Połączenia Kolejowe Pomiędzy Polską I Obwodem Królewieckim

Systemy transportowe

SU46-004 z pociągiem turystycznym z Niemiec Masuren Express na przedmieściach Królewca (15.07.2009 r.). Fot. S. Knyszenko

Franciszek Maciążek Połączenia kolejowe pomiędzy Polską i Obwodem Królewieckim

jów UE, komponenty do produkcji żywności (np. ziarno siewne, Komunikacja kolejowa pomiędzy Polską i Obwodem Króle- pasze dla zwierząt) czy wyroby przemysłu lekkiego, to jednak wieckim funkcjonuje obecnie tylko nieznacznie lepiej niż przed do przewozu podobnych ładunków, bardziej odpowiedni jest 1989 r. Połączeń pasażerskich brakuje, a szanse na ich urucho- transport samochodowy (np. żywność ze względu na określony mienie są dość mgliste. Jednak całkiem poprawnie rozwija się termin przydatności do spożycia). Poza tym, transport samo- wymiana handlowa, w tym import surowców energetycznych chodowy jest mniej narażony niż transport koleją na polityczne z Rosji, głównie węgla kamiennego, gazu propan-butan czy na- zawirowania (których pomiędzy oboma krajami nie brakuje), wozów sztucznych. Ze względu na specyfikę transportu towa- a także jest bardziej elastyczny w zakresie trasy, którą ładunki rów masowych, a także dość długą trasę, jaką przemierzają są przewożone. te ładunki do granicy z Polską (węgiel jest wydobywany m.in. w kopalniach położonych we wschodniej Syberii), ich transport Komunikacja towarowa pomiędzy Polską i Obwodem koleją wydaje się niezagrożony. Około 79% importu rosyjskiego Królewieckim do Polski odbywało się za pośrednictwem transportu kolejowe- Obecnie na granicy polsko-rosyjskiej funkcjonują 2 kolejowe go (według masy przewożonych ładunków) i tylko 4% z użyciem przejścia graniczne Braniewo–Świętomiejsce (ros. Mamono- transportu samochodowego. Natomiast w strukturze eksportu wo, niem. Heiligenbeil) oraz Skandawa–Gierdawy (ros. Żelez- Polski do Rosji podobne wskaźniki są odwrócone – koleją prze- nodorożnyj, niem. Gerdauen). Ponieważ większość importu wożonych jest tylko 21% ładunków i aż 72% transportem samo- rosyjskiego do Polski stanowią surowce (węglowodory: gaz chodowym (GUS, 2003 r.). ziemny i ropa naftowa) czy towary nieprzetworzone, w tym wę- giel kamienny, drewno oraz rudy metali, zatem infrastruktura na stacjach przygranicznych jest zorientowana na przeładu- Niekorzystny dla kolei udział w eksporcie ma swoje przyczyny nek podobnego wachlarza towarów. Ściśle, przy transporcie w strukturze polsko-rosyjskiej wymiany handlowej: 74% war- węglowodorów (ropy naftowej i gazu ziemnego) preferuje się tości importu do Polski to węglowodory (ropa naftowa, gaz transport rurociągowy, ponieważ jest tańszy niż przewóz koleją ziemny, itp.), a 36% wartości eksportu to maszyny i urządzenia, czy statkiem. Jednak podczas transportu np. mieszaniny ga- które mogą być przewożone wspominanym transportem samo- zów propan-butan, będących de facto niskowrzącymi cieczami, chodowym. Choć Rosja importuje znaczne ilości żywności z kra- znaczenie ma również przewóz koleją, który w tym przypadku

28 1–2 /2018 Systemy transportowe

jest preferowany, ponieważ propan-butan, w przeciwieństwie do metanu (główny składnik gazu ziemnego, ~95%), nie wymaga sprężania/skraplania (tj. zbiorników ciśnieniowych/ kriogenicznych) podczas transportu. Poza tym, transport koleją mieszaniny propan-butan, poprzez wykorzystanie poszczegól- nych przejść granicznych, umożliwia elastyczne kształtowanie miejsca odbioru surowca, a także wolumenu dostaw. W prze- ciwieństwie do specyfiki dostaw gazu propan-butan, transport gazu ziemnego z wykorzystaniem rurociągów narzuca ściśle określone miejsce odbioru surowca, a także mniej elastyczny poziom dostaw. Poza przejściami Braniewo–Świętomiejsce i (Korsze–) Skandawa–Gierdawy, na granicy polsko-rosyjskiej i wcześniej polsko-sowieckiej, funkcjonowało także przejście (Korsze–Bar- toszyce–) Głomno–Iława Pruska (ros. Bagrationowsk, niem. Preussisch Eylau). W przeciwieństwie do pierwszego i drugiego przejścia, do których prowadziły linie jednotorowe niezelektry- Linia nr 205 (1 520 mm) w pobliżu Wielewa (12.05.2012 r.). fikowane po obu stronach granicy, po jednym torze każdej sze- rokości (1 435 mm i 1 520/1 524 mm), na przejściu Głomno– Iława Pruska (także niezelektryfikowanym) tory obu szerokości poprowadzono w splocie. Przejście to nie jest eksploatowane od końca lat 80., a toki szynowe są częściowo niekompletne po obu stronach granicy. Na przejściu Braniewo–Świętomiej- sce tor 1 435 mm jest poprowadzony do samego Królewca, od Świętomiejsca częściowo w splocie, a miejscami odseparowa- ny od toru 1 520 mm. Natomiast tor szeroki został po 1945 r. poprowadzony do Elbląga, gdzie produkowano dla dawnych SŻD parowozy, a także przestawiano na tor 1 520 mm tabor kolejowy (parowozy, wagony towarowe i pasażerskie) produko- wany przez H. Cegielskiego z Poznania na eksport do Związku Sowieckiego. Obecnie tor szeroki został częściowo zdemonto- wany (południowy odcinek linii) i osiąga tylko stację Chruściel. Po polskiej stronie terminale przeładunkowe z przeznacze- niem wojskowym zbudowano w okolicach Braniewa i Skanda- wy. Powstanie podobnych obiektów raczej nie było planowane SA106-008 na stacji Bartoszyce podczas przejazdu okolicznościo- w Głomnie czy Bartoszycach (tj. nigdy nie zostało zrealizowa- wego (12.05.2012 r.)

Stacja Iława Pruska (ros. Bagrationowsk, niem. Preussisch Eylau) Obwód Królewiecki. Fot. RŻD

1–2 /2018 29 Systemy transportowe

Królewiec Wystruć Wł adimirow Tharau Swietł oje Tarowo Kobbelbude Telmanowo Ładuszkin Dittlacken-Leitnersdorf Ludwigsort Ludwikowo Steinwalde Znamienka III Primorskoje Nowoje Wolittnick ł Znamienka II Znamienka Nowaja Strielnia Nowaja Bieł yj Jar Gross Hoppenbruch Sł awskoje Kreuzburg Schrombehnen Eiserwagen Draupchen / Friedenau Ost. Krzyżbork Frunzenskoje Kasztanowo Bokellen Mamonowo Almenhausen Heiligenbeil / Świętomiejsce Friedland (Ostpr.) Klb Julienfelde Morze Ba tyckie Mamonowo II Korniewo Zinten Doł gorukowo Nowoje Prawdinsk Cynty Stablack Czistopolje Friedland Bothkeim-Postehnen Frydląd Warnascheln / Warnheide Bagrationowsk Zalew Wiślany Preussich Eylau Ił awa Pruska Braniewo Jarzeń Szyrokoje Schönbruch Trostniki Żeleznodorożnyj Głębock Szczurkowo Schakenhof Gerdauen Gierdawy Krył owo Frombork Lejdy Nordenburg Pogranicznoje Sągnity Zori Nordembork Piontken / Waldkerme Posegnick Autostrada (Bo) Gł omno Judyty Kurkł awki Wielewo Rudziski Oł ownik Tolkmicko Wyskok

Elbląg Markuzy Rucianka (Be) Górowo Iławeckie Kotki Chruściel Sępopol Skandawa Bartoszyce Kolkiejmy Prynowo CPN (Ba) Anielin Gradowo Piórkowo Pieniężno Wiatrowiec Węgorzewo Warmiński Barciany Srokowo Krymł awki

Jankowice Mł ynary Korsze Olsztyn Olsztyn Winda Kamionek Wlk Elbląg Ekł

Lidzbark Warmiński Niestierow

Krasnojarskoje Sodehen Rosja Czerniachowo Olchowatka Buschfelde Walterkehmen / Grosswaltersdorf Litwa Linie 1435 mm 3 kV DC Linie 1435mm niezelektryfikowane Nowostrojewo Kadymka Czistyje Prudy Trempen Eschemingen / Eschingen Tollmingkehmen / Tollmingen Linie 1520 mm niezelektryfikowane Tolminkiejmy Krasnolesje Linie jednotorowe / dwutorowe Kuiken / Albrechsrode Oziorsk Gross Rominten / Hardteck Darkehmen Ost. Linie 1435 mm + 1520 mm niezelektryfikowane Angerap Ost / Darkiejmy Wsch. Bagrianowo Żeleznodorożnoje Linie jednotorowe, wcześniej dwutorowe Kundern Trakischen / Hohenrode Friedrichsruh Żytkiejmy Linie nieeksploatowane Kumiecie Oł ownik Witkajcie Linie rozebrane Botkuny Stańczyki Pobłędzie Goł dap Linie wąskotorowe Granica państwowa

Polska Bachanowo Popioł y Węgorzewo Olecko Schemat sieci kolejowej na pograniczu Polski i Obwodu Królewieckiego

ne), a ostatnie przejście służyło raczej do transportu zboża niż wy, przekraczanie granicy było możliwe tylko dla bardzo nielicz- wojska. Należy także dodać, iż na granicy polsko-sowieckiej nych osób, a istniejąca wówczas infrastruktura nie pozwalała w latach 1945–1991 oficjalnie nie funkcjonowały ogólnodo- na zwiększenie poziomu cywilnej wymiany zarówno osobowej, stępne przejścia graniczne drogowe i kolejowe, choć faktycz- jak i towarowej. W pobliżu stacji Świętomiejsce (Mamonowo) nie przejazd przez granicę był możliwy, jednak ograniczony do zbudowano stację towarową Mamonowo 2, której użyto tylko mieszkańców województw olsztyńskiego i elbląskiego, oraz raz w 1968 r. podczas sowieckiej interwencji wojskowej w Cze- tylko w ramach oficjalnych organizacji działających w PRL. chosłowacji (stłumienie Praskiej Wiosny przez wojska państw Inne zasady obowiązywały personel PKP wjeżdżający na stacje Układu Warszawskiego). przygraniczne dawnych SŻD prowadzący eszelony. Innymi sło- Po 1989 r. dotychczasowa infrastruktura kolejowa zbudowa- na na potrzeby wojska określana jako Stałe Rejony Przeładun- kowe (SRP) i Zastępcze Rejony Przeładunkowe (ZRP) w obrębie stacji Braniewo i Skandawa oraz Głomno-Bartoszyce okazała się zbyt rozbudowana w stosunku do rzeczywistych potrzeb. Za- tem na terenie stacji Braniewo powstały punkty przeładunkowe gazu propan-butan, węgla kamiennego oraz nawozów sztucznych, a na terenie stacji Skandawa – terminal gazowy oraz w mniejszym stopniu węglowy. W Braniewie terminal przeła- dunkowy dla węgla kamiennego oraz nawozów sztucznych jest zlokalizowany w południowej części stacji kolejowej i obecnie funkcjonuje pod nazwą Cargosped Terminal Braniewo. Nato- miast w północnej części stacji kolejowej położony jest Logistic Terminal Braniewo, zarządzany jest przez spółkę Chemikals, będącą częścią Grupy Pekaes, wykonujący przeładunki węgla kamiennego, LPG i nawozów sztucznych. Po linii Braniewo–Świętomiejsce–Królewiec po torze 1 435 mm przewozi się cement, gips, wapno, cynę, uszczelnia- cze budowlane, płytki ceramiczne, bloczki ścienne, płyty wió- Opuszczona stacja w Głomnie (06.05.2017 r.) rowe i płyty pilśniowe, meble (eksport z Polski), a w kierunku

30 1–2 /2018 Systemy transportowe

przeciwnym (do Polski z Obwodu) wagony powracają próżne. Na linii Gierdawy–Wystruć (ros. Czerniachowsk, niem. Insterburg) transportuje się kontenery z częścia- mi samochodowymi ze Słowacji, po czym kontenery są przeładowywane na wagony szerokotorowe i wysyłane do montowni samochodów Awtotor pod Królewcem. Z Obwodu na Słowację powracają wagony próżne. Na stacji Gierdawy/Świętomiejsce następuje zmiana lokomotywy (ST45, ST44 i inne) na M62. Na stacji w Skan- dawie ruch – wyłącznie towarowy – jest symboliczny, przywożony jest z Obwodu węgiel kamienny czy gaz propan-butan, ewentualnie drewno (w stronę przeciwną wagony wracają puste), jednak w znacznie mniejszych ilościach niż przez przejście Braniewo–Świętomiejsce. Obecnie rolę głównego przejścia granicznego pełni przejście Braniewo–Świętomiejsce, a przejście Skan- dawa–Gierdawy pełni rolę przejścia zapasowego. Ruch przez przejście Głomno–Iława Pruska jest wstrzymany (choć przejście jest czynne). PLK zaplanowały moderni- Dawny budynek stacyjny w Głomnie (06.05.2017 r.) zację przejść granicznych Skandawa–Gierdawy i Branie- wo–Świętomiejsce odpowiednio w latach 2017–2021 i 2020–2022 (modernizacji przejścia Głomno–Iława Pruska nie przewidziano). Stałe Rejony Przeładunkowe na granicy polsko- radzieckiej [7] Po 1945 r. na terenie Obwodu Królewieckiego ze względów strategicznych pozostawiono część linii normalnotorowych – biegnących przez: ¡¡ przejście Braniewo–Świętomiejsce do stacji Dzier- żyńskaja, czyli południowe przedmieścia Królewca, linia nie dochodziła do dworca głównego; ¡¡ przejście Skandawa–Gierdawy do stacji Krasnowka (niem. Birkenfeld), ok. 7 km na południowy zachód od Wystrucia; ¡¡ przejście (Bartoszyce–) Głomno–Iława Pruska, do Iła- wy Pruskiej. Natomiast po stronie polskiej pozostawiono linie 1 524 mm, przekute w czasie II Wojny Światowej z roz- stawu 1 435 mm, do stacji: Opuszczony dworzec w Bartoszycach (06.05.2017 r.). ¡¡ Skandawa; ¡¡ Elbląg przez Bogaczewo i Braniewo; ¡¡ Bartoszyce przez Głomno. Na terenie Obwodu, poza rejonami przeładunkowy- mi, zbudowano Wojskowe Bazy Przeładunkowe Mini- sterstwa Obrony w obrębie stacji: Mamonowo 2, Iława Pruska, Krasnowka i Gierdawy. Dodatkowo, na terenie wojskowej bazy przeładunkowej Gierdawy i Świętomiej- sce zgromadzono kilkaset parowozów serii TE/niem. 52 (1 435 mm) odstawionych do zapasu długotrwałe- go, które miały posłużyć na wypadek prowadzenia so- wieckich eszelonów po sieci PKP w warunkach konfliktu zbrojnego (godzina W). Władze sowieckie w latach 50. i 60. określiły trakcję spalinową oraz elektryczną jako zbyt wrażliwą, a parowóz, jako prosta czy prymitywna konstrukcja został sklasyfikowany jako niezawodny. Lo- komotywy były poddawane naprawom rewizyjnym i okre- sowym do połowy lat 90. W latach 50. na obecnej granicy polsko-rosyjskiej Stacja Gierdawy, część A (ros. Żeleznodorożnyj, niem. Gerdauen), Obwód rozbudowano system SRP przy linii 353, w tym w Skan- Królewiecki (25.02.2017 r.). Fot. Aleksiej

1–2 /2018 31 Systemy transportowe

dawie w latach 1952–1956, co wiązało się z po- wstaniem układu torowego o długości sumarycznej ~20 km. SRP Skandawa był wyposażony w mechaniczne urządzenia srk oraz semafory kształtowe. Na po- czątku lat 90. wraz z przemianami polityczno-eko- nomicznymi w Polsce, część torów 1 520 mm zosta- ła rozebrana, podobnie zdemontowano wszystkie urządzenia SRP. Obecnie na terenie stacji Kotki (km. 52,5) funkcjonuje cywilny terminal przeładunkowy. W latach 1953–1957 powstał SRP Braniewo jako zespół bocznic normalnotorowych i szerokotorowych zlokalizowanych przy linii 204 (granica pań- stwa–) Braniewo–Bogaczewo–Elbląg. Układ torowy SRP Braniewo o długości sumarycznej ~12 km składał się z bocznic: ¡¡ Wielewo/Pierzchały – ‘Autostrada’, 2,5 km; Ty2-1279 z pociągiem retro po Mazurach, linia Głomno-Bartoszyce (02.10.1998 r.). ¡¡ Chruściel/Wielkie Wierzno – ‘Rucianka’, 3,1 km; ¡¡ Kurowo/Wielkie Wierzno – ‘CPN’, 2,3 km; ¡¡ Kurowo/Wielkie Wierzno – ‘Piórkowo’, 3,6 km. Zdolność przeładunkowa SRP Braniewo oscylo- wała w granicach 20 eszelonów na dobę plus 12 kolejnych przeładowywanych na/z samochodów. Zasadniczym celem powstania SRP Braniewo było zastąpienie stacji Mamonowo 2 w przypadku jej zniszczenia. Ostatnim – najmniejszym rejonem przeładunko- wym był SRP Bartoszyce, powstały w latach 1956– 1957, co obejmowało budowę bocznicy Głomno– Molwity–Lejdy, o długości ~2 km oraz spotu torów (1 435 mm i 1 524 mm) na linii nr 38 na dystansie 16 km. Komunikacja pasażerska pomiędzy Polską i Obwodem Królewieckim Po zmianie granic państwowych w 1945 r., gdy dawne terytorium Prus Wschodnich zostało rozdzie- lone pomiędzy Polskę i Związek Radziecki, północ- SM42-1241 z pociągiem kontenerowym na torze 1 435 mm na odcinku Gierda- na część Prus (radziecka) stała się terytorium ze wy–Skandawa, Obwód Królewiecki (25.02.2017 r.). Fot. Aleksiej znacznym udziałem zamkniętych stref wojskowych, a komunikacja autobusowa czy kolejowa oficjalnie nie była utrzymywana. Jak wspomniano wcześniej, inne zasady obowiązywały personel PKP, w tym ma- szynistów, prowadzących eszelony pomiędzy Polską i Obwodem (przez granicę obsługę trakcyjną zapew- niały PKP). Mimo prób uruchomienia komunikacji cywilnej podejmowanych po obu stronach granicy – po polskiej i nieśmiało po sowieckiej, wszelkie inicjatywy zakończyły się niepowodzeniem. Dopie- ro przemiany polityczno-ekonomiczne w Polsce po 1989 r. i obecnej Rosji po 1991 r. spowodowały m.in. otwarcie granic, uproszczenie przepisów wi- zowych, a także zbudowanie od podstaw przejść granicznych dostępnych dla osób cywilnych po- dróżujących indywidualnie. Wcześniej znakomita większość wyjazdów do i z Obwodu była możliwa praktycznie tylko w ramach oficjalnych delegacji czy wyjazdów grupowych organizowanych przez sto- Stacja Świętomiejsce (ros. Mamonowo, niem. Heiligenbeil) Obwód Królewiecki warzyszenia podporządkowane rządzącym w obu (11.05.2011 r.). Fot. Aleksiej krajach partiom komunistycznym. Podobne wyjazdy

32 1–2 /2018 Systemy transportowe

Dworzec na stacji Świętomiejsce (ros. Mamonowo, niem. Heiligenbeil) Obwód Królewiecki (06.06.2009 r.). Fot. A. Korniew przeważnie miały silny wydźwięk propagandowy i zwiedzanie prawę graniczną można było wykonywać na stacji w Braniewie, odbywało się w ramach sztywnego programu, a indywidualna a nie w pociągu, co wydatnie wpłynęło na zmniejszenie skali eksploracja Obwodu była właściwie niemożliwa. dewastacji taboru (ukrywanie towarów w wagonach przestało W okresie 1992–1993 PKP i RŻD porozumiały się w zakre- mieć sens). Należy dodać, iż znacznie bardziej kłopotliwa dla sie uruchomienia pociągu relacji Gdynia–Braniewo–Królewiec polskich służb granicznych była odprawa pasażerów wjeżdża- z obsługą taborową PKP na całej trasie w liczbie 1 pary po- jących niż wyjeżdżających z Polski z powodu wysokiego podat- ciągów na dobę. W tym zakresie niezbędne było zbudowanie ku akcyzowego w Polsce na wyroby spirytusowe czy tytoniowe odcinka toru 1 435 mm ze stacji Dzierżyńskaja na południo- (podobne produkty były wówczas znacznie tańsze w Obwodzie). wo-wschodnich przedmieściach Królewca do głównego dworca Całości nie ułatwiał fakt wysokiego bezrobocia w województwie kolejowego, a perony obsługujące pociągi przyjeżdżające do warmińsko-mazurskim (20–30%) w latach 90. Ostatecznie pod Królewca po torze normalnym urządzono przy peronie nr 6. koniec 2003 r. PKP zdecydowały zawiesić połączenie Gdynia– Obsługa trakcyjna pomiędzy stacjami Elbląg, Malbork i Króle- Królewiec z własną obsługą taborową. Jednak nie oznaczało to wiec odbywała się trakcją spalinową (SU45 lub SU46). Plano- wstrzymania kursowania pociągu, ponieważ z pomysłem uru- wano także uruchomić połączenie Królewca z Warszawą, ale chomienia podobnego połączenia wystąpiły RŻD, dysponując ostatecznie nie zostało to zrealizowane. Porozumiano się tak- własnym taborem o skrajni europejskiej (przebudowane wago- że z kolejami niemieckimi DB (Deutsche Bahn), po połączeniu ny typu Y w zakładach naprawczych RŻD). Powrócono do zawie- na początku stycznia 1994 r. DB (Deutsche Bundesbahn) i DR szonego kilka lat wcześniej połączenia Królewiec–Berlin, teraz (Deutsche Reichsbahn) w zakresie kursowania wagonu bezpo- obsługiwanego przez wagon sypialny RŻD, przy czym wcześniej średniego relacji Berlin–Królewiec obsługiwanego przez wagon ów wagon (PKP) kursował w składzie pociągu Gedania relacji sypialny PKP. Otwarcie Obwodu spowodowało, iż wielu obywa- Gdynia–Szczecin–Berlin, a po zawieszeniu kursowania Gedanii teli Niemiec podróżowało tamże w celu odwiedzin swej byłej w 2000 r. wagon relacji Królewiec–Berlin włączano do nocne- ojczyzny1. Jednak nowe połączenie stało się ofiarą problemów, go pociągu Warszawa–Berlin lub Kijów/Mińsk/Moskwa–Ber- jakie występowały wówczas w Polsce i Rosji. Kryzys ekonomicz- lin, z przekroczeniem granicy polsko-niemieckiej w Rzepinie/ ny w Polsce i głęboki kryzys w Rosji spowodowały załamanie Frankfurcie nad Odrą lub w Kostrzynie/Küstrin-Kietz. Wraz dotychczasowego systemu dystrybucji dóbr (nakazowo-roz- z upływem czasu połączenie było modyfikowane – relację pocią- dzielczego), a obywatele obu krajów rozpoczęli żywiołowe or- gu skrócono do Malborka (Królewiec–Malbork), jednocześnie ganizowanie życia w nowej rzeczywistości wolnego rynku, wyko- zwiększając liczbę pociągów do dwóch par na dobę. Należy do- rzystując własną zaradność i pomysłowość, nie zawsze zgodnie dać, iż w przypadku niesprawnych wagonów RŻD obsługa tabo- z prawem. Zatem licznymi pasażerami pociągu byli handlarze rowa pociągu była wykonywana wagonami PKP. O ile wcześniej czy przemytnicy, ukrywający przewożone dobra w rozmaitych pociąg był prowadzony przez lokomotywy PKP na całej trasie, schowkach i skrytkach, przy okazji niszcząc wyposażenie to obecnie zdecydowano się na zmianę pojazdu na granicy na wagonów. PKP zdecydowały o zastąpieniu dotychczasowych stacji RŻD Świętomiejsce, zatem odcinek Świętomiejsce–Kró- wagonów przedziałowych wagonami bezprzedziałowymi, aby lewiec był obsługiwany przez M62 należące do kolei rosyjskich. utrudnić niektórym pasażerom ukrywanie przewożonych to- Trudna sytuacja spółek PKP, zwłaszcza PKP Cargo, powodowa- warów – odprawa graniczna była wykonywana w pociągu. ła kłopoty u innego przewoźnika – PKP IC, które odpowiadały za Około 2000 r. PKP zdecydowały o zmianie obsługi trakcyjnej połączenie na sieci PLK, jednak nie dysponowały własnymi lo- i podzieleniu pociągu na dwie części: jedna grupa wagonów komotywami spalinowymi. Zatem w przypadku braku sprawnej kursowała pomiędzy Gdynią i Braniewem, a druga – pomiędzy SU45 czy SU46, stosowano rozwiązania doraźne – i obsługę Braniewem i Królewcem. Podobny zabieg spowodował, iż od- trakcyjną przez SM42 czy nawet ST44.

1–2 /2018 33 Systemy transportowe

Stacja Braniewo (05.08.2015 r.)

Wstąpienie Polski do UE w maju 2004 r. spo- wodowało zaostrzenie przepisów wjazdowych do Polski dla obywateli Rosji (a także Ukrainy czy Bia- łorusi), wprowadzając konieczność posiadania wiz schengeńskich, począwszy od października 2003 r. Wypłynęło to ujemnie na frekwencję w pociągu, przy czym większość przemytników stopniowo rezygno- wała z usług kolei na rzecz transportu samochodowego – po obu stronach granicy na początku lat 90. nastąpił żywiołowy rozwój motoryzacji indywidual- nej, co było widoczne w sukcesywnym redukowaniu liczby wagonów w pociągu, do ostatecznej liczby 1–2 plus wagon sypialny do/z Berlina. Stopniowo kursowanie pociągu zostało ograniczone do okresu letniego, a decyzja o całkowitym zawieszeniu kur- Dworzec w Braniewie (05.05.2007 r.) sowania pociągu nastąpiła we wrześniu 2012 r. Władze dyrekcji królewieckiej argumentowały, iż frekwencja w pociągu osiąga tylko 20%, zatem utrzymywanie połączenia jest niecelowe (kursowanie wagonu do Berlina zawieszono już w 2009 r.). Wprawdzie całość może być reaktywowana jako projekt komercyjny, jednak wówczas cena kolejowego biletu będzie niekonkurencyjna wobec ceny biletu autobusowego. Należy dodać, lokalny ruch pasażerski pomiędzy Elblągiem i Braniewem przez Bogaczewo (linia nr 204) po zawieszeniu w 2002 r., wprawdzie reaktywowano na wiosnę 2010 r., jednak w grudniu 2012 r. ponownie wstrzymano kursowanie pociągów pasażerskich. Poza tym, na sąsiedniej linii nr 254 Elbląg–Frombork–Braniewo komunikacja pasażerska została zawieszona w 2006 r. Trudna sytuacja obu przewoźników – PKP IC czy PR oraz trudniejsza RŻD powoduje, iż decyzja o przywróceniu kursowania pociągu ciągle jest od- kładana. Temat przywrócenia połączenia był jednym z tematów poruszanych na wysokim szczeblu politycznym podczas rozmów przedstawicieli obu Dworzec w Królewcu (27.03.2010 r.) krajów w 2012 r. Pewną nadzieją stał się tzw. mały

34 1–2 /2018 Systemy transportowe

М62-1065 (М62K-1065) na torze 1 435 mm z pociągiem dalekobieżnym nr 8 relacji Królewiec–Gdynia na odcinku Kaliningrad Pass.– Dzierżyńskaja Nowaja (02.09.2009 r.). Fot. Aleksiej ruch graniczny (MRG), uruchomiony w lipcu 2012 r. za zgodą W zależności od roku, niekiedy zapewniane jest prowadzenie Komisji Europejskiej i obejmujący osoby zamieszkujące cały pociągu trakcją parową na sieci PKP PLK i DB Netz. Jednak Obwód oraz wybrane powiaty w województwie warmińsko-ma- wysoka cena biletu na przejazd powoduje, iż nie jest to roz- zurskim i pomorskim (m.in. Trójmiasto, Malbork, Olsztyn, ale wiązanie dla szerszej grupy pasażerów. Dodatkowo, stosunki nie Tczew, Ostródę czy Szczytno). Inicjatywa MRG spotkała się polityczne Rosja–UE, w tym Niemiec i Polski nie są obecnie z dużym zainteresowaniem po obu stronach granicy, ponieważ najlepsze (2017 r.) i raczej bez szans na poprawę w bliskiej zamiast drogiej i trudnej do uzyskania wizy wymagany jest inny przyszłości, co nie sprzyja zmianie stanu kolejowej komunika- dokument, łatwiejszy i tańszy do uzyskania. Jednak trasa po- cji pasażerskiej pomiędzy Polską i Obwodem. Trudna sytuacja ciągu Królewiec–Gdynia przebiega poza terenem objętym MRG gospodarcza Rosji, w tym wyczerpanie się pod koniec 2013 r. (powiat tczewski), zatem potencjalni podróżni wybiorą raczej dotychczasowego modelu rozwoju opartego na eksporcie su- samochód niż pociąg (powiększenie obszaru objętego MRG rowców (w tym węglowodorów czy rud metali – ok. 80–85% jest niemożliwe). Dla wielu obywateli rosyjskich cel wyjazdów wartości eksportu), co przyznały najwyższe władze państwowe do Polski jest komercyjny (m.in. centra handlowe w Trójmie- powoduje, iż dostępność finansowa wyjazdów mieszkańców ście), ponieważ wiele produktów dostępnych w Polsce jest tań- Obwodu do Polski czy innych krajów UE nadal jest znacznie szych niż w Obwodzie, w szerszym asortymencie, a dodatkowo, niższa w porównaniu ze szczytowymi latami 2012–2013. Wła- ich jakość jest wyższa. Ponieważ przewiezienie znacznej ilości dze centralne Polski zdecydowały się czasowo zawiesić MRG zakupów jest prostsze samochodem niż pociągiem, zatem w związku z obchodzeniem Światowych Dni Młodzieży w lipcu większość potencjalnych gości raczej nie będzie pasażerami pociągu. Poza tym, wielu mieszkańców Obwodu, poza rozryw- ką czy wypoczynkiem, korzysta także z lotniska Rębiechowo w Gdańsku, oferującego większą liczbę połączeń o niższej ce- nie niż lotnisko Chabrowo pod Królewcem, zatem pociąg może być ciekawą alternatywą wobec autobusu czy samochodu prywatnego. Natomiast obywatele polscy przywożą z Obwodu głównie paliwo samochodowe (dwukrotnie tańsze niż w Polsce, o porównywalnej jakości), zatem także nie są potencjalnymi klientami kolei. Reaktywacji połączenia Gdynia–Królewiec nie ułatwia fakt, iż na początku 2014 r. drastycznie zredukowano (o 40%) liczbę połączeń lokalnych w Obwodzie z powodów finansowych (dojazd z Królewca do innych miejscowości w Obwodzie). Niewiel- ka pomoc finansowa, jaką otrzymuje polski przewoźnik PKP IC z budżetu centralnego, czy PR utrzymywane przez samorządy powodują, iż temat reaktywacji połączenia Królewca z Gdynią nadal nie został zrealizowany. Obecnie jedynymi kolejowymi połączeniami pasażerskimi pomiędzy Polską i Obwodem są SU45-203 z pociągiem dalekobieżnym do Gdyni i Berlina, tuż za lo- uruchamiane przez stowarzyszenia hobbystyczne z Niemiec po- komotywą znajduje się wagon sypialny PKP relacji Królewiec–Berlin, ciągi turystyczne, przeważnie rozpoczynające bieg w Berlinie. Dworzec Południowy, Królewiec (05.07.1998 r.). Fot. M. O. Łastowka

1–2 /2018 35 Systemy transportowe

SM48-082 na torze 1 520 mm z węglarkami RŻD serii 12-2142 na stacji Braniewo (05.08.2015 r.)

2016 r., jednak w sierpniu 2016 r. wydano komunikat o bezter- Dyrekcji Królewieckiej RŻD, mimo wcześniejszej akceptacji ze minowym zawieszeniu MRG. względu na panującą w RŻD centralizację oraz niewielką de- Mimo trudnych warunków, lokalni przedstawiciele przewoź- cyzyjność lokalnej dyrekcji kolei. Inni słowy, do uruchomienia ników polskich czy rosyjskich, tj. PR czy RŻD, podejmują próby pociągu przekraczającego granicę Rosji, niezbędna jest zgo- uruchomienia połączeń pomiędzy polskimi i rosyjskimi ośrod- da prezesa RŻD, niezależnie od tego, czy docelową stacją jest kami miejskimi, choć PKP IC nie planuje uruchomienia podob- stacja przygraniczna, czy stacja znajdująca się dalej. Należy nego połączenia (stan na początek 2017 r.). Jedną z takich dodać, iż władze Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Marszałkow- inicjatyw była propozycja Warmińsko-Mazurskiego Zakładu PR skiego zabezpieczyły zarówno odpowiednie środki finansowe, przy Urzędzie Marszałkowskim złożona RŻD w maju 2013 r., jak i dysponują odpowiednim do obsługi tej relacji taborem. Na zakładająca uruchomienie dwóch par pociągów na dobę po- atrakcyjność połączenia na pewno wpłynie fakt, iż w ramach między Olsztynem i Królewcem: odjazdy zaplanowano na godz. realizacji Krajowego Programu Kolejowego, PLK zamierza m.in. 5:41 i 17:48, a przyjazdy na 9:45 i 21:46, ze zmianą pojazdu zrewitalizować linię nr 221 Gutkowo–Braniewo o długości trakcyjnego w Braniewie (PR↔RŻD). Należy dodać, iż możliwe 87,505 km, a z udziałem środków UE linię nr 220 Olsztyn–Gut- byłoby także zapewnienie komunikacji Królewca z Trójmiastem, kowo (według PLK, studium wykonalności powinno być gotowe stosując te same rozwiązania (również przesiadka w Branie- do września 2017 r.). wie). Z perspektywy Polski podobne rozwiązanie jest akcepto- Ostatnią nadzieją na poprawę połączeń pomiędzy Obwodem walne, nie tylko ze względu na odmienny rozstaw torów w obu a Polską i Niemcami, są planowane w Rosji Mistrzostwa Świa- krajach, ale także brak konieczności występowania o zgodę do ta w Piłce Nożnej w 2018 r., przy czym Królewiec jest jednym Ministerstwa Transportu, ponieważ wówczas podobna komu- z miast w Rosji, w którym będą organizowane rozgrywki piłkar- nikacja odbywa się w ramach ruchu przygranicznego. Jednak skie. Ponieważ przeloty do miast w Rosji przeważnie wykony- problematyczne okazało się uzyskanie zgody od przedstawicieli wane są przez przewoźników pełnokosztowych (niskokosztowe linie wykonują przeloty tylko do wybranych miast, przeważnie Moskwy), zatem potencjalnym lotniskiem obsługującym Króle- wiec byłoby gdańskie lotnisko Rębiechowo, skąd dojazd do Ob- wodu jest nieskomplikowany, a także nie jest relatywnie czaso- chłonny, pomimo funkcjonowania cywilnego lotniska Chabrowo w Obwodzie. Za uruchomieniem połączenia kolejowego prze- mawia fakt, iż komunikacja autobusowa jest znacznie mniej regularna w porównaniu z kolejową (mniejsza punktualność autobusów niż pociągów), a należy uwzględnić także przejazd przez zewnętrzną granicę UE oraz związaną z tym szczegółową kontrolę graniczną. Poza tym, podróżujący pociągiem narażeni są w znacznie mniejszym stopniu na zjawiska losowe (np. ob- lodzenie jezdni w zimie, potencjalne kolizje, itp.) w porównaniu z pasażerami autobusów2. Przez przejścia Bartoszyce–Głomno–Iława Pruska i Skan- dawa–Gierdawy nigdy nie kursowały pociągi pasażerskie (od 1945 r.). Choć formalnie przejścia te są otwarte dla ruchu pasażerskiego, to żaden z przewoźników (PR, RŻD) nie zde- cydował się na uruchomienie ogólnodostępnych przejazdów Cysterny do przewozu LPG: 1 435 mm należące do VTG (Niemcy) przez granicę. Kursowanie pociągów pasażerskich relacji Kor- i 1 520 mm serii 15-9872 należące do RŻD na terenie punktu prze- sze–Skandawa (po linii nr 353) zostało zawieszone w kwietniu ładunkowego na stacji Braniewo (05.08.2015 r.) 2000 r., a Korsze–Bartoszyce (po linii nr 38) – w lipcu 2002 r.

36 1–2 /2018 Systemy transportowe

Cysterny 1 520 mm serii 15-9872 do przewozu LPG należące do RŻD na terenie punktu przeładunkowego na stacji Braniewo (05.08.2015 r.)

Terminale przeładunkowe w Braniewie sped Terminal Braniewo i jest byłą filią Oddziału ZASTAL S.A. Na stacji w Braniewie funkcjonuje terminal gazowy, zarządzany w Zielonej Górze. W 2005 r. nazwę zmieniono na MIR Trade przez firmę Glob-Terminal Sp. z o.o. z siedzibą w Białymstoku, Polska wraz ze zmianą właściciela, a od 2010 r. całość sta- prowadzącą handel węglowodorami ciekłymi od 2005 r., a od nowi część spółki Cargosped. Terminal powstał w celu ob- 2007 r. wykonującą także przeładunek podobnych nośników sługi ruchu towarowego przez kolejowe przejście graniczne energii. Terminal znajduje się na południe od stacji w Branie- Świętomiejsce–Braniewo, ściśle eksportu, importu i tranzytu. wie. Firma rozbudowała i zmodernizowała infrastrukturę kole- Towary masowe przyjmowane przez terminal mogą być także jową i techniczną w zakresie przyjmowania niskowrzących cie- magazynowane, sortowane i workowane. Ponieważ większość czy (propan-butan, propan, butan, itp.), importowanych przede przewożonych towarów pochodzi spoza UE, na terenie termina- wszystkim z Rosji, ale także z Kazachstanu czy Litwy. Istnie- lu powstał dodatkowo skład celny. Powierzchnia obiektu jest jąca infrastruktura pozwala na przeładunek węglowodorów równa ~130 tys. m2. Terminal dysponuje własnym taborem – 6 z cystern szerokotorowych do normalnotorowych przy rampie lokomotywami manewrowymi oraz 62 wagonami towarowymi. kolejowej, ewentualnie do cystern samochodowych. Możliwe Charakterystykę terminalu przedstawia tabela 1. jest również krótkotrwałe zmagazynowanie gazu w zbiornikach Logistic Terminal Braniewo powstał w 2003 r. jako tzw. pro- stacjonarnych na terenie terminalu czy tranzyt paliwa gazowe- jekt greenfield, czyli projekt maksymalnie przyjazny środowi- go (tj. zmiana opakowania transportowego). Ponieważ opary sku. W 2009 r., po przejęciu firmy przez spółkę Chemikals. mieszaniny propan-butan z powietrzem są palne, zatem teren zmieniono jego nazwę na Logistic Port Braniewo. W 2013 r. terminalu jest monitorowany, nadzorowany oraz zabezpieczony spółka została przejęta przez PEKAES, a rok później terminal przed wstępem osób nieupoważnionych w celu minimalizacji rozpoczął funkcjonowanie pod nazwą Logistic Terminal Bra- zagrożenia na wypadek wybuchu, zgodnie z wytycznymi UE niewo. W październiku 2016 r. został rozbudowany w kierun- w zakresie dokonywania przeładunku towarów uznanych za ku zwiększenia mocy przeładunkowych i obecnie jest możliwe niebezpieczne. Zainstalowane są detektory informujące o war- przyjęcie około 200 wagonów szerokotorowych oraz uzyskano tości stężenia gazu w otoczeniu, przy przekroczonym stężeniu zdolność przeładunku około 10 tys. t mieszaniny cieczy propan- propanu-butanu na poziomie 10% i 30% DGW (dolnej granicy -butan w okresie miesiąca. Zbudowano także park zbiornikowy wybuchowości). W przypadku przekroczenia 30% DGW system kontrolujący bezpieczeństwo na terenie terminalu automa- tyczne zamyka wszystkie elektrozawory oraz odcina zasilanie elektryczne agregatów pompowych i sprężarkowych. Teren terminalu jest objęty zasięgiem instalacji do zraszania frontu kolejowego i stanowisk nalewowych cystern samochodowych, a całość wyposażono we własną sieć hydrantową. Zdolność przeładunkowa terminalu oscyluje w granicach 25 tys. t miesięcznie. Na terenie terminalu znajdują się wagi – 2 kolejowe (1 435 mm i 1 520 mm) o nośności 100 t, nieautomatyczne i elektroniczne oraz wagi samochodowe najazdowe, nieautomatyczne, elektroniczne z barierami Ex (ATEX) o nośności 50 t po- siadające świadectwa legalizacji zatwierdzone przez Urząd Miar. Na terenie stacji Braniewo znajduje się także terminal przeładunkowy wyposażony w tory o szerokości 1 435 mm i 1 520 mm, przeznaczony do przeładunku towarów masowych – węgla kamiennego, nawozów sztucznych i sadzy. Terminal funkcjonuje od 2003 r. i obecnie działa pod nazwą Cargo- SM48-021 na torze 1 435 mm na stacji Braniewo (05.08.2015 r.).

1–2 /2018 37 Systemy transportowe

Tab. 1. Podstawowe charakterystyki terminalu przeładunkowego Cargo- o objętości 400 m3, wydłużono tory 1 520 mm o około 1 km, sped – Terminal Braniewo przy czym całkowita długość sieci kolejowej (torów normalnych Powierzchnia m2 136 700 i szerokich) jest równa odpowiednio 3,3 km i 3,7 km. Liczba torów 27 Po zakończeniu rozbudowy stało się możliwe rozszerzenie Łączna długość torów o szerokości: m oferty handlowej terminalu w zakresie magazynowania cieczy ––1 435 mm 3 600 propan-butan i sporządzania mieszanin tych węglowodorów, ––1 520 mm 3 342 zgodnie z wytycznymi krajowego regulatora Urzędu Regulacji Łączna powierzchnia składowania m2 21 578 Energetyki, od którego uzyskano koncesję na Magazynowanie ––hale 3 210 Paliw Ciekłych (MPC) oraz Wytwarzanie Paliw Ciekłych (WPC) ––place składowe 18 548 w lipcu 2016 r. Ponieważ mieszanina cieczy propan-butan jest 14 212 ––place węglowe o powierzchni utwardzonej paliwem (ogrzewanie domów, napęd silników samochodowych, ––place węglowe o powierzchni nieutwardzonej ~15 000 itp.), zatem import tego nośnika energii z krajów nienależących Możliwości składowania węgla t 10 000 – 40 000* od UE jest objęty cłem oraz podatkiem akcyzowym. Możliwość składowania nawozów t 8 000 Powierzchnia terminalu jest równa obecnie 320 tys. m2, a ist- Potencjał przeładunkowy węgla t/doba 3 000 niejąca infrastruktura pozwala na: przeładunek, konfekcjonowa- Potencjał przeładunkowy nawozów t/doba 500–2 500** nie (sortowanie, workowanie, kruszenie), magazynowanie, spedy- Potencjał przeładunkowy sadzy t/doba 200–300 cję, obsługę logistyczną i odprawę celną towarów. Do terminalu * w zależności od wymagań składowania. dochodzi linia nr 217 Świętomiejsce–Braniewo (1 520 mm). Obec- ** zależy od zakresu usługi, np. wydajność obniża się podczas procesu worko- nie profil działalności Terminalu obejmuje 3 dziedziny: wania w małe worki. ¡¡ przeładunki nawozów (Dział Wyrobów Masowych): nawozów mineralnych, oleju sojowego, zrębek, drobnicy oraz innych ma- teriałów luzem, w opakowaniach np. 50 kg, 500 kg lub znaj- dujących się na paletach, konfekcjonowanie towarów luzem w opakowania 50 kg lub 500 kg, czy paletyzowanie i foliowanie. Dzięki zainstalowanym wagom kolejowym i samochodowym możliwe jest dokładne ustalenie masy konkretnego ładunku. Przewidziano także możliwość magazynowania towarów w ha- lach o powierzchni 15 tys. m2 oraz na utwardzonych placach składowych o powierzchni 30 tys. m2 na paletach i zabezpie- czonych plandekami. Zdolność przeładunkowa jest równa 20 wagonów/1 200 t na dobę, przeładunek oraz magazynowanie w hali 20 tys. t i 40 tys. t na placu. Możliwe jest także przyjęcie zlecenia spedycyjno-logistycznego powierzonych towarów; ¡¡ przeładunki węgla kamiennego: zdolności przeładunkowe terminalu oscylują w granicach 120 wagonów na dobę lub 8 000 t, przy zdolności magazynowania 350 tys. t na placu o powierzchni 12 tys. m2. Możliwy jest przeładunek z wagonu 1 520 mm do wagonu 1 435 mm, z wagonu 1 520 mm do samochodu lub na plac składowy. Przewidziano możliwość Węglarki Eaos na stacji w Kotkach, w tle węglarki RŻD serii 12-2142 kruszenia węgla, sortowania oraz pakowania ekogroszku na (1 520 mm) (29.09.2009 r.). Fot. S. Fedorowicz nowoczesnej linii sortująco-pakującej. Na terenie terminalu znajdują się wagi kolejowe i samochodowe; ¡¡ przeładunki gazu LPG, czyli mieszaniny propan-butan, z wagonu szerokotorowego na normalnotorowy lub cysternę samochodową. Terminal przeładunkowy w Skandawie Logistic Terminal Skandawa, jest terminalem przeładunkowym kolejowo-drogowym zlokalizowanym w sąsiedztwie przejścia granicznego Skandawa–Gierdawy w pobliżu miejscowości Kot- ki w odległości 5 km od granicy polsko-rosyjskiej. Powierzchnia terminalu jest równa ~10 tys. m2, na terenie znajdują się 3 tory o rozstawie 1 435 mm i 4 tory o rozstawie 1 520 mm (po 2 tory przeładunkowe i manewrowe), będące odgałęzieniem od linii kolejowej nr 353 – linii nr 205, jednotorowej niezelektryfikowanej. Długość torów normalnych i szerokich pozwala na przyjęcie do 90 wagonów na torze każdej szerokości. Rampy przeładunko- we znajdujące się na terenie terminalu mają długość użytkową 680 m oraz są przystosowane do operacji rozładunek-załadunek Stacja w Skandawie (19.08.2017 r.). w wariancie wagon-wagon i wagon-samochód. Możliwa jest ope-

38 1–2 /2018 Systemy transportowe

racja ważenia samochodów oraz wagonów na torach obu sze- rokości. Na terenie terminalu znajduje się agencja celna. Pod koniec września 2015 r. Logistic Terminal Skandawa stał się wy- łączną własnością spółki Chemicals. Profil działalności terminalu jest realizowany przez 3 działy: ¡¡ Dział Węglowy: przeładunek z wagonów 1 520 mm na wagony 1 435 mm lub samochody, z wydajnością 2 500 t lub 40 wago- nów na dobę. Dzięki zainstalowanej wadze kolejowej i wagom samochodowym jest możliwe dokładne ustalenie masy ładunku. ¡¡ Przeładunek Gazu LPG, czyli mieszaniny cieczy propan-butan i innych węglowodorów, z wagonów 1 520 mm na wagony 1 435 mm lub samochody. ¡¡ Dział Towarów Masowych wykonujący rozładunek/przeładu- nek nawozów: płynnych, spaletyzowanych czy pakowanych w systemie big-bag/Flexicon, zrębek, spaletyzowanej drobnicy i innych nietypowych ładunków masowych. Przed 1989 r. przez przejście graniczne Skandawa–Gierda- Północna głowica wyjazdowa stacji w Skandawie (19.08.2017 r.). wy był eksportowany węgiel kamienny z Polski do ZSRR, przy czym przeładunek z wagonów 1 435 mm na wagony 1 520 mm odbywał się na stacji Krasnowka pod Wystruciem. Przez to przejście graniczne przejeżdżały także eszelony podczas operacji wycofywania armii sowieckiej z Polski, Niemiec i Czecho- słowacji na początku lat 90. Terminal przeładunkowy Piórkowo Na południe od Braniewa znajduje się terminal w Piórkowie, wy- korzystywany do przeładunku węgla kamiennego i drewna od 2007 r. przez firmę Tiboj. Terminal wykorzystuje bocznicę kolejo- wą Piórkowo koło Chruściela w gminie Płoskinia w województwie warmińsko-mazurskim, wyposażoną w tory o rozstawie 1 435 mm i 1 520 mm. Przewidziano możliwość przeładunku z wagonu szerokotorowego na normalnotorowy lub samochód oraz rozładunku na plac, a także sortowania węgla, mieszania poszczególnych Terminal przeładunkowy gazu propan-butan w Kotkach: cysterny frakcji, ważenia samochodów i magazynowania węgla. Zapew- RŻD przygotowane do wyładunku (12.05.2012 r.) niono także możliwość wykonywania odpraw celnych. Pod koniec października 2014 r. uruchomiono terminal prze- Istniejąca infrastruktura – punkty przeładunkowe na granicy ładunkowy mieszaniny cieczy propan-butan (LPG) zlokalizowany budowane na potrzeby wojskowe i właściwie nigdy poważnie w Piórkowie – Terminal LPG Novatek Północ, gdzie LPG jest do- nie były wykorzystywane, przez kilkadziesiąt lat, okazała się na starczany przez koncern Novatek z Rosji. Zdolności przeładunko- tyle elastyczna, iż proces adaptacji do celów cywilnych był sto- we terminalu oscylują w granicach 120–180 tys. ton LPG rocznie sunkowo nieskomplikowany, choć podobne obiekty są raczej (10–15 tys. t miesięcznie). Przewidziano możliwość przeładunku proste w budowie i tanie w utrzymaniu. Problemem nierozwią- z wagonu szerokotorowego na normalnotorowy lub autocysternę. zanym od lat jest uruchomienie komunikacji pasażerskiej po- Właścicielem części terminalu wyspecjalizowanej w przyjmowa- między polskimi miastami – Gdańskiem, Olsztynem i Białym- niu LPG jest firma Novatek Polska. stokiem a miastami w Obwodzie – Królewcem i Wystruciem. Problemem nie jest infrastruktura kolejowa – sieć kolejowa Terminal przeładunkowy Chruściel 1 435 mm jest doprowadzona do miast w Obwodzie, zatem nie Terminal przeładunkowy w miejscowości Chruściel powstał ma potrzeby stosowania komunikacji przestawczej – czaso- w latach 2001–2003, a inwestycję zrealizowała firma Bartex. chłonnej konwencjonalnej czy kosztowej automatycznej – SUW Terminal jest zlokalizowany w odległości około 14 km od kolejo- 2000 lub Talgo. Bolączką jest raczej niedostateczne finanso- wego granicznego przejścia Świętomiejsce–Braniewo. Podob- wanie przewozów po obu stronach granicy, a także wymóg wi- nie jak w przypadku pozostałych terminali, profilem działalności zowy pomiędzy oboma krajami. Ambitne plany polskich samo- podmiotu jest import węgla kamiennego z Rosji przywożonego rządowców dotyczące np. odbudowania części sieci kolejowej koleją, przy czym możliwe jest kruszenie i sortowanie węgla do w województwie warmińsko-mazurskim biegnącej przez gra- postaci: groszku, ekogroszku, kostki oraz orzecha czy miału nicę (np. linii Gołdap–Gąbin) są raczej pobożnymi życzeniami węglowego (terminal ma własny plac ładunkowy), a także póź- i w perspektywie średnioterminowej raczej takimi pozostaną. niejszy załadunek na wagony normalnotorowe lub samochody. Obecnie większość podróżujących pomiędzy Polską a Obwo- dem decyduje się na podróż samochodem prywatnym, nato- Wnioski miast relatywnie niewiele atrakcji turystycznych, a także skrom- Komunikacja towarowa pomiędzy Polską i Obwodem Króle- na infrastruktura turystyczna w Obwodzie powodują niewielkie wieckim funkcjonuje, jak dotychczas, w sposób niezakłócony. zainteresowanie dawną północną częścią Prus Wschodnich ze

1–2 /2018 39 Systemy transportowe

9. Massel A., Rozwój sieci TEN-T w Polsce, „Technika Transportu Szynowego” 2016, nr 9. 10. Palmowski T., Kaliningrad – szansa czy zagrożenie dla Europy Bałtyckiej?, Uni- wersytet Gdański Wydział Geografii, Wy- dawnictwo Bernardiunum, Gdańsk-Pel- plin 2013. 11. Piechociński J., Handel zagraniczny Pol- ski w 2013 r., Ministerstwo Gospodarki 2014. 12. Pierieczeń kontieniernych pojezdow i kontieniernych pieriewozok po żele- znym dorogam stran – czlenow OSŻD (stan na 08.10.2014 r.). 13. Stankiewicz R., Stiasny M., Atlas Linii Kolejowych Polski 2011, Eurosprinter, Rybnik 2011. 14. Tucholski Z. Polskie Koleje Państwowe jako środek transportu wojsk Układu Dworzec w Gierdawach (ros. Żeleznodorożnyj, niem. Gerdauen) Obwód Królewiecki Warszawskiego, Instytut Historii PAN, (20.11.2011 r.). Fot. S. Knyszenko Warszawa 2009.

strony polskich turystów. Rosyjscy goście są zainteresowani W artykule wykorzystano także: przede wszystkim turystyką komercyjną. Z perspektywy czasu 1. Wybrane rozkłady jazdy pociągów: Sieciowy Rozkład Jazdy komunikacja polsko-królewiecka poprawiła się wobec okresu Pociągów PKP (lata 1945–2016), Otkrytoje Akcjioniernoje sprzed 1989 r. (wtedy cywilne przejścia graniczne właściwie Obszczestwo „Rossijskije Żeleznyje Dorogi” Filiał Kalinin- nie istniały), jednak do osiągnięcia stanu zadowalającego po- gradskaja Żeleznaja Doroga. Służebnoje raspisanije dwi- zostało do wykonania sporo pracy. żenija prigorodnych/passażyrskich pojezdow (lata 2006– 2008), Kaliningrad 2006–2008. Przypisy 2. Informacje ze stron: MSZ RP, MSW RP, PKP SA, PKP PLK, 1 szczyt tzw. turystyki sentymentalnej wystąpił w 1993 r., gdy do GUS, Ośrodka Studiów Wschodnich im. Marka Karpia w War- Obwodu przyjechało około 44 tys. obywateli Niemiec; szawie, RŻD i Straży Granicznej RP. 2 w połowie 2017 r. LOT uruchomił przeloty na trasie Warszawa– 3. Informacje ze stron podmiotów gospodarczych: Logistic Królewiec, z czasem podróży ok. 1 h. Terminal Braniewo Chemikals Sp. z o.o., Logistic Terminal Skandawa Chemikals Sp. z o.o., Glob Terminal Sp. z o.o., Bibliografia: Firma Handlowo-Usługowa Tiboj Teresa i Józef Bednarz, Bar- 1. Anisiewicz R., Polska – Obwód Kaliningradzki. Powiązania tex-Paliwa Sp. z o.o. transgraniczne przed 1990 r. Regiony Nadmorskie 20, Uni- wersytet Gdański – Katedra Geografii Rozwoju Regionalne- go, Gdańsk–Pelplin 2012. Zdjęcia nieoznaczone – autor 2. Anisiewicz R., Zmiany natężenia i struktury ruchu granicznego z Obwodem Kaliningradzkim w okresie poakcesyjnym, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2008. The rail communication between Poland and the Kaliningrad Region 3. Apanowicz P., Ruszył terminal LPG Novatek Północ: http:// The rail communication between Poland and the Kaliningrad Re- www.wnp.pl/, (dostep: 30.10.2014). gion could de described as the standard one. Although the pas- 4. Chwietkiewicz T., Markiel C., Wojskowy Rejon Przeładunko- senger communication does not work and the chances for reac- wy Braniewo czyli PRL Ostbahn (pol.): www.starejuchy.pl tivation of it is rather impossible, but trade exchange is quite well (dostęp 29.12.2017). developed including imports of energy resources from Russia (coal, 5. Dyr. T., Strategia rozwoju transeuropejskiej sieci transporto- propane-butane gas, etc.). The present-day rail infrastructure is old wej, „Technika Transportu Szynowego” 2012, nr 1–2. transshipment points at the border built for the army before 1989 6. Graff M., System SUW 2000 w komunikacji przestawczej and adapted for civil use in the new reality of the free market in Po- 1 435/ 1 520 mm, „Technika Transportu Szynowego” 2016, land. The problem that has not been solved for years is the launch nr 1–2. of passenger communication between cities in Poland: Gdańsk, 7. Kozłowska M., Konkurencja na rynku międzynarodowych przewozów pasażerskich. Przewozy pasażerskie pomiędzy Olsztyn or Białystok and the cities like Kaliningrad and Chernyacho- Warszawą a stolicami krajów Europy Wschodniej, „Technika vsk. In last period (20-25 years), the Polish-Kaliningrad communi- Transportu Szynowego” 2017, nr 5. cation has been improved in comparison to the one in the period 8. Maciążek F., Komunikacja kolejowa między Polską a Biało- before 1989 (then civil border crossings did not exist), but a lot of rusią, „Technika Transportu Szynowego” 2017, nr 10. work should be done to achieve a satisfactory level.

40 1–2 /2018