bir ee1 Bezeczky 2013,25. ee8 Karagiorgiou 2001, 153. "'Swan2010, 114-115. rooo Pieri 2007a,612. ı00l Diamanti 20|0a, 209. 2to kurumda yazılmış olabileceği önerilmektedir.loo2 Bunların yaru stra, Zeest 80 amphoralarındaki miihiir ve graffitolarda, Kilise merkezli bir kontroliin temsili olarak yorumlanmıştır.l003 Ayrıca, annona/annona militaris ile bağlantılı olabilecek en önemli örneklerden biri olarak (-B.4-), Asker Aziz Theodoros Tyron'un tasvir edildiği örnek gösterilebilir. ordu tedariği ya da kentin tedaıiği için yapılan iiretim nakliyesinin, miihiirlere bu şekilde yanslmış olabileceği sanılmaktadır. Tez çalışmasrnda gösterilen (yazı|ı ve yazısız) mühür ve yazıt ömeklerinin temelinde, neredeyse tümiinde yoğun olarak görülen dini öğeler, ifadeler ve sembollerin iiretici (fabrikant ve tirün yetiştiricisi)lkontrolör velveya taşıma aşamalarrrun en az birinde Kilisenin dahil olduğu sanılmakİadır. Ayrıca, devlet destekli üretimin kanıtlarının varlığı da yadsınamaz durumdadır, ancak, sağlıklı ana|iz|er yapabilmek için bu konu için daha fazlabilgiye ulaşılması gerektiği düşünülmektedir. Ancak, devletin üretimdeki kontrolü yoğun biçimde hissedilmektedir. Diğer taraftan, onnona civİcia ve annona mİlitaris kullarumı açısından bakıldığında, yiyecek desteği yapılan merkezlerdeki (Öm.Tuna layıları, Constantinopolis) dipinto Ve mühür oranlarr, aralannda bir bağlantı olduğuna dair izler taşımaktadır. roo2 Derda 1992a, 140 1003 opait, baskıda. 2TL soNUÇ Geç Roma - Erken Bizans Döneminde, Doğu Akdeniz kökenli dört amphora formunun üzerinde yer alan yazıt ve mühiirler temelinde yapılan bu çalışmada, ortaya çıkan sonuç ve önerileri birden fazla konu kapsamında ele almak gereklidir. ilk olarak ulaşılan sonuç; miihür ve yazıtl,arın biçim, içerik ve sınıflandırmaliırı temellindeki verilere dayanmaktadır. Öncelikle, bu amphora formları üzerinde yer alan yaz|m geleneklerinin karutlar\ yazım biçim ve içeriklerine dair yeni örnek ve gruplandırmalar tespit edilmiştir. Söz konusu döıt amphora formuna ait miihürlerin tamammm aynı fonksiyonu taşımadığı sanılmaktadır. Örneğin, LRA 1 miihürleri için atölye mührii Vurgusu ön plandayketrl004, LRA 2 mühiirlerinde baskın'olan öneri bir denetim mekanizrıasınr yansrtmasr yönündedir.l0Os Ancak bu aşamada unutulmamasr gereken düşünce şudur ki; devlet destekli bir amphora üretiminin denetlendiği mi, yoksa devletin özel teşebbüs kuruluşunu denetlediği detaylı bir uygulama mı olduğudur. Tezde takip edilen öneri, ilk düşünce olmasrna rağmen, özel teşebbüsiin denetlenme olasılığını içeren ikinci düşünce de untulmama1ıdır.l006 Zeest 80 amphoraları için de benzer bir durum söz konusudur. Burada odaklanılmış öneri, Kilisenin kontrolünde velveya özel teşebbüse ait bir atölyede yapılan bir üretimin, yine Kilise yöneticileri/denetçileri taraflndan yapılan kontrollerde mühürlendiği yönündedir' oldukça aZ sayıda bilinen LRA 3 mühürleri için ise, herhangi gelenekleşmiş ya da kurallı olduğu sanılan bir mühürlemenin kanıtları henüz mevcut değildir. Bu aşamada, bir şahıs atölyesinin ya da devlet denetiminin devamr olmadan yapılmış mtihürleme denemeleri olabileceği de ileri siirülebilir. Bu bağlamda, tezde yapılan incelemede, annonalannona militaris için iıretildiği ve/veya kullanıldığr sanrlan Doğu Akdeniz kökenli bu dört amphora grubunun, aynı nedenle ve aynı kurallar dahilinde ve hatta tam olarak aynı yıllarda miihürlendiğine dair bir sonuca ulaşılamamıştır. Diğer tataftan, dipintoların uygulama ve kullanımına bakıldığında, mühürlerden daha sistemli ve yaygın bir organizasyona tabi olduğu açıkça görülebilmektedir. Mühür l00a Bkz: "LRA l-Mühür'' Bölümü; opait 2004b, 9. 1005 Bkz: "LRA 2-Mühür" Bölümü. 1006 Karagiorgou 2001, 149. 2L2 uygulmasmın aksine oldukça yoğun görülen dipintoların yaz|m biçimi, içerik ve hatta yazı renklerine bakıldığında, alt formları içinde de yerleşmiş ve yaygın geleneğin olduğu anlaşılmaktadır. Ancak bu geleneklerin farklı yazım stilleri altında birleştiğini ve ayrıldığını söylemek mtimkündür. Ürün doldurma işlemi sonrasrnda yazr\dığı sanılan bu yazı|arın, yola çıkmadan hemen önce; doldurma yeri/atölye/depolkilisede ? gerçekleşmiş olduğu, birden faz|a amphora tipi tizerinde ayru yaA içeriği Ve karakterinden anlaşılmaktadır. Diğer bir deyişle, mtihiirlerin aksine, aynı içeriğe ve yazlm alışkanlığına (hatta belki aynı el yazısına ?) sahip dipinto yazıların farklı amphora formları üzerinde görülmesi nedeniyle, yazlm geleneği için, amphora formları kadar nerede doldurulduklan da belirleyici olmuş olmalıdır.loo7 Burada en dikkat çekici buluntu yoğunluğu şüphesiz ki, LRA l'e aittir. Çok yaygın ve sık görülen bu amphora grubu üzerinde yoğun biçimde karşılaşılan dipinto yazı|arın, fonksiyon doğrultusunda başlayıp, amphoranrnpazar|aıırrıasrnda yararlı ve prestijli bir öğeye dönüşme ihtimaline dair öneriden yukarıdaki bölümde (bkz: Değerlendirme) bahsedilmişti. Söz konusu yazıların' bir çeşit pazarLama/vergilendirme garantörü ve/veya markalama işlevi gördüğü ve belki de söz konusu yazılar ile tarunır olduğu sanılmaktadır. LRA l'in"yanı slra, LRA 2 Ve Zeest 80 amphoralarındaki dipintoların da, bir çeşit kontrol mekanizmasına hizrıet ettiği önerilmektedir.lO08 Söz konusu kontrolün vergi velveya annona siparişini doğrulamak için kullanılmış olabileceği gibi, kapasite göstergesi olduğu da düşünülmektedir. Ağırhk ifadesi hipotezinin doğru olduğu varsayıldığında ise, hem kapasite ölçümü hem detekne kargosunu yerleştirmede gerekli tonaj hesaplaması için de kullanılmış olabileceği düştinülebilir. LRA 3'1er iizerindeki dipintoların ise, bilinen örnekler temelinde en yoğun örnek grubunun aynı yerden (Atina Agorası) bulunmasr nedeniyle yaygın bir geleneği işaret edip etmediği sonucuna varılamamıştır. Tezde incelenen mühürlerde, ürün içeriğine dair herhangi bir yaA ya da simge yer almamasına karşın, dipinto ve graffito içeriklerinde rastlanılan ürünle ilgili bilgilere bakıldığında, LR 3 amphoralanna ait dipintolarda, "baharatlr şarap" taşıdığını gösteren loo7 Kuzey Afrika kökenli amphoralardaki benzer içerikli dipinto örnekleri için ayrıca, bkz'. Derda l992a, Nr.I2, I 3; O'Connell2014,487-488, N.50; Hayes 1997, pI.10. https://www.britishmuseum.org/ EA53955 1008 Bkz: "LRA 2-Mühür" bölümü. 213 dipintoların okunmasrrun yaru sıra, şarabın cinsi ya da yıllanmış olduğundan bahseden yazılar da deşifre edilmiştir. Elaiussa Sebaste iiretimi yeni formıxı üzerindeki yazının da "baharat|ı şarap" taşıdığı önerilebilir' Diğer taraftan, LRA l ve LRA 2'Ierin taşıdığı iiriinler arasrnda "tatlı zeytinyağ'' (y)wrei[6ou/yl,ur6},oıov) olduğu anlaşılmaktadrr.lOo9 Yassıada Batığındaki rAY graffitolu amphoraların da "tatlr şarap" ya da "tatlı zefiinyağı" taşıdığı dtışüntılmektedir. Yine Yassıada Batığında bulunmuş beş adet EAE graffitisine sahip amphorarun da' "zeyİinyağı" (öloıov) ya da "zeytin(ler)" (ö},oioı) taşıdığı önerisi mevcuttur.lolo qusful _ Ballana'da bulunmuş LR 1 amphoralarındaki dipintolardanbazı|arııda da"artaba" yaz|S|nın çözümlenmesi, amphoralann arpaya da l0l l mısır taşıdığını (saklandığını?) göstermektedir. Yazıtrenklerinin oranlarr ise, amphora formları içinde çok değişken, istisnalar içermektedir. Örneğin LR 1 amphoralarında az miktarda siyah yazı ve de yoğun miktarda krrmızr renkli yazı mevcuttur. LR 2 amphoraları için de aynı şeyi söylemek mümkiindür.l0l2 Ancak, LR 3 amphoralarında ise, genellikle siyah yazılar ele geçmiştir ve kırmrzr ya^ oldukça azdır. Zeest 80 amphoralarırun ise sadece siyah yaz| bilinmektedir. Ancak, yukarıdaki bölümlerde de incelendiği gibi, burada dikkat edilmesi gereken konu, hem LRA 3, hem de Zeest 80 amphorasıntn dipintolu buluntularının genellikle aynı yerden ele geçmesidir. Sözü geçen buluntuların sadece tek yerde korunagelme ihtimalinin yanr sıra, dipinto kullarumtrun yaygın olmadığına işaret ediyor olabilir. Buna göre, renkler konusunda sağlıklı değerlendirme yapabilmek için, özellikle Zeest 80 ve LR 3 amphoralarr için daha çok örneği tespit etmek gereklidir.l0l3 Bunrrnla birlikte, hem en uygun toprak ve hava koşuluna, hem de en yoğun dipinto bulunfusuna sahip Mısır bölgesinden gelen ömekler üzerinde yapılacak ileriki çahşmaların, bu konuda daha sağlıklı istatistiki verileri ortaya koyması beklenmek1edir. Söz konusu dipintoların içerik metinlerinde rastlanan en önemli ortak öğe kapasite ifadesidir. Ek olarak, Hıristiyanlık ile ilgili sembol ve ifadeler diğer yaygın ve ortak yaz|m içerik olarak karşrmıza çıkmaktadır. Haç ve haç monogramrn yaru slra, aklamasyon 1009 Derda |992a,l38; Tezde ilgili bölümler: "LRA l - LRA 2 Dipinto bölümleri ve "Katalog" bölümü. to" Van Doorninck 2015,207. '0" Kirwan 1938a, 402-403. ı0l2 istisnai durumlar vebazıöneriler için bkz: 'LRA l tipoloji bölümü" Ve "LRA 2 tipoloji bölümü" ı0l3 Theodosius Limanı dipinto yazı|arıözelinde yapılan değerlendirme için bkz: LRA l vi ıRe z bölümü. 2T4 formüllerinin en yoğun kullanılan dini ifadeler olduğu anlaşılmaktadır. Tezde yer alan miıhür yazıt|arırun dini içerikli öğelerin ortaya çıktığı dönem, 4. yiizyı|da varolmayan Flıristiyan sembolizminin, 5. ynzyılda kısmen görültir olduğu dönemle uyum göstermektedir.t0la Bununla birlikte, tau-rho monogramının, ilk olarak 315 yılında Constantinus'un miğferinde yer alması, söz konusu sembol için bir terminus ante-quem durumundadrr.lol5 Amphora iizerinde en yaygın görülen graffito biçiminin post-cocturam'yazı|ar olduğu anlaşılmaktadır, ancak amphora tipleri göz öntine alındığında, her for-mda yoğun olarak kullanılmadığı tespit edilmiştir. Söz konusu yazıJrar, LRA 2 ve Zeest 80 amphorasrnda daha yoğun, LRA l ve LRA 3'de ise daha nadir bulunmuştur. LRA 2 üzerinde yer alan graffito yazıların 4. ynzyı|dan sonra yoğun biçimde kullanıldığı anlaşllmaktadır. Bu durumun dipintolann nispeten az sayıdaki varlığı ile örtiiştiiğü düşünülebilir. LR 2 amphora tipinde yoğun tercih edilmiş yazun:ın graffito olmasr, dipintonun neden dahaazmiktarda görüldüğünü açıklar niteliktedir. Bu bağlamda, LRA 2 için tercih edilen yazıt biçimi graffito olmalıdır. Söz konusu tespitin doğru oldugu varsayıldığında, ttim graffito yaz/ların ikincil kullanrmı göstermeyeceği sonucuna varılmıştır. LR 1 amphoralarında ise, neredeyse hiç graffito yaanln olmamasrnın, yukarıda söz edilen dipinto yazıların yoğun kullanımı ile ilgili olduğu ve bu öneriyi desteklediği sanılmaktadır. Ek olarak, LRA l'lerde çok az sayıda rastlanrlmasrna rağmen, Yassıada Batığındaki LRA 1 örneklerinde üç adet ele geçmesi ve hiç dipinto izi ile (ultraviyole ışınla yapılan incelemeler sonucuna rağmen) karşılaşılmamış olması oldukça önemlidir. Batıktaki amphoraların hiç dipinto taşımamasrnın nedeni bilinmemesine karşın, graffitolann varlığının ikincil kullanım görmesi ile ilgili öneri oldukça önemlidir. LR 3 amphoralarındaki az sayıda graffitonun içeriğinde görülen yazı|ar ise, amphoranın yerelde çokça kullanıldığını, diğer bir deyişle bölgesel ve kısmi kendi kendine yeterliliği kanıtlar niteliktedir Tezde ortaya çıkan sonuçlardan ikincisini, amphora form tipolojilerine dair katkı ve öneriler oluşturmaktadır. J.A. Riley ve I.B. Zeest'in yaptığı tipolojik tanrmlama ve D. Pieri ve A. opait'in yaptığı sınrflandırma doğrulfusunda incelenen dört amphora Mitcheıı 2076, 238. lol''0ın Mitcheıı 20 16, 37 6-380. 2r5 grubunda mühiir ve yanblı örneklerin orİaya çıkardığı morfolojik ve tipolojik bilgiler kaışılaştınldığında her form için birkaç önemli detaydan bahsetmek miimkiindiir. Buna göre, LRA 1 formlaıı içinde çok sık karşılaşılmadığı sanılan "yeni form"ıırı (Antonova 9) boyun bölümiindeki yazıların, olasılıkla ayru merkezden dağılan ve dipinto geleneğine sahip bir alt tipi yansıttığı sanılmaktadır. Söz konusu amphoranın üretim yeri/üretim yerlerinden birinin tespit edilmesi (Elauissa Sebaste) ve bu iiretim merkezinde yazılı örneğine de ulaşılması nedeniyle, yazıııınuygulandığı yerin üretim merkezi olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum, aynl Zamanda söz konusu forma ait ttım yazı|arın (genellikle okunamaz durumdadırlar ve az sayıda içerik çeşitliliği mevcuttur) Elauissa Sebaste'denyazılarak çıktığı ve söz konusu yazı|arın birincil kullanımı işaret ettiğini karutlar niteliktedir. "Baharatlı şarap" çöziimlemesi doğu kabul edildiğinde, bu iirün için üretilmiş ya datercih edilmiş bir amphora olabileceği düşiınülebilir.ı016 Diğer taraftan, yaygm bir tipolojik konu olan LRA 2 ve LRA 13 formlarının benzerliği ve farklılığına dair tipoloijk değerlendirmeler için burada önerilen düşünce, alt gruplarla birlikte Ve aynl isim (LRA 2) a|ında değerlendirme gerekliliğidir. Söz konusu durum, özellikle mtihiirlü amphoraların her iki form üzerinde de görülmesi ve amphoranın tiim olarak ele geçmediğinde bu ayrımrn parça üzerinden net ve sağlıklı biçimde yapılamaması nedeniyle önerilmektedir. Krsmen farklı ağız, boyun, yiv ve kil yapılarındaki küresel amphoralarrn üzerinde aynı mühi.irlerin görülmesi dikkat çekicidir. Henüz, bu gruba ait miihürlü iiretim yapan tek merkez (Halasarna) bilindiği için, tiim üretimlerde geçerli olacak detaylı bir tipolojisinin yapılamayacağı ve üretim yerlerine özg1ı ayrı tipolojik çalışmalann giinümüz verileriyle daha mümkün ve daha doğru sonuçlar vereceği sanılmaktadır. Bu bağlamda, üretim merkezi saylsrnm artması ile daha sağlıklı tipoloj ik ayrım/ ayrımların yapılması beklenmektedir. Tez çalışmasında LRA 3 başlığı içinde değerlendirilen Ephesus 56 amphorasrnın, diğer Ephesos üretimi LRA 3 formlarından farklı bir iirün taşıdığına dair öneriyi aydınlatacak bir yazıİ ile karşılaşılmamıştır. Bununla birlikte, mühürlenmiş üç örnek kırık parçalardan oluşfuğu için, amphora/amphoralann formları net olarak aydınlatılamamıştır. Ek olarak, LRA 3 altında değerlendirilmiş diğer bir grup olan ı016 ıı1p4 3" başlığı altında incelenen "Ephesus 56" amphorası için yapılan içerik_form ilişkisini önerisine benzer bir durumda olduğu düşünülrnektedir. Bkz: "LRA 3" bölümü 216 Sardeİs Tİpi amphoranrn da, üretim yerinin tespit edilmesi halinde morfolojik, tipolojik ve iiriin içeriği hakkında yeni bulgulara ulaşılmasr beklenmektedir. Diğer taraftan, Zeest 80 amphoralarrrun Giiney Marmara kıyılarındaki buluntu yoğunluğu ve de miihtir içerikleri, üretim bölgesi hakkında yapılan önerileri krsmen destekler niteliktedir.l0l7 Buna göre, amphora tipinin iiretim yeri/yerlerinden birinin Apolyont/Apolloniatis Göliıniin çevresinde aranması gerektiği düşiinülmektedir. Bununla birlikte, tezde incelenen örneklere bakıldığında, Constantinopolis için iiretilmiş veya çoğunlukla burada kullanılmış ve 7. ynzyıl başı/ortasına kadar devam etmiş olduğu sanrlan bir form mevcuttur. Sözü edilen önerinin doğru olduğu varsayıldığında, Zeest 80 amphorasının 6. _ 7. ynzyıIa tarihlendirilen bu geç formunun taşıdığı iirün rotasının yoğunlukla Constantantinopolis, belki daha az sıklıkla Tuna kıyılarındaki askeri yerleşim ve garnizonlar olabileceği sanllmaktadır. Varna'da tespit edilmiş batıktan ele geçen çoğunlukla graffitolu ve iki miihiirlü amphoranın da bu rota dahilinde kuzeye doğru yol aldıkları düşünülebilir. Amphoraların iizerindeki yazıtve miihürlerde, taşıdığı üriinle ilgli bilgi Veren herhangi bir ifade henüz deşifre edilmemiştir. Ancak, Zeest 80 amphorasının taşıdığı ürürı/ürtinlerle ilgili öneri ve kanrtlara bakıldığında, amphoranın zeyİiny ağı v e l v ey a şarap taş ımı ş o l duğu s anılmaktadır. Üçüncü sonuç başlığı olarak, yazıt ve mühiirlerin yazılış biçimleri, içerikleri ve kimler tarafindan hazırlandığına dair önerilerden yola çıkarak, dönemin para ekonomisi, kendi kendine yeterlilik veya devlet destekli/kontrollü iiretim ve ürün tedarik sistemi içinde yer aldıklanna dair çıkarımlarımlardan bahsedilmesi gereklidir. Geç Roma _ Erken Bizans Dönemine gelindiğinde, Akdeniz'de değişen hakimiyet ve üstiinlük dengesi dışında, merkezi yerleşimlerdeki sivil ve askeri nüfus mevcudiyetinin ve hareketliliğin üriin rotalaflnda belirleyici olduğundan yukarıda (bkz: "I.Bölüm'') bahsedilmişti. Öncelikle, kendi kendine yeterliliğin her konuda olmasrnrn mümkün olmadığını görüşüne göre; köylü dahil, her kesimden kişinin, temel ya da lüks ihtiyagları için alışveriş yapmlş olduğu sanılmaktadır.l0l8 Aşağı Tuna'da yapılan araştırmalar, *Villa askerlerin 5. yüzyılın ilk yarısında, çiftçilik de yaptıklarını kanıtlamıştır. l0" Bkz: "Zeest 80" bölümü 'o'* Paterson 2010, 143. 2L7 ekonomisi" olarak tarumlanmış bu yapıda, ithal annona tedariğini gösterdiği sanrlan LRA l ve LRA 2 amphoraların olması da göz öniinde bulundurulaıak o'kendi kendine l0l9 yeterliliğin" tam olarak mevcut olmadığı düşünülebilir. Akdeniz ve Karadeniz'dekj merkezlere dağılmış en yaygm form olarak bilinen LRA l'in, Balkanlaıda sivil yerleşimlerden daha çok, askeri merkezlerde görülmesi, askeriye için gerekli gıda tedarik sistemine dahil olduğunun göstergesi olarak yorumlanmaktadır.1020 Bununla birlikte, bu bölgede zeytinyetiştiricili ğinin azyapılması nedeniyle, ordunun hayati ihtiyaçlarından birisi olan zeytinyağını buraya temin eden amphora/amphoralardan biri olarak düşiinülmektedir.l02l Ancak, uzun siire kullanılan ve pek çok yerde üretilen bu derece yaygın bir amphora tipinin (tiim alt gruplarıyla birlikte), her dönemde ve her alt tipin, her destinasyona aynl üriinü taşımış olmasına dair düşüncenin eksik bir değerlendirme olacağı önerilmiştir.1022 Ek olarak, LRA 1 formları üzerinde sıklıkla karşılaşılan dini içerikli dipinto yazıların varlrğr, bunların Kilise ilişkili bir annona ürünü taşıdığını gösteriyor olabilir.l023 Kilikia'daki merkezlerden yola çıktığı sarulan mühiirlü amphoraların (biri haricinde), askeri önem taşıyan Tuna çevresindeki merkezlerde (askeri gamizon ve kalelere) ve başkent Constantinopolis'de ele geçmesi, annona ve annona milİtaris rotasrnr takip eden LRA 1 üretimi gösteriyor olmalıdır.to2a Anastasius döneminde, isaurialıların başlattığı isyan ile Constantinopolis'e doğru başladıkları yürüyüşün, Constantinopolis ve Antiokheia arasındaki karayolu güvenliği ve Kilikia'dan Constantinopolis'e gelen annona zeytinyağının üretim alanlarrnrn güvenliği düşünülerek durdurulduğu bitinmektedir.1025 Yaşanan isyan sonucunda; İsauriahlara yıllık 5000 poundluk ödemenin yaprlmamasrna Ve Anastasius'un, Kilikia'lı gemiciler için Hellespontos'dal026 (Çanakkale Boğazı) ödenen geçiş vergisinin düşiirülmesine karar verilmiştir. Bu karar, Kilikia halkına isyan sonrası ı019 Pouıter 2ol3, 377 -378. 'o2o Karagiorgiou 2001, l29vd.; Elton 2005, 693. 1021 Bu bölgede zeytinciliğin az yapılmasına dair, bkz: Karagiorgiou 200l, |47 'o22 Eıton 2005,692. '02' Pieri 2007a,612. ı02a opait 2017,603. ıo2' Mitcheıı 2016, l7g. 'o'u 'Eıırto'rov"oq 2L8 verilen bir ödül olarak yorumlanmıştrr.to27 5. yüzyılın sonuna (Anastasius dönemi) taıihlendiği sanılan "Abidos Gümriik Vergisi" yazıtından öğenilen kaıarrn detayları, Constantinopolis'e giden annonaürünleri işaret etmesi açısından önemlidir.1028 LRA l'in 5. yİizyılda Batı Akdeniz'dekj varlığı ise, serbest ticaretin göstergesi olarak kabul edilmiştir. ita|ya ve Kartaca'da 5. y:üzyılın başında, Afrika amphoralarırun annona desteğinini sağladlğı ve bu sebeple LRA l'in bulunmamaslntn da bu dönemde devlet destekli dolaşımın sonucu olarak düşünülmüştür.lo29 Ancak 5. yuzyıl sonunda, Afrika'da yaşanan Vandal saldırısı ile burada yetişen onnonq iiri.inlerinin durmasınrn ardından, Batı Akdeniz merkezlerinde LRA l'in yiikselişe geçtiği bilinmektedir. Bu durum, Doğulu tiiccarların İspanya ve Galia'da yaptığı serbest ticaretin, İtalya ve Afrika' da da artık yapılabilir duruma gelmesiyle açıklanmaktadır. l 03 0 Kilikia'dan geldiği sanrlan zeytinyağı haricinde, olasılıkla 4. ynzyı|da Güney Argos ve Ege adalarındaki gelişmiş zeylinkültiirü, Constantinopolis ve Tuna kıyılarına ulaşan bir üriin rotasına sahiptir.l03l Roma'ya annona için zeytinyağı sağlayan (Baetica'dan) Dressel 20 amphoraslnln, fonksiyon açısından LRA 2'nin öncülü olduğu sanılmaktadır.l032 LR 2 amphorasının Ege ve Tuna Nehri kryılarındaki askeriyeyle ilişkili bazı yerleşimlerde yoğun ele geçmesi, annona militaris ile açıklanmıştır.lo33 Diğer İaraftan, LRA 2 ile Tuna kryıları ve Balkanlar'da sıklıkla karşılaşılması, buralarda zefiin yetiştiriciliğinin az olmasr ile ilişkili olmalıdır.l03o Ayrrca, dini öğeler içeren dipinto ve graffito yazı|arın, "iyi organize edilmiş bir gıda dağıtım sistemi"ni işaret ettiği ileri sürülmüştiir.ı035 Özellikle dipinto yazı|arın; büyük olasılıkla ürün ampholaya doldurulduktan sonra yazıldığı için, ürünün geldiği ve gittiği yer, iiriin ve kalitesi, kapasitesi, ölçü birimi gibi bilgiler ile Hıristiyanlık öğeleri içeren dini aklamasyon ve formüllerle birlikte yer aldığı anlaşılmıştır. Diğer taraftan, Tomis'de ve Yassıada Batığında ele geçen graffitoların ikincil kullanım ifadesi olarak kabul edilmesi 'o'' Mitcheıı 2016, l7g' 1028 Iacomi 2o|o,27-28'Fig.9; "Abidos Vergi" yazıtıiçnayrlca'bkz: Durliat _ Guillou 1984, 58l-598. lo29 Eıton 2oo5,693. lo'o Eıton 2005,693. ro3r Karagiorgiou 2001, l5o. 1032 Dressel 20 amphoras lnln qnnonzı tedariğinde kullanımı ve mühürleri için ayrrca bkz: Funari 2002,235 vd. 1033 Karagiorgiou 2001, 149. r03a Hautumm 1981,46-48; Karagiorgiou 2001, 149-150. ro3s Karagiorgiou 2001, 149-150. 219 i sonucunda, farklı sextarius değerlerinin göstergesi olarak yorumlanmıştrr.1036 Yassıada Batığında ele geçen LR 2 amphoralanndaki graffitolar da, yine gıda temin sistemi içindeki (annona ve annoncı militarİs) bir kontrol mekanizmasının göstergesi olarak değerlendirilmekİedir. l 03 7 Diğer taraftan, LRA 3'ün Tuna kıyılarındaki kaleleri desteklediğine yani annona mİlitarİs amphorası olarak kullanıldığına dair öneri bilinmektedir.1038 Tezde incelenen yazıt|ı ve mtihtirlü örnekler temelinde, sistemli bir kontrole tabi olduğu ya da gelenekleşmiş bir yazıt taşıdığına dair bir sonuçla karşılaşılmamıştır' Diğer taraftan, LRA 3 için yapılan ve genel kanı olarak kabul edilen "püalr şarap" önerisi ise, tezde kabul gören düşi.ince olmuştur. Diğer taraftan, kargosu LR 3 amphoralarından oluşan bir batığa da henüz rastlanmamış olmasl, üretildiği dönemde, asıl kargo olarak değil, tekneye daha az sayıda yüklenen bir kargo/yan ürün olma ihtimalini düşiindiırmektedir.lO39 Tüm Akdeniz ve Karadeniz'deki varlığına bakıldığında, çok geniş dağılım gösteren LRA 3'ün, bulunduğu merkez|erde en yoğun görülen ilk ya da ikinci amphora olmadığı anlaşılmaktadır.l040 Ephesos ve Smyrna'da (Agora Kazı|arı) yoğun amphora tipleri olarak tespit edilmiş olması, tiiketiminin yaru srra yola çıktığı liman kentlerinden ikisini gösteriyor olmalıdır. Buna göre, LR 3 amphoraslrun iıretildiği bölgenin yakın çewe merkezlerine yaptığı yoğun gönderimin varlrğr, döneminde serbest ticarette bir yeri olduğunu ve ticari satışrnın yapıldığını ve bölgenin önemli oranda (en azından bu iirün için; olasılıkla şarap ?) kendi kendine yeterliliğe sahip olduğunu kanıtlar niteliktedir. l04I Bu bağlamda, LRA 3'in, annona üriinü taşıdığına dair öneriye değinmek gerekirse; yukarıda bahsedilen buluntu yoğunlukları ve güntimüzde heniz bir toplu kargoya rastlanmaması önemlidir. Pazarda pahalı bir ürün olarak nitelendirilen LRA 3 ürününü (olasılıkla genelde şarap), devletin vergi olarak aldığı payı ihtiyaç doğrulfusunda gönderdiği düşiınüldüğiinde, dönemin diğer ucuz şaraplarıyla birbirinin '0'6 Opait 2OO4b,12. ı037 Karagiorgiou 200l, 149-l50. '0" Ladstatter 2oll, 23. 1039 Askeri yerleşimdeki amphora sayıları bu öneriyi destekler niteliktedir. opriş, Ratiu 20|7,64-65 ve 69. r0a0 Pieri 2005,96-97; Opait2017, 597. loal şenoı 2015,248, Resim 3. 220 yerini futmayacağı için başka bir yere ya da başka bir şekilde gönderilmiş olduğu ihtimali ileri siirülebilir. Tekneye diğer kargo ürünlerinden daha az yüklenmiş olarak yola çıktığı varsayıldığında, askeriyeye dağıtılan üriinlerden daha farklı bir stattiye sahip olması beklenmektedir. Buna göre, ordu içindeki askerlerin kendi maaşlarıyla alışveriş yaptığı marketlerden lüks LRA 3 şarabını almış olması olasılık dahilindedir. Söz konusu durumda, devlet, vergi karşılığ almış olduğu annona nakite çevirme sistemi oluşturmuş olabilir. imparatorluğun özellikle kuzey sınrrlarında da, beruer bir satış sistemi uygulanmış olduğu sanılmaktadır. İmparatorluğun kuzeyinde, Barbar kavimler ya da Hunlarla yaşanan sırur problemlerinin çözümü, uzun bir süre devlet politikası olarak haraç ödemek ve ticaret yapmak temeline dayanmaktadır. Örneğin, 4. ynzyı| ortalannda, Got şehirlerinde bulunan Roma sikkeleri ve Valentinianus-Valens yönetimi dönemine tarihlenen bir yazıtlan hareketle, Valentinianus'un oluşturduğu Sınır zincirindeki kule benzeri noktaların güvenlik kadar ticari işlevinin de olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu ticari noktalar, sınıra yakın komşular taıafindan talep gördüğü için buralarda Gotların savaşçılpolitikadan nyade, ticari merkez|ei kullanarak alışveriş için tercih ettikleri bilinmektedir. 10a2 Hunlar ile kurulmuş benzer ticari ilişkiler için Doğu Roma ile Hunlar arasında 435'de yapılan barış anlaşmaslna bakılabilir. Bu anlaşmaya göre; daha önce güvenliğin sağlanması amacıy|a, Roma'nın Hunlara ödediği 350 poundu 700 pounda yükseltmeyi kabul etmesinin yant slra, her iki taraf için de uygun olan yerlerde pazar|arın kurulmasr kararı alınmıştır. Hunlarrn, yağma ve haraç ile kazandıklan zenginliği, Roma'nın kendilerine pazarlarda sunduğu pahalı şarap, vb. ürünler için harcama gereksinimi, Roma yönetimi tarafindan değerlendirilmiş olmalıdır.l0a3 Söz konusu anlaşma sonucunda, Doğu Roma'nın ödeme yaptığı Hunlara, aynl zarflanda ürün de satıyor olmasr, Doğu Roma için oldukça karlı bir anlaşma gibi görünmektedir. Bu bağlamda, güvenliğin sağlanması için haraç mahiyetinde verilen nakit yapılan ticaretle geri alınma firsatı değerlendirilmiş Ve Roma tarafindan, hem düzenin sağlanması hem de savunulması gereken bir sınır yerine, iirtin satabileceği bir "pazar" meydana getirilmiş olmalıdır. Roma burada, lüks emtiaların yanı sıra gıda satışı da yapmış olduğu 'oo' Mitcheıı 2016, |2o. l0a' Mitcheıı 20 16, 2g0-2g| 22',1 sanılmaktadır. Sunulan ürünler arasında, şarap, baharat ve pahalı gıda maddeleri mevcuttur. Bu durumda, yapı|an değerlendirmede, Roma'run sırurlarınm aslında bir ticarethane olarak planlandığl yorumu yapılmıştır.loaa Giden paranın geri döndtirüldüğü bupazar|ar, &Yil zamanda annonq/annona milİtarıs ile alınan ürünlerin de (en azından bir kısmının) nakite çevrilme yerlerinden biri olduğu, yapılan tez çalışmasında önerilen Varsaylmsal düşiincedir. Hacimsel büyüklüğiınü ve yüksek kapasitesini form değişiklikleri içinde hep korumuş olan Zeest 80 amphorasrnın, annona militaris zeyİinyağını taşıdığı düşiinülmektedir.lo4s Varna Körfğzi'nde ele geçen Lazlxen Bryag Batığından gelen kargonun iki amphora grubundan birini oluşfurması bu düşünce için oldukça önem1idir.l0o6 Bat'kta bulunan iki mühürlü amphoranın, Giiney Marmara kıyısında, Zeytin|iadakazısında ele geçen miihtirle olasılıkla yakın ya da aynı içeriğe sahip oldugu sanılmaktadır. Tezde incelenen ömeklerde görülen yazıt ve miihürlerdeki yoğun dini öğe barındıran içeriği de söz konusu durumu destekler niteliktedir. Yazıt ve mühürlerin oldukça özenli yazı|dığıve hepsi deşifre edilemese de, bilgi içeren yaz| ve monogramlar olduğu anlaşılmaktadır. Ayrrca, mühiirlerin haç biçiminde basılma geleneği ise, dönemin diğer mühürlerinde sıklıkla rastlanmayan bir uygulamadrr. Bu bakımdan, Kilise denetimindeltarufından bir amphora iiretimi olabileceği velveya ürünün kiliseden geldiği önerilebilir. Diğer taraftan, ürüniin gönderildiği yerin de bir kilise/manastır olabileceği de ihtimal dahilindedir. Giinümüz verileri ışığında, Constantinopolis'de ele geçen geç formunun varlığı ve bu formun Constantinopolis dışındaki bazı merkezlerde nadiren rastlarur olması, onnona için yapılmış ya da kullanılmış bir amphora iiretimini işaret eder niteliktedir. İustinianus 536'da quaestura exercitus memuriyetini gıda tedariği için görevlendirdiğinde, Tuna'nın sırur eyaletleri, Moesia II ve Scythia'run tedariği için Karia, Kıbrıs ve Ege Adaları eyaletleri sorumlu tufulmuştu. Bu bağlamda, söz konusu yeni eyaletlerden Tuna'ya toplu tedarik gönderimleri yapılmış olmalıdır. Çoğu yolculuğun direkt Tuna'ya olmadığı ve Constantinopolis'de kargonun boşalıp yeniden 'ooo Mitcheıı 20 16' 28g -2g |. to4'Swan20l0, lt5. 10a6 Kargodaki diğer amphora formu LRA 1'dir 222 yüklenmesi düştincesi önemlidir.loa7 Ancak, bu önerinin, Constantinopolis'de yeniden yiiklenen üriıniin ne olduğu temelinde yeniden değerlendirilmesi gerektiği sanılmaktadır. Yassıada Batığından gelen terazideki "Rahip (Presbyteron) kaptan Georgios'urıı1048 yazslnln, navicularis_kilise bağlantısını ortaya koyduğu sarulmaktadır (Şekil 1I'7). Bununla birlikte, geminin, onnono militarİs tirünü taşıdığına dair öneri göz önünde tufularak, amphoralardaki yazt ve mtihiirlerin, söz konusu vergi sistemindeki yerinin detaylı incelenmesi gerektiği düşünülmektedir. l0a9 Diğer taraftan, kilise rahiplerinin okuryazar olması amphoralar üzerindeki mühürlerin hazır|aııırıası ve yazıtların (özellikle kompozisyon açısından dipintoların) yazılmasında oldukça etkin olmalıdır.1050 Yazılacak isim/görevli/manastır? monogramlrun ya da metnin önceden düştinülmüş, karar verilmiş ya da eskizinin hazırlaııırıış olduğu sanılmaktadır. Aynı zamanda, yazan kişinin devamlı olarak yazlyor olmasr nedeniyle alışkın olduğu da düşiinülebilir. Yazıt ve monogr€ım içeriklerinin, genellikle papirüslerde ve dönemin diğer miihiirlerinde görülen ömeklerle benzer olması, papirüslerde görülen el yazısı tarzının özetlikle dipinto yazılarda görülmesi, yazan kişilerin --en azından bazı yerlerde- bu yazilıarl yauan kişilerle aynı kişiler olabileceğini göstermektedir. Diğer taraftan, mtihiirler için de benznr bir durum olduğu anlaşılmaktadır. Kurşun mühürler, cam ağrılık mühiirleri, gümüş kap/obje mühürleri ve unguentarium mühürlerinin, aynr dönemde kullanılmış olan amphora mühiirleri ile olan içerik ve yapısal benzerliği; sadece dönemin stilini ve kültiiriinü yansıtan ve birbirinden etkilenerek hazır|aııırle;srndan öte, söz konusu tüm mühiirlerin aynılyakın kişiler tarafindan hazırlanmış olduğunu gösteriyor olmalıdır. Ömeğin, kurşun miihiirleri hazırlayan kişiler i|e bazı Zeest 80 amphora ıniihür kalıplarını hazır|ayan kişilerin aynı eskizleri/kalıpları kullanmış olabileceği anlaşılmıştır. Ya da,bazrLRA 2 mühiirlerinin, cam ağırlık mühürlerini hazırlayan kişiler ile aynı olması beklenmektedir. Ayrıca, kurşun mühür kullanan şalus ve görevlilerin yanında boulloteriorılarrnıl0sl taşıdığı ve '0o'Eıton 2oo5,693. too* rEoprloy flpErByrEpoy NAyKAEpoy too' Van Doornick 201 5, 205. '0'o Mitcheıı 2016, 27 4. 'o'ı Kurşun mührü basan alet. 223 kendilerinin miİhiirlerini oluşturabildikleri bilinmektedir. Aynı şekilde, amphora mühiirü basan kişi veya yetkililerin de kendi boulloterİoıeunu taşıyor olabileceği düşiinülmektedir. Söz konusu dönemde, her amphora mührii ve hatta diğer mtihtirlerin banları için de, bu durumun geçerli olduğu anlaşılmaktadır. Burada yapılan araştırmada, 4. yizyıldan sonra, Doğu Akdeniz'de tarımsal iiretimi resmi olarak desteklediği düşiinülen mekanizmanrn varlığr, incelenen mühürlü ve yazıtlıı amphora ve üriinlerin rotası, kullanım yoğunlukları ve de yazıt içerikleriyle desteklenir niteliktedir.ı0s2 Diger taraftan, devletin tiretimdeki kontrolü de göz ardı edilemez biçimde anlaşılmaktadır. Devlet kontrolü, sadece iiretimi denetleyen bir mekanizma olarak değil, aynl Zamanda üretimde payı/desteği olan bir kurum olarak da düşünütebilir. Devletin, iiretime ne ölçüde müdahil olduğu henüz bilinmese de, hem ürün topliımada, hem amphora iiretiminde, hem dedağıtım rotasında düşünüldüğünden daha fazla oranda yönlendirici olduğu sanılmaktadır. Ayrıca, müdahil oldugu sanrlan diğer bir kurum olarak karşımıza çıkan Kilise (ve/veya Manastır?) yönetiminin, tüm yazıt ve mühür örnekleri göz önüne alındığında, en azından söz sahibi kontrolör ya da buna ek olarak, iiretici ya da dağıtıcı ve toplayıcı mekanizrrıa görevini de üstlenmiş olabileceği sanılmaktadır. Bu duruma ek olarak, kullanılan dini içerikli ifade ve simgelerin ticarette giderek daha fazla yer aldığı ve ticaretin de, din velveya Kilise ile ayrılmaz bir konuma doğru ilerlediği anlaşılmaktadır. Yine de; Akdenizin doğusundaki araştırmaların henüz çok yeni ve genellikle münferit araştırmaları kapsamasının, söz konusu kuramrn doğuya tamamen uyarlanamayacağı ve daha aydınlatıcı sonuçlar için daha çok araştırmanın gerekli olduğu düşünülmektedir.l0s3 Batı'da ve Doğu'da yapılan tiim bu ticareti bütiin halinde değerlendirmenin gerekliliği önerisinin önemine karşın, tezde ileri siirülen düşi.ince, doğudaki amphora tip (ve alt tip) ve hatta yazıt ve mühiirlerin ayrı başlıklar altında ölçümlenmesi Ve değerlendirilmesi gerektiği yönündedir.losa Söz konusu genel kanılardan yola çıkarak, bu aşamada sorgulanmasr gereken başlıklar; annonalannona milrtaris sisteminin alışverişteki oranr, devlet eliyle i.iretimin varlığı/yeri, kilisenin bu vergi-tirün sistemi içindeki yeri ve bu operasyonların izledikleri yöntemin detayları 1os2 Karagiorgiou 2001, 150 tos3 Carrid 2012, lg. 'o'o Eıton 2005' 693. 224 olmalıdır. Amphora ve amphoraların üzerindeki yau' Ye mühürlerin inçelenmesinde, bu başlıklan aydınlatacak verilerin elde edilebilirliği sorgulanmalıdır. 225 KAYNAKLan uİzİNİ AntikKaynaklar Lauffer 1971 Diocletianus, G. A. Y.2. (Çev.Lauffer, S.) Diokletİans Preisedİh. Berlin: de Gruyter. Prokopius Prokopius, Secret History (http ://penelope.uchicago.edu) Q7 .07 .20 19) Vitruvius Mimarlık Üzerine on Kitap (Çev.S.Güven), İstanbul: YEM Yayınları (r ee8). Modern Kaynaklar Abadie-Reynal . Abadie Reynal, C. Cdramique et commerce dans le bassin ögöen du IVe au 1989a VIIe siöcle. Hommes et richesses dans I'empire byzantin, ]. IVe _ VIIe siöcle.143-159. Abadie-Reynal Abadie_Reynal, C. Les amphores protobyzantines d'Argos, fVe - Vıe 1989b siöcles. Recherches sur la cöramİque byzantine BCH.SuppI.18,47-56. Abadie-Reynal, Abadie-Reynal, C. ve Sodini, J.-P. La cöramique palöochrötienne de Sodini 1992 Thasos: Aliki, Delkos, fouİlles anciennes. Athönes: Ecole française d'Athönes. Adamsheck 1979 Adamsheck,B. Kenchreaİ: Eastern port of Corinth. 4. The pottery. Leiden: Brill Academic Publishers. Adan-Bayewitz Adan_Bayewitz'D., The Poffery from the LateByzantine Building aırd its 1986 Implications. L.I. Levine ve E. Netzer (eds.) Excavations at Caesarea Maritİma: ]975, ]976, ]979: Final Report. Jerusalem.90-13l. Akgül-Özarslan Akgül-Özarslan, S. Kibyra'dan Bir Grup Mühürlü Pişmiş Toprak 2015 Unguentarium. 8. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu (05- 20 EyIiil 2014 Eskİşehir),l87-2l2. Akrivopoulou, Akrivopoulou, S. ve Slampeas, P. Late Roman Coarse Ware from a Rescue Slampeas 2014 Excavation in Thessalontki. LRCW 4, v.L 287-291. Akşit 1985 Akşit, o. Roma İmparaıorlukTarihi (M.o' 27-M.S. 395). istanbul: İstanbul Üniversitesi A|kaç20|2 Alkaç, E. Korykos (Kilikia) Yüzey Araştırmalarında Bulunan LR 1 Amphoralar ı. )LBA, xX, 323-344. Alkaç20|4 Alkaç, E. M.Ö.l. yüzyılın ortalarında Yunan Amphoralarının Mühürlenme işleminin Sona Ermesinin Nedenleri. 1LBA, XKII,213-229' 226 Alkaç 20l5 Alkaç, E. Kanytellis Kazısından Late Roman 1 Amphoraları. Aydınoğlu, Ü. 1ea.; Kanytellİs (Kanlıdivane): Dağlık Kilikya'da bir hrsal yerleşimin arkeoloj isi. İstanbul: Ege Yayınla rı. l 49 -I57 . Alpözen vd.1995 Alpözen, T. o., Özdaş, A.H. ve Berkay4 B. Bodrum Sualn Arkeoloji Müzesi Ticari Amphoraları: Eski çağda Alrdeniz Deniz Ticareti' Bodrum: Sualtı Arkeoloji Müzesi. Ariel 1985 Ariel, D., Sharon, I. ve Gunneweg, J. A. Group of Stamped Hellenistic Storage-Jar Handles from Dor. IEJ, 35 (2/3),135-152. Armstrong 2009 Armstrong, P. Ceramics. E. Jeffreys, J.F. Haldon ve R. Cormack (eds.) The Oxford handbook of Byzantine studies. Oxford; New York: Oxford University P ress. 429-443. Arsen'eva vd. Arsen'eva, T.M., Fornasier, J. ve Böttger, B. Griechen am Don. Die 2001 Grabungen in Tanais 2000. Eurasia Antiqua, 7,329-366. Arthur 1989 Arthur, P. Aspects of Byzantine economy: An evaluation of amphora evidence from Italy. Recherches sur la cğramique byzantine. BCH, Suppl.18,79-93. Arthur 1998 Arthur, P. Eastern mediterranean amphorae between 500 and 700: A view from Italy. Ceramica in ltalia: 6-7 secolo. Ani del Convegno in onore di John W. Hayes, Roma, I1-13 maggio i'995, l-2. 157-184. Atik 2009 Atik, Ş. Late Roman/Early Byzantine Glass from the Marmaray rescue excavation at Yenikapi in Istanbul. E.Laflı (ed.) Late Antique/Early Byzantine glass in the Eastern Mediterranean.l-16. _ Atikz0l4 Atik, Ş. Marmaray Yenikapı Metro Kazısı Cam Bulunfuları. Ş. Baltaş ve Ş. Altun (eds.) Hayalden Gerçeğe bir İstanbul Öykt;stı Marmaray, |98- 21s. Aubert, C.Aubert ve Nicolaides, A. Ceramİques byzantİnes etfour a barres Nicolaides 1997 medieval de la place des Marİyrs. A Beyrouth.239-242' Autret vd. 2010 Autret, C., Yağcı, R. Ve Rauh, N.K. Soli/Pompeiopolis'de LRA l Amphora Fırını Alanı / An LRA l Amphora Kiln Site at Soli/Pompeiopolis. ANMED, 8, 203-207 . Aydıngün vd. Aydıngün, Ş., Aslan, A. ve Kaya, D. Küçükçekmece Göl Havzası 2013 (B athonea?) Kazılarında Ele Geçen Unguentarıu mlar. İ s ta nb ul Araştırmaları YıIlığı, 2, |-I4. 227 Aydıngün vd. Aydıngün, Ş. Aydıngün, H. ve oniz, H. Küçükçekmece lake's basin 2014 antique harbours. Hdfen und Hafenstridte im östlichen Mittelmeerrauın von der Antİke bis in byzantİnische Zeit : Harbors and hgrbor cities in the Eastern Mediterraneanfrom Antiquİty to the Byzantİne period. BYZAS 19, voI.I,437-444. Aytek, Aytek, A., Kızrlarslanoğlu, H.A. Elaiussa Sebaste Üretimi "Geç Roma 1" Kızılarslanoğlu Amforalarının Geleneksel Tipoloji ve Geometrik Morfometrik Analizlerle 2018 Değerlendirilmesi. MASROP E-Dergi, 1 2 (2)' 16-44. Bagnall vd. 2006 Bagnall, R.S., Cribiore, R. Ve Ahtaridis, E. Women's lettersfrom ancient Egpt, 300 BC - AD 800.Ann Arbor: University of Michigan Press. Ballet, Picon 1987 Ballet, P. Ve Picon, M. 1. Recherches pr6liminaires sur les origines de la cdramique des Kellia (Egypte). Importations et productions 6gyptiennes. Cahiers de la cöramique ögyptienne, 1.1987, |7 -48. Bardill2004 Bardill, J. Brickstamps of Constantinople (v.I-II). Oxford: Oxford University Press. Barnea 1966 Barnea, I. [ 'incendie de la cit6 de Dinogetia au VI" siöcle. Dacia, x,237- 259. Barnea1977 Barnea, I' (|977). Note de Epigrafie Romano-Bİzantina. Constanta: Muzeul de Archeologie Constanta. Bamea1979 Barnea, A. Ceramica şi descoperiri marunte. Tropaeum Traiani. Bucureşti: Edifura Academiei Republicii Socialiste Rom6nia, 17 7 -226. Bass 1982 Bass, G.F. Pottery. (eds.) Yassı Ada. Vol' 1, College Station: Institute of Nautical Archaeology, Texas A&M University Press. 155-189. Baybo 2005 Baybo, S. Glasfunde aus der "Weststadt" in Limyra aus den Kampagnen 2002-2004. Adalya, I/II, 2lI -239. Bayrak 2011 Bayrak, Ü. İsıanbul Yenikapı Limanı'nda Bulunan Geç Roma Erken Bizans Amphoraları Üzerindeki Yazıtlar ve Damgalar (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). istanbul Üniversitesi, İstanbul. Bell 1917 Bell, H. The Greek Papyrus Protocol. JHS, 37,56-58. Beltran 1970 Beltr5n Lloris, M. Las dnforas romqncıS en Espafia. Zaragoza: Instituciön "Fernando el Catölico". Bentaher 1994 Bentaher, F. General Account of Recent Discoveries at Tocra. Libyan Studies, 25, 231-243 . 228 Bezeczky 2005 Bezeczky, T. Late Roman Amphorae from the Tetragnos-Agora in Ephesus. Spdtantike und mittelalterliche Keramik aus Ephesos. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 203-229, Farbtafel XV-XVII. Bezeczğ 2007 Bezeczky, T. Roman Amphorae from the Basilika and the Prytaneion. Forschungen in Ephesos (Die Basilikg am Staaımarh in Ephesos Forschungen in Ephesos IX/2/3). 61-63. Bezeczky 2013 Bezeczky,T. Scherrer, P. Ve Sauer, k. The amphorae of Roman Ephesus.W ien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Bezeczky vd Bezeczky, T. Berni Millet, P. Bonifay, M., Capelli, C., Gonzdlez Cesteros, 20t9 H., J6zsa, S. ve Szakm6ny, G. Catalogue. T.Bezeczğ, M.P.Berni ve M.Bonifay (ed.) Amphora research in Castrum villa on Brijunİ Island. Österreichische Akademie der Wissenschaften. 7 9 -IM. Biernachi, Biernacki, A.B. ve Klenin4 E.Y. Amphorae of the 4th- 1thcenturies AD Klenina 2015 from Novae (Moesia Secunda): Typolpgy and chronology. Per terram, per mare.99-120. Boardman 1989 Boardman, J. The Finds. M. Ballance vd. (ed.) Britİsh School at Athens. Excavations in Chios 1952-1955: Byzantine emporio. Athens: British School ofArchaeology at Athens, 86-139. Bonifay 1986 Bonifay, M. observations sur les amphores tardives ö Marseille d'aprös les fouilles de la Bourse (1980-1984). Revue archöologique de Narbonnaise, I 9. 269-301 . Bonifay, Pieri Bonifay, M. ve Piğri, D. Amphores du 5e au 7e s. ö Marseille:Nouvelles t99s donnöes sur la typologie et Ie contenu. JRA, B,94-1119' Bonifay, Villedieu Bonifay, M. ve Villedieu, F. Importations d'amphores orientales en Gaule, 1989 Ve_Vtre siöcle. Recherches sur la cöramique byzanİine BCH.Suppl.18, 17-46. Bonnet-Borel Bonnet Borel, F. Matğrial et Datation. R. Kasser (ed.) Explorations aux r999 Qouçofıt el-IzeİIa lors des cqmpagnes 198l, ]982, 1984, ]985, I986' 1989 et l990 EK 8184-III. Mission Suisse d'Arch6ologie Copte de l'Universitö de Genöve, 82-85. Bonnet-Borel, Bonnet Borel, F. ve Caffin, M.I. Le matğriel archdologique. Catalogue Cattin 1999 systdmatique. R. Kasser (ed.) Exploratİons aııx Qouçoüt el-Izeila lors des 229 campagnes 1981, 1982, 1984, 1985, 1986, 1989 et 1990 8K8184-III. Mission Suisse d'Archdologie Copte de l'Universitğ de Genöve,5I9-573' Bowman 2005 Bowman, A.K. Diocletian and the First Tetrarchy, A.D. 284 -305. A.K.Bowman, P.Gamsey ve A.Cameron (eds.) The Cambrİdge Ancİent History, voLXII. Cambridge: Cambridge University Press. 67-89. Bowman 2018 Bowman, A. K. The State and the Economy: Fiscality and Taxation. Trade, commerce, and the state in the Romanworld,2T-52. Böttger 1981 Böttger, B. Dipinti aus Iatrus. Spötantike Amphorenaufschriften als wirtschaftshistorische Quelle. Klio, 6 3. 51 1 -525. Böttger 1982 Böttger, B. Die Gef?isskeramik aus dem Kestell Iatrus. Iatrus-Kriyina: Sp ötantike B efes t igung und frühmittelalter I iche S iedlung an der unteren Donau. Berlin: Akademie-Verlag. 33- 1 48. Breton-Connelly, Breton-Bonnelly, J. ve Wilson, A.I. Hellenistic and Byzantine Cisterns on Wilson 2002 Geronisos Island. RDAC, 269-292. 8ryun2017 De Bryın, T. Making Amulets Chrİstİan: Artefacts, Scribes, and Contexts. Oxford University Press. Bulgurlu 2007 Bulgurlu, Y. Bizans Kurşun Mühürlerİ. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Bülow-Jocobsen Bülow-Jacobsen, A. Writing Materials in the Ancient World' R.S.Bagnall 2011 (ed.) The Oxford Handbook of Papyrology. l^28. Cameron 2005 Cameron, A. Justin I and Justinian. Cambridge Ancient History, vol.XIV, 63-85. Cankardeş-Şenol Cankardeş-Şenol, G. Klasik ve Hellenistik Dönem'de Mühürlü Amphora 2006 Üreten Merkezler ve Mühürleme Sistemleri. İstanbul: Ege Yayınları. Cankardeş-Şenol Cankardeş Şenol, G. Smyrna Kazılarında Ele Geçen Amphora Mühürleri: 2015a ilk Gozlemler. A. Ersoy ve G. Şakar (eds.) Smyrno/İzmir Kazı ve Araştırmaları: I. Ç alıştay B ildirileri. 23 5 -24|. Cankardeş-Şenol Cankardeş Şenol , G. Lexicon of Eponym Dies on Rhodİan Amphora 2015b Stamps, vol. 1, Eponyms A. Cankardeş-Şenol Cankardeş-Şenol, G. Lexicon of Eponym Dies on Rhodİan Amphora 2015c Stamps, vol. 2, Eponyms B to K. Cankardeş-Şenol Cankardeş-Şenol , G. Lexicon of Eponym Dies on Rhodian Amphora 20r6 Stamps, vol. 3, Eponyms A to 2. Alexandrie: Centre d'itudes 230 Alexandrines. Cankardeş-Şenol Cankardeş-Şenol , G. Lexicon of Eponym Dies on Rhodian Amphora 2017 Stamps, vol. 4, Eponyms T to X.Alexandrie: Centre d'itudes Alexandrines. Callender 1965 Callender, M.H. Roman amplıorae: With index of stamps. London: oxford University Press. Carlson 2013 Carlson, D.N. A View from the Sea: The Archaeology of Maritime Trade in the 5th century BC Aegean. Handels- und Finanzgebaren in der A.griis im 5. Jh. Y. Chr. : Trade andfinance in the Sth c. BC Aegean world. Byzasl8,l-23. Carreras-Monfort Carreras-Monfort, C. The Roman military supply during the Principate: 2002 Transportation and staples. The Roman army and the economy. Cani62012 Morrisson, C. Were Late Roman andByzantine Economies Market economies?C.Morrisson (ed.) Trade and markets in Byzantium. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. 13- 26. Caseau2012 Caseau, B. Magical Protection and Stamps in Byzantium. K. Duistermaat, I. Regulski ve P. Verkinderen (eds.) Seals qnd sealİng practices in the Near East: developments in administration and magicfrom prehİstory to the Islamic period ; proceedings of an international workshop at the Netherlands-Flemish Institute in Cairo on December 2-3, 2009. Leuven: Peeters.l 15-132. Ceylan2016 Ceylan, B. Geç Antik Dönem Kentlerinde Gerileme/Devamlılık Modellerine Kanunlar Üzerinden bir Bakış. 1LBA, 24,535-554' Condurachi 1960 Condurachi, E. Şantierul Arheologic Histria. Materiale şi cercetdri arheologİce, 7 227 -27 1 . ' Conrad 1999 Conrad, S. Zu Typologie und Funktionsbestimmung der Amphoren aus dem Kastell Iatrus. Der Limes an der unteren Donau von Diokletian bis Heraklios. Vorhöge der Internationalen Konferenz, SviStov, Bulgarien (1.* 5. September 1998), 175-188. Corbier 2005 Corbier, M. Coinage and taxation: the state's point of view, a.d. 193-337. A.K.Bowman, P.Garnsey ve A.Cameron (eds.) The Cambridge ancient hİstory, vol.Xil. Cambridge: Cambridge University Press, 327-390. 23! Cottica 2000 Cottica, D. Unguentari tardo antichi dal martyrion di Hierapolis, Turchia. MEFRA, I I 2,2, 999-1021. Crawford 1990 Crawfoıd, J.S. The Byzantine shops at Sardis. Cambridge Mass.; London: Harvard University Press. Croke 1982 Croke, B. The date of the Anastasian Long Wall in Thrace. Greek, Roman and Byzantine Studies, 23,59-78. Crow 1993 Crow, J. The Long Walls of Thrace. Constantinople and its hinterland. Papersfrom the Twenty-seventh Sprİng Symposium of Byzantine Studies, oxford, Aprİl 1 99 3, l09-l24. Crow, Ricci 1997 Crow, J. ve Ricci, A. Investigating the hinterland of Constantinople: Interim report on the Anastasian Long Wall. JRA, 10,235-262 Crum 1921 Crum, W.E.l. Short textsfrom Coptic ostraca and papyri. Oxford: University Press. Csiky, Magyar- Csiky, G. ve Magyar-Hirshegyi, P. Wine for the Avar elite? Amphorae Harshegyi 2015 from Avar period burials in the Carpathian Basin. G. R.Tsetskhladze, A.Avram ve J.Hargrave (eds.) The Danubiqn Lands Between the Black, Aegean and Adriatic Seas (7th century BC-I0th century AD): Proceedings of the Fifih International Congress on Black Sea Antiquities (Belgrade - I 7-2 1 September 20 I 3), 17 5-182. Çibuk 2019 Çibuk, K. Kocaeli Müzesi Amphora Kolelıiyonu' Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yaylnlanmamış yüksek lisans tezi) Dafı2014 Dafi, E. Amphorae and cooking wares from the coastal site of Antikyra in Boeotia. LRCW 4, v.II,737-748. Davidson 1952 Davidson, G.R. The Minor Objects. Corinth, vol. 12, Princeton, N.J.: American school of classical studies at Athens. Davies 1984 Davies, S.M. The Dipinti, Staınps and Graffiti' M.G.Fulford ve D.P. Peacock (eds.). Excavations at Carthage. The British mission Volume L 2, Excavations at Carthage. Sheffield: University of Sheffield, 143-153. Deligiannakis Deligiannakis, G. The economy of the Dodecanese in late antiquity. C. 2008 Papageorgiadou-Banis ve A. Giannikouri (eds.) MEIETHMATA 53: Sailing in the Aegean: Readings on the economy and nade routes.209- 233. De Rossi 1890 De Rossi, G.B. Anfore vinarie con segni cristiani trovate nella casa dei SS. 232 Giovani e Paolo. Bolletino dİ Archeologia Cristİan4 6,29-47. Demesticha 2000 Demesticha, S. The Paphos kiln. Manufacturing techniques of LR 1 amphoras. RCRF Acta, 36,549-554 Demesticha 2003 Demesticha, S. Amphora production on Cyprus during the late Roman period. vIIe Congres International sur Ia Cöramique Mödievale en Mediterranee, Thessalonİki, I t-]6 octobre 1999. Atina.469-476. Demesticha 2005 Demestich4 S. Some thoughts on the production and presence of the Late Roman amphora 13 on Cyprus. Trade relations in the eastern Mediterraneanfrom the late Hellenistİc period to late Antiquity. |69-178. Demesticha 2013 Demesticha, S. Amphora typologies, distribution, and hade patterns: the case of the cypriot LR 1 amphorae. M.L. Lawal ve J. Lund (eds.). The transport amphorae and trade of Cyprus,170-178. Demesticha 2014 Demesticha, S. Late Roman amphoratypology in context. LRCW, 4, vol.I, 599-606. Demesticha, Demesticha, S. ve Michaelides, D. The excavation of a Late Roman 1 Michaelides 2001 amphora kiln in Paphos. La cöramique byzantine et proto-islamique en Syrie-Jordanie, IVe _ VIIIe siöcles apr. J.C. Actes du colloque tenu d Amman les 3, 4 et 5 döcembre 1994'289-296. Denecker, Denecker, E. ve Vandorpe, K. Sealed amphora stoppers and tradesmen in Vandorpe 2007 Greco-Roman Eg;rpt: Archaeological, papyrological and inscriptional evidence. BABesch, 82, ll5-128. Demirer, Elam Demirer, E. ve Elam, N. Lead Seals of the Kibyra Excayations. Adalya 2018 xxt,245-276. Derda 1992a Derd4 T. Inscriptions with the Formula 0eou 1d,pıq r6pöoç on Late Roman Amphorae. ZPE, 94, 135-152. Derda 1992b Derda, T. Some remarks on the Christian symbol XMf. JJP, 22,21-27. Diamanti 2010a Diamanti, C. Local production and import of amphoras at Halasarna of Kos island (5th-7th c.): Contribution to the research of the productİon and distributİon of the Late Roman/Proto-Byzantine amphoras of the Eastern Medİterranean : Evtöıtıa ıapayayq Ka,ı sıory@yıi apcpopöav mqv AAfu'oapvav1ç Ka (5q-7ç aı.). Atina Diamanti 2010b Diamanti, C. Stamped Late Roman/Proto-Byzantine Amphoras from Halasarna of Kos. RCRF Acta,4l,l-8. 233 Diamanti2012 Diamanti, C.Byzantine Emperors on Stamped Late Roman/Early Byzaııtine Amphoras. RCRF Actq, 42, |-5. Diamanti 2015a Diamanti, C. Inscriptionson Byzantine Amphoras.Ilpöorhqory oe yüpa mqv llpaııoBu(awıvfi @doo, mo IAEKAıLA. Axööoor1upqç mryv rca9qyıiıpıa Maipq Iravay ırmiöq -KtoiooyAoo, IL II mpföq ç, B. ğa orcö)"oo (enp.), BıBhıoflrir4 Zoçfaç Zapııö\oo 122, Atn4 |21-|37 ' Diamanti 2015b Diamanti, C. Amphora Production at the Aegean Sea during the 5th-7th Centuries. The Case of a Workshop at Paros Island: Preliminary Results, Tourner autour du pot .. . : Les ateliers de potiers mödiövaux du Ve au XIIe sİöcle dans l'espace europöen : actes du colloque internqtional de Douai (5-8 octobre 2010). Caen: Presses (Jniversitaires de Caen. 54I-545. Diamanti 2016 C.Diamanti, The Late Roman Amphora Workshops of Paros Island in the Aegean Saea. REI Acta, 44,69I-697. Diamanti Poster Diamanti, C. Imperial Control Upon the Aegean sea trade during the late roman period new archaeological evidence. SözIü sunum. Diamanti vd.2014 Diamaııti, C', Kouzeli, K. Ve Petridis, P. Archaeolog;ı and Archaeometry in Late Roman Greece: the Case of Mainland and Insular Settlements, Workshops and Imports, LRCW 4, vol.I. 181-192. Didioumi 2010 Didioumi, S. Late Roman poffery from the island of Kos: Destruction layer on a plot of Kos towrı/ Kepapığ nol"oıo21pıoaovırrbv 1pövrov aırö tr1v Kro: xrprbpcı rcarcıorpogr1ç os oırcdıreöo rr1ç n6l1ç Tqç Ko, D. Papanikola- Bakirtzi ve N. Kousoulakou (eds.), Kepapırcıi ıı1ç'Ymepqç Ap4aıöıqmç aıö mv E)..LEEırcö Xrbpo (3oç_7oç aı. MX.), (Ihessaloniki 12-16 November 2006), Thessaloniki: Publications of the Archaeological Institute of Macedonian and Thracİan Studies 8, vol. 2'795_827. Didioumi 2011 Didioumi, S. II. 2. Neörepo eup{poto T1ü, Tı1v ırprotoBuzcvrtvı1 Kro arc6 oq çrıçtırc6ç cıvcıçrccı Universita di Bologna, Studi e Scavi NS 28,87-115. Didioumi 2014 Didioumi, S. Local poffery production in the island of Cos, Greece from the early Byzantine Period. A preliminary report. LRCW 4, vol.I,169-180. Didioumi 2015 Didioumi, S. I.1.7. The material culture and the ecclesiastical productions (Baldini, Isabella, Monica Livadiotti, and Giuseppe Sassatelli) Archeologia 234 protobizantİna a Kos: la cittd e iI complesso epİscopale. Bologna: Bononia University Press, 9 5-104. Didioumi 2019 Didioumi, 5.1. I.D. Varalis ve S.Sdrolia (eds.) S. Kd,aıpo Be)"ircaç, Evaç oçu p rı p 6v o ç o ırcı o p ö ç q ç eır oxıi ç Io o m ıv ıav o'6. 5 0. ğunanca) Diethart vd.1994 Diethaıt J., Feissel, D. ve Gascou, J.Les protokolla des papynıs byzantins du Ve au VIIe siede, Edition, prosopographie, diplomatique, Tyche, 9,9- 40,taf.1-7. Dixneuf 2011 Dixneuf, D' Amphores ögıptİennes: Production, typologie, contenu et dffision (IIIe siöcle avant J.-C. _ Ixe siöcle oprös J.-C.). Alexandrie: Centre d'Etudes Alexandrines. Dodd 1987 Dodd, E.C. Three Early Byzantine Silver Crosses. DOP, vol. 41, Studies on Art and Archeologı in Honor of Ernst Kitzinger on His Seventy-Fifth Birthday,165-179. Dodd 1992 Dodd, E. The location of silver stamping. Evidence from newly discovered stamps. Ecclesİqstical silver plate in sixth-century Byzantİum' Papers of the symposium, Baltimore - Dumbarton Oaks May 16 - 18, 1986,277- 223. Dodd, Kent 1961 Dodd, E. C. ve Kent, J. P. C. Byzantine silver Staınps.Washington, D.C.: The Dumbarton Oaks research library and collection. Doğer, Şenol Doğer, E. r,e Şenol, A.K. Les marques sur amphores commerciales 2006 C lazomönie nnes. H ay rıt Erkan aI' a arm ağan. İstanbul : Hoıııer Kitabevi.257-264. Doksanaltı Doksanaltı, E.M., Mimiroğlu, i.M. ve Kaı'aoğlan, i. The Harbor Clrapel vd.2019 Complex of Knidos. ANODOS 13/2013,131-146. Dressel 1899 Dressel, H.Inscriptiones urbis Romae latİnae. Berolini: apud G. Reimerum. Duman 2017 Duman, B. Geç Antik Çağ'daLydiaTripolis'i (MS. 4. Yüzyıldan Sasani Tahribatı'na kadar), C.Şimşek ve T.Kaçar (eds.). Geç Antik Çağda Lykos Vadisi ve Çevresi, 343-367. Dumankaya 2018 Dumankaya, o. Bandırma ilçesi Şirinçavuş Mahallesi Antik Liman, Yerleşim ve Batık Potansiyelinin Tespiti Araştırmaları/Survey for detection of potential Ancient Harbors, Settlements and Shipwrecks at the Şirinçavuş Quarter of Bandırma district. TINA, I0, l27-132. 235 Durliağ Guillou Durliat, J. ve Guillou, A. Le tarif d'Abydos, vers 492.BCH,108,581-598. t984 Dündar 2008 Dündar, E. P atara (Jn guentarİumları' istanbul. Egloff 1977 Egloff, M. Kellia: La poterie copte; quatre siöcles d'artisanat et d'dchanges en Basse-Egypte. Genöve: Georg. Elton 2005 Elton, H. The Economy of Southern Asia Minor and LR 1 amphorae, LRCW r,691-695. Empereur 1977 Empereur, J. Timbres amphoriques de Crocodilopolis-Arsino1. Bulletin de l' Institut franç ais d' archö olo gie or ientale, 7 7, I97 -233 . Empereur 2018 Empereur, J.Y. "The Late Roman amphorae found in Amathus harbour", The Hellenistic Harbour of Amathus Underwater excavations, 1984-1986, v.2, 181-190 Empereur, Picon Empereur, J.-Y. ve Picon, M. Les rdgions de production d'amphores 1989 impdriales en Mdditenanean orientale. Amphores Romaİnes Et Histoire Economique: Dix Ans De Recherche: Actes Du Colloque De Sİenne, 22-24 Maİ 1986. Roma: Ecole française de Rome, 1989, 223-248. Empereur, Tuna Empereur, J. ve Tuna, N. Zğnon de Caunos et l'6pave de Serçe Limanı. 1988 BCH, 112.341-3s7. Empereur, Enıpereur, J. ve Verlinden, C. The underwater excavation at the ancient Verlinden 1987 poıt of Amathus in Cyprus. IJNA, 16,7-l8. Ferrazzoli, Ricci Ferrazzoli, A. F. ve Ricci, M. Un Centro di Produzione delle Anfore LR 1: 2010 Elaiussa Sebaste in Cilicia. Gli Impianti, Le Anfore. LRCW 3, vol.Il,815- 826. Fiaccadori 1983 Fiaccadori, G. I frammenti iscritti. Ravenna e il porto di Classe. Venti anni di ricerche archeologiche tra Ravenna e Classe,238-241. Foumet 2012 Fouınet, J.-L. La < Dipintologie > Grecque: Une Nouvelle Discipline Auxiliaire De La Papyrologie? Actes Du 26e Congrös Interııational De Papyrologie, Genöve' 1 6-2 I Aoüt 20 I 0, 2:49-258. Fournet 2016 Fournet, J.-L. Le faux en ğcriture d'aprös la documentation papyrologique. Comptes Rendus des Söances de l'Annöe,67-90. Fournet, Pieri Fournet, J-L. ve Pieri, D. Les dipinti amphoriques d'Antinoopolis. 2008 G.Bastianini ve R.Pitaudi (eds.) Antinoupolis I, Istituto papirologico G. Vitelli, 17 5-216. 236 Foy 2018 Foy, D. An Overview of the Circulation of Glass in Antiquity. Trade, commerce, qnd the state in the Romanworld.265-299. French 1993 French, D. H. A road problem: Roman or Byzantine? Ist. Mİtt., 43, 445- 4s4. Fulghum, Heintz Fulghum, M.M. ve Heintz, F. A hoard of eaıly Byzantine glass weights 1998 from Sardis. AJN, 10,105-120 Funari 2002 Funari, P.P.A. The consumption of olive oil in Roman Britain and the role of the army. The Roman army and the economy,235-263. Garipzanov 2018 Garipzanov,|. Graphic signs of authority in Late Antiquiıy and the Early Middle Ages, 300-900. Oxford: Oxford University press. Garlan 1987 Garlan Y. Prol6gomönes ö un nouveau corpus des timbres amphoriques thasiens. C öramiques hellönistiques et romaines, 2' 7 3 -86. Garlan 2004 Garlan, Y. Les timbres cöramiques sinopöens sur amphores et sur tuiles troınös d Sinope. Prösentation et catalogze. Istanbul : Institut Français d'Etudes Anatoliennes-Georges Dum6zil. Gamsey, Gamsey, P. Ve Whittaker, C.R. Trade, industry and the urban Whittaker 1998 economy. Canıbrdige Ancİent Hİstory, vol'XilI,The Lqte Eınpire, A.D. 3 3 7 -1 2 5, Cambridge: Cambridge University Press, 3 12-337 . Gascou 1978 Gascou, J. Communication de Jean Gascou, "Amphores byzantines ö dipinti grecs de Saqqara". Bulletin de liaison du groupe internatİonal d'ötude de la cöramique ög1ıptienne.24-27. Gelichi vd.2007 Gelichi, S., Negrelli, C. Bucci, G. Coppol4 V. ve Capelli, C. I materiali da Comacchio. F.Berti, M.Bollini, S.Gelichi, J. Ortalli (eds.), Genti nel Delto, da Spina a Comacchio. Uomini, terrİtorio e culto dall'Antichita all'Alto Medİoevo, Comacchio, 601-647 . Gelichi vd. 2008 Gelichi, S., Negrelli, C., Calaon, D. Ve Grandi, E. Il quartiere episcopale di un emporio altomedievale. Gli scavi nel centro storico di Comacchio e la sequenza dei materiali. R.Auriemma ve S.Karinja (ed.) Terra Di Mare. L'archeologia dei Paesaggi Costieri e Ie Variazionİ Climatiche, Atti del Convegno Internazionale di Studi, Trieste, B-10 Novembre 2007,416-426. Gelichi, Negrelli Gelichi, S. ve Negrelli, C. Anfore e commerci nell'alto Adriatico tra VIII e 2008 IX secolo. Mölanges De L'ecole Française De Rome. Moyen-Age, ]20, 2, 307-326. 237 Gelichi, Negrelli Gelichi, S. ve Negrelli, C. Ceramica e circolazione delle merci 2009 nell'Adriatico tra Vtr e X secolo. Actas del VIII Congreso Internacİonal de Cerdmicq Medieval. Ciudqd Real, 2009, Tomo 1,49-62. Gendelman 2010 Gendelman, P. Stamped Amphora Handels. A. Buchennino (ed.) Ras Abu Dahud (North) HA-ESI 122. Gerousi 2014 Gerousi, E. A late Roman workshop at Dilesi in Boeotia. LRCW 4, vol.I.l93-201. Gerousi 2016 Gerousi, E. The Commercial Relations Between Aegean and the Black Sea on the Basis of the Testimony of the Early Christian Amphoras. F.Karagianni ve U.Kocabaş (ed.) Proceedings of the Symposium on City Portsfrom the Aegean to the Black Sea. Medieval-Modern Networks 22nd- 29th August 2015,ilstanbul: Ege Yayınları, 127-136. Ghaly 1992 Ghaly, H. Poffery workshops of Saint-Jeremia (Saqqara). Cahiers de la cöramique ög1lptienne, 3. |6l-|7 I. Gherge, Amon Gherghe, P. Ve Amon, L. o amforğ ştampilatö, descoperitö in cetatea 20rl romano-bizantinğ de la sucidava (udeJul olt). Analele TJnİversİtatii Din Craiova_ Serİa Istorie, ]6, 7,23-26. Giardina2007 Giardina, A. The transition to late antiquity. The Cambridge economİc history of the Greco-Roman world, 7 43 -7 68. Gonzalez- GonzalezCesteros, H. Eastern Mediterranean amphorae . T.Bezeczl Wİssenschajten' Amphora research in Castrum villa on Brijuni Island,55- 70. Grace 1934 Grace, V. 1. The stamped amphora handles found in the American excavations in the Athenian Agora 1931-1932: A catalogue treated as a Chronological Study. Cambridge, Hesperia 3, 3, Massachusetts: Harvard University Press. 197-3 10 Grace 1949 Grace, V. Standard Poffery Containers of the Ancient Greek World. Hesperia Suppl. Vol.YIil, Commemorative Studies in Honor of Theodore Leslie Shear, 175-189. Grace 1956 Grace, V. Stamped Wine Jar Fragments. Hesperia Suppl. X, Small Objects from the Pnyx: II, 1 13-1 89. Grace 1965 Grace, V. Commercial amphoras. Transactions of the American 238 Philosophİcal Socİety, 5 5Q)' 5-1-7 . Grace 1979 Grace, V. Exceptional amphora stamps. Studies in classical art and archaeologı' A tribute to Pçter Heinrich von Blançkenhagen, lL7-127. Graııdi 2013 Grandi, E. Un Po di economia. Comacchio emporio altomedievale. S.Gelichi, E.Grandi ve R.Hodges (ed.) Comacchio: una cittd alto- medievale e I' archeologio, 18-21. Grant 2000 Grant, M. Roma'dan Bizans'a (Çev. ilkgelen, Z.). istanbul: Homer Yayınevi. Gregory 2008 Gregory, T.E. Bizans Tarihi, (Çev. Ermert, E.). istanbul: Yapı Kredi Yayınları. Grey, Politis 2012 Grey, T. ve Politis, K.D. The Pottery. Sanctuary of Lot at Deir 'Ain 'Abata in Jordan: Excovations 1988-2003. Amman: American Center of Oriental Research. 175-204. Groningen 1967 Groningen, B. A. v. |. Short manual of greekpaleography (4.basım). Leiden: Sijthoff. Grotowski, Grotowski, P.L. ve R.Brzezinski- Arms and Armour of the Wanior Saints: Brzezinski 2010 Tradition and Innovation in Byzantine Iconography $a3-1261). Leiden, The Netherlands: Brill. Grünbart 2006 Grünbart, M. Byzantine Metal Stamps in aNorth American Private Collection. DOP, 60, 13-24. Grünbart, Lohner- Grünbart, M. ve Lochner_Metaxas, S. Stempel(n) in Byzanz. Wiener Metaxas 2005 Byzantinistik und Neogrcizistik. Beitrıige zum Symposion "Vierzig Jahre Institut/ür Byzantinistik und Neogrdzistik der Universitrjt Wien'' im Gedenken an Herbert Hunger, Wien 4. - 7. Dezember 2002, 179-189. Guruleva 2018 Guruleva, V. Sherif Osman Nuri Bey and Byzantine Glass Weights from the State Hermitage Collection Found in İzmir. C.Ünal, A.Ersoy, C.Gürbıyık ve B.K. Kasalı (eds.). Ege dünyası liman kentleri sikke, mühür ve ağırlıkları : Port citİes of the Aegean world coins, seals and weİghts. Manisa : Manisa C elal B ayar Üniversites i Yayınları, 1 1 1 - 1 20. Gülsefa 20l6 Gülsefa, G.2006-201.3 Myndos Kazılarında Bulunan Amphoralar ve Amphora Mühür Bulunfuları. D.Şahin (ed.) Myndos Araştırmaları I, Myndos Kozı ve Araştırmaları 2004-201_3, 35-l60. Gündüz 2017 Gündüz, S. Bursa'nın Antik Liman Kalıntıları. Ahüel Arkeoloji, 57,100- 239 105. Günsenin 1990 Günsenin, N. Les Amphores Byzantines (Xe-XIIIe siöcles): Typologie, Productİon, Circulation d'Apres les Collecıİons Turques, Üniversitö Paris I Panthöon-Sorbonne, Paris. ğayınlanmamış doktora tezi) Günsenin, Hatcher Günsenin, N. ve Hatcher, H. Analyses chimiques comparatives des r997 amphores de Ganos, de l'ile de Marmara et de l'6pave de Serçe Limanı (Glass-Wreck). Anatolia antİqua/ Eski Anadolu, 5, 249-260' Haldon 2007 Haldon, J.F. Bizans tarih atlası (Çev. Özdamar, A.). İstanbul: Kitap Yayınevi. Haldon 2009 Haldon, J.F. Primary Sources. Jeffreys, E., J. F.Haldon ve R.Cormack (eds.) The Oxford handbook of Byzantine studies. Oxford; New York: Oxford University Press, 2l-30. Hanfmann 1963 Hanfmann, G.M.A. The Fifth Campaign at Sardis. BASOR 170,1-65. Hanfmann 1983 Hanfmann, G.M.A. Sardİs from prehistoric to Roman times: Results of the archaeological exploration of Sardİs 1958-1975. Cambridge: Harvard University Press. Hautumm 1981 Haufumm, W' |. Studien zuAmphoren der spritrömischen und frühbyzontin ischen Zeit. Fu|da: Verlag Wolfgang Hautumm. Hautumm 2004 Haufumm, w. 1. XVII. Die Funde. U.Jantzen (ed.) Dİe Wasserleitung des Eupalinos: Dİe Funde.XX'Boıırı: R. Habelt. 198- Harrison vd. 1968 Harrison, R., Fıratlı, N. ve Hayes, J.W. Excavations at Saraçhane in Istanbul: Fifth Preliminary Report, with a Conhibution on a Seventh- Century Pottery Group. DOP, 22,195-216. Hayes 1971 Hayes, J.W. A New Type of Early Christian Ampulla. ABSA, 66,243-248. Hayes 1983 Hayes, J.W. The Villa Dionysos Excavations, Knossos: The Pottery. A85A,78,97-169. Hayes 1992 Hayes, J.W. Excavations at Saraçhane in Istanbul, vol.2: Pottery, Princeton, Princeton University Press. Hayes 1997 Hayes, J.W . Handbook of Mediteruaneon Roman pottery, London, British Museum. Heath, Tekkök Heath, S. ve Tekkök, B. (eds.) Greek, Roman and Byzantine Pottery at 2006-2009 Ilion (Troia). http://classics.uc.edı.ı/troy/grbpottery(06.08.20 1 9) Heather 2008 Heather, P. The western empire, 425-76. A.Cameron (ed.) The Cambridge 240 Ancİent History, vol'XM: Late Antİquity: Empire and Successors, A.D' 4 2 5-600. Cambridge: Cambridge University Pres. 1 -3 0. Hendy 1985 Hendy, M. F. Studies in the Byzantine monetqry economy, c. 300-1450. Cambridge; New York: Cambridge University Press. Hjohlınan 2005 Hjohlman, J. Pyrgouthi in Late Antiquity. J.Hjohlman, A.Penttinen ve B.Wells (eds.). Pyrgouthi: A rural sİte in the Berbati Yalleyfrom the early Iron Age to Late Antiquity: excavations by the Swedish Institute at Athens 1995 and 1997. Stock'holm: P. Aström. 127-266. Howatson 2013 Howatson, M. C. oxford Antikçağ Sözlüğü. (Çev. Ersöz, F.) İstanbul: Kitap Yayınevi. Işın, Günsenin Işın, M. ve Günsenin, N. Tekirdağ ili, Hoşköy-Gaziköy amphora firınları 1993 kurtarma kazısı, |992.IV. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Marmaris 26 _ 29 nİsan 1993, Marmarİs 26. _ 29. Apiil 1993,497-5|2. Iacomi 2010 Iacomi, V. Some Notes on Late-Antique Oil and Wine Production in Rough Cilicia (Isauria) on the Light of Epigraphic Sources: Funerary Inscriptions from Korykos, LR I Amphorae Production in Elaiussa Sebaste and the Abydos Tariff. Ü.Aydınoğlu ve A.K.Şenol (eds.) Antik çağda Anadolu'da zeytİnyağı ve şarap üretimi, |9-32. Iatridou 1976 Iatridou, E. Epimeliteia Buzantinon Arkhaiotiton Bolou, ArchDelt, 3 1, B' l, | 89 -192, zriv. I 3 8- I 40. (Yunanca) Irimia 1968 Irimia, M. Cuptoarele Romano-Bizantine de ars Ceramica de la Oltina (Jud.constant a). P ontica I, ] 9 6 B, 37 9 -408, fıg'l 4, 20, 2l . Jacobson 1992 Jacobson, G.L. Greek Names On Prismatic Jugs. JGS, 34,35-43. Japp2009 Japp, S. Archöometrisch-archiiologische Untersuchungen an Keramik aus Pergamon und Umgebung. 1sl. Mitt., 59,193-268. Iapp 2014 Japp, S. Micaceous water jars in Pergamon: a specific variant of the Late Roman 3 amphora. N.Poulou-Papadimitriou, E.Nodarou ve V.Kilikoglou (ed.) LRCW 4, v.I,143-149. Johnson 2008 Johnson, B. The pottery. J.Patrich ve M.Abu Shaneb (eds.) Archaeological excavations at Caesarea Maritima: Areas CC, KK and NN: final reports. Jerusalem : Israel Exploration Society. 83 -205. Johnston 2004 Johnston, A.w. Amphorae and text. MEFRA, tome 116, n.2.735-760. Jones 1964 Jones, A. H. M. The later Roman empİre, 284-602: A social economic and 247 administratİv e Surv ey, v_11, oxford: Blackwell. Kaçar 2005 Kaçar, T. Eskiçağ Akdeniz dünyasında siyasal birliğin sonu: Romalılar ve kuzey komşuları. Doğu Batı, 34,203-222. Kaçar 2015 Kaçar,T. Geç Antik Çağ'da Hıristiyanlık. İstanbul: Aıkeoloji ve Sanat Yayınları. Kaegi 1985 Kaegi, W' The annona militaris in the early seventh cenfury. Bo(avtıvd,. Enıoq povırcöv ö pyav ov Köwpoa BııÇawıvrbv Epnv rbv Qil"o oo g ığ ç 2xoAı1 ç Apımoıd.E [oD Ir averrımq piou @eooahovfrcı1 ç, l 3, 59 I -59 6. Kaplanoğlu 20l0 Kaplanoğlu, R. Bursa Kiliseleri. Bursa Araştırmaları Dergisİ, 30/GüZ,10- 25. Kara2015 Kar4 Ü. Yenikapı Limanı'nda Ele Geçen Damgalı. A.Diler, A.K.Şenol ve Ü'Aydınoğlu (eds.). Amphoralar. Antikçağ'da Doğu Akdeniz'de Zeyİiny ağı ve Şarap Üretimi. istanbul : Ege Yayınlar ı, 243 -25 0' Kara2016 Kara, Ü. Küçükçekmece Göl Havzası Arkeolojik Kazılarında Yürütülen Amphora Çalışmaları, TINA,6, 50-63. Kara2017 Kara, Ü. Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea?) Kazıları'nda Ele Geçen Dipintolu LR 2 ve Damgalı LR 13 Amphoraları. Ş.Aydıngün (ed.). istanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları-Excavations of Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea). istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 277 -285. Kara, Cankardeş- Kara, Ü. ve Cankardeş-Şenol, G. Smyma-Altınpark Arkeolojik Alanı Şenol 2019 Mühürlü Geç RomaUnguentariumlarına Dair ilk incelemeler. H.Göncü, A.Ersoy ve D.S.Akar-Tanrıver (eds.). Smyrna İzmir Kazı ve Araştırmaları .3.189-200. Kara, baskıda Kara, Ü. Bizans Buluntuları Özelinde Seramik Üzerinde Yer Alan Y azı|arın Korunması. ] 5 - I 7 Ekim 2 0 1 4 S ERES' ] 4 IIL Uluslararası Seramik Cam Emaye Sır ve Boya Kongresi, I. Tarihi Eserleri Koruma onarım Çalıştayı: Seramik. Eskişehir. ğayın aşamasında) Kara, baskıda Kara, Ü. A Group of one-Handled "Sardis Type" Amphorae From The Excavations at Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea ?). ğayın aşamasında) Karagiorgiou Karagiorgou, O. LR 2: A container for the military annona on the 2001 Danubian border? (eds. S.Kingsley ve M.Decker); Economy and exchange 242 in the East Mediterranean during late arıtiquity. Proceedings of a conference at Somervİlle CoIIege, oxford _ 29th May, 1999,129-|66. Karagiorgiou Karagiorgiou, O. Mapping Trade by the Amphora. M.M.Mango (ed.) 2009 Byzantine Trade, 4th-12th CenturiesThe Archaeolog1ı of Local Regional and Internatİonal Exchange, Papers of the Thirty-eİght Spring Symposium of Byzantİne Studies, St'John's College University of oxford' March 2004, 37-58. Karagöz2007 Karagöz, Ş. Üsküdar, Gerçeğe Dönüşen Kent. ArkeoAtlas 6,162-|67. Karcı-Ağlar 2015 Karcı Ağlar, G. SmyrnaAgorası'nda EIe Geçen TicarİAmphoralar (1998- 2 0 0 6 KazıI qr ı) . D okuz Eylü l Ün ivers itesi, Sosyal B ilimler Enstitiisü, Arkeoloj i Anab ilim Dalı, izmir. (Yayınlanmamış doktor a tezi) Kassab-Tezgör Kassab-Tezgör, D., Lemaitre, S. ve Pieri, D. La collection d'amphores vd.2003 d'ismail Karakan i Sinop. Anatolia antiqua/Eskİ Anadolu, t 1, 169-200. Kavaz-Kındığılı Kavaz-Kındığılı, B. Zeytİnliada Geç Roma ve Bizans Seramikleri. Atatiirk 2017 Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisü, Arkeoloji Anabilim Dalı ğayınlanmamış doktora tezi) Kaya2017 Kaya, D., Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea ?)Kazı|arı Geç Antik Çağ Unguentariumları 2013. İstanbul KüçüIrçehnece Göl Havzası Kazıları (Bathonea). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. 239-257. Kaya2019 Kuyq D. Küçükçehnece Göl Havzası (Bathonea) Kazıları (Jn gu ent ar iuml ar ı. T raky a Ünivers itesi, Ed irne. (Yayınlanmamış yüksek Iisans tezi) Kazhdan, Talbot Kazhdan, A. ve Talbot, A.M. Germanos I, patriarch of Constantinople. 1998 Dumbarton Oaks Hagiography Database, Harward Universty, 45-46. Kazdanl99I (ed.A.Kazdan) The Oxf,ord dictionary of Byzantium. New York; Oxford: Oxford University Press. Keay 1984 Keay, S. J. Late Roman amphorae in the western Medİterranean: A typologı aııd economic study: the Catalan evidence, Vol'I-II, oxford: BAR. Kenneth-Sams Kenneth Sams, G. The weighing Implements. G.F.Bass ve F.H.Van 1982 Doominck Jr. (eds.). Yassı Ada.Volume l, A seventh-century Byzantine shipwreck. College Station: Published with the cooperation of the Institute of Nautical Archaeology by Texas A&M University Press. 203-230. 243 Kızılarslanoğlu Kızılarslanoğlu, A. Antİk Çağ'da Elaİussa Sebaste'nİn Amphora Uretim ve 2016 Ticari İıiŞkileri.ErzurumAtattirk Üniversitesi, Sosyal Blimler Enstitiisü. (Yayınlanmamış doktora tezi) Kingsley 2001 Kingsley, S. The Economic Impact of the Palestinian Wine Trade in Late Antiquity. S.Kingsley ve M.Decker (eds.) Bconomy and Exchange in the East Mediterranean during Late Antiquity, Proceedings of a Conferance at Somerville College, Oxford, 29th May 1999,44-68 Kingsley 2013 Kingsley, S. Late antique trade. Research methodologies and field practices. Theory andpractİce in late antique archaeology' 113-138. Kingsley, Decker Kingsley, S. ve Deckeı M New Rome, New Theories on Inter-Regional 2001 Exchange. An Introduction to the East MediteıTanean Economy in Late Antiquity. Economy and Exchange in the East Mediterranean durİng Late Antİquity, Proceedings of aConferance at Somervİlle College, oxford, 29th May 1999,l-27. Kirwan 1938a Kirwan, L.P. Inscriptions. W.B.Emery ve L.Kirwan (eds.) The royal tombs of Ballana and Qustul, Text. Cairo: Government Press Bulaq. 400-405, pl.1l7-118. Kirwan 1938b Kirwan, L. The Pottery. W.B.Emery ve L.Kirwan (eds.) The royal tombs of Ballana and Qustul, Text - Plates. Cairo: Government Press Bulaq. 386- 39t. Klenina 2014 Klenina, E. J. Trade relations of Novae (Moesia II) according to ceramic evidence from an assemblage of the late 5th - early 6th cenfuries AD. LRCW, 4,931-941. Kolb 2001 Kolb, A. Transport and communication in the Roman state: The cursus publicus. Trwel and geography in the roman empire,95-105. Kolb 2016 Kolb, A. Mansiones and cursus publicus in the Roman Empire. Statio amoena: sostare e vivere lungo le strade romane. 3-8. Kouveli 2014 Kouveli, A.G. Excavations for the new Acropolis Museum in Athens: Amphorae from a domestic well of a Late Roman house. LRCW 4, v.II, 749-759. Kulefl Pernicka Kuleff, I. ve Pernicka, E. On the origin of stamped amphorae from Thrace 2007 (Bulgaria). oxford journal of archaeologı, 26, 53-78' Kuzmanov 1973 Kuzmanov, G. Typologie et chronologie des amphores de la haute öpoque 244 byzantine _ Archeologİja. orgarı na Archeologiöeskija institut i muzej pri B dlgarskata alademij a na naukİte, 1 5, 1, l 4-2| . (Bulgarca) Ladstötter 2008 Ladstİitter, S. Funde. M.Steskal ve M.La Torre (eds.). Das Ve dius g1ımnas ium in Ep he s o s : Ar c hrİo l o gİ e und B aub efunde . W ien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaft en, 97 - | 89, T af .27 5 -3 43 . Ladstötter 201l Ladstötter, S. Bizans Döneminde Ephesos. F.Daim ve S.Ladstötter (ed.). Bizans Döneminde Ephesos. İstanbul: Ege Yayınları,3-28. Laflı2003 Laflı, E. Studien zu hellenistischen, lmiserzeitlichen und sp ritantİIefrühbyzantinischen Tonunguentarİen aus KİIikien und P isidien (Südtürkei): der Forschungsstand und eine Auswahl von Fundobjelaen aus den örtlichen Museen. Diss. Universitöt zu Köln. (Yayınlanmamış doktora tezi\ Lang 1955 Lang, M. Dated jars of Early Imperial Times. Hesperia, 24 (4),277-285, p1.79-80. Langl976 Lang, M. L. I. Graffii and dipinti. Princeton/\lew Jersey: The American School of Classical Studies. Lawall2002 Lawall, M. L. Early excavations at Pergamon and the chronology of Rhodian amphora stamps. Hesperia, 7 1, 3, 29 5 -324. Leidwanger 2014 Leidwanger, J. A preliminary archaeometric analysis of the Late Roman 1 amphoras from the cargo of the seventh-century Yassiada shipwreck, Turkey. LRCW 4, vol.Il, 897-906. Lemaİİre 1997 Lemaitre, S. L'amphore de type Agora F65/F66, dite "monoansğe": Essai de synthöse ö partir d'exemplaires lyonnais. Actes du Congrös du Mans, 8- 1] mai ]997. Ensembles cöramiques pröcoces dans l'ouest de la Gaule' Quelques ensembles cöramiques des pays de la Loire. Acfualit6 des recherches c6ramiques, 3 I | -320. Lemeke 2013 Lemeke, L. The cursus publicus from the 3rd to the 4th century: History and Transformation. Shifiİng Frontiers İn Late Antiquİty X Conference: The Transformatİon of Literory and Material Genres in Late Antiquity , |- 19. Lightfoot2012 Lightfoot, C.S. Byzantine Weights and Related Material, 1998-2008. C.S.Lightfoot ve E.A.Ivison (eds.) Amorium reports III.379-386. Liou 1987 Liou, B. Inscriptions peintes sur Amphores: Fos (suite), Marseille, Toulon, 245 Port-La-Nautique, Arles, Saint-Blaise, Saint-Martin-de-Crau, Macon, Calvi. Arhaeonautica, 7, 55-739. Lo Cascio 2005 Lo Cascio, E. The New State of Diocletian and Constantine: from the tetrarchy to the reunification of the empire. A.K.Bowman, P.Garnsey ve A.Cameron (eds.) The Cambridge ancient history, vol.Xil. (2.basırn) Cambridge: Cambridge University Press, 170-1 83. Long, Volpe 1998 Long, L. ve Volpe, G. Le chargement de l'6pave I de la Palud (Vf s.) i Port-Cros (Var). Note prĞIiminaire. Fouilles ö Marseille: Les mobiliers (|"'-7" siöcles ap. J.-C.). 3l7-342. Malay 1987 Malay, H. Epigrafi'izınir: Ege Universitesi Basımevi. C.Mango 1950 Mango, C.A. Brick Stamps. AJA 54 (1),19-27. C.Mango 2008 Mango, C.A. Bizans Yeni Roma İmparatorluğu. (Çev. Güven, G.Ç.) istanbul: Yapı Kredi Yayınları. M.Mango 1992 Mango, M.M. The purpose and places of Byzantine silver stamping. Ecclesİastical silver plate in sixth-century Byzantium. Papers of the symposium, Baltimore - Dumbarton Oal M.Mango 2009 Mango, M.M. Byzantine Trade: Local, Regional, Interregional and Internationa. M.M.Mango (ed.) Byzantine Trade, 4th-l2th Centurİes. The Archaeologı of Local Regional and Internatİonal Exchange, Papers of the Thirty-eight Spring Symposium of Byzantİne Studies. St.John's College University of Oxford, March 2004,3-14. MacMullen 1980 MacMullen, R. How big was the Roman army? KIio 62 (2), 451-460. Manning vd. 2000 Manning, S.W., Monks, J.S., Sewell, D.A. ve Demesticha,S. Late Roman Type la amphora production at the Late Roman site of Zygi-Petrini, Cypruş. RDAC 2000, 233 -257 . Maria20ll Maria, P. Diocletian's Edict on Maximum Prices of 301 AD. A fragment found in Aigeira. Historİa.scribere 3' 360-398. Martin 1999 Martin, A. Amphorae. D.Soren ve N.Soren (eds.). A Roman villa and a Iate Roman infant cemetery: Excavatİon at Poggio Gramignano, Lugnano in Tev er İn a. Roma: L' Erma d i Bretschne ider, 329 -3 6 | . McK.Camp II McK. Camp Il J. Agora Excavations Summary Report on the 2011 246 20lla Season.http ://agora.ascsa.net ( I 8. 1 0.20 1 9), I - I 0. McK.Camp II McK. Camp tr, J. Ap26oıo},oyıröç 1cbpoç Axpon6l"erııç,Adelt,Topoç 66, 201Lb 2011,79. McLean2002 Mclean, B.H. An introduction to Greek epigraphy of the Hellenistic and Roman periodsfrom Alexander the Great to the reign of Constarıtine (323 B.C-AD. 337). AnnArbor: The University of Michigan Press. Megaw, Jones Megaw, A.H.S. ve Jones, R.E. Byzantine and Allied Pottery: A 1983 Conhibution by Chemical Analysis to Problems of Origin and Dishibution . ABSA, vol.78, 235-263. Metaxas 2005 Metaxas, S. Frühbyzantinische Ampullen und Amphoriskoi aus Ephesos. F.Krinzin ge r, T .B ezeczğ, S. Ladstiitter ve A.Hofeneder (eds.) Sp dt ant ike und mrttelalterliche Keramik aus Ephesos, Wien, 67-135. Menthon 1935 Menthon, R. P. B. Une terre de lögendes: L'olympe de Bithynİe: ses saints, SeS coııvents, ses sİtes.Paris: Bonne Presse. Metzger 2013 Metzger, B.M. Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Greek Palaeograp,hy. New York: Oxford Univ. Press. Meyer 2011 Meyer, C. Small Finds and Dipinti. Bir Umm Fawakhir, Report on the 1 996-1 997 Survey Seasons, vol.Il, 153-160. Meyer 2014 Meyer, C. Dipinti, Coins and Small Finds. C.Meyeq L.Heidorn ve S.Ikram (eds.). Bir IJmm Fowakhir 3 ,77-g0. Millar 1994 Millar, F. The Roman Near East: 3 t BC - AD 337 (2' Baskı). Cambridge: Harvard University Press. Miller 2009 Miller, T. Charitable institutions. E.Jeffreys, J.F.Haldon ve R.Cormack (eds.). The Oxford handbook of Byzantine studies. Oxford; New York: Oxford University Press. 621-629. Minchev 2011 Minchev, A. Early Byzantine Amphorae with Graffiti and Christian Stamps from a Shipwreck in the Bay of Varna (Bulgaria) C.Tzochev, T.Stoyanov ve A.Bozkova) (eds.) Patabs II, Acts of the International round table held İn Kiten, Nessebar and Sredetz September 26-30,2007. t43-t59. Mitchell2016 Mitchell, S. Geç Roma İmparatorluğu Tarihi M.S.284-641. (Çev. Kaçar, T.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Nacef 2007 Nacef, J., Nouvelles donnğes sur l'atelier de potiers de Henchir Ech 247 Chekaf (Ksour EsseÇ Tunisie). LRCW 2, vol.Il, 58l-59I. Negrelli 2007 Negrelli, C. Produzione, Circolazione e Consumo tra VI e D( secolo: dal territorio del Padovetere a Comacchio. F.Berti, M.Bollini, S.Gelichi ve J. Ortalli (eds.) Genti nel Delta, da Spina a Comacchio. Uomini, territorio e culto dall'Antichita all'Alto Medioevo, Comacchio, 437 -47 1. Negrelli 2012 Negrelli, C. Towards a definition of early medieval pottery: amphorae and other vessels in the northem Adriatic between the 7th and the 8th centuries. S.Gelichi ve R.Hodgeş (ed.) From one Sea to Another: Tmding Places İn the European and Medİterranean Early Mİddle Ages: Proceedings of the International Conference Comacchio, 27th-29th March 2 009. Tumhout: Brepols Publishers, 393 -416. Nesbitt 1992 Nesbitt, J. Some observations on Byzantine control stamps. Ecclesiastical silver plate İn sİxth-century Byzantium. Papers of the symposium, _ _ Baltimore Dumbarton oalş May 16 18, 1986, 225-227 ' Nesbitt 2009 Nesbitt, J. Sigillography. E.Jeffreys, J.F.Haldon ve R.Cormack(eds.) The oxford haııdbook of Byzantİne studies' oxford; New York: oğbrd Unİversity Press. 150-156. Neumann 2009 Neumann, K. The Dipinti of the North-East Church Complex. The Tenth Season of Excavations at Hippos Sussita (July and September 2009), Zinman Instİtute of Archaeolog1ı, Unİversity of Haifa,Israil, Haif4 80-83. Nicholson 2018 Nicholson, o. The oxford dictİonary of late antiquity. oxford: oxford University Press. Nilson 1909 Nilsson, M. P. 1. Timbres amphoriques de Lindos: Publiös avec une ötude sur les timbres amphoriques rhodiens. Copenhague: Bianco Luno. Nongbri 2011 Nongbri, B. The Lord's Prayer and XMI: Two Christian Papyrus Amulets. Harvard Theologİcal Review, 104, 59-68. O'Connell20l4 O'Connell, E. R. Catalogue of British Museum Objects from the Egypt Exploration Fund's l9l3l1^4 Excavation at Antinoupolis (Antinoö). Antinoupolis lI. 467 -504. opait 1984 Opait, A. Beobachtungen zur Entwicklung der zwei Amphoratypen. Peuce. Studii şi comunicdrİ de istorie veche, arheologie şi numİsmaticd, 9,3||- 327. Opait 1987 Opait, A. Amfore romane de mare capacitate. Consideralii tipologice. 248 Studii şi cercetöri de istorİe veche şi arheologie, 38,245-258. Opait 1998 Opaiq A. New pottery from the circular harbour of Carthage. CEDAC Carthage. Bulletin, I 8, 2l-35. Opait2004a Opait, A. The eastern Mediterranean amphorae in the province of Scythia. Transport amphorae and nade İn the Eastern Medİterranean. Acts of the internatİonal colloquium at the Danİsh Institute at Athens, september 2 6-29, 2 002, 293-308. Opait2004b opait, A. Local and İmported ceramİcs in the Roman province of Scythia (4th-6th centuries AD): Aspects of economİc life İn the province of Scythia. Oxford: Archaeopress. Opait2007 Opait, A. From Dr 24 to LF.z? LRCW 2, vol.Il,627-643. Opait 2008 Opait, A. A weighty maffer: Pontic fish amphorae. The Black Sea in Antİquity : Re gİonal and Interre gional Ec onomic Exchanges. l 0 l - 1 2 l . Opait 2010 Opait, A. On the Origin of Carthage LRAmphoral. LRCW II, vol.I[ t015-1022. Opait2017 Opai! A. On the local production and imports of wine in the Pontic and Lower Danube regions (1st century bc to 7th century ad). An overview. LRCW 5, vol.Il, 579-612. opait, baskıda opait, A. LRCW 6 ğayın aşamasında) Opait, Diamanti opait, A. ve Diamanti, C. Imperial stamps on EarŞ Byzantine amphoras: 2014 The Athenian Agora examples. RCRF Acta, 43,55-61 Opait, Paraschiv Opait, A. ve Paraschiv, D. On the Wine, Olive Oil and Fish Supply of the 2013 Countryside in Roman Dobrudja (1st-3rd Centuries AD). Pontica, 46.20 1 3, suppl.2 : Patabs III, 317 -336. Opait, Opait, A. ve Tsaravopoulos, A. Amphorae of Dressel 24 Smilis Type in the Tsaravopoulos Central Aegean Area (Chios-Erythrai-Kym e). AB SA, I 0 6, 27 5 -323 . 20rt opriş 2003 opriş, I.C. Ceramica romanil törzie şi paleobİzantinö de la Capidava İn contextul descoperirilor de la Dundrea de Jos: (sec. IV-VI p. Chr.). Bucureşti: Editura Enciclopedicö. opriş, Ratiu opriş, I. ve Ratiu, A. An Ear|y Byzantine Building Next to the Main Gate 2016a at Capidava. 193-217. opriş, Ratiu opriş, I.C. ve Ratiu, A. An Early Byzantine Amphorae Deposit from 249 2016b Capidava. JAIA, 3 (1), 24-42. opriş, Ratiu 20l7 opriş, I.C. ve Ratiu, A. Capidava II: Buitding Ct _ contributions to the history of annona militarİs in the 6th century. Cluj-Napoca: Mega Publishing House. Outschar 1993 outschar, U. Produkte aus Ephesos in alle Welt? Wien: Gras|. ÖAI, B erichte und Materialien 5,2, 47 -52. Ousterhout vd. Ousterhout, R., Ahunbay, Z. ve Ahunbay, M. Study and Restoration of the 2000 Zeyrek Camii in Istanbul. DOP, 63,265-270. oıiz2016 Öniz, H. DoğuAkdeniz'de Amphoralar.istanbııl: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. öziirk, Öztiirk, N. ve Kızılarslanoğlu, A.H. Zeytinliada 2007 y ı|ı kazı çalı şmaları. Kızılarslanoğlu KST, 30, c.2,1-12. 2008 Özüdoğru, Dündar Özüdoğru, Ş. ve Dündar, E. Kibyra Geç Roma-Erken Bizans Dönemi 2007 Unguentariumları. OLBA, xv, T45 -177 . Palamutçu 20l4 Palamutçu, S. Ephesos Liman Alanı'nda Ele geçen LR 3 tipi Amphoralar . Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisü, Aydın. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Panella 1986 Panella, C. oriente ed occİdente: Considerazioni su alcune onfore egee di etd imperiale a ostia. Athönes. BCH SupplXII,609-636. Papadopoulos Papadopoulos, J.K. Roman Amphorae from the Excavations at Torone. 1989 AE, 128,67-103. Papadopoulos Papadopoulos, J. Early iron age potters' marks in the Aegean. Hesperia, t994 63.437-507. Papadopoulos Papadopoulos, J.K. Pottery of Roman period. Cambitoglou, A., 2001 Papadopoulos, J. K., Jones, O. T., Hardwick, N., Henry, A., Joyner, G. Ve Caskey, M. (eds.) Torone. Vol.I-II, Athens: Archaiologike Hetaireia. Papanikolau 2014 Papanikolau, P. Aııoruzrrboeı4qçeğouoio,ç. Eırcovoypogio rat 7[pooo?[oTpogio eııöp1cov oe worpp&ytoToDç zrproroBu(ovrtvoüç opgopeiç (Impressions of Authority. Iconography and Prosopography of the Eparchs on Early Byzantine Stamped Amphorae). ZorpiaAöd'oç, Tıpryııı<öç üpoç m ov Ia' II aıraxp ım o 6 o6)'o o, Rodo s, 17 l - 19 4. (Yunanca) Papavassiliou vd. Papavassiliou, E., Sarantidis, K. Ve Papanikolaou, E. A ceramic workshop 250 2014 of the Early Byzantine period on the island of Lipsio in the Dodecanese (Greece): Preliminary approach. LRCW,4, vol.I, 159-168. Paraschiv 2006 Paraschiv, D. Amfore romcıne şi romano-bizantİne fn zona Dunörii de Jos (sec: 1 _ 7 p. Chr). Iaşi: Edifura Fundafiei Axis. Paterson 2010 Paterson, J. Roma Dünyasında Ticaret ve Tüccarlar: Ölçek, Yapı ve Örgütlenme . Ticaret, Tüccarlar ve Antik Kenl (Çev. Harmanşah, Ö.), İstanbul: Homer Yayınevi. 136-1 51. Peacock 1984 Peacock, D.P.S. Amphorae: Typology and Chronology. Fulford, M. G. ve Peacock, D. P. S. (eds.). The avenue du President Habib Bourguİba, Salammbo: 2. (1. The avenue du President Habib Bourguiba, Salammbo.) Sheffield: Published for the British Academy from the University of Sheffield, Department of Prehistory and Archaeology. 116-128. Peacock, Williams Peacock, D. P. S. ve Williams, D. F. (19S6). Amphorae and the Roman 1986 economy: An İntroductory guide. Loııdon: Longman. Pensabene-Perez Pensabene-Perez,P. Anfore tarde con iscrizioni cristiane dal Palatino. 1981 RELig, 47.189-213. Perassi 2002 Perassi, C. Pesi monetali bizantini in vetro dal territorio siciliano. Byzantino-Sicula, 4. Attİ del I Congresso internazionale di archeologia della Sicilİa bizantina, Corleone 28 luglio _ 2 agosto 1998.439-474. Pehidis 2012 Petridis, P. Holy bread stamps from Early Byzantine Delphi. B. Bohlendorf-Arslan, A. Ricci (eds') Byzantine smallfinds İn archaeological contexts, Byzas, 15, 8l-90. Petrie 1926 Petrie, W. M. F. S. G/css stqmps and weights: Illustratedfrom the Egıptian collection in University College, London. London: British School of Archaeology in Egypt, University College. Pichot, Şenol Pichot, V. ve Şenol, A.K. The site of akademia: the amphora workshop of 2014 Apol(l)onios, First Exacavation Campaign (July-August 20 l2), Bulletin de Liaison de Ia Ceramique Eg1ıptienne, 24,225-239. Picon, Empereur Picon, M. ve Empereur, J.-Y. Des ateliers d'amphores i Paros et i Naxos. 1986 BCH, 110, 495-511. Pieri 1998 Piğri, D. Les importations d'amphores orientales en Gaule m6ridionale durant l'Antiquit6 tardive et le Haut Moyen Age (4e-7e siöcles aprös J: - C). Typologie, chıonologie et contenu. Actes du Congrös d'Istres, 21-24 251 mai 1998' Importatİons d'amphores en Gaule du sud, du rögne d'Auguste d I'Antiquitö tardİve. Actualİtö des recherches cöramiques. 97-I05. Pieri 2005 Pieri, D. Le commerce du vin oriental d l'öpoque byzantine ('tıe-VIIe siöcles): Le tömoignage des amphores en Gaule. Beyrouth: Instifut Français du Proche-orient. Pieri2007a Pieri, D. Les centres de production d'amphores en Mediterrande orientale durant l'antiquitd tardive: Quelques remarques. LRCW 2,vol.I[ 6ll-625. Pieri 2007b Pieri, D. Bdryte dans le grand commerce mğditerran6en (Ve-VIIe s. apr. J.- C.).M. Sartre (ed.). Productions et öchanges dans la Syrie gröco-romaine. Actes du 2e colloque İnternational sur Ia Syrie antique (lours, 12-13 juin 2AB), suppl. Topoi, 8,297-327. Pieri2012 Pieri, D. Regional and Interregional Exchanges in the Eastern Mediterrnean during the Eaily Byzantine Period. C.Morrison, (ed.) Trade and markets İn Byzantium. Washington, D.C.: Dumbarton oaks Research Library and Collect ion, 2,5-49. Pitarakis 2016 Pitarakis, B. The Byzantium Marketplace: a window onto Daily Life and Material Culfure. Trade in Byzantium: Papersfrom lhe third internatİonal Sevgi Gönül Byzantine Studİes Symposİum. İstanbul: Koç (Jniversİty's Re s e ar c h C en t er fo r Anato I ian C iv il iz a tion s, 2l | -23 L Polat 2013 Polat, M.A. YK 35. Kızıltan,Z.,Baran-Çelik, G. ve Asal, R. (eds.) ,Saftlı liman dan hikayeler : Yenikap ı'nın b atıkları. İstanbul : İstanbul Arkeoloj i Müzeleri Yayını, 155-190. Popescu 1967 Popescu, E. Die spötgriechischen Inschriften aus Klein-Skythien. Dacia, r 1, 163-176. Popescu 1976 Popescu, B.Inscriptİile grecesti si latine din secolele IV-XIII descoperİte tn Romdnia. Bucarest: Editura Academiei. Popilian 1976 Popilian, G. Ceramica romanE din Oltenia. Craiova: "Scrisul Rominesc". Portale, Romeo Portale, E. ve Romeo, I. Le anfore locali di Gortina ellenistica e 2000 romana. RCRF Acta, 36. 417-426. Poulter 2013 Poulter, A. Dobri Dyal: A Late Roman fortress on the lower Danube. JRA, 26.362-382. Prantl 2011 Prantl, M. Diocletian's Edict on Maximum Price of 301 AD. A fragment found in Aigeira. Historİa.scribere, 3. 359-397 ' 2s2 Prentice 1914 Prentice, w.K. XMr, a Symbol of Christ. Classical Philolog1ı, vol. (4), 4t0-416. Pridik 1917 Pridik, E.M. Catalogue d'İnventaİre des Tİmbres sur Manclıes d'Amphores. Collection de l'Ermitage. Radulescu 1973 Radulescu, A. Amfore Cu Inscriptii de la Edificiul Roman cu Mozaic Din Tomis. Pontİca, VI. 193-207. Radulescu 1976 Radulescu, A. Amfore cu inscriptii de la edificiul roman cu mozaic din Tomis. Pontica, 6. gg- 114. Rauh, Slane 2000 Rauh, N. ve Slane, K. Possible amphora kiln sites in Western Rough Cilicia. JRA, I 3. 3 19-330. Rautman 1995 Rautman, M.L. Two late Roman wells at Sardis. ASO& 53.37-84. Reinach 1900 Reinach, T. Un intrus byzantin dans le Panthdon hellönique: le faux dieu Kyropalatös . BZ, 9 (1)' 52-62. Remolö-Vallverdü Remolö Vallverdü, J. A.Anforas orientales tardias en Tarraco (siglos V- 2013 vII). Eı oriente grİego en la Pen{nsula lbörica: epigrafia e historİo.307- 330. Reynold 2018 Reynolds, P. The Supply Networks of the Roman East and West: Interaction, Fragmentation, and the Origins of the Byzantine Economy. Trade, commerce, and the state İn the Romqn world.353-395. Rife, Heath 2013- Rife, J.L. ve Heath, S. (eds.) Kenchreaİ Archaeological Archive.The 2019 American Excavations at Kenchreai. http :/lkenchreai. org/kaa ( I 8. 1 0. 20 1 9) Rigor 1981 Rigoir, Y. Mğthode g6om6trique simple de calcul du volume des contenants c6ramiques. D ocuments d'Archöolo gie Möridionale ] 98 1, 4, 193-t94. Riley 1979 Riley, J. A. The coarse pottery from Berenice. Excavations at Sidi Khrebish, Benghazi (Berenice), 2. 9l-467 . Riley 1981 Riley, J. A. The pottery from the cisterns 1977.1,1977.2, |977.3. Excavations at Carthage conducted by the Universİty of Mİchİgan,6' 85-124. Robinson 1959 Robinson, H.S. Pottery of the Roman period: Chronolog1ı. Princeton, N.J: American School of Classical Studies at Athens. 1959. Romancuk 2005 Romancuk, A. I., Heinen, H. Ve Kiessel, M' Studien zur Geschİchte und Archeiologie des byzontinİschen Cherson. Leiden; Boston: Brill. 253 Romancuk Romancuk, A.I., Sazanov, A.V. ve Sedikov4 L.Y. Amfory iz kompleksov vd.1995 vizantij s ko go Hersone s a. (Rusça) Rosloff 1981 Roslofi J.INA's 1980 Turkish underwater survey. IJNA, 10(4),277-286. Roth 1994 Roth, J. The size and organization of the Roman imperial legion. Historia (Stuttgart), 4 3, I -4. 346-362. Rothschild-Boros Rothschild-Boros, M.C., The Determination of Amphora 1981 Contents' Archaeologı and Italian society' Prehistoric, Roman and medİeval studies. 79-89. Rudolph, Sheehan Rudolph, W. Ve Sheehan, M. Excavations at Porto Cheli and vicinity. rgTg Preliminary report, 5. The earlyByzantine remains. Hesperia. Journal of the Amerİcan School of Classİcal Studies at Athens, 48'294-324. Sagui vd. 1995 Sagui, L.,Ricci, M. ve Romei, D. Nuovi dati ceramologici per la storia economica di Roma tra VII e VIII secolo. La cöramique mödiövale en Möditerranöe, Actes du Vıe Congrös de |'AIECM2, Aİx-en-Provence I995, 35-48. Sarnowski 2015 Sarnowski, T. Danubian Provinces. Y.Le Bohec ve G.Brizzi (eds.) The encyclopedia of the Roman Army. West Sussex: Wiley-Blackwell,279- 290. Sazanov 1999 Sazanov A. Les amphores "Lr I Carthage" dans la region de la mer Noire. Production et Commerce des Amphores Ancİennes en mer Noire. Aix-de- Provence. 1 999. 265-279. Schlumberger Schlumberger, G. Poids de verre ğtalons mondtiformes d'origine 1 895 byzanİine. Revue des Erudes Grecques, tome 8,fascicule 29,59-76' Schubart l92l Schubart, W. Das Buch bei den Griechen und Römerrı.Vereinigung Wiss. Verleger. Scorpan 1975 Scorpan, C. Ceramica romano-bizantinö de la Sacidava. Pontica, 8.263- 3 13. Scorpan 1976 Scorpan, C. Origini si linii evolutive in ceramica romano-byzantina (sec. 4-7) din spa tiul mediteranean si pontic 4-7s. Pontica, vol. 9,155-185. Scorpan 1977 Scorpan, C. Contribution ö la connaissance de certains types c6ramiques romano-byzantins (4 e _ 7 e siöcles) dans l' esp ace i stro-ponti que. D ac İa, 21.269-298. seibt 2016 Seibt W., The Use of Monograms on Byzantine Seals in the Early Middle- 254 Ages (6th to 9th Centuries), IIAPEKBOAAI/Parekbolai, vol.6,I^14. Sezgin2012 Sezgin, Y. Arkaik Dönem İonia Üretimi Ticari Amphoralar. İstanbul: Ege Yayınları. Siegelmann 1974 Siegelmann, A. A mosaic floor at Caesarea Maritima. IEJ, 24.216-221. Sharankov, Sharankov; N. ve Varbanov, V. "God's Grace is a Gain": Dipinti on a Varbanov 2018 Sixth- Century Amphora from Trimammium. openArchoeolog1ı. 4' 334- 339. Smith 2002 Smith, R. The statue monument of Oecumenius. A new porhait of a late antique govemor from Aphrodisias. JRS, 92. 134-156. Sodini 1993 Sodini, J. La contribution de l'arch6ologie ö Ia connaissance du monde byzantin (4e-7 e siöcles). DoP, 47. l39-1 84. Steckner 1989 Steckner, C. Les amphores LR 1 et LR 2 en relation avec le pressoir du complexe eccl6siastique dğs thermes de Samos. Recherches sur la cöramique byzantine. BCH, Suppl]8, 57-7|. Stoddart l8l7 Stoddart, J. L. On the inscribed pottery of Rhodes, Cnidus and other greek citİes. Transactions of the Royal society of Literafure. Swan 2007 Swan, V. G. (2007). Dichin (Bulgaria): Interpreting the ceramic evidence in its wider context. The hansition to Late Antiquity on the Danube and beyond. 251-280 Swan 2010 Swan, V.G. Dichin (Bulgaria): the destruction deposits and the dating of Black Sea amphorae in the fifth and sixth Centuries A.D. Patabs I. Actes de Ia Table Ronde internationale de Batoumi et Trabzon, 27-29 avril2006. Istanbul: Institut Français d'Etudes Anatoliennes-Georges Dumğzil. l 07- I 18. Sztetyllo 1978 Sztetyllo, Z. Timbres cdramiques, Alexandrie (1973-1974). Emdes et Travaın X Tome 20, 260-31 6. Sztetyllo, Sztetyllo, Z. ve Borkowski, Z. Un timbre c6ramique byzantin de l'6parque Borkowski 1986 de Constantinople. BCH Supll, 13, 649-653. Şahin 2017 Şahin, M. Apollonia a.R. Kentinin Lokalizasyonu Üzerine. Bursa'da Zaman,24,64-67. Şenol 2000a Şenol, A.K. İskenderiye Kazılarında Ele geçen Amphoralar Işığında Kentin Roma Dönemi Şarap, Zeytinyağı, Salamura BaIıkve Sos Ticareti. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisü, Klasik Arkeoloji Anabilim 255 Da|ı, iznıır. (Yayınlanmamış doktora tezi) Şenol 2000b Şenol, A.K. Amphoras from necropolis of Gabbari from Tombs 81 82 83 B8. Etudes Alexandrines, 3 69 -396. Şenol 2003 Şenol, A'K. Marmaris Müzesi Ticari Amphorolorı. Ankara: Külttir ve Turizm Bakanlığı Dösim Yayınevi. 2003. Şenol 2005 Şenol, A.K. Antik Dönem Ekonomisinin Kurgusunda Seramik Buluntuların Yeri, Sorunlar. OLBA, xII, |25-|38. Şenol 2007 Şenol, A.K. A Statistical Essay on the Dishibution of Imported Amphorae Finds of the CEAlex Salvage Excavations. Amphores d'Egıpte de Ia basse öpoque d l'öpoque arab 57-75. Şenol 2008 Şenol, A.K. Cilician Commercial Relations With Egypt due to the New Evidence of Amphora Finds. OLBA, XW, 109-131. Şenol 2009 Şenol, A.K. AETAM(Arslan Eyce ToşucuAmphora Müzesi)'da Bulunan Ticari Amphoralar ve Alrdeniz'de Ticaretİn İzleri. Mersin: Taşeli Matbaacılık. Şenol, Sezgin Şenol, A.K. ve Sezgin, Y. Arkaik-Klasik Dönemlerde Ticaret. AETAM 2009 (Arslan Eyce Taşucu Amphora Müzesi)'da Bulunan Ticari Amphoralar ve Alrdeniz'de Ticaretin İzler i. Mersin: Taşeli Matbaacılık . 3 6-43. Şenol 2015 Şenol, A.K. Smyrna Kazılarında2II7-20| 1 yılları arasında bulunan Ticari Amphoralar. A.Ersoy ve G.Şakar (eds.) Smyrna/İzmir Kazı ve Ar aş hr mal ar ı : I. Ç aI ış tay B ild ir il er i. istanbul : Ege Yayın lar ı, 243 -25 6. Şenol 20l8 Şenol, A.K. Commercial amphoras in the Graeco-Roman Museum of Alexandria. Alexandrie: Centre d'Etudes Alexandrines. Şenol, A|kaç20|7 Şenol, A.K. ve Alkaç, A. The rediscovery of an LR 1 workshop in Cilicia and the presence of LRA 1 in Alexandria in the light of new evidence. LRCW, 5, vol.Il, 831-842. Şimşek, Bilgin Şimşek, C. ve Bilgin, M. Laodikeia Geç Antik Çağ Seramikleri. C.Şimşek 2018 ve T.Kaçar (eds.) Geç Antik Çağda Lykos Vadisive Çevresi' |75-|99. Şimşek, Duman Şimşek, C. ve Duman, B. Laodikeia'da Bulunan Geç Antik Çağ 2007 Unguentarium|arı. Adalya x, 285 -307 . Tek 2003 Tek, A.T. Prismatic Glass Bottles with Greek inscriptions from Arycanda in Lycia. Annales du ] 5e Congrös de l'Assocation Internationale pour I'Histoire du Verre, New York 2001,82-87 . 256 Tekkök vd.2016 Tekkök, B., Akyol, A.A. Kadıoğlu, Y.K. ve Albuz, G. Thyatira Seramik Çalışmaları 20 13 -20 | 4 Arkeometrik Analiz Sonuçları. 3 1 .ArkST, 1 1 - 1 5 Muyıs 20]5, Erzurum. Aı*ara: T.C. Kültiir ve Turizm Bakanlığı, Kültiir Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. 311-330. Terpstra 2014 Terpstra, T.T. The Materiality of Writing in Karanis: Excavating Everyday Writing in a Town in Roman Egypt. Aegıptus, 94. 89-||9. Th6odore 1906 Th6odore, R. Inscriptions d'Aphrodisias (suite). Revue des Etudes Grecques, tome 1 9, fascİcule 85, 205 -298. Thomas 1959 Thomas, C. Imported pottery in Dark-Age Western Britain. Medieval Archoeologı' Journal of the Societyfor Medieval Archaeologı, 3. 89-l 11. Tomlin 2019 Tomlin, R. The Dipinti and Graffiti. A.Poulter (ed.) The Transition to Late Antİquity, Excavations and Survey at Dichin, a Late Roman to Early Byzantine fort and a Roman Aqueduct. Oxford: Oxbow books. 443-455. Thompson 1966 Thompsoıı, E. M. S. |. A handbook of Greek and Latin palaeography. Chicago: Argonaut. Tomber 2004 Tomber, R. Polarising and integrating the late Roman economy. The role of late Roman amphorae l _ 7 . Ancİent West qnd East, J. l 56- 165. Tobias 2015 Tobias, B. Glass Weights. o.Tekin (ed.) Suna and İnan Kıraç Foundation Collection at the Pera Museum.Istanbul: Suna and ihan Kıraç Foundation. t87-200. Topoleanu 2000 Topoleanu, F. Ceramica romand şi romano-bizantind de la Halmyris (sec. I-I/II d. Ch.) / Roman and Roman-Byzantine potteryfrom Halmyris (lst- 7th centuries AD). Tılcea. Toropu, Tafulea Toropu, o. Ve Tatule4 C. Sucidava Celei.Bucureşti: Ed. Sport Turism. 1987 Treadgold 2015 Treadgold, W.T. Economy and the Army: Late Empire. Le Y.Bohec ve G.Brizzi (eds.) The encyclopedia of the Roman Army. West Sussex: Wiley- Blackwell. 362-366. Tsaravopoulos Tsaravopoulos, A. H cıp1cıio zrölrı Tıç X:r:ıı. Hopoç. Eva apxaıoyvaıozırcö 1986 ıtep ıo ö ıxö, 4. |24-| 44. (Yunanca) Tudor 1940 Tudor, D. Sucidava II. Dacİa 7/8.359-400. Tudor 1980 Tudor, D. Comunicöri EpigraficeX. Pontica, XIII.24|-253' Tunavd.1988 Tuna, N, Empereur J.-Y., Picon, M.l ve Doğer, E. Rapport prdliminaire de 257 la prospection archdologique turco-française des ateliers d'amphores de Reşadiye-Kiliseyanı, sur la p6ninsule de Datça" 15 juillet - 3 aoüt 1986. Anotolia antİqua / Eski Anadolu, 1987.47-52. Türker 2009 Türker, A'Ç. Demre-Myra Aziz Nİkolaos Kilİsesi Bizans dönemi sırsız seramikleri/Byzantine unglazed pottery of Saint Nicholas church at Demre-Myra. Antalya. Tzavellavd.2014 Tzave|l4 E., Trainor, C. ve Müer, M. Late Roman pottery from the Sikyon Survey Project: Local production, imports, and urban evolution (4th- 7th c. AD) (Greece). LRCW, 4, vol.I.9l-102. Tzochev 2016 Tzochev, C. The Athenian Agora. 37, Anıphora staınps from Thasos' Princeton/New Jersey: The American School of Classical Studies at Athens. Van Alfen 1996 Van Alfen, P.G. New light on the 7th-century Yassi Ada shipwreck. Capacities and standard sizes of LRA I amphoras. JRA, 9.189-213. Van Alfen 2015 Van Alfen, P.G. The Restudy of the LR 2 Amphoras from the Seventh- Century Yassıada Shipwreck. D.N.Carlson, S.M.Kampbell ve J.Leidwanger (eds.) Maritİme studİes İn the wake of the Byzantine shipwreck at Yassıada, Turkey' College Station: Texas A&M University Press. l7-34. Van Doorninck Van Doominck Jr., F.H. The Cargo Amphoras on the 7ıh century Yassı 1989 Ada and 1ith cenfury Serçe Limanı Shipwrecks: Two Examples of a Reuse of Byzantine Amphoras as Transport Jars. BCH SupA, 13.247-257. Van Doominck Van Doorninck Jr., F.H. The seventh-century Byzantine Ship at Yassıada 2015 and her final voyage: present thoughts. D.N.Carlson, S.M.Kampbell ve J.Leidwanger (eds.) Maritime studies İn the wake of the Byzantİne shipwreck at Yassıada, Turkey. College Station: Texas A&M University Press.205-216. Vapur 2009 Vapur, Ö. Menderes Magnesiası Hypolmustlu Yapı Yerel Üretim S er am ikl er i. Ankara Üniversites i Sosyal B ilimler Enstitüsü Arkeoloj i Anabilim Dalı. Ankara ğayınlanmamlş doktora tezi) Vassi 2010 Vassi, o. Azorcpuı1ı4 @qooupouot1 Xıo orcı Meoü rou 7o'At / The Concealment of a Coin Hoard in Mid 7th c. Chios. P. Tselekas (ed.) Coİns in the Aegean Islands: Mints, Circulatİon, Iconography, History. 258 Proceedings of the Fİfih Scientific Meeting. obolos 9, vol.2, 6I-75. ğunanca) Ward-Perkins Ward-Perkins, B. The Citiçs. Cambrİdge Ancİent History, vol.XilI,37I- 1998 410. Ward-Perkins Ward-Perkins, B. Specialisation, trade, and prosperity: An overview of the 2001 economy of the late antique Eastern Mediterranean. Economy and exchange in the East Mediterranean during late antiquity. Proceedings of a conference at Somerville College, Oxford, 29th May 1999.6;X-T75. Ward-Perkins Ward-Perkins, B. Old and New Rome Compared: The Rise of z0t2 Constantinople. L.Grig, L. ve G.Kelly. Two Romes: Rome and Constantinople in late antiquity. Oxford; New York: Oxford University Press. 53-78. Whitby 1985 Whitby, M. The Long Walls of Constantinople. Byzantion, 55. 560-5 83. Whitehouse 2003 Whitehouse,D. Roman Glass in the Corning Museum of Glass: Roman Glass in the Corning Museum, Zol.J. NewYork. Whitehouse vd. Whitehouse, D., Costantini, L. ve Guidobaldi, F. The Schola praeconum, 1985 2. Papers of the British School at Rome,53.I63-210. will 1982 Will, E.L. Greco-Italic amphoras. Hesperia, 5j,.338-56. Williams 1979 Williams, D. The heavy mineral separation of ancient ceramics by centrifugation: A preliminary report . Archaeometry, 21 . 177-182. Williams 1982 Williams, D.F. The petrology of certain Byzantine amphorae. Some suggestions as to origins. Colloque sur la cöramique antİque' Actes. Carthage, 23 * 24 juİn 1980:99-107. Williams 1987 Williams, D.F. Roman amphorae from Kourion, Cyprus. RDAC,1987.235- 238. Williams 2005a Williams, D.F. An lntegrated aıchaeometric approach to ceramic fabric recognition. A study case on Late Roman Amphora 1 from the eastern Mediterranean. LRCW, l. 613-624. Williams 2005b Williams, D.F. Late Roman amphora 1: A study of diversification. Trade relations İn the eastern Mediterraneanfrom the late Hellenİstic period to late Antiquity. 157 -168. Wittaker, Garnsey Whittaker, C.R. ve Garnsey, P. Rural life in the later Roman 1998 empire. C ambridge Ancient History, vol.Xlil. 27 7 -3 1 l. 2s9 Yangaki 2005 Yangaki, A.G. La cöramique des lve _ VIIIe siğcles ap. J. _ C. d'Eleutherna: Sa place en Cröte et dans le bassin ögöen. Athönes: Scripta. Yıldız20|4 Yı|dız,N. Eskiçağda yqzı ve malzemeleri ve kitobın oluşumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Zaccaria-Ruggiu, ZaccariaRuggiu, A. ve Cottica, D. Hierapolis di Frigia fratarda antichita Cottica2007 ed 21 secolo: L'apporto dello studio degli spazi domestici nell'insula 104. RdA, 31. 139-189. Zaccaria-Ruggiu Zaccaria Ruggiu, A. Un quartiere residenziale: L'insula 104. F.D'Andria, 2012 M.P. Caggia ve T.Ismaelli (eds.) Hierapolis dİ Frİgia. V' Le attivitd delle campagne di scavo e restauro, 2004-2006. istanbul: Ege Yayınları. 4l9- 442. Zacos, Veglery Zacos, G. ve Veglery, A. Byzantine lead seqls. Basel. t972 Zeest 1960 Zees| I.B' KepauııqecKa' rapa Bocıopa / Keramicheskaya Tara Bospora. Issledorani po arkheologia. SSSR. (Rusça) Zemer 1978 Zemer, A. Storage jars in ancient sea trade. Haifa. İnternet Kaynakları www.amphoralex .or g (20 .02.20 19) www.ago{a.ascsa.net/research?v:icons&q: 1 34 63 (27 .07 .20 19) www.britishmuseum.orglreseaıch/collection_online/collection (06.04.20l9) www.doaks .orğBZS.l9 5 5.|.37 4 (27 .07 .2019) 260 EKLER EK A: uİpİNro VE GRAFFİToLU AMPHoRALARIN KoNSERVAsYoNU üZERİNE1055 Güniimüze korunagelen her tiirlü materyalde yer alan dipinto ve graffitolar, bulunmasından konservasyonrrna ve belgelemesinden depolanmasına kadar olan her aşamada, yaz|Slz buluntulardan daha özenli bir yol izlenmesini gerektirmektedir. Söz konusu hassasiyet, hemyazım amaçlı kullanılan pişmiş toprak kap ve objeikap ve obje parçaları (ostrakon), hem dekabın kullanımı ile ilgili yazılı kap ömekleri için gereklidir. Bu böliimde, amphoralar üzerindeki graffito ve dipintolann, konservasyon Ve restorasyonu ile ilgili belirlenen bazt hassas aşamalara dikkat çekilmiştir. ostrakon|arda, tüm amphoralann dış yüzeyi ya da kırılmış parçaların hem iç hem de dış yüzeyinde yazılıar (dipinto ve graffito) mevcutken, kullanrmla ilgili olan amphoralarda, ttim zemini kaplayan çok satırlr örneklerin yanr slra, tek harfli yazıt|ar da olabilmektedir. Amphoralar topraktan çıkarıldıklannda dipinto yaz|ya sahip olup olmadıkları bilinmediğinden, kontrollü ve aşamalı olarak temizlenmelidir.los6 Yıkama ve kurutma süreci, dipintolann en çok silindiği işlemler olarak gözlemlenmiştir. Amphoralarrn en yoğun dipinto görülen bölümleri (boyun, omuz ve kulp altındaki boyun, omuz bölümü ve nadiren gövde), bu bilinçle yıkanmalı ve dipinto yaz|nln olmadığından emin olunduğu nokİada fırça ile müdahale edilmelidir. Bu aşamada, eğer yannln varlığı anlaşıldıys a' fırçasız ve el ile basit yıkama yapılıp, direkt giineşe matuz kalmayan bir l0'5 Sunulan bölüm; SERES'14 (III. Uluslararası Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Kongresi l5-l7 Ekim 2014) bünyesinde gerçekleştirilen, "I. Tarihi Eserleri Koruma onarım Çalıştayı: Seramik Eserler" başlıklı çalıştayında sunulan "Bizans Buluntuları Özelinde Seramik Üzerinde Yer AIan Yazıların Korunması" başlıklı araştırmanm kısa bir özetidir. Bu çalışma, pişmiş toprak kap ve objeler üzerinde yer alanyazıtlların konservasyon ve restorasyonu için birlikte çalıştğım uzman konservatör ve restoratörlerin tecrübelerini ve kendi çalışma firsatı bulduğum buluntulara dair gözlemlerimin aktarrlmasr temelinde hazırlanmıştır. Desteği ve yardımlarr için, istanbul Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuvarr'nda görev yapmakta olan Uzman Restoratör-Konservatör Yurdanur AKPINAR'a çok teşekkür ederim. 1056 Denizden çıkarıIan amphoralarda dipinto yazrnıİı korunageldiği örneklere genellikle rastlanmamaktadır. z6L yerde kurufulmalıdır. Kurumanın ardından yapılan konservasyon, yazln:ın kalıcılığı açısından önemlidir. Bu aşamada, yazılı yizey, firça ile uygulanan Paraloid B72 yardımıyla koruma altına alınmahdır' Dipintolu amphoralarda, boyarun bozulmuşluk derecesine göre bazen oA3, Yo5, o/ol0 veya YozD'lik Paraloid B72 kullanılmalıdır. Buliıntu eğer tuzdan arrndırma uygulamasına tabi tutulacaksa, mekanik temizlikten sonra dipintolu a|ana firça ile o/o|0 Paraloid B72 uygulanmasının ardından suya konmalıdır. Tuzdan anndırma işlemi sonrasrnda ' dahafaz|a oranasahip Paral oid'B72'ye ihtiyacı var ise yeniden uygulanmalıdır. Ek olarak, Paraloid'in sürülmesinden sonra yazıIı alarun çewesinde oluşan kalıcı çorçeve etkisinin, buluntu görünümünü değiştirmesi nedeniyle, fotoğraflama işleminin Paraloid uygulamasından önce gerçekleşmesi gerekebilir. Graffito ve mühürlü amphoralara bakıldığında, buluntular aıaziden ya da denizden çıkanldığında üzerine yapışmış kalker veya denizel kalıntılarınmühür ve graffito gibi kazımayazt çukurlarıru doldurduklarr unutulmamalı, ve tiim kabuk, kalıntı ve kalkerden temizlendikten sonra yazı olup olmadığınakarar verilmelidir. Fırınlama soffasl yazı|angraffitonun (7ıost-cocturam), firınlanma öncesi yazılangraffitodan (ante- cocturam) daha kolay aşınabilir olduğu anlaşılmrştır. Graffitolu yazıtlarda da, yazı yüzeyinin pul pul dökülmesi durumunda Paraloid B72 uygulamasına ihtiyaç duyulmaktadır. Diğer taraftan, amphoraların ağızlarını kapatma yöntemlerinden de kısaca bahsetmek yerinde olacaktır. Amphora içindeki ürünün hava almasını engellemek amacıylla amphora ağzının kapatılmasınd4 tıpayı sabitlemek için genellikle reçine ya da pozzolana kullanıldığı bilinmektedir (miihürlenmiş örnek için: Kat. No. 88). Miihürlü ya da mühürsüz örneklerde, pozzolana tabakasırun hassaslaşması Ve ufalanıp dökülmesine karşı buluntunun kontrollü biçimde yıkanması (asgari düzeyde suyla temas etmesi) gerekmektedir. Mekanik temizlik sonrasında sabit bir kufu içinde müafaza edilebilir. Berızer bir karışım ile (belki kireç oranr daha yüksek) yazıldığı anlaşılan harçlı yazı|ar için de, benzer bir koruma uygulanmalıdır. Ancak bu yazlnln' dayanıklılığına göre çok az su ile ya da susuz hassas bir temizlikten geçirilmesi ve mekanik ve hassas bir temizlik işleminden geçmesi gerekmektedir. 262 EKBı SEMBOL VE YUNANCA KISALTMA TABLOSU + haç + tqu-rho * khrİstogram / khi-rho A-ü) alphave açık omega XMI /py X(pıoT öv) M(op{u) r(swfi) / Meryem'den doğna Isa ç0 (99) İısı^tpılamİn 263 EK C: ör,Çrr TABLosUtosi }rğTpov o.322,5 gr. libra (Lwpa) 327,45 gr. (Romapoundu) sextarius (ğ6oqç) 0,546It. (116 congİi) İtalik sextarius 0,547lt. halik modius 8,754\t. kastrensİs modius 17,51 lt. congius 3,2|İ. (1'l8 amphorae) urna l2,8lt. (: 4 congii veyaYz amphora) amphorae 25,79It. (:2 uınae) 1057 Öıçek değerleri çoğunlukla Diokletiamıs'un "Fiyat Kararnamesi'' temel alınarak verilmiştir. Maria 2011,366. 264 EK D: KATALOG 265 Katalog No: I (Kn.82) Mühür A Grubu Amphora Formu: LRA lBl boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçüıeri: AÇ: l l,7 cm, Y: l l,9 cm Mühür Formu: Daire Mühür Çapıı 2,2 cm Hamur Rengi: Açık gri Astar Rengi: Açık gri Hamur Yapısı: Kireç katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve ağız kenarının hemen altından başlayan kulpludur. Sağ kulp ve gövde kırık ve eksiktir. Amphora ağzında ve içinde reçine izleri görülmektedir. Mühür Tanımı: Boyun bölümünde, kulpların arasında yer alan mühürde bir çerçeve içerisinde kalın karakİerli, haç formlu bir monogram mevcuttur. Yant:. C-A-E-B-T iCEBACTE(H) i xeBooığ('ıi) (Sebaste) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi (El.oıoüoa leBconj / Elaiussa Sebaste ?) Tarihlendirme: 6. ve 7. ynzyıllar Kaynak: Kara2015, fig.5a-b; Bayrak 201I, Kn.82. lr ı Katalos No: 2 (Nr.306b) Mühür A Grubu Amphora Formu: LRA 1B1 (?) Buluntu Yeri: Oltenia./Sucidava (Romanya) Amphora Öıçüleri:- Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire İ Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı:- Mühür Tanımı: Boyun bölümünde yer alan mühürde, haç formlu bir monogram görülmektedir Y azıt: C- A-E-B-T /CEBACTE(H) / >eBooTğ(ıi) (Sebaste) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi (E},oıoıioo leBoo'r( l Elaiussa Sebaste ?) Tarihlendirm e: 6. yizyı| Kaynak: Popescu 1976, Nr.306b; Toropu, Tatulea 1987, |32, fıg.4l.7; opait 20 17' 596, sağ-alt. 266 Katalos No: 3 Mühür B Grubu J Amphora Formu: LRA lB1 boyun parçası Buluntu Yeri: Oltenia (Romanya) Amphora oIçüleri:_ i.._... T Mühür Çapı:- (*.ü i Mühür Formu: Daire i-7 Hamur Rengiı- l Astar Rengi:- iffiffi Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Hafif dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Kuplar, ağızn a|İındayer alaıı bant hizasından başlamaktadır. Mühür Tanımı: Boyun bölümünde yer alan mühürde, haç formlu bir monogram görülmekİedir. Yazıt C-A-E-B-T /CEBACTE(H) / Eepooı6(ıi) (Sebaste) Taşıdığı Ürün:_ Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi (E},oıo'ıioo leBomı1 l Elaiussa Sebaste ?) Tarihlendirme:- Kaynak: opait2017' 596 sol-üst; dipnot:258. Kataloe No: 4 (Kn.l l7) Mühür B Grubu Amphora Formu: LRA lB1 boyun parçası BuIuntu Yerİ: Theodosius Liman/ConstantinopoIis (Yenikapı/istanbul) Amphora ÖIçııleri: AÇ: ll,2 cm Mühür Çapı:2,2 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Gri-pembe Astar Rengi: Açık pembe Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı ve silindirik boyunlu amphora parçası. Kuplar, ağızın altında yer alan banttan başlamaktadır. Amphora kırık olduğu için eksiktir. Mühür Tanımı: Boyun yüzeyine yerleştirilmiş mühürde, bir çerçeve içerisinde haç formlu monogram yer almaktadır. Yazıt: P-0)-K-ü KOPYKOY / Kropurou (Kory 267 Katalog No: 5 (Kn.77) Mühür B Grubu Amphora Formu: LR lBl amphorası boyun parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora öfuüIeri: AÇ |0,7 cm, Y: l2,9 cm Mühür Çapı:2,2 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Gri-koyu knmızı Astar Rengi: Pembe-sarı Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Yuvarlatılmlş, hafif dışa çekik ağız kenarlı ve silindrik boyunludur. Kuplar ağızın altındaki banttan başlamaktadır. Mühür Tanımı: Daire formlu mühür' ağız kenarının alt kısmında ve kulpların arasında kalacak şekilde yerleştirilmiştir. Mühürde bir monogram yer almakİadır. Yazıt: P-0)-K-ü KOPYKOY / Kopı5ı Kaynak: Kar a 20 1 5, fig.6a-b. Katalos No: 6 Mühür B Grubu Amphora Formu: LRA lBl boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Sucidava (Romanya) Amphora olçüleri:- Mühür Çapı:2,2 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Toprak rengi Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Küçülq beyaz kumtaşı katkılı Amphora Tanımı:Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve genişleyen gövdelidir. Ağızın altındaki banttan başlayan kulplar omuzda bağlanmaktadır. Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühürde haç formlu bir monogram bulunmaktadrr. Yazıt: P-0)-K-ü KCIPYKoY / Kropurou (Koryrcos'un) Taşıdığ Ürün:- Üretim Merkezi: KilikiaBölgesi Tarihlend irme: 4. ve 6. fizyıl|ar Kaynak: Gherghe, Amon 20l l,24,fıg.lB,2. 268 Katalog No: 7 (Nr.l5t) Mühür B.1 Grubu Amphora Formu: LRA tBl boyunparçası Buluntu Yeri: Histria/Constanta (Romanya) Amphora ÖIçüıeri:- Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi:- Astar Rengİ:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlr ve silindrik boyunludur. Ağızın altındaki bant hizasından başlayan kulplar yivlidir. Mühür Tanımı: Mühür, ağız kenarının alt kısmınd4 sol kulba yakın yerleştirilmiştir. Mühürde haç formlu bir monogram yer almaktadır. Yazıt P-0)-K-ü K(I)PYKOY i Kcopılrou (Koryı Katalos No: 8 (41.9) Mühür B Grubu Amphora Formu: LRA lBl (?) Buluntu Yeri: Sucidava (Romarıya) Amphora Öıçüıeri:- Mühür Çapı:_ Mühür Formu: Daire Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısıı_ Amphora Tanımı:- Mühür Tanımı: Mühürde haç formlu bir monogram bulunmaktadır. Çizime göre, mühürde yer alan ü (omikron-üpsilon) ligatürü, merkezden yukarı doğru kaymıştır. Görse]den, harflerin stilize yapıldığı anlaşllmak1adır. Yazıt: P-0)-K-ü K0PYKOY i Kropıircou (Kory 269 Kataloe No: 9 (Nr.307) Mühür B Grubu Amphora Formu: LRA lBl (?) Buluntu Yerİ: Sucidava (Romanya) Amphora olçüleri:- Mühür Çapı:- Mühür x'ormu: Daire? Hamur Rengi:- Astar Rengİ:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı:- Mühür Tanımı: Görselden, mühür içerisinde bir çerçevenin varlığı anlaşılamamıştır. Çizime görg mühürde yer alan U (omikron_üpsilon) ligatürü, merkezden yukarı dosu kaymıştlr. Yazıt: P-o)-K-ü K(I)PYKOY / Kropdrou (Koryrcos'un) Taşıdığı ürün:- Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendİrme: 4. ve 6. yüzyıllar Kaynak: Popescu 1976, Nr.307; Toropu, Tatulea 1987,132, fig.41.8; Opait 2017, 596 sol-alt. Kataloe No: 10 (Kn.30) Mühür C Grubu Amphora Formu: LRA lBl boyun parçası Buluntu Yeri: Theodosius Liman/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora ÖIçüleri: AÇ: l0,7 cm,Y: 12,6 cm Mühür Çapı: l,8 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri Hamur Yapısı: Yoğun kalker katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa kıvrık ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Kulplar' ağızın altlndaki bant hizasından başlamaktadır. Mühür Tanımı: Boyun bölümündg kulpların arasıııda bir noktaya basılmış daire formlu yazfislz mühürde haç simgesi vardır. Haçın kollarının uçları iki yana ayrık biçimde yapılmıştır. Yazıt: Unepigrafik Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. ve 7. ytızyıl.|w Kaynak: Kara 20l5, fıg.7a-b. 270 ğ@!9g-Nql11"'o Mühür C Grubu Amphora Formu: LRA lBl boyun ve kulp parç.ısı Buluntu Yeri: Antinoopolis (Mısır) Amphora olçüleri: AÇ: l l,8 cm Mühür Çapı:2,4 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi:- Astar Rengi: Turuncu Hamur Yapısıı- Amphora Tanımı: Hafif dışa kıvrık ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve yivli kulpludur. Kulplar, ağız kenarının altından başlamaktadır. Mühür Tanımı: Boyunda, sağ kulba yakın yerde daire formlu bir mühür mevcuttur. Haçın kollarının uçları iki yana ayrık biçimde yapılmıştır. Yazıt: Unepigrafik Taşıdığı Ürün:_ las Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirmeı 6. yüzyılın sonu Kayna k: P ieri 2007, 6 |2' fıg.3.1 ; P ieri 20 l 2' 4 6' fıg.2.| 3 .3 . Kataloe No: 12 (Inv.No: P.II694) Dİpinto B.l Grubu Amphora Formu: Proto-LRA lA Buluntu Yeri: Mısır Amphora Ölçüteri: GÇ:6,5 cm, Y: 59 cm Dipinto Öıçüleri:- Dİpinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: 2.5 Y 8/4 very pale brown Astar Rengİ: 2.5 Y 8/4 very pale brown Hamur Yapısı: orta sert hamurlu, kireç, kuvartz katkılı Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, yivli ve oval kesitli kulplu, genişleyen dar boyunlu, daralan gövdeli ve ucu yuvarlatılmış, küçük çıkıntılı diplidir. omuzda fermantasyon deliği vardır. Amphoranın dip kısmı kısmen kırıktır. l7,02 |t. kapasiteye sahip olduğu hesaplanmıştır. Dipinto Tanımı: omuzun her iki tarafında dipinto izi mevcuttur. Boyundan omuza geçildiği yerde bir dipinto yer almakİadır. Kalker tabakası sebebiyle dipinto net olarak görülememiştir. Yantı Z (zeta) (?) Taşıdığı Ürün:- Üretİm Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirm eı 4. yijzyıl Kaynak: Şenol 20l8, Kat.429; Şenol 2009, 146. 'o5' D. PIERI'ye bilgi ve görsel paylaşımı için çok teşekkür derim. 277 KataloqNo:13 Dipinti A Grubu Amphora Formu: LRA 1A' Buluntu Yeri: Kourion (Güney Kıbrıs) Amphora Ölçüleri:- Dipinti Öıçüıeriı- Dipinti Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: Devetüyü renkli çekirdek . Astar Rengi: 7.5 YR 8/24pinkish-cream Hamur Yapısı: Kalker katkılı ve sert, kumlu killi. Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, kısa, dar boyunlu, oval ve hafif daralan gövdeli ve yuvarlatılmış çıklntılı diplidir. oval kesitli kulpların üzerinde bir yiv sırası mevcuttur. omuzdan başlayan yivler dibe doğru uzanmak1adır. Dipinti Tanımı: omuzun her iki yönünde büyük karakterlerle yazıh dipinto mevcuttur. Bir yöndeki daha okunaklıyken, diğer İaraf\aki yazıt okunamamaktadır. a\Yazıt: x^Ad ( 3lYı sextarii) ıfiıl{lüj b) Yazıt:- Taşıdığı Ürün: Ze1.tinyağı? Üretim Merkezi: Kıbrıs? Tarihlendirme: 4. yüzyılın ortası? Kaynakı Williams |987 Type 5, fig.5. '235-37, Kataloe No: 14 (fI766)"15 İ l'*f 'i Dipinti B.1-8.2 Grubu t/ | I Amphora Formu: LRA lA ! Buluntu Yeri: Kastro Velika/Larisa (Yunanistan) Amphora Öıçüıeri: AÇ: 9 cm, omuz Ç:32 cm, Y: 59 cm Dipinti olçiileri:- : Dipinti Rengi: a) Siyah b) Kırmızıc) Kırmlzı "..',1$/ .,. Hamur Rengi: Pembe-açık kırmızı Astar Rengi: Açık pembe Hamur Yapısı: Yoğun kalkerli İ./6: Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı' kısa, dar boyunlu' oval ve hafif daralan gövdeli ve yuvarlak diplidir. omuzdan başlayan yivler dibe doğru uzanınaktadır. Dipinti Tanımı: Boyunun her iki yönünde oldukça silinmiş durumda iki dipinti ve omuzda kısmen okunaklı bir dipinto mevcuttur. Öndeki boyun yüzeyinde yer alan siyah dipinto (a) oldukça silinmiş durumdadır ve diğer boyun yönündeki kırmızı dipintodan (b) daha eski olduğu anlaşılmaktadır. Kırmızı (b) dipintonun izleri ise daha belirgindir, ancak her iki yazı da silinmiş durumdadır. Bu yüzeyde yer alan kısmen okunaklı kırmızı ya^nln (c) ise harf karakİerlerinin nispeten kalın ve büyük olduğu anlaşılmıştır. P (pho) harfinin çizgisinin gövdenin orta bölümüne kadar uzadığı görülmektedir. a) Yazıt:- b) Yazıt:- c) Yazıt: t.]MPt..] (?) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi ? Tarihlendİrme: 5. yüzyıl - 6. yüzyılın başı Kaynak: Didioumi 2019, 50, 5.1. t059 Amphoranın katalogda yer alınasını sağlayan ve fotoğraf ve bilgi paylaşıını için Larisa Antik Diakhronik Müzesi'ne (E 272 Kataloe No: 15 Dipinti A-C Grubu Amphora Formu: LRA lA boyun, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Roma (italya) /,;-1ı* Amphora Ölçüleri:- Dipinti ÖlçüIeri:- WNü Dipinti Rengiı_ Hamur Rengi:- Astar Rengİ:_ Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı (?), kıs4 dar boyunlu, oval ve hafif daralan gövdeli ve yuvarlatılmış çıkıntılı diplidir. Kulplar, boyundan omuza bğlanmaktadır. omuzdan itibaren gövde yivlidir. Dipinti Tanımı: omuzda khristogram ve hacim işareti ve saylsl görülmektedir. Yazıt: A f 0) ?xt\.!fs(33%) Taşıdığı Urün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme:- Kaynak: De Rossi 1890. pl.III, fig. l; Dressel 1899, CIL XV. n.4893; Pieri 2005, fig.40. Kataloe No: 16 (Nr.344.) Dipinti A-B.1.2-C Grubu ,t'rpır"., n"..* ına ıel boyun, kulp ve omuz parçasl Buluntu Yeri: Oltenia/Sucidava (Romanya) Amphora Öıçüıeri:- Dipinti olçüleri: a)- b)- c)- Dipinti Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve genişleyen gövdelidir. Ağızln altındaki banttan başlayan kulplar oval kesitli ve yivlidir. Dipinti Tanımı: omuzda, kulplar arasında bir (a) dipinto monogram; sağ kulbun altlndaki boyun yüzeyinde ise (b) dipinto yazıt görülmektedir. Çizimden anlaşıldığı kadarıyl4 sağ kulp altında kalan omuz yüzeyinde ise, üçüncü (c) dipinto yer almakİadır. Ancak, son yazmln çözümlemesi ya da anlaşılır bir görseli mevcut değildir. a)Yazıt: ıı0'(ğğaro0 (42sextarii) b)Yazıt: xMI @@ / @(eo0) 9(ıi,ç) (Tanrının Işığı) c) Yazıt:- Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 5. ve 6. yüzyıllar Kaynak: Popescu l97 6' 327 -328, ı'ır.3 44. 273 Kataloe No: l7 (Kn.95) Dipinto C Grubu Graflito B Grubu Amphora Formu: LRA tB boyuı ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora ÖIçuleri: AÇl.9,75 cm, Mev.Y: 14,6 cm Dipinto öıçüteri: 5,2 x 12 cm Dipinto Rengi: Siyah Graffito Öıçüıeri: 3 x 5,7 cm Graffiti Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri Hamur Yapısr: Kalker katkılı Amphora Tanlmı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve genişleyen gövdelidir. Ağızın altındaki banttan başlayan kulplar oval kesitli ve yivlidir. a) Dipinto Tanımı: Boyun kısmından başlayıp gövdeye doğu devam eden bir dipinto monogram mevcuttur. Monogram amphora kırık olduğu için eksiktir. ,L-Y- \ b) Graffito Tanımı: Boynun diğer yüzeyinde, boyundan başlayıp gövdeye i. .i./ doğru devam eden bir graffito monogram görülmektedir. Monogram amphora kırık olduğu için eksiktir. a) b) a|Yazıt: -X-P-H-T-Y- b) Yazıt monogram/tau+ho (?) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi: KilikiaBölgesi Tarihlendirme: 6. ve 7. ytizyı||ar Kaynak: Bayrak 201l, Kn.95. Kataloe No: 18 (P 13463/Ha44) Dipinto B.1.1 Grubu Amphora Formu: LRA lB1 boyun, gövde ve dip paıçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora ÖlçüIeri: GÇ 23'5 cm, Y:46,3 cnı Dipinto ÖüçüIeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: Açık gri - pembe Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Kumlu Amphora Tanımı: Dışa doğru hafif çekik ağlz kenarlı, silindiri( hafif daralan boyunlu, silindirik gövdeli ve yuvarlak diplidir. Gövde ve kulp Ğ"; üzerinde yivler görülmektedir. ]ı. Dipinto Tanımr: omuzda kapasite ifadesi olarak deşifre edilmiş iç yazı .,ry f* bulunmaktadır. Dipinto kısmen eksiktir. a)Yazıt: fsextarius]ı( B" (|6?) b) Yazıt p6[öıoç] c) Yazıt: Boynun diğer yüzünde bir A (alpha) harfi mevcutur. Taşıdığı Urün:- Üretİm Merkezi: Kilikia ? Tarİhlendirme: 5. yüzyılın sonu / 6. yüzyıl Kaynak:'Lang 197 6, 63, Ha 44, PI.35;http://asora.ascsa.net/research?v:icons&q=1 3463 (27.07.201 9) 274 Katalos No: 19 (CC2l0) Dipinto A Grubu Amphora Formu: LRA lB Buluntu Yeri: Thasos Adası (Yunanistan) Amphora ÖIçüIeri: AÇ 6,7 cm, GÇ: 26,8 cm,Y: 5l,2 cm Dipinto Ötçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: l0 YR 8/3 bej Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Sert hamurlu, mikali, siyah katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağız kenarlı, dar ve kısa boyunlu, genişleyen silindirik gövdeli ve yuvarlak diplidir. omuzun üst kısmından itibaren dibe kadar ilerleyen yivler görülmektedir. Dipinto Tanımı: omuzda, kulba yakın yerde dipinto mevcutfur. Yazıt: ı0'.1ğ[ '] (l9 %) / ıg'ğ't.] 09 %) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. ve 7. yiizyıl|ar Kaynak: Abadie-Reynal, Sodini 1992, 53, CC2l 0. Katalos No: 20 (Fig.l4;Nr.l87) Dipİnti A-A Amphora Formu: LRA tB Buluntu Yeri: Altinum/Constanta (Romanya) Amphora ÖtçüIeri: EgÇ 24,8 cm, Y:49,5 cm Dipinti ÖtçüIeri: a)- b)- Dipinti Rengi: Kırmızl Hamur Rengi: Sarımsı Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatılmlş ağız kenarlı, silindirik boyunlu, silindirik dibe doğru daralan gövdeli ve oval kesitli kulpludur. Gövde ve kulp üzerinde yivler görülmektedir. Ağızın altındaki bant hizasından başlayan kulplar omuza bağlanmaktadır. Dipinto Tanımı: Boyunda (a) ve omuzda (b) iki dipinti mevcuttur. ikinci rg (b) dipinto olasılıkla amphora kırık olduğu için eksiktir. a\ Yazıt: l (sextarius) (30 sextarii?) b) Yazıt:..XMf (Xpıo'röq Maplo IewQ) (Meryem'den doğma isa) Taşıdığı Urün:- Popescu 1 976 Üretim Merkezi: Kilikia ? Tarihlendirme: 5. ve 6. yüzyıl Kaynak Irimia 1968, 388, fig.14, 20, 21; Popescu 1976, 196, nr.187. x ...1J' eJ Irimia 1968 275 Katalos No: 21 (BK 4614)"o' Dipinti A-A Grubu Amphora Formu: LRA lB boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Thessaloniki Roma Agorası (SelaniVYunanistan) Amphora Öıçüıeri: AÇ: 8,05 cm' BÇ: 7,45 cm,MevY: 14,45 cm Dipinti Ölçüleri: a'13,2x3,8 cm b) 5,2x3 cm Dipinti Rengi: l0 R 5/8 red Hamur Rengi: 5 YP.7/6 reddish yellow Astar Rengi: 2,5 Y 812 pale yellow -'_,İ Hamur Yapısı: Şamot, kalker ve siyah kuvarş katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanrml: Dışa doğu yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik ..:: boyunlu,.genişleyen gövdeli ve üzeri yivli kulpludur. J Dipinti Tanımı: iıt dıpiııto1a; boyunda, ikinci dipinto (b) ise sağ kulbun ı. 1 altındaki omuz yüzeyinde bulunmaktadır. ikinci dipintonun solunda yer ::ır alan ve amphora kırık olduğu için eksik olan başka bir yazının daha varlığı anlaşılmaktadır. a) Y azıt: @E / @e(6ç) i @e(d) (Tanrı-m-) b)Yazıtı [Iq/qt[...] a.!o. fİğ Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Kilikia Tarihlendİrme: 5. yüzyıl? & Kaynak: Yayınlanmamış Fotoğraf: Ü.Kara; Çizim: B.Ustabaş b) Kataloe No: 22 (BK 46141403) Dipinti A-A Grubu Amphora Formu: LRA lB boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Thessaloniki Roma Agorası (Selanik/Yunanistan) Amphora Ölçüıeri: Gen x Y: 8,6x9,4 cm, Mev.Y: 72,4 cm Dipinti olçüleri: a) 4,8 x l,3 cm b) l,9 x2,8 cm c) 5,8 x l,3 cm d) 1,2 x 1,5 cm Dİpinti Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: l0 YR 8/3 very pale brown Astar Rengi: l0 YR 8/3 brown Hamur Yapısı: Kuvars, şamot, kalker katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik boyunlu, genişleyen gövdeli ve üzeri yivli kulpludur. Dipinti Tanrmı: Boyunda ilk yazı (a), onuıı hizaslnda omuzda ikinci yazı (b) ve üçüncü yazı (c)' sağ kulbun altındaki omuz yüzeyinde ise dördüncü d) (d) yazı mevcuttur. Amphoranın diğer omuz yüzeyinde de başka bir dipintonun da izleri görülebilmektedir ancak, amphora kırık olduğu için söz konusu yazı eksiktir. a) Yazıt: XMI b) Yazıt: [...] c) Yazıt: [...] d) Yazıt: E (50?) (/kısaltma?) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Kilikia Tarihlendirme: 5. yüzyıl? Kaynak: Yayınlanmamış Fotoğraf: Ü.Kara; Çizim: B.Ustabaş 'ouo Kat. No. 2l, 22,23,24 ve 160 amphoralarının katalogda yer almasını sağlayan Selanik Bizans Kültür Müzesi çalışanlarına (Mouoeio Buğovnvoıi lo}.ıtıo1ıoı5 @sooo}"ovtrc1ç / Museum of Byzantine Culture, Thessaloııiki) çok teşekkür ederim. 276 Kataloe No: 23 (BK64l4/399) Dipinti A Grubu Amphora Formu: LRA lA boyun, kulp ve omuz parçası Buluntu Yeri: Thessaloniki Roma Agorası (SelaniVYunanistan) Amphora Öıçüleri: AÇ:8,5 cm, BÇ: 7,7 cm,MevY:17,8 cm Dipinti öıçüıeri: a) |2,3 x8,2 cm b) 3,9 x 2,5 cm Dipinti Rengi: l0R 5/6 red Hamur Rengi: 7.5 YR 7/4 pink Astar Rengi: lOR 7i3 very pale brown Hamur Yapısı: Taş, şamot, kalker ve siyah kuvars katkılı b) Amphora Tanımı: Dışa doğu yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik a) boyunlu, genişleyen gövdeli ve üzeri yivli kulpludur. omuzdan başlayan yivler görüImektedir. Dipinti Tanımı: Boyundan omuza geçildiği yerde, sağ kulba yakın kısımda iki sıradan oluşan ilk dipinto yazı (a) mevcuttur. İkinci dipinto isg sağ kulbun omuza bağlandığı yerin altında görülmektedir. iık yazı (a) tamdır, ancak ikinci yazı amphora kırık olduğu için eksiktir. b) a)Yazıt: AoY froçu | 1zıv'u4 b) Yazıt: İv. Taşıdığı Ürün:-^aY Üretim Merkezi: Kilikia dffiP Tarihlendirme: 5. yüzyıl? Kaynak: Yayınlanmamış & Fotoğraf: Ü.Kara; Çizim: B.Ustabaş ısİ Kataloe No: 24 (B.K4604/42)''o' ı Dipİnti B.1.1- B.l.2 Grubu Amphora Formu: LRA lB boyun, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Konut kompleksi, Iılezar 144 (Selanik/Yunanistan) Amphora ÖlçüIeri: A.Ç: 9,9 cm, En.GÇ: 25,5 cm,Mev.Y:45,l cm, C: 0,8 cm Dipinti ÖIçüleri: a) l0,4 x 9,8 cm b) 9 x 5,4 cm c) 3 x 3,9 cm' d) 2,5 x 2,2 cm e)- Dipİnti Rengi: (a) ve (d): l0 R 5/6 weak red (b) ve (d): l0 R 5/4 red Hamur Rengi: 5 YR 8/3 pink Astar Rengi: 7.5 YR 8/3 pink Hamur Yapısı: Az mikalı, siyah ve yoğun kalker katkılı Amphora Tanıml: Hafif dışa çekik ve dışa doğu yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve silindirik hafif daralan gövdelidir. Kulplar yivlidir ve omuzdan itibaren gövdede düzensiz aralıklı yivler mevcuttur. Dipinti Tanımı: omuzun ön yüzünde (a) ve arka yüzünde (b) ve (c) yazıları görülmektedir. omzun arka tarafında (b) yazısının hizası boyun yüzeyinde silik dipinto izleri mevcutfur. (d) yazısı ise, sağ kulbun altnda omuz yüzeyinde üç satırdan oluşmakİadır. Beşinci yazıldipinto kalıntısı ise (e) sağ kulbun üstiinde yer almaktadır. Yazıtı a) II (?) K +(?) (24) b) @C+ @(e6)ç (Tanrı-m-) c) B/BL (2/2%) d)- e)- Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi: Kilikia Tarihlendirme: 5. yüzyıl? Kaynak: Yayınlanmamış Fotoğraf: Ü.Kaıal Çizim: Ü.Kara-B.Ustabas 106ı çeviri önerisi için J.-L. FOURNET'E çok teşekktir ederim. 277 Katalos No: 25 (RN339) Dİnİnto B.1.1-B.1.2 Grubu Amphora Formu: LRA lB boyıın, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Deir'Ain'Abata(Ürdün) Amphora Öıçıııeri: c.AÇ: 7,9 cm|o62 Dipinto Ölçüleri: a)- b)- c)- ıl)- e)- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Açık devetüyü-pembe Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Bol küçük siyah ve az büyük kalker katkılı Amphora Tanımı: iki yonden dşa çekik ağız kenarh, silindirik boyunlu, boyundan omza bağlanan yivli kulplu ve silindirik gövdelidir. Kulpların omuza bağlandığı yerin hemen üstünden başlayan düzensiz aralıkh yivler yapılmıştır. Dipinto Tanımı: omuzun her iki yönünde (a) (yukarıda) ve (b) (aşağıda), sağ kulba yakın yerde (c), sol kulp altındaki omuz yüzeyinde (d) ve sol kulp üzerinde (e) olmak üzere toplam beş adet dipinti yer almaktadır. (b) ve (c) dipintoları amphora kırık olduğu için kısmen eksiktir. Yazıt: a) ot...l (?) b) o/@ [...] c)- d)- e)- Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı? Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 5. yüzyıl - 7. yüzyıl ortası k: Politis 201 Katalos No: 26 (Kat.No: 27; Env.No:1341 Dipinti A-B.l.l Grubu Amphora Formu: LRA lB Buluntu Yeri: Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi (Kocaeli)l06a Amphora Öıçıııeri: AÇ: 9 cm, GÇ 26 cm, Y: 53 cm, C: l,5 cm Dipinti Ötçüleri: a)- b)- Dipinti Rengi: 10 R 4/3 weak read Hamur Rengi: 7,5 YR 6/3 light brown Astar Rengi: 7,5 YR 6/3 light brown Hamur Yapısı:Siyah ve kalker katkılı Amphora Tanımr: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik boyunlu, dibe doğru hafif daralan silindirik gövdeli ve yuvarlak diplidir. Üzeri yivli kulpludur ve omuzdan itibaren dibe doğru yiviidir. |3,72lt. kapasitelidir. Yazı ve ölçüme göre, c.0,609 lt.'lik bir birimi işaret etmektedir. Dipinti Tanımı: omuzda ve sol kulbun altındaki omuz yüzeyinde iki adet dipinti mevcuttur. a) Yazıt: +KBL(22%\ b) Yazıt: XMI Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Kilikia Tarihlendirme: 5. ve 6. yijzyı| Kaynakı Çibuk 2019, Kat.No: 27. Genel ve Detay Fotoğraİ S.Kara; Dipinto Çizim: Ü.Kara ) 'ou' Öüçü çizim üzerinden alınmıştır. I063 Amphoranln katalogda yer almasını sağlayan Uzman Arkeolog Kemal Çibuk'a (Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi) teşekkür ederim. l064 Kocaeıi Arkeoloji ve Etnografya Müzesi'ne, 2|.|2.|g83 tarihinde Kerpe yakınlarından gelıniştir. 278 Kataloe No: 27 (Env.23025) Dipinto B.1.1-B.1.2 Grubu Amphora Formu: LRA IA Buluntu Yeri: Aleksandreia (Aleksandreia./Mısır) Amphora Öıçııleri: GÇ:9 cm, Y: 55 cm Dipinto Öıçüıeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: 7.5 YPt7/6 reddish yellow Astar Rengi: 10 YR 8/4 very pale brown Hamur Yapısı: orta sert hamurlu, kireç ve kuvartz katkılı Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı, silindirik boyunlu, silindirik gövdeli ve küçük çlkıntılı diplidir. Ağızın altındaki bantın altından başlayan oval kesitli kulplar omuza bağlarımaktadır. Gövde ve kulp yivlidir. Kapasitesi |7 lt. hesaplanınıştır. 'l3 Dipinto Tanımı: iık dipinto omuzda, ikinci dipinto sol kulbun altındaki omuz yüzeyindedir. a)Yazıt: } NN.. b) Yazıt:- Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 5. yüzyılın sonu - 6. yüzyıIın başı Kaynak: Empereur, Picon l989, 236' fıg.|5; Fig.S; Pieri 2005' Pl.76 üst; Şenol 20l8, 5l3'433' fig.433 4 b, c, d. ü -1ı'*,o b) Kataloe No: 28 Dipinto B.1.1- B.1.2 ? Grubu Amphora Formu: LRA lA Buluntu Yeri: St.Blaise (Fransa) Amphora olçüleri: Y: 48 cm, Eg'.29 cm Dipinto Ölçııleri: a)- b)- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısıı Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı, silindirik boyunlu, hafif daralan gövdeli, ve yuvarlak diplidir. Gövde ve kulp üzeri yivlidir. Dipinto Tanımı: iık dipinto (a) omuzda yer alır ve iki satırdan oluşmaktadır. Sol kulbun altında bulunan ikinci yazı (b) ise okunamamıştır. a)Yazıt: XMf @+Ntt.l b) Yazıt:-. Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi: Seleukie Pieria ? Tarihlendirme: 5. yüzyılın ortası,/Il. yarısl Kaynak: Liou 1987, 127-128,38.SB2; Pieri 2005,'72,P1.22.2, Fig.31; Pieri 20|2' 4l'fıg.2.l1.a. 279 Kataloq No: 29 (Müz.No.EA54362) Dipinto B.l.l Grubu Amphora Formu: LRA lB Buluntu Yeri: Mısır (?) Amphora Öıçüıeri: Y:46 cm Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Krrmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi: Devetüyü rengi Hamur Yapısı:- Amphora Tınımı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve genişleyen gövdelidir. Dipinto Tanımı: omuzda iki sıra dipinto bulunmaktadır. Yazıtı xMI'+ .. oı(T)vs/o[.] i oivoç (?) (şarap?) Taşıdığı Urün: Şarap? Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 4. yüzyıl - 7. yüzyılın başı Kaynak: Hayes 1997, pl.l; https:/www,britishmuseum.ors/research/collection-online/collection_objec t details.aspx?obiectld:l 09663&partld:1&searchTexFAncient+Turkey&n ase:l (27.07.2019) Kataloq No: 30 (BK 4614)''"' Dipinti 8.1.2 Grubu Amphora Formu: LRA l omuz parçası Buluntu Yeri: Thessaloniki Roma Agorası (SelaniVYunanistan) Amphora ölçüIeri: 8,8 x 7,3 cm, C: 0,6 cm Dipinto olçüleri: 5,4x2,6 cm Dipinto Rengi: l0 R 6/6 light red Hamur Rengi: 7.5 YR 8/4 pink Astar Rengi: l0 YR 8/4 very pale brown Hamur Yapısı: Gözenekli, yoğun kalker, azsiyah ve şamot katkılı Amphora Tanımı: Amphora kulbun altında kalan omuz parçasıdır Dipinto Tanımı: Üç sıra dipinto yazıt vardır. Yazıt:'E}'zrıEiou (Elpidios'un) Kepop{ö(oq?) (küçükkabı) NE(55) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi: KilikiaBölgesi ? Tarihlendirme: 5. yüzyıl? Kaynak: Yayınlanmamış Fotoğraİ Ü.Kara; Çizim: B.Ustabaş 1065 çeviri önerisi için J.-L. FOURNET'E çok teşekkiir ederim. 280 Kataloq No: 3l (B-54)""' Dipİnto B.l.2 Grubu Amphora Formu: LRA lAlB? omuz parçası Buluntu Yeri: Küçükçekmece Göl Havzası Kazısı (Bathonea) / Constantinopolis (Küçükçekmece/istanbul) Amphora Ölçüleri:_ Dipinto Ölçıııeri: 2,9 xl,9 cm Dipİnto Rengi: Kırmlzı Hamur Rengi: 7.5 YR 7/4 pink Astar Rengi: 7.5 YR 8/3 pink Hamur Yapısı: Az mikalı, şamot, siyah ve kalker katllı Amphora Tanımı: Kulbun altındaki omuz yüzeyine ait bir parçadır. Dipinto Tanımı: Kulbun altında kalan omuz yüzeyine yazılmış ve üç satırdan oluştuğu anlaşıIan dipinto mevcutfur. Harf boyları küçüktür ve yazıt kısmen silinmiştir. Yazıt: xepyiou (Sergios'un) Kıv. . () (...) t...] 0 (sayı) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi ? Tarihlendirme: 6. ve 7. yld,zyıllıar Kaynık: Yayınlanmamış Fotoğaf: S.Kara. Katalog No: 32 (Inv.2005 [26]) Dipinti B.l.l Grubu Amphora Formu: LRA lBl boyun ve kulp parçast Buluntu Yeri: Antinoopolis (Mısır) Amphora ÖIçüleri:- Dipinto öıçüıeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatllmış hafif dışa çekik ağız kenarlı, oval kesitli kulplu ve silindirik boyunludur. Kulplar, ağız kenarıı1ın altındaki bant hizasından başlamaktadır. Dipinto Tanımı: Boyundan omuza geçildiği yerden başlayan, yanyana iki adet dipinti (a) - (b) ya^ yer almakİadır. Yazıtlar, amphora, kırık olduğu için eksiktir. Yazıt:. I + + 2. 10 ll J. ı0Ld I...1 12Yz% 4. *...rnld + 1...1 28Y2Y4 Taşıdığı Ürün:_ Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarİhlendirme: 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başı Kaynak: Fournet. Pieri 2008. 193: Fis.l2 a-b. 1066 Çeviri önerisi için J.-L. FOI-JRNET'E çok teşekkür ederim. 28L Katalog No: 33 (Il7.0l8l : l) Dipinto B.l.l Grubıl Amphora Formu: LRA lA boyun, kulp ve omuz parçası Buluntu Yeri: Ilion (Troia) Amphora olçüleri: Mçv.Y: 19 cm Dipinto öıçıııeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengİ: 5 YP.716 "reddish to bufP Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Kireç katkılı Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış hafif dışa çekik ağız kenarlı vç silindirik boyunludur. Ağız kenarı altındaki bant hizasından başlayan yivli kulplar omuza bağlanmaktadır. omuzdan itibaren aralıklı yivler görülmektedir. Dipinto Tanımı: Ön tarafta omuzda iki (a ve b) dipinto; arkada, omuzda; biri boyundan uzanan (c), diğer kulba yakın (d) iki dipinto yer almaktadır. Yazı|a4 amphora kırık olduğu için eksik ve yer yer silinmiştir. Yazıt: a)- b) t...lEb ([5%) c)- a) d) ot...l Taşıdığ ürün:- Uretim Merkezi: Kilikia Tarihlondirmo: 5. yüzyılın sonu - 6. yüzyıIın başı Kaynak: Heath, Tekkök 2006-2009'N.27. b) Kataloe No: 34 Dipinto B.1.1 Grubu Amphora Formu: LRA l A/B? omuz parçasl Buluntu Yeri: Atina Agorası (Yunanistan) Amphora Öıçüıeri:- Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: omuz bölümüne ait parçadır. Derin olmayan yüzeysel yivler göriilmektedir. Dipinto Tanımr: omuzda görülen dipinto kısmen silinmiş ancat btıyiıt oranda tüm ve okunaklıdır. Dipinto iki sıradan oluşmaktadır. Yazıtı I +xMr+. +xMr+ 1 AO 39 Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi: Kilikia ? Tarihlendirme: 5. ve 6' yüzyıllar Kaynak McK. Camp II 20lla 2-3'fıg.8; Mck.Camp |I201lb'79, Eıx.l58. 282 Kataloe No: 35 (Nr. 140/Inv.Nr: 20148) Dininto 8.2-C Grubu Amphora Formu: LRA lA boyun ve omuz parçası Buluntu Yeri: Histria (Romanya) Amphora olçüleri: GÇ:28 cm, Y: 5l cm Dipinto ÖIçüleri: c.}IY:6,27 mm Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: Sarı Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Kaolin katkılı Amphora Tanımı: Dışa doğu yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik boyunlu, silindirik hafif daraları gövdeli ve oval kesitli kulpludur. Ağız kenarının altındaki bant hizasından başlayan kulplar omuza bağlanmaktadır. Gövdede ve kulp yivlidir. Dipinto Tanımı: Yazıt (a) boynun tamamıru ve gövdenin bir kısmını kaplamaktadır. Dokuz satırdan oluşan metnin sonund4 sağ taraft4 merkezde haç olan bir monogram (b) yer almaktadır. (a) Yazıt: "i- I * xııır * >cvır ur i fi*rçr*.t,. 2 @so0 xdpıq Tanrrnrn merhameti ı İİriüi- " " 3 ooTnplo kurtarıŞı ,ğff Ft*ı*l{t 4. 16pöoç kazanç(tır) 1 *.ıtı*&r.ıı J^' 5. (tTroD Aziz ühwt#tr; 6. 'Ioıöcöpou İsidoros'un 7 y}.ure},ğou }"od' İatl.ı zevtinyaLı3l'/ı 8. (X) X.ad' kestai\3|Yı 9. (1J) l.od' (xestai) 3lt/c (b) Monogram: 0 | e @e(öç) p(e)0'ütıöv (...) / (Tanrı bizimledir) ıı l 8ıı Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Kilikia ? Tarihlendirme: 6. yüzyılın ilk yarısı1067 / 6. yüzyll1068 Kaynak: Scorpan 1975,274, pl.lII.7, pl.X.4;PopeScu 1976, 164-165, nr. I 40; Derda 19924 1 45 -l 46, 11.1. 1067 Popescu 197 6, 164-165, nr. l40. ro68 Derda 1992u 139. 283 Katalog No: 36 (Nr.3l8) Dipinto 8.2 Grubu Amphora Formu: LRA lB boyun parçası Buluntu Yeri: Sucidava (Romarıya) Amphora olçüleri: Y: ll,3 cm Dipinto öIçüıeri: Harf Y: 0,5-2cm Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Kulplar. ağız kenarının altından başlamakİadır. Dipinto Tanımı: Boyundaaltı satırdan oluşan dipinto yazft yer almakİadır Yazıtın başınd4 omuza doğru inen kollu bir haç yapılmıştır. Yazıt, haçın yanında devam etmektedir' Yaztt: I f xıar * xvr 2. 0eoi xğolıcl Tanrının merhameti 3 oornptg kurtarışı 4. rğpöoq kardır 5 öyiou (Birclrropocl?) Aziz Viktoros'un ? 6. yl,urcel.e [ou tatlı yağ Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 5. - 6. yüzyıllar Kaynak: Popgscu 1976, 319, nr.318; Derda 1992a, 148-149,11.6. Kataloe No: 37 Dipinto 8.2 Grubu Amphora Formu: LRA 1Bl boyun ve kulp parçasl Buluntu Yeri: Naqlun (Mısır) Amphora ölçtlleri: Dipinto ÖlçüIeri: Dİpinto Rengi: Siyah Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik boyunlu, genişleyen gövdeli ve oval kesitli kulpludur. Ağız kenarının altındaki bant hizasından başlayan yivli kulplar omuza bağlanmaktadır. Dipinto Tanımı: Boyunda başlayan ya^ omluz yüzeyinde devam etmektedir. Boynun arka tarafınd4 omuza geçiş yerinde kırmızr izler mevcutfur. Yızıt: I + + 2. *@eoO xıipıq }Tanrının merhameti 3. Kol(ğ)pöoç kazançtır 4. Bırrlolpioç Viktorias 5. ğ2.g{ou üyiou ö(c) kutsal yağ 6. TrpoJTrov birinci kalite 7 (X) rcO r0 (sextarius ?) 29 29 8. lr0 129 Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. yüzyıl Kaynak: Derda 19924 14 I ; Taf.V.Nr.I. I 284 Kataloe No: 38 (Inv. 2004 (25) Diointo B.2 Grubu Amphora Formu: LRA lBl boyun parçası BuIuntu Yeri: Antinoopolis (Mısır) Amphora olçüIeri:- Dipinto Ölçüleri:- Dipİnto Rengi: Siyah Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatılınış hafif dışa çeklk ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Kuplar, ağız kenarının altındaki bant hizasındaıı başlamaktadır. Dipinto Tanımı: Boyunda başlayan yan omlız;a doğru devam etmekİedir, ancak amphora kırık olduğu için devam edip etmediği anlaşılmamıştır. Yazıt yedi satırdan oluşmaktadır. Yazıt: I XMI ç0 XMI q0 2. @eoO xdpıq Tanrının merhameti 3. roi(6)pöoq kazançtır 4. 'Iou},ıdvou ioulianos'un 5. ocl I t..l 6. ıprotTov birinci kalite 7 I...1 t...1 Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. yüzyılın ilk yarısı Kayna k: Fournet, Pieri 2008, 2Q2, Dipinto 7, F ie.l9 Kataloe No: 39 (Inv.200a (7a) Dipinto B.2 Grubu Amphora Formu: LRA lBl boyun parçası Buluntu Yeri: Antinoopolis (Mısır) Amphora olçüleri:- Dipinto olçüleri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Kuplar, ağız hizasından başlamakİadır. Dipinto Tanımı: Boynun bir tarafında üç slra dipinto yazlt bulunmaktadır' Yazıt: 7şı*Ç* 1 XMf q0 XMI'ç0 urfuı- 2 @goö rğpıc Tanrınln merhameti J Azo}"ıvop(iou) Apolinarios'un (prıviuy 4. baŞka kırmızı dipinto izleri vardır Q-Jİü t Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. yüzyılın ilk yarısı Kaynak: Fournet, Pieri 2008, 203, Dipinto 8, Fig.20 a-b; Pieri 2012, 42, fıg.2.|2-sağ. 285 Kataloe No: 40 (Inv.2005 [48]) Dipinto 8.2 Grubu Amphora Formu: LRA lB1boııın parçasl Buluntu Yeri: Antinoopolis (Mısır) Amphora Ölçüleri:- Dipinto Öıçıııeri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengİ:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Silindirik boyunlu amphora parçası. Dipinto Tanımı: Boyun yüzeyinde, kulpların arasında yerleştirilmiş dört sra yazl tespit ediımiştir. Amphora kırık olduğu yazlnln devam edip etmediği bilinmemektedir. Yazıt: I xıal * ç0 XMI * ç0 2. @eoö xdpıq Tanrının merhameti 3 Aıo},ıvap(iou) Apolinarios'un 4 rı[ l t...t Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. yüzyılın ilk yarısı Kaynak: Fournet, Pieri 2008, 204; Fig.21 a-b, Dipinto 9; Pieri 2012, fis.2.12-sağ) Katalos No: 41 (Inv.Vl l2) Dipinto B.2 Grubu Amphora Formu: LRA 1B1 boyun parçası Buluntu Yeri: Antinoopolis (Mısr) Amphora olçüleri:- Dipinto ÖlçüIerİ:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış, hafif dışa çekik ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Kuplar, ağız kenarının altındaki bant hizasından başlamaktadır. Dipinto Tanımı: Boyun yüzeyinde, kulplarln araslna yerleştirilmiş dört sıra yazı tespit edilmiştir. Amphora kırık olduğu için yazının devam edip etmediği bilinmemektedir. Yazıt: I XMI * o0 XMI * o0 2 @eoö 1üpıq Tanrlnın merhameti Azo},ıvop(iou) Apolinarios'un 4. t...1 t ..1 Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. yüzyılın ilk yarısı Kaynak: Fournet, Pieri 2008, 204; Fig.22 a-b, Dipinto l0; Pieri 2012, fıg.2'l2-orta. 286 Kataloe No: 42 (Inv.Vl9) Dipinto B.2 Grubu A-pho.a rb.mr: l,RA lBt boyun parçası Buluntu Yeri: Antinoopolis (Mısır) Amphora olçüleri:_ Dipinto Öıçüıeri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış hafif dışa çekik ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Kuplar, ağız kenarının altındaki bant hizasından başlamaktadır. Dipİnto Tanımı: Boyun yüzeyinde, kulplar arasında kalan bölümde dört sıra yazıt tespit edilmiştir. Yızıt: 1 XMI * ç0 ,0ıY + 90 2. @go0 xğpıq Tanrının merhameti 3 Aıo}.ıvao(iou) Apolinarios'un 4. KpocTıv Şarap? baŞka kırmızı dipinto izleri vardır Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. yüzyılın ilk yarısı Kaynak: Fournet, Pieri 2008, 206:Fis.23 a-b Katalos No: 43 (KN96) Dininto B.3 Grubu Amphora Formu: LRA|-versiyon boyun parçasr Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenik3pı/İstanbul) Amphora ÖIçıııeri: |3,7 x ll'4 cm Dipinto ÖlçüIeri: |2,9x9,5 cm, Harf kal:0,l5 cm Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Pembe-gri Astar Rengi: Açık pembe-krem rengi Hamur Yapısı: Beyaz kuvars katkılı Amphora Tanımı: Omuza doğru genişleyen boyun parçası. Dipinto Tanımı: Boyunda, kulpların arasında kalan yüzeyde iki satırdan oluşan dipinto yazıt yer almaktadır. Yazının baştangıç kısmı ve sonu kısmen kırıktır. Yaztt:. Kov*Aü Baharatlı sarap? * ? r Bo@oPü 1{ (...) Taşıdığı Ürün: Baharatlı şarap?1069 Üretim Merkezi: Elausse Sebaste ? Tarihlendirm ez 6. v e 7 . yüzyıllar Kaynak: Bayrak 2011, 41, Kn.96. |ou9 Tezçalışmasında önerilen hipotetik öneriye göre. 287 Katalos No: 44 (81.740) Grafİiti A Grubu Amphora Formu: LRA lB boyun, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Torone (Yunanistarı) Amphora olçüleri: AÇ: l1 cm, Mev.Y: 45,6 cm, EgGÇ: 30 cm Graffito ÖlçüIeri: - Graflito Yapısı: Pos t-c octuram Hamur Rengi: 5 YR 6/6 reddish yellow Astar Rengi: 5 YR 6/6 reddish yellow Hamur Yapısı: Yoğun açık renkli katkılı ve mikalı. Amphora Tanımı: YuvarlatıImış ağız kenarlı, dik silindirik boyunlu ve silindirik hafif daralan gövdelidir. Üzeri yivli kulplar, omuzdan boyuna bağlanmaktadır. omuzdan itibaren düzensiz aralıklı yivler mevcuttur. Grallito Tanımı: omuzun her iki tarafında birer graffito yapılmıştır. a)Yanİ: Q b) Yazıt:-@, (?) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başı Kaynak: Papadopoulos l989, 100, fıg.l2. a'b. Kataloe No: 45 (Kat.No:3 0/Env.No; 20 I 8- I 06)'"u Graffıto A Grubu Amphora Formu: LRA lB Buluntu Yeri: Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi (Kocaeli) Amphora Öıçüıeri: AÇ: 8,9 cm, Y: 52 cm' EgGÇ: 82,5 cm Graflito Ölçtıleri: 4'4x0,7 cm GraİIito Yapısı: P os t-c octuram llamur Rengi: 5 YR 6/4 light reddish Astar Rengi: 5 YR 6/6 reddish yellow Hamur Yapısı: Şamot, mika ve yoğun siyah (kuvartz) katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa doğu yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik kısa boyunlu, genişleyen gövdeli ve daralan yuvarlak diplidir. Kulp üzerindeki yiv yüzeyseldir. Amphora kapasitesi, l9,58 lt. olarak ölçümlenmiştir.'o" Yazı ve ölçüme göre, c.0,435 lt.'lik bir birimi işaret etmektedir. Graflito Tanımı: omuz bölümünde, kulpların ortasında iki harften oluşan graffito mevcuttur. Yazıt: ME (45) Taşıdığı Ürün:- Üretİm Merkezi: Kilikia? Tarİhlendirme: 6. ve 7. yİjzyıllar Kaynak: Çibuk 20l9, Kat.No: 30. 1070 Amphoranın katalogda yer almasını sağlayan Uzman Arkeolog Kemal Çibuk'a (Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi) teşekkür ederim. ıo7ı Kapasite hesaplaması, K.Çibuk tarafindan, http://www.amphoralex.org'da yer alan ölçüm programı ile yapılmıştır. Bkz: Rigor |98l' l93^l94; Çibuk 20l9, l34. 288 Kataloe No: 46 (Kn.55) Grafüto C Grubu Amphora x'ormu: LRA lB dip parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Öıçüıeri: l9,3 x ll,9 cm GraİIito ölçüıeri: 4,4x0 ,7 cm Graflito Yapısı: Ante-cocturam Hamur Rengi: Kırmızımsı pembe Astar Rengi: Pembemsi-açık gri Hamur Yapısı: Kalker katkılı Amphora Tanımı: Amphoranın dip kısmına ait bir parçadır. Dibe doğru aralıklı iki yiv grubu göriilmektedir. GraİIito Tanımı: Amphora dibine 5,4 cm mesafede' yiv gruplarının arasındaki düz zeminde Latince ante-cocturanı graffito yazıt yer almaktadır. Yazıt CoNCORD(I)OR(?) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi: Kilikia Bölgesi Tarihlendirme: 6. ve 7. yiizyı||ar Kaynak: Bayrak 2011, Kn.55. Kataloe No:47 (B 9) Mühür A.la Grubu Amphora Formu: LRA 2B boyun parçası Buluntu Yeri: Küçükçekmece Göl Havzası Kazısı (Bathonea)/ Constantinopolis (Küçükçekmece/İstanbul) Amphora 0lçüleri: BÇ: 9,l cm, Mev'Y: l2,2 cm Mühür Çapıı2,7 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 5 YR 6/6 reddish yellow Astar Rengi: 5 YR 7i4 pink Hamur Yapısı: Mikalı, kalker ve taş katkılı ı Amphora Tanımı: omuza doğu haİıf daralan boyun parçası' Mühür Tanımı: Boyundayer alan mühürün üst kısmı, amphora kırık olduğu için eksiktir. Mühürün orta bölümünde' diğer ömeklerden varlığı bilinen büsttin sağ kolu kısmen görtilebilmektedir. Büstün etrafını çevreleyecek biçimde yerleştirilmiş yazıt da kısmen okunabilmiştir. Amphora kırık ve eksik olduğu için ikinci mühürün varlığı tespit edilememiştir. Yazıft [...]IMAI0YEI[...] / [+EIII IITOAA]IMAIOY EIIIAPXOY] öıl llto},spoloıı Ğırıip;çou (Eparkhos Ptolemaioş'un Dönemi) Taşıdığı Urün:- Urstim Merkezi:- Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı/ortası Kaynak: Yayınlanmamış Fotoğraf: S.Kara; Çizim: B.Gülkan 289 Katalos No: 48 (BP 340) Mühür A.la Grubu Amphora Formu: LRA 2 kulp parçEısı Buluntu Yeri: Saraçhane Kazısı/Constantinopolis (Saraçhane/istanbu1) Amphora Ölçüleri:_ Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengİ: Kırmızımsı Astar Rengi: Açık kahverengi Hamur Yapısı: Az kum, çok mika katkılı. Amphora Tanrmı: oval kesitli bir amphora kulp parçası. Mühür Tanımı: Kulp üzerinde yer alan mühürde, merkezde cepheden betimli bir büstve etrafında onu çevreleyen bir sıra yazı görülmektedir. Yazıt: t...]mIITo^t".J'o'' ü IE]III IIT0A[EMAIoY EIIAPXoY] Ğııi.Irol,epoiou Ğzıİp2çou (Eparhos Ptolemaios'un Dönemi) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirmeı 7. yıjzyılın sonu - 8. yüzylın başı ? Kaynak: Hay es 1992, 7 7, p1.13.3. Katalog No: 49 (Kn. I03) Mühür A.la-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Butuntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora ÖlçtıIeri: AÇ: 8,75 cm, Mev.Y: 20 cm a) Mühür Çapı: 3,3 cm b) Mühür Çapı: l'75 cm Mühür Formu: Daire x 2 Hamur Rengi: Pembe Astar Rengi: Grimsi açık pembe Hamur Yapısı: Kalker katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağız kenarlı, omuza doğru hafif genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Ağız kenarında reçine izi vardrr. a) Mühür Tanımı: Kulpların arasınd4 boyun bölümünde yer alan ilk mühürde; ortada, cepheden betimli bir büst yer almaktadır. Sol elinde bir Sceptrum tutmakİadır Ve oııun üstiinde B (beta) harfi mevcuttur. Merkezdeki a) büst ve onu çevreleyen yazı, fizeyin eğimi nedeniyle tam basılamamışttr. b) Mühür Tanımı: Sağ kulp üzerinde yer alan ikinci mühürde, tüm merkezi kaplayacak şekilde yerleştirilmiş iki harf görülmektedir. Mührün çerçeve formunun (daire), baslm sırasında kulbun eğimi dolayısıyla kısmen değiştiği (deforme kareye) düşünülmekİedir. a) Y azıt: +EIIIIITOAEM4OI...] / +EIII IITOAEMAOIY EIIAPXOY] izrl flıo},epoiou izdp1ou (Eparhos Ptolemaios'un Dönemi) b) Yazıt:.üK Taşıdığı Urün:- b) Üretim Merkezi:_ TarihIendirm eı 7 . yizyı|ın başı/ortası Kavnak: Bawak 2011. Kn.l03. 1072 C 1açık/hilal biçimlisigma) olarak deşifre edilmiş harf, olasılıkla A (lamda) harfidir: Papanikolau 2014, 174. 290 Kataloe No: 50(Kn.53) Mühür A.la-b Grubu Amphora x'ormu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öçuıeri: AÇ:8,2 cm, Mev.Y: l6,5 cm a) Mühür Çapı: 2,8 cm b) Mühür Çapıı 2,2 cm Mühür Formu: Daire x 2 Hamur Rengi: Pembe-Kırmızı Astar Rengi: Açık pembe Hamur Yapısı: Siyatı, kalker ve taş katkıIı AmphoraTanımı: Hafif dışa çekik ağz kenarlı, omuza doğru genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Ağz kenarında reçine izi vardır. a) Mühür Tanımı: SoI kulp üzerinde yer alan ilk mtıhürde, merkezde cepheden betiırıli bir büst bulunmaktadır. Sol çlinde bir Sceptrum, sağ elinde bir mappa tutan büstiin etrafında bir sıra yazıt vardır. Sceptrum ile yazıİ arasında B (beta) harfinin olmadığ açftça görülebilmektedir. b) Mühür Tanımı: Sağ kulp üzerinde yer alan ikinci mühürdg bir çerçeve içerisine yerleştirilmiş iki harf mevcuttur. Mühürün alt kısmı silinmiş ve okunamamakİadır. a) Y azıt: +EII[...]OAEMAIOV EIIAPXğ / +EII[ IIT]OAEMAIOV EIIAPXü dzrl flrol,"epoiou lııip1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) b) Yazıfi.. üK b) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezİ:- Tarİhlendirme: 7. yüzyılın başı/ortası Kaynak: Bayrak 201l, Kn.53. Kataloe No: 51 (Kn.39) Mühür A.la-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora ÖIçüleri: AÇ:7,8 cm a) Mühür Çapıı 2,9 cm b) Mühür Çapı: 2,l cm Mühür Formu: Daire x 2 Iramur Rengi: Açık pembe Astar Rengi; Açık pembe-devetiiyü Hamur Yapısı: Taş ve kalker katkılı - Amphora Tanımı: Dışa çekik, ince ağız kenarlı, omuza doğru hafif genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. omuz ve gövde bölümü amphora kırık olduğu için eksiktiı. Ağız kenarında reçine izi vardır. a) Mühür Tanımı: Aynı boyun tarafınd4 yanyana basılmış iki mühür bulunmaktadır. Üstte bulunan mühürdq sol elinde Sceptrum tutan bir büst ve onu çevreleyen bir sıra yazı görülmektedir' Mühür basım sırasında ve a) sonrasında aşınmış ve kısmen silinmiştir. b) Mühür Tanımı: Alttaki ikinci mühürde, bir çerçeve içerisine yerleştirilmiş iki harf mevcuttur. a) Y azıt: [...]TOAEMA0V EIIAPXü / [+E[I II]TOAEMAOV EIIAPXü lıl llıol'epo(i)ou Ğııdp2çou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) b) Yazıt üK Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Halasama ? b) Tarihlendirme: 7. yiizyılın başı/ortası Kaynak: Bayrak 201l, Kn.39. 29t Kataloe No: 52 (Kn.52) Mühür A.la-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyıın, kulp ve omuz parçası Buluntu Yeri: Theodosius Liman/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçuleri: AÇ:7,4 cnı, Mev.Y: 23,| cm a) Mühür Çapı: 3,2 cm b) Mühür Çapıı 2,2 cm Mühür Formu: Daire x 2 Hamur Rengİ: Grimsi pembe Astar Rengi: Açıkpembe N Hamur Yapısı: Taş ve kalker katkilı Amphora Tanımı: Hafif dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, dar, silindirik boyunlu, oval kesitli kulplu ve genişleyen küresel gövdelidir. omuzdan başlayan aralıklı ddrin, tarak yiv grupları mevcuttur. a) Mühür Tanımı: Boyunda bulunan ilk mühürde; ortada sağ elinde bir mappa' sol elinde isebir sceptrum? tutan bir büst ve onu çevreleyen bir sıra yazı mevcuttur.' Mührün, iki defa üst üste tekarlanarak ve hafif kaydırarak a) basıldığı anlaşı lmaktadır. b) Mühür Tanımı:Boynundiğer yüzeyinde bulunan ikinci mühürde ise, bir çerçeve içinde iki harf vardır. a| Yazıtı +EIII IIT0[.]EMAI0V EIIAPXü / +EIII IITO[A]EMAI0V EIIAPXü / öııi flıo},epcı(|ou Ğzrıip1ou / (Eparhos Ptolemaios'un Dönemi) b) Yızıt: 6K Taşıdığı Ürün:- b) Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı./ortası . Kaynak: Bayrak 201 l, Kn.52. Katalog No: 53 (Kn.37) Mühür A.la-b Grubu Graffiti A.3-A.3 Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun, kulp ve omuz parçasl Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantiııopolis (Yenikap/İstanbul) Amphora öfuıileriı AÇ: 8,5 cm, Mev.Y: 27,4 cm a) Mühür Çapı: 2,8 cm b) Mühür Çapı: l,85 cm Mühür Formu: Dairex2 Grafliti Öıçüıeri: c) 2,8 x 5,l cm d) 2,25 x 5,7 cm Graffiti Yapısı: Pos t-c octuram Hamur Rengi: Açık gri Astar Rengi: Açık gri_pembe Hamur Yapısı: Kalker ve taş katkılı, kaliteli hamurlu Amphora Tanımı: Hafif dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik, dar boyunlu, oval kesitli kulplu ve genişleyen kiiresel gövdelidir. Ağız kenarı içinde reçine izleri vardır. a) Mühür Tanımı: Boyunun her iki tarafında, birer mühür ve graffito yapılmıştır. ilk mııhtırdg cepheden betimli ve sol elinde Sceptrum tutan bir büst ve onun etrafında bir sıra yazı görülmektedir. b) Mühür Tanımı: ikinci mühürde, bir çerçeve içerisine yerleştirilmiş iki harf mevcuttur. Grafliti Tanımı: İk graffito (c), ikinci mührün (b) alt kısmında konumlandırılmış ve ligatür olduğu düşünülmektedir. İkinci graffito (d) ise; ilk mühriin (a) alt kısmmdadır. c) d) a) Yazıt:[...]ToAEMAIoY [...]ö / [+EIII II]TOAEMAIOY [EnAPx]ü öııi [Iml.epo(t)ou *ıdp1oıı (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) b) Yazıt: üK c) Yazıİ N d) Yazıt: A Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:_ Tarihlendirme: 7, yüzyılın başı/ortası Kaynakı Bayrak 201 l. Kn.37. 292 Kataloe No: 54 Mühür A.la-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Yassıada Batığı/Bodrum (Muğla) Amphora Ölçüıeri:- Mühür Çapı: a) - b) - Mühür Formu: Daire x 2 Hamur Rengi:- Astar Rengİ: 7.5 YR 6/6 reddish-yellow Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağız kenarlı, genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Mühür Tanımı: Amphoranın her iki boyun tarafında, kulpların arasına yerleştirilmiş iki farklı (a) _ (b) mühür bulunmaktadır. Batlktan ele geçen tek mühürlü amphoradır ve mühürlerin içeriği silinmiştir. a) Yazıt: [...l b) Yazıfi ['..'| Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi: Halasama (?)1073 Tarihlendirm e: 625 / 626 Kaynak: Van Doominck 1989' 247 250' fıg.l.2. Katalsg NSi55 (Katalog no.39) Mühür A.la-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C? boyun parçası Buluntu Yeri: Myndos/Gümüşlük (Muğla) Amphora olçüleri: AÇ:8'6 cm, Mev.Y: 8,7 cm a) Mühür Çapı: 3,l cm b) Mühür Çapı: 2,l cm Mühür Formu: Dairex2 Hamur Rengi: 5 YR 6/6 reddish yellow Astar Rengi: 5 YR 6i6 reddish yellow Hamur Yapısı: Yoğun mika ve kalker Amphora Tanımı: Boyun bölümüne ait parça. a) Mühür Tanımı: Boyund4 bitişik basılmış iki adet mühür bulunmaktadır. iık mühürde; merkezde cepheden betimli bir büst ve onun etraflnı çevreleyen bir sıra yazı mevcuttur. Büst, sol elinde bir sceptrum, sağ elinde bir mappa İıtmakİadır. Mühürler basım esnasında ve sonrasında kısmen aşınmıştır. b Mühür Tanımr: ikinci mtıhiırde, bir çerçeve içerisinde iki harf görülmektedir.. a) Yazıt: +EIII [To[...]l074l 1+1E[I IIToIAEMAIo]Y IEIIAPXOY] ĞzI Iltol.epcı{ou iztip1orı (Eparkhos Ptolemaios' un Dönemi) b) Yazıt üK Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendİrme: 7. yüzyılın ilk yarısı ,r!l Kaynak: Gülsefa 20l6' l 13. ro73 Diamanti 2010b,2. l07a Yayında Y (üpsilon) olarak okunan harfin o (omikron) olabileceği sanılmaktadır. A (lamda) olarak okunmuş harf de yeniden değerlendirilmiştir. 293 Kataloe No: 56 (Katalog no.40) Mühür A.1a Grubu Amphora Formu: LRA 2C? boyun parçası Buluntu Yeri: Myndos/Tavşan Adası,/Gümüşlük (Muğla) Amphora olçüIeri: AÇ:6.4 cm, Mev'Y: 7 cm Mühür Çapı: 4 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengİ: 5 YR 5/8 yellowish red Astar Rengİ: t0 YR 7/4 very pale brown Hamur Yapısı: Yoğun mikalı Amphora Tanımı: Boyun kısmına ait parçadır. Mühür Tanımı: Amphoranırı boyuıı bölümünde yer alan mühürde, merkezde, solelinde bir haç (sceptrum?) tutan cepheden bir büst görülmektedir. Büst çevresindekiyazıya ait K (kappa) harfi olduğu sanılan bir harf okunmuştur. Ancak, harfin yeniden değerlendirilmesi gerektiği sanılmaktadır. Mühür, amphora kırık ve aşınmlş olduğu için kısmen okunabilmiştir. Yazıt: [...]K[...]/ [+EnI IITOAEMAIOY EnAPxoY] ? / l+Errr rNo]K[ENTroY ... ETTAPXOY] ? dııi Ilto}"epoiou dnıip1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) ? / 3ııi'Ivorğvtıou Ğır Katalog No: 57 (BLŞ Al9-l3)'"" Mühür A.1a-b Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Knidos/Datça (Muğla) Amphora Ölçüıeri: AÇ: 1l cm, Mev.Y:2,4 cm a) Mühür oIçüleri:- b) Mühür olçüleri:- Mühür Formu: Daire x 2 Hamur Rengi: 10 R 5/6 red Astar Rengi: 2.5 YR 6/4 light reddish brown Hamur Yapısı: Kireç, gümüş mika ve kum katkılı; iyi pişirilmiş, sert dokulu ve sık gözenekli kırmızı hamurlu. Amphora Tanımı: omuza doğru genişleyen konik boyunlu ve oval kesitli kulpludur. a) Mühür Tanımı: Sol kulp üzerinde, kısmen birbirinin üstüne denk gelecek biçimde yanyana basılmış iki adet mühür bulunmaktadır. Üstte yer alan ilk mühürde, merkezde sağ elinde mappa tutan, cepheden bir büst ve etraflnı çevreleyen bir sffa ya^ mevcuttur. Mühür basılırken aşınmış ve ikinci mührün basımından kaynaklı silinmiş olduğu için, yazıtın alttaki klsml büyük oranda eksikİir. b) Mühür Tanımı: ikinci mtıhtırdg bir ligatür ve harf (?) mevcut olduğu sanılmakİadır. ikinci harfin varlığı, mühür aştnmış olduğu için anlaşılamamıştır. a)Yazıtı *+EIII [...]o[...] / *+EIII []T0AEMAI]O[Y EIIAPXOY] 3ni flto}'"eptoiou dzrıip1ou (?) (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) b) Yazıt: ü[.] Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirmel. 7. yi.zy:.Jln ilk yarısı Kaynak: Doksanaltı vd.2019' l39. 1075 Amphoranın bu çalışmada yer almaslnı sağlayan Prof. Dr. Ertekin DOKSANALTI ve Doç. Dr. Erkan ALKAÇ'a çok teşekkür ederim. 294 Katalos No: 58 (AIf l94) Mühür A.la Grubu Amphora Formu; LRA2 kulp pİırçası Buluntu Yeri: Pnyx/Atina (Yunanistan) Amphora olçüleri: 4,2x2,4 cm Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Kırmızımsı devetüyü Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mikalı ve kumlu hamurlu Amphora Tanımı: Kulp parçası. Mühür Tanımı: Kulp üzerinde yer alan mühürde, cepheden betimli bir büst ve onun etrafını çevreleyen bir sıra yazı bulunmaktadır. Büst sol elinde bir Sceptrum futmaktadır. Yazıt: [...] IIT0AAIMEOYI...] / [+Eru] IITOAAIMEOY IEIIAPXOY] öııl [Iro}.oı(e)p6(o{)oo dırdp1ou (Eparkhos Rolemaios'un Dönemi) Taşıdığı Ürün:- Üretiııı Merkezi:- Tarihlendirm eı 7. yizyı||o76 Kaynak: Grace7949,l84, 188, p1.20.14;, Grace 1956, p1.75.214,171; Diamanti 20 l0b' 2, 7, fıg.3 f ' Kataloe No: 59 (SS 9295) Mühür A.la Grubu Amphora Formu: LRA 2 boyun parçiısı Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora Öıçüıeri:- Mühür Çapı:- ı Mühür x'ormu: Daire Hamur Rengi: 7.5 YR716-7/8 reddish-yellow Astar Rengi: Açık renkli Hamur Yaplsı: iyi dağılmış, seyrek kuvars kristalleri (0,5mm) ile yoğunlaştırılmış ve bol köşeli ve beyaz kuvars ve kahverengimsi katkılıdıı (0,5-l mm). Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyun üzerinde yer alan mühürde, merkezde cepheden betimli bir büst ve onu çevreleyen bir sıra yazı göriilmektedir. Büst, sol elinde bir sceptrum ve sağ elinde bir mappa tutar biçimde tasvir edilmiştir. Sceptrum ile büst arasında bir B (beta) harfı mevcuttur. Yazltı, +Err[...] EMEOt...lApXOy / +EIIr ITTOAIEMEOIY Err]ApXOV' 077 üzıi [Itolıpd(oi)ou lııdpçou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarİhlendirme: 6. yüzyılın II. yarısı / 7. yüzyılın II. çeyregilo?8 Kaynak Grace 1949, l88, no.14 altında; opait, Diamanti20|A,55'57' fi g.9- t 0; Papanikolau 20| 4' 17 3, Eır2o; www.agora.ascsa.net (27 .07 .20 l9). 1076 Grace 1956, 17l. ro77 Papanikolau 2014, 173. ro78 Papanikolau 20 1 4, 17 5. 295 Kataloe No: 60 (SS 5654) Mühür A.la Grubu Amphora Formu: LRA 2 kulp parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora ÖlçüIeri:- Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 2.5 YR 6/8 light red-SYR 6/8 reddish-yellow :-.i Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Hamur katkısı uyumsuzdur ve; asimetrikten tırtıklıya kadar çeşitli kırık parçalı' yuvarlak grimsi katkılarla (kuvars?), 0,5-l,5 mm arası değişen büyük kalker katkılıdlr. Amphora Tanımı: Kulp parçası. Mühür Tanımı: Mühürde, sivri sakallı ve cepheden betimli bir büst' sağ elinde bir mappa ve sol elinde bir sceptrum futar biçimde tasvir edilmiştir. Büstün solunda B (beta) harfi bulunmaktadır. Mühür, basıIırken yüzey eğimi nedeniyle tam basılamamıştır. Yazıt: [...] Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarİhlendirm e:7. yİ1zyı|/7. yüzyılın II. çeyreğil079 Kaynak: opait, Diamanti20|4,55, fig.l4-l5; Papanikolau 2014, 175, Eır. 2B ; http J / agora. ascsa.net (27 .07 .20 l9). (e!e!es-\lsi-6l''o' Mühür A.lb Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Kale/Khios Adası (Yunanistan) Amphora Ölçüleri:- Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: omuza doğru genişleyen boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyunda, yer alan mühürde bir çerçeve içerisinde iki harf görülmektedir. Yazıt: üK Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: Constans ||'ye (64|-668) ait sikke gömüsüyle birlikte bulunmuştur. c.7. yüzyll ortası. Kaynak: Vassi 2010, 68. l079 Papanikolaı 20l4, 17 5. 1080 oıga VASSI'ye, mührün burada yer almasını sağladığı ve bilgi paylaşımında bulunduğu için çok teşekkür ederim. 296 ts@!g&!Igi-ğZ''o' Mühür A.la Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Brijuni Adası (Hırvatistan) Amphora Ölçüteri: Y: l0,2 cm, Ağız kenarı kal: l cm Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 5 YR 6/6 reddish yellow Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Sert, küverengi, gri ve kuvars katkılı, mikalı hamurlu Amphora Tanımı: Boyun parçası Mühür Tanımı: Mühürdg merkezde elinde sceptrum tutan cepheden betimli büst ve onun etrafinı çevrelediği sanılan bir sıra yazıdan kalan iki harf okunabilmektedir. Sceptrum yanında B (beta) harfi mevcuttur. Mühür aşmmlş ve kısmen kırık olduğu için silinmiştir. Yaztt: t...lOAI...l / I+EIIIIIT]OAIEMAIOYEIIAPXOYI Ğni tlrol'"epd(oi)ou dntip1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Halasama (?) Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu Kaynak: Bezeczky vd. 20 I 9, 9 l, Kat.N. I 00, Pl. I 7. 100; Gonzalez-Cesteros 2019,67-68. ğgg!gg-Ngj-ğ9'''"' Mühür A.la Grubu Amphora Formu: LRA 2? Buluntu Yeri: Limyra (Antalya) Amphora Ölçiıleri:- Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı:- Mühür Tanımı:- Yazıt:.- Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme:- Kaynak: Yayınlanmamış 'o" Mührün te zde yer almasını sağlayan ve bilgi paylaşımında bulunan H. GONZALES CESTERoS'a için çok teşekkür ederim. lo'2 Mühür bilgisinin tezde yer almasını sağlayan ve bilgi paylaşımında bulunan H. GONZALES CESTERoS'a için çok teşekkür ederim. 297 Kataloe No: 64(SN 602) Mühür A.la-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C Buluntu Yeri: Halasama/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Öıçuıeri: - a) Mühür Çapı: c.3 cm b) Mühür Çapı: c'2,l-2,3 cm Mühür Formu: Daire x 2 Hamur Rengi: Kahverengi Astar Rengi:- Hamur Yapısı: katkılı Amphora Tanımı: Boyun parçası. a) Mühür Tanımı: Boynun her iki tarafinda birer mühür vardır. b) Mühür Tanımı:- a) Yazıtı [...] b) Yazıt:.[...] Taşıdığı Urün: Zeytinyağı ? Uretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yü7yıl sonu - 7. yüzyıl başı Kaynak: Diamanti 2010U 394, N A 602. Kataloe No: 65 (SN 6t l) Mühür A.la-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Halasama./Kos Adası (Yunanistan) Amphora Öıçüleri: AÇ: 8.6 cm, iç AÇ: 6 cm Mühür Formu: Dairex2 a) Mühür Çapı:2,9 cm b) Mühür Çapıı c.2,2-2,3 cm Hamur Rengi: Kahverengi-kırmızı,/Kırmızı Astar Rengi:- ü Hamur Yapısı: ince taneli, az kalker ve mika katkılı' Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Gövdede tarak yivler görülmektedir. a) Mühür Tanımı: Boynun her iki tarafinda birer mühür bulunmaktadır. ilk mühür, kısmen kırık ve aşInmış olduğu için okunamamaktadır. b) Mühür Tanımı: Boynun diğer tarafında olan ikinci mühüriin de içeriği silinmiştir. a) Yazıt: [...] b) Yazıfi [...] Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı? Uretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yiizyılın sonu - 7. yüzyılın başı Kaynak: Diamanti 2010a,396, SA{ 611; Diamanti 2012, Fig.5a-b. a) b) 298 Katalos No: 66 (SAI612) Mühür A.la-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun, kulp ve omuz parçasr Buluntu Yeri: Halasarna/Kos Adası (Yunanistan) A,mphora Ölçüleri: Mev.Y: l5.8 a) Mühür Çapı: c.2,6-3 cm b) Mühür Çapı: c.2,6-3 cm Mühür x'ormu: Daire x 2 Hamur Rengi: Kahverengi-pembe Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Kalker katkılı Amphora Tanımı: Hafif genişleyen boyunlu, oval kesitli kulplu ve ,e: cİ genişleyen gövdelidir. omuzda, kulbun bağlandığı yerden itibaren derin, sık, tarak yivler başlamaktadır. a) Mühür Tanlmı: Boyunun her iki tarafında birer adet mühür mevcuttur. Daha geniş olan ilk mühür kısmen kırık (Mev.Ç: 2'2 cm) ve içeriği silinmiştir. b) Mühür Tanımı: Boynun diğer tarafinda yer alan ikinci mühürün içeriği de silinmiştir. a) Yazıt: [...] b) Yazıfi [...] Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı? a) Uretim Merkezİ:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başı Kaynak: Diamanti 2010a, 397 . b) Katalos No: 67 (SN 606) Mühür A.Ia-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C Buluntu Yeri: Halasarna./Kos Adası (Yunanistan) Amphora Ölçüıeri: C: l-l,2 cm a) Mühür Çapı: 2,l cm b) Mühür Çapı: c.2,l cm Mühür Formu: Daire x 2 Hamur Rengi: 5YR 7 /6-6/6.Turuncu-kırmızı Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mika ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Boyun parçası. a) Mühür Tanımı: Boyun üzerindg alt alta yerleştirilmiş iki adet nıühür yer almaktadır. Üstte yer alan ilk (a) mühür aşınmış ve silinmiştir. b) Mühür Tanımı: Altta yer alan ikinci mühür de kısmen kırık vesilinmiştir. a) Yazıt [...] b) Yazıt: [...] Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı? Uretim Merkezi:- Tarihlendİrme: 6. yüzyllın sonu - 7. yüzyılın başı Kaynak: Diamanti 2010, 395. 299 Katalog No: 68 Mühür A.1a Grubu Amphora Formu: LRA 2Cı08] boyun parçası Buluntu Yeri: Rhodos Adası Kalesi (Yunanistan) Amphora ÖIçüıeri:- Mühür Çapı:- ıİ Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 5YR 7/4 (turuncu-kırmızı) Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Kireç ve mikalı Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühürde, merkezde cepheden betimlenmiş bir büst ve onun etrafını çevreleyen bir sıra yazı görüImektedir. Büst, sağ elinde mappa, diğer elinde ise sceptrum tutmaktadır. Büst ile Sceptrum arasında B (beta) harfi mevcuttur. Mühür kısmen aşınmış Ve silinmiştir. Yazıt:. +EIII IITOAEMEOI...]APXOVr0s4 / +EIII nTOAEMEOty ErI]ApXOy Öıi fltol,epd(oi)ou Ğırıip1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirm e: 7 . yİizyı|ın ikinci çeyreği Kaynakı Papanikolau 20|4,17|-l73; Eır.lo ve lB. Katalog No: 69 Mühür A.1a Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Geronisos Adası (Güney Kıbrıs) Amphora Ölçüıeri:- Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatıImlş ağlz kenarlı, hafif genişleyen boyunludur. Mühür Tanımı: Boyunda, kulpların arasında yer alan ınühürde, merkezde cepheden betimli, sol elinde Sceptrum tutan bir büst görülmektedir. Büstü çevreleyen bir sıra yazı mevcuttur. Yazıtı +EIII IITOAE\4I...]OY [...]'ot' / +EIrr TTTOAEMIAIIOY tEilApXOyl Ğıi Ilro}"epoioıı Ğıdp1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. ve 7. yil^zyıLlıar Kayna k: Breton-Connel ly, Wilson 2002' 27 5' lıg.8. 1083 Burada LRA 2 olarak değerlendirilen amphoranın tipolojisi, yayında LRA l olarak yapılmıştır. Bkz: Papanikolau 2014,171-173; fig.lc ve lB. l08a Yayında mevcut olmayan P (rho) harfi buradaki çalışmada okunmuştur. 1085 Yayında olasılıkla baskı nedeniyle verilmemiş M (mü) harfi, bu çalışmada okunmaktadır. 300 Kataloe No: 70 Mühür A.la-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçasl Buluntu Yeri: Ras Abu Dahud/Rişon LeTsiyon (İsrail) Amphora Öıçüleri:- a) Mühür Çapı: 2,8 cm b) Mühür Çapı: 2,6 cm Mühür Formu: Daire x 2 Hamur Rengi: Açlk kahverengi Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Az mikalı Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu ve deforme üçgen kesitli kulpludur. Amphoranın boynund4 her iki :ğo|ı. yönde iki adet mühür yer almaktadır a) Mühür Tanımı: ilk mühürde, merkezde, cepheden bir büst mevcuttur. Sol elinde haç (sceptrum?) tutan büstiin etrafında herhangi bir yazının varlığından büsedilmemiştir. b) Mühür Tanımı: Diğer boyun yüzeyinde bulunan ikinci mühürde (b), iki harf görülmektedir. a) Yazıt [...l b) Yazıt: üKl086 Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirmeı 7. yizyı| - 8. yüzyıl başı Kaynak: Gendelman 20 | 0' 4' fıg.4.|6' Kataloe No: 71 Mühür A.la Grubu Amphora Formu: LRA 2 kulp parçast Buluntu Yeri: Aleksandreia (Mısır) Amphora Öıçııleri:- Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Açık kırmızı Astar Rengi: Koyu kahverengi Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Kulp parçası. Mühür Tanımı: Mühürde, merkezde cepheden betimli bir büst ve büstün etrafında onu çevreleyen bir yazı bulunmaktadır. Büstiin, sol elinde Sceptrum, sağ elinde ise mappa? taşıdlğı .görülmektedir. Scepİrumun yanında B (beta) harfinin oImadığı anlaşılmaktadır. Yantl. +EIII IIToAEMAIOY E[...]xü / +EIII IIToAEMAIoY EuIAPxlğ dııi flro}.epoiou 3zdp1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. ve 7. ynzyı|lar? Kayna k: Sztetyll o |97 8, 263' 3 | 5, fıg.|32; Sztetyl l o, B orkowski 19 86' 649 vd., Fig.l. 1086 Yayında bu harfler BK (beta ve kappa) olarak deşifre edilmiştir 301_ Katalog No: 72 Mühür A.1a-b Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Kellia (Mısır) Amphora olçüleri: AÇ: 7,8 cm a) Mühür Çapı:_ b) Mühür Çapı;- Mühür Formu: Dairex2 Hamur Rengi: Koyu bej-açık pembe Astar Rengi: Beyazlmsı Hamur Yapısı: Az mikalı Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. a) Mühür Tanımı: Boyunun her iki tarafinda birer mühür bulunmaktadır. ilk ınühürde, cepheden betimli ve sol elinde ScePtrum tutan bir büst mevcuttur. Ancalq mühürde büstü çevreleyen bir sıra yazı olduğundan büsedilmemiştir. b) Mühür Tanımı: Boynun diğer tarafında yer alan mühürde iki harf mevcuttur. a) Yazıt: [...] a) Yazıt: öK Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 7. yüzyılın sonu Kaynak: Bonnet-Borel, Cattin' l 999' 5 3 8 _5 39, fıg.489. l 5 8; Bonnet-Borel 1999, Fig.86.158. Katalos No: 73 Mühür A.la Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Tocra (Libya) Amphora Ölçüıeri:- Mühür Çapı: 2,5 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapı:- Amphora Tanımı: Hafif dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Mühür Tanımı: Mühürde, merkezde cepheden betimli sol elinde sceptrum, sağ elinde haç (mappa?) tutan bir büst yer almaktadır. Scepİrumun üstünde bir B (beta) harfi görülmektedir ve büstün etraflnda onu çevreleyen bir yazı mevcuttur. Yazıfi[...]PXo[...] / [+EnI IITOAEMAIOY EIrA]Pxoü] (Eparkhos öırl [Ito},.epoiou Ğıdp1oıı Ptolemaios' un Dönemi) ?.lcm' Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. ve 7. yizyı||ar Kaynak: Bentüer |99 4' fıg.l3.a. 302 Katalos No: 74 Mühür A.lb Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun, kulp ve omuz parçasl Buluntu Yeri: Comacchio (italya) Amphora Ölçııleri:- Mühür Öıçıısıı: 2,5xc.2,2l2'3 cm Mühür Formu: oval Hamur Rengi: 2.5 YR.616-7.5 R 5-411 Astar Rengi: 5 YR7-6/6 Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış hafif dışa açllan ağız kenarlı, genişleyen konik boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Kulbun omuzda bağlandığı yerin biraz yukarısından başlayan ince, sık tarak yivler görülmektedir. Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühürde, bir çerçeve içerisinde iki harf mevcuttur. Mühürün kısmen kırık ve eksik olduğu anlaşılmaktadır. Yazıt: üK Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6' ve 7. yuzyıl.|ar Kaynak: Gelichivd. 2007 fıg. 3.l Gelichi, Negrelli 2008, fig.1 1 .l; Gelichi ' ; vd. 2008, fıg.6.l;Negrelli 20071,Fig.21.l ve24., Gelichi, Negrelli 2009, fi g.4. l, Negrel|i 2012, fi 9.6. l, Grandi 20 13' 19' sağ_alt. Katalos No: 75 (Kn.35) Mühür A.la Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yerİ: Theodosius Limanı/Constantiııopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Ölçüleri: AÇ: 8,5 cm, Mev.Y: l7,3 cm Mühür Çapı: 3 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Açık gri_pembe Astar Rengi: Açık pembe Hamur Yapısı: Mika ve yoğun kalker katkıh Amphora Tanımı: Hafif dışa doğu yuvarlatılmış ağız kenarlı, genişleyen boyunlu ve ovalkesitli kulpludur. Ağız kenarı içinde ve dışında reçine izleri vardır. Mühür Tanımı: Boyun üzerinde yer alan mühürde, merkezde cepheden betimli bir büst ve büstün etrafını çevreleyen bir sıra yazı mevcuttur. Büst, sol elinde Sceptrum ve sağ elinde bir mappa tutmakİadır. Amphorada yer alan tek mühür olduğu bilinmektedir. Yazfi:. +EIII IITOAEMAIOV EIIA[.]xr / +EIII IIToAEMAIOV EIIA[P]Xü dııl llto}.ıpoiou Ğzr<İp1ou (Eparkhos Ptolemaios'un Dönemi) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı/ortası Kaynak: Bayrak 201l, Kn.35. 303 t' l I I 5s!a!.@M"o' Mühür A.2 Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Kameriye Adası Açığı/Bodrum (Muğla) Amphora ÖlçüIeri: AÇ:8,6 cm,Y: |2,9 cm, C: 0,9 cm Mühür Çapı: 3 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 5YR 5/6 yellowish red Astar Rengi: 5YR 6/6 reddish yellow Hamur Yapısı: Bol mikalı ve kireç katkılıdır. Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağız kenarh, genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühürdg merkezde cepheden büst betiminin etrafinı çevreleyen bir sıra yazıt bulunmaktadır. Söz konusu mühür haricindg boynundiğer yüzeyinde ya da kulplarda başka bir mühür yoktur. Yazıt: +EfII ut...]r / +EIII IIITOAEMAIOY EIIAPX]ğ *zri llto}.epoioıı 3ndp1ou (E'parkhos Rolemaios'un Dönemi) Taşldığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendİrm e: 7 . yı1zyılıın başı/ortası Kaynak: Rosloff 1981,285, fig.14. Güncel fotoğraf: Ü.Kara; Makro fotoğraf: S.; Çizim: Ü.Kara- C.S.Harmandar. Kataloe No: 77 (SS 9085) Mühür A.3 Grubu lınpııora rorrnr': ı,RA 2 kulp parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora Olçüleri:- I\{ühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 2.5 YR 6/8 light red-SYR 6/8 reddish-yellow Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Hamur katkısı uyumsuzdur ve; asimetrikten tırtıklıya kadar çeşitli kırık parçalı, yuvarlak grimsi katkılarla (kuvars?), 0,5-l'5 mm arasl değişen büyük beyaz (kireçtaşı?) katkılıdır. Amphora Tanımı: Kulp parçası. Mühür Tanımı: Mühürde, cepheden betimli ve sol elinde Sceptrum İltan bir büst yer almaktadır. Mühürün basım esnasında kımen aşınmış olduğu anlaşılmaktadır. Yazıt: +EfII t.INt...IoY / +EIIIINOIKENTIOY] t...] [EfIAPX]OY'088 ĞnI'Ivorfvıou [... ] izrıip;çou (Eparkhos Inokentios' un [...] Dönemi) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:_ Tarihtendirm e: 7. ylüzyıl/l. yüzyılın ortasrto89 Kaynak: opait, Diamanti 20 | 4, 55' fıg'|Z- |3 ; Papanikolau 20 l 4, l 7 4, Eır.3p. ı087 Amphoranın yeniden incelenerek bu çalışmada yer almasına imkan verdiği için, başta Teksas A&M Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Cemal PULAK'a, lNA Bodrum Sualtı Enstitü müdürü Dr. Tuba EKMEKÇi-LITTLEFIELD ve Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi çalışanlarına çok teşekkür ederim. ı088 Papanikolaı 20|4, l75, Eırc.3p. rose Papanikolau 2014, 17 4. 304 Katılog No: 78 (SS 9434)"'" Mühür A.3 Grubu Amphora x'ormu: LRA 2BlC boyun parçası Bu luntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora olçüleri: 6,6 x 3,5 cm Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengİ: 7.5 YR.7/6-7/8 reddish-yellow Astar Rengi:- r.*j Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Mühürde, merkezde cepheden betimli ve sol elinde sceptrum, diğer elinde mappa2 tutan bir büst betimlenmiştir. Büstün etrafınd4 onu çevreleyen bir sıra yazı mevcuttur. Mühür silinmiş olduğu için kısmen okunabilmektedir. Yazıt: +EIIII] EQt...] i'E[ırl] Eco[...]'09' +ErII INOKENTIOYI...I [ErrA]pxoyroe2 / ğzti'Ivorcğvaou[...] [iııi]ryoul093 (Eparkhos Inokentios'un [...] Dönemi) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın ikinci yarısıı09a l 7. y,jzyıIınortasılogs r0e6; Kaynak: Opait, Diamanti 2014, 55, fig. I 1 http://agora.ascsa.net (27 .07 .2019) '0" Hamur renginin aynı olması nedeniyle Kat. No. 59 ile aynı kökene sahip olduğu önerilmiştir. Bkz: opait, Diamanti 2014,55. roer Opait, Diamanti 2014,55. Ioe2 Papanikola u 2014, 17 4. |0n3 Tezçalışmasında, her iki yayında yer alan iki farklı deşifreye de yer verilmiştir. roea Opait, Diamanti 2014, 58. !oes Papanikolau 2014, 17 5. 1096 Yayınd4 fig.l l'de 9085 yazılıdır: Diamanti 20l4, 55, fig.1 l 30s Kataloe No: 79 (NA6l7) Mühür A.4 Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Halasarna/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Ölçüleri: C: l cm Mühür Çapı: c.3 cm (Mev.Ç: l,5 cm) Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 5 YR 7/6 turuncu-kırmızı Astar Rengi: l0 YR 8/3 sarrmsl Hamur Yapısı: Mikalı Amphora Tanımı: Amphora boyun parçasl. Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühürün merkezinde, haç formlu monogram olarak betimlenmiş yerdg SoI elinde Sceptrum taşıyan bir büst olduğu sanılmaktadır. Büsti.i çevreleyen bir sıra yazı olduğu anlaşılmakİadır. Mühür kısmen kırık ve eksiktir. Yazıt: [...]CoY EN^oEoT[...] / [...]oou'Evöoğ6t[otou] (çok yüce) Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı ? Üretim Merkezi: Halasama (Kos Adası) Tarihlendİrme: 6. yüzyılın II. yarısı - 7. yüzyılın ilk yarısı Kaynak: Diamanti 2010U 398-399, N A 617. Kataloe No: 80 (NA599) Mühür A.4 Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Halasarna/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Ölçüleri: Mev.Y:6 cm Mühür Çapı: c.3 cm (Mev.Ç: 2'4 cm) Mühür Formu: Daire Hamur Rengİ: 5YR 7/4-6/6 turucu-kırmızı Astar Rengi: 2.5 YR 8/3-713 grimsi_sarımsı beyaz Hamur Yapısı: ihce taneli mikalı, kalker ve kalıverengi katkılı. Amphora Tanımı: Boyun parçası Mühür Tanımı: Boyun yüzeyinde yer alan mühürde; merkez bir monogram olduğu önerilen yerde, sol elinde sceptrum tutan bir büst olduğu sanılmakİadır. Büstü çevreleyen bir sıra yazı olduğu anlaşılmaktadır. Yazıt: [...]CoYEt...ı / [...]oou'E[...]'o'' I...]COY EIN^OEOTATOY / [...]oou'E[vöoğ6totoo] (çokyüce) Taşıdığı Ürün: Zefiinyağı? Üretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendİrme: 6. yüzyılın II. yarısı - 7. yilzyıLın ilk yarısı Kaynak: Diamanti 2010a, 393, N A 599. roeT Diamanti 2010a,393, NA5gg 306 Katalos No: 8l (A/A 605) Mühür A.4 Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Halasarna/Kos Adası (Yunanistan) Amphora ölçııleri: Mev.Y:7 cm lVlühür Çapı: c.3 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 5 YR 6/6 turuncu kırmızı Astar Rengİ: 2.5-10 Y 8/3 sarı pembe Hamur Yapısı: Mikalı ve az kalker katkılı Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyun üzerinde yer alan mühürdg merkezde; (), @ veya Po ile haç monogram olduğu önerilmiştir. Mühürde, merkezin çevresinde bir slra yazı mevcuttur. Yazıt: [...]oYENt...] / [...]oıı'Ev[...]'098/ [...]oY EN[^OEOTATOY] / [...]ou'Ev[öoğ6rotou] Taşıdığı Ürün:Zeytinyağı? Üretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yüzyılın II. yarısı - 7. yiizyı|ın ilk yarısı Kaynak: Diamanti 20 I 0 a, 39 4 -9 5, N A 60 5 ; Diamanti 20 12, F ig.4. Kataloq No: 82 604) Mühür A.4 Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Halasama/Kos Adası (Yunanistan) Amphora ÖIçüıeri: Mev.Y: 5,7 cm Mühür Çapı: c.3 cm (Mev.Ç: 2,4 cm) Mühür tr'ormu: Daire Hamur Rengi: 5 YR 6/6 furuncu-kırmızı Astar Rengi: l0 YR 8/3 beyazımsı pembe Ilamur Yapısı: Az mika ve az ka|ker katkıll, nispeten katkısız hamurlu Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyun üzerinde yer alan mühürde, merkezi çevreleyen bir slra yazı görülmektedir. Mühür kırık ve eksikİir. Yazıt: [...]oYToY[...] / [...]ou Toıı[...] Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı? Üretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yüzyılın II. yarısı - 7 . yıizyıl,ın ilk yarısı Kaynak Diamanti 2010U394, NA604. roe8 Diamanti 2010a,394, NA604. 307 Katalos No: 83 (B 1) Mühür B Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun, kulp ve omuz parçasl Buluntu Yeri: Küçükçekmece Göl Havzasr Kazısı (Bathonea) / Constantino.polis (Küçükçekmece/istanbul) Amphora Olçüleri: AÇ; l0,5 cm, Mev.Y: 20,5 cm Mühür Çapıı 2,7 cm Mühür x'ormu: Daire Hamur Rengi: 5 YR 5/6 Yellowish Red Astar Rengi: 2.5 YR 6/6 Light Red Hamur Yapısı: Az mikalı ve taş katkıIı, kaba hamurlu Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağız kenarlı, genişleyen boyunlu, genişleyen gövdeli ve oval kesitli kulpludur. omuzdan itibaren aralıklı ince' sığ yiv grupları göriilmektedir. ıxı Mühür Tanımıı Boyunda yer alan mühürde englyphik harflerden oluşan haç formlu bir monogram bulunmaktadır. Mühür çerçevesinin alt bölümü kısmen eksiktir. Yazıt: @-E-E-T-I_M_ü / @EMIıTOY / @6pıotou (Themistos'un) Taşıdığı Ürün:_' Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyıl ü3ı Kaynak: Kara 2017, 278, Kat.N. I a-b. Kataloe No: 84 (BP 106) Mühür B Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası BuIuntu Yeri: Saraçhane Kazısı/Constantinopolis (Saraçhane/istanbul) Amphora Olçüleri:- Mühür Çapıı c.2,7 cm|o99 Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Mat kahverengi Astar Rengi:- Hamur Yaplsı: Gümüş renkli mikalı .A.mphora Tanımı: Hafif dışa çekik yuvarlatılmlş ağız kenarlı ve genişleyen boyunludur. Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühürde englyphik harflerden oluşan haç formlu bir monogram mevcuttur. Yazıt: @-E-E-T-I-M-ü / @EMIITOY / @6pıotoıı (Themistos'un) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 7. yüzyılın sonu?/c.655-70. Kaynak: Hayes 1 992' 69, 7 l, 7 7, lıg.47 / l97, pl. 1 3 - l . 'o" Çup ölçüsü, çizim ölçeğinden edinilmiştir 308 Katalog No: 85 (Kn.78) Mühür B Grubu Amphora Formu:LRA 2C boyun parçası Buluntu Yerİ: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Öıçüleri: AÇ: l0.8 cm, Mev.Y: |5.2 cm Mühür Çapıı2,7 cm Mühür x'ormu: Daire Hamur Rengi: Kırmızı-kahverengi Astar Rengi: Açık pembe Hamur Yapısı: Mika ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Yuvarlatılmış dışa çekik ağız kenarlı ve genişleyen boyunludur. Mühür Tanımı: Boyun bölümünde yer alan mühürde englyhik harflerden oluşan haç monogram görülmektedir. Yazıt @-E-İ-T-I-M-ğ / @EMIETOY / @6pıoıou (Themistos'un) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyıl sonu - 7. yiizyılın başı/ortası Kaynak: Kara 20 l 5, fıg.2a-b', Bayrak 20 l l, Kn.78. Kataloe No: 86 (Kn.16) Mühür B Grubu Graffito B Grubu Amphora x'ormu: LRA 2C boyun, kulp ve omuz parçası Buluntu Yeri: : Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçüıeri: AÇ: 10,35 cm, Boyun Y: l3,7 cm Mühür Çapı: 2,8 cm Mühür Formu: Daire GrafIito Ölçüleri: 5,3 x l l,l cm Graflito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengİ: Kırmızı Astar Rengi: Açık kırmızı Hamur Yapısı: Taş ve kalker katkılı Amphora Tanımr: Dışa çekik yuvarlatılmış ağız kenarlı ve genişleyen boyunludur. oval kesitli kulplar, boyundan omuza bağlanmaktadır. omuzdan başlayan ince, sık, derin tarak yivler görülmektedir. Mühür Tanımı: Boyund4 kulpların zırasına yerleştirilmiş mühürde englwhikharflerden oluşan haç monogram yer almaktadır. Graffito Tanımı: Mühüriin olduğu yönde, omuzun yivsiz kısmında graffito blok monogram mevcuttur. Mühür Yazıt: @-E-I-T-I-M-ü / @EMI'TOY / @dpıoıou (Themistos'un) GrafIito Yazıt: fI-B-P-ü Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyıl sonu - 7. yüzyılın başı/ortası Kaynak: Bayrak 201l, Kn.l6. 309 Kataloe No: 87 (Kn.34) Mühür B Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Liman/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora ÖIçııleri: AÇ: l0 cm, Mev.Y: l4,8 cm Mühür Çapıı 2,7 cm1|00 Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri-pembe Hamur Yapısı: Kalker katkılı Amphora Tanımı: Dışa çekik ve yuvarlatılmış ağız kenarlı ve genişleyen boyunludur. oval kesitli kulplar boyundan başlamaktadır. Ağız içinde reçine izleri vardır. Mühür Tanımı: Amphoranın boyun kısmında englyphik harflerden oluşan bir haç monogram görülmektedir. Mühür çerçeve içerisine alınmamıştır. Yazıt: @-E-E-T-I-M-ü / @EMIETOY / @6pıcroıı (Themistos'un) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6' yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başı,/ortası Kaynak: Bayrak 201 l, Kn.34. Katalog No: 88 (Kn.l) Mühür C Grubu Amphora Formu: LRA 2B ağız kenarı parçasl Buluntu Yeri: : Theodosius Limanı./ Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Ölçüleri: AÇ: 10,l m, Mev.Y: 5 cm Mühür Çapı:2'2cmx5 Mühür Formu: Daire x 5 Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri Hamur Yapısı: Kalker katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenar parçasl. Mühür Tanımı: Amphoranın ağızına yerleştirilmiş tıp4 kireçIi bir karışım Qıozzolana) ile sabitlenmiş ve amphora ağzı kapatılmıştır. Tıpa üzerindeki harçlı bölüm, aynı kalıpla beş kez mühürlenmiştir. Mühür merkezinde bir haç ve her iki yanında birer harf görüImektedir. Mühürler, harcın aşınması nedeniyle kısmen silinmiştir. Yazıt: I*C l1ooı5ç Xpto-röç (Mesih İsa) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:_ Tarihlendirme: 6. ve 7. yizyı||ar Kaynak: Bayrak 2011, Kn.l. ''oo Öıçü harflerin en dışından alınmıştır 310 Kataloe No: 89 (A/A 598) Mühür Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yerİ: Halasama/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Öıçüıeri: Mev.Y: 8,4 cm, C: l,l cm Mühür Çapı:_ Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Yeşilimsi Astar Rengi:- Hamur Yapısr:_ Amphora Tanımı:. Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyun üzerinde bir mühür izi görülmektedir. içeriği siIinmiştir. Yazıt:- Taşıdığı Ürün: Zeyinyağı Uretİm Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendİrme: 6. yüzyılın II. yarısı - 7. yld^zyı|ın I. yarısı Kaynak: Diamanti 2010U392, A/A 598. Katalog No: 90 (A/A 600) Mühür Amphora x'ormu: LRA 2C boyun (?) parçasl Buluntu Yeri: Halasarna/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Öıçüteri: C:l cm Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: l0 YR 6i4 Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- AmphoraTanımı: Huni formlu boyun parçasl. Mühür Tanımı: Boyunda bulunan mühürün içeriği silinmiştir Yazıt:- Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı ? Uretim Merkezi: Halasama (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yüzyılın II. yarısı - 7 . yiizyı|ın I. yarısı Kaynak: Diamanti 2010a,393, A/A 600. 3TT Katalog No: 91(A/A 601) Mühür Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yerİ: Halasama/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Ölçüleri: C:l cm Mühür Çapıı c.2,8/2,9 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 7.5 Y}-6/4-616 Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyun parçası üzerinde yer alan mühür daire formludur ve içeriği korunmamıştır. Mühür kısmen kırık ve eksiktir. Yazıt:- Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı ? Uretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yüzyılın II. yarısı - 7. yijzyılıı ilk yarısı Kaynak: Diamanti 2010a, 393, N A 601. Katalos No: 92 (A/A 603) Mühür Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Ha|asarna/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Olçüleri: C: l cm Mühür Çapıı c.2,7/3 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Yeşilimsi ve az pişmiş Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mika ve siyah katkılı Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyun üzerinde yer alan mühürün içeriği silinmiştir Mühür amphora kırık olduğu için kısmen eksiktir. Yazıt:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın II. yarısı - 7. yuzyılın ilk yarısı Uretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Ta ş ı dl ğı Ü r iin: Zeytiny ağı? Kaynak: Diamanti 2010a, 394, N A 603. 312 Katalos No: 93 (N4607) Mühür Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Halasarna./Kos Adası (Yunanistan) Amphora ÖıçüIeri: C: l cm Mühür Çapı:- Mühür Formu:- Hamur Rengi: Yeşilimsi Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyun parçası üzerinde mühür olduğu düşünülen bir iz görülmektedir. Yazıtı- Taşldığı Ürün: Zeytinyağı? Üretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yüzyılın II. yarısı - 7. yilzyılın ilk yarısı Kaynak: Diamanti 2010a, 395, N A 607. K4taloe No: 94 (A/A 608) Mühür Amphora Formu: LRA 2BlC boyun parçası Buluntu Yeri: Halasarna/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Ölçüıeri: C: l cm Mühür Çapı:- Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 5-7.5 YR 5/6 dışı yeşilli turuncu-kırmızı Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mika ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühür içeriği silinmiştir ve amphora kırık olduğu için eksiktir. Yazıt:- Taşıdığl Ürün: Zeytinyağı? Üretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme: c.500-7. yüzyılın ortası Kaynak: Diamanti 2010u395-96. A/A 608. 313 Kataloe No: 95 (A/A 609) Mühür q*ıİ Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Halasarna/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Öıçtııeri: C: l cm Mühür Çapı: c.3-3,2 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Sarımsı yeşil Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Çok pişmiş Amphora Tanımı: Boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühür içeriği silinmiştir ve amphora kırık olduğu içiır eksiktir. Yazıt:.- Taşıdığı ürün: Zeytinyağı? Üretim Merkezi: Halasama (Kos Adası) Tarihlendİrme: 6. yüzyllın lI. yarısı - 7 . yıjızyılın ilk yarısı Kaynak: Diamanti 2010a, 396, N A 609. Katalos No: 96(AiA 610) Mühür Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası ffi Buluntu Yeri: Halasarna/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Öıçüıeri: C: l çm Mühür Çapı:_ Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 5 YR 6/6 turuncu-kırmızr Astar Rongi: l0 YR 8/2 beyazımsı-sarımsr ffi Hamur Yıpısl: Mikalı ve kalker katkılı, gözenekli Amphora Tanımı: Boyun parçası. ffi Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühür içeriği silinmiştir ve amphora kırık olduğu için eksiktir. Yazıt:.- Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı? Üretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme:. 7. yiJzyı| - 7. yüzyılın ortası Kaynak Diamanti 2010a, 396, ,4/4'6 I 0. 3L4 Katalos No: 97(A/A 613) Mühür Amphora Formu: LRA 2C boyun parçası Buluntu Yeri: Halasama/Kos Adası (Yunanistan) Amphora Ölçüleri: Mev.Y: 8 cm Mühür Çapı: c'3 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 7.5 yR.6/4-6/6 kahverengi-sarı Astar Rengi: Pembe-kahverengidir. Hamur Yapısı: ihce taneli ve mikalı Amphora Tanımı: Amphora boyun parçası. Mühür Tanımı: Boyunda yer alan mühür içeriği silinmiştir ve amphora kırık olduğu için eksiktir. Yazltı- Taşıdığı Ürün: Zeflinyağı? Uretim Merkezi: Halasama (Kos Adası) Tarihlendİrme: 5. yüzyıl - 7. yüzyılın başı Kaynak: Diamanti 2010a, 397, NA 613. Katalog No: 98 (NA6l4) Mühür Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Halasarna/Kos Adası (Yunanistan) Amphora ÖıçüIeri: AÇ: 8 cm, Mev.Y: l5,8 cm, C: 0,7 cm Mühür Formu: oval Mühür Öıçüsü: 3,8 x l.6 cm Hamur Rengİ: 7.5 YR 6/4 kahverengi Astar Rengi: 2.5 YR 8/3 pembe Hamur Yapısı: Mikalı ve siyah ve kalker katkılıdır. Amphora Tanımı: Dışa çekik ve yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişIeyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Mühür Tanımı: Sağ kulp üzerinde yer alan mühür siliktir. Yazıt':- Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı? Uretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yüzyılın ortası - 7. yüzyılın başı Kaynak Diamanti 2010a, 397 -98, N A 614. 315 Kataloe No: 99(AiA 615) Mühür Amphora Formu: LRA 2C kulp parçası Buluntu Yerİ: Halasarna./Kos Adası (Yunanistan) Amphora Ölçüleri: Gen: 3,9, Kal;3,9 cm Mühür Öıçüsü:- Mühür x'ormu: oval Hamur Rengi: 7.5 yR-714 küverengi Astar Rengi: 2.5 Y 8l3 yeşilimsi Hamur Yapısı: Mikalı, kalker ve siyah katkılı gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Kulp parçası. Mühür Tanımı: Kulp üzerinde dikkatli basılmamış mühür olduğu düşünülen bir yüzey mevcuttur. Yazıt:- Taşıdığı Ü rİnz Zeffiny ağı? Üretim Merkezi: Halasama (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yüzyılın II. çeyreği - 7. yüzyılın başı Kaynak: Diamanti 2010a, 398, N A 615. Katalos No: 100 (NA616) Mühür Amphora Formu: LRA 2C ağızkenarı ve kulp parçası Buluntu Yeri: Halasarna./Kos Adası (Yunanistan) Amphora Ötçüleri: AÇ:7,5 cm, kal: l,2 cm Mühür Öıçüsıı: 0,5 x l cm Mühür Formu: oval Hamur Rengi: 2.5 yR.6/4-6/6 veya 5 YR7/4 turuncu-kırmızı Astar Rengi: 2.5 Y 8/3 beyaz-pembe Hamur Yapısı: Mikalı' siyah ve kalker katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Hafif dışa doğru yuvarlatılmlş ağlz kenarlı ve oval kesitlidir. Mühür Tanımı: Kulp üzerinde dikeyde dikdörtgen formlu düzleştirilmiş bir yüzey bulunmaktadır. Söz konusu noktanın oval formlu bir mühür olabileceği düşünülmektedir. Yaztt:- Taşıdığı Ürün: Zeytinyağı? Üretim Merkezi: Halasarna (Kos Adası) Tarihlendirme: 6. yüzyılın II. çeyreği - 7. yüzyılın ortası Kaynak: Diamanti 2010a, 398, N A 616. 315 Kataloe No: 101 Dipinto A Grubu Amphora Formu: LRA 2,A. boyun, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Dilesi/Boeotia (Yunanistan) Amphora Ölçüleri:- Dipİnto olçüleri: _ Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Konik boyunlu, oval kesitli kulplu, genişleyen küresel gövdeli ve küçük sivri diplidir. Kulplar, boyundan omuza bağlanmaktadır. Gövdede göriilen yiizeysel tarak yivler, gövdenin alt kısmında sonlanıp dibe doğru yeniden başlamıştır. Dipinto Tanımı: Boyunda üç satır dipinto mevcuttur. ilk satırın silinip, altmdaki ikinci satırla aynı içerikte yeniden yazıldığı tespit edilmiştir. Y azıt: KEPIA]MIAA / rep[ö]pıol, (keramion) Taşıdığı Ürün:- Uretim yeri: Dilesi Tarihlendirme: 4. yüzyılın başı Kaynak: Gerousi 20 | 4' 19 5' 200, fıg.S, 8 ; Gerousi 20 l 6' fıg.3 . Katalog No: I02 (Nr.249) Dininto A Grubu Amphor" Fb".r: LRA 2,A boyun, kulp ve omuz parçast Buluntu Yeri: Dinogetia (Romanya) Amphora ölçüleri:- Dipinto olçülerİ:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dışa açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen kısa boyunlu, küresel gövdeli ve oval kesitli kulpludur. Kulbun omuza bağlandığı yerin üzerinden başlayan derin yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Dipinto Tanımı: Boyunda bir sıra dipinto mevcuttur. Yazının sonu kırık ve eksiktir ve I. Barnea ve E. Popescu tarafından kısmen farkh çözümlenmiştir. Yazıt: b |a+|.] (60 sextarıi) l ş ğö' (64 sextarii) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. ve 6.yijızyılılar Kaynak: Popescu |976,265-266, Nr.249; Barnea l966, 244,fıg.5.7 317 Kataloe No: 103 (Kn.4) Dipintİ A-B.2 Grubu Amphora Formu: LRA 2A boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı,/Constantinopolis (Yenikapıiistanbul) Amphora Öıçüıeri: AÇ: 12 cm, Mev.Y: 18 cm Dipintİ olçüleri: a) 8,3 x 9 cm b) 2,8 x l,8 cm Dipinti Rengi: Siyah Hamur Rengi: Açık gri Astar Rengi: Açık gri Hamur Yapısı: Siyah ve yoğunbeyaz kuvars ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Dışa açılan huni ağızlı, hafif genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Dipinti Tanımı: Boyunun bir tarafındaki ilk dipinto (a) altı satırdan oluşmakİadır; ikinci dipinto (b) ise kulbun altındaki omuz yüzeyinde yatay biçimde yazılmıştır. a) Yazıt:ll0ı I f 0ş(oi)rıioıç *Tanrının merhameti t rc6oöoc kazançtır 3. or[...1 4. TIA 84 5 t...1 t...1 6. t'...'l t...'t b) Yazıt EA (64 sextarii) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirm e: 4. yİizy ıL ? Kaynak: Bayrak 2011, Kn.4. Kataloe No: 104 (Inv.Nr.7210; Nr.66.d) Dipinto A Grubu Amphora Formu: LRA 2,A. boyun, kulp Ve gövde parçasl Buluntu Yerİ: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: Y:43 cm, GÇev: l.42 m Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengİ: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora !'anımı: Hafif açıyla açılan kısa boyunlu, oval kesitli kulplu ve küresel gövdelidir. Kulbun omuzda bağlandığı yerden gövdenin üst kısmına kadar devam eden derin, sık, tarakyivlergörülmektedir. Dipinto Tanımı: omuzda, yivsiz bölümde dipinto yer almaktadır. Yazıt: N (50 sextarii: c.27,300lt.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyı||102 Kaynak: Popescu 1976,102, nr. 66d. ıı0l Söz konusu dipinto, bu çalışmada yeniden değerlendirilmiştir. lI02 Topıu buluntuya ait tüm amphoralar aynı tarihe verilmiştir. Bkz: Radulescu |g73'20l 3r.8 Kataloe No: 105 (Inv.No.8094; Nr.66.a) Dininto A Grubu Grafüto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA2,A. Buluntu Yerİ: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: AÇ: l0 cm, Y: 56 cm, GÇev: l.2l m Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graİfito Öıçüıeri:_ Graffito Yapısı: P os t-cocturan Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi; Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmekİedir' Reçine (s tyrax) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımr: Tam olarak okunamayan, kısmen silinmiş bir dipinto vardır. Graffito Tanımr: omuzda, yivsiz bölümde graffito yer almaktadır. Dipinto Yazıt: }.I@ (59?sextarii) ı}* GrafIito Yazıt: XXXXXIIIIilII (58 sextarii: c.3l'668 lt.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu |97 3, |93 -207; Popescu |97 6' l01' ıa.66a. Kataloe No: 106 (Inv.Nr.8l20; Nr.66.e-1) Dipinto A Grubu Graflito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA2A. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçtıleri: AÇ:9 cm, Y: 49 cm, GÇev: l,08 m. Dipinto ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graltito Öıçüıeri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve kiiçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadaı' devam etmek1edir. Buhur (olibanum) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: Popescu, omuzda yer alan dipintoda okunabilen tek harfin, N (Nü) harfi olduğunu aktarmaktadır. GraIfito Tanımı: omuzda yer alan grafflto kısmen okunamamak1adır. Dipinto Yazıt: N{ (5l? sextarii : c.27 |t.) '846 Graffito Yazıt: XXX[..] (30 ? sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973,193-207; Popescu 1976,103,nr.66, e, 1. 319 Kataloe No: 107 (Inv.Nr.8069; Nr.66.e-2) Dininti A Grubu Grafüto A.l Grubu Amphora Formu: LRA 2A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora ÖIçüıeri: AÇ:9 cm, Y: 50 cm, GÇev: l,17 m Dipinti Öıçııleri: - Dipinti Rengi: Kırmızı Grallito Öıçüıeri:_ Graİ[ito Yapısı: P os t-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (s tyrax) kalıntısı meVcuttur. Dipinti Tanrmı: omuzda iki, kulp altında kalan omuz yüzeyinde bir, toplam üç adet dipinti mevcuttur. GralIito Tanımı: omuzda bir sıra graffito yapılmıştır. Dipinti Yazıt: N^d. NA NA (51? sextarii: c.28,392/27,846 lt.) GraIlito:..XXXXX[(52 sextarii) Taşıdığı Urün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu _ 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 197 3, 193 -207 : Popescu 797 6, 703, rır. 66, e, 2. Kataloe No: 108 (Inv.Nr.812l; Nr.66.f) Dipinti A Grubu Graflito A.l Grubu Amphora Formu:LRA 2,A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: AÇ: l0 cm, Y: 54 cm, GÇev: 7'2l m. Dipinti Öıçıiıeri:- Dipinti Rengi: Kırmızı Grafİito Ötçııleriı- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanrmı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarh, hafif açı ile genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve kiiçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başIayan derin, sıIq tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (-Bclsamum Terebentın) kalıntısı mevcuttur. Dipinti Tanımı: Boyund4 omuzda ve kulp altındaki omuz yüzeyinde, aynı içeriğe sahip toplam üç dipinti görülektedir. Graffito Tanımı: omuzda graffıto bulunmaktadır. Dipinto Yazıt: NB NB NB (kulp allı) (52 sextarii : c'28.392 lt.)lı03 N@ N@ N@ (kulp altı) (59 sextarii)||0a Graffito Yazıt: XXXXH I tl (52 sextarii)l|os XXXXXX (60 sextarii\1106 ılo' Popescu 1g7 6, 1Q3-l04' nr.66.f. "oa Raduıescu lg7 3, 202' tab.6. ros ' Popescu lg7 6, 103-104, nr.66.f. "ou Raduıescu l97 3. 202' tab.6. 320 Taşıdığı Urün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyıIın sonu _ 6. yüzyıl Kaynak Radulescu |97 3' l93 -207; Popescu 197 6' l03 -l04. rır. 66.f. Kataloe No: 109 (M3; Nr.66.g) Dipinti A Grubu Giaflito A.lGrubu Amphora Formu: LRA 2A. boyun, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: AÇ: 9 cm, GÇev: l,l2 m Dipinto ölçııleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graffito Ölçüleri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, genişleyen boyunlu ve oval gövdelidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Dipinto Tanımı: Boyunda, omuzda ve kulp altındaki omuz yüzeyinde olmak üzere toplam üç defa aynı dipinto yer almaktadır. Graflito Tanrmr: omuz bölümünde bir sıra graffito yer almaktadır. Dipinto Yazıt: NT (boyun ?) NT (omuz?) NT (kulp altı) (53 sextarii: c.28,938 lt.) Grallito Yazıt: XXXXXIII (53 sextarii) Üretim Merkezi:- Taşıdığı Ürün:- Tarİhlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Popescu 1976. 104.nr. 66. s. 32r Katalog No: 110 (Inv.Nr.8l29; No.66.h-l) Dininto A Grubu Graflito A.1 Grubu Amphora Formu:LRA 2A Buluntu Yerİ: Tomis/Constarıta (Romanya) Amphora ö[üleri: AÇ: 10 cm, Y:53 cm, GÇev: l,20 m Dipinto ötçüıeri:- Dipİnto Rengi: Kırmızı Grallito öIçüleri: _ Graflito Yapısı: P os t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dlşa doğu açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve küçük çıkıntıIı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir' Reçine (sfyrax) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: Boyunda bir dipinto yer almaktadır. GraI[ito Tanımı: omuzda, aynı yönde graffıto ve dipinto yer almaktadır. Radulescu ve Popescu yazıtları aynı şekilde okumuştur. Dipinto Yazıt: NE (55 sextarii) Graffito Yazıt: IIIIIXXXXX (55 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme:4.yijzyılıı sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973,193-207; Popescu 1976, 104-105, nr. 66, h, l. Katalog No: 111 (Inv.Nr.8072; Nr.66.h-2) Dipinti A Grubu Grafüto A.L Grubu Amphora Formu: LRA 2A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora ötçüleri: AÇ:9,5 cm, Y: 54 cm, GÇev: l,20 m Dipinti Ölçüleri:- Dipinti Rengİ: Kırmızr Gralfito Ölçüleri:- GraIfito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğu açılan yuvarlatılmlş ağız kenarlı, genişleyen boyunlu' oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. olibanum Mirrha (mür ve buhur) kalıntısı mevcuttur. Dipinti Tanımı: Boyunda ve kulp altında kalan omuz yüzeyinde olmak üzere, toplam üç adet ve aynı içeriğe sahip dipinti mevcuttur. Graİ[ito Tanımı: omuz bölümünde bir sıra graffito yer almaktadır. Dipinti Yazıt: NE NE KuIp altında NE (55 sextariİ:c.30,030lt.) Grafrito Yazıt: XXXXXIIII (55 sextarii: c.30,030 lt.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretİm Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 197 3 " 193 -207: Popescu 197 6. 105. nr. 66. h. 2. 322 Katalos No: l12 (Inv.Nr.8073; Nr.66.h-3) Dininto A Grubu Grafüto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçiııeri: AÇ:9,5 cm, Y:54 cm, GÇev: 1,l6 m Dipinto Ölçüıeri:- Dipİnto Rengİ: Kırmızı Graffito öIçüleri:- Graflito Yapısı: Po s t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz t Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğu açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve kiiçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (sryrax) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: Boyunda bir dipinto vardlr. Graflito Tanımı: omuz bölümünde bir sıra graffito yer almaktadır. Dipinto Yazıt: NE (53 sextarii: c.30,030 lt.) Graffito Yazıt: IIIIXXXII (55? sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973,193-207; Popescu 1976, 105-106, nr. 66, h,3. Katalos No: I13 (Inv.Nr.8067; Nr.66.i-l) Dipinti A Grubu Graffito A.l Grubu Aıhphora Formu: LRA 2,4. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Öıçüıeri: AÇ: l0 cm,Y:57 cm, GÇev: 1,2l m Dipinti ÖIçüteri: Dipinti Rengi: Kırmızı Gra{Iito öIçüleri: Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve küçük çıkıntllı diplidir. Kulbun omuzda bağlandığı yerin üzerinden başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (matyx) kalıntısı mevcuttur. Dipinti Tanımı: Boyund4 omuzda ve kulp altındaki omuz yüzeyinde, aynı içeriğe sahip üç dipinti yer almakİadır' GraİIito Tanımı: omuz bölümünde bir sıra graffıto yer almak1adır. Dipinti Yazıfi }Ix N' I.Ix' (56 sextarii: c.30,576 lt.) Gralfito Yazıt: IIIIIIXXXXX (56 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendİrme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973, 193 -207, tab.29: Popescu 197 6, 106. nr. 66. i. l. 323 Dininti A Grubu Graflito A.l Grubu Amphora Formu: LRA 2,A' Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Öıçüıeri:- Dipinti Öıçüüeri:- Dipinti Rengi: Kırmızı Graflito Ölçüleri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğu açılan yuvarlatllmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başIayan derin, sık, tarak yivler gövdeııin üst kısmına kadar devam etmektedir. Dipinti Tanımı: omuzda iki, kulp altındaki omuz yüzeyinde bir adet olmak üzere, toplam üç adet ve aynt içeriğe sahip üç dipinti yer almakİadır. GraİIito Tanımı: omuzda graffito mevcuttur. Dipinti Yazıt: Nl NE Nı (56 Sextarii: c.30,576 lt.) GraIIİto Yazıt: IIIIID(XXXX (56 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl I r06-107 nr. 2. Katalos No: l15 (Inv.Nr.8134; Nr.66j-1) Dininti A Grubu Grafüto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2,\ Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: AÇ: l0 cm, Y: 54 cm, G.Çev: l,2l m Dipinto ÖIçüleri: Dipinto Rengi: Kırmızı Graflito Öıçüleri: Gralfito Yapısı: P os t- c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağlz kenarlı, hafifçe genişleyen boyunlq genişIeyen oval gövdeli ve ktıçtık çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık' tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (styrax) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: Boyund4 omuzda ve kulp altındaki omuz yüzeyinde, aynı içeriğe sahip üç dipinti yer almaktadır. Graffito Tanımı: omuz bölümünde bir sıra graffito vardır. Dipinto Yazıt: NZ NZ NZ (57 sextarii : c.31,122 lt.) Gralfito Yazıt: IIIIIIIXXXXX (57 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyıın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973.193-207: PoDescu 1976.107.nr.66. i. l. 324 Katalos No: 116 (Inv.Nr.8l28; Nr.66j-2) Dipinti A Grubu GraİIito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA2A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora ÖIçııIeri: AÇ: l0 cm, Y: 58 cm, GÇev: l,20 m Dipinto Öıçüıeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graffito Ölçüleri:- Graffito Yapısı: Pos t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğu açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayaıı derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (s|ıraı crudens colatus) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: İkisi omuzda, biri kulp altıııdaki omuz yüzeyinde olmak üzere toplam üç dipinto vardır.' Graffito Tanımı: omuz bölümünde bir sıra graffito yazft yer almaktadır. Dipinto Yazıt: NZ r( NZ NZ (57 sextarii : c.31,122 lt.) GraIfito Yazıt: XXXXXIIIIII (57 sextarii : c.3 ljı22 1t.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak Radulescu l97 3. l 93 -207 ; Popescu l97 6' l07 -l 08. ıır. 66' i. 2' Kataloe No: 117 (Inv.Nr.8l30; Nr.66j-3) Dipİnti A Grubu GraIlito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2,A. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora öıçüıeri: AÇ:9,5 cm, Y: 55 cm, GÇev: l,l7 m Dipinto Ölçuleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graffito ölçüleri:_ GraİIito Yapısı : P os t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanlmı: Dışa doğu açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Dipinto Tanımı: Boyunda ve omuzda üç adet aynı içerikli dipinti vardır. Graffito Tanımı: omuz bölümünde bir sıra grafİıto yer almaktadır. Dipinto Yazıt: NZ NZ NZ (57 sextarii : c.31,122lt.) Graİfito Yazıt: XXXXXIIilII (57 sextarii: c.3l,122 |t.) Taşıdığı Ürün:_ Üretİm Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973,193-207; Popescu 1976, 108,nr.66, i,3. 32s Kataloe No: 118 (kıv.Nr.8133; Nr.66j-a) Dininti A Grubu Graffito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2A Buluntu Yeri: Tomis/Constarıta (Romanya) Amphora ölçıııeri: AÇ:95 cm, Y: 54 cm, GÇev: l,l8 m Dipinto Öıçüıeri:- Dipİnto Rengi: Kırmızı Graffito Ölçüleri:- Grafİito Yapısı: Pos t-c octuram Hamur Rengİ: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkıIı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvaılatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve küçük çıkıntllı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Mnr (mirrha) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanrmı: Boyunda ve kulp altında iki adet aynı içerikli dipinti vardır. Graflito Tanımı: omuz bölümünde bir sıra graffito yer almakİadır. Dipinto Yazıt: NZ NZ (57 sextarii : c.31,122lt.) Graffito Yazıt: IIIIIXXXXX (57 sextarii: c.3|'l22|t.) Taşıdığı Ürün: Şarap Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kavnak: Radulescu 1973.193-207t Popescu 1976. 108-109. nr. 66. i.4. Kataloq No: 119 (Inv.Nr.8l3l; Nr.66j-5) Dipinti A Grubu Grafüto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2,A. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ötçüleri: AÇ: l0 cm, Y:54 cm, GÇev: l,18 m Dipinti Ölçülerİ:- Dipinti Rengi: Kırmızı Graffito ÖIçüleri:- Grafrito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengii Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğu açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve küçük çlkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivle; gövdenin üst klsmına kadar devam etmektedir. Reçine (matyx) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: Boyunda ve omuzda iki dipinti yer almaktadır. Graİfito Tanımı: omuzda bir sıra graffıto vardır. DipintiYazıt: NZ(57 sextarii: c.3|'l22lt.) Nt.l Graffito Yazıt: IIIIIIIXXXXX (57 sextarii: c.3|'|22lt.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973, 193 -207; Popescu 197 6, 109, nr. 66, j, 5. 326 Kataloe No: 120 (Inv.Nr.8l35; Nr.66j-6) Dİninto A Grubu Graffito A.l Grubu Amphora Formu: LRA2A Buluntu Yeri: Tomis/Constarıta (Romanya) Amphora Öıçüıeri: AÇ: l0 cm, Y: 55 cm, GÇev: |,20 cm Dipinto Ölçüıeri:- Dipinto Rengi: Krrmızı GrafTito Öıçüıeri:- Graflito Yapısı: Pos t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengİ: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanrmr: Dışa dosu açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı' genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve kiiçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (s tyr ax) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: omuzda bir dipinto görülmektedir. Graffito Tanımı: omuzda bir sıra graffito yazı yer almaktadır. Dipinto Yazıt: NZ (57 sextarii: c.3l'l22 |t.) Graflito Yazıt: IIIIXXXX (45 sextarii: c.24,570) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak Radulescu 1973,193-207; Popescu 1976,109-110, nr. 66,j,6. Katalos No: l2t (M3l; Nr.66j-7) Dipinto A Grubu Graflito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 24. boyun, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: AÇ:9,5 cm, GÇev: l.20 m Dipinto Öıçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graİlito Ötçüleri:- Graflito Yapısr: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanlmı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, genişleyen boyunlu ve genişleyen gövdelidir. omuzdan itibaren derin, sık, tarak yivler başlamakİadır. Dipinto Tanımı: Boyunda ve omuzd4 aynı içeriğe sahip iki dipinti görülmektedir. Graffıto Tanımı: omuzda bir sıra graffito yer almaktadır. Dipinto Yazıt: NZ NZ (57 sextarii) GraIfito Yazıt: XXXXXIIIIII (57 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Popescu 1976, |l0' ıır. 66' j' 7 . 327 Katalog No: 122 (Inv.Nr.8l22; Nr.66.k-l) Dipinto A Grubu Graflito A.l Grubu Amphora Formu: LRA 2A. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: AÇ: l0 cm, Y: 55 cm, GÇev: l,2l m Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graffito Ötçılıeri:- Graffito Yapısı: Post-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Terebentin (balsamum terebenthique) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: Boyunda ve omuzda, aynı içeriğe sahip iki dipinti yer almaktadır. Grallito Tanımı: omuzda bir sıra graffito görülmektedir. Dipinto Yazıt: NH NH (58 sextarii) (c.31.688 lt.) Graffito Yazıt IIIIIIIxxxxx (58 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılln sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973.193-207: Popescu 1976" I t0-1 I l" nr. 66. k 1. Kataloe No: 123 (Inv.Nr.48896 (Inv.Nr.8074); Nr.66.k-2) Dİpinti A Grubu Graffito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2,A. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora öıçüıeri: AÇ: l0 cm, Y: 56 cm, GÇev: 1,22 m Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graffito Ötçüleri:- Gralfito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çlkıntılı diplidir. omuzdan başIayan derin' sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (styrax) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: Boyunda, omuzda ve kulp altındaki omuz yüzeyinde, aynı içeriğe sahip üç dipinti yer almak1adır. Graffito Tanımı: omuzda bir sıra graffito yer almaktadır. Dipinto Yazıt: NH NH (kulp altl) NH (58 sexİarii) (c.3l.688 lt.) Grallito Yazıt: XXXXXIIIIIII (58 sextarii) (c.3l.688 lt.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 197 3, 193 -207; Popescu 197 6. I I I, nr. 66. K 2. 328 Katalos No: 124 (M30;Nr.66.k-3) Dİpintİ A Grubu Graflito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2A boyun' kulp ve gövde parç.ısl Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: Y:52 cm,G.Çev: l,20 m Dipinto öIçüıeri:- Dipİnto Rengi: Kırmızı GraİIito Ölçüteri:- Graİfi to Yapısı: Pos t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Hafifçe açllan boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Dipinto Tanımı: Boyunda ve omuzda, aynı içeriğe sahip iki dipinti vardır. GrafIito Tanımı: omuzda bir sıra graffito yer almaktadır. Dipinto Yazıt: NH NH (58 sextarii) (c.31.6681t.) Graffito Yazıt IIIIIIIIXXXXX (58 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:_ Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Popescu 1976, lll-112. nr. 66, k, 3. Kataloe No: 125 (Inv.Nr.8098; Nr.66.l-l) Dininti A Grubu Graflito A.l Grubu Amphora Formu: LRA24. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ötçüleri: AÇ: 9 cm, Y: 56 cm, GÇev: 1'20 cm Dipinto Ölçüleri:_ Dipinto Rengi: Klrmızı Graffito Ölçüıeri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Ham'ur Rengİ: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (styrax) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımıı Boyund4 omuzda ve kulp altındaki omuz yüzeyinde olmak üzere toplam üç defa aynı içerikli dipinto yer almaktadır. Graffito Tanımı: omuzda bir sıra graffıto yer almaktadır. Dipinto Yazıt No NO N@ (59 sextarii) (c.32.2141t.) Gra{Iito Yazıt: XXXXXIIIIIII (59 sextarii) (c'32.2|4 |t.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kavnak Radulescu 1973,193-207; Popescu 1976.112. nr.66. l. l. 329 Kataloe No: 126 (Inv.Nr.8096; Nr.66.l-2) Dipİnti A Grubu Grafüto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 24. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Öıçüıeri: AÇ:9,5 cm, Y:57 cm, GÇev: l,16 m Dipinto ÖlçüIeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı GraİIito Ölçüıeri:_ Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısl: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru açılan yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve ktiçük çıkıntılı diplidir. E omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar a EE E devam etmektedir. Dipinto Tanımı: Boyunda ve omuzda, aynı içeriğe sahip iki dipinti yer almaktadır. Graffito Tanımı: omuzda bir sıra graffito yer almaktadır. Dipinto Yazıt: N@ N@ (59 sextarii) (c.32.2141t.) Graffito Yazıt: XXXXXIIIIilI (59 sextarii) (c.32.2l4lt.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 197 3. 193 -207; Popescu 197 6. I l2-l 13. nr. 66. l. 2. Kataloe No: 127 (Inv.Nr.8099; Nr.66.l-3) Dipinti A Grubu Graflito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora ÖIçüleri: AÇ: l0 cm, Y: 58 cm, GÇev: l,20 m Dİpinto Ölçiileri:- Dipinto Rengi: Kırmızı GraIlito ÖIçüleri:- Graİfito Yapısr: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dlşa doğu açılan yuvarlatılmış ağlz kenarlı, hafif genişleyen boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (styrax) kalıntısı mevcutfur. Dipinti Tanımı: Boyunda ve omuzda birer adet aynı içerikli dipinti görülmektedir- Grallito Tanımı: Amphora üzerindeki kalker kalıntısı nedeniyle sonda bir x (khi) harfinin olup oImadığı bilinmemektedir. Dipİnti Yazıt: N@ N@ (59 sextarii) (c.32.2141t.) Graflito Yazıt: III[II[xXxxt.] (?) (59? s extar i i) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihtendirme:. 4.yıJzyılıı sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973, 193 -207; Popescu 197 6, 1 13, nr. 66, 1, 3. 330 Kataloe No: 128 (Inv.Nr.8097; Nr.66.l-4) Dininti A Grubu Grafüto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2A' Buluntu Yeri: Tomis/Constarıta (Romanya) Amphora ÖıçüIeri: AÇ:9 cm, Y: 55 cm, GÇev: l'25 m Dipinti Öıçüıeri:_ Dipinti Rengi: Kırmızı Graffito Ölçülerİ:- Graflito Yapısı: P os t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısl: Yoğun katkıIı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru genişleyen yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. Kulbun omuzda bağlandığı yerin üzerinden başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (sfyra;r) kalıntısı mevcuttur.. Dipinti Tanımı: Boyunda ve omuzda birer adet aynı içerikli dipinto mevcuttur. Graffito Tanımı: Amphora üzerindeki kalker kalıntısı nedeniyle kısıtlı okunabilmektedir. Dipinti Yazıt: No NO (59 sextarii) (c.32.2141t.) Graffito Yazıt: IIIIIII[...f (7 ? sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirmez 4.yiizyı|sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973,193-207; Popescu 1976, ll3-114, nr.66,1,4. Katalos No: I29 (Inv.Nr.8077; Nr.66.l-5) Dipinti A Grubu Graffito A.l Grubu Amphora Formu: LRA 2A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüıeri: AÇ: 9 cm, Y: 53 cm, GÇev: l,20 m Dipinto Ötçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graffito Ö[ııleri:- Graffito Yapısı: Pos t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengİ: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru genişleyen yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çlkıntılı diplidir. omuzdan etmektedir. Reçine (matyx) kahntısı mevcuttur. Dipinti Tanımı: Sadece boyunda bulunan sayının önünde ş- sextarii işareti vardır. Graffito Tanımı: Amphora üzerindeki kalker kalıntısı nedeniyle daha fazla okunamamaktadır. Dipinti Yazıt: N@ N@ N@ (59 sextarii) Graflito Yazat: a) )O(XXXIIIIIIIII (59 sextarii) b) XXX (30 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılm sonu - 6. yüzyll Kaynak: Radulescu 1973" 193-207: Popescu 1976. ll4. nr. 66. l. 5. 33L Katalog No: 130 (Inv.Nr.807l; Nr.66.l-6) Dipinti A Grubu Graflito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2A. Buluntu Yerİ: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora öıçüıerı: AÇ: l0 cm, Y: 53 cm, GÇev: l,20 m Dipinti Ölçüleri:- Dipinti Rengi: Kırmızı Graffito Ölçüıeri:- Grafİİto Yapısı: P os t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğu genişleyen yuvarlatıImış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmek1edir' Reçine (sfyrar crudens colatus) kalıntısı mevcuttur. Dipinti Tanımı: Boyunda ve kulp altında kalan omuz yüzeyinde farklı olduğu düşünülen iki dipinti yazıt vardır. Graflito Tanımı: omuzda yer alan graffito amphora kırık olduğu için eksiktir. Dİpinti Yazıt: (kulp içi) N@ (59) (boyunda) \t! (58?) seııarii (c.32.2|4 |t.) Graffito Yazıt: XXX (30 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973.193-207; Popescu 1976. l15, nr.66, l. 6. Kataloe No: 131 (Inv.Nr.8l32; Nr.66.l-7) Dipinti A Grubu Graflito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA2A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: Y: 55 cm' EgÇ:38 cm Dipinto Ölçüıeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graflito 0lçülerİ:- Graffito Yapısı: P o s t-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru genişleyen yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve kuçuk çlkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (olibanum mirrha) kalıntısı mevcuttur. Dipinto Tanımı: Boyuııda ve omuzda birer dipinto vardır. GraİIito Tanımı: omuzda bir sıra graffito görülmektedir. Dipinto Yazıfi N@ N@ (59 sextarii) (c.32.2141t.) Graffito Yazıt: IIIID(XXX (45 sextarii) (c.24'570 |t.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yıJzyıl sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 197 3, 193 -207; Popescu 197 6, I I 5, nr. 66, l, 7 . 332 Kataloe No: 132 (lnv.Nr.809l; Nr.66.m-l) Dipinti A Grubu Grafüti A.l Grubu Amphora Formu: LRA 2A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçııüeri: AÇ: 9,5 cm, Y: 56 cm, GÇev: 1.24 m Dipinti Ölçüleri:- Dipinti Rengi: Kırmızı Graİfiti Ölçüteri:- Graffiti Yapısı: Post-cocıuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru genişleyen yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omıızdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Rıeçine (olibanum mirrha) kalıntısı mevcuttur. Dipinti Tanımı: Boyunda ve kulp altında kalan omuz yüzeyinde, iki dipinti mevcuttur. Graffiti Tanımı: Boyunda ve omuzda iki graffiti mevcuttur. Dipinto Yazıt: E kulp altı: E (60 sextarii) a) Grafiito Yazıft \ { b) Graffıto Yazıt {XXX (60? sextarii) Taşıdığı Urün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl k: Radulescu I t 1 I nr Katalos No: 133 (Inv.Nr.8090; Nr.66.m-2) Dipİnti A Grubu Graflito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2A. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ötçüıeri: AÇ: l0 cm, Y: 58 cm, GÇev: l,23 cm Dipinti Ölçüleri:- Dipinti Rengi: Kırmızı Graffito öıçüıeri:- Graffito Yapısı: P ost-c octuram Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. * Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru genişleyen yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Amphorada reçine (matyx) mevcuttur. Dipinti Tanımı: ikisi omuzda, biri kulp altındaki omuz yüzeyinde olmak üzere toplam üç adet dipinto yer almakİadır Graffito Tanımı: omuzda graffito yer almaktadır. Dipinti Yazıt: Eu Erı Eu (60? sextarii) (c.32.760 ? lt.) Graflito Yazıt: XXXXXX (60 sextarii) (c.32.760 ? 1t.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyllın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973, 193 -207; Popescu 197 6, 1 | 6, nr. 66, m, 2. 333 Katalos No: 134 (Inv.Nr.8075; Nr.66.m-3) Dipinti A Grubu Graffito A.l Grubu Amphora Formu: LRA 24. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: AÇ: l0 cm, Y: 55 cm, GÇev: l,l8 m Dipinti ölçüleri:- Dipinti Rengi: Kırmızı Graffito Ölçüteri:- Graİ[ito Yapısı: Po s t-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dlşa doğru genişleyen yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çlkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (b al s amum :r eçine karışımı) iç ermektedir. Dipinti Tanımı: Biri sağ kulba yakın yerde olmak üzere toplam iki adet dipinti mevcuttur. Graffito Tanımı: omuzdaki dipintonun yanında bir sıra graffito yer almaktadır. Dipİnti Yazıt: Eu Eu (60 ? sextarii) Graflito Yazıt: XXXXXX (60 sextarii) Tdşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendİrme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak:Radulescu 1973, 193-207:, Popescu 1976,117, nr.66, m,3 Kataloe No: 135 (Inv.Nr.8095; Nr.66.m-4) Dininti A Grubu Graffito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 2A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora ÖıçüIeri: AÇ: l0 cm, EgÇ: 40 cm, Y: 58 cm Dipinto öıçüıeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı GraIliti Öfuıııerı Graffiti Yaprsı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısr: Yoğun katkılı' gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru genişleyen yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzdan başlayan derin, sık, tarak yivlerin gövdenin üst kısmına kadar devam ettiği görülmektedir.Amphorada reçine (maüx) mevcuttur. Dipinti Tanımı: Boyunda, omuzda ve kulp altındaki omuz yüzeyinde olmak üzere toplam üç adet dipinto yer almaktadır. Graflito Tanımı: omuz yüzeyinde bir sıra graffito bulunmaktadır. 'Dipinti Yazıt: EB EB EB (62 sextarii) Graffito Yazıt: XXXXXXII (62 sextarii) (c.33.852 lt.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarİhlendirmeı 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973, 193 -2l7:Popescu 197 6" 1 17 " nr. 66. m. 4. 334 Kataloe No: 136 (Inv.Nr.8093; Nr.66.m-5) Dipinto A Grubu Grafüto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA2,A Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüleri: AÇ: 9 cm, Y: 56 crr1 GÇev: l,27 m Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graffito Ölçuleri:- Gralfito Yapısı: Pos t-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımr: Dışa doğru genişleyen yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. Kulbun omuzda bağlandığı yerin üstünden başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir; Reçine (matyx) kalıntısı vardır. Dipinto Tanımı: Kulp altındaki omuz yüzeyinde dipinto görülmektedir. GraIlito Tanrmı: omuzda graffito yer almakİadır. Dipinto Yazıt: EI (63 sextarii) (c.34.398 lt.) Graffito Yazıt XXXXXXIII (63 sextarii) (c.34.398 lt.) Taşıdığı Ürün: Şarap? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Radulescu 1973,193-207; Popescu 1976,117-118, nr.66, m,5. Katalog Noı l37 (Inv'Nr.8076; Nr.66.c) Dipinto A? Grubu Graffito A.l Grubu Amphora Formu: LRA 2A. Buluntu Yeri: Tomis/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüıeri: AÇ:9,5 cm, Y: 55'5 cm, GÇev: l,27 m Dipinto Ölçüıeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Graffito ÖIçüleri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Yanmadan etkilenmiş ve rengi değişmiştir. Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısr: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru genişleyen yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafifçe genişleyen kısa boyunlu, oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. Kulbun omuzda bağlandığı yerin üstünden başlayan derin, sık, tarak yivler gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir. Reçine (mastyx) mevcuttur. Dipinto Tanımı: Dipinto izleri görülmektedir. GraIfito Tanımı: omuzda graffito yer almaktadr. Grafiito Yazıt: IIIIXXXXXX (64 sextarii) (c.34,9M lt.)l|07 IIIXXX)O(X (63 sextarii)ttoç Taşldığı Ürün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendİrmeı 4. yüzyılın sonu - 6. yiizyıl Kaynak: Radulescu 197 3, 193 -207; Popescu 197 6, 102, nr. 66c. l'o7 Popescu l02, rıı.66.C. I l08 Raduıescu 1973' 202'Tab. l3. 335 Kataloe No: 138 (Kn.9) Dininti A-C Grubu Amphora Formu: LRA 2,A. boyun, kulp ve omuz parçası BuIuntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçüteri: AÇ: 10,75 cm, BY: 12,6 cm Dipinti ÖIçüIeri: a'1 7,3x9,3crrıb) 5,lx7 ,2 cm Dipinti Renği: Siyah Hamur Rengi: K-ırmızı_gri ü** Astar Rengi: Kırmızı-gri Hamur Yapısı: Yoğun kalker, az kuvars ve mika katkılı Amphora Tanımı: Dışa açılan huni ağız kenarlı, hafif açılı genişleyen boyunlu, genişleyen gövdeli ve oval kesitli kulpludur. Kulbun omuzda bağlandığı yerin altından başlayan ince, derin tarak yivler görülmektedir. Ağız kenarının içinde ve dışında reçine izleri mevcuttur. Dipinti Tanımı: Boyundaki ilk dipintoda (a), bir blok monogram; arka taraftaki ikinci dipintoda (b) ise, iki harf yer almakİadır. ilk dipintonın (a), sol alt bölümü amphora kırık olduğu için eksiktir ve monogramın üst kısmındaki harfler nispeten silinmiş durumdadır. a) Y azıt: A-A-N-E-E-0-P-|-Y-T/+ A}.sğovöpoy'u b) (Aleksandros/Aleksandros' un) b) Yazıt: |Z (|7 ?) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu_ 5. ynzyı|? Kaynak: Bayrak 2011, Kn.9. lı Kataloe No: 139 (Kn.l04) Dipinti C-C Grubu Amphora Formu: LRA 2A boyun, kulp ve omuz parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Ölçüleri: AÇ:9'5 cm, Mev.Y: l7,8 cm Dipinti olçüleri: a) 8,7 x 10,3 cm b) l0 x l0,9 cm Dipinti Rengi: Siyah Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri Hamur Yapısı: Kalker katkılı Amphora Tanımı: Huni formlu yuvarlatılmış yüksek ağız kenarlı, genişleyen kısa boyunluve oval kesitli kulpludur. Kulplar, boyundan omuza bağlanmaktadır. Dipinti Tanımı: Boyunun her iki tarafında birer dipinto mevcutfur. omuz çizgisine kadar devam eden ilk dipintoda (a), bir monogram; diğer taraftaki ikinci dipintoda (b) ise; ligatür/monogram görülmektedir. a)Yazıt: @-E-^-o-0_P-ü / @Eo^OPoY / 0e6öopou (?) (Theodoros'un) ) b) Yazıt: tI-^ (84 ?) (varış istasyonu?) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. ve 6. yld,zyıl|ar Kaynak: Bayrak 201 l, Kn.l04. ffi a) b) 336 Katalog No: 140 (B 2) Dipİnti A-B.2 Grubu a Amphora Formu: LRA 28 Buluntu Yeri: Küçükçekmece Göl Havzası Kazısı (Bathonea/Constantinopol is(Küçükçekmece/istanbul) Amphora olçüleri: AÇ: l0 cm, Y:64,5 cm, GÇev; 144'4 cm Dipinti ÖIçüIeri: a'1 7,5 x5,9 cm b) 21,5 x 1l,3 cm c) 4,2x 4,9 cm Dipinti Rengi: l0 R3/6-4/6 red-dark red Hamur Rengi: 2.5 YR 5/5 red Astar Rengi: 5 YR 7/4 pink Hamur Yapısı: beyaz kuvars, kalker ve mika katkılı Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu, oval kesitli kulplu, genişleyen oval gövdeli ve yuvarlak diplidir. Gövdede, kulbun omuzda bağlandığı yerin c.l0 cm aşağısından başlayıp gövdenin orta kısmında sonlanan derin, sık ve az dalgalı tarak yivler mevcuttur.Amphoranın hacmi c.5l,5 l lt. olarak hesaplanmıştır.l l09 Dipinti Tanımı: Boyunda dört sıradan oluşan ilk dipintonun (a) devamında (omuzda) daha büyük harflerle yazılmış (b) ikinci dipinto bulunmaktadır. Üçüncü dipinto (c) ise, sağ kulbun altındaki boyun ve omuz yüzeyindedir. Amphora kırık ve eksik olduğu için, sextarius simgesinin solunda yer alan dipinto anlaşılmamaktadır. Dipintoda yer alan kapasite ölçüsü, amphoranln hacim hesabı ile karşılaştırıldığında dipintonun c.0,582 lt.'lik birim ile ölçüldüğü anlaşılmaktadır. a) Yazıt:lll0 1 t...tv tXMIT 2. @[eo0 rdoıql Tanrlnın merhameti? J t I t...1 ) 4. t...1 t...t ? 5 kabı? ü(oxn) t...l .'az j 6. f, tIH( (sextarii\ 88/z , ,li,ıv ' :--fr ı- ial 7 X IIH( (sextarii\ 88% b) Yazıt: flfl( irH( 88/ 88%? Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılıır başı t Kaynak: Kara 20 l 6, Fig. l 0a-c; Kara 201 7' 278-80, Res.3a-d, Çiz.2a-b. I \ a) J, nr -b) l l09 Hacim hesabı, kulbun boyunda başladığı yerden itibaren ölçülmüştür. www.amphoralex.org (20.02.20l9) Rigor 1981,193-194. ııı0 Söz konusu dipinto, bu çalışmada yeniden değerlendirilmiştir. 337 Kataloe No: l4l (B 3) Diointi C.2Grubu t Amphora Formu: LRA28 Buluntu Yeri: Küçükçekmece Göl Havzası Kazısı (Bathonea/Constantinopolis (Küçükçekmece/istanbul) Amphora Ölçıııeri: AÇ: l0,l cm, Y: 58 cm Dipinti olçüleri: a) 4'7 x 3,3 cm b) 7,85 x 13,65 cm Dipinti Rengi: Siyah Hamur Rengi: 2.5 YR 7/6 light red Astar Rengİ: 7.5 YR 8/3 pink Hamur Yapısı: Mika kalker ve az kuvars katkılı Amphora Tanımı: Dışa açılan huni ağızlı, genişleyen konik boyunlu, oval kesitli kulplu, genişleyen oval gövdeli ve yuvarlak diplidir. Gövdede, kulbun omuza bağlandığı yerin altından başlayıp gövdenin orta kısmında sonlanan hafif dalgalı derin' ince, sık tarak yivler mevcuttur' Amphoranın l ll ı hacmi c.45,06 lt. olarak hesaplanmıştır. Dipinti Tanımı: iık dipinto (a), gövdede yivli kısmın altındaki düz zeminde; ikinci dipinto (b), gövdenin alt kısmınd4 yivlerin altındaki düz yilzey de bulunmaktadır. a) Yazıt: b) Yazıt:- Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:_ 1 Tarİhlendirme 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başı? I t Kaynak: Yayınlanmamış ; Fotoğraf: Ü.Kara. a) Katalos No: 142 (Cat.Nr.8) Dininto C Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun, kulp ve gövde parçası İ Buluntu Yerİ: Capidava (Romanya) Amphora ö!çüteri: E'gÇ:49 cm, Y: 63 cm Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: Açık turuncu Astır Rengi: Açık krem rengi Hamur Yapısı: Kaliteli ve homojen Amphora Tanımı: Dışa açılan huni ağızlı, hafif açıyla genişleyen boyunlu, geııişleyen armudi gövdeli ve kiiçük çıklntılı diplidir. oval kesitli kulplar boyundan başlayıp omuza bağlanmaktadır ve kulbun bağlandığı yerin altından başlayan derin, sık, tarak yivler görülmektedir. Dipinto Tanımı: omuzda üzerinde dipinİo lıhristogram ye iki yanında ikişer harf yer almakİadır. Yazıt B.Yf NE Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu Kaynak: opriş 2003, 6l'ıır.69' PI.XXI.69, a-b; opriş, Ratiı20|64212' Pl.l0/4, 4a; opriş, Ratiu 20l6b, 29, Cat.Nr.8, fıg.l718; opriş, Ratiu 2017, P1.4, Cat. No.43. ılıl Hacim hesabı, kulbun boyunda başladığı yerden itibaren ölçülınüştür. www.amphoralex.org (20.02.20l9) Rigor 1981, t93-194. 338 Kataloe No: 143 (Pl.)Oil.63) Ei Dipinto C Grubu Amphora F'ormu: LRA 2B boyun, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Capidava (Romarıya) Amphora ÖIçüteri: EgÇ: 50 cm, Mev.Y:65 cm Dipinto Öıçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: Açık kiremit renkli Astar Rengi: Krem rengi Hamur Yapısı: Homojen, mikalı t Amphora Tanımı: Dışa doğru çekik ve yuvarlatılmış ağız kenarh, genişleyen boyunlu, oval kesitli kulplu ve oval gövdelidir. Kulplar boyundan bElayıp omuza bağlanmaktadlr ve kulbun bağlandığı yerin altından başlayan derin, sık, tarak yivler görülmektedir. Dipinto Tanımı: oınuzda dipinto monogram mevcuttur. İ Yazıt: I}BK üt Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendİrme: 6. yüzyılın sonu Kaynak: opriş 2003, PI.XXII.63-63a. Kataloe No: 144 (Cat.Nr.9) Dininto C Grubu Amphora x'ormu: LRA 28 boyun, kulp ve omuz parçası a Buluntu Yeri: Capidava (Romanya) Amphora Öıçüıeri: EgÇ:45 cm, Y: 62 cm Dipinto öIçtııeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi: Açık turuncu Astar Rengi: Açık kem rengi Hımur Yapısı: Kaliteli ve homojen Amphora Tanımr: Hafif açıyla genişleyen boyunlu, oval kesitli kulplu, oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. Kulplar boyundan başlayıp omuza İ bağlanmaktadır ve kulbun bağlandığı yerin altından başlayan ve gövdenin ıİ üst kısmını kaplayan, derin, sık, taiak yivler görülmektedir. Yangın izleri mevcutfur. Dipinto Tanımı: omuzda bir dipinto ya^ yer almaktadır. Yazrt:. E+N/Y A YTIEIA / uyıeio (?) (sağlık) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyllın sonu Kaynak: opriş 2003, 6l, nr.70, Pl.XxII.70, 70a; opriş' Ratiı20l642l2' Pl.l0/5; opriş, Ratiu 20l6b'29, Cat.No.9, fıg.17.9; opriş, Ratiu 2017,P|.4' Cat. No.44. 339 Katalos No: 145 (Nr.l42) Dİpİnto B.2 Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun parçası Buluntu Yeri: Histria (Constanta/Romanya) Amphora öIçüıeri:- Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dışa açılan huni formlu ağızlı ve hafif açıyla genişleyen boyunludur. Kat. No. 146 ile aynı sektörde bulunmuştur. Dipinto Tanımı: Boyunda altı sıra halinde yazıImış dipinto yazıt bulunmaktadır. yazının devamında xestes işareti mevcut değildir. Yızıtı I xMf xMr , f @eo0 rdoıc *Tanrının merhameti J rdpöoq kazançtır 4. (isim) (isim) 5 @eo0 o6(ov(toç) kurtarıcı Tanrı 6. öp(26n) yxurellou tath zeytinyağı? kabı Taşıdığı Ürün: Tatlı zeytinyağı? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. - 6. yüzyıllar Kaynak: Popescu 1967, |75,Abb.l1; Popescu 1976' 166'rır.l42;Derda 1992ı 146-147"I|.2. Kataloe No: 146 (Nr.l43) Diointo 8.2 Grubu Amphora Formu: LRA 2B boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Histria (Constanta/Romanya) Amphora ÖIçüıerİ:- Dipinto ÖIçııIeri:- Dipinto Rengi: Klrmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmış ağız kenarlı ve hafif açıyla genişleyen boyunludur. Kulp, boyundan omuza bağlanmaktadır. Kat. No: 145 ile aynı sektörde bulunmuştur. Dipinto Tanımı: Boyun yüzeyinde en az dört satırdan oluşan dipinto yer almaktadır. Amphora kırık olduğu için yazıt eksiktir. Yazıt: I +xMr +XMT t @[go0 x.doıçl Tanrının merhameti 3 x6pöoq kazançtır 4. @şo0 or(ı(oılwoql"'' kurtarıcı Tanrr 5 Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. ve 6. yüzyıllar Kaynak: Popescu 1976,166-167. nr.l43: Derda 1992u 147.1I.3 lıl2 Keıimenin doğru yazım biçimi; od(owoq 340 Katalos No: 147 (Nr.laa) Dininto B.2 Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun parçası Buluntu Yeri: Histria (Constanta/Romanya) Amphora Öıçüıeri:- Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmış ağız kenarlı ve hafif açıyla genişleyen boyunludur. Dipİnto Tanımı: Boyunda yer alan dipinto beş sıradan oluşmaktadır. Son üç satır kısmen okunaklı değildir. Yazıtı I +xMr +xMf 2. @eoO xıip[ı]ç Tanrının merhameti J ro{pöoq kazançtır 4. Ap..rorouCApur5rnç) Hariotes'in ? 5 üp(m) y[}'url e},[a{oul tatlı zeytinyağı? kabı Taşıdığı Ürün: Tatlı zeytinyağı? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyıl Kaynak: Popescu 197 6, 1 67, nr. l 44; Derda 1992a, 147 -1 48, 11.4. Katalos No: 148 (Nr.l45) Dipinto B.2 Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Histria (Constanta./Romanya) Amphora ÖIçüIeri:- Dipinto olçüleri:- Dipinto Rengİ: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Hafif açı ile genişleyen boyunlui ve boyundan omuza bağlanan oval kesitli kulpludur. Dipinto Tanımı: Boyunda altı sıradan oluşan dipinto yazı bulunmaktadır. Yazltı I +xMr +xMr 2. @eqO xdpı< Tanrının merhameti 3 rğoöo< kazançtır 4. Kl[...] t...1 5 @eo0 oldı(owoql kurtarıcı Tanrı 6. öp(ın) yl.uxlşl.oioul tatlı zefinyağı? kabı Taşıdığı Ürün: Tatlı zeylinyağı? Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyıl Kaynak: Popescu 1976,168, nr.l45; Derda 1992a,148,11.5 34L Kataloe No: 149 (Nr.398A) Dipinti 8.2-C Grubu Amphora x'ormu: LRA 28 boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Sucidava (Romanya) Amphora Ölçüleri:- Dipinti ÖIçııIeri: a)- b)- Dipinti Rengi: Kıımızı Hamur Rengİ:- Astar Rengi:- s Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif açıyla genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur' Kulp, boyundan omuza bağlanmaktadır. Dipinti Tanımı: Boyunun her iki tarafında mevcut olan dipintonun ilkinde a); yedi satırdan oluşan bir yazı mevcuttur. Boyunun diğer tarafında (b) ise, büyük boyutlu karakİerlerle yazıldığı anlaşılan bir monogram/kısaltma yer almaktadır. a) Yazıt: b I [@leoO xıipıç Tanrının merhameti 2. [x]dp+öo[ç] kazançİır ., 4. 5 öp(xn) ylureL"ğou tatlı zeytinyağı? kabı 6. (ğ6moü.ç sextarius 7 ((ğmaı) t sextarius b) Yazıt: N[.] Taşıdığı Ürün: Tatlı zeytinyağı? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. ve 6. yüzyıllar Kaynak: PoDescu 1976.347. Nr.398A: Derdal992u 149-150. II.7 Kataloe No: 150 (Nr.l47) Dipinto C Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun, kulp ve omuz parçasl Buluntu Yeri: Histria (Constanta/Romanya) Amphora ö\üıeri:- Aİıo] Dipinto Ölçüleri:_ Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:_ Amphora Tanımı: Dışa çekilq yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. omuzd4 kulbun bağlandığı yerin altından tarak yivler başlamakİadır. Dipinto Tanımr: Boyunda başlayıp omuzda devam eden ve monogram olduğu dtişüntılen bir dipinto mevcuttur. Yazıtı efo 1aıptıa-açık omega) Taşldığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyıl Kaynak:Popescu 1976, 168, Nr. 147. 342 Katalos No: 151 (Nr.146) Dininto C Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Histria (Constanta/Romanya) Amphorı Ölçüleri:- Dipinto ve 0lçüleri:- Dipinto Rengi: Kırmızı IIamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tınımı: Dışa çekiÇ yuvarlatılmış ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Kulp, boyundan omuza bağlarımaktadır. Dipinto Tanımı: Boyundan omuza doğru ilerleyen bir dipinto monogr.ım bulunmaktadır. Merkezde yer alan bir haçın iki yanına yerleştirilmiş harfler görülmektedir. Yazıt: of[...] Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyıl Kaynak: Popescu 1976, 168,Nr.146. Kataloe No: I52 (Novae reg. no. 54189 W) Dininto 8.2 Grubu Amphora Formu: LRA 28 (?) boyun parçası Buluntu Yeri: Novae (Bulgaristan) Amphora ÖıçüIeri:- Dipinto 0lçüleri:- Dİpinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yıpısı:- Amphora Tanımı: Boyun parçası. Dipinto Tanımı: Boyun ve omuza geçildiği yerde dipinto yazı mevcuttur. Amphora kırık olduğu için XMf formülünün varlığı net olarak bilinmemektedir. Yazıt: Taffinın merhameti 2. K J Azizlİdarias 4. kurtarıcı Tanrı 5 kabı 6. .6 Taşıdığı Ürün: Tuzlu zeytinyağı? Uretim Merkezi:- Tarİhlendirme: 6. yüzyıl Derda I 150-l5l 343 Kataloe No: 153 (Novae reg. no.98/91 W) Dipinto 8.2 Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun parçası Buluntu Yeri: Novae (Bulgaristan) Amphora Ölçüleri:- Dipinto Öıçüıeri:_ Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Dipinto Rengi: Kırmızl Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Boyun parçası. Dipinto Tanımı: Boyunda yer alan dipintonun ilk dört satırı kısmen okunabilmektedir. Yaztt: + + I t xıryp t xwp 2. @eo0 xdpıq Tanrının merhameti 3. rcdp+öoq kazançtır 4. ıİyicıç Mapio[ç] AzizMarix 5. Tarihlendirme: 6. yüzyıl Kaynak: Derda 19924 15l @!gg-Nqi!ğı"" Dipinti 8.2-C-C Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Trimammium Kalesi/Merckha (Bulgaristan) Amphora Ötçüleri: AÇ: l0,6 cm, Mev.Y: l8,5 cm Dipinti ÖIçüIeri: a)- b) Y: 9,5 cm c)- d)- Dipinti Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengİ:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmış ağız kenarllı, hafif geııişleyeır boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Kulp, boyundan omuza bağlanmaktadır. Dipinti Tanımı: Boyun yüzeyinde yer alan ilk dipintoda (a) altı sıradan oluşan ve omuz bölümünde de devam eden dipinto görülmektedir. ancakkırık olduğu için omuz bölümündeki kısım eksiktir. ikinci dipinto ise (b); boyunun arka tarafindadır ve boyunu kaplayan haç formlu bir monogramdır. ikinci dipintonun hemen altındaki üçüncü dipintoda (c); sadece üst kısmı mevcut olan bir kısaltma görülmektedir. Aynı yönde, üçüncü (c) dipintonun sağ tarafında tespit edilen dördüncü (d) dipintoda, alt alta iki harf vardır. a) Yazıt. I + )(N4r +xMf 2. @eoü xğpıq Tanrrnın merhameti 3. x6p+öoç kazançtır 4. öyi(oc) Mopiac AzizMarias 5. @(so)i oö(ovıoc kurtarıcı Tanrı 6. ııpıvele[...'l / öpxn ylure}"oiou ? tatlı zeytinyağı? b) b) Yazıt: E+Y (A-?) E(AEo)Y 'E(}'6o)u (zeytinyağı) c) Y azıtı TPI/TPI(MAMMION) / Tp(p 344 Taşıdığı Urün: Zeytinyağı? Uretim Merkezi:- Tarihlendirm eı 6. yiizyıl Kaynak: Sharankov, Varbanov 2018, 334-339, fi g.3 -6. Kataloe No: 155 (Kn.98)' Dipinto B.2 Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçüleri: AÇ: 9,l cm' Mev.Y: |5,2 cm Dipinto Ölçüıeri: 5,2x9,5 cm Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Pembe Astar Rengi: Pembemsi açık gri Hamur Yapısı: Yoğun kuvars ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmış ağız kenarlı ve hafif genişleyen boyunludur. Dipinto Tanımı: Boyund4 altı sıradan oluşan dipinto yazı görülmektedir. Boynun arka bölümünde herhangi bir yazı da monogram mevcut değildir. Yazıt: J 1. nıy xw 2. @eo0 xdphçl Tanrının merhameti K ı ı 3. o(D(. . ? Il,lJT,ıJ' 4. r6pöoq kazançtır i^ hw. *:1]]:ü 5. kodwou Ioanııes'in t-,. .,_ - _/" 6. vonu(6l.o1ov) ? bir çeşit yağ adı (?) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başı? Kavnak: Bayrak 2011. Kn.98. llla çeviri önerisi için J._L. FOIIRNET'E çok teşekkiir ederim. 345 Katalos No: 156 (Kn.29)' DinİntoA-B.2Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun ve kulp parçası Buluntu Yeriı Theodosius Limanı.iConstantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Ölçüleri: AÇ:9,8 cm, Mev.Y: l9,3 cm Dipinto Ölçüteri: a) 7,7 x4,85 cm b) 5,45 x 4,l5 cm c) 3,75 x 3,7 cm Dipİnto Rengİ: Siyah Hamur Rengi: Kumızı-pembe Astar Rengi: Gri-pembe Ilamur Yapısı: Mikalı, kalker katkılı Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmış yüksek ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu ve or'al kesitli kulpludur. Dİpinto Tınımı: ilt dipinto (a),boyundadır ve iki sıra halinde yazıImıştır. İkinci dipinto (b), omuzda yer almaktadır ve yaİay biçimde yazılı üçüncü dipinto (c) ise, kulp altındaki omuz yüzeyinde bulunmaktadır. (b) graffitosunun baş kısmı, amphora kırık olduğu için eksiktir. a) Yazıt: I @so0 xdpıç Tanrının merhameti 2. 'EvroX.iou Entolios'un b) Yazı* nc\$6Yz sextarii?) c) Yazıt: ııç\ (86% sextarii?) Taşıdığı Üiıın:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyıIın soıu _ 7. yüzyılın başı? b) Kaynak: Bayrak 201 I , Kn.29. c) lı15 Çeviri önerisi için J._L. FOURNET'E çok teşekkür ederim. 346 Katalog No: 157 (Kn.40)' Dipinto 8.2 Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyırn ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius LimanıiConstantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora ÖıçüIeri: AÇ: l0 cm, Mev.Y: l5'2 cm Dipinto ÖlçüIeri: 5,9 x 4,9 cm Dİpİnto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Krrmızı-pembe Astar Rengi: Pembe-gri Hamur Yapısı: Kuvars ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmış yüksek ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Dipİnto Tanımı: Boyun yüzeyinde, iki sıra halinde yazılmış bir dipinto yazı bulunmakİadır. Kat No. 156 ile çok benzerdir. Ancak amphora kırık olduğu için, Kat. No. l56'daki gibi sayı (hacim) ifadeleri mevcut değildir. Yazıt: I @eoO 1tipıq Tanrının merhameti $ğouc"ı 2. 'Ewol,iou Entolios'un İ: tı.rı-o.hı ğv Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. ve 7 ' yıd.zyıllar Kaynak: Bayrak 201l, Kn.40. Kataloe No: 158 (Kn.38) Dipinto B.l Grubu Amphora Formu: LRA 2C boyun ve kulp parçası BuIuntu Yerİ: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Ötçüteri: AÇ:8,5 cm, Mev.Y: l7,3 cm Dipinto olçüleri: 6 x2,7 cm Dipİnto Rengi: Beyaz Hamur Rengi: Gri çekirdekli-kırmızı Astar Rengi: Gri-pembe Hamur Yapısı: Kalker katkılı Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmlş ağız kenarlı, hafif açı ile genişleyen boyunlu, genişleyen gövdeli ve oval kesitli kulpludur. Kulplar boyundan omuza bağlanmaktadır ve ağız içinde reçine izleri görüImektedir. Dipİnto Tanımı: Boyun yiizeyinde, sol kulba yakın yerde bir sıra dipinto ya^ yeİ almaktadır. Yazıt: MAPü / M0pou (Maros'un) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. ve 7. yijzyı||ar Kaynak: Bayrak 201l, Kn.38. 'tı6 Çeviri önerisi için J.-L. FOURNET'E çok teşekkür ederim 347 Katalog No: 159 (Kn.86) Dipinto D Grubu Amphora Formu: LRA 28 gövde parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçüıeri: l4,7 x |4,5 cm Dipinto olçüIeri: ll x 10,2 cm Dipinto Rengi: Beyaz Harç Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Gri-pembe Hamur Yapısı: Kuvars ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Derin, sık tarak yivli gövde parçasıdır. Dipinto Tanımı: Gövdedeki yivli böIüm üzerinde, bir çeşit harç ile yapılmış büyük karakterti yazı bulunmaktadır. Amphora kırık olduğu için yazrnln tamamı bilinmemektedir. Yazıt: (ı)-r t...t+ ffiı wA Taşıdığı Ürün:- I Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüZyıl - 7. yüzyılın başı Kaynak:Balrak 201 l, Kn.86. Kataloe No: 160 (BK 4515) Dipinto D Grubu Amphora Formu: LRA 2B gövde parçası Bu lu ntu Yeri: Agia Sophias 52 Y ol Kazısı/ S elanik (Yunanistarı) Amphora ÖIçüıeri: l3,35 x 7,5 cm,C'. |'25 cm Dipinto Ölçüleri: l0,1 x 7,5 cm Dipinto Rengi: Beyaz Harç Hamur Rengi: 2.5 YR 5/6 red Astar Rengi: 2.5 YR 516 red-6/6light red Hamur Yapısı: Yoğun mika, az siyah kuvars ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Hafif dalgalı, derin, sık tarak yivli gövde parçasıdır. Bu yivli alan gövdenin üst kısmında bulunmaktadır. Dipinto Tanımı: Yivli bölüm üzerinde, bir çeşit harç ile yapılmış büyük karakterli harf görülmektedir. Amphora kırık olduğu için yazının tümü görülememektedir, ancak harflerin ligatür/monogram biçiminde yazılmış olduğu düşünülmektedir. I1 Yazıft [...]-K Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyıl - 7. yüzyılın başı Kaynak: Yayınlanmamış. Fotoğraİ Ü.Kara; Çizim: Ü.Kara-B.Uslabaş 348 Katalog No: 161 GraİIito B Grubu Amphora Formu: LRA 2C Buluntu Yeri: Marsilya Amphora olçüleri:- Graflito Ölçüleri:- GraİIito Yapısı: Ante-c octuram Hamur Rengi:- Astar Rengİ:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Haifif dışa yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik boyunlu, küresel ve hafif daralan gövdelidir. Yivler, kulbun bağlandığı yerin altından başlamaktadır. Graffito Tanımı: Boyun üzerinde bir haç etrafinda dört harf mevcuttur. Yazıt: K-C-E-Y i KEBOE@Y < K(üpı)e Bo6({)0(eı) (to)u >> ya da < K(üpı)e Bo6(ıj0u(eı) > Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezİ:- Tarihlendirm e: 7 . yizyı| ? Kaynak: Pieri 2005, Fig. 48, P1.27.1. Kataloe No: 162 (Kn.47) Graffito A.2 Grubu Amphora Formu: LRA 2,A, boyun, kulp ve omuz parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora.Ölçüleri: AÇ: l l,l cm, Mev.Y: 26,l cm GralIito olçüleri: 9 x7,3 çm Gralfito Yapısı: PoSt-cocturam Hamur Rengi: Kırmızı-turuncu Astar Rengi: Açık pembe Hamur Yapısı: Az kalker katkılı, kaliteli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa açılan yuvarlatılmış yüksek ağız kenarlı, hafif dışa açılan, kısa boyunlu, genişleyen gövdeli ve oval kesitli kulpludur. Graffito Tanımı: omuzun yivsiz bölümünde bir sıra graffito ya^ yar almaktadır. Yazıt: KA (2l) Taşıdığı Urün:_ Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. yüzyıl - 6. yüzyılın başı Kaynak Bayrak 20 I I, Kn.47. 349 Katalos No: 163 (Inv.No.7888; Nr.66.b) GraIIİti A.l Grubu Amphora Formu: LRA 2A. Buluntu Yeri: Tomis (Constanta./Romanya) Amphora olçüleri: AÇ: 1l cm, Y: 53 cm, GÇev: l,47 m Graffiti ÖfuüIeri:- Grafliti Yapısı: P o s t-c octuram Hamur Rengi:- Astar Rengi: Beyaz Hamur Yapısı: Yoğun katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımr: Dışa açılan yuvarlatılmış yüksek ağız kenarlı, hafif genişleyen klsa boyunlu, küresel gövdeli, oval kesitli kulplu ve küçük çıkıntılı diplidir. Kulbun omuzda bağlandığı yerin üzerinden itibaren gövdenin üst kısmına kadar devam eden derin, sık, tarak yivler mevcuttur. Graflİti Tanımı: Boyunun her iki tarafında graffito yazıt görülmektedir. Yaat: a) XXXXX)ilIIIT (66 sextarii) b) XX[...] (20 sextarii) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu _ 6. yüzyıl Kaynak: Popescu 101-102, nr.66b. Kataloe No: 164 (Kn.l23) Graflito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 24. boyun ve kulp p.ırç.ısı Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora.Ölçüleri: AÇ: 10,5 cm Graffito olçüIeri: 7,4 x 4 cm Grafiito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri-pembe Hamur Yapısı: Beyaz kuvars ve kalker katkılı Amphora Tanıml: Dışa çekik ve yuvarlatılmış huni ağızlı, genişleyen kısa boyunlu, genişleyen gövdeli ve oval kesitli kulpludur. Kulbun omuzda bağlandığı yerden başIayan ince, sık tarak yivler mevcuttur. Ağız içerisinde reçine izl eri görülmektedir. GraI[ito Tanımı: omuzun yivsiz bölümünde bir sıra graffito yazıt yer almaktadır. Yazıt: XXXIIII (36) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu _ 5. yüzyıl Kaynak: Bayrak 201 l, Kn.123. 350 Kataloe No: 165 (Kn.83) Grafüti A.2 Grubu Amphora x'ormu: LRA 2A boyuq kulp ve omrız parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Ö[ııleri: AÇl.l2'5 cm, KG:5,l cm,Mev.Y: 20,2cm Graffiti Ölçüıeri: a) 6,2x3,7 cm b) 7,8x4,6 cm c) ll,2 x 6 cm GraİIitİ Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri-pembe Hamur Yapısı: Beyaz kuvars ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Dışa açılan yüksek ğızkenw|ı, hafıf açıyla genişleyen, kısa boyunlu ve genişleyen gövdelidir. oval kesitli kulp boyundan başlayıp omuza bağlanmaktadır. Graffiti Tanımı: Boyunun her iki yiizeyinde (a) ve (b) graffıtoları yer almaktadır. Üçüncü graffito ise; (b) graffitosunun olduğu yönde, omuzda, yivlerin başladığı kısımdayapılmıştır. (c) graffitonun baş kısmı, amphora kırık olduğu için eksiktir. a) Yazıt: K@< (29%) b) Yazıt: K@< (29%) c) Yazıt: t...]H( (t...]8%?) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarlhlendirm e: 6. fizyı| KaynakBayrak 201 l, Kn.83. Katalog No: 166 (Kn.9l) Grafüto A.2 Grubu Amphora Formu: LRA 2,A boyun ve omuz parç€ısı Buluntu Yori: Theodosius Limanı/Constarıtinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora.Ölçüleri: AÇ: l2,3 cm, Mev.Y; 17,6 cm Grallito olçüleri: 8,6x6,2 cm Grafİito Yapısı: P os t-cocturan Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri-pembe Hamur Yapısı: Kalker ve mika katkılı Amphora Tanımı: Dışa açılan huni ağızlı, genişleyen kısa boyunlu ve genişleyen gövdelidir. Graflito Tanımı: Boyunun bir tarafında bir sıra graffito yM| bulunmaktadır. Yazıt: KIIb (28%) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendİrme: 5. yüzyıl Kaynak: Bayrak 2011, 91. 35L Kataloe No: 167 (P.4408) Graffito B Grubu A.ph"ra Fb-rr: LRA28 Buluntu Yeri: Kos (Yunanistan) Amphora OlçüIeri: AÇ: |2,5 cm, BY: 13,6 cm GÇ: 49'4cm, Y: 60,5 cm, Graffito ölçüleri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: 2.5YR 5/8-lOR 6/6 brownish red Astar Rengi: 2.5YR 6/45YR 7/3,8l2 açık sarı Hamur Yapısı: Sarımikalı, kalker ve kahverengi katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru çekik yuvarlatılmış, yüksek ağız kenarlı, genişleyen kısa boyunlu, oval kesitli kulplu" genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzda kulbun bağlandığı yerin üzerinden ı başlayan ince, sık' tarak yivler (c.Y: 2l,5 cm) gövdenin üst kısmına kadar devam etmektedir- Graffito Tanımı: omuzda blok monogram/ligatür bulunmaktadır. Yazıt: A-fI [...] Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılln ikinci yarısı - 7. yüzyılln başı Kayna k: Didioumi 20 10, 802, 804, 8 I 3, tI4408; Didioumi 20 I l, 1I.2.9 a-b ; Didioumi 2015, Fig. 1.1.7.13. Kataloe No: 168 (Inv. 40668) Grallito A.3 Grubu - Amphora Formu: LRA 24. Buluntu Yeri: Halmyris (Romanya) Amphora Ölçüleri: AÇ: l3,4 cm, GÇ: 44,8 cm' Y: 66 cm GraİIito Ölçüüeri:- Graİfito Yapısı: Post Cocturam Hamur Rengi: Açık kiremit rengi Astar Rengi: Açık kiremit rengi Hamur Yapısı: Yumuşak, kireç katkılı, Amphora Tanımı: Dışa yüksek kenarlı, genişleyen çekik ağız boyunlu, "rç oval kesitli kulplu, genişleyen oval gövdeli ve küçük çıkıntılı diplidir. omuzda kulbun bağlandığı-yerden başlayan ince, sık, tarak yivler gövdenin Zürl üst kısmına kadar devam etmektedir. 325 Graffito Tanımı: omuzda graffito yer almaktadır. Yazıt: ZOTI(K0Z) l Zoıtr6çlZıııx6ç (Zotikos) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın ortası - 6. yüzyılın sonu Kaynak: Topoleanu 2000, l33,160, pl.39, pl.53' fıg.325. 352 Katılog No: 169 (l82.l20) Graffıto A.l-A.3 Grubu Amphora Formu: LRA2A Buluntu Yeri: Torone (Yunanistan) Amphora OlçüIeri: AÇ:13 cm' EgÇ:49.2 cm, Y: 68 cm Graffito Ö[üleri:- Grafrito Yapısı: Post Cocturam Hamur Rengi: l0YR 7/4 closeto very palebrown Astar Rengi: Hamur ile aynı Hamur Yapısı: Yoğun kireç katkılı Amphora Tanımı; Dışa açılan, kalın ağızlı ve yuvarlatılınış ağız kenarlı, genişleyen boyunlu, oval kesitli, dikey kulplu, geniş gövdeli ve kiiçük çıkıntılı diplidir. omuzdan'itibaren üst gövdeye kadar ve dibe yakın yerde yiv bölümleri mevcuttur. Graffito Tanımı: Boynun her iki tarafında birer adet graffıto mevcutfur. ) a)Yazıt: AAK b)Yazıil..Q oB\ (72%) Taşıdığı Urün: Şarap? Üretim Merkezi:- Tarihlendirmeı 4. - 6. yüzyılın sonıı/7. yüzyılın başı Kaynakı Papadopoulos l989' l00, fig.ll.a b, c, Type I.l; Papadopoulos 2001, 628, 14.378, frgJ47 . Katalog No: 170 (Kn.7t) GraffitoBveCGrubu Amphora Formu: LRA2C Buluntu Yerİ: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora..ölçüteri: A.Ç: 8,8 cm, Mev.Y: 24,4 cm Graffito olçüleri: 8,9 x 8.8 cm Graffito Yapısı: Posİ Cocturanı Hamur Rengi: Kiremit rengi Astar Rengİ: Pembe Ilamur Yapısı: Yoğun kalker katkılı .A.mphora Tanımr: Hafıf dışa çckik ağız kenarlı, hafif genişleyen boyunlu, oval kesitli kulplu ve genişleyen gövdelidir. Graffito Tanımı: omuzda, iç içe yerleştirilmiş iki graffiti mevcuttur. ilk gyaffıto (a) açlk yazıdır' ikincisi ise, büyiık karakterle yazılmış bir ligattirdür. a) Y azıtı ION(N)OY /'Ir6ov(v)oıı (Ioannes' in) b) Yazıfi A-N (( NIKA (zafer) ? > Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi: Kıbrıs? Tarihlendirme: 6' yizyı| _ 7. yüzyılın başı Kaynak: Bayrak 201l, Kn.7t. 353 Kataloe No: 171 (Cat.no:39/Inv.Nr.MN28827) Grafüto A.2 Grubu Amphora Formu: LRA 28 Buluntu Yeri: Pyrgouthi (Yunanistarı) Amphora ÖIçüleri: AÇ: 8,8 cm, GÇ: 44 cm,Y'64,5 cm Graflito öIçüleri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: 2.5YR 5/6 soft red-SYR 5/8 yellowish- red Astar Rengi: 7.5YR 6/6 reddish-yellow Hamur Yapısı: Yoğun büyük, dairesel, kalker ve biraz geniş, köşeli pembe katkılı ve yoğun sarı mikalı. Amphora Tanımı: Daralan ağız kenarlı, genişleyen konik boyunlu, küresel gövdeli ve küçük düğme diplidir. Boyundan başlayan kulplar, omuza bağlanmaktadır. Kulbun altından başlayan dalgalı, sık yivlidir. Grafto Tanımı: omzun ortasında iki harften oluşan bir graffito görülmektedir. Graffito tamdır. Yazıt: AE (35 sextarii) Taşıdığı Ürün: Şarap veya zeytinyağı Uretim Merkezi: Kıbrıs? Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başı Kaynak: Hjohlman, L2005, 147, 1 62, 1 63, 239, fig.3 3, 3 5. Kataloe No: 172 (236) GraİIito A.3 Grubu Amphora Formu: LRA 2C Buluntu Yeri: Khios Adası (Yunanistan) Amphora Ötçüleri: Y: 56 cm Grafftio Ölçüleri:- Graffito Yapısı: Pos t-c octuram Hamur Rengi: Turuncu-kırmızı Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Kaba hamurlu Amphora Tanımıı Dışa çekik, yuvarlatılmış ağız kenarlı, genişleyen boyunlu, küresel gövdeli ve yuvartak diplidir. Kulbun bağlandığı yerin altından başlayan dalgalı, tarak yivler gövdenin orta kısmına kadar devam etmektedir. Graflito Tanımr: Graffito omuzda yer almaktadır. Yazıt: AN (NIKA (zafer)? > Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 7. yüzyılın ortası Kaynak: Boardman 1989, 109, 116, ll7, fig.36, fig.45.xxiv,p1.24,236. 354 Kataloe No: 173 (CC285) Graffiti A.3-C Grubu Amphora Formu: LRA 2C Buluntu Yeri: Thasos Adası (Yunanistan) Amphora Öıçüıeri: AÇ:7,l crrL EgÇ: 39,8 cm, Y: 59 cm Grafliti Ölçüleri: a)- b)- GraİIiti Yapısı: P os t-c octur am Hamur Rengi: 7.5YR 6/6 furuncu küverengi/7.SYR 6i2 kahverengi gri Astar Rengi:- Hamur Yaprsı:- Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağızlı, hafif açı ile genişleyen boyunlu, oval gövdeli ve yuvarlak diplidir. Kulplar boyundan omuza bağlanmakİadır. omuzdan itibaren gövdenin üst kısmını kaplayan ince, sık tarak yivler mevcuttur. GrafIiti Tanımı: omuzun her iki yönünde birer graffito yer almaktadır. İlk graffito (a), amphora kırık olduğu için kısmen eksiktir. a)Y azıtı BA EPIOY [oPIToY / Bol'epiou llopirou (Balerios'un oğlu Poritos'un) b)Yazıt: IAçK A Taşıdığı Ürün:- üretim Merkezİı- Tarihlendirme: 6. yüzyılın ikinci yarısı - 7. ytızyı| Kaynak: Abadie-Reynal, Sodini 1992,56, CC285, Pl.V; b, c, e. b) Katalos No: 174 (A l0) Graİtito A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 28 boyun, kulp ve gövde parçası ı Buluntu Yeri: Vassilopoulos/Antikyra/Boeotia (Yunanistan) Amphora Öıçüıeri: Y:48 cm Graffito Ölçüleri:- GrafIiti Yapısı: P os t-c octuraın Hamur Rengi: 2.5 YR 6/8 light red Astar Rengi: 7.5 YR 7/6 reddish yellow Hamur Yapısı: Yoğun kalker katkılı, gri kireç katkılı ve yoğun mikalı ı*" '.:;.'-.' Amphora Tanımı: Dışa çekik yuvarlatılmış huni ağızlı, genişleyen kısa boyunlu, küresel gövdeli ve oval kesitli kulpludur. omuzdan itibaren ince, sık tarak yivler görülmektedir. Graffito Tanımı: Graffito boyundadır. Yazıtz* xKIA (23? sextarii) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarİhtendirme: 5. yüzyılın sonu Kaynak Dafı2014' 741, Fig.ll. 355 Katalos No: 175 (B 5) Graffİti A.2-A.?-C Grubu Amphora Formu:LRA 2C Buluntu Yeri:Küçükçekmeçe Göl Havzası Kazısı (Bathonea/Constarıtinopol is (Küçükçekmece/istanbul) Amphora Ölçüteri: AÇ:9,75 cm, Mev.Y: c.48 cm, GÇev; 145,5 cm Graffiti ÖtçüIeri: a)2l,9 cm x 12,3 cm b) 7,05 x 5,8 cm Pos Graffiti Yapısı: t-c octuram a) Hamur Rengi: 10 R 5/6 red Astar Rengi: 2.5 YR 6/6 light red Hamur Yapısı: Beyaz kuvars, kalker katkılı, kaba hamurlu. Amphora Tanımı: Hafif dışa açı|an ağız kenarlı, genişleyen kısa boyunlu, genişleyen küresel gövdeli ve yuvarlak diplidir. oval kesitli kulpludur ve kulpların omuzda bağlandığı yerden itibaren başlayan yüzeysel ve aralıklı yivler gövdeye doğru uzanmaktadır. Graffiti Tanımı: omuzun her iki yönünde, toplam üç adet graffiti }l*i.- \ mevcuttur. omuzun ön tarafında ilk graffito (a), diğer omuz yüzeyinde b) ikinci (b) ve üçüncü (c) graffitigörülmektedir. a) Yazıt: II [.] b) Yazıt: [...] c) Yazıt: KB (22) Taşıdığı Ürün:- ğ Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı? Kaynak: Yayınlanmamış c) Fotoğaf: Ü.Kara; Çizim: Ü.Kara Katalog No: 176 (KAM Env.No: 2018-80)"" Giafliti A.3-B Grubu Amphora Formu: LRA 2C Buluntu Yeri: Helenopolis Antik Kent yakını,/Karamürsel açıkları (Kocaeli) Amphora ÖlçüIeri: AÇ:7,8 cm, GÇ: 35,5 cm, Y: 53 cm Graffiti ÖıçüIeri: a)- b)- c)- d> e)- f)- g)- GraİIiti Yapısı : Pos t-c oclur a m Hamur Rengi: 2.5 YR 4/6 red Astar Rengi: 2.5 Y 6/2light brownish Hamur Yapısı: Taş, şamot, az mika katkılı, gözenekli hamurlu Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarlı, silindirik boyunlu, hafifdaralan küresel gövdeli ve yuvarlak diplidir. Kulbun omuzda bağlandığı yerin altından başlayan, ince ve yüzeysel yiv grupları görülmektedir. 29'2 lt. kapasitelidir. Grafliti Tanımı: omuzd4 kulpların arasında yanyana ilk (a) ve ikinci (b) graffıto ve diğer omuz yüzeyinde yine yaİıyana üçüncü (c) ve dördüncü graffito (d) yer almaktadır. Beşinci (e) graffito, ligatür biçimindedir ve kulp üzerindedir; altıncı (f) ve yedinci graffitolar (g) da' yine iki kulp üzerine uygulanmıştıİ. a) Yazıt: CTE pı6rpovoç) b) Yazıt: A/A (alpha/lamda) c) Yazıt: M-@-A-A-E-O d) Yazıt: [I-@-T-E e) Yazıt: IIAC/ Ilo0loç (Paulos) ) Yazıt: X g) Yazıt: X Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- e) D Tarihlendirme: 7. yüzyılın ilk çeyreği Kaynak: Çibuk 20l9, l36' Kat.No: 32. Fotoğraf: S.Kara llı7 Amphoranın bu çalışmada yer almasını sağlayan Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi uzmanı Arkeolog Kemal ÇiBUK'a çok teşekkür ederim. 356 : ta ıi. o\ Kataloe No: 177 (238) GraİIiti A.3 Grubu Amphora Formu:LRA 2C Buluntu Yeri: Khios Adası (Yunanistan) Amphora Ölçüleri: Y:48,5 cm Grafliti ÖIçüleri: a)- b)_ Grafliti Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Pembe-devetüyü Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dışa doğru yuvarlatılmış ağız kenarh, silindirik boyunlu, küresel gövdeli ve yuvarlak diplidir. omuzda, kulbun bağlandığı yerin altından başlayan düz, ince yiv grupları mevcuttur. Gralliti Tanımı: omuzda. aynı içeriğe sahip iki graffito görülmektedir. #",* 0,,,e a) Yazıt: @E @E[E]/ @E[a] (Tanrı-m_) b) Yazıfi @E @E[E] / @E[f)] (Tanrı-m-) a) b) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendİrme: 7. yüzyılın ortası Kaynak: Boardman I 989, I 06- I 09, ll 6, I I 7, fi g.45.vi-vii, p1.25, 238. 357 Kataloe No: 178 (SMY 002)"'" Mühür A Grubu Amphora Formu: LRA 3 omuz parçası Buluntu Yeri: Smyrna/Agora (i2mir) Amphora Ölçüleri: 7,5x6 cm, C: l,55 cm Mühür Ölçııleri: l,l x l,l x 1,l cm / Der: 0,35 cm Mühür Formu: Üçgen Hamur Rengİ: 2.5 YR 6/8 light red Astar Rengi: 2.5 YR 6/8 light red Hamur Yapısı: Sarı mika ve Şamot katkılı Amphora Tanrmı: Boyun bölümüne ait parçadır. Mühür Tanımı: Mühür, boyun böIümünde bulunmakİadır Yazıt: A-A-I-V / Aooiö(?) (David) Taşıdığı Ürün:- ^AYI^ İhetim yeri:- Tarihlendirme: Geç Roma - Erken Bizans Dönemi Kaynak: Cankardeş_Ş enol 20 l 5, 237 -238' Res. l 3. Yeni Fotoğraf: S.Kara. "l'Mühürün bu çalışmada yer almasını sağlayan Prof. Dr. Gonca CANKARDEŞ-ŞENOL ve Doç. Dr. Akın ERSoY'a çok teşekkür ederim. 358 Katalos No: 179 Mühür A Grubu Amphora Formu: LRA 3 (?) omuz parçıısr Buluntu Yeri: Saraçhane Kazısı/Constantinopolis (Saraçhane/İstanbul) Amphor.a Öıçüüeri:- Mühür olçüleri:- Mühür x'ormu: Üçgen Hamur Rengi: Hafif gri çekirdekli açık kahverengi Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: omuz parçası. Mühür Tanımı: Boyunun omuza bağlandığı yerde mühür yer almaktadır Yazıt: A-A-I-V /Aoo{ö (?) (David) Taşıdığı Ürün:_ ^AYI^ Üretim yeri:- Tarihlendirme:- Kayna k: Hay es 1992, 7 7 -7 8, fıg'27 .2l' p|'l 4.2|. Kataloe No: 180 (SMY 047)"'' Mühür B Grubu Amphora Formu: LRA 3 omuz parçası Buluntu Yeri: Smyrna/Agora (İzmir) Amphora ötçüıeri: 5 x 8,5 cm Mühür Çapı: 1,3 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: 10 R 6/8 light red Astar Rengi: l0 R 7/6 light red Hamur Yapısı: Bol sarı mikalı Amphora Tanımı: omuz parçası. Mühür Tanımı: Boyundan omuz bölümüne geçilen yerde bir mühür yer alnıaktadır. Yazıt: Unepigrafik Taşıdığı Ürün:- Üretim yeri:- Tarihlendirme: 4. ve 5. yüzyıllar Kaynak: Cankardeş-Şenol 20l54 237 -238, Res. l 5. cenel Fotoğaİ S.Kara 'ıl9 Mühürün bu çalışmada yer almasını sağlayan Prof. Dr. Gonca CANKARDEŞ_şENOL ve Doç. Dr' Akın ERSoY'a çok teşekkür ederim. 359 Katalos No 181 (M24ltL 43h) Dipinto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 3Al (M240berueri) omuz parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora olçüleri: Gen: 8 cm Dipinto Öıçüıeri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Kırmızı Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mikalı Amphora Tanımı: Gövde parçası. Dipinto Tanımı: Kulbun omuzda bağlandığı yerin altında, bir sıra dipinto yazıtvardır. Yazıt MH(NIAIOI) / M1(vıoioq) (bir aylık)''zo ya da MY6ITID) / pn0"içnq) (elma ya da ayva şarabı ?)ll2l .*1rr Taşıdığı Urün: Elma ya daayıa şarabı ? l|f ğ4ı Uretim yeri: Ephesos ? Tarihlendirme: 4. yüzyıl başı Kaynak: Robinson 19 59, 106-107, Pl. 58, M 24 I ; Lang 197 6, 93, P1.59, L 43. Kataloe No: 182 (M 242/L 43e) Dipinto A.l Grubu Amphora Formu: LRA 3,4. (Ephesus Tip 54 - M240 benzeri) boyun, kulp ve omuz parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunaııistan) Amphora Öıçüıeri: Mev.Y: 17 cm Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Kırmızı Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mikalı Amphora Tanımı: Dar boyunlu, genişleyen gövdeli ve tek kulplu amphora parçasl. Dipinto Tanımı: Kulbun altında dipinto yazıt vaıdır. Yazıt: IIAA(AI0I) i ıro}"(oıöç) (eski)'ı22 ?ı{L' Taşıdığı Ürün:- ffi İiıİ Uretim yeri: Ephesos ? Tarihlendirme: 4. yüzyılın başı Kaynak: Robinson 1 9 59, 107, Pl.58, Mn42, Lang 197 6, 93, P1.59, L 4; http://agora.ascsa.net: P I I 590 (27 .07 .2019) "'o Lang1976,93,L 43. rr" Robinson 1959, 106-107,M241. "tt Lang 197 6,93, L 43; Robinson I 959, lO7 , M24l 360 Katalog No: 183 (M257/L 43f) Dipinto A.1 Grubu Amphora Formuı LRA 3Al/2 (Ephesus Tip 54 - M240 benzeri) omuz, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora Ölçüleri: Mev'Y: 42,5 cm,GÇ: 19 cm Dipinto Ölçüıeri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dar boyunlu, oval gövdeli, daralan dipli ve tek kulpludur. Tüm gövde yüzeysel yivlidir. omuzda "doldurına deliği'' görülmektedir. f Dipİnto Tanımı: Kulbun altında dipinto yazıt bulunmaktadır. h{ İ.İ7 Yazıt: IIAA(AIOI) / zrc}"(cıöç) (eski)''23 Taşıdığı Ürün:- Uretim Yeri: Ephesos ? Tarihlendirme: 4. yüzyılın ortası Kaynak: Robinson 1959, 108, P1.28, 58, M257,Lang1976,93, P1.59, L 43. Katalos No: 184 (M 255/L a3g) Dİpinto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 3At/2 (Ephesus Tip 5a) Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunaıristan) Amphora Öıçüleri: Y:48,5 cm, GÇ: 19,7 cm Dipinto Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Kırmızımsı Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mikalı Amphora Tanımı: Hafif çıkıntıh ağızlı, kısa boyunlu, oval gövdeli, tek kulplu ve sivri diplidir. Tüm gövdede düzensiz aralıklı yivler mevcuttur. Dipinto Tanımı: Kulbun altında dipinto yazıt görülmektedir. Yazıt: IIAA(AloI) / ıo}"(oı6ç) (eski)I'2a Tr-t Taşıdığı Ürün:_ Uretim yeri: Ephesos ? ı{ İı5 Tarihlendirme: 4. yüzyılın ortası Kaynak Robinson 1959, 108, P1.28,41,58, M255, Lang1976,93,P1.59, L 43. 1123 Lang1976,93, L 43; Robinson 1959,107,\/A4l "to Lang1976,93, L 43; Robinson 1959, 107,Ml241 361 Katalog No: I85 (M256lL 43a) Dipinto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 3Al/2 (Ephesus Tip 54) kulp, gövde ve dip parçasl Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunaııistan) Amphora ÖIçüleri: Mev.Y:49 cm, GÇ: l8,9 cm Dipinto Ölçüıeri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: oval gövdeli' tek kulplu ve içbükey diplidir. "Doldurma deliği" görülmektedir. Dipinto Tanrmı: Kulbun altında dipinto vardır. für, l l25 Y azıt: IIPo(nEPYrINox) / ztpo(ııepuovöç) (geçen yıl) - Al İ:6 IIPo(TPoilox) / flp6(tpoıroç) (ilk baskl tatlı Mytilene şarabı ?)ll26 Taşıdığı Urün:- Uretim yeri: Ephesos ? Tarihlendirme: 4. yüzyı[ın ortası Kaynak: Robinson 1959, 108, P1.28, 58, M256,Lang1976,93, PI.59, L 43. Kataloe No: 186 (M 258/L 43d) Dipinto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 3,A.l/2 (Ephesus Tip 54) kulp, gövde ve dip parçasl Bu luntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunaııistan) Amphora öıçıiıeri: Mev.Y: 46,4 cm,GÇ: l9 cm Dipinto Ötçüleri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- ,,*f fr Amphora Tanımı: oval gövdeli, içkükey dipli ve tek kulpludur M :5rt Boyunda "doldurma deliği" mevcuttur. Dipinto Tanımı: Kulbun altında bir dipinto yazıt görülmektedir. Yazıt: IIPo(fIEPYIIN0>) / ıpo(ırepuoıvöç) (geçen yi)"" - nPo(TPono)) / Ilpö(tpoıoç) (ilk baskı tatlı Mytilene şarabı ?)ll28 Taşıdığı Ürün:- Uretim yeri: Ephesos ? TarihIendirme: 4. yüzyılın ortası Kaynak: Robinson 1959, 108, Pl.58, M258, Langl976,93,Pl.59,L 43; http://aqora.ascsa.net : P22009 (27 .07.2019) "" Lang 1976,93,L43. r 126 Robinson 1959, lo7 -8, M 241 "" Lang1976,93,L43. "" Robinson 1959, 107 -8, ll241. 362 Katalog No: 187 (M 2591L 43c) Dinİnto A.l Grubu Amphora Formu: LRA 34. (Ephesus Tip 5a) gövde parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora olçüleri: EgÇ: 3,8 cm Dipinto Ölçülerİ- Dipinto Rengi: Siyah IIamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanrmı: Gövde parçasldır. Dipinto Tanımı: Kulbun altında bir dipinto yazıt bulunmaktadır. l ı29 Yazıfi fIP(ofIEPYıINoı) / ııp(oııepıı<ııvöç) (geçen yıl) - IIP(oTPonoE) / Ilp(ftpozroç) (ilk baskı tatlı Mytilene Şarabı ?)ıl30 Taşıdığı Ürünı Tatlı Mytilene Şarabı ? Uretim yeri: Ephesos ? Tarihlendirme: 4. yüzyıl ortası Kaynak: Robinson 1959, 108, P1.58, M259, Lang1976,93,Pl.59,L 431, ü( ıJ9 http ://agora.ascsa.net : P 1 I 5 83 (27 .07 .20 19) Kataloe No: 188 (M 278/L 43b) Dipinto A.1 Grubu Amphora Formu: LRA 3Al/2 ? (Ephesus Tip 5a) boyun, kulp ve omuz parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora olçüIeri: Mev.Y:9,4 cm Dİpinto Ölçüıeri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Kırmızımsı kahverengi Astar Rengi:- Iilamur Yapısı: Mikalı Amphora Tanımı: Kulp ve omuz parçasıdır. Dipinto Tanımı: Kulbun altında dipinto yazı mevcuttur. Yazıfi IIPO(fIEPY'INO>) /zpo(ıepuotvöç) (geçen y,ı)'"' _ IIPo(TPo[oL) lıpö(rponoç) (ilk baskı tatlı Mytilene Şarabı ?)ıl32 Taşıdığı Ürün:- .J4ü-t- Üretİm yeri: Ephesos ? ,t{ *?s Tarihlendİrme: 4. yüzyılın sonu Kaynak Robinson l959, ı10, Pl.58, M278, Lang1976,93,Pl,59,L 43; http://agora.ascsa.net: P I I 582 (27 .07 .2019) L^glg76,g3,L43. ""tr'30 Robinson lg5g, 107 -8, M241. L*g 1976,93,L 43. rr""" Robinson lg5g, lO7 -8,M 241 363 Katalos No: 189 (K 18) Dipinto A Grubu Amphora Formu: LRA3All2? (Ephesus Tip 54 - M 240 benzeri) kulp, gövde ve dip parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphoia Öıçüleri:- Dipİnto 'Ölçüleri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Kırmızrkahverengi Astar Rengi: Astarsız Hamur Yapısı: Mikalı Amphora Tanrmı: İg formlu gövdeli, içbükey dipli ve tek kulplu amphora. Dipinto Tanlmı: Kulbun alt kısmında, iki sıra halinde yazılmış dipinto yazı görülmektedir. Yazıt: KAAIII^(O>) AP(AXMAI) e ' / xolıriö(oç) öp(c1poi) e' (Kap 5 drakhmai) Taşıdığı Ürün:- Üretim yeri: Ephesos ? Tarihlendirm eı 4. yıjzyıl Kaynak: Lang1976,89, P1.55, K l8; http://agora.ascsa.net: PI1307 (27.07.2019) KlA Kataloe No: 190 (M279) Dipinto B Grubu Amphora Formu:LRA 3 Buluntu Yeri: Atina Agorası,/Atina (Yunanistan) Amphora Öıçüıeri: Y:36,9 cm, GÇ: l5,9 cm Dipinto Öıçüleri:- Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Kırnıızımsı kahverengi Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mikalı Amphora Tanımı: Dar ağızl.ı, kısa genişleyen boyunlu, tek kulplu, iğ formlu gövdeli ve kısa diplidir. Kulbun altından itibaren gövdede düzensiz aralıklı yivler görülmektedir. omuzda "doldurma deliği'' vardır. Dipinto Tanımı: Kulbun altında dipinto yazıt mevcuttur. Y azatı ZU)TIK0Y / Zanırcfi (Zotikos'un) Tışıdığı Ürün:- Uretim yeri:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu Kaynak: Robinson 1959, ll0, P1.29, 58, M279. 364 Katalog No: 191 Dipinto A Grubu Amphora Formu: LRA 3 boyun parçast Buluntu Yerİ: Lugnano in Teverina (İtalya) Amphora ölçııleri:- Dipinto öIçüleri:_ Dipinto Rengi:- Hamur Rengi: Kırmlzımsı kahverengi ? Astar Rengi:- Hamur Yaprsı: Pürüzsüz, sert hamurlu ve yoğun mikalı. Amphora Tanımı: Boyun parçası. itl tuıpıu olduğu anlaşılmaktadır Dipinto Tanımı: Boyun üzerinde dikey biçimde yazılmış bir dipinto bulunmaktadır. Yazıft KON[AITION] i rov[öioov] (büaratlı şarap). Taşıdığı Ürün:- Üretim yeri: Ephesos ? Tarihlendirme: 5. yüzyılın ortası? Kaynak:Martin |999' 3 58' 3 60, fıg. 266.93. Katalog No: 192 (Nr.l54) Dipİnto C Grubu Ampliora Formu: LRA 3 (Sardesi Tipi) Buluntu Yeri: Histria/Constanta (Romanya) Amphora Ölçüteri: EgÇ: c.|2cm, Y:29 cm Dipinto olçüIeri:- Dipinto Rengi: Kırmızı Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yaprsı:- Amphora Tanımı: Dar boyunlu, oval gövdeli, tek kulplu ve sivri diplidir Dipinto Tanımı: Gövdede bir dipinto haç ve iki yanında iki harf mevcuttur. Yazıt: Af(l) (alpha ve açık omega) Taşıdığı Urün:- Uretim yeri: Sardeis Çevresi ? Tarihlendirme: 5. ve 6. yüzyıllar atn Kaynak: Condurachi vd. I 96 l, fig. I I ; Popescu 197 6, l7 l-172, nr. 1 54; Opait 2004b, l8; Opait 2017, 597. 365 Kataloe No: 193 (B 7) Grafliti A Grubu Amphora Formu: LRA 3A2 omuz, kulp ve gövde parçasl Buluntu Yeri: Küçükçekmece Göl Havzası Kazısı (Bathonea/Constantinopolis(Küçükçekmece/istanbul) Amphora Ölçüleri: EgÇ: l9,9 cm, Mev.Y:40 cm GraIliti Öıçüıeri: (a) 5,lx4 cm (b) l x 0,8 cm Graffiti Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: 2,5 YR 5/6 red Astar Rengi: l0 R 5/6 red Hamur Yapısıı Yoğun mika katkılı ıİ- Amphora Tanımı: Kısa dar boyunlu, çift kulplu ve oval gövdelidir. Graflito Tanımı: İIk graffito (a) kulpların arasında; ikincisi (b) ise, diğer taraft4 dibe yakın gövde yüzeyinde yatay biçimde yazılmış olarak görülmektedir. a)Yazıt: @ b) Yazıt: K/^B (22 veya3Z?) At.l a) Taşıdığı Ürün:- jJij '. Uretim yeri: Ephesos ? ir, Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 5. yüzyılın başı Ji ,] Kaynak: Yayınlanmamış Fotoğraf: S.Kara, Çizim: Ü.Kara-B.Ustabaş ı b)<- Katalos No: 194 (P 16361) Graİfito A? Grubu Amphora Formu: LRA 3A omuz, gövde ve dip parçası Bu luntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunaıristan) Amphora olçüleri: Mev.Y: 44,5 cm,Ç:20,4 cm Grallito Ölçüleri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam? Hamur Rengi: Kırnrızımsı kahverengi Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Yoğun mikalı "ş Amphora Tanımı: Dibe doğru daralan oval gövdeli ve içbükey diplidir İ Gövdede düzensiz arahklı yivler mevcuttur. J * Graffito Tanımı: omuzda bir sıra graffito görülmektedir. Graffito kısmeıı eksiktir. t:r Yazıt: ]EPM[. / ]spp[. Tışıdığı Urün:_ Uretim yeri: Ephesos ? Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu Kaynak: Robinson 1959,79, Pl.17,58, L 51. 366 Kataloe No: 195 Grafüto A? Grubu Amphora Formu: LRA 3A2 boyun, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: YK 35 Batığ/Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbuI) Amphora Ö[übri: Mev.Y: 50 cm, AÇ: 3,4 cm,EgÇ: 20,5 cm Graffito Ötçüteri:- Graİfito Yapısı: Post-cocturam ? Hamur Rengi: Kiremit rengi Astar Rengi: Bej Hamur Yapısl:- Amphora Tanımı: Dışa doğru çıkıntılı ağız kenarlı, dibe doğıu daralan oval gövdeli ve çift kulpludur. Boyundan itibaren düzensiz aralıklı yivler, dibe doğru devam etmektedir. YK 35 Batığının kargosunu oluşturan iki amphora grubuna ait değildir. GraIfito Tanımı: omuzda görülen dipinto yazı deşifre edilememiştir. Yazıt:,- Taşldığı Ürün:- Uretim yeri: Ephesos ? Tarihlendirme: 5. yüzyıl Kaynak: Polat 2013, 169, N.144. Kataloe No: 196 (M307) Graflito A Grubu Amphora Formu: LRA 383 Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora.ÖIçüIeri: Mev.Y: 40,5 cm, GÇ: l l,2 cm Graffito Olçüleri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengİ: Kırmızlmsı kahverengi Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mikalı Amphora Tanımı: Küçük boyutlu, iğ formlu amphora. Kısa boyunlu, çift jl*ı*.ı,ı" kulplu, genişleyen gövdeli ve daralan sivli diplidir. Amphoranın tümünde düzensiz aralıklı yivler mevcuttur. ıı tö7 Gralfito Tanımı: omuzda, kulpların arasına yerleştirilmiş bir graffito mevcuttur. Yazıt AKINO(I) / örıvo(ç) (yabani fesleğen) Taşıdığı Ürün: Yabani fesleğenli şarap (?) Uretim yeri: Ephesos ? Tarihlendirme: 5. yüzyllın başı Kaynak: Robinson 1959,ll2, Pl.3l, 58, M307. 367 Kataloe No: 197 Grafüto B Grubu Amphora Formu: LRA3B2/4?||" omuz ve gövde parçası Buluntu Yeri: Ravenna (italya) Amphora Ölçıııeri:- GraİIito ÖIçüleri:- Graİfito Yapısı: Post-cocturam ? Hamur Rengi:- Astar Rengİ:- Hamur Yapısı:_ Amphora Tanımı: ig formlu amphora parçası. Grallito Tanımı: omuzda bir sıra graffito yazı bulunmaktadır Yazıt: AoPoAICIoC / Arppoöioıoq (Aphrodisios) Taşıdığı Ürün:- Üretim yeri:- Tarİhlendirme: 4. ve 5. yüzyıllar Kaynak: Fiaccadori 1983, 239, 23.1 a-b1' Pieri 2005, 1 00. Katalos No: 198 (KatNr.2l9) Grafüto A Grubu Amphora Formu: LRA 3 (Ephesus Tip 55) boyun ve kulp parçası Buluntu Yerİ: Ephesos (Selçuk/İzmir) Amphora Öıçüıeri: AÇ:4,4 cm "LJ Graffito Ölçüleri:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: l0 YR 5/4 Astar Rengi: 5 YR 6/4 Hamur Yapısl: Sert, kaliteli ve mika katkılı hamurludur. Az miktarda çok küçük kalker ve renksiz katkı vardır. Amphora Tanımı: omuza doğru genişleyen boyunlu ve çift kulpludur. oval kesitli kulplar, ağız kenarının hemen altından omuza başlanmak1adır. Graffito Tanımr: Kulbun bittiği yerde bir slra graffito yazıtvardır. Yazıfi KoNAurIoN] / rovö[{nov] (Laİ.conditİum) (baharatlı şarap) Taşıdığı Ürün: Baharatlı şarap ? Uretim yeri: Ephesos Tarihlendirme: 5. yüzyılın ilk çeyreği Kaynak Ladstötter 2008' KatNr. K l29, 18l, Ab.27.2, Taf.288; Bezeczky 201 3, 3 l, fig. I 8. ıl33 LIı\ 3A2 olaraksınıflandırılmış amphoranın LRA 3A4'e ait olma ihtimali göz önünde tutulmakİadır. Bkz:Pieri 2005, 100. 368 Katalos No: 199 (no.398) GraİIito A Grubu Amphora Formu: LRA 3? (/Ephesus 56) Amphorası boyun parçası Buluntu Yeri: Ephesos (Selçuk/i2mt) Amphora olçüleri:- Grallito Öıçüıeri:- Grafrito Yapımı : P os t-cocturam Hamur Rengi: 2.5YR 5/2 weak red Astar Rengi: sYR 6i6 reddish yellow Hamur Yapısı: Kaliteli, yoğun mika katkılı, kırmızı hamurlu. Kırmızı demir oksit ve soluk dokulu. Amphora Tanımı: Dar boyunludur. GraİIito Tanımı: Boyundan omuza geçildiği yerde graffito bir harf mevcutfur. Yaat: M (mıi) (a0?) Ta ş ı d ığı IJ r iin Zeyti ny ağı'I Uretim yeri: Arapdere vadisi? (Ephesos yakını) Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başı Kaynak: Bezeczky 2013, 168, No.398. Kataloe No: 200 Graflito A Grubu Amphora Formu: LRA 3 ? / Sardeis Tipi? Buluntu Yeri: Tanais (Rusya) Amphora.Ölçüleri:- Graffito olçüIeri:- Graflito Yapısı: P os t-c octuram? Hamur Rengİ:- Astar Rengİ:_ Hamur Yaplsı:- Amphora Tanımı: oval gövde parçasl. Graffito Tanımı: Boyundan omuza geçildiği yerde bir graffito görülmektedir. Amphora kırık olduğu için graffıtonun son harfi okunamamaktadır Yazıfi EY[.] (epsilon, üpsilon, [.]) Taşıdığı Urün: Şarap? Üretim yeri: Ephesos / Sardeis çevresi ?ll3a Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu Kaynak: Arsen'eva vd. 2001, 362-363, Abb.20.12. ll34Arsen'eva vd. 200l, 362. "Samos amphorası" olarak nitelendirilmiş olmasına rağmen, buradaki çalışmada Ephesos ya da Sardeis çevresi üretimi olabileceği düşünülmektedir. 369 Katalos No: 201 Grafİito B Grubu Amphora Formu: LRA 3 boyun, kulp, gövde ve dip parçası Buluntu Yeri: Sardeis (Salihli/\4anisa) İ Amphora Olçüleri: Y:47 cm,EgÇ:22,5 cm ıJ Graffito Ölçüleri: Y: l,2-l,4 cm ıİ Graflito Yapısı: Pos t-c octuran Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur.Yaprsr:- Amphora Tanımı: Dar boyunlq tek kulplu, armudi gövdeli ve kısa, çıkıntılı diplidir. omuzda başlayan yivler gövdeye doğru uzanmaktadır. GralIito Tanımı: Boyunda graffito yazı bulunmaktadır. Yazıt: IAK0BII +oY / 'Iorrıpırpoıı (Presbyteros (?) Iakob'un) Taşıdığı Ürün:- Uretim yeri: Sardeis ? Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı Kaynak: Crawford 1990, 89'dan (fig.a83) L.Robert, 1964, Nouvelles inscriptions de Sardes: fasc.I, Paris, 57; Hanfmann 1963,42-43,49-51, fıg.28-29; Hanfmann l983, l66. Katalos No: 202 Graffiti A-B-C? Grubu Amphora Formu: LRA 3 (?) boyun ve omuz parçası Buluntu Yeri: Sardeis (Salihli/Manisa) Amphora OlçüIeri: Mev.Y: 0,l7,Ç:5,5 cm l-lçşgr.ş1ı*. ---.' Graffito Öıçüıeri: a) Harf Y: 0,9 cm, HaçY:7 cm, b) Harf Y: l,3-2,2 cm GrafIito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Pembe-Krrmızı Astar Rengi:- Hamur Yapısı: Mikalı a) Amphora Tanımı: Dar boyunlu, genişleyen gövdeli ve tek kulpludur. Graflito Tanımı: Amphora omuzunun her iki yüzeyinde, üç graffiti yer almaktadır. ilk graffito (a), omuzd4 kulbun solunda (haça yakın); ikincisi (b), omuzd4 kulbun sağ tarafındadır. Gövde üzerinde yer alan üçüncü r'Fİffğ' graffitonun (c) isg sadece bir haçtan oluştuğu anlaşılmaktadır. b) Y azıtl. a) @EoKTIrToYi 0e6rtıorou (Theoktistos'un) b)MEAPOY(?) c)+ Taşıdığı Ürün:- Uretim yeri: Sdrdeis ? Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı Kaynak: Crawford 1990, 84, fıg.4281, Hanfmann 1963,51;Hanfmann l983, ı66. 370 Katalos No: 203 Graflito B Grubu Amphora Formu: LRA 3 (?) boyun, kulp ve omuz parçasl Buluntu Yeri: Sardeis (Salihli/Manisa) Amphora ÖIçüleri: Mev.Y: |2,5 cm Graflito Öıçüıeri: Harf Y: 0,6_1,5 cm Graflito Yapısı: P os t-c octuram Hamur Rengi: Devetüyü Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dar boyunlu, genişleyen gövdeli ve tek kulpludur. Graflito Tanımr: omuzda iki sıra halinde yazılmış graffito görülmektedir. ;6İ Yazıt: CABBATIOY / CoBpdtıou (Sabbatios'un) ,,,-i. Taşıdığı Ürün:- Uretim yeri: Sardeis ? Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı Kayna k: Crawford |99 0' fıe.429 ; Hanfmann l 9 63, 5 1' fıg.29. Kataloe No: 204 Grafİiti A Grubu * Amphora Formu: LRA 3 (?) boyun, kulp ve omuz parçast t Buluntu Yeri: Sardeis (Salihli/Manisa) Amphora..Ölçüleri: Y: ll,5 cm' oÇ: l7,3 cm Graffito olçüleri: (a) Harf Y: 0,I5 cm (b) Harf Y: 2,7 cm Grallito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Devetüyü Astar Rengi: Turuncu Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dar boyunlu, genişleyen gövdeli ve tek kulpludur Graffito Tanımı: omuzda iki adet (a) ve (b) graffito bulunmaktadlr. ı) Y azıt: N-K (isim/içerik kısaltması?) b) Yazıt: K (kappa) (20?) Taşıdığı Urün:- Uretim yeri: Sardeis ? Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı Kaynak: Crawford 1990' fıg.244. 37r Kataloe No: 205 Graffito A Grubu Amphora Formu: LRA 3 (?) boyun, kulp ve omuz parçası BuIuntu Yeri: Sardeis (Salihlillı4anisa) '.pr(ş'/I Amphora Ölçüleri: Mev.Y: 8,5 cm, Ç: 6 cm, EgÇ: l7,8 cm Graffito Ölçüleri: Harf Y: 0,7-l'2 cm Graffito Yapısı: P o s t-c o cİuram Hamur Rengi: Kiremit rengi Astar Rengi: Krem rengi Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Dar boyunlu, genişleyen gövdeli ve tek kulpludur Graffito Tanımı: Boyunun altında graffito yazıt bulunmaktadır. Yazıt: },pI . . .y (?) Taşldığı Ürün:- Uretim yeri: Sardeis ? Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı Kaynak: Cravyford 1990, 51, Fig. 1 93. Kataloe No: 206 Graffito A Grubu Amphora Formu: LRA 3 (?) boyun, kulp ve gövdesi Bu Iuntu Yeri: Sardeis (Salihli/Marıisa) Amphora Ötçüleri: Mev.Y: 0,27 cm,EgÇ:0,2l Graffito ÖIçüleri: Harf Y: 0,048 Graflito Yapısı: PoSt-cocturam Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımıı Dar hafif şşkin boyunlu, genişleyen oval gövdeli ve tek kulpludur. Kulbun gövdeye bağlandığı yerde "balık kuyruğu" olarak tanımlanmış bir iz vardır. Graffito Tanımı: omuzda graffito ligatür bulunmaktadır. Yazıt: X(D (?) Taşıdığı Ürün:- Uretim yeri: Sardeis ? Tarihlendirme: 7. yüzyılın başı Kaynak Crawford 1990, F ig.57 2. 372 Kataloe No: 207 (Kn.8) Mühür A.1 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası ağız kenarı parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora öıçüleri: |2,9xl0,2 cm Mühür Çapı: 2,6 cm x 3 Mühür Formu: Daire x 3 Hamur Rengi: Kiremit rengi Astar Rengi: Kiremit rengi Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa doğru çekik ve yukarı uzanmış ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Mühür Tanımı: Ağız kenarının hemen altında üç adet daire formlu mühür göriilmektedir. Mühürlerin içerikleri aynıdır ve bir haçla başlayan üç sıra yazıt bulunmal(adır. Mühürlerin toplam beş adet olduğu ve haç biçiminde yerleştirildiği sanılmaktadır. Ancak, iki mühür eksik olmalıdır. Yazıt: fKEBoH@IEAEYCIoYKEPJ i K(ıipı)e Boıio(e)ı'Eleuoıou Kdp(öoç) (Tanrım Eleusios'un karında/işinde yardım et!) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:_ Tarihlendirme: 5. yüzyılın sonu _ 6. yüzyılın başı Kaynak: Bayrak 201l, Kn.8. Kataloe No: 208 (Kn.l00) Mühür A.2 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikap/istanbul) Amphora Ölçüleri: AÇ: l9,3 cm, Mev.Y: 21,3 cm Mühür Çapı: 2,6 cm x 5 Mühür Formu: Daire x 5 llamur Rengi: Gri-kiremit rengi Astar Rengi: Açık gri-pembe Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Dışa çekik diizağız kenarlı, silindirik boyunlu ve daire kesitli kulpludur. Amphora içinde reçine izleri vardır. Mühür Tanımı: Boynunda, haç biçiminde yerleştirilmişbeş adet mühür yer almaktadır. Tüm mühürler aynı kalıpla basılmıştır ve mühürde: nokta/inci bordür çerçeve içinde en üstte ve en altta birer haç mevcuttur. Haçların arasında iki satır halinde yazıt görülmektedir. Yazıt +AIAfIIOY+ / Aydzrıou (Agapios'un) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. yüzyılın sonu - 6. yüzyıl Kaynak: Bayrak20l I, Kn.l00. 373 Katalos No: 209 (Kn.l2l) Mühür A.2 Grubu Dipinto B Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Ölçiıleri: AÇ |7,3 cm, Mev.Y: 15 cm Mühür Çapı: 2,35 cm x 5 Mühür Formu: Daire x 5 Dipinto Öıçüıeri: 8,5 x 7,l cm Dİpinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Kırmlzı-gri Astar Rengi: Pembemsi gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ve içe eğimli ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Ağız içerisinde reçine izleri mevcuttur. Mühür Tanımı: Ağız kenarının altında haç biçimli yerleştirilmiş beş adet mühür görülmektedir. Mühürlerin içerikleri ve kalıpları aynıdır. Mühürde haçla başlayan ve biten iki sıra yazıt bulunmaktadır. Amphora kırık olduğu için iki mühür kısmen kırık ve eksiktir. Dipinto Tanımı: Mühürlerin yer almadığı tarafta, bir çerçeve içinde dipinto yazı tespit edilmiştir. Dipinto amphora kırık olduğu için eksiktir. üI Mühür Yazıt: +AIAIIIOY+ / Aydzıou (Agapios'un) Dipinto Yazıt: Dipintoda net olarak okunabilen harf M (mü) harfidir. Dipintonun bir kısaltma ya da monogram olabileceği sanılmaktadır. Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. yüzyılın sonu - 6. yüzyılın başı/6. ynzyıl Kaynak: Bayrak 201 I, Kn.l2l. Kataloe Noı 2l0 (Kn.l09) Mühür A.2 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanl/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Öıçüıeri: KÇ:5,7 cm, Mev.Y: l6,4 cm Mühür ÖIçüıeri: 2 cmx2,35 cm Mühür Formu: oval Hamur Rengi: Kırmızı-gri Astar Rengi: Kırmızı-gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Kulp parçası. Mühür Tanımı: Kulp üzerinde bir adet mühür görülmekİedir. Mühürde nııkta/inci bordürlü çerçeve içerisinde en üstte ve altta birer haç ve merkezde iki satır halinde yazıt bulunmakİadır. Yazıt: +AIAfIIOY+ / Ay 374 Katalos No: 211 Mühür A.3 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Lazuren Bryag Batığı/Varna Körfezi (Bulgaristan) Amphora Ölçiııeri:- Mühür Ölçüleri: 4 cmx2,7cm,Harf Y:0,2 cm Mühür Formu: Haç biçimli Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağız kenarlı, omuza doğru genişleyen boyunlu ve ovalkesitli kulpludur. Mühür Tanımı: Ağız kenarının hemen altında, kulpların arasına yerleştirilmiş haç formlu bir mühür mevcuttur. Basılma sırasında üst kısmı aşınmıştır Yazıt; TCD EP ICD @EBOHOEI T (ı) T o Y o[EoToK]EBOH@EI TC) ToY T(I) EPr(l) / @[eot6r]e Boıi0eı tro toıi ro öpyro (Kutsal Anne, bu kişiye (bu) işinde yardım et.) Taşıdığı Ürün:- Tarihlendirme: 480-4901 l1s Üretim Merkezi:- Kaynak: Minchev 201l, fie.15, Swan 2010, I13. Katalos No: 212 Mühür A.3 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun parçası Buluntu Yeri: Vama Körfezi/Lazuren Bryag Batığı (Bulgaristan) Amphora Ölçtıleri:- Mühür Öıçüıeri:4,5 cmx 2,7 cm,Harf Y:0,2 cm Mühür Formu: Haç biçimli Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağız kenarlı, omuza doğru genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Mühür Tanımı: Ağlz kenarının hemen altında haç formlu bir mühür mevcuttur. Haçın dört kolunda yazı görülmektedir ve üst koldaki harfler ğ retrograddrr i- : Yazıt: :CüT: EEE ü KEBOH@EI.*i 'r fl OJ M 1. o @[EoToK]E BOH@EI TC) ToY TcD EPIOJ / @[eoı6r]e Boı!0eı ıro toü toı (Kutsal Anne, (bu) yardım öpyoı .. bu kişiye işinde et.) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- "" Swan 2010, I l3-14. 375 Tarihlendirme: 480-490" Kaynak Minchev 20l l , fıg'14. Katalos No: 213 (Kn.93) Mühür A.4 Grubu Dipinto B Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası ağız kenarı parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphor.a Ölçüleri: l4,3 x 9,3 cm Mühür olçüsü: 3,9 cmx4,7 cm Mühür Formu: Haç biçimli Dipinto Öıçıısıı: 10,8 x 3,7 cm Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa dönük ağiz kenarlıdır. Mühür Tanımı: Ağız kenarının hemen altında haç formlu bir mühür yer almaktadır. Mühür içinde yazıtı çevreleyen bir çerçeve mevcuttur ve haçın dört kolunda harfler görüImektedir. Merkezde yer alan harf, olasılıkla mühür basılırken aşınmış olduğu için okunamamaktadır. Dipinto Tanımı: Mühür hizasından başlayan ve mühürün üzerinden geçecek şekilde yerleştirilmiş bir dipinto mevcuttur. Mühür Yazıt: Mühürde, merkezde yer alan harfin, IğT[I.{/E/II/A/P harflerinden biri olabileceği düşünülmektedir. Yatayda; "'u Swan 2010, 1 13-14. 376 Kataloe No: 214 (Kn.90) Mühür B.l Grubu Dipinto B Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası ağız kenarı ve kulp parçası Buluntu Yerİ: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçüıeri: Mev.Y: l6,4 cm Mühür Çapı: 2 cm Mühür Formu: Daire Dipinto Öıçüıeri: 6,2x3,5 cm Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Koyu kiremit Astar Rengi: Açık kırmızı Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanrmı: Hafif dışa çekik ve içe eğimli ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve daire kesitli kulpludur. Dipinto Tanımı: Mühür yanında bir dipinto mevcuttur. Mühür Tanımr: Mühürde ortada ayakt4 cepheden, haleli, orans duruşunda bir Azizbetimi ve iki tarafında mührü çevreleyen bir sıra yazıt görülmektedir. Mühür Yazıtı H:Co XPYCö KEPA[IAC] /'Hoo Xpuoo0 Kepoioq / (Bu (?) Altın boynu/Haliç?) v^'l;* u]HCo tYC] )G(/Y)CIT]ö KEPAITIOC] / ll]noo [0ç] Xp(/ıı)oı6u Kepıi[tıoç] (isa'nın zaferi Haliç (AItın Boynuz)? Dipinto Y.azıtı- Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirm ez 6. yizyıl ? Kaynak: Bayrak 2011, Kn.90. Katalos No: 215 (Kn.36) Mühür B.2 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası ağız kenarı ve kulp parçasl Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/ Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçüıeri: a) Mev.Y: 24 cm,b) Mev.Y: 25,6 cm Mühür Ölçüleri: 2'6 cmx2 Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Pembemsi açık gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ve düz ağız kenarlı ve daire kesitli kulpludur. Mühür Tanımı: Haleli, ellerini havaya kaldırmış, giysili ve ayakta betimlenmiş bir AzizlMelek; ve etrafında onu çevreleyen retrograd biçimde yazılmış bir sıra yazıt mevcuttur. AzizlMelek figürünün her iki yanında saat yönünde yazılmış bir yazı daha görülmektedir. Mühür yer yer aşınmışttr. Y azıtı a) +KEBOH@I EAEYCIOY KEP. /rA] IITğ (dışta/retrograd) üTAAAT - üTYoyEo (içte) b) +KEBOH@I EAEYCIIOY KEP/IA]IITö (dışta/retrograd) ğTAAAT - üTYoVEo (içte) Dısta: K(ıipı)e Bo{O(s)ı E},euo(ou) (...) (Tanrım Eleusios'un [..'] yardım 9t!) Içte:- Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirm eı 6' yizyıl ? Kaynak: Bayrak 201l, Kn.36. 377 Kataloe No: 216 (Kn.7) Mühür B.2 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikap/istanbul) Amphora Ölçüleri: Mev.Y: 22 cm,KÇ:6,2 cm Mühür Çapıı 2,7 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Kiremit rengi-gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Kulp parçası. Mühür Tanımı: Haleli, ellerini havaya kaldırmış, giysili ve ayakta betimlenmiş bir Aziz]Me|ek; ve etrafında onu çevreleyen retrograd biçimde yazılmış bir sıra yazıt mevcuttur. AzizJMelek figürünün her iki yanında saat yönünde yazılmış bir yazı daha görülmektedir. Mühür yer yer aşınmıştır. Yazıt: +KEBOH@I EAEYIOY KEP/|A]üTü (dışta/retrograd) öTAAAT - üTYoIoYo (içte) 'E}'sıı(otorı) Dısta: Dışta: K(ıipı)e Boı10(e)ı (...) (Tanrım Eleusios'un [...] yardım et!) içte:- Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. yüzyılln sonu - 6. yüzyılın baş/6. yüzyıl Kaynak: Bayrak 2011, Kn.7. Katalos No: 217 (Kn.l0) Mühür B.2 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora ölçüleri: KÇ; 6,4 cm, Mev.Y: l0 cm Mühür Çapı: 2,5 cm Mühür Formu: Daire Ilamur Rengi: Gri Astar Rengi: Pembemsi gri Hamur Yapısı: Taş katkılı A,mphora Tanımı: Kulp parçası Mühür Tanımı: Haleli, ellerini havaya kaldırmış, giysili ve ayakta betimlenmiş bir Aziz]Me|ek; ve etrafinda onu çevreleyen retrograd biçimde yazılmış bir sıra yazıt mevcutfur. Aziz]Me|ek figürünün her iki yanında saat yönünde yazılmış bir yazı daha görülmektedir. Mühür yer yer aşınmıştrr. Yazıt: +KEBoH@I EAEYCIOY KEP/TAIITü (dışta/retrograd) öTAAAT- öTY[oIo]Y (içte) Dışta: K(üpı)e Boıl0(e)'E}.€ı)oıou (...) (Tanrım Eleusios'un [...] yardım et!) icte:- Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirm eı 6. yiizyı| ? Kaynak: Bayrak 201 1, Kn.l0. 378 Kataloe No: 218 (Kn27) Mühür B.3 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçzıst Buluntu Yeri Theodosius Limanı/Constarıtinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora öIçüleri: AÇl. 17,3 cm, BY: 27,3 cm Mühür Çapı: 2,4 cm x 5 Mühür tr'ormu: Daire x 5 Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık Gri Hamur Yapısı: Taşçık katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ve içe eğimli ağız kenarh, silindirik boyunlu ve daire kesitli kulpludur. Kulplar ağız kenarınln altından başlayıp omuza bağlanmaktadır. Mühür Tanımı: Boyunda, haç formu biçiminde yerleştirilmiş beş mühür mevcuttur ve aynı kalıpla beş kez basıldığı anlaşılmaktadır. Mühürde; ayakt4 gövdesi cepheden, başı profilden betimlenmiş kanatlı bir melek (Mikhael) tasviri yapılmıştır. Asa ile figür arasında yıldız "x"sembolü; asa yanında bir monogram ve figürün sol tarafında bir yazı göriılmektedir. Y azıt: YazLMHxAHA / M11oıil. (Mı1oıil") (Miknael) Monogram; I-EPMANA i leppovti (Germana) ya da IEPMANO> / feppov6ç (Germanos) Taşıdığı Ürün:= Üretim Merkezi:- Tarihlendirm eı 6. yiizyı| ? Kayna k: Bayr ak 20 I I, Kn.27 . Kataloe No: 219 (Kn.66) Mühür B.4 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası ağız kenarı ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Ölçüıeri: Mev.Y: l3,2 cm Mühür Çapı: l,8 cm Mühür Formu: Daire Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ve içe eğimli ağız kenarlı ve daire kesitli kulpludur. Ağız kenarında ve boyun içinde reçine izleri mevcuttur. Mühür Tanımı: Kulpta yer alan mühürde, merkezde haleli Asker Aziz Theodoros Tyron yılanı öldürme sünesi görülmektedir. At üzerindg başı ve gövdesi cepheden, bacakları profilden, haleli betimlenmiştir ve sahnenin her iki yanında bölünmüş bir yazıİ bulunmaktadır. Yazıt @EoA0PoY / @e6öopou (Theodoros'un) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirm e: 6. yiizyıl ? Kaynak: Bayr ak 20 | l, Kn.66; Kara 20 I 5, fi g.9a-b. 379 Katalos No: 220 (Kn.l08) Mühür B.5 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçüıeri: KÇ:6,05 cm Mühür Çapı: l,85 cm x l,6 cm Mühür Formu: oval Hamur Rengi: Küverengi Astar Rengi: Pembemsi gri Hamur Yapısı: Taş katkılı, mikalı AmphoraTanımı: Daire kesitli kulp parçasl. Mühür Tanımı: Kulp üzerinde oval formlu ve kısmen üst üste iki kez basılmış bir mühür yer almaktadır. Mühürde; en altta yıları ve üstiinde profilden tasvir edilmiş koşan bir aslan betimi görülmektedir. Aslanın üzerinde ise kanatlarını açmış bir kartal cepheden betimlenmiştir ve kartalın üzerinde retrograd olmuş bir blok monogram yapılmıştır. Yazıt: AEONTIoY / Ae6wıou (Leontios'un) Taşıdığı Ürün:_ Üretim Merkezi:- Tarihlendirm e: 6. yizyı| ? Kaynak: Bayrak 201 I, Kn.l08. -lI_---l-".I Kataloe No: 221(Kn.1 l) Mühür B.6 Grubu Dipinto A Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası ağız ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı,/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Ölçüleri: AÇ 17,5 cm, KÇ:6,3 cm, Mev.Y: 29,5 cm Mühür Çapı: l,4 cm x 5 Mühür Formu: Daire x 5 a) Dipinti ÖIçüleri: a) - b) - Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık Gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amp ho ra Tanı mı : Hafi f dışa çekik duz ağız kenarl ı, silindirik boyunlu ve daire kesitli kulpludur. Ağız içerisinde reçine izleri vardlr. Mühür Tanımı: Boyund4 ağız kenarlnın hemen altında, haç formunda yerleştirilmiş beş mühür görülmektedir. Mühürler, beş kez aynı kalıpla basılmıştır. Mühür içerisindenokta/inci bordürlü bir çerçeve içinde b) kanatlarını açmış kartal ve üzerinde bir monogram yapılmıştır. Dipİnti Tanımı: Boynun her iki tarafında, iki adet (a) ve (b) dipinti monogram mevcuttur. Mühürlerin olduğu yöndeki dipinto (a) oldukça aşlnmış ve silinmiş durumdadır. Diğer yüzeydeki dipinto monogram (b) daha iyi durumda oImasına karşın eksiktir. Mühür Yazıt: MIXAHA / Mı1oıi}, (Mihail) a) Dipinto Yazıt:- b) Dipinto Yazıt: @-H-A-E_Q-Y Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirm'e: 5. yüzyılın sonu - 6. yüzyılın başı/6. yüzyıl Kaynak: Bayrak 201 l, Kn. I 1. 380 Katalos No: 222 (Kn.65) Mühür B.7 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası kulp parçaları Buluntu Yeri: Theodosius Liman!./Condtantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora öIçııIeri: a) 5,6 x 30,3cm, b) 5,4 x 24'5cm Mühür Çapı: c.l,3 cm x 2 Mühür Formu: Daire x 2 Hamur Rengi: Gri-pembe Astar Rengi: Gri-pembe Hamur Yapıiı: Taş katkılı ' Amphora Tanımı: Hafif dışa doğru çekik ve içe eğimli ağız kenarlı ve daire kesitli kulpludur. Mühür Tanımı: İki kulp üzerinde yer alan mühürler aynı kalıpla basılmıştır. Mühürlerde profilden betimlenmiş bir aslan üstilnde, kanatlarını açmış cepheden bir kartal figürü bulunmaktadır. Yazıt: Unepigrafik Taşıdığı Urün:_ Uretim Merkezi:- Tarİhlendirme: 6. yüzyıl ? Kaynak: Bayrak 201l, Kn.65. Kataloe No: 223 (Kn.26) Mühür C.l Grubu Graffiti A.lü Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Ö[übri: AÇ: l5,9 cm, BÇ: l5,7 cm, KÇ: 6,l cm, Mev.Y: 32 cm Mühür Çapı: 2,35 cm x 3 Mühür Formu: Daire x 3 Grafliti Ölçüleri: a) 5,6 cm x 4,8 cm b) 5.8 m x 4,5 cm Graffiti Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Hafif dlşa doğu çekik ve dij.zağız kenarlı, genişleyen boyunlu oval kesitlikulpludur. Kulp üzerinde kısa yiı,ler görülmektedir. Grafiiti Tanımı: ilk graffıtoda (a) bir ligatür mevcutken, ikinci graffitoda (b), kulbun altındaki omuz yüzeyindeyatay biçimde yazılmış kısaltma yer almaktadır. Mühür Tanımı: Kulp üzerinde üç kez aynı mührün basıldığı görülmektedir. Mühürde, bir çerçeve içerisinde monogram mevcuttur. Monogramın üzerinde bir haç ve yıldız "x"simgesi yapılmıştır. a) Mühür Yazıt AAEEANAPOY / ALığovöpou (Aleksandros'un) ı t37 a) Graffiti Yazıt: T-d-P-I1TfI (isim ya da yer ismi kısatması?) b) Graffiti Yazıt:MB (42) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarİhlendirme: 5. yüzyılın ortası./sonu? Kaynak: Bayrak 2011, Kn.26. b) lı'7 En yakın benzeri için, bkz: Zacos, Veglery,p|.229,noı |l 381 Kataloe No: 224 (Kn.l0l) Mühür C.2 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası ağız ve kulp parç.ısı Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/ Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Öıçüıeri: KÇ: 6,8 cm, Mev.Y: l4,3 cm Mühür Öıçuleri: lo7 cmx2ol cm Mühür Formu: oval Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Açık gri Hamur Yapısı: Taşçık katkılı Amphora Tanrmı: Hafif dışa doğu çekik ve içe eğimli ağız kenarlı ve silindirik boyunludur. Daire kesitli kulp ağız kenarının altından başlamakİadır. Mühür Tanımı: Kulp üzerinde oval formlu bir mühür mevcuttur. Mühürdg çelenk bordür çerçeve içerisinde, üstte bir haç ve altında birmonogram görülmektedir. Yazıt: @EoCEBIOY / @eooepiou (Theosebios'un) ya da . @eoodBnç (Theosebes'in) Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlend irm ez 6. yiJzy ı|? Kaynak: Bayrak 201 1, Kn.l0l. Kataloe No; 225 (Kn.94) Mühür D.2 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Ölçüleri: Mev.Y: 13 cm Mühür Çapı: 0,9 cm x 3 Mühür Formu: Circus Incus x3 Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Pembemsi gri Hamur Yapısı: Taşçık katkılı Amphora Tanımı: Daire kesitli kulp parçası. Amphora boyunu içerisinde reçine izleri vardır. Mühür Tanımı: Kulp üzerinde üç adet yan yana yerleştirilmiş mühür bulunmaktadır.Yazıtsız mühürler, daire formlu bir uca sahip, içi boş bir aletle yapılmlştır. Soldaki mühürün aşınmış olduğu görülmektedir. Yazıt: Unepigrafik Taşıdığı Ürüni üiöö Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 5. yüzyılın sonu - 6. yüzyılın başı? Kaynak: Bayrak 201I, Kn.94. 382 Katalog No: 226 (B-55) Mühür D.3 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası kulp parçası Buluntu Yeri: Küçükçekmece Göl Havzası Kazısı (Bathonea) / Constantinopolis (Küçükçekmece/İstanbul) Amphora ÖlçüIeri: 34,3 x 3,5cm Mühür Ölçüleri: c. l,6 cm x 1,4 cm x 3 Mühür Formu: Parmak baskı x 3 Hamur Rengi: 2.5 YR 7/8 light red Astar Rengi: 2.5 YR 6/4 light reddish brown Hamur Yapısı: Taşçık, kalker, siyü katkılı, az mikah Amphora Tanımı: oval kesitli kulp parçası. Kulp üzerinde üç yiv göriilmektedir. ü Mühür Tanımı: Kulp üzerindg ağızayakın yerde art arda üç adet parmak baskı bulunmaktadır. ortada yer alan baskı tamdır, ancak baştaki ve sondaki baskılar kırık ve aşınmıştır. Yazıt:- Üretim Merkezi:- Taşıdığı Ürün:- Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 5. yüzyılın başı? Kaynak: Yayınlanmamış Fotoğaf: S.Kara; Çizim: Ü.Kara_B.Ustabaş Kataloe No: 227 (Kn.85) Mühür C.3 Grubu Dipİnti A Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikap/İstanbul) Amphora ÖIçüIeri: AÇ 16,4 cm, Mev.Y: 36,5 cm Mühür Çapı:2,2 cm Mühür Formu: Daire Dipinti Ölçüleri: a) 12 x l0,5 cm b) 6,5 x 25.5 cm Dipİnti Rengi: Siyah Hamur Rengi: Kahverengi Astar Rengi: Pembe-kırmızı Hamur Yapısı: Taşçık katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağız kenarlı, genişleyen boyunlu ve daire kesitli kulpludur. Ağız içerisinde reçine izleri vardır. lV.ı4ı Mühür Tanımı: Sol kulp üzerinde bulunan mühürde çerçeve içerisine yerleştirilmiş bir blok monogram yeı almaktadır. Dipinti Tanımı: iık dipinto (a) tüm boynu kaplamakta; (b) ikinci dipinto a) b) ise,boyundan omuza geçilen yerde bulunmaktadır. ilk dipinto (a) kısmen aşınmıştır. Mühür Yazıt: @-E-A-P-0-Y-0 / @EOA0JPOY / @e6öropou (Theodoros'un) a) Y azıt: X-E-M-A-II-Y-T-C b) Yazıfi},IA (44) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın başı/ortası? Kaynak: Bayrak 201l, Kn.85. 383 Katalog No: 228 (Kn.75) Mühür D.l Grubu Dipinti A Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorasl boyun ve kulp parç.ısı BuIuntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı /istanbul) Amphora Ölçüıeri: AÇ 17,l cm' Mev.Y: 36 cm Mühür Öıçıısıı: 2,2 cmx3 cm Mühür Formu: Haç Dipinti olçüsü:a) l l x 8,3cm b) l l,5 x 24,3 cm Dipinti Rengi: Siyah Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Pembemsi açık gri Hamur Yapısı: Taşkatkılı Amphora Tanrmı: Dışa çekik ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve genişdaire kesitli kulpludur. Amphoranın içinde reçine izleri görülmektedir. fı* Mühür Tanımı: Sağ kulp üzerinde haç formlu bir mühür yer almak1adır. Mühriin basıldığı nok1ada hamurun içinde yer alan taş katkısına denk b) geldiği içinçerçevesi kısmen aşınmrştır. Dipinti Tanımı: ilk (a) dipinto, boyunun bir yüzeyinin tamamına yakınını kaplayacak şekilde yerleştirilmiştir. ikinci dipinto ise (b), diğertarafta ve düa küçük bir alanda yer almaktadır. Her iki dipinto da kısmen okunabilir durumdadır. s Mühür Yazıt: Unepigrafi k ı.t Dipinti Yazıt: gtrğ*ğ (a) A-E-P-N-Y_I-I/ Ieopyıoıi florprciou ? (Patrik Georgios'un ?) MA (44?) (b)- Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın ortası? Kaynak: Bayrak 2011. Kn.75. Katalos No: 229 (Kn.70) Dipinti A Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı /İstanbul) Amphora Öıçüıeri: AÇ l7,6 cm, Mev.Y: 33'2 cm Dipinti ÖIçüleri: a) l4,5 x 25,5 cmb) l l x l8,7 cm c) 10,6 x 4,5 cm d) 8,7 x 3,5 cm Dipinti Rengi: Siyah Hamur Rengi: Koyu kiremit rengi a) Astar Rengi: Koyu kiremit rengi Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Dışa çekik ağız kenarlı' silindirik boyunlu ve dairekesitli kulpludur. Amphoranın içinde reçine izleri görülmektedir. Dipinti Tanımı: Her iki boyun yüzeyini kaplayacak biçimde oluşturulmuş iki (a) ve (b) dipinti monogram; sağ (d) ve sol (c) kulbun altındaki boyun yüzeyine yatay biçimde yazllmış birer dipinto tespit edilmiştir. (a) ve (b) dipintoları tamdır ancak, (c) ve (d) dipintoları kısmen aşınmışlardır. .rlJ j.'ılf l Yazat: a) II-E-X-A-C-P-Y-K ve LZ (37) b) L-z-z-z (37?) c) ANAPO[A/C] / Avöpo[o/ç] ya da ANAPO/OANA /'Av6po/rhva / (Andron'u) ya da (Andros/Andros'un) a) b) d) IIAYAö llo0x.ou (Paulos'un) Taşıdığı Urün:- eı Üretim Merkezi:- SH Tarihlendirme: 6. yıjzyıl / 6. yüzyllln ortası? * 'Çl Kaynak: Bayrak 201 l, Kn.70. c) d) 384 KataloeNo:230 (Kn.84) Mühür D.3 Grubu (?) Dipinti A Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/ Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Öıçüleri: AÇ: |7,5 cm, Mev.Y: 33 cm Mühür ÖIçüIeri: l,3 cmx2 Dipinti ölçtıleri: a) l0,2 x 26 cm; b) 6,3 x 2l,9 cm; c) l 3,4 x 5,5 cm; d) 5,1 x 13 cm; e) 4,5 x 5,5 cm Dipinti Rengi: Siyah Mühür olçüsü: l,3 cmx2 Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Gri-pembe Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Dışa çekik hafif içe eğimli ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve daire kesitli kulpludur. Amphoranın içinde reçine izleri görülmektedir. Mühür Tanımı: Her iki kulbun iç tarafinda, omuza bağlandığı yere yakın c) biçimde yerleştirilmiş birer adet parmak baskı mevcuttur. Dipinti Tanımı: Her iki boyun yüzeyini kaplayacak biçimde oluşturulmuş iki (a) ve (b) dipinto monogram; sağ (c) ve sol (d) kulbun altındaki boyun yüzeyine yatay biçimde yazılmış birer dipinto yaz|t ve sağ kulbun üzerinde (e) bir dipinto monogram tespit edilmiştir. iık dipintonun (a) orta kısmı amphora kırık olduğu için kısmen eksiktir ve (b) ikinci dipinto ise kısmen okunamamaktadır. Dipinti Yazıt: a\ O-A-E-P-T-X-I-C ve K-E ligatürü ve M ? b))vE-A-@ c) AN^POAN i Avöpoov (Androan) / d) IAYAö flo0lou (Paulos'un) ı:]ı:lİ e) O-@-E-A-A a) b) d) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme:. 6. ynzyıV 6. yüzyılın ortası? Kaynak: Bayrak 201l, Kn.84. A '- e) Kataloe No: 231 (Kn.l2) Dipinto C Grubu Amphora x'ormu: Zeest 80 Amphorası gövde parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapıiİstanbul) Amphora ölçüleri: l5,5 x 21,5 cm Dipinto Ötçüleri: 11,6 x 5,l cm Dipinto Rengi: Siyah Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: omuzdan gövdeye geçilen yere ait bir gövde parçasıdır, Dipinto Tanımıı Amphora gövdesinin üzerinde yatay biçimde yazılmış bir sıra dipinto yazıt mevcuttur. Amphora kırık olduğu için yazının başı eksiktir. ıdşIE Yazıt: [...]M-d-s-I-E(40% r (?) 15) Taşldığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarİhlendirme: 5. ve 6. yüzyıllar Kaynak: Bayrak 201l, Kn.12. 385 Katalos No: 232 (P18366) Grafüto A.1 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası/Atina (Yunanistan) Amphora Ölçüleri: AÇ: l6 cm, Mev.Y:28 cm Graflito Öıçuleri:- Graffito Yapısı: P ost-c octuram Hamur Rengİ: Koyu krrmızı Astar Rengi:- Hamur Yapısı:_ Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik kalın ağızkenarlı, genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur.Ağız kenarı altu:ıda ve kulp üzerinde yiv mevcuttur. Graflito Tanımı: Kulbun altında graffito yazıt mevcuttur. Yazıt: PAE (135) (M.S.105 yılı)lı38 ya da l30 / 130,5 sextari1|3g Taşıdığı Ürün: Tahıl? Üretim Merkezi:_ TarihIendirme: 3. yüzyılın başı Kayna k: Lang l 9 5 5, 282' rır'28' pl. 80, fi g.28 ; http ://aqora. ascsa. net/id (27.07.2019) Kataloe No: 233 (P21330) Graflito A.l Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun parçası Buluntu Yeri: Atina Agorası (Yunanistan) Amphora.Ölçüleri: AÇ: |7,4 cm,Mev.Y: 3l cm Graffito olçüleri:- Graflito Yapısı: P os t-c octuram Hamur Rengi: Pembe-turuncu hamurlu Astar Rengi:- Hamur Yapısı:_ Amphora Tanımı: Boyun parçası. GraIlito Tanımı: Kulbun altında kaları omuz yüzeyinde yatay biçimde yazılmış graffito yazıt mevcuttur. Yazıt: PAC (136) (M.S.106 yılı)lıa0 yada |36 sextaril| | Taşıdığı Ürün: Tahıl? Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 2. yüzyılın sonu - 3. yüzyılın başı Kaynak: Lang 1955, 282,285, nr.29, p1.80, fig.29; Robinson 1959, Kl l5 altında, Pl.40; http://agora.ascsa.net/id (27.07.2019) tt" Lang 1955,282,285, nr.28. ıl39 Söz konusu graffito' bu çalışmada yeniden değerlendirilmiştir Lang lg55, 282, 285, ıır.29. ııal''oo Söz konusu graffito, bu çalışmada yeniden değerlendirilmiştir 386 Kataloe No: 234 (B-35) Grafüto A.l Grubu Amphora tr'ormu: Zeest 80 Amphorası gövde parçası Buluntu Yerİ: Küçükçekmece Göl Havzası Kazısı (Bathonea) / Constantino.pol is(Küçükçekmece/istanbul) Amphora.0lçüleri: 9,6 x 8,5 cm Grallito olçüleri: 4,35x2,l cm Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: 2.5 YR 6/6 orange Astar Rengi: t0 R 6/6 reddish Hamur Yapısı: Yoğun tş ve kalker katkılı Amphora Tanımı: Boyun parçası. olasılıkla kulbun altındaki boyun yüzeyine aittir. Graffito Tanımı: Yatay bigimde yazıI.dığı göriilen graffitonun' ilk harfinin üst kısını (M) kısmen kırıkİır. Yazıh ME (45) Uretim Merkezi:- Taşıdığı Ürün:- h,t Tarihlendirme: 4. yüzyılın sonu - 5. yüzyıl (?) Kaynak: Yayınlanmamış Fotoğraf: Ü.Kara; Çizim: B.Gülkan Katalos No: 235 GraİIito A.1 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun parçası Buluntu Yeri: Vama Köfiezı/Lazııren Bryag Batığı (Bulgaristan) A.mphora..Ölçüleri:- Gralfito olçüleri:- Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Graffi to Yapısı: P ost-c octuram Hamur Yapısı:- Amphora Tanrmı: Boyun parçası? Grafrito Tanımr: olasılıkla kulbun altındaki boyun yüzeyinde yatay biçimde yazıImış bitişik iki graffiti bulunmaktadır. Yazıt: NB (52) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:_ I a2 Tarihlendirm e: 460-47 0t KaynakMinchev 201 l, fig.10. ''o' Swan 2010, I 13. 387 Katalos No: 236 GraİIito A.1 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Vama Körfezı/Lazııren Bryag Batığı (Bulgaristan) Amphora Ölçüıeri:_ GraIfito Öıçtileri:- Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: D:üzağızkenwlı, genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Kulplar, ağız kenarının hemen altından başlamalıİadır. Grallito Tanımı: Boyunda graffito mevcuttur. Yazıİ A[AII[...] / AfAnuoDYl l 'ğanioç/u (Agapios/Agapios'un) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- | a3 Tarihlendirm eı 460-47 0| Kaynak: Minchev 201 l' lıg.l2. Katalog No: 237 Graffito A.1 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun parçası Buluntu Yeri: Vama Körfezı/Lazııren Bryag Batığı (Bulgaristan) Amphora..Ölçüleri:_ GrafIito olçüleri:- Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Yapısıı- Amphora Tanımı: DÜız ağızkenarlı ve silindirik boyunludur. Ağız kenarının hemen altından başlayan kulplar oval kesitlidir. Graffito Tanımı: Boyunda, iki kulp araslna yerleştirilmiş biçimde iki sıragraffito bulunmaktadır. Yazıt: TPo il / II[E]TP0[C/Y] Ilftpoç/ou (Petros/Petros'un). Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- 144 Tarihlendirm e, 460-47 Ot Kaynak: Minchev 201l, fig.11. lt" Swan 20l0, l l3. to4 ' swan 201 0, I 13. 388 Katalos No: 238 Grallito A.1 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun parçası Buluntu Yeri: Vama Körfezi|Lazuren Bryag Batığı (Bulgaristan) Amphora Öıçüıeri:- Graftito Öıçüıeri:- Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Graffito Yapısı: Post-cocturam Hamur Yapısı:- Amphora Tanımı: Boyun parçası. Graffİto Tanimı: Boyunda, iki kulp arasına yerleştirilmiş graffıto bulunmaktadır. Yazıt: @EfE / @Eto]rtoK]E / @eor6re (Tanrının Annesi) Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- 1 as Tarİhlendirm e: 460-47 0| Kaynak: Minchev 201l, 150, fig.13. Katalos No: 239 (Kn.45) Grafüti A.l Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası BuIuntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/İstanbul) Amphora Ölçüleri: AÇ 14'6 cm, Mev.Y: 30 cm Graİfiti Olçüleri: a)2,4x 3,2 cm b) 3,3 x7'2 cm GraIfiti Yapısı: PoSt-cocturam Hamur Rengi: Kiremit Astar Rengi: Kiremit Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa dönük düz ağız kenarlı, genişleyen boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Üzeri yivli kulplar, ağız kenarının altından başlayıp omuza bağlanmaktadır. içinde çok az reçine kalıntısı görülmektedir. Graffiti Tanımı: ilk graffito (a) boyunda; ikinci graffito (b) ise, sağ kulbun altında kalan boyun yüzeyinde yatay biçimde yazılmıştır. a) Yazıt: NT (53) a) b) Yazıfi ME (45) Taşıdığı Urün:- Uretim Merkezi:- Tarİhlendİrme: 5. yüzyılın baş/ikinci çeyreği? Kaynak: Bayrak 201l, Kn.45. b) ılo' Swan 2010, l13 389 Katalog Noı 240 (Kn.5) Mühür D3 Grubu Graffİti A.1 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Theodosius Limanı/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora Öıçıııeri: AÇ: l5,5 cm, BÇ: l4,5 cm, Mev.Y:26,5 cm Mühür olçüleri: l,lcm Mühür Formu: Parmak baskı x 2 GraİIiti öıçüIeri : a) 5,8 x 5,6 cm b) 10,75 x 5,l cm Grafliti Yapısı: Post-cocturam Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Gri Iramur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa doğu çekik ağızkenar|ı, silindirik hafif genişIeyen boyıınlu ve oval kesitli kulpludur. Kulp üzerinde kısa yivler mevcuffur ve kulplar boyundan omuza bağIanmaktadır. Mühür Tanrmı: Kulbun omuza bağlandığı yerde iki adet parmak başkı a) mühür mevcuttur. Graİfiti Tanımı: Her iki kulbun altında kalan boyun yüzeyinde, yatay biçimde yazılmış birer graffito bulunmaktadr. Sağ kulbun altında ilk graffito (a); sol kulbun altında iseikinci (b)graffito yer alır. a)Yazıtı fE (isim/yer ismi?) b) Yazıt: M (40) Taşıdığı Ürün:- Uretİm Merkezi:- Tarihlendirme: 5. yüzyılın başı? Kaynak Bayrak 201l, Kn.5. Kataloe No: 241 (Nr.250) Grafüto A.l Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun, kulp ve gövde parçası Buluntu Yeri: Dinogetia (Romanya) Amphora Öıçüleri: BC; l-2 cm Graflito ÖIçüIeri: l l,5 x 9 cm Graffito Yapısı: P os t-c o cturam Hamur Rengİ: Kırmızımsr Astar Rengİ:- Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik ağız kenarlı, genişleyen uzun boyunlu, genişleyen armudi gövdelidiı. oval kesitli geniş kulplar boyundan omuza bağlanmakİadır. omuz kısmından başlayan yivler göriilmektedir. Graffito Tanımı: Boyunda graffito mevcuttur. Yazıt: EB x Q) Q2 sexıarii)||a6 Taşıdığı Ürün:- Uretim Merkezi:- Tarihlendİrme: 6. ynzyıl. (?) / 5' yıızyıI? Kaynak: Popescu 197 6, 250, w.250; Bamea I 966, 244; 8.6; 13.1. ıla6 E' Popescu ve I. Barnea yaz|y| ayfi şekilde okumuşlar ancak farklı hesaplamışlardır:50,237 lt.: Popescu l976, 250' rır.250; c'45 -46 lt. : Bamea 1966' 244. 390 Katalos No: 242 t-. GraİIito A.2 G[ubu F, e-' Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası t.'::' ü!: Buluntu Yeri: Vama Körfezı/Lazıren Bryag Batığı (Bulgaristan) Amphora Öıçüleri:- :a.. L;:.:' GraIfito ÖIçüleri: a)- b)- Grallito Yapısı: P o s t-c o cturam ie.:i.;, f1i Rengi:- Hamur ş;']' ' Astar Rengi:- Hamur Yapısıı- Amphora Tanımı: Hafif dışa çekik düz ağız kenarlı, silindirik boyunlu ve oval kesitli kulpludur. Gralfito Tanımı: Boyunda, kulpların arasına yerleştirilmiş biçimde bir blok monogram (a) ve ligatür (b) bulunmaktadır. (l))Po>] a) Y azıt: @-E-(r) @ECI(o) [^o( / @ero(6)[ö(o)oıpoq] ; oE0(o)E] (?) / @e6ç (Tanrı) / o (omikron) yerine (l) (açık omega) yazılmışsa; oEo(o)[ToKE] @eoı(o)[t6rce] (Tanrının Aıınesi) b) Yazıt: Mr (44) Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- I a7 Tarihlendirm e; 460 -47 0t Kaynak: Minchev 20ll' fıg.9. Kataloe No: 243 (Kn.3) Graffito A.2 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorasl kulp parçası BuIuntu Yeri: Theodosius Limanı,/Constantinopolis (Yenikapı/istanbul) Amphora..Ölçüleri: 2,85 x 3,9 cm GraIfito olçüleri: KÇ: 5'9 cm, MeV.Y: l8,5 cm GraIfito Yapısı: Ante-cocturam Hamur Rengi: Gri Astar Rengi: Gri Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Daire kesitli amphora kulbudur. Graffito Tanımı: Kulp üzerinde haç monogram yer almaktadır. Yazıt: P-Y-N-I-T-^iA Taşıdığı Ürün:_ Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başıl7. ynryılın ilk yarısı ? Kaynak: Bayrak 201 l, Kn.3. ' 'ot Swan 20 10, I l3 391 Kataloe No: 244 Grafüto A.2 Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası kulp parçası BuIu ntu Yeri: Constantinopolis ( Üskiidar Marmaray Kazlsı/istanbul) Amphora.Ölçüleri:- Graffito.olçüleri:- Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Graffito Yapısı: Ante-cocturam Hamur Yapısı: Taş katkılı Amphora Tanımı: Daire kesitli kulp parçası. Graffito Tanlmı: Kulp üzerinde haç monogram yer almaktadır. Yazıt: P-Y-N-I-T-^/A Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezi:- Tarihlendirme: 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başı/7 ' ynzyiın ilk yarısı? Kaynak: Karagöz 2007, |67 . Katalos No: 245 Graflito B Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun ve kulp parçası Buluntu Yeri: Varna Körfezıı/Lazuren Bryag Batığı (Bulgaristan) Amphora Öıçüıeri:- Graffito ÖIçiıleriı- Hamur Rengİ:- Astar Rengİ:- GrafIito Yapısı: Post-cocturam Hamur Yapısı:- Amp hora Tanımı : Hafif dışa çekik duz ağız kenarlı, uzun, genişleyen boyunlu veağız kenarı altından başlayıp omuzda bağlanan kulpludur. Graffito Tanıml: Boyunda, bir Latin haçı graffitosu bulunmaktadır. Yazıt: Unepiggafik Taşıdığı Urün:- Üretim Merkezi:- 1 a8 Tarihlendirm e: 460-47 0r Kaynak: Minchev 20||' |48'fıg.7. "ot S*an 2010, t l3 392 Katalos No: 246 Grafüto B Grubu Amphora Formu: Zeest 80 Amphorası boyun parçası Buluntu Yeri: Vama KörfezılLaanren Bryag Batığı (Bulgaristan) Amphora Öüçııleri:_ Graffito Öıçüıeri:_ Hamur Rengi:- Astar Rengi:- Graffito Yapısıı Poşt-cocturam Hamur Yapısı:_ Amphora Tanımı: Boyun parçası? GraİIito Tanımı: Boyunda eşit kollu bir haç grafİıtosu bulunmaktadır Yızıtı- Taşıdığı Ürün:- Üretim Merkezİ:- Tarİhlendirm e: 460 -47 0|1a9 Kaynak Minchçv 20ll, l48, fig.8' rrae Swan 2010, 113. 393 TABLOLAR $* A 3 Kn. 1 Kn.2 Kı.3 ffi B Kn.4 Kn.5 Kn.6 Kn.7 Kn.8 Kn.9 H C Kn. 1.0 Kn. 11 Tablo 2: LRA 1, -A-, -B- ve {- grubu mühi.ir tablosu Amphora Miüür Mühiır Mühür Mihür Miihür Mühiir Kıt No. Bulutu yeri MühürA Mühür B Mühür içeriği-A Tuihleme tipi yönü formu çapı-A çaprB A'dı 68' içeriği-B Küçiikçekmece Göl Havzası 6. yiizyılın sonu - 7 4'7 LRA2B Boyunda bilimiyor Daire 2,7 cm [+Errr IToAA]MAIOY EnIAPXOYI bilimiyor @aüonea ?/Comtmtinopolis yiiayılıı başı 7. yiğalın rcnu - 8. 48 S uaçhane/Constantinop olis LRA 2 Kulpta bilimiyor Daire bilinmiyor +[E]nI nTOAIEMATOY EIIAPXOYI bilimiyor yüzyılm başı ? Theodosius 49 LRA 2C Bo1ında Kulpta 6. - 7. yürvıllu Limanı/Comtmtinopolis Daire 3,3 cm 1,75 cm +ETII MO EMAOTY EI]APXOYJ B XK Theodosius 50 LRA 2C Kulpta Kulpta yönde 6. - 7. yüzyilla Limaru/Constantiıopolis faıkh Dairex2 2,8 cm 2,2 cm +E[[I ITJoAEMAIoV EIIAPXü yok XK Theodosius 5t LRA2C Boımda Boyuıda ayn yönde 6. - 7. yiızyıllr Limanı,/Comtaıtinopolis Darefl 2,9 cm. 2,1 cm [+E[I] moAEMAoY EIIAPXğ bilimiyor UK Theodosis 52 LRA2C Boııında fh*L yönde 6. - 7. ytızyıllt Limanı/Comtantinopolis Boymü Dairex2 3,2 cm 2,2cm +EnI mo[A]EMAIoV EIIAPXü bilimiyor üK Tlpodosiu 53 LRA 2C Boyunda Boymda yönde 6. -7.ynryıllu Limanı/Constaıtiıopolis faıklı Dairex2 2,8 cm 1,85 cm [+EnI il]ToAEMAIoY [EIIAPX]ğ bilinmiyor üK 54 Daiıe Yassıada Bahğ/Bodnm LRA2C Boyunda Boyunda faıt a1m yöndo, 55 Myndos,{r4uğla LRA2C? Boyunda Boymda Düe 3,1 cm 2,1 cm yok 7. yüzyılm bitişik [+]Em molAEMArolY IETTAPXOYI üK ilk ymsı [+ETtrmoAEMATOYEIIAPXOY] / 56 Myndos,&1uğla LRA 2C? Bo1ıında bilimiyor Daire 4cm bilimiyor 7. yiğıılın ilk ymsı [+Em rNo]rlIENTroY ... ETTAPXOYI ayro yönde, .| 7. yüzyılmilk 57 Knidos/I\4uğla LRA 28 Kulpta Kulpta Daire ? X+EIII bilinmiyor üt.] bitişik [MOAEMAI]OTYEIIAPXOY] ymsı/ortası 58 Pnyx/Atim LRA 2 Kulpta bilimiyor Daire bilimiyor [+ETII] MOAAIMEOY IEIIAPXOY] bilimiyor 7.y,ı6llJ 6. yiizyılın II. ymsı / +ErrI 59 Atim Agonsı/Atim LRA 2 Boyunda bilimiyor Daire Bilimiyor [moA]EMEOIY Er{APXOV B? 7. yüa1dmtr. çqırcği 7. yiiaıı|f7.yİ4yı|n 60 Atim Agorası/Atina LRA2 Kulpta biliıuniyor Daire bilimiyor bilimiyor II.çe1reği 61 Khios Adası LRA 2 bilimiyor Boymda Daire bilimiyor ğK 7. yiızyıl ortası 62 Brijuni Adası LRA 2C Bo1rında bilimiyor Daire [+Em m]oAIEMAIOY EITAPXOYI B 63 Limyra LRA 2? Daire c.2,1-2,3 6. yiğnlın soru 64 Halum/Kos Adcı LRA2C Boyunda Boyunda faıklı yönde ç.3 çm bilimiyor bilinniyor bilinmiyor - xz cm 7. ytizyilu başı Düe c.2,2-2,3 6. yii:yılm soıu 65 Halasam/I(os Adası LRA 2C Boyunda Boymda frklı yöıde 2,9 cm bilimiyor bilimiyor bilinmryor - x2 cm 7. yü4dnbaşı Daire c.2.6-3 6. yiizyılm 66 Halasm,ltr(os Adası LRA2C Boütnda Boymda farkh yönde c.2,6-3 cm bilimiyor bilimiyor bilimiyor soru - 12 om 7. yiizyılm başı Daire 6. yiğıılınsnu- 67 Halasm,4l(os Adası LRA2C Boyında Boyuda ayn yönde 2,1cm c.2,1 cm bilimiyor bilimiyor bilinmiyor Y2 7. yiizyrııı başı Rhodos Adası LRA2C Boyııda bümiyor Daire bilimiyor +Eflr moAEMEqY qTTAPXOY B 7. yiizyılm ikinci çeyreği 69 Geronisos Adcı/Giiney Krbns LRA2C Boyunda bilimiyor Düe bilim'yor +ENI ITIOAEMIAI] OY IEIIAPXOYJ 6.-7. yiizyıLl.u Rre Abu Dahud,&.işon Daire 7. yiğıl_8. yüzyılm 70 LRA 2C Boyunda Boymda faklı yönde 2,8 cm 2,6m bilimiyor ğK LeTsiyon xz baş, BimDöremi 7t Aleksmdreia LR2 Boyunda biliıuıiyor Daire bilimiyor +EnI mo^EMAIOY EUIAPXIU (7. yü4,']1ailk vansı/ortası?) Daire 72 Kellia LR 2C Boyuıda Boymda faıklı yönde bilimiyor bilimiyor bilimiyor 7. x2 bilimiyor ğK ]ıiiıryılın sonu 73 Tocm LRA2C Kulpta bilimiyor Daire 2,5 cm +Ertr ilTOAEMAIOY ETAIPXO[YI B 6. -7. ytizyflr 2,5 x 74 Coma*hio LRA 2C bilinmiyor Boyunda Oval c.2,212,3 UK 6. - 7. yüarür cin Tablo 3: LRA 2, _A. l a-b- grubu miüit içerik tablosu Amphora Mühür Miihür Mühür Kat. No. Buluntu yeri Mühür içeriği Tarihleme tipi yen formu çıpr Theodosius 6. -7.f)ryı||u 75 LRA2C Boyunda Daire 3cm +EItr IIToAEMAIoV EnA[P]xğ Limanı/Constantinopolis (8. yuzyıl?) 76 Kameriye Ada Açıklan/Muğıa LRA2C Boyunda Daire 3çm +EilI n[ToAEMAIoY EIIAPEü 7. ytız1ı|? Tablo 4: LRA 2, _A.2- grubu miıhit içerik tablosu Anıphora Mühür Mühür Mühür Mühür Mühür Kat No. Buluntu yeri Mühüriçeriğ tini A B formıı Caoı-A Cıoı-B Tarihleme 77 Atina Agorası/Atina LRA2 Kulpta ,| Daire ? +E[r[.]N[...]OY 7 ' ylJzy:d / 7- ytızyllın ortas! +Et...l Eo[...] / 78 Atina Agoıası/Atina LRA2B/C Boüunda '! Daire ? 7.yğ4'rl /7. yüzyıIın +Errr TNoKENTToY t...lPxoY ortası Tablo 5: LRA 2, -A.3-grubu miüü içrik tablosu Amphora Mühür Kat No. Buluntu yeri Mühür A MühürB Mühür Miihür içeriği tipi formu Tarihleme 6. II. yarısı _ 7. yuzyılın ilk 79 Halasama/I(os Adası LRA2C Boyunda ? Daire c.3 cm OEOT[...] İızyılın [...]coYEN yarısı ,| 6. yüzyılın tr. yarısı - 7. yıızyılın 80 Halasarna/I(os Adası LRA2C Boyunda Daire c.3 cm ilk t...lcoYEt...l yiırısı 6. II. - 7. yüzyıtın ilk 81 IIalasama/Kos Adası LRA2C Boyunda 1 Daire c.3 cm üüryılın 1zrısı t...loYEN[...] yaİIsı 6. ytızryılın yarısl - ytıryılın 82 Halasarna/I(os Adası LRA2C Boüunda t Daire c.3 cm II. 7. ilk t...loYroY[...] yarısı Tablo 6: LRA 2, -A.4- grubu mtüiıür içerik tablosu Amphora Mühür Mühür Mühür Mühür Monogram Kat No. Buluntu yeri Çerçeve Tırihleme tipi verı formu çaDı içeriği dşifresi Küçiüçekmece Göl Havzası @athonea Haç 6. yüzyılın sonu _ 7. yüzyıluı 83 LRA2C Boyunda Daire var 2,7 cm @dpıcrou ?)/Constantinopolis monograım bşı Haç 84 Saraçhane/Constantinopol is LRA2C Boyunda Daire var 2'7 crıı? @dpıoıoı.ı 7. yüzyılın sonu? l c.655-7 0 monoltram Haç 85 Theodosius Limanı/Constanünopolis LRA2C Boyunda Daire var 2,7 cm @ipıcrou 6.-7. ytlzyıllu monogram Haç 86 Theodosius Limanı/Constantinopol is LRA 2C Boyunda Daire vat 2,8 cm @dpıcroıı 6' -7. ytızyı||ar monogzım Haç 87 Theodosius Limanı/Constantinopolis LRA2C Boyunda Daire yok 2,7 crrı @ipıcrou 6. - 7. yüzııllar monogrzım Tablo 7: LRA 2, _B_ grubu miüü içerik tablosu I t -A.1.a- grubu (Kn. 59) -A.1.a- grubu (Itu. 68) -A. l.a- grubu (Kn. 62) -A.1.a- grubu (Kn. 53a) -A.l.a- grubu (Kn. 48) -A.1.a- grubu (Itu. 47) +Em [moA]EMEOIY +ETII NTOAEMEOIY l+Ertr nT]oAIEMATOY [+Em qToAEMATOY +[E]rn rrToAlEMAroY [+Enr moAA]MAr.oY ETIIAPXOV E]IIAPXOY EI]APXOYl IEIIAPXü EITAPXOYI ENIAPXOYI I -A. ı.a- grubu (Kn. 60) I U ü açöü'l' *ffiiĞ_fi--i--ç-rJ -A.1.a- grubu (Kn. 55a) -A.l.a- grubu (Itu. 73) -A. 1.a- gıubu ? (Ifu. 69) [+]EnrmolAEMArolY +ETtrMOAEMAIOY +Eftr IEIIAPXOYI -A.1.a- grubu (Itu. 50a) -A1.a- grubu (Kn. 5la) -A.1.a- grubu (Kn. 52a) -A.1.a- grubu (Kn. 71) -A.1.a- grubu (Kn. 58) -A1.a- grubu (Kn. 72a) .o +E[[I rrr]oAEMAIOV [+Em]ITOAEMAOY +EmmoIA]EMAIOV +ENIMOAEMAIOY [+Etq mo AIMEOY ENAPXX EIIAPXE EIIAPxü I Et[APXtX IEIIAPXOT H -A.2- grubu (Itu. 75) -A-2- gnıbu (Kn. 76) +EIIIMO EMAIOV + ErIAtPlxü ,o itd ü -A. l.a- grubu (Kn. 49a) +Eftr moAEMAOIY EIIAPXOYI It ıL -Al.a- grubu(Kn 57a) x+Err [r.roAEMAI]OlY EIIAPXOYT Tablo 8: LRA 2, -A.l.a_ ve -A.2- gnıpları mühiir kalıbı tablosu -o Kn.5lb Kn. 50b 1 ıüı Kn. 53b Kn.72b r ts.; .o d J' ca Kn.49b Kn.72b 3 v6 U Kn.57b Tablo 9: LRA2,-Al-b-grubu (takm mi.ihi.ir alt grubu) müürkahbı tablosu -A- kalıbı (Kn.83) -A- kalıbı (Kn.84) -A- kalıbı (Kı. 85) -A_ kalıbı (Kn.86) -B- kalıbı (Kn.87) Tablo 10: LRA 2, karşılaştırmalı amphora form ve -B_ grubu miüıır tablosu -A- (Kn.l78) -A- (Kn. 179) -B- (Kn.180) Tablo 1 l: LRA 3' -A- ve -B- grubu miüü tablosu A.1 (Kn.207) A.2 (Kn.208) A.2 (Krr 209) A.2 (Kn.2ı0) A.3 (Kn.21t) A.3 (Kn.2l2) A.3? (Zeytmliada) A.4 (Kıt 2l3) 8.1 (Kn- 214) 8.2 (Kn.2lSa-b) B.2 (Kn 216) B.2 (Kn.217) 8.3 (Kn.2l8) B.4 (Kıl" 219) B.s (Kn.220) 8.6 (Kıı" 221) B.7 (Kn. 222a-b) C.l(K^.223) C.2(Kı..224) C.3 (Ka,227) D.l (Kıı" 228) D.2 (Kn.225) D3 (\n"226) Tablo 12: Zeest 80 amphorası mühiir gruplan tablosu tt co + ++ + ülı +ıü ç'şnı L}ıİĞ * ı İş + +{ ,ta *. 4* + LtrF&t i* üüİİ Tablo l3: Yassıada Batığından gelen LRA 1 formlarının metron (p6rpov) birimine göre ' ölçüm tablosu (Alfen I996,Table 2) 7ıı'r** ff*ıııİrrc LRA IA .l fı uL4 IB 1ü l'ftjİ l E şşuş*mgdııİ* 3 Aiijcis l Chypr* {İ3İ exeıxptaireı} t re4 rsr ı4 1ğ1 *şuş-nııııİıılı: J ,ı I-ffrt lBlAnı*ın*v ğ İ.l{ğ rts2 4 İfiır 183 ş İ.ffd lES 7ü LffiJ i85 xıu*-ıııırılule İ Aİrİqıe du lıltır* {Is çx.} }Sprııİıeİan typğ ı İSnıııİıeİan wne 3 ıl }ıü*ı: Nırir* f3 eş.) İsiı*oe larılivg 2 }'ştesİin* {İ *X.1 ffıag-shııped type 3 ı İB.ıp-"ç/?ıuıeı{ ır**e 5 ı Tablo 14: Antinoopolis'deki dipintolu, Kilikia, Kuzey Afrika, Karadeniz ve Filistin amphoralarının dağılım tablosu (Foumet, Pieri 2005, Fig.l) Anastasiuş I 49ı-518 ıustinianuŞ l 527-565 Fl lustin II s65-57S (ta, o Tiberius II Const. 578-582 I o E:t Mauricius 582.602 ğ m" e ,f ıı Tiberius II Const. 578-582 t, ğ ffi- F0 f H. E c, ffi- s Phokas 602-610 o ğ İf m- o ğ Heraklius 610-613 ffi" ğ o ğF' o ğv1 ğ oa o Heraklius 613-629130 7r o İ, € a\ FJ F' cİ o o F ğ g t, Heıaklius 629l30-64l \ı p ğJ lı Constans Il 641-65112 tm- ŞEKİLLER a ,- lı rft*z ü.Beı ı.ftüğ * a İs*&ğ ı.fie? ıü&ı Şekit 1: LR 1-7 amphoraları tipolojisi (Riley 1981, Fig.l0) Şekil 2: Yaklaşık 300'de Tetrarşi Dğnemi İmpaıatorlugu (Mitchell 2016, Harita 3.1) Al:rrİn Eı Sş s Ss. ğf ıcir sea uİ!* I |,t4 U ğ.Ffrq ill İA ı'ıUıçlBlA. EYZTCE şl.*.-t* J of A3*tğrn Erİ1p;fğ Land '|8üü $}ğİf*s süALE ü zra fiilğ, ffi çI H Şekil 3: 5. ve 6. yüzyılda Roma lmparatorluğu (Heater 2005, i6, Map 1) ts ffi H ffi tİ{EAE ü s \, İtdAfrş FRfrIfı(g {. CfFrğş 5U5t4 sx.A"ı{ş ü**,JğJİşüs I,EHfiTA ğJşgft s*e uIstaaTffs t{Rslİ.lıı PEıglA ğ ş b H EİıEnRıCs J .ı iGRET:. ğYFi{l$ llf e dİfalrıs ftgs o $tş ğ Ğı +s O. ığ0 60ü röilüa rİ o Hİmysr / İ9 Şekil 4: 565'deki Iustinianus Dönemi İmparatorluk srnrrları (Cameron 2005, 68, Map 2) ııJTHUtffi ı Foıü. İrfü*ğtrdnrıogdığğülııürcüür8 NofrıoUM o ot}çpffiırımtpfıod mF€İ.ışş ıAıı {ı, Ş ı.ıııgarxtıqıu* c ) ö .İm Hrt\İtİİ ,\.ıqhü* HU'W' 6örıf, GğBğr}rıl€ Hğfit U ı yALşRıA t ? & ? DAC ı VıA AüArıpCIıtğ0 üY Aı,İRğLıA,.ı ğ ttı 4 1 on* I *i ı Kl ğ 1 %+ $ İ Aü}ı İ jr ARüANıA İ a Şekil 5: 375'deki Tuna kıyısında bulunan askeri yerleşimler (Saınowski 20ı5, fig.59) I l Şekil 6: D. Pieri'nin oluşturduğu LRA 1 form gelişim tablosu: Sırasıyla; LRA 1A; LRA 1A alt-model; LRA 1A geçİş; LRA lB; LRA 1B alt-model. (Pieri 2005, Fig.25) İ Şekil 7: Gauloise 4 (sağda) ve Dressel 30 (solda) amphoraları (Opait 2010, Fig.2-3) ı Şekil 8: Elaiussa Sebaste üretimi Proto-LRA 1 ömeği, c.350-400 (Ferrazoli, Ricci 20l0b, fig.te) şİ:ry" iş Şekil 10: LRA 1A ve LRA lB'ye geçiş formu (Pieri 2005, Fig.28 ve Pl.14) 1) 2) 3a-b) 4) s) ü 1ffi* 6a-b) 7) 8) e) 10) t 1) Şekil 11: l) Marsilya(Pieri 2005, Pl.16.3);2) Capidava (opait 2004b,27-Capidava);3a-b) Chesonesos (opait 2004b,27-Chesonesos);4) Caesarea (Zemer |978' 76, PI.23' no.67); 5) Cheısonessos (Romancuk vd. 1995' 28, K.12'45; Romancuk 2005, Abb.70.2; olasılıkla farklı bir çizimle Sazanov 1999, Fig.l0.1); 6a-b) Roma (opriş 2003' 82, Pl.xxIx.l69' 169a'' Paraschiv 2006, P|.26.65-66);7) Capidava (opriş 2003, Pl.xxIx. 169, 169a, l70); 8- 9) (Paraschiv 2006" Pl.26.65-66);10-1 1) Elaiussa Sebaste (FerıazoIi, Ricci 2010b, fig.38-39) ı İ. ı t I t, ı ı \ :ı ıüıııt* *rrı Şekil l2: Yassıada Batığı LRA 1 formları, P.G. van Alfen'in oluşturduğu ilk tipoloji (Leidwanger 201 4, Fig. I ) Şekil: 13) Sarnıç içinden bulunan amphoraların morfoğik gruplandırması; 1.Grup; 2) 2.Grup; 3) 3.Grup;4) 4.Grup; 5) S.Grup; 6) 6.Grup (Aytek, Kızılarslanoğlu 2018, Res.3-8) la-b) LRA 1 A 2.LRA 18 3. LRA 1B 4. Şekil 14: la-b) LRA 1A amphora parçasl (Soli KS No. 14),2. LRA 1B amphora parçası (Soli KS No. 26)'3. LRA 1B amphora parçası (Soli KS No. 27), 4. Anamur Müzesi (Env.No: 1 4.5.92) (sırasıyla: Autret vd. 20 10, Res. 6, 7, 8 ve 2) 7 lğ * a) t2 ı'x \ ı l4 t l6 !J b) Şekil 15: Domuz Bumu ve Ayaş otel (Aegeai) atölyelerine ait gruplar: a) Domuz Bumu; b) Ayaş otel grubu (Şenol, Alkaç 2017,Fig.7-16) y//İ :**-.,.-.-.-. "l)--'*\*1' a) b) Şekil 16: a_b: Fırından ele geçmiş LRA 1B1 amphora parçaları (Manning vd. 2000, Fig.13.a-b) a) b) c) j j I i I l d) Şekil 17: a-d; Halasarna üretimi LR 1 amphora örnekleri (sırasıyla; Diamanti 20I0a, |7 -l4|8; 1 9 -2022; 3 0 4 - 1 607 ; 3 0 6 -27 98) -i'-:-iİ:ı.j a) b) e :': '.: I ( ğ c) d) Şekil 18: Paros üretimi LR 1 amphora örnekleri a) Paros Tip I (Diamanti2016, Fig. 2a-b); b) Paros Tip II (Diamanti20|6, Fig.2c-d); c) Lageri Fırınından (Diamanti 2016,Fig.8a-b); d) Lageri Fırınından (Diamanti 20l6, Fig. 9a, b, c ve d) Şekil 19: Seleukia Pieria'da üretildiği önerilen amphora örneği (Pieri 2005, 81, Fig.30) Şekil20: Paphos LRA 1 amphora grupları (Demesticha 2000, Fig.1) ü Şekil 2 l : S. Demesti cha'ya göre Amathous yaplmı LRA l/C (Demesticha 20|3, fıg.4) ü a *, ıı&!ç çü: ığt ııİ tJİ*?şİ 3*e 'ği Şekil22: Amathous'dan yerel üretim LRA 1 örnekleri (Empereur 20l8, Fig.1) Şekil23: Gortuna üretimi LRA 1 örneği (Portale, Romeo 2000,fıg.6.46, TRC9) 24: Henchir ech Chekaf (Tunus) üretimi LRA 1 örnekleri (Nacef 2007 fıg.3.n.2|- Şekil ' 25 ve Fig.7.d-f) çi ı oı a lü a.aa 'a 1t r'* ıffi İ ıtşt'şıİırcş .t-ttfi rtı* rıaııÇı{ 't * lc t +şrıııu sr*ı *Jı&*ı Şekil25: LR 1 amphoraları dağılım haritası (Alkaç 20l5,Fig.I2) Şekil 26: Tıpanın bağlayıcı malzemesine basılan mühür (Pieri 2005, fıg.37) Şekil 28: LRA 1 dipintolarının yazıldığı konuma göre oluşturulmuş sınıflandırması (Fournet, Pieri 2008, Fig.3) \ iı ı-fl n IE Şekil 3 1: Dichin'de ele geçen LRA 1 üzerinde bulunan (-B.1.2-) Ve omuzda fırça ile yazılmış dipinti (Tomlin 20 19, F ig.l9 .2.1 8) * Şekil32: Kat. No. 17a dipinto benzeri (Garipzanov 20|8'fıg.|.2d) ı ı !;-. , :, a ıdüh$' ı Dipilılğ \s# a C.al$to Şekil 34: Tezde yer alan mühürlü, dipintolu ve graffitolu LR l amphoralarının buluntu yerleri (Çizim: B .Ustabaş -Ü. Kara) * * { ğı \,t Şekil35: Dressel24 similİs (geç) Kuzey Dobrudja;Atina; Iulia Concordia ömek|eri (opait 2007' fıg.9'49 -52) l : : a) b) t c)d)e)0 Şekil 36: Morfolojik ve kronolojik açıdan Dressel 24 ile LRA 2 arasındaki geçiş: a) 1. yüzyılın başı, Eupatoria; b) 2. ynzyı|ın ikinci yarısı, Chenorichens'kij; c) 4' ynzyı|ın başı, Novae; d) 5. yüzyllın başı, Aegyssus; e) 6. yüzyılın ortası, Murighiol; f) 6. yüryılın sonu, Murighiol (opait 2004a, Fig.5-10) İ.rıiıa Şekil 37: LR 2 amphoralarının tipolojik gelişimi (Pieri 1998, Fig.45; Pieri 2005, fig.as) ğ.: İr-''8: l . *ı ,t ri l \iİ'-i" :} :: :: Tj= Şekil 38: LRA 2A ve LRA 2B ömekleri (Pieri 2005, Pl.25) Şekil39: LRA 2C formları (Pieri 2005, Pl.27) s-*S= -e-g--ı t I I I a İ----__r'-j* Şekil40: Ege ve Kuzey Balkanlar'dan LRA 2 örnekleri (Karagiorgiou 2001, Fig.7.l) * t Şekil 41: Yassıada Batığından ele geçen LRA 2 formları (Van Doorninck 1989, Fig.1) ğ ı ı * ! İ * Şekil42: Porto Kheli, Khelieis'den LRA 2A formları (Rudolph, Sheehan |979,fıg.3) Şekil43: Porto Kheli'den LRA 2 ömeği (Rudolph, Sheehan l979, Pl.80.b, No.5) Şekil44: Batch H (2) Kounoupi (Megaw' Jones 1983, Pl.24.3) Şekil45: Batch H (l) Khinitsa (Megaw, Jones 1983, Pl.24.l) İ İ b) c) d) Şekil46: a-d: Dilesi (Gerousi 20T4,fıg.5,fıg.7b, c ve d) ı} ı;.İi'ı:;ıj.ı:-ı Şekil47: Paros Adası'nda üretilen form (Diamanti 20 1 5b, fi g. 5 ; Diamanti 20 I 6, Fig.2c-d) a L,*,-,*,*'.ş* L.---,*;|' a) b) c) Şekil 48: Kos Adası'nda (Halasarna) üretilen formlar (sırasıyla: Diamanti 20|0a, a) 398-72; b) 368-1405 c) 489,494-147,77) !Gi ı * F&İ !r rğı F6.t Şekil 49: Amathous üretimi LRA 2C ('LRA 13 ") örnekleri (Empereur 2018, Fig.3) ü Şekil50: Paphos (Kıbrıs Adası) üretimi LRA 2C formu (*LRA 13") (Demesticha 2005, Fig.3) Şeki'l 51: Girit üretirni LRA 2 örnğ (Portale, Roıneo 2a00,frg'6.47, TRCl0) Şekil 52: LRA 2lnin Akdeniz ve Karadeniz'deki dağılımı (Pieri 2a05,47) --) ı r xı, 7-'l I F\ ';'.-.İ ,':İ ,..''1 a) b) Şekil60: Dichin'de bulunan kırmızr dipintili LRA 2 örnekleri; a) LRA 2 (LRA 2A?) örneğinin omuzundayer alan kapasite ifadesi; b) LRA 2 (LRA 2A?) örneğinin boynundayer a|an kapasite ifadesi. (Tomlin 2019,Fig.19.1.1 ve 3) Şekil 62: Nea Agkhialos'dan ante-cocturam gtaffıtolu LRA 2C (Thebes/Thessalia) (Iatridou 197 6, n.I39.y) . &r |1 . .aİ r Şekil 63: Yassıada Batığından ele geçen LRA 2 üzerindeki graffitolardan örnekler (Van Doorninck 1989, Fig.2) . ;. t::j -:ffm- ',.'., i-j _. j: ffi a Milhüf l ,j 1 i ıılil,irilö a {.I.e11ito Şekil 64: Tezde yer alan mühürlü, dipintolu ve graffitolu LR 2 amphoralarının buluntu yerleri (Çizim: B.Ustabaş_Ü.Kara) i İ-. );\:1 f ı*4 JI)ğ"q ti q ..-.,. I{"J rJ-: I 9-1 \ ıİ \ t.r , * }iç 4 Şekil 65: Scorpan'ın yaptığı Proto-LR3 ve LR"3 amphoralarının tipolojisi (Scorpan r97 6, t58-r59, Pl.V. I -6) İ.şğ *.İıaaJ İ1ll& $. İ* Şekil 66: Proto-LRA 3 ömekleri (Pieri 2005, Fig.55) ,, ıü Şekil67: D. Pieri'ye göre LRA 34. sınıflandlrması (Pieri 2005, fıg.57) 'ı Şekil68: D. Pieri'ye göre LRA 3 B smıflandırması (Pieri 2005, fig.61) ı{effi l.ğ.' ; ilil :.a:.. '-. ııııt*şıiıç gnğünı* *.$; f: }'ı ?.:. ö | : t1 ı*i' '' I ,::ii ü :: a I ..| ı'.l, * I ıt'.g'ft }#: ,lTr.,, r ffi u,. i Lffi I.. \ i:,' 1r V' \L' * İ"İhil! İ tu Şekil 69: Bphesos üretimi amphoraların kronolojisi (d) Proto-LRA 3 (Ephesus Tip 6-7, Atina Agorası F 65_66 ve Atina Agorası M 45, J 46-47); e) Ephesus Tip 7b (Atina Agorası M l25); f- g) LRA 3 formları (Atina Agorası M 240,255-259, M 277, M 282, Ephesus Tip 5a-55); h) Ephesus 56 (Bezeczky 2013, Fig.l7) Şekil 70: Ephesps'da üretilen Proto-LRA3 ve LRA 3 formları (Ladstiitter 2008, Abb.26) Şekil 71: Sardeis kuyu bulunfusu tek kulplu Tip A (üst) ve B (al| ömekleri (Rautmann 1995, Fig.20) * Şekil72: Sardeİs Tipi amphoralardan örnekler: a) Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea?) Kazı|arıBA45 no'lu amphora (Kara, baskıd4 fig.3.B45); b) Sucidava (Toropu, Tatulea 1987, fıg.43.6) : .t Şekil 73: Coştaina/IVlastichari'de (Kos Adası) (Didioumi 2014,Fig.||, |2 ve l3a-b) # dı fiV **t u Ğ#* Şekil 74: Ephesus Tip 55 (LRA 3A3) amphoralarının dağıhm haritası (I}ezeczky 2013,fıg.25) 'İ * . sbş ü-4IJ LJ rıC}ıi J th {ffi Şekil 75: Ephesus Tip 56 amphoraıarının dağılım haritası (Bezeczky 20|3,fıg'26) Şekil 76: Ephesos Tip 6/Agora F 65-66 üzerinde görülen portre betimli bir mühür (Bezeczky 2007, 6I -63, taf .13, 64) Şekil 79: Marsilya Antik Limanı (Jules-Verne, rVl0 sektör); a) LRA 3A1, b) LRA 3B1 (Pieri 2005, 101, P1.28.2, Pl.7g.5a) ıı Şekil 80: Atina Agorasında tespit edilen graffitili Proto-LRA 3 örnekleri (Lang 1955, P1.80.2, 5, 7, 11, 12 ve 13) : i ,...t a Mtüüf 'r; l"; , Dipiıııı $,ı GmJIitrı Şekil 82: Tezdeyer alanmühürlü, dipintolu ve graffitolu LR 3 amphora gruplarının (Sardeis Tipi ve Ephesus 56 ile birlikte) buluntu yerleri (Çizim: B.Ustabaş-Ü.Kara) Şekil83: a) A sınıfı; b) B sınıfi (Zeest 1960, 80A-80B) ş ş Şekil 84: C. Scorpan'ın yaptığı kronolojik Zeest 80 amphorasr sıralaması: a) Tomis, 2. _ 3 yü.zyıl;b) Callatis, 4.yizyı|; c) Sacidava,6.yizyı| (Scorpan 1976, Pı.x.l-3) Şekil 85: Zeest 80 aphorasının erken versiyonu (Swan 2010/Riley 1979) a) b) c) d) Şekil86: a) 4. versiyon: 1. yiizyılın Şonu -2.yıdızyılın I. yarısı; b) 5. versiyon: 2. yüzyılın II. yarısı 3. yüzyılın başı (opait 1987); c) 6.versiyon, 3. yİi4yılın ortası ve II. yarısı; d) 7. versiyon: 4.yüzyılınll. yarısı - 6.ynzyıl (opait 1987) Şekil 87: Zeest 80 amphorası a) Marcianopolis?den Zçest 80 amphorası, 5. yüzyılın ikinci çeyfe€i; b) Marcianopolis'den 5. yü4yılın ortası (Swan 2010, P1.65.2,Pl.66) Şekil 88: a) 480'ler ya da 490'ların başına tarihlsndirilen Zeest 80 amphora formu (Swan 2010, Pl.67.3)ı b) Tropaeum Traiani'den (Romanya) Zeest 80,amphora ağzı, 6. yüzyılın başı/ortası? @arnoa I97 9' fıg.168.3 .7) Şekil89: AzizPolyeıktos Kilisesi (Saraçhane Kazısı) (Zeest 80 amphorası _B- grubu örnekleri (Hayes 1992' fıg.47. 1 5 8- 160) Şekil 90: Zeest 80 amphorası a) Büyükçekmece Albatros süili, 5. yüzyılın ortası? (Fotoğraf: Doç. Dr. Ş.Aydıngün); b) Balıkçı Restoraru (Ambarlı/İstanbul) 5. yüzyılın ortası? (Fotoğrafi Ü.rar4 Şekil 91: a) Bandırma (Şirinçavuş mah.) Antik Limana ait dalgakıranda bulunan bir Zeest 80 amphorası (Dumaııkaya20|8, fig.7-sol) b) Bursa Antik Limanlarından seramik bulunfuları içinde Zeest 80 amphora ağız parçası (Gündüz 20|7, |00, fotoğrafta sol-tıst) Şekil 93: Zetin|iada'da ele geçmiş haç mühürlü Zeest 80 amphorası (Özttirk, Kızılarslanoğlu 2008, fig.l0 sağ-orta) t Müıür ı Dipiııo A Gınfliıo Şekil 96: Tezde yer alan mühürlü, dipintolu ve graffitolu Zeest 80 amphoralarının buluntu yerleri (Çizim : B.Ustabaş-Ü.Kara) Şekil 97: Sinai Dağı, St.Catherine Manastırı ikonası, AskerAziz Theodoros Tyron ve Asker Aziz Geor gios, 9. y1ızyı| (Grotowski, tsrzezinski 20 1 0, fig.60) Şekil 98: Metal (solda) ve pişmiş toprak (sağda) ekmek mührii (sırasıyla; Petridis 2012,fıg.4 ve Caseau 20|2,fıg.5) a) b) c) d) e)0 Şekil99: Cam ağırlık örnekleri; a) (Schlumberger l895,67, N.13); b) (Popescu 1976, Nr.307); c) (Tobias 2015, pI.188: 708); d) (Tobias 2015,p1.187:706); e) (Guruleva 2018, Photo 13); 0 (Guruleva 2018, Photo 8) ffiffi a) b) Şekil 100: Boulloterion ve basılmış mühür çizimi (M.Mango 2002,63-sol; b) Mühür kullanım örneği (Bulgurlu 2007, Resim 6) Şekil l0 l : Kibyra'da ele geçmiş 7 . yıd.zyıla ait kurşun mühür, ön yüzü (Demirer, Elam 2018,263, N.7) ı ]ı Şekil l02: 6. - 7 . ynzyıllara tarihlendirilen kurşun mühür (ön ve aıkaynz) (Zacos,Yeglery |972, no.656; wwwdoaks.org/BZS. 1 955. 1.374) a) b) c) Şekil 103: Mühürlü fuğla örnekleri; a) (sırasıyla; Bardill 2004,P|.570.ıa;Pl.|342.5e;P|.947.ıa) Şekil 104: Mühürlü tiim tuğla örneği (Bardill 2004, Pl.l15.ıa) a) b) c) d) e) Şekil 105: Unguentarium mühür örnekleri; a) (Aydıngünvd.2013, Şek.1b); b) (Kara, Cankardeş-Şenol2019, SMYU-20); c) (Özüdoğru 2018, Fig.37); d) (Kara, Cankardeş-Şenol 20 19, SIV[Y[J-24); e) (Hayes 1992, 5l) a) b) Şekil 106: Phokas dönemine tarihlenen (h.602-6l0) ve Klimova/flermitage'dan bir gümüş tabağın altında yer alan beş adet İmparator Mühür|utabak (Dodd _ Kent 1961, No.36a-b) a) b) Şekil 107: istanbul Arkeoloji Müzeleri'nde yer alan Divriği/Sivas'da bulunmuş mühürlü gümüş haç (Dodd |987, Fig.2, 5) Şekil l08: Beş mühürden oluşan İmparator Mührü örnekleri (M.Mango |992'Fig.3) Şekil 109: Papirüs; Thermouthis'den kızkardeşi Agrippinus'a mektup (2. ynzyı|) (Bagnall vd. 2006, 327, F ig.27, P.Bour.23 ) Şekil l10: Berenice'den, metinde Agora F 65-66 amphorasının işaret edildiği düşünülen ostrakon (M.S. 30-70) (Bezeczky 2013, Fig.l9) Şekil 1 ll Protokol metni (Fournet, Pieri 2008, Fig.7; Fournet2016, Fig.6) il I Şekil 112: Çiftli hokka kabı ve stylus ömeği (Schubart l92l, Abb.8) Şekil l 13: Karanis'den stylus (solda) ve calamus (sağda) örnekleri (Terpstra 2014, fıg.6) Şekil 114: Dipinto ve mühürlü Spatheion amphorası (4.yiizyıl sonu - 5.ynryı| ortası) (üstteki mühür basılınça kırmızıya boyanmış) (o'Connell et a| 2014, 487 -488' N.50; Hayes 1997, pl.10) a) b) c) Şekil l15: Constantinopolis'den boyun kısmı kurşun mühürlü ve gövdesinde graffito yer alan Kuzey Afrika üretimi amphora (Bayrak 2011, KN.l26) Şekil 1l6: Dinogetia'dan graffitolu terazi (Popescu 1976, Nr.247) a) b) Şekil 1 |7: a-b)Yassıada Batığından graffitolu terazi (Kenneth Sams 1982, Fig.10-8 ve Fig.10_ 12) TEŞEKKÜR Sunulan tez çalışması, şüphesiz ki, pek çok kurum ve kişilerin katkıları ve destekleri olmadan yapılamazdı. Öncelikle, tezimin ilk araştırmalarını yaptığım Ve sonrastnda da her Zaman ihtiyaç duyduyum kaynaklara ulaşmama imkan Veren ve bunun yanl sıra huzurlu bir çalışma ortamı sağlayan misavirperver INA Bodrum Sualtı Arkeoloji Enstitüsü'ne, Prof. Dr. Cemal PULAK',a, Enstitü Müdürü Dr. Tuba EKMEKÇI-LITTLEFIELD başta olmak iizere, tüm enstitü çalışanlarına ve de enstitü kütüphane yöneticisi Nurgül KÜLAH'a değerli yardımları ve gösterdikleri anlayış için çok teşekkür isterim. Tezimin ileriki aşamasında, Collöge de France'da gerçekleştirdiği Papiroloji semienerlerine katılmamı sağlayan ve bana Monde Byzantin ve Sorbonne Üniversitesİ kütüphanelerinde çalışma şansı tanıyan Prof. Jean-Luc FOURNET'e çok minneffarım. Burada, başka bir teşekkürü de, çalışmamda detaylı araştırmalar yapma fırsatını bulduğum Monde Byzantin Kütİiphanesl çahşanlarına borçluyum. Desteği ve güleryüzü için kütüphane yetkilisi Georges KI0URTZIAN'a ve sabırlı yardımları için kütüphane çalışanlarına ne kadar teşekkür etsem azdır. Diğer taraftan, Monde Byzantin kütüphanesinde geçirdiğim süre içinde gösterdiği ilgi ve misafirperverlik için Dr. Brigitte PITARAKIS'e de minnet borçluyum. Araştırmamın devamında yararlandığım diğer kütüphaneleri burada anmak istiyorum. Lisans öğrenciliğimin ilk haftasından beri yararlandığım, paylaşımcı kütiiphanecilikleri ve tez araştırmamda gösterdikleri kıymetli misafirperverlikleri için Alman Arkeoloji Enstitüsü Kİ)tüphanesi'ne Ve kütüphane çalışanlarınave Fransız Anadolu Aroştırmaları Enstitüsü Kütiiphanesi'ne çok teşekkür ederim. Diğer taraftan, Selanik Bİzans Kültür Müzesi Kütüphanesi'ne, Sorbonne Ünİversitesi Kütüp|ıanesi'ne, Ege Ünİversitesi Arkeoloji Bölümü Prof. Dr. Crowford H' Greenewalt Jr., Kütüphanesi'ne, Anknra Üniversitesi Küt'fıphanesi'ne Ve Küçükçekmece Göl Hovzası Kazıları (Bathonea?) Kütüphanesi'ne çok teşekkür ederim. Ayrıca, Kütüphanelerarası odanç Verme ve Doküman Sağlama Hizmeti'nin sağladığı anlaşmalı kütüphanelerin kaynak değişimi sayesinde, pek çok kaynağa ulaşma imkanı bulduğum için, bu hizmeyi uygulayan Bİlkent Üniversitesi, Anadolu Üniversitesİ, Kocaeli Üniversitesi, ÇanakkıIe ]8 Mart Üniversİtesi, osmanİye Korkut Ata Üniversitesi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi kütüphanelerine ve bu hizmeti sağlayan Ege Ünİversitesi ve Manisa Celal Bayar Ünİversİtesi K)tüphanelerine çok teşekkür ederim. Kütiiphaneler dlşında bana şahsi kitaplıklarından katkı yapan Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sanat Tarihi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ceren ürNAL'a ve Hocalarım Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölümü başkanı Prof. Dr. Ahmet Kaan ŞENOL ve öğetim üyesi Prof. Dr. Gonca CANKARDEŞ -ŞENOL' a minnettarım. Kütüphane araştırması haricinde tezde olmazsa o|mazlardan biri de şüphesiz ki, çeşitli miize ve kazılarda yapılan çalışmalardır. Tezde adı geçen kazıve müzelerde yapılan incelemelerin gerçekleştirilmesini sağlayan ve destekleyen kurum ve kişileri de burada teşekkürle anmak istiyorum. Öncelikle, Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi ve Küçülrçekmece Göl Havzası (Bathonea?) Arkeolojik Kazıları başkanı Doç. Dr. Şengül AYDINGCrN'e, sağladığı özgir ve bilimsel çalışma ortamı ve hassasiyet gerektiren buluntuların ortaya çıkmasındaki katkıları için minnet borçluyum. Diğer taraftan, sunduğu bilimsel çalışma ortamı için, Smyrna-Agora Antik Kenti Kazıları başkanı ve Dokuz Eylül Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğetim üyesi Doç. Dr. Akın ERSoY'a ve de nazik bilgi paylaşımları için, Dokuz Eylül Üniversitesi Müzecilik Bölümü öğretim üyesi ve So/İ- Pompeİopolis Kenti Kazısı başkanı Prof. Dr. Remzi YAĞCI'ya çok teşekkür ederim. Buluntu incelemesi gerçekleştirilen müzelerin başında Selanik Bizans Kültür Müzesİ (Mouoeio Bıı(avrwotı lro)'ıaopotı @eooo)ovix7ğ gelmektedir. Başta Müze Müdürü Tsilipakou AGATHONIKI ve Arkeolog Kambanis PANAGIOTIS'e, sağladıkları bilimsel ve destekleyici çalışma ortamı için ve de tüm güleryüzlü ve yardımsever müze çalışanlarına ne kadar teşekkür etsem azdır. Buluntu incelemesinin yapıldığı başka bir müze olan Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü'ne, Arkeolog Hande SAVAŞ'a, Sinem KÖSTAK B.VALDES'e ve de müze çalışanlarına özverili çalışamaları ile sağladıkları katkı için çok teşekkür ederim. Söz konusu inceleme çalışması için, ayrıca INA Bodrum Sualtı Arkeoloji Enstitüsü müdi.irü Dr. Tuba EKMEKÇi-LITTLEFIELD',e, Restoratör-Konservatör Esra ALTINANIT ve Prof. Dr. Cemal PULAK'a minnet borçluyum. Teşekkür borçlu olduğum diğer bir kurum ise, Kocaeli Etnografua ve Arkeoloji Müzeleri'dir. Müze müdürlüğü ve Uzman Arkeolog Kemal ÇİBUK'a paylaşımcı ve destekleyici yaklaşımı için minnettanm. Diğer taraftan, Larisa Antİk Diakhronik Müzesi (Ecpopeia Apgaıoqraıv ıld,pıoaç /ıalpovırcö Moııoeio) yönetimine, Rusçuk Bölgesel Müzesi yönetimine (Regional Museum of History) ve Nicolay SFIARANKOV ve Varbin VARBANOV'a değerli bilgi paylaşımları için çok teşekkür ederim. Tezde özgün buluntuların yer alması ya da buluntular hakkında ulaşılan çeşitli bilgi ve görseller pek çok değerli bilim insanının kıymetli katkıları ve paylaşımcı yaklaşımları ile gerçekleşmiştir. Bu sebeple, başta Prof. Dr. Cemal PULAK, Prof, Dr. Peter VAN ALFEN, Prof. Dr. Andrew POULTER, Prof. Dr. Andrei OPAIT, Prof. Dr. Dominique PIERI, Prof. Dr. Claudio NEGRELLI, Prof. Dr. Jean-Luc FOURNET, Dr. Olga VASSI, Prof. Dr. Ertekin DOKSANALTI, Doç. Dr. Erkan ALKAÇ'a ne kadar teşekkür etsem azdır. Diğer taraftan, tezin hazırlanmasında, başından sonuna kadar çeşitli aşamalarda bana destek olan ve katkı yapan pek çok meslektaşım ve arkadaşım olmuştur: Ayberk ENEZ, Dr. Ayça ELALMIŞ, Burcu USTABAŞ, Celil Samet HARMANDAR, Gonca GÜLSEFA, Gökmen ELMALI, Dr. Ögr. Üyesi Hülya DIŞKAYA, oğuzhan KARAÇETN, orkan rÖyaĞasloĞLu, Seçil ŞAHiN ve Semih Özı<ÜR'e yardımları ve katkıları için minnettarım. Ayrıca, bana destek olan meslektaşlarım Ayşe ÇELEBi, Dr. Esen KAYA, Gamze HASDEMIR ve Şerife ÇAKAR'a çok teşekkür ederim. Yaptıkları katkı ve desteğin yanl sra gösterdikleri sabır ve arkadaşlık için, Hanife ÇINAR, Hüseyin Burak SoY, Dr. Selahattin KARAGÖZ, Sezen PALAMUTÇU, Dr. Simge YILMAZ, Yonca cÜrrBriN ve Yurdanur AKPINAR'a ne kadar teşekkür etsem azdır. Doktora sırasında görev yaptığım, Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölümü ve Manisa Celal Bayar Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'üne bana sağladıkları çalışma ortamı için ayrıca teşekkür etmek istiyorum. Doktora konusunun belirlenmesi ve sonrasında takip eden aşamalarda, destekleri ve yol gösterici bilimsel yaklaşımları için Tez |zleme Komitesi üyeleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Binnur GÜRLER ve Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ahmet Kaan ŞENoL'a minnet borçluyum. Ve de tezin en başından beri değerli Danışman Hocam, Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Gonca CANKARDEŞ-ŞEN0L'a, hiçbir konuda desteğini esirgemediği, bilimsel konuların yanı sra insani konularda da bana kattıkları için sonsuz teşekkür etmek istiyorum. Son olarak, beni yetiştiren Ve büyüten, desteklerini hiç esirgemeyen sevgili aileme ve bu zorlu süreci sabırla ve sevgiyle karşılayan sevgili eşim Süleyman KARA'ya çok teşekkür ederim. üı,rü KARA Manisa Celal Bayar Üniversitesi Arkeoloji Bölümü, Araştırma Görevlisi Tel:0 23623137 l0 E mail : ulquba@,email.com Kazı ve Yiizey Araştrrmaları Çalışmalarr: |- 2019 Smyrna-Agora Arkeoloji Kazıları (Dokuz Eylül Üniversitesi Aıkeoloji Bölümü, Doç. Dr. Akın ERSOY) 2- 2018 İTA Projesi İstanbul Küçükçekmece (Bathonea?) Kazıları (Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü, Doç. Dr. Şengül AYDINGLrN) 3- 20l8 istanbul Tarih Öncesi Araştırmalan (ıa Projesi_Yüzey Araştırması) (Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü, Doç. Dr. ŞengülAYDINGCiN) 4- 2016 İTA Projesi istanbul Küçükçekmece (Bathonea?)Kazıları (Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü, Doç. Dr. Şengül AYDINGLIN) 5_ 20l5 iTA Projesi İstanbul Küçükçekmece (Bathoıea?)KazıIarı (Kocaeli Üniversitesi Arkeoloj i Bölümü, Doç. Dr. Şengül AYDINGLrN) 6- 2014 iTA Projesi istanbul Küçükçekmece (Bathonea?)Kazı|arı (Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji (Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü, Doç. Dr. Şengül AYDINGaIN) 7- 20|3 İTA Projesi İstanbul Küçükçekmece (Bathonea?) Kazıları (Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji (Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü, Yrd. Doç. Dr. Şengül AYDINGCIN) 7- 2005-20|2 istanbul Yenikapı Marmaray-Tüpgeçit Projesi Eğitim: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisü Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı (Doktora, 20T4-2019) lstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitİisü Eski9ağ Tarihi Bilim Dalı (Yfüsek Lisans, 2006 -201 l) Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Klasik Aıkeoloji Bölümü (Lisans, 2000 -2004) Tamamlanan Tezler: Doktora "Geç Antik Çağ'da (M.S. 4. - 7. yuzyı|) Doğu Akdeniz'de Üretilen Ticari Amphoralarda Dipinti, Graffiti ve Miihiir Kullanımı" (Danışman: Prof. Dr. Gonca CANKARDEŞ-ŞENOL) Yüksek Lisans "istanbul Yenikapl Limanı'nda Geç Roma _ Erken Bizans Amphoraları Üzerindeki Yazıtlar (Graffiti ve Dipintiler) ve Damga|ar" (Danrşman: Prof. Dr. M. Hamdi SAYAR) Lisans "Antik Çağ'da (Hellenistik ve Klasik Dönem) Batı Anadolu Apollon Tapınak ve Kutsal Alanlaıın Bölgesel ve Topografik Açıdan Lokalizasyonu Ve Yunanistan Örnekleriyle Karşılaştırılmasl" (Danışman: Doç. Dr. Arzu ÖzrÜnr; Bildiriler: l8-2l Mayıs2017 Zeest 80 Amphorae from Küçfüçekmece Excavation (Bathonea) and a Comparison with the other Constantinopolis Examples. (2nd Symposium of Mediterranean Medieval Studies, Kemer/Antalya) 17-18 Mart20l6 Late Roman Amphora Fragments with Inscriptions and Stamps From Bathonea. (Symposium of Mediterranean Medievistic Studies, WrocladPolonya) 15-17 Ekim 2014 Bizans Buluntuları Özelinde Seramik Üzerinde Yer Alan Y azı|arın Korunması. (SERE S' 1 4 Ill.Uluslararasr Seramik Cam Emaye Sır ve Boya Kongresi, I. Tarihi Eserleri Koruma onarım Çalıştayında, Eskişehir) 03-04 lldayıs20l2 Yenikapı Kazıları'ndan Bir Grup Büyü Levhası -olduğu Düştinülen Seramik- Üzerine. (Navisalvia Toplantısı, istanbul Üniversitesi, İstanbul) l7-l9 Kasım 20l l Yenikapı Limaru'nda Ele Geçen Damgalı Amphoralar. (Uluslararası Antik Çağ' da Zeytiıy ağı ve Şarap Sempozyumu, IJrla/izınir) 02-04 Mayıs 2011 Yenikapı Limanı'nda Bulunan Yazı|ı ve Damgalı Amphoralaruı Işığında Geç Antik Devir - Erken ortaçağ Ekonomik Faaliyetlerine Dair Yeni Düşünceler. (istanbul Üniversitesi Kuyucu Murat Paşa Medresesi Sunumları, İstanbul) Makaleler: Kara, baskıda Kara, Ü. A Group of one-Handled "Sardis Type" Amphorae From The Excavations At Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea ?). (Yayın aşamasında) Kara, boskıda Kara, Ü. Bizans Buluntuları Özelinde Seramik Üzerinde Yer NanYazılaırn Korunması. 15-l7 Ekim 20l4 SERES'14 Ill.Uluslararası Seramik Cam Emaye Srr ve Boya Kongresi, I. Tarihi Eserleri Koruma onarım Çalıştayı: Seramik. Eskişehir (Yayın aşamasında) Kara, Cankardeş- Kara, Ü. ve Cankardeş-Şenol, G. Smyrna-Altınpark Arkeolojik Şenol 20l9 Alanı Mühiırlü Geç Roma Unguentariumlarına Dair ilk İncelemeler. H. Göncü, A.Ersoy ve D. S.Akar-Tanrıver (eds.). Smyrna İzmir Kazıve Araştırmaları 3. 189-200. Kara2017 Kara, Ü. rtıçııkçekmece Göl Havzası (Bathone a?) Kazılarf nda Ele Geçen Dipintolu LR 2 ve Damgalı LR 13 Amphoraları. (Ed. Ş.Aydıngun) İs tanbul Küçükç ekmec e Göl Hav zası Kazıl arı - Excavatİons of Küçükçehnece Lake Basin (Bathonea). istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 20|7,277-285. Kara2016 Kara, Ü. rtıçtıtçekmece Göl Havzası Arkeoloj ik Kazılarında Ytirütiilen Amphora Çalışmalan . TINA Denizcilikve Ar"keolojİ Dergisi, 2 0 I 6/6, 48-63. Kara2015 Kara, Ü. Yenikapı Limanı'nda Ele Geçen Damgalı Amphoralar. Antilrçağ'da Doğu Akdenİz'de Zeytinçağve Şarap Üretimi S e mp o zyumu. E ge Üniversitesi Yayınları, 20 l 5, 243 -2 5 0 . Bayrak (Kara) 2013 Bayrak (Kara), Ü. YenikapıKazıları'ndan Büyü Levhası olduğu Düşiinülen Bir Grup YazıtÜzerine. Navisalvia Sİnan Kabaaağaç'ı Anma Toplantısı 20]2, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. 2013, 72-85. Yabancr dil: İngilizceB2_ Yunanca Bl