Komunikacja Kolejowa Na Polsko-Niemieckim Pograniczu

Husarz EU44-005 (producent – Siemens) z pociągiem EC do Warszawy na stacji Berlin Hbf. (20.10.2012 r.)

Marek Graff Komunikacja kolejowa na polsko-niemieckim pograniczu

Obecnie pomiędzy Polską i Niemcami funkcjonuje kilka kole- stały się stacjami peryferyjnymi, zbyt rozbudowanymi w nowej rze- jowych przejść granicznych, czy raczej punktów stycznych sieci czywistości. Niepewna przyszłość tych ziem (np. Dolnego Śląska, kolejowej obu krajów. W odróżnieniu od Czech i Słowacji, w Niem- Pomorza Zachodniego, itp.), mimo oficjalnej propagandy państwo- czech stosuje się inne napięcie w sieci trakcyjnej w porównaniu wej, spowodowała zahamowanie modernizacji infrastruktury na z Polską, zatem konieczne jest stosowanie elektrycznych loko- długie lata. Po zachodniej stronie Odry panowała także niezbyt motyw dwusystemowych. Do niedawna pomiędzy PKP i DB tylko dobra atmosfera dla rozwoju kolei – przez długi czas elektryfika- jedno przejście funkcjonowało jako zelektryfikowane, tj.: Rzepin– cja sieci kolejowej DR była hamowana z przyczyn politycznych (na Frankfurt nad Odrą, jednak dynamicznie rozwijająca się wymiana niektórych liniach wręcz zdemontowano sieć trakcyjną), a część li- handlowa pomiędzy oboma krajami powoduje, iż modernizacja nii z dwutorowych stała się jednotorowa, itp. Problematyczna kwe- dotychczasowych przejść granicznych w kierunku zwiększenia stia stosunków polsko-niemieckich po 1945 r., mimo oficjalnej ich przepustowości często oznacza także elektryfikację. Obecnie retoryki spowodowała, iż komunikacja kolejowa pomiędzy oboma poziom wymiany handlowej pomiędzy oboma krajami jest na krajami nie mogła się swobodnie rozwijać. Poza tym, odbudowa tyle znaczny, iż Niemcy dla Polski są pierwszym partnerem han- obu krajów ze zniszczeń wojennych, pochłaniała znaczne środki, dlowym, a Polska dla Niemiec – siódmym. Polska po uzyskaniu zatem takie zagadnienia jak poprawa komunikacji z sąsiadami członkostwa w UE w 2004 r. uzyskała dostęp do funduszy pomo- były odsuwane na dalszy plan. Nie bez znaczenia był fakt, iż go- cowych, co wykorzystano m.in. w programie szerokiej moderni- spodarki Polski i Niemiec Wschodnich, z powodu narzuconego zacji kolei (remont infrastruktury i zakup nowoczesnego taboru). systemu komunistycznego znajdowały się w stanie permanent- nego kryzysu (system nakazowo-rozdzielczy, czyli prymat ideologii nad ekonomią). Przykładowo, import nowoczesnych technologii Rys historyczny czy pojazdów nowej generacji w obu krajach był utrudniony z po- Wraz ze zmianą granic w 1945 r., część dotychczasowych linii wodu braku wymienialnej waluty. Symbolem swoistego zacofania kolejowych na nowym polsko-niemieckim pograniczu została za- technologicznego na tle krajów zachodnioeuropejskich było utrzy- mknięta (ewentualnie rozebrana), a ruch utrzymywano tylko przez mywanie trakcji parowej w Polsce czy Niemczech Wschodnich dłu- nieliczne przejścia graniczne (przeważnie towarowy, rzadziej pa- go po zakończeniu wojny (jeszcze w latach 80., choć w Polsce sażerski). Istotny był fakt, iż do potencjalnego uruchomienia linii na większą skalę). Choć wschodnioniemiecki przemysł wytwa- po zakończeniu wojny często konieczna była odbudowa mostu rzający tabor szynowy znacznie szybciej wdrażał innowacje niż na Odrze lub Nysie Łużyckiej, rzekach, wzdłuż których wytyczono polski (m.in. opanowano impulsowy rozruch silników trakcyjnych), nową granicę polsko-niemiecką. Poza tym, dotychczasowe węzły a także potrafił produkować pojazdy szynowe w znacznie szer- kolejowe, np. Żagań czy Lubsko, z dawnych stacji leżących w przy- szym asortymencie, to na tle produktów pochodzących z Niemiec bliżeniu pomiędzy Berlinem a Wrocławiem na linii magistralnej, Zachodnich wyroby te nie były klasyfikowane jako nowoczesne. 22 3 /2017 Frankfurt (Oder)

Czerwieńsk

Gubin Guben

Gubinek Cottbus

Lubsko

Cottbus Zasieki Forst Lubsko

Tuplice

Jankowa Żagańska Łęknica Bad Muskau

Weisswasser

Żary

Lodenau Weisswasser Analizy

Węgliniec Horka Bielawa Legnica Morze Bał tyckie Hoyerswalda Horka Gbf. Z ü ssow Linie zelektryfikowane 3 kV DC Linie zelektryfikowane 15 kV 16,7 Hz Linie niezelektryfikowane Seebad Heringsdorf Linie jednotorowe / dwutorowe Kamień Pom. Ahlbeck Grenze Wolin Linie jednotorowe (wcześ niej dwutorowe) Świnoujście Centrum Uznam Linie nieczynne Świnoujście Linie rozebrane Görtlitz Polska Niemcy Zgorzelec Lubań Śląski

Wysoka Kamieńska Drezno Zalew Szczeciński Jelenia Góra Leśna Hagenwerder Nowe Warpno Ręczyn Zawidów Frankfurt (Oder) Krzewina Zgorzelecka Černousy

Trzebież Szczeciński Liberec Hirschfelde Turoszów Czerwieńsk

Koł obrzeg Zittau Police Bogatynia Gubin Goleniów Czechy Drezno Kopaczów Guben

Hrá dek nad Nisou Gubinek Cottbus

Pasewalk, Lubeka Lö knitz Liberec Doł uje ł ą Szcz. G ówny Stargard Grambow Szcz. D bie Lubsko Szcz. Gumieńce Szcz. Podjuchy

Cottbus Tantow Zasieki Gryfino Forst Lubsko

Sobieradz Gartz (Oder) Chwarstnica Stargard Tuplice

Angerm ü nde, Passow Berlin Pyrzyce

Angerm ü nde Schwedt Swobnica Jankowa Żagańska Łęknica Bad Muskau

Weisswasser Myślibórz Godków Cedynia

Żary

Lodenau Weisswasser

Węgliniec Horka Bielawa Legnica Krzyż Hoyerswalda Wriezen Horka Gbf. Linie zelektryfikowane 3 kV DC Linie zelektryfikowane 15 kV 16,7 Hz Linie niezelektryfikowane Linie jednotorowe / dwutorowe Linie jednotorowe (wcześ niej dwutorowe) Linie nieczynne Kü strin-Kietz Kostrzyn Werbig Linie rozebrane Görtlitz Polska Berlin Niemcy Zgorzelec Lubań Śląski

Drezno Jelenia Góra Leśna Hagenwerder Ręczyn Zawidów Międzyrzecz Krzewina Zgorzelecka Černousy F ü rstenwalde (Spree) Rzepin Kunowice Poznań, Warszawa Berlin Frankfurt (Oder) Liberec Hirschfelde ü Zielona Góra Turoszów

Oderbr cke Zittau Bogatynia Czechy Drezno Kopaczów Kö nings Wusterhausen Beeskow Cybinka Hrá dek nad Nisou

Eisenh ü ttenstadt Liberec

Lü bben (Spreewald) Guben, Cottbus Cottbus Rys. 1. Sieć kolejowa na polsko-niemieckim pograniczu 3 /2017 23 Analizy

16,7 Hz, zatem konieczne jest stosowanie elektrycznych lokomotyw dwusystemowych. Są to dawne przejścia: ¡¡ Ahlbeck Grenze–Świnoujście Centrum, jednotorowe niezelektryfikowane, obecnie odcinek Ahlbeck Grenze–Świnoujście Centrum nie jest bezpośrednio połączony z siecią PKP PLK; ¡¡ Szczecin Gumieńce–Tantow (–Angermünde)/Grambow (–Pa- sewalk), jednotorowe niezelektryfikowane, przy czym stacja Szczecin Gumieńce jest zelektryfikowana (3 kV DC), podobnie jak stacje Angermünde i Pasewalk (15 kV 16,7 Hz), leżą- ce na linii magistralnej z Berlina do Stralsundu, dwutorowej, zelektryfikowanej; ¡¡ Kostrzyn–Küstrin Kietz, jednotorowe niezeletryfikowane, przy czym stacja Kostrzyn jest stacją dwupoziomową, jeden z po- ziomów (północ-południe) jest zelektryfikowany (3 kV DC), a odcinek Kostrzyn–Küstrin Kietz jest fragmentem dawnej dwutorowej linii magistralnej Berlin–Krzyż–Piła–Bydgoszcz– ET22: 625 i 224 na stacji Frankfurt Oderbrücke (22.09.2007 r.) Toruń–Olsztyn–Korsze–Wystruć (niem. Insterburg, ros. Czerniachowsk); Poprawa komunikacji Polski z zachodnim sąsiadem nastąpiła ¡¡ Rzepin–Frankfurt nad Odrą, przejście dwutorowe zelektryfiko- na początku lat 70., gdy m.in. zliberalizowano przepisy wizowe1, wane, przy czym styk obu systemów zasilania (3 kV DC; 15 kV a w kolejnych latach nabrała dynamizmu – po 1989 r. (przemia- 16,7 Hz) znajduje się na stacji Frankfurt Oderbrücke; ny polityczno-ekonomiczne w obu krajach) oraz po przystąpieniu ¡¡ Gubin–Guben, dwutorowe niezelektryfikowane, przy czym sta- Polski do UE w 2004 r., czy zniesieniu kontroli na granicach pod cja Guben jest zelektryfikowana (15 kV 16,7 Hz); koniec 2007 r. Obecnie komunikacja polsko-niemiecka, w tym ¡¡ Zasieki–Forst, jednotorowe niezelektryfikowane, jest to frag- kolejowa, utrzymuje się na stabilnym poziomie z lekką tendencją ment dawnej linii magistralnej Wrocław–Legnica–Żagań– wzrostową. Dodatkowo, oba kraje są połączone dwoma liniami Cottbus–Berlin; o przebiegu wschód–zachód zakwalifikowanymi jako elementy ¡¡ Węgliniec–Horka/Zgorzelec–Görlitz, dwutorowe niezelektryfi- sieci TEN-T (ang. Trans-European Transport Networks), przy czym kowane, przy czym prace elektryfikacyjne są zaawansowane po przystąpieniu do UE, Polska może korzystać z funduszy pomo- po polskiej stronie (odcinek Węgliniec–Horka); cowych w ramach TEN-T. Zatem są to ciągi transportowe: ¡¡ Hagenwerder–Ręczyn–Krzewina Zgorzelecka–Trzciniec–Hir- E 20: Kunowice–Poznań–Warszawa–Terespol; schfelde, jednotorowe niezelektryfikowane. E 30: Zgorzelec–Legnica–Wrocław–Opole–Gliwice–Katowice– Kraków–Przemyśl–Medyka. Rzepin–Frankfurt nad Odrą Poza liniami E 20 i E 30 o przebiegu wschód–zachód należący- Pobieżna analiza stanu przejść kolejowych na polsko-niemieckim mi do sieci TEN-T, przez Polskę przebiegają także linie o przebie- pograniczu przed 1989 r. pokazuje, iż ten region był raczej niedo- gu północ–południe: E 59, C-E 59, E 65, C-E 65, E 75, biegnące inwestowany: na granicy wschodniej funkcjonowały wówczas 3 ze- w przybliżeniu, od granicy z Czechami/Słowacją do miast porto- lektryfikowane przejścia graniczne (Kuźnica Białostocka–Bruzgi, wych nad Bałtykiem (Świnoujścia i Gdyni), ew. na Litwę (E 75). Terespol–Brześć, Medyka–Mościska 2), a na południowej 5 (Cha- łupki–Bohumín, Zebrzydowice–Petrovice u Karviné, Cieszyn–Český Charakterystyka sieci kolejowej na polsko-niemieckim pograniczu Těšín, Zwardoń–Skalité, Muszyna–Plaveč). Osobnym zagadnie- W odróżnieniu od Czech i Słowacji, w Niemczech stosuje się niem jest wspomniana różnica stosowanych napięć pomiędzy inne napięcie w sieci trakcyjnej w porównaniu z Polską – 15 kV Polską i Niemcami, a także fakt, iż dawna sieć DR w dużej części była niezelektryfikowana. Przykładowo, linie magistralne takie jak Berlin–Drezno–Bad Schandau (–Praga) czy Berlin–Frankfurt nad Odrą (–Poznań–Warszawa) zostały zelektryfikowane dopiero pod koniec lat 80. Wtedy także zakupiono w koncernie Škoda dwusystemowe lokomotywy elektryczne oznaczone przez DR jako seria 230 (oznaczenie DB–180) w liczbie 20 egzemplarzy (bar- dzo zbliżone pojazdy zakupiły ówczesne koleje Czechosłowacji – ČSD). Wcześniej przejazd pomiędzy stacjami granicznymi – Rze- pin–Frankfurt nad Odrą, odbywał się z użyciem trakcji spalinowej. Należy także dodać, iż na przełomie lat 70. i 80. (przed elektryfi- kacją linii Poznań–Rzepin–Kunowice, fragment linii nr 3) pomię- dzy oboma krajami stosowano wspólne odcinki obsługi trakcją spalinową, np. należąca do PKP seria SP45 prowadziła pociągi do Berlina, a m.in. lokomotywy serii 118 należące do DR – go- ściły na stacji Poznań Główny. Stacja graniczna Frankfurt (Oder) Oderbrücke została zelektryfikowana napięciem 3 kV DC w maju GTW 2/6 (producent – Stadler) przewoźnika DB Regio jako pociąg oso- 1988 r., a napięcie 15 kV 16,7 Hz w sieci trakcyjnej pojawiło bowy do Frankfurtu nad Odrą na stacji Poznań Główny (15.02.2015 r.). się dopiero w grudniu 1990 r. Wcześniej praca manewrowa na Fot. A. Lubka wyżej wymienionej stacji była wykonywana przez parowozy serii 24 3 /2017 Analizy

Stacja w Rzepinie (12.11.2016 r.) Stacja Frankfurt nad Odrą (27.02.2016 r.)

52, a w 1978 r. pojawiły się pierwsze lokomotywy spalinowe serii dwusystemowymi (3 kV DC; 15 kV 16,7 Hz), jednak brak porę- 106. Trakcja parowa została wprawdzie wyeliminowana w lipcu czenia rządowego na kredyt bankowy spowodował, iż producent 1981 r., jednak wraz z gwałtowną podwyżką cen ropy naftowej zaoferował lokomotywy innym przewoźnikom – odpowiednio FS parowozy pojawiły się ponownie, by ostatecznie zniknąć w połowie (koleje włoskie) w czerwcu 2002 r. i prywatnemu RTC w styczniu października 1986 r. ze stacji Oderbrücke. Ponieważ około 2/3 2001 r., operującemu na pograniczu włosko-austriacko/szwajcar- długości odcinków zelektryfikowanych stacji Oderbrücke przypa- skim. Sytuacja spółek PKP zmieniła się wraz z przystąpieniem da na napięcie 3 kV DC, przeprowadzanie pociągów towarowych Polski do UE w maju 2004 r.: pojawiły się fundusze pomocowe w obrębie stacji i poszczególnych odcinków zelektryfikowanych przeznaczone na inwestycje w infrastrukturę transportową, w tym oboma rodzajami napięcia od początku funkcjonowania stacji kolejową. Wprawdzie wcześniej także korzystano ze wsparcia fi- zelektryfikowanej odbywa się z użyciem trakcji spalinowej. Przy nansowego w ramach programów zainicjowanych przez UE, jed- pociągach pasażerskich postępowano inaczej – odcinek granicz- nak odbywało się to w znacznie mniejszym zakresie. Poza tym, ny (Rzepin–Frankfurt nad Odrą) był obsługiwany taborem spali- dokonano podziału PKP na spółki przewozowe (IC, Cargo, PR) nowym należącym przeważnie do PKP. Naturalnym zjawiskiem oraz spółkę odpowiedzialną za utrzymanie infrastruktury (PLK). byłoby zastosowanie taboru dwusystemowego, jednak dawne DR Zdefiniowano nowe pojęcia ‘modernizacja’ oraz ‘rewitalizacja’ linii zakupiły podobne lokomotywy dopiero na początku lat 90., a PKP kolejowej, czyli podniesienie standardu linii powyżej stanu pier- nie miały ich wcale. Nie ułatwiała tego trudna sytuacja polskiego wotnego oraz doprowadzenie linii do stanu pierwotnego. Wdro- przewoźnika na początku lat 90. XX w.: załamanie się przewozów żenie drugiego terminu spowodowało znaczące przyspieszenie pasażerskich i towarowych, a także zaprzestanie wytwarzania poprawy stanu poszczególnych linii kolejowych, zwłaszcza tych, taboru przez rodzimych producentów (Cegielski i Pafawag), czy które nie były liniami ściśle magistralnymi. Dodatkowo, organizo- zmiana struktury przewozów: spadek przewozów węgla, stali, rud wanie przez Polskę i Ukrainę mistrzostw Europy w piłce nożnej, metali, wzrost zapotrzebowania na kwalifikowane przewozy pa- czyli Euro 2012, spowodowało przyspieszenie inwestycji infra- sażerskie. Pewną nadzieją był kontrakt podpisany z ówczesnym strukturalnych, np. rozpisanie kontraktu na pociągi Pendolino dla koncernem Adtranz (obecnie Bombardier) w połowie 1997 r. na PKP IC, a później także na kolejne pociągi, modernizację dworców zakup 50 nowoczesnych lokomotyw serii EU11 i EU43 w liczbie w głównych miastach Polski – gospodarzy Euro 2012, czyli swo- odpowiednio 42 i 8 egzemplarzy, z których EU43 były pojazdami iste ‘rozkręcenie’ machiny inwestycyjnej (efekt Euro 2012).

a b Na stacji Frankfurt nad Odrą (22.09.2007 r.): a) SU45-073, b) 371-002 przewoźnika ČD (producent – Škoda) z pociągiem EC relacji Berlin–Warszawa 3 /2017 25 Analizy

Lokomotywa Traxx 186-143 (producent – Bombardier) wynajęta od Rail- Dwie EU43, w tym EU43-008RT (producent – Adtranz) pierwotnie wy- pool przez DB z pociągiem EN relacji Moskwa–Paryż na stacji Terespol produkowane dla PKP, obecnie własność przewoźnika RTC, z pociągiem (02.04.2016 r.) towarowym na linii Brennero, Włochy (24.02.2011 r.). Fot. D. Piovanelli

Na pograniczu polsko-niemieckim sytuacja zmieniła się wraz m powstały w latach 1868–1870, kilkakrotnie przebudowywany z wynajęciem przez przewoźnika PKP Cargo produkowanych przez oraz odbudowany po 1945 r. Podczas przejazdu przez stary most Bombardiera lokomotyw Traxx (oznaczenie EU43) w lutym 2008 r. ze względu na znaczne skorodowanie całej konstrukcji, wprowa- od firm Angel Trains i Railpool w liczbie 6 egzemplarzy, które były dzono ograniczenia prędkości do 50 km/h, a później do 20 km/h. pojazdami wielosystemowymi wytwarzanymi w dużych partiach, Dodatkowo, ruch był prowadzony tylko po jednym torze. Zgodnie zarówno w wersji towarowej, jak i pasażerskiej. Podobne lokomo- z umową polsko-niemiecką, strona niemiecka odpowiada za eks- tywy pozyskały także DB (zakup, leasing), zatem prowadzenie po- ploatację 4 mostów granicznych: we Frankfurcie i Kostrzynie (oba ciągów pomiędzy obiema sieciami kolejowymi bez zmiany lokomo- na Odrze) oraz dwóch mostów w okolicach Görlitz (na Nysie Łu- tywy przestało być problemem. Używane od 1993 r. lokomotywy życkiej), natomiast strona polska – za eksploatację pozostałych serii 180 należące do DB, były eksploatowane do około 2008 r., 4 mostów: w Zasiekach, Gubinie, Bielawie/Horce i Zgorzelcu. a wraz z modernizacją fragmentu linii nr 6153 (Berlin–Guben) Dodatkowo, PKP IC zdecydowały się na zakup w koncernie na odcinku Erkner–Frankfurt (Oder) w latach 2002–2008 i pod- Siemens lokomotyw Taurus (seria EU44) w liczbie 10 pojazdów niesieniem prędkości do 160 km/h, seria 180 została zastąpio- w czerwcu 2008 r. do obsługi pociągów na trasie Warszawa–Po- na serią 371 należącą do ČD (prędkość maksymalna 160 km/h znań–Berlin na całej jej długości. Należy dodać, iż podobne loko- vs. 120 km/h dla 180). Doraźny brak lokomotyw serii 371 po- motywy zakupiły przede wszystkim ÖBB (około 400 pojazdów), wodował konieczność zastępowania ich przez lokomotywy spa- a także w mniejszych partiach SŽ (koleje Słowenii), MÁV, czy liczni linowe serii 234 będące własnością DB (prędkość maksymalna przewoźnicy prywatni. Poza tym, PKP Cargo zwróciły wynajęte lo- 140 km/h). Dodatkowo, DB zmodernizowały stację Oderbrücke komotywy TRAXX F140 MS serii EU43 (są to inne pojazdy wobec w 2008 r., montując m.in. cyfrowy system sterowania ruchem. oferowanych dla PKP w połowie lat 90. przez Adtranz, przejętego Zbudowano także nowy most na Odrze, pomiędzy stacjami Słu- przez Bombardiera w 2000 r.) pomiędzy styczniem a marcem bice i Oderbrücke, który przekazano do eksploatacji w grudniu 2012 r. W lipcu 2010 r. spółka PKP Cargo zawarła umowę na 2008 r. Nowa konstrukcja o długości 442 m i prędkości mak- leasing kilku lokomotyw EuroSprinter ES64F4 (oznaczenie DB: symalnej 160 km/h zastąpiła starszy most o długości 444,80 E189; PKP: EU45) od Siemensa, a w październiku 2011 r. za-

Lokomotywy Vectron (producent – Siemens) przewoźnika PKP Cargo serii Lokomotywa Eurosprinter EU45/ES 64 F4/E189-151 (producent – Sie- EU46: 503 i 502 na stacji Hegyeshalom, stacji granicznej MÁV z ÖBB mens) wynajęta od MRCE dispolok przez PKP IC z pociągiem EN Kiepura (23.02.2016 r.). Fot. R. Wyhnal do Amsterdamu na stacji Warszawa Wschodnia (03.06.2010 r.) 26 3 /2017 Analizy

kupiono jedną lokomotywę tej serii. W listopadzie 2012 r. prze- woźnik eksploatował 8+1 podobnych lokomotyw. Należy dodać, iż podobne pojazdy są produkowane jako czterosystemowe (3 kV DC; 1,5 kV DC; 15 kV 16,7 Hz; 25 kV 50 Hz), a konkretny prze- woźnik precyzuje, pod którymi wartościami napięcia dana lokomotywa będzie eksploatowana, co także ma wpływ na opłaty za leasing. Siemens był wykonawcą kontraktu na dostarczenie po- jazdów z rodziny Vectron w 2015 r. w liczbie 15 lokomotyw (seria EU46-5xx) dla PKP Cargo. Na początku 2012 r. niemiecki koncern wypożyczył dwie podobne lokomotywy – jedną dla PKP IC, a drugą dla przewoźników prywatnych. Liberalizacja przewozów zgodnie z wytycznymi UE spowodowała, iż na sieci PKP pojawili się prze- woźnicy prywatni (często są to dawne koleje piaskowe z Górnego Śląska), a także z zagranicy, z których największym jest DB Car- go Polska (DB Schenker). Podobnie polscy przewoźnicy uzyskali prawo wjazdu na obce sieci kolejowe. Eksploatacja lokomotyw wielosystemowych przez PKP Cargo umożliwia samodzielne pro- Desiro 642-159 (producent – Siemens) przewoźnika DB Regio jako po- wadzenie pociągów, które przeważnie kursują pomiędzy portami ciąg do Drezna na stacji Zittau (20.09.2014 r.) morskimi i terminalami kontenerowymi, przez polskiego przewoź- nika także poza granicami Polski. 2005–2008 do prędkości maksymalnej 160 km/h: wymienio- Ruch pasażerski na dawnym przejściu Rzepin–Frankfurt nad no nawierzchnię, sieć trakcyjną, przebudowano stacje, system Odrą jest generowany przez pociągi przede wszystkim dalekobież- sterowania ruchem (powstały LCS) i przejazdy kolejowe. Na wio- ne – 3 pary pociągów klasy EC w relacji Warszawa–Poznań–Ber- snę 2008 r. zakończyła się modernizacja linii Legnica–Zgorze- lin oraz jedną parę Gdynia–Poznań–Berlin, uruchomione odpo- lec/Horka (linie nr 278/275) do prędkości 160 km/h. W lutym wiednio w maju 1993 r. i czerwcu 2012 r. W latach 2001–2015 2008 r. ministrowie transportu obu krajów podpisali porozumie- połączenia klasy EC pomiędzy Warszawą, Gdynią oraz Berlinem nie w sprawie budowy oraz utrzymania i eksploatacji granicznych funkcjonowały w ramach spółki Berlin-Warszawa-Express/Ber- mostów kolejowych na Odrze i Nysie Łużyckiej. Porozumienie to lin-Gdynia-Express. Połączenia dzienne były uzupełniane przez obejmowało także budowę nowego mostu granicznego na linii jedną parę pociągów nocnych – do 2004 r. kursującą jako po- dwutorowej nr 295 z maksymalną prędkością eksploatacyjną ciąg Ost-West relacji Warszawa–Bruksela, a od 2004 r. do końca 120 km/h dla pociągów towarowych i naciskiem 245 kN/oś, 2016 r. jako EN Jan Kiepura. Jednak relacja ostatniego pociągu a także elektryfikację linii. Nowy most miał zastąpić starszy obiekt zmieniała się, a stacją końcową były: Amsterdam, Kolonia, Frank- pochodzący z 1870 r., podparty 2 przęsłami o długości suma- furt czy Oberhausen (stacja w pobliżu Kolonii), z wagonami do rycznej 103,55 m, przy czym ruch odbywał się tylko po jednym Monachium czy Innsbrucku. Wraz z redukcjami połączeń nocnych torze (drugi był nieczynny) z prędkością ograniczoną do 70 km/h na sieci kolejowej Niemiec, pociąg został zlikwidowany w grudniu i maksymalnym obciążeniem 196 kN/oś. Oddanie mostu do eks- 2016 r. na wniosek DB. Około 2000 r. zawieszono kursowanie ploatacji nastąpiło w połowie grudnia 2016 r. Należy dodać, iż nocnych połączeń, takich jak Warszawa–Berlin czy Kraków–Ber- linia nr 295 Węgliniec–granica państwa (–podg Särichen) jest lin, wykorzystywanych m.in. przez handlarzy i przemytników. W ru- wykorzystywana wyłącznie w ruchu towarowym. Postęp prac jest chu lokalnym używany jest tabor spalinowy (zespoły trakcyjne), także zależny od strony niemieckiej, która zobowiązała się zmo- ze względu na stosunkowo niskie natężenie ruchu, obsługiwane dernizować fragment linii nr 6207 Roßlau–granica państwa na w całość taborem DB Regio – są to zespoły GTW 2/6 wyproduko- odcinku 13,424 km–21,310 km do stacji Horka Gbf. do grudnia wane przez Stadlera i kursujące w relacjach Frankfurt–Rzepin– 2018 r. Linia nr 6207 na całym odcinku jest dwutorowa, a od Zielona Góra/Poznań, odpowiednio dwie i jedna para pociągów 66,17 km i stacji Knappenrode – zelektryfikowana (obecnie zo- na dobę (w zależność od aktualnego rozkładu jazdy). Tabor polskich przewoźników, czyli spalinowe zespoły Link, projektowane w celu obsługi połączeń granicznych na polsko-niemieckim pograniczu, zakupione m. in. przez samorząd województwa lubuskiego i zachodniopomorskiego, nie uzyskały dotychczas dopuszczenia wjazdu na sieć DB Netz (zakup elektrycznych zespołów dwusystemowych nie był dotychczas rozpatrywany). Należy dodać, iż przez przejście Rzepin–Frankfurt nad Odrą kursują także tranzytowe pociągi pasażerskie z Rosji, Białorusi, a wcześniej także z Ukrainy, do Niemiec czy Francji. Jednak nie jest to ruch zbyt intensywny – przeważnie jedna dodatkowa para dziennie (poszczególne relacje pociągów kursują średnio 2 razy w tygodniu). Węgliniec–Zgorzelec/Horka Przejściem granicznym przeznaczonym do elektryfikacji, jest przejście Węgliniec–Zgorzelec/Horka, będące fragmentem kory- tarza transeuropejskiego E 30 czy linii nr 282 Miłkowice–Węgli- niec, zelektryfikowanej w 1985 r. oraz zmodernizowanej w latach SU46-048 przewoźnika PKP Cargo na stacji Cottbus (20.09.2014 r.) 3 /2017 27 Analizy

stanie zelektryfikowany odcinek granica państwa–Horka–Knap- ČD – bd.), Liberec–Hrádek nad Nisou–Zittau, która nie ma bez- penrode). Obsługę trakcyjną pociągów towarowych przez przejście pośredniego połączenia z siecią PKP PLK. Prędkość maksymalna Węgliniec–Horka zapewniały lokomotywy PKP serii SU46, także na linii jest równa 100 km/h (DB Netz), 90 km/h (SŽDC), a na w trakcji podwójnej, których pojawienie się w obsłudze ruchu odcinku należącym do PLK ze względu na zły stan techniczny, z Węglińca do Horki i Görlitz wynikło ze stanowiska DB, które prędkość jest ograniczona do 30 km/h. Przewoźnikiem obsługu- odmówiły przyjmowania na swoją sieć serii ST43 należącej do jącym ruch pasażerski jest Vogtlandbahn/Trilex od 2010/2011 r., PKP, uzasadniając to złym stanem technicznym pojazdów (hałas, a eksploatowane pojazdy to RegioSprinter (seria 654) i Desiro zanieczyszczanie torów, itp.). Seria SU46 ma także stosunkowo (seria 642), wyprodukowane przez Siemensa. Linia ma niełatwy niski nacisk na oś (17,5 t), co miało znaczenie w eksploatacji na profil – promienie łuków osiągają wartość 397 m, a pochylenia liniach o słabej nawierzchni. 13‰, dlatego DB Regio początkowo skierowały do obsługi linii Przez dawne przejście Węgliniec–Zgorzelec–Görlitz jest utrzy- zespoły serii 612 wyposażone w mechanizm przechyłu nadwozia. mywany ruch pasażerski, wspólnie DB Regio, PR oraz KD. Nale- W obsłudze trakcyjnej były także używane wagony silnikowe serii żące do KD pojazdy serii SA135 uzyskały pozwolenie wjazdu tylko 810 należące do ČD. na stację graniczną Görlitz. Dodatkowo, przez przejście od marca 2009 r. kursuje 1–3 par pociągów relacji Drezno–Wrocław (w za- Świnoujście Centrum–Ahlbeck Grenze leżności od aktualnego rozkładu jazdy oraz dnia tygodnia), obsłu- Stacja kolejowa Świnoujście Centrum (czołowa) oraz 1,5 km li- giwanych przez dwuczłonowe zespoły Desiro serii 642, należące nia łącząca tę stację z sąsiednim przystankiem, położonym już do DB Regio Südost, przy czym na sieci PLK prowadzone przez na terytorium Niemiec – Ahlbeck Grenze powstały na przełomie maszynistów – wcześniej PR, a od 2015 r. – KD. W 2000 r. komu- 2007 i 2008 r., przy czym otwarcie nastąpiło już po wejściu Pol- nikację pomiędzy oboma miastami zapewniały pociągi InterRegio ski do strefy Schengen w grudniu 2007 r., zatem nie istniała ko- (3 pary) zestawione z wagonów DB i PKP, prowadzone lokomoty- nieczność budowy przejścia granicznego. Ponieważ urządzenia wami DB (seria 232/234) i PKP (SU46, EU07), ze zmianą pojaz- sterowania ruchem są obsługiwane z terytorium Niemiec, zatem du na stacjach Görlitz i Legnica. Dodatkowo, kursowały wówczas problematyczne dla UTK było wydanie zgody na eksploatację pociągi dalekobieżne Warszawa/Kraków–Drezno–Frankfurt nad polskiego odcinka linii (m.in. kwestia odpowiedzialności za po- Menem, czy Warszawa/Kraków–Drezno, zestawione z wagonów tencjalne wydarzenia losowe na linii). Władze spółki Usedomer PKP, a także Kraków–Lipsk (wagony DR) i ostatecznie zlikwidowa- Bäderbahn (UBB, Uznamska Kolej Kąpieliskowa) zwróciły się za- ne. Ponadto, w sferze planów pozostało porozumienie pomiędzy tem z prośbą o wydanie zgody do ówczesnego premiera Polski PKP i DB dotyczące obsługi ruchu pasażerskiego, na mocy które- Donalda Tuska i uzyskały ją pod warunkiem utworzenia spółki- go SU46 należące do PKP kursowałyby do Drezna, a będące wła- -córki UBB Polska, która ponosi odpowiedzialność za funkcjono- snością DB 232/234 do Węglińca, co planowano około 2000 r. wanie UBB na terenie Polski zgodnie z miejscowym prawem. Linię Należy dodać, iż trakcja elektryczna pojawiła się na stacji Gör- kolejową poprowadzono po dawnym przedwojennym torowisku, litz we wrześniu 1923 r., a pociągi relacji Wrocław (Breslau)–Jele- a stacja Świnoujście Centrum znajduje się na wyspie Uznam, ok. nia Góra (Hirschberg)–Görlitz–Berlin były prowadzone przez loko- 200 m na północny-zachód od dawnej stacji Swinemünde Bad motywy elektryczne. Jednak po zmianie granicy w 1945 r., która (pol. Świnoujście Nieradków/Zdrój). Przed 1945 r. główna stacja przecięła m.in. linie biegnące do Wrocławia czy Jeleniej Góry, stacja Görlitz znalazła się na uboczu, co skutkowało spadkiem poziomu przewozów, zatem ówczesne DR zdecydowały się na likwidację trakcji elektrycznej. Bezpośrednim powodem elektryfikacji m.in. linii Wrocław–Jelenia Góra–Görlitz/Szklarska Poręba przed 1939 r. był trudny profil linii, który powodował, że w przy- padku obsługi trakcją parową wymagana była trakcja wielokrotna. Po 1945 r. wiele urządzeń elektrycznych w tym sama sieć i słupy trakcyjne zostały zdemontowane przez armię sowiecką i wywie- zione na wschód. Można domniemywać, iż większość z nich nie została wykorzystana z powodu napięcia, dla którego zostały wyprodukowane – 15 kV 16,7 Hz, w warunkach sowieckich zupełnie nieprzydatne. Hagenwerder–Ręczyn i Trzciniec–Hirschfelde W cyplu bogatyńskim znajdują się dwa dawne przejścia graniczne (Hagenwerder–Ręczyn i Trzciniec–Hirschfelde), które poprzez linię nr 290 Mikułowa–Bogatynia tworzą połączenie tranzytowe Görlitz–Zittau (Żytawa), a krzyżowanie pociągów następuje na stacji PKP Krzewina Zgorzelecka. Obecnie ruch pociągów pasażer- skich w relacji Görlitz–Zittau prowadzony jest przez przewoźnika ODEG (Ostdeutsche Eisenbahn GmbH), a wcześniej Lausitzbahn (Kolej Łużycka) spalinowymi jednostkami Desiro. Linia nr 290 jest wykorzystywana przez polskich przewoźników tylko w ruchu towarowym, do zapewniania komunikacji z kopalnią węgla brunatnego i elektrownią Turów. Dodatkowo, przez terytorium Polski przebiega linia nr 346, tranzytowa z Czech do Niemiec (DB nr 6214, Stacja Świnoujście Centrum (19.09.2009 r.) 28 3 /2017 Analizy

jest ostatnią stacją na fragmencie

Ahlbeck, Heringsdorf jednotorowej niezelektryfikowanej linii nr 358 zarządzanej przez PLK Uznam (fragment zelektryfikowany linii nr 358 to Czerwieńsk–Zbąszynek). Św. Dw. Morski / Sw. Seedienstbahnhof Świnoujście Centrum Przed 1945 r. linia nr 358 była

Świnoujście Zdrój / Swinemünde Bad Św. Bulwar / Sw. Bulwek Wolin dwutorowa, a obecnie fragmentem Św. Prom / Sw. F hre dwutorowym pozostał odcinek Gu- ä Świnoujście / Warszów / Ostswine bin–Guben. Natomiast Guben leży na liniach magistralnych nr 6345 Świnoujście Odra Szczecin Świnoujście Główne Świnoujście Towarowa / Swinemünde Hbf. Świnoujście Port Cottbus–Guben i nr 6153 Berlin– / Odra Port / Ostswine Ladungstelle Guben, dwutorowych zelektryfikowa- Świnoujście Przytór / Pritter nych. Gubin i Guben przed 1945 r. Linie zelektryfikowane (3 kV DC) były jednym organizmem miejskim Linie niezelektryfikowane Świnoujście Przeładownia Linie zlikwidowane (obie części rozgranicza koryto Ducherow, Berlin / Swinemünde Ladungstelle Kolejowa przeprawa promowa Odry), rozdzielonym mniej więcej po Zlikwidowana kolejowa przeprawa promowa Stacje pasaż erskie połowie. Stacje są od siebie oddalo- Stacje towarowe ne o 0,9 km, przy czym stacja Gu- Stacje pasaż erskie zlikwidowane Stacje towarowe zlikwidowane ben znajduje się w centrum miasta, a stacja Gubin – na jego północnych Rys. 2. Sieć kolejowa na terenie Świnoujścia przedmieściach.

kolejowa Świnoujścia – Swinemünde Hbf. (pol. Świnoujście Głów- Kostrzyn–Küstrin Kietz ne) znajdowała się na wyspie Uznam, a wraz z powojenną zmia- Dawne przejście Kostrzyn–Küstrin Kietz po polskiej stronie znaj- ną granic, gdy pociągi zaczęły kursować w przeciwnym kierunku, duje się na dwupoziomowej stacji Kostrzyn, przy czym dolny po- główną stację zlikwidowano, tworząc nową stację Świnoujście zlo- ziom jest zelektryfikowany i leży na linii nr 273 (dwutorowej, zelek- kalizowaną na wyspie Wolin (rys. 2). Odtworzenie przedwojennej tryfikowanej, tzw. Nadodrzance), a górny niezelektryfikowany (linia linii jest obecnie niemożliwe, ponieważ na części obszaru będące- nr 203, dwutorowa niezelektryfikowana). Natomiast po stronie go wówczas własnością kolei znajduje się zabudowa mieszkalna. niemieckiej, stacja Küstrin Kietz jest stacją terminalną na linii nr Obie wyspy – Uznam i Wolin są oddzielone korytem jednej z od- 6078 Berlin–Küstrin Kietz–granica państwa, będącej fragmen- nóg Odry – Świny, pomiędzy którym komunikacja odbywa się za tem dawnej Königlich Preußische Ostbahn, biegnącej z Berlina pośrednictwem promu, ponieważ ze względu na gabaryty statków przez Piłę, Bydgoszcz, Toruń, Olsztyn do Królewca i Wystrucia. wypływających do portów w Świnoujściu i Szczecinie, niemożliwe Ponieważ po 1945 r. wraz ze zmianą granic znaczenie linii zmniej- jest zbudowanie mostu. szyło się, zatem zdemontowano drugi tor szlakowy na części linii, Obsługę trakcyjną zapewniają obecnie spalinowe zespoły a na stacji Küstrin Kietz liczbę krawędzi peronowych zmniejszono trakcyjne z rodziny GTW 2/6 (23 pojazdy) wyprodukowane przez z 3 do 1. Przejście to pełni rolę zapasowego względem przejścia Stadlera w latach 1999–2001, należące do UBB, obecnie spół- Rzepin–Frankfurt nad Odrą. ki-córki DB i kursujące w relacjach Stralsund–Züssow–Herings- W latach 90. obsługę taborową zapewniały składy wagonowe dorf–Ahlbeck–Świnoujście Centrum, Stralsund–Velgast–Barth prowadzone lokomotywami serii 219 lub 232/234 należącymi do i Zinnowitz–Peenemünde. Pojazdy są serwisowane w centrum DB w relacji Berlin Lichtenberg–Kostrzyn i Frankfurt nad Odrą– napraw i utrzymania taboru funkcjonującym przy stacji Seebad Heringsdorf. Przewoźnik UBB powstał w grudniu 1994 r., a władze spółki postawiły ambitny cel przywrócenia kolei pasażerom, czyli wykonanie remontu zdekapitalizowanej infrastruktury, czy zakup nowoczesnego taboru, aby uchronić kolej na wyspie Uznam przed likwidacją, planowaną na początku lat 90. Zatem na początku czerwca 1995 r. przejęto linie Ahlbeck–Zinnowitz–Wolgaster Fähre i Zinnowitz–Peenemünde o długości sumarycznej 54 km, które zrewitalizowano dzięki wsparciu DB, tj. wykonano naprawę główną linii (prędkość maksymalna 100–120 km/h), zamontowano nowe zwrotnice i gruntownie przebudowano przejazdy (wymie- niono nawierzchnię i zamontowano automatyczne rogatki). UBB funkcjonuje jako dopuszczone przedsiębiorstwo infrastruktury i komunikacji kolejowej. Gubin–Guben Dawne przejście Gubin–Guben od 2002 r. jest nieczynne dla ruchu pasażerskiego (do stacji Guben docierały składy wagonowe prowadzone lokomotywą, przeważnie SP32). Jednak przez obie stacje nieprzerwanie odbywa się intensywny ruch towarowy z uży- Talent VT 736 (producent – Bombardier) przewoźnika NEB na stacji ciem trakcji spalinowej (dominują przewoźnicy prywatni). Gubin Küstrin Kietz (11.06.2009 r.) 3 /2017 29 Analizy

Przez przejście Zasieki–Forst kursują dwie pary pociągów obsługiwane przez wagony silnikowe serii SA105 – seria ta ma dopuszczenie wjazdu na stację graniczną Forst. Wcześniej po- jawiały się także składy wagonowe (PKP) relacji Żagań–Cottbus prowadzone lokomotywami serii SU46 na całej trasie. Zgodnie z wymogiem DB, wagony muszą być wyposażone w możliwość blo- kady/otwierania drzwi przez konduktora. Po 2000 r. przez przej- ście kursował pociąg EC Wawel relacji Kraków–Berlin–Hamburg zestawiony z wagonów PKP i DB, który skierowano na trasę przez Legnicę i Żagań czy Cottbus (stacja Cottbus jest zelektryfikowana), ze względu na pogarszający się stan techniczny Nadorzanki (linia nr 273) oraz wydłużający się czas przejazdu. Dopuszczenie wjazdu na sieć DB Netz uzyskały wytypowane SU46 (nr 011, 032, 037 i 048) wyposażone w niemieckie urządzenia kontroli ruchu, 234-440 przewoźnika DB z pociągiem osobowym nr 5805 do Berlina natomiast maszyniści spółek PKP dopuszczeni do prowadzenia na stacji Kostrzyn pociągów po niemieckiej sieci kolejowej zdali pozytywnie egzamin ze znajomości przepisów DB i oraz j. niemieckiego. Po likwidacji Kostrzyn. Po wycofaniu składów wagonowych przez DB, obsługa pociągu EC Wawel w grudniu 2014 r., w celu zapewnienia ko- trakcyjna była realizowana przez spalinowe zespoły trakcyjne serii munikacji m.in. Wrocławia ze stolicą Niemiec, w kwietniu 2016 r. 624 i 628, natomiast od grudnia 2006 r. pociągi są obsługiwane uruchomiono pociąg relacji Wrocław–Żagań–Cottbus–Berlin ob- przez przewoźnika NEB (Niederbarnimer Eisenbahn) z użyciem sługiwany przez spalinowe zt serii 628 należące do DB Regio, spalinowych zt Talent 1 serii 637 wyprodukowanych przez Bom- przy czym 90% kosztów funkcjonowania połączenia pokrywa stro- bardiera. NEB jest także pierwszym przewoźnikiem w Niemczech, na niemiecka. który zakupił spalinowe zt Link (dwuczłonowe i trójczłonowe) Widoczny jest kontrast pomiędzy częstotliwością kursowania zaprojektowane i dostarczone przez Pesę. W latach 90. przez po obu stronach granicy – do stacji Forst pociągi kursują w takcie przejście Kostrzyn–Küstrin Kietz kursowały także pociągi mię- około 1–2 h, z obsługą taborową zespołami Desiro lub wagonami dzynarodowe np. relacji Gorzów Wielkopolski–Berlin Lichtenberg silnikowymi RS1 Regio Shuttle, należącymi do przewoźnika ODEG, zestawiane z wagonów PKP, jednak wskutek dużej aktywności oraz 2 pary pociągów docierających do stacji Zasieki i Forst. Ruch przemytników oraz działalności służb celnych zostały zlikwidowa- towarowy na przejściu Zasieki–Forst jest wykonywany z użyciem ne, gdyż działania obu grup doprowadzały do dewastacji taboru. serii ST43 należących do PKP lub serii 232/233 będących wła- Około 2000 r. kursował także pociąg relacji Berlin–Kostrzyn– snością DB czy przewoźników prywatnych. Piła–Bydgoszcz, zestawiony z wagonów DB. Ostatnim pociągiem dalekobieżnym był pociąg nocny Warszawa/Kraków–Berlin, osta- Szczecin Gumieńce–Grambow/Tantow tecznie zlikwidowany około 2010 r. Ruch towarowy na odcinku Dawne przejście Szczecin Gumieńce–Grambow (–Lubeka)/Tan- Kostrzyn–Küstrin Kietz zapewniają przeważnie lokomotywy spa- tow (–Berlin) są obecnie wykorzystywane tylko w lokalnym ruchu linowe serii 232/233 należące do DB, polskich lub niemieckich pasażerskim oraz towarowym. Obsługa taborowa jest zapewniana przewoźników prywatnych. przez DB Regio Nordost spalinowymi zt serii 628 (od 2005 r.) czy wcześniej 624, kursującymi w takcie godzinnym, przy czym Zasieki–Forst wybrane pociągi docierają do Berlina czy Lubeki, a większość do Przejście Zasieki–Forst leży na dawnej dwutorowej linii magistral- Angermünde lub Pasewalku. Od maja 2016 r. w obsłudze odcin- nej Berlin–Wrocław, przy czym na odcinku Żagań–Cottbus drugi ka Lubeka–Grevesmühlen–Bad Kleinen–Bützow–Güstrow–Pa- tor jest w większości zdemontowany. sewalk–Szczecin Główny zatrudnione są zespoły Coradia LINT wyprodukowane przez Alstom i należące do DB Regio. W latach 90. pociągi pasażerskie ze Szczecina do stacji Angermünde przez Tantow, czy Pasewalk przez Grambow prowadziły lokomotywy serii 218/219 czy 232/234 wraz z wagonami DB (i niekiedy PKP). Do- datkowo, kursowały także pociągi dalekobieżne m.in. Mare Balti- cum relacji Berlin–Gdynia, a później Berlin–Olsztyn/Ełk czy nocny Gedania relacji Berlin–Gdynia, ze zmianą lokomotywy na stacji Szczecin Gumieńce (EU07 ↔ 232/234). Po 2000 r. pociągi dale- kobieżne, w tym EC, pojawiały się na stacji Szczecin Główny raczej epizodycznie, np. Szczecin–Berlin–Amsterdam, czy Szczecin– Berlin–Praga, a niewielka frekwencja spowodowała odstąpienie DB i PKP od utrzymywania podobnych połączeń. Należy dodać, iż przez stacje Angermünde i Pasewalk (na terytorium Niemiec) przebiega linia magistralna z Berlina do Stralsundu, dwutorowa zelektryfikowana. Przez przejście Szczecin Gumieńce–Grambow/ Tantow przejeżdża znaczna liczba pociągów towarowych, prowa- dzonych lokomotywami serii 232/233 należącymi do DB lub prze- woźników prywatnych, a także serii 66 przewoźników prywatnych. Stacja Forst (27.02.2016 r.) Natomiast władze województwa zachodniopomorskiego wydzier- 30 3 /2017 Analizy

Pociąg osobowy do Berlina na stacji Angermünde (13.06.2009 r.) 66006 (producent – EMD) przewoźnika Freightliner PL z pociągiem towarowym na stacji Szczecin Podjuchy (02.08.2008 r.)

żawiły od DB Regio zespoły serii 624 na przełomie 2004/2005, nr 6081), z ograniczeniem do 120 km/h na odcinku Bornhol- które wcześniej pojawiały się w obsłudze ruchu lokalnego w re- mer Strasse–Blankenburg, a Angermünde–granica państwa – lacjach Szczecin–Angermünde/Pasewalk; w liczbie 7 zespołów 120 km/h (linia nr 6328 DB Netz). Odcinek zarządzany przez dwuczłonowych, z możliwością rozszerzenia do trójczłonowych PKP ma długość 14,9 km, a prędkość maksymalna jest równa (pozyskano także 5 wagonów doczepnych). Zespoły te oznaczo- 120 km/h: ne jako SA110 i były eksploatowane do 2012 r., gdy odebrano ¡¡ (Tantow–) granica państwa–Szczecin Gumieńce, odcinek nie- fabrycznie nowe trójczłonowe zespoły serii SA136, dostarczone zelektryfikowany o długości 10,1 km (linia nr 433); przez Pesę w liczbie 12 egzemplarzy. Seria SA110 pojawiła się ¡¡ Szczecin Gumieńce–Szczecin Główny, odcinek zelektryfikowa- w obsłudze relacji pociągów: Szczecin–Kołobrzeg, Szczecin–Ru- ny o długości 4,8 km (linia nr 409). nowo Pomorskie–Szczecinek, Stargard–Kalisz Pomorski, Sław- Trakcja elektryczna została doprowadzona do stacji Szczecin no–Darłowo i Koszalin–Mielno. Główny w grudniu 1978 r. wraz z elektryfikacją linii Poznań– Linia kolejowa łącząca Szczecin z Berlinem to dawna linia Szczecin (linia nr 351). Modernizacja linii Berlin–Angermünde magistralna, dwutorowa (do 1945 r.) o długości 134,5 km, przy została zakończona w 2007 r., a cyfrowe centrum sterowania czym pierwszy odcinek został zelektryfikowany już w 1924 r. na ruchem zlokalizowano na stacji Berlin Pankow. W 2003 r. rządy odcinku Stettiner Vorortbahnhof–Bernau napięciem 750 V DC obu krajów rozpoczęły rozmowy dotyczące elektryfikacji odcinka (odcinek berlińskiej kolei miejskiej) o długości około 20 km. Po Szczecin Gumieńce–Tantow–Angermünde, czyli 48,9 km w obrę- zmianie granic, gdy linię kolejową przecięła granica państwowa, bie sieci DB Netz oraz 10,1 km w obrębie PKP PLK. Porozumienie a Szczecin przypadł sąsiedniej Polsce, drugi tor na odcinku do podpisano w grudniu 2012 r., co obejmowało odbudowę drugiego polskiej granicy został rozebrany przez armię sowiecką (jako tzw. toru oraz zwiększenie prędkości do 160 km/h (ostatecznie zdecy- reparacje wojenne). W latach 1975–1977 odbudowano drugi dowano się na linię jednotorową). W listopadzie 2016 r. minister tor, a elektryfikacja linii została zakończona w 1988 r. przez ów- transportu Niemiec A. Dobrindt ogłosił realizację 21 projektów czesne DR na odcinku Berlin–Pankow–Angermünde o długości o sumarycznej wartości 138 mln euro związanych z modernizacją 70,7 km napięciem 15 kV 16,7 Hz (odcinek do granicy polsko- sieci kolejowej do poziomu ABS (niem. Ausbaustrecke), w tym od- -niemieckiej ma 119,6 km). Obecnie prędkość maksymalna li- cinka (Szczecin Gumieńce–) Tantow–Angermünde. Władze landu nii na odcinku Berlin–Angermünde jest równa 160 km/h (linia Brandenburgii w porozumieniu z DB AG ogłosiły miesiąc później,

114-016 z pociągiem osobowym do Berlina na stacji Pasewalk 628-587 przewoźnika DB Regio jako pociąg ze Szczecina na stacji Berlin (20.10.2012 r.) Gesundbrunnen (20.09.2014 r.) 3 /2017 31 Analizy

Coradia Lint 623-523 (producent – Alstom) przewoźnika DB Regio jako RS1 VT 002 (producent – Stadler) przewoźnika NEB na stacji Eberswalde pociąg osobowy (RE) relacji Lubeka–Szczecin Gł. na stacji Szczecin Gu- (01.04.2017 r.) mieńce (29.04.2017 r.)

iż kompletowanie dokumentacji projektowej powinno zakończyć ¡¡ (Berlin–) Angermünde–Stralsund (170,1 km; linia nr 6081 DB się do 2020 r., a realizacja projektu do 2024 r. Netz), linia zelektryfikowana dwutorowa. Natomiast przejście graniczne Szczecin Gumieńce–Grambow Na obu liniach prędkość maksymalna jest równa 120 km/h. (–Pasewalk) (odcinek PLK–linia nr 408) jest fragmentem dawnej Elektryfikacja całej linii Angermünde–Stralsund została zrealizo- dwutorowej linii magistralnej Hamburg–Szczecin. Po zmianie gra- wana w 1988 r. Znaczenie stacji Pasewalk znacznie wzrosło po nic w 1945 r. oraz pojawieniu się granicy wewnątrzniemieckiej, 1989 r. przede wszystkim w ruchu towarowym. Od marca 2011 r. znaczenie linii wydatnie zmniejszyło się, zatem ówczesne DR zde- komunikacja pasażerska na stacji Pasewalk jest zapewniona tak- cydowały się na rozebranie drugiego toru prowadzącego do grani- że przez pociągi ICE kursujące ze stacji Stralsund przez Berlin do cy z Polską. Chociaż niewielki ruch pasażerski pojawił się już na Frankfurtu nad Menem, Monachium i Norymbergii. Od 1998 r. początku lat 50., to dopiero wraz ze zliberalizowaniem przepisów DB Regio przekazała część obsługi ruchu pasażerskiego na rzecz wizowych pomiędzy oboma krajami w maju 1972 r. ruch graniczny przewoźnika Ostmecklenburgische Eisenbahn (obecnie Ostse- na linii powoli zaczął się odradzać. Jednak swobodny rozwój pasa- eland-Verkehr). Należy dodać, iż we wrześniu 2014 r. ponownie żerskich połączeń kolejowych był wykluczony z powodów politycz- otwarto dla ruchu pasażerskiego stację PKP Stobno Szczecińskie nych w obu krajach (narzucony system komunistyczny). Dopiero (niem. Stöven) na odcinku Grambow–Szczecin Gumieńce. w 1991 r. stało się możliwe uruchomienie pociągów pasażerskich z Pasewalku do Szczecina. Stopniowo zwiększano ich liczbę do Nowy tabor na polsko-niemieckim pograniczu 2001 r. osiągając takt 2 h. Stacja Pasewalk jest miejscem, gdzie Jednym z elementów współpracy w dziedzinie komunikacji kolejo- zbiegają się linie: wej pomiędzy Polską i Niemcami stał się kontrakt na dostarczenie ¡¡ dawna linia magistralna Bützow–Szczecin o długości zespołów Link zaprojektowanych przez Pesę do obsługi ruchu lo- 195,6 km; obecnie linia jednotorowa, zestawiona z odcinków: kalnego na sieci DB Netz oraz do komunikacji pomiędzy oboma Bützow–Strasburg (135,2 km; linia nr 1122 DB Netz) i Stras- krajami. Pierwszy kontrakt na dostawę linków podpisano w grudniu burg–Pasewalk–Grambow (48,0 km; linia nr 6327 DB Netz), 2011 r., a odbiorcą miał być przewoźnik Regentalbahn (zamówio- odcinek Bützow–Lalendorf jest zelektryfikowany (29,8 km); no 12 dwuczłonowych zespołów). Ze względu na wymagania EBA

Link SA139-007 (producent – Pesa) przewoźnika KW na stacji Poznań Link 632 521 / SA139 016 (producent – Pesa) przewoźnika NEB jako Główny (11.04.2015 r.). Fot. A. Lubka pociąg z Berlina na stacji Kostrzyn (04.03.2017 r.) 32 3 /2017 Analizy

– niemieckiego urzędu transportu kolejowego, proces wydania 4. Graff M., Nowe elektryczne zespoły trakcyjne w obsłudze ruchu homologacji dla linków przedłużał się, zatem odbiorca anulował regionalnego i dalekobieżnego w Polsce w 2015 roku, „Technika kontrakt w lutym 2015 r., zamawiając jednocześnie zespoły Cora- Transportu Szynowego” 2016, nr 1–2. dia w koncernie Alstom, które już otrzymały homologację od EBA 5. Graff M., Nowoczesne elektryczne zespoły trakcyjne w Polsce, pozwalającą na eksploatację na sieci DB Netz. Natomiast Pesa „Technika Transportu Szynowego” 2014, nr 5–6. zdecydowała się zaoferować linki dla przewoźników: Kolei Dolno- 6. Graff M., Raczyński J., Zespoły Flirt dla PKP Intercity, „Technika śląskich i Kolei Wielkopolskich (po 4 pojazdy) w 2015 r., czyli dla Transportu Szynowego” 2016, nr 1–2. polskich województw sąsiadujących z niemieckimi landami, w do- 7. Graff M., Zespoły trakcyjne Flirt produkcji Stadler, „Technika myśle, do przyszłej komunikacji pomiędzy oboma krajami. Linki Transportu Szynowego” 2015, nr 5. zakupiły także władze samorządowe województw lubuskiego (4) 8. Grusenick D., Morlok E., Regling H., Die Angermünde-Stralsunder i zachodniopomorskiego (2) w latach 2012–2013. Dodatkowo, Eisenbahn einschließlich Nebenstrecken, Transpress, Stuttgart Pesa podpisała umowę ramową z DB Regio we wrześniu 2012 r. 1999. podczas targów Innotrans na dostawę do 479 zespołów, 2- ewewn- 9. Grusenick D., Morlok E., Regling H., Die Berlin-Stettiner Eisen- tualnie 3-członowych. Zamówienie na linki złożył także niemiecki bahn, Transpress, 1996. przewoźnik NEB (Niederbarnimer Eisenbahn). W czerwcu 2016 r. 10. Jecht R., Geschichte der Stadt Görlitz, Band 1, Halbband 2.1. linki otrzymały certyfikat dopuszczenia od EBA na wjazd na sieć ko- Auflage, Verlag des Magistrates der Stadt Görlitz, 1934. lejową Niemiec, jednak były to egzemplarze zarówno projektowane, 11. Kuhlmann B., Eisenbahnen über die Oder-Neiße-Grenze, Ritzau, jak i produkowane z udziałem polsko-niemieckiej grupy roboczej. Pürgen 2004. Długotrwały proces wydawania świadectwa dopuszczenia do ruchu 12. Landratsamt Weißwasser/Oberlausitz (Hrsg.), Heimatkundliche nowych pojazdów przez EBA nie jest zjawiskiem nadzwyczajnym, Beiträge für den Kreis Weißwasser/Oberlausitz Zur Wirtschaftli- można wręcz stwierdzić, że dotyczy to wszystkich producentów ta- chen Entwicklung des Kreises Weißwasser/Oberlausitz in der zwei- boru kolejowego oferujących w Niemczech swoje produkty. ten Hälfte des 19, Jahrhunderts Weißwasser/Oberlausitz 1991. 13. Meyer L., Regling H., Eisenbahnknoten Frankfurt (Oder), Trans- Wnioski press, Stuttgart 2000. Na przykładzie komunikacji na polsko-niemieckim pograniczu jest 14. Meyer L., Regling H., Eisenbahnknoten Frankfurt/Oder. Das Tor widoczny znaczny postęp, jaki wykonały oba kraje w okresie ostat- zum Osten, Transpress, 2002. nich 25 lat. Problemy pojawiające się na początku lat 90., m.in. nie- 15. Preuß E., So funktionieren Eisenbahn-Stellwerke, Transpress, doinwestowanie infrastruktury kolejowej po obu stronach granicy, Stuttgart 2007. przemyt, brak odpowiedniego taboru były stopniowo rozwiązywane. 16. Rettig W., Eisenbahn im Dreiländereck. Ostsachsen (D)/Nieder- Członkostwo Polski w UE od 2004 r., a także w strefie Schengen schlesien/(PL)/Nordböhmen (CZ). Teil 1: Geschichte der Haupt- od końca 2007 r., czy regularne spotkania w ramach polsko-nie- strecken, Betriebsstellen, Elektrifizierung und Fahrtbeschreibun- mieckiej grupy roboczej spowodowały, iż granica polsko-niemiecka, gen, EK-Verlag, Freiburg (Breisgau) 2010. mimo skomplikowanej historii, zaczęła być miejscem, które bardziej 17. Stankiewicz R., Stiasny M., Atlas Linii Kolejowych Polski 2011, łączy niż dzieli. Nie bez znaczenia był imponujący wzrost wymiany Eurosprinter, Rybnik 2011. handlowej pomiędzy Polską i Niemcami, a także wielkie inwestycje infrastrukturalne, które rozpoczęto we wschodnich landach Przypisy: Niemiec po zjednoczeniu obu państw niemieckich w październiku 1 Pod koniec 1970 r. Polska i RFN podpisały traktat pokojowy, 1990 r. Podobny boom inwestycyjny w zaniedbaną infrastrukturę gdzie Republika Federalna uznała polską granicę zachodnią. rozpoczął się także w Polsce po uzyskaniu członkostwa w UE – sze- roka dostępność funduszy pomocowych, które wykorzystano m.in. Zdjęcia nieoznaczone – Marek Graff w programie budowy sieci autostrad czy dróg ekspresowych, a tak- że podczas szerokiej modernizacji kolei. Równocześnie pojawiły się Rail transport on the Polish-German borderland nowoczesne pojazdy dostarczane przez takie firmy jak Siemens, Communication on the Polish-German border could be the example of sig- Bombardier, Alstom czy Stadler, które początkowo zagościły na nificant progress which has been made in both countries over the last 25 pograniczu polsko-niemieckim, a później także na większej części years. Problems emerging in the early 1990s, including the underinvest- sieci kolejowej PKP. Swoją szansę dostrzegł także polski producent ment of railway infrastructure on both sides of the border, smuggling, lack – Pesa, który po raz pierwszy w historii dostarczył pojazdy kolejowe of adequate rolling stock was gradually resolved. Poland’s membership in wyprodukowane w Polsce dla niemieckiego przewoźnika. the EU since 2004, as well as in the Schengen zone since the end of 2007, and regular meetings of the Polish-German parliamentary group caused Bibliografia: that the Polish-German border area, despite its complicated history, has be- 1. Buchweitz R., Zweigbahnen der Berlin-Stettiner Eisenbahn VBN come rather a hope than a trouble. Noteworthy was the impressive growth Verlag B. Neddermeyer, Berlin 2012. of trade between Poland and Germany, as well as great infrastructure in- 2. Dębicki J., Haslinger P. (red.), Historyczno-topograficzny atlas mi- vestments, which were launched in the eastern lands after the reunification of the two German states in October 1990. A similar investment boom in ast śląskich/Historisch-topographischer Atlas schlesischer Städ- the neglected infrastructure also began in Poland after a membership in te, T. 3: Węgliniec/Kohlfurt. Marburg/Wrocław, Herder-Institut, the EU and availability of EU funds which have been used for moderniza- 2012. tion of railway and road infrastructure. At the same time, modern vehicles 3. Deutscher Bundestag (Hrsg.): Drucksache 18/8526: Antwort der provided by companies such as Siemens, Bombardier, Alstom and Stadler Bundesregierung „Verbesserung des Schienenverkehrs zwischen on the Polish-German border area have been exploited, and later also on Deutschland und Polen – Berücksichtigung von Infrastrukturpro- the majority of the PKP railway network. Also the Polish manufacturer – jekten im Entwurf des Bundesverkehrswegeplans”, Bundesanzei- Pesa has delivered the railway vehicles produced in Poland for the German ger Verlag GmbH 20, Mai 2016. operator for the first time in history. 3 /2017 33