PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 1

DEWAN MAJLIS

Khamis, 10 Jamadilakhir 1438 / 9 Mac 2017

YANG DI-PERTUA Duli Yang Teramat Mulia Paduka Seri DAN AHLI-AHLI MAJLIS Pengiran Muda Mahkota Pengiran Muda MESYUARAT NEGARA Haji Al-Muhtadee Billah ibni Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka Seri Baginda Sultan Haji Hassanal Bolkiah HADIR: Mu’izzaddin Waddaulah, DKMB., DPKT., King Abdul Aziz Ribbon, First Class (Saudi YANG DI-PERTUA Arabia), The Order of the Renaissance (First Degree) (Jordan), Grand Cross of Yang Berhormat Pehin Orang Kaya Crown Order - G.K.K. (Netherlands), Seri Lela Dato Seri Setia Awang Haji Medal of Honour (Lao), DSO (Singapore), Abdul Rahman bin Dato Setia Haji Order of Lakandula with the Rank of Mohamed Taib, PSNB., SLJ., PHBS., PJK., Grand Cross (Philippines), The Order of PKL., Yang Di-Pertua Majlis Mesyuarat Prince Yaroslav the Wise, Second Class Negara, Negara Brunei Darussalam. (Ukraine), DSO (Military) (Singapore), PHBS., Menteri Kanan di Jabatan AHLI RASMI KERANA JAWATAN Perdana Menteri, Negara Brunei (PERDANA MENTERI DAN Darussalam. MENTERI-MENTERI) Yang Berhormat Pehin Orang Kaya Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka Seri Kerna Dato Seri Setia (Dr.) Haji Seri Baginda Sultan Haji Hassanal Bolkiah Awang Abu Bakar bin Haji Apong, PSNB., Mu’izzaddin Waddaulah ibni Al-Marhum DSLJ., SMB., PHBS., PIKB., PKL., Menteri Sultan Haji Omar ‘Ali Saifuddien Sa’adul Hal Ehwal Dalam Negeri, Negara Brunei Khairi Waddien, Sultan dan Yang Darussalam. Di-Pertuan Negara Brunei Darussalam, Perdana Menteri, Menteri Pertahanan, Yang Berhormat Pehin Orang Kaya Menteri Kewangan dan Menteri Hal Indera Pahlawan Dato Seri Setia Awang Ehwal Luar Negeri dan Perdagangan, Haji Suyoi bin Haji Osman, PSNB., Negara Brunei Darussalam. DPMB., PJK., PIKB., PKL., Menteri Pendidikan, Negara Brunei Darussalam.

PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 2

Yang Berhormat Pehin Orang Kaya Laila Yang Berhormat Dato Seri Setia Awang Setia Dato Seri Setia Awang Haji Abdul Haji Mustappa bin Haji Sirat, PSNB., PJK., Rahman bin Haji Ibrahim, PSNB., DPMB., PIKB., Menteri Perhubungan, Negara PHBS., PIKB., PKL., Menteri di Jabatan Brunei Darussalam. Perdana Menteri dan Menteri Kewangan II (Kedua), Negara Brunei Darussalam. Yang Berhormat Pehin Datu Lailaraja Mejar Jeneral (B) Dato Paduka Seri Yang Berhormat Pehin Orang Kaya Haji Awang Halbi bin Haji Mohd. Yussof, Pekerma Dewa Dato Seri Setia Awang DPKT., SMB., PHBS., Menteri Lim Jock Seng, PSNB., SPMB., PHBS., Kebudayaan, Belia dan Sukan, Negara PJK., PKL., Menteri di Jabatan Perdana Brunei Darussalam. (Tidak hadir atas Menteri dan Menteri Hal Ehwal Luar urusan rasmi) Negeri dan Perdagangan II (Kedua), Negara Brunei Darussalam. Yang Berhormat Dato Seri Setia Dr. Awang Haji Zulkarnain bin Haji Yang Berhormat Pehin Datu Hanafi, PSNB., PIKB, Menteri Kesihatan, Singamanteri Kolonel (B) Dato Seri Negara Brunei Darussalam. Setia (Dr.) Awang Haji Mohammad Yasmin bin Haji Umar, PSNB., SPMB., AHLI YANG DILANTIK ORANG- PHBS., Menteri Tenaga (Energy) dan ORANG YANG BERGELAR: Perindustrian di Jabatan Perdana Menteri, Negara Brunei Darussalam. Yang Berhormat Pehin Datu Imam Dato Paduka Seri Setia Ustaz Haji Awang Yang Berhormat Pehin Udana Khatib Abdul Hamid bin Bakal, PSSUB., DSNB., Dato Paduka Seri Setia Ustaz Haji Awang PHBS., PBLI., PKL. Badaruddin bin Pengarah Dato Paduka Haji Othman, PSSUB., DPMB., PHBS., Yang Berhormat Pehin Orang Kaya PBLI., PJK., PKL., Menteri Hal Ehwal Pendikar Alam Dato Paduka Seri Awang Ugama, Negara Brunei Darussalam. Haji Hasrin bin Dato Paduka Haji Sabtu, DPKT., DPMB., SNB., PBLI., PJK., PKLP. Yang Berhormat Dato Seri Setia Awang Haji Bahrin bin Abdullah, PSNB., Yang Berhormat Pehin Orang Kaya PSB., PJK., PIKB., PKL., Menteri Putera Maharaja Dato Paduka Awang Pembangunan, Negara Brunei Haji Abd. Ghani bin Pehin Datu Pekerma Darussalam. Dewa Dato Paduka Haji Abdul Rahim, DPMB., SNB., PJK., PKL. Yang Berhormat Dato Seri Setia Awang Haji Ali bin Apong, PSNB., PJK., PIKB., PKL., Menteri Sumber-Sumber Utama dan Pelancongan, Negara Brunei Darussalam.

PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 3

AHLI YANG DILANTIK ORANG- Yang Berhormat Awang Haji Tahamit bin ORANG YANG TELAH MENCAPAI Haji Nudin, PIKB., Penghulu Mukim KECEMERLANGAN: Gadong "A", Zon 4 – Daerah Brunei dan Muara. Yang Berhormat Awang Haji Umarali bin Esung, PSB., PIKB., PKL. Yang Berhormat Awang Haji Mohimin bin Haji Johari @ Jahari, Ketua Kampung Yang Berhormat Awang Haji Abdul Limau Manis, Zon 5 – Daerah Brunei dan Hamid @ Sabli bin Haji Arshad, SMB. Muara.

Yang Berhormat Awang Ong Tiong Oh. Yang Berhormat Pengiran Haji Mohamed bin Pengiran Haji Osman @ Othman, Yang Berhormat Dayang Siti Ketua Kampung Masjid Lama, Rozaimeriyanty binti Dato Seri Laila Jasa Pekan Muara, Sabun dan Pelumpong, Haji Abdul Rahman, PIKB. Zon 2 – Daerah Brunei dan Muara

Yang Berhormat Dayang Nik Hafimi binti Yang Berhormat Awang Haji Abdul Abdul Haadii. Hamid bin Haji Mumin, PJK., PKL., Penghulu Mukim Liang, Zon 1 – Daerah Yang Berhormat Dayang Khairunnisa Belait. binti Awang Haji Ash'ari, PIKB. Yang Berhormat Awang Hanapi bin Yang Berhormat Awang Iswandy bin Mohd. Siput, PIKB., Ketua Kampung Ahmad, PIKB. Labi I, Zon 2 – Daerah Belait.

AHLI YANG DILANTIK MEWAKILI Yang Berhormat Awang Haji Abdul DAERAH-DAERAH: Wahab bin Apong, SUB., PJK., PIKB., PKL., Penghulu Mukim Tanjong Maya, Yang Berhormat Pengiran Haji Ali bin Zon 1 – Daerah Tutong. Pengiran Maon, PSB., PIKB., PKL., Penghulu Mukim Berakas ‘B’, Zon 1 – Yang Berhormat Awang Haji Ramli bin Daerah Brunei dan Muara. Haji Lahit, PIKB., PKL., Penghulu Mukim Telisai, Zon 2 – Daerah Tutong. Yang Berhormat Awang Naim bin Haji Khamis, PSB., PJK., PIKB., PKL., Yang Berhormat Awang Haji Emran bin Penghulu Mukim Kota Batu, Zon 3 – Haji Sabtu, SMB., PSB., PIKB., PKL., Daerah Brunei dan Muara. Penghulu Mukim Bokok, Kelima-lima Mukim di Daerah Temburong.

PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 4

HADIR BERSAMA: Majis Mesyuarat Negara. Selawat serta salam ke atas Junjungan Besar kita Yang Dimuliakan, Pehin Orang Kaya Sayidina Muhammad Sallallahu Pekerma Jaya Dato Paduka Haji Judin bin ‘Alaihi Wasallam, kaum kerabat, para Haji Asar, DPMB., SLJ., POAS., PHBS., sahabat serta pengikut-pengikut Baginda PBLI., PJK., PKL., Jurutulis Majlis yang ta’at lagi setia hingga ke akhir Mesyuarat Negara, Negara Brunei zaman. Darussalam. Ahli-Ahli Yang Berhormat. Sebagaimana Yang Mulia Dayang Rose Aminah binti yang kita ketahui pada hari ini, Majlis Haji Ismail, PSB., PIKB., Timbalan Mesyuarat Negara bersidang memasuki Jurutulis Majlis Mesyuarat Negara, hari yang keempat. Kita masih lagi Negara Brunei Darussalam. membincangkan dan membahaskan Rang Undang-Undang (2017) Mesyuarat mula bersidang Perbekalan, 2017/2018 yang telah pada pukul 9.00 pagi dicadangkan oleh Yang Berhormat Menteri di Jabatan Perdana Menteri dan Yang Dimuliakan Jurutulis: Menteri Kewangan II (Kedua) dan kita Mesyuarat Pertama telah pun bersidang di peringkat Dari Musim Permesyuaratan Ketiga Jawatankuasa untuk meneliti satu Belas Majlis Mesyuarat Negara bersidang persatu Tajuk-Tajuk yang berkenaan. bagi hari keempat pada hari Khamis, 10 Jamadilakhir 1438 bersamaan Maka, bagi membolehkan kita untuk 9 Mac 2017 didahului dengan Doa meneruskan mesyuarat ini di peringkat Selamat. Jawatankuasa. Saya tangguhkan dulu persidangan Majlis Mesyuarat Negara ini. DOA SELAMAT (Mesyuarat bersidang sebagai Doa Selamat dibacakan oleh Yang Jawatankuasa) Dimuliakan Pehin Khatib Dato Paduka Awang Haji Emran bin Haji Kunchang. Yang Berhormat Pengerusi: (Imam Masjid Omar ‘Ali Saifuddien). Ahli-Ahli Yang Berhormat, sekarang kita bersidang di peringkat Jawatankuasa Yang Berhormat Yang Di-Pertua: sepenuhnya bagi menimbangkan Rang Undang-Undang (2017) Perbekalan, marilah kita memanjatkan 2017/2018 satu persatu. Mesyuarat kesyukuran ke hadrat Allah Subhanahu Jawatankuasa yang telah kita Wata’ala jua kerana dengan limpah tangguhkan pada petang semalam kurnia, rahmat dan keizinan-Nya kita telah meluluskan Tajuk-Tajuk bagi dapat pagi ini bersama-sama hadir untuk Kementerian Kewangan. Kita sekarang meneruskan lagi Mesyuarat Pertama Dari akan berpindah pula ke Tajuk Musim Permesyuaratan Ketiga Belas seterusnya. PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 5

Yang Dimuliakan Jurutulis: Tajuk Yang Berhormat Pengerusi dan Ahli-Ahli SE01A hingga Tajuk SE12A - Yang Berhormat. Izinkan kaola Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri. menyampaikan sedikit mukadimah mengenai kedudukan peruntukan yang Yang Berhormat Pengerusi: Ahli-Ahli diberikan kepada Kementerian Hal Ehwal Yang Berhormat. Tajuk-Tajuk yang akan Dalam Negeri bagi Tahun Kewangan kita bincangkan ini ialah Tajuk SE01A 2017/2018. Daripada jumlah peruntukan hingga Tajuk SE12A - Kementerian sebanyak $131,707,750.00. Sebanyak Hal Ehwal Dalam Negeri. Sebelum Tajuk $94,482,220.00 diperuntukkan bagi Gaji ini dibuka untuk dibahaskan, seperti Kakitangan dan Perbelanjaan Berulang- lazimnya, saya ingin memberikan Ulang sebanyak $36,865,530.00. peluang dan menjemput Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Dalam Negeri untuk Tidak dinafikan, dalam pelaksanaan skop membuat kenyataan pendahuluannya kerja kementerian ini terdapat berbagai mengenai asas-asas penyediaan cabaran utama yang perlu ditangani belanjawan Kementerian Hal Ehwal terutama sekali dalam memastikan Dalam Negeri, silakan Yang Berhormat. kaedah dan prosedur penyampaian perkhdimatan kepada orang ramai akan Yang Berhormat Menteri Hal sentiasa relevan dengan keadaan Ehwal Dalam Negeri: semasa dan mesra pelanggan, sentiasa cekap dan memenuhi matlamat

perkhidmatan berkenaan.

Dalam pada itu, selaras dengan kaedah programme and performance budgeting, Yang Berhormat Pengerusi dan Ahli-Ahli kementerian dan jabatan-jabatan Yang Berhormat. Kementerian Hal Ehwal di bawahnya telah merangka strategi Dalam Negeri sukacita mengucapkan dan perancangan bagi membantu terima kasih kepada Kerajaan Kebawah negara ini meningkatkan perpaduan Duli Yang Maha Mulia Paduka Seri masyarakat, memangkin sosioekonomi Baginda Sultan dan Yang Di-Pertuan dan menguatkan keselamatan dan Negara Brunei Darussalam atas kesejahteraan rakyat dan penduduk. kepercayaan dan sokongan peruntukan bagi perbelanjaan Tahun Kewangan Sehubungan dengan itu, di bawah Tajuk 2017/2018 sebanyak $131, 707,750.00 SE02A, Tajuk SE03A dan Tajuk SE04A mengambil kira pelbagai senario dan iaitu kuasa-kuasa tempatan dan cabaran yang dihadapi masa kini perbendaraan sebanyak $53,369,587.21 termasuklah pertumbuhan ekonomi atau 40.5% daripada jumlah keseluruhan global yang perlahan. peruntukan yang adalah bagi meningkatkan kesejahteraan diluluskan tepat dan dan perpaduan rakyat serta penduduk mendukung sasaran yang berhemah. yang melibatkan masyarakat di peringkat akar umbi selari dengan salah satu KPI PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 6

Kebangsaan Wawasan Brunei 2035 di beberapa strategi dan akan terus bawah Strategi Pembangunan Institusi melaksanakan program dan inisiatif bagi yang telah diamanahkan kepada sama-sama mendukung dan mencapai kementerian ini bersama Jabatan hasrat Wawasan Brunei 2035. Sebagai Perdana Menteri iaitu KPI 2.11 - contoh, bagi sama-sama meningkatkan Meningkat Perpaduan Masyarakat? Ease of Doing Business dan mewujudkan suasana perniagaan yang probisnes Dalam masa yang sama jua, di negara ini, kementerian ini telah untuk memantapkan peranan dan membuat perubahan dan terus keberkesanan institusi Penghulu Mukim bekerjasama dengan agensi-agensi dan Ketua Kampung selain itu ia kerajaan yang berkepentingan. juga diperlukan bagi memajukan perbendaharaan dan meningkatkan lagi Kesinambungan dari usaha awal dalam prasarana yang kondusif bagi memudahkan proses memulakan perniagaan. perniagaan, pada bulan Oktober 2016, Jabatan Buruh telah membuat Di bawah Tajuk SE05A, Tajuk SE10A, pembaharuan ke atas pengeluaran Tajuk SE11A dan Tajuk SE12A iaitu Lesen Pekerja Asing atau LPA. Proses Keselamatan dan Kesejahteraan baharu ini melibatkan penggabungan sebanyak $78,338,163.51 atau permohonan kuota pekerja asing dan 59.5% telah dipohonkan. Secara umum sokongan Pas Kerja dengan tempoh ia termasuk dalam memelihara TPOR dipendekkan dari 41 hari ke 7 hari. keselamatan masyarakat melalui dengan kaedah ini permohonan kaedah-kaedah pengawalan tertinggi dapat dilaksanakan dengan lebih cepat, dan berteknologi tinggi termasuk teratur dan dalam masa yang sama pemantauan keluar dan masuk warga ia memastikan iklim perniagaan asing, pencegahan kebakaran dan akan sentiasa menggalakkan menyelamatkan nyawa, pengurusan dan memberangsangkan. Usaha-usaha bencana alam dan pemulihan banduan. memberigakan inisiatif ini sedang giat Dalam masa yang sama, ia juga dilaksanakan melalui sesi industry and akan digunakan bagi memantapkan stakeholders engagements dan juga keupayaan sumber tenaga manusia dan melalui berbagai-bagai saluran media. kompetensi pegawai dan kakitangan ke arah perpaduan negara yang berdaya Selain itu, di peringkat mukim dan tahan. kampung pula, sehingga bulan Januari 2017, sejumlah 76 buah kampung telah Yang Berhormat Pengerusi dan Ahli-Ahli mempunyai produk 1K1P masing-masing Yang Berhormat. Berdasarkan isu-isu sejumlah 201 buah produk telah atau perkara yang memberi impak besar didaftarkan di bawah Program 1K1P. kepada negara, Kementerian Hal Ehwal Bagi meningkatkan lagi sosioekonomi Dalam Negeri sepanjang tahun negara, kementerian ini telah dan akan 2016/2017, telah pun melaksanakan terus bekerjasama dengan kementerian PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 7

dan agensi yang berkepentingan bagi bencana, panduan keselamatan mendapatkan Sijil Halal, pengiktirafan kebakaran dan tindakan-tindakan bagi pakej pelancongan dan khidmat melindungi diri daripada ancaman kepakaran serta teknologi dalam pengganasan. pertanian serta perikanan agar ia boleh menembusi pasaran tempatan dan luar Yang Berhormat Pengerusi dan Ahli-Ahli negara. Perkara ini bukan sahaja dapat Yang Berhormat. Dalam langkah meningkatkan inovasi dan kreativiti menangani kesejahteraan dan masyarakat melalui penghasilan produk keselamatan masyarakat, sebagai atau perkhidmatan yang unik malahan ia contoh Jawatankuasa Keselamatan dapat memperkukuhkan perpaduan dan Pantai telah ditubuhkan yang terdiri semangat gotong-royong masyarakat daripada beberapa Kementerian dan menerusi aktiviti perekonomian yang NGO khususnya beach bunch, dalam diusahakan secara berterusan. memberigakan maklumat yang berguna mengenai keselamatan semasa berada Yang Berhormat Pengerusi dan Ahli-Ahli di pantai. Yang Berhormat. Mengambil kira teras utama skop kerja dan tanggungjawab Dalam meningkatkan tahap Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri kesiapsiagaan operasi kecemasan adalah merangkumi keselamatan dan khususnya, kementerian ini melalui kesejahteraan rakyat dan penduduk, Jabatan Bomba dan Penyelamat dan kementerian ini sentiasa bekerjasama Kementerian Kesihatan telah pun rapat dengan agensi berkepentingan memperkenalkan perkhidmatan EMAS sama ada dari pihak kerajaan, sektor (Emergency Medical Ambulance Service) swasta dan NGO bagi sama-sama iaitu program integrasi ambulans memantau program dan inisiatif bagi ke balai-balai yang telah dikenal pasti memelihara keamanan negara. seperti Balai Bomba Berakas, Rimba, Jerudong dan Pangkalan Batu dan Pusat Dalam konteks meningkatkan tahap Gerakan 995 pada 1 November 2016. kesedaran, kesiapsediaan di peringkat Perkhidmatan ini juga mengambil kira kebangsaan dan pendidikan orang konsep whole government dan ramai mengenai keselamatan dan dilaratkan menjadi whole of nation kesejahteraan masyarakat kementerian approach dan ia juga dapat ini dengan menggunakan teknologi dan telah mengurangkan beban terkini telah melaksanakan aplikasi kewangan kerajaan. mudah alih panduan asas kecemasan dan keselamatan awam. Melalui aplikasi Selain itu, gandingan tindakan operasi ini, pengguna boleh mempelajari ini telah dapat memantapkan lagi beberapa kandungan seperti doa mutu perkhidmatan yang dihulurkan menolak bencana, tatacara memberi mendapati KPI yang dihasratkan. pertolongan cemas, tindakan yang boleh Program ini juga menempatkan petugas diambil apabila berlaku kecemasan dan EMAS atau Operator 991 di Pusat PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 8

Gerakan 995 untuk mengukuhkan lagi Paduka Awang Haji Abdul Ghani bin sistem panggilan kecemasan yang Pehin Datu Pekema Dewa Dato komprehensif dan sistematik bagi Paduka Awang Haji Abdul Rahim: kedua-dua perkhidmatan. Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi dan Ahli-Ahli Yang Berhormat berhubung Yang Berhormat dengan Tajuk SE01A - Kementerian Pengerusi dan Ahli-Ahli Yang Berhormat. Hal Ehwal Dalam Negeri dan juga Berdasarkan peruntukan yang Tajuk SE10A - Jabatan Imigresen dan telah dibentangkan, kementerian ini Pendaftaran Kebangsaan. akan berusaha sedaya-upaya bagi memberikan perkhidmatan yang Kaola ingin menimbulkan beberapa isu cemerlang dalam memastikan sistem yang kaola rasa perlu kita tangani perkhidmatan Kementerian Hal Ehwal dengan sebaik-baiknya. Akhir-akhir ini Dalam Negeri dan jabatan-jabatan kaola dapati melalui pengamatan kaola di bawahnya sentiasa mencapai standard sendiri, penguatkuasaan undang- dan kualiti yang ditetapkan dalam undang, khususnya Undang-Undang memenuhi kehendak dan ekspektasi Penguatkuasaan Imigresen terdapat rakyat dan penduduk Negara Brunei kelonggaran kawalan ke atas pekerja- Darussalam. pekerja asing seperti penyalahgunaan pas tinggal, kebenaran membawa Sekian sahaja Yang Berhormat keluarga yang sepatutnya hanya Pengerusi. dibenarkan dalam kategori tertentu, yang pada satu masa dahulu hanya Yang Berhormat Pengerusi: Terima dibenarkan kepada yang memegang kasih Yang Berhormat Menteri Hal managerial post yang bergaji $2,500. Ehwal Dalam Negeri atas kenyataan yang komprehensif terhadap arah Sekarang kaola dapat tahu ia telah tuju dan rancangan-rancangan yang diturunkan kepada $1,500 dan boleh strategik mengenai belanjawan yang membawa keluarga ke negara ini. Malah diperuntukkan bagi Kementerian Hal kaola sendiri mendapati banyak pekerja Ehwal Dalam Negeri itu. Ahli-Ahli Yang yang tidak sepatutnya membawa Berhormat, sekarang saya bukakan keluarga, seperti; tukang gunting, Tajuk Kementerian Hal Ehwal Dalam tukang dobi dan lain-lain membawa Negeri ini untuk dibahaskan dan saya keluarga mereka dan pas menetapnya persilakan dulu Yang Berhormat Pehin disambung dari semasa ke semasa. Orang Kaya Putera Maharaja Dato Paduka Awang Haji Abdul Ghani bin Hal ini, sudah tentunya menimbulkan Pehin Datu Pekema Dewa Dato Paduka berbagai-bagai masalah kepada negara Awang Haji Abdul Rahim. kerana dengan sendirinya bila mereka itu berada di negara ini tanpa kita sedari Yang Berhormat Pehin Orang Kaya merebut peluang-peluang lain dalam Putera Maharaja Dato kehidupan masyarakat kita. Kaola PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 9

harapkan penguatkuasaan Akta menetap secara menyeluruh dalam Imigresen dan Pendaftaran Kebangsaan masa-masa yang berterusan, tetapi dapat diperhebatkan lagi kerana kita dengan adanya kita menggunakan Akta sering mendengar pengaduan ini kita boleh mengehadkan tempoh masyarakat bahawa pekerja-pekerja tinggal mereka yang dengan sendirinya asing ini telah mengambil peluang untuk apabila mereka itu memohon untuk menjalankan perniagaan sedangkan menjadi Penduduk Tetap ataupun mereka bekerja di sektor lain tapi bekerja penduduk rakyat negara ini. Kita dapat di tempat yang lain. melihat bahawa mereka putus, hilang kelayakan mereka kerana dikawal oleh Kedua, perkara ini pernah kaola peraturan-peraturan ini. timbulkan dalam istilah binalu (benalu/bendalu). Hal ini kita dapat Itu sahaja soalan kaola Yang Berhormat tangani kaola rasa dengan menggunakan Pengerusi dan kaola terus menyarankan akta-akta tertentu dalam Akta Imigresen penguatkuasaan dihebatkan lagi kerana ataupun Buruh untuk menangani kadang-kadang nampak ketara di sana masalah ini. Kita tidak melarang orang- sini pelanggaran itu dan menjadi buah orang asing untuk datang ke Brunei dan mulut orang ramai. Terima kasih Yang berkerja bersama-sama kita untuk Berhormat Pengerusi. kepentingan pembangunan negara. Apa yang kita tidak mahu ialah mereka ini Yang Berhormat Pengerusi: Silakan. akan menetap di negara ini dan berhasrat untuk menjadi orang Brunei Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal dalam keadaan mereka berkerja dan Dalam Negeri: Terima kasih Yang mengambil peluang ataupun merebut Berhormat Pengerusi dan terima kasih peluang-peluang kita dalam sektor- juga kepada Yang Berhormat atas dua sektor perniagaan dan lain-lain. perkara yang berkaitan dengan Jabatan Imigresen dan Pendaftaran Kebangsaan. Untuk itu, kaola sarankan supaya pihak Secara umumnya, kaola merespons Yang berkuasa di Kementerian Hal Ehwal Berhormat mengenai penguatkuasaan Dalam Negeri khususnya, Jabatan undang-undang. Jabatan Imigresen dan Imigresen dan Pendaftaran Kebangsaan Pendaftaran Kebangsaan dari semasa supaya menggunakan akta-akta tertentu ke semasa sama ada secara bersendirian ataupun peruntukan dalam Akta ataupun melalui operasi bersama dengan Imigresen itu untuk menghadkan agensi lain sentiasa melaksanakan tempoh tinggal mereka pada satu had pelaksanaan penguatkuasaan undang- yang tidak melayakkan mereka untuk undang berkenaan. menjadi orang Brunei. Izinkan kaola bercakap secara umum Kita perhatikan misalnya, maksud kaola Yang Berhormat Pengerusi sebelum untuk menjadi orang Brunei tentulah menyentuh soalan. Bagi tujuan ini, mereka itu mesti tinggal di negara ini umpamanya pada tahun 2016 jabatan itu PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 10

telah melaksanakan pemeriksaan rutin, kadang-kadang kuota itu tidak dipenuhi 92 pemeriksaan dan menjalankan dan sebahagiannya ada yang digunakan 134 operasi dan dari operasi ini 90 orang oleh orang lain. dibawa ke mahkamah, 640 orang dikenakan kompaun yang berjumlah Inilah kemungkinannya, timbulnya $260,330 dan 1,712 orang diusir keluar masalah mengapa adanya orang-orang dari Negara Brunei Darussalam kerana yang bekerja tetapi diambil oleh majikan melanggar Akta Undang-Undang lain dan bukan oleh majikan yang Imigresen yang berbagai-bagai. Tidak sebenarnya memohon. Jadi dengan perlulah kaola jelaskan kesalahan- Lesen Pekerja Asing ini, kuota tidak ada, kesalahan itu. kita akan memberikan pas kerja itu menurut perkiraan berapa sebenarnya Begitu juga Jabatan Buruh juga pekerja asing yang diperlukan oleh satu- mengambil tindakan undang-undang. satu sektor itu. Kita juga mempunyai Perkara mengenai dengan kelamaan pas garis panduan mengenai drisikonya. Jadi tinggal, kebolehan untuk membawa bila ini ditiadakan, mungkin keluarga ke negara ini akan perkara yang dinyatakan oleh Yang diteliti jika misalnya perkara-perkara Berhormat itu akan dapat dikawal. yang dinyatakan oleh Yang Berhormat itu mempunyai validity untuk kita Bagi tujuan orang luar menetap menelitinya. di negara ini, yang dikhuatiri akan tinggal lama dan apa yang mungkin Perkara kedua, mengenai binalu dimaksudkan oleh Yang Berhormat itu, (benalu/bendalu) iaitu kehadiran mendapat Permanent Residence (PR), pekerja-pekerja asing yang khuatiri oleh ia juga dikawal oleh peraturan-peraturan Yang Berhormat kemungkinan akan yang tertentu di bawah Jabatan memberikan mereka peluang untuk Imigresen dan Pendaftaran Kebangsaan. tinggal di negara ini. Jadi walaupun ia tinggal lama, tidak akan menjadi satu syarat untuk ia akan terus Dalam mukadimah kaola telah pun dapat menjadi Penduduk Tetap di negara menyatakan bahawa mulai bulan ini. Sekian sahaja Yang Berhormat Oktober 2016 kita telah menyatukan Pengerusi. kedua-dua kuota dan lesen pekerja menjadi satu iaitu Lesen Pekerja Asing. Yang Berhormat Pengerusi: Ini bermakna tidak ada lagi permohonan Sekarang saya persilakan Yang kuota. Berkaitan denga kuota ini, Berhormat Pehin Orang Kaya Pendikar sebelum pelaksanaan Lesen Pekerja Alam Dato Paduka Seri Awang Haji Asing (LPA) ini, apa yang terjadi Hasrin bin Dato Paduka Haji Sabtu. pengusaha-pengusaha, peniaga kita memohon kuota, Mereka pun diberikan Yang Berhormat Pehin Orang Kaya kuota berasaskan bisnes atau perniagaan Pendikar Alam Dato Paduka yang akan mereka laksanakan, tetapi PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 11

Seri Awang Haji Hasrin bin Dato terjalin antara Majlis Perundingan Mukim Paduka Haji Sabtu: dan Kampung melalui Jawatankuasa dan salam sejahtera. Kejiranan Kampung di tiap-tiap kampung Kaola hanya ingin membuat cadangan dengan pihak Polis Diraja Brunei. sebagaimana pada awalnya tadi Yang kita akan terus meningkatkan kerjasama Berhormat Menteri Hal Ehwal Dalam ini kerana Jawatankuasa Kejiranan Negeri telah menyatakan beberapa Kampung memainkan peranan penting perkara yang menyebutkan mengenai dalam sama-sama membantu keselamatan kampung dan sebagainya. memelihara keamanan dan keselamatan kampung. Cuma barangkali kaola ingin Kaola memang sudah maklum bahawa menjelaskan ada beberapa buah keselamatan di kampung-kampung kampung yang belum lagi menubuhkan memang satu keperluan dan pada masa Jawatankuasa Kejiranannya mungkin ini mengikut makluman kaola, pihak kerana kampung itu kecil. Jadi perkara ini pegawai-pegawai daerah telah membuat akan kita lihat, mungkin ia akan dapat hubungan dengan pasukan keselamatan, dibuat sebagai kluster kampung- lebih-lebih lagi dengan Pasukan Polis kampung yang kecil itu bagi Diraja Brunei melalui Polis Kejiranan. memanfaatkan kapasiti penduduk Kaola ingin menyatakan supaya di sana itu. Terima kasih Yang Berhormat hubungan dengan Pasukan Polis ini akan Pengerusi. dapat dibuat dengan seluas-luasnya untuk mempastikan keselamatan Yang Berhormat Pengerusi: di setiap kampung perlu demi Sekarang saya persilakan Yang kesejahteraan masyarakat di kampung. Berhormat Awang Iswandy bin Ahmad.

Pada masa ini, kaola ingin memastikan Yang Berhormat Awang Iswandy bahawa keselamatan dan kesejahteraan bin Ahmad: di kampung-kampung ini dengan adanya Terima kasih hubungan dengan pasukan berkenaan Yang Berhormat Pengerusi. akan dapat mempastikan apa juga keadaan di kampung-kampung akan Kaola mengucapkan ribuan terima kasih dapat berjalan dalam keadaan aman. kepada Yang Berhormat Menteri Hal Sekian, terima kasih. Ehwal Dalam Negeri atas mukadimah dan tahniah juga atas usaha-usaha Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal yang sedang dilaksanakan untuk Dalam Negeri: kesejahteraan rakyat serta penduduk Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi kitani juga terutama sekali mengenai dan terima kasih kepada Yang Berhormat keselamatan di kawasan pantai. Kaola Pehin Orang Kaya Pendikar Alam Dato ingin bertanyakan mengenai dua perkara Paduka Seri Awang Haji Hasrin, atas iaitu:- cadangan Yang Berhormat Pehin bagi 1. Tajuk SE02A-002/000 - Kemajuan mengeratkan lagi kerjasama yang sedia Bandar Seri Begawan. PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 12

program Bandarku Ceria semakin Begawan yang mungkin terbiar iaitu mendapat sambutan yang Panggung Bolkiah. Adakah usaha menggalakkan dari semua pihak dan untuk diperbisaikan atau diubah suai diharap dapat dikembangkan lagi kerana ia mempunyai potensi untuk dengan beberapa perkara iaitu dijadikan Pentas Budaya atau Pentas melibatkan Kampung Air sebagai Teater memandangkan tempatnya tempat aktiviti bukan sahaja terhad yang strategik untuk penggiat di jalan raya ataupun kawasan darat industri kreatif menggunakannya; di Bandar Seri Begawan. Bayangkan dan jika kawasan tambing-tambing di sekeliling Bandar Seri Begawan 2. Tajuk SE10A-002/000 - Pengurusan dapat dihidupkan semula dengan Perkhidmatan Visa, Pasport dan padian-padian berjual, pail-pail dan Taraf Kerakyatan. menurut pantaran-pantaran rumah Kampung perangkaan JPKE dalam statistik Air penuh dengan aktiviti yang dibuat pada tahun 2015, perekonomian atau kebudayaan penduduk Brunei adalah seramai serta orang kitani dan pelancong 417,200 orang iaitu 29,000 atau boleh juga mencuba-cuba berjanuari kira-kira 7% adalah Penduduk Tetap. (regatta). Apakah status mengenai penduduk yang

menggunakan International Certificate of juga, bangunan-bangunan Identity (ICI) sebagai kertas perjalanan di Bandar Seri Begawan ke luar negara kerana mereka menggabungkan beberapa struktur memerlukan visa untuk kebanyakan baharu serta lama yang diubah suai. tempat tetapi dicadangkan untuk Contoh bangunan lama yang sekurang-kurangnya dokumen ini dapat dimodenkan ialah apa yang sekarang dikenali sebagai dokumen yang sah dikenali dengan bangunan Tabung di negara lain untuk perjalanan mereka Amanah Islam Brunei (TAIB) untuk serta pengenalan mereka sebagai perbankan dan Pusat Kesenian dan penduduk di Negara Brunei Darussalam Pertukangan Tangan yang menjadi kerana keluhan bagi yang memegang ICI tarikan pelancong ataupun aktiviti adalah mereka masih dapat ke perekonomian dengan dewan serta luar negara, tetapi having restoran yang ada. Abis kaola a hard time kerana dokumen tersebut berfikir, perkara ini bolehlah tidak berapa dikenali: dan dilanjutkan kepada bangunan atau

struktur yang lain untuk dikekalkan Adakah usaha untuk meneliti semula tetapi dijaga atau diubah suai undang-undang atau sekurang - mengikut keperluan. kurangnya mempercepatkan proses

TPOR mendapatkan kerakyataan bagi Sehubungan dengan itu, abis kaola penduduk yang memiliki dokumen ingin bertanya mengenai salah International Certificate of Identity (ICI) sebuah bangunan di Bandar Seri atau pemegang Identity Card(IC) Merah PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 13

(Penduduk Tetap) untuk dua atau ketiga sebagai destinasi pelancongan termasuk generasi susah untuk mendapat Kampung Air. kerakyatan dan seharusnya juga mendapat keutamaan dalam Khusus bagi Kampung Air kita permohonan. Terutama sekali yang mempunyai track nanti akan dibina sudah lulus ujian Bahasa Melayu, hidup di Kampung Air. Track itu nanti dan berbudaya Melayu Brunei dan membawa pelancong-pelancong, berdangsanak serta berkeluarga memudahkan para pelancong untuk di negara ini terutama sekali para melawat ketempat-tempat yang belia. Jika kemahiran, komitmen serta menarik. Tempat-tempat kraftangan sumbangan mereka kepada Negara (handicraft), rumah penginapan Brunei Darussalam tidak diambil (homestay) yang menyediakan sebaiknya sebagai rakyat pembuatan-pembuatan tertentu berkemungkinan kita akan hilang termasuk makanan dan sebagainya. kemahiran serta dedikasi mereka untuk Sekarang ini sudah ada pusat pembangunan negara. Sekian Yang pelancongan di Kampung Air. Berhormat Pengerusi. kerjasama dari 3 kementerian ini akan dapat membantu memeriahkan Yang Berhormat Menteri Hal Kampung Air. Kalau kitani ingat bahawa Ehwal Dalam Negeri: Terima kasih dalam bulan November diadakan pesta Yang Berhormat Pengerusi dan terima lumba perahu yang dianjurkan oleh kasih juga kepada Yang Berhormat penduduk Mukim Kota Batu. Aktiviti ini yang mengemukakan beberapa bukan saja dijana atau diangkat oleh pandangan, cadangan dan pertanyaan. kerajaan tetapi juga oleh sektor swasta Terima kasih mengenai sokongan pihak dan penduduk kampung. swasta dan orang ramai kepada Bandarku Ceria yang sekarang sudah Dalam hubungan ini, tentulah aktiviti- memakan hampir 6 bulan. aktiviti yang boleh menjana pelancongan untuk menarik orang datang ke Bandar Cadangan bagi Yang Berhormat Seri Begawan ini akan dapat dibuat oleh Bandarku Ceria untuk melibatkan berbagai-bagai sektor. Samalah juga Kampung Air. Perkara ini diteliti oleh dengan Bandarku Ceria pada masa ini, Kementerian Sumber-Sumber Utama dan contohnya kitani menjunjung kasih Pelancongan. Kalau kitani ingat bahawa Kehadapan Majlis Kebawah Duli Yang pada bulan Oktober tahun lepas 3 buah Maha Mulia Paduka Seri Baginda Sultan kementerian bekerja sama iaitu dan Yang Di-Pertuan Negara Brunei Kementerian Sumber-Sumber Utama dan Darussalam yang mencetuskan idea bagi Pelancongan, Kementerian Hal Ehwal Bandarku Ceria dan aktiviti berbasikal. Dalam Negeri dan Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan untuk Kalau kitani lihat pada masa ini, ia bukan menjadikan Bandar Seri Begawan ini saja memberi peluang orang ramai beriadah, berbasikal untuk tujuan PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 14

kesihatan tetapi juga menjana ekonomi 17 kategori yang sedang diteliti kerana telah pun menerbitkan ataupun untuk diperkemas lagi untuk mencetuskan beberapa orang peniaga menentukan kriteria-kriteria sebelum yang menyewakan basikalnya. Kalau perkara ini dapat dilaksanakan pada tahun lepas bulan Oktober baru penelitian ini sudah sampai ke seorang tapi sekarang sudah ada empat peringkat akhir (final stage); dan atau lima anak-anak muda kitani yang telah pun menyewakan basikal bukan 2. Jadi dengan PR itu, salah satu saja basikal biasa mahupun basikal- daripada syarat yang membolehkan basikal tradisional. Jadi pelbagai aktiviti mereka itu nanti mendapatkan perekonomian dapat kitani lihat daripada kerakyatan dan mengenai kerakyatan inisiatif ini. ini dikawal oleh Akta dan Peraturan- Peraturan Pendaftran Kebangsaan Mengenai Panggung Bolkiah, aset ini Penggal 15 yang mempunyai adalah kepunyaan orang persendirian kategori-kategori tertentu. Itu saja (private). Walau bagaimanapun, untuk yang dapat kaola maklumkan secara makluman Ahli-Ahli Yang Behormat keseluruhan (general), terima kasih. di bawah Jawatankuasa Perancangan Bandar Seri Begawan dan Kampung Air Yang Berhormat Pengerusi: Terima kita telah pun mengeluarkan permintaan kasih, Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal (request) cadangan (porposal) kalau Dalam Negeri. Sekarang saya persilakan tidak silap dalam bulan Februari bagi 3 Yang Berhormat Pengiran Haji Ali bin buah bangunan iaitu Bangunan APTK Pengiran Maon. atau dulu dikenali sebagai Rumah Rehat (Rest house), Bangunan Bumiputera dan Yang Berhormat Pengiran Haji Ali juga Bangunan Letak Kereta Betingkat. bin Pengiran Maon: Ketiga-tiga bangunan ini dipakej untuk Terima kasih, Yang Berhormat dimajukan oleh pemaju-pemaju. Kalau Pengerusi dan salam sejahtera. Kaola tidak silap tarikh tutup permintaan akan menyampaikan Tajuk SE01A- (request) cadangan (proposal) ini adalah Jabatan Kementerian Hal Ehwal Dalam bulan April. Jadi kita akan menunggu Negeri dan Tajuk SE12A - Jabatan apakah reaksi daripada pemaju-pemaju Bomba Dan Penyelamat. Sebelumnya kitani. Pemaju bukan saja di Brunei tetapi kaola mengucapkan setinggi-tinggi juga pemaju-pemaju dari luar negeri. tahniah dan terima kasih atas mukadimah yang disampaikan oleh Yang Mengenai visa untuk orang ICI perkara Berhormat Menteri Hal Ehwal Dalam ini ada 2 perkara yang berkaitan:- Negeri dalam menyediakan beberapa prosedur dan merangka strategik 1. Penduduk Tetap pada masa ini demi kesejahteraan rakyat dan orang sebagaimana dipaparkan untuk ramai serta untuk meningkatkan makluman orang ramai kalau pergi lagi institusi mukim dan kampung dalam ke Jabatan Imigresen ada menyediakan prasarana untuk PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 15

kesejahteraan rakyat dalam menuju penanda dan sebagainya. Mungkin dan mecapai ke Wawasan Brunei 2035 pihak kementerian yang berkenaan maka sekali lagi kaola ucapkan tahniah. memikirkan cara penempahan petak yang lebih baik sebagai contoh online Kaola terus saja kepada Tajuk di atas booking. yang kaola ingin sampaikan dan menyambung dan menyokong apa yang Seterusnya kaola ingin menyampaikan disuarakan oleh Yang Berhormat itu Ta juk SE12A - Jabatan Bomba dan tadi yang dalam menyuarakan Program Penyelamat. Memandangkan pada masa Bandarku Ceria. Program ini bukan ini kita terdedah dengan cuaca yang saja telah mengaktifkan aktiviti tidak menentu seperti hujan lebat masyarakat seperti yang disuarakan oleh berterusan yang boleh mengakibatkan Yang Berhormat tadi menggalakkan bencana alam seperti banjir, tanah susur, masyarakat berbasikal dan berjoging hakisan pantai, musibah berskala kecil malah ia juga dapat menghidupkan seperti pokok tumbang dan sebagainya. semula suasana Bandar Seri Begawan Adakah pihak Bomba dan Penyelamat pada hujung minggu dan secara akan menyediakan peruntukan langsung telah menyediakan platform dikhususkan bagi bantuan-bantuan bagi perniagaan kecil dan sederhana. menyelamat dan kerja perlindungan segera seperti bantuan pemotongan Soalan kaola:- pokok tumbang ke rumah persendirian, menyediakan kanvas keselamatan bagi 1. Adakah Kementerian Hal Ehwal mengelakkan tanah susur atau hakisan Dalam Negeri merancang untuk pantai? Seperti yang kaola tahu mengekhaskan peruntukan khusus kebelakangan ini bantuan segera yang bagi mengembangluaskan lagi disebabkan bencana dikurangkan. program ini?; Justeru apa kiranya jika kerja-kerja 2. Kaola mencadangkan supaya bantuan seperti kaola sebutkan tadi program ini mungkin dapat dilaratkan dapat diberikan peruntukan semula bagi ke daerah lain. Ini untuk memberi sama-sama membantu penduduk yang ruang kepada peniaga-peniaga menerima musibah bencana. Sekian itu di daerah lain sama-sama mendapat saja Yang Berhormat Pengerusi. Terima hasil daripada program seumpama kasih. ini; dan Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal 3. Seperti yang kaola maklum, sesiapa Dalam Negeri: Terima kasih Yang yang ikut serta berniaga di Bandarku Berhormat Pengerusi dan Yang Ceria ini mereka perlu membooking Berhormat yang telah mengutarakan petak-petak perniagaan seawal-awal 3 perkara. hari Jumaat dengan menandakan petak tersebut menggunakan tali PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 16

1. Mengenai Bandarku Ceria yang dikira besar. Pada lazimnya kalau misalnya sebagai satu platform untuk peniaga ada kejadian tanah runtuh maka kecil dan sederhana. Kita pada masa pihak Bomba dan Penyelamat akan ini di Bandarku Ceria bukan saja yang terus menghubungi counterpart pada awalnya dulu menentukan mereka di Kementerian masa perniagaan sehingga pukul Pembangunan dan juga pihak Polis 12.00 tengah hari tapi sekarang kita Diraja Brunei untuk sama-sama berikan peluang kepada mereka menangani masalah sedemikian. untuk berniaga sehingga petang; Dalam kejadian pada tahun lepas berlakunya hujan lebat mereka 2. Kita juga di kementerian telah pun terus datang ke tempat kejadian berbincang dengan Pengerusi membawa kanvas dan membuat Lembaga Bandaran dan juga apa juga tindakan-tindakan yang Pegawai-Pegawai Daerah. Pegawai- diperlukan. Jabatan Bomba Pegawai Daerah Tutong, Belait dan dan Penyelamat dan agensi-agensi Temburong akan mengangkat yang berkenaan akan terus inisiatif ini di daerah masing-masing; mengambil tindakan apabila terjadi sesuatu kejadian yang disebutkan 3. Mengenai pengagihan petak. Perkara oleh Yang Berhormat tadi. ini sedang diselaraskan oleh Jabatan Bandaran, Bandar Seri Begawan dan Yang Berhormat Pengerusi. Kaola hanya petak-petak ini akan diberikan ingin menambah penerangan kaola nombor dan peniaga-peniaga yang mengenai perkara yang ditimbulkan oleh berniaga di tempat ini akan dijemput Yang Berhormat Awang Iswandy bin pada suatu masa nanti untuk Ahmad iaitu mengenai Sijil Pengenalan pengundian petak-petak mereka. atau Certificate Identity Negara Brunei Jadi diharap ini akan dapat Darussalam. Ia sebenarnya adalah memperkemaskan lagi perjalanan dokumen perjalanan ataupun travel perniagaan mereka dengan tidak document yang dikeluarkan oleh perlu untuk membuat penempahan kerajaan negara ini kepada 2 kategori dengan cara mereka tersendiri sehari Penduduk Tetap Negara Brunei sebelum hari Ahad; dan Darussalam iaitu:-

4. Mengenai Jabatan Bomba dan 1. Penduduk Tetap Negara Brunei Penyelamat. Sememangnya pihak Darussalam yang tidak Bomba dan Penyelamat bersama- mempunyai sebarang status sama agensi-agensi dalam kerajaan kerakyatan mana-mana negara; bekerjasama untuk menangani apa dan jua bencana yang terjadi. Ini diangkat oleh National Disaster 2. Penduduk yang menetap Management Center (NDMC) di negara ini yang belum sekiranya skala bencana itu menjadi mempunyai status sama ada PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 17

sebagai Warganegara atau penghargaan dan terima kasih serta Penduduk Tetap negara ini atau tahniah atas mukadimah yang jelas serta biasa disebut sebagai stateless. terperinci yang telah disampaikan oleh Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Jadi bagi mana-mana pemegang Dalam Negeri. dokumen Sijil Pengenalan yang kaola sebutkan itu kemasukan semula Yang Berhormat Pengerusi dan Ahli-Ahli ke Negara Brunei Darussalam dijamin Yang Berhormat, Pertama sekali kaola atau diassured selagi masih sah tempoh bercakap mengenai Tajuk SE01A - atau validity dokumen berkenaan dan Jabatan Hal Ehwal Dalam Negeri juga visa masuk semula bagi kategori iaitu:- yang menetap di negara ini yang stateless tadi. Maklumat tambahan 1. Cadangan mengenai Memperkasakan bagi pemegang dokumen ini bagi Majlis Perundingan Mukim dan Majlis kategori penduduk yang menetap Perundingan Kampung. Dipohonkan di negara ini yang stateless, pihak program kursus iaitu dengan Jabatan Imigresen akan menggariskan memberi bengkel atau kursus perkataan Nationality Permanent kepimpinan dalam kalangan Ahli Resident of Brunei Darussalam pada Majlis Perundingan Mukim dan muka surat biodata dokumen berkenaan Kampung yang lebih efektif dan bagi membezakan pemegang dalam mesra pengguna yang mudah dan ketegori ini. Barangkali kalau senang difahami terutama yang kemusykilan itu nanti Yang Berhormat berkemahiran berkenaan dengan mungkin akan dapat diterangkan tugas serta tanggungjawab sebagai bersama-sama sebab untuk ahli Majlis Perundingan Mukim dan memahamkan complicated sedikit even Kampung yang dapat memberikan kategori stateless itu macam-macam maklumat tentang peluang-peluang dalam konteks kitani. Mungkin dalam yang ada dalam kemasyarakatan masa ini susah bagi kaola untuk perekonomian, pendidikan dan menerangkan, terima kasih Yang sebagainya; Berhormat Pengerusi.

2. Kalau boleh mewujudkan beberapa Yang Berhormat Pengerusi: Terima program yang dapat memberikan kasih Yang Berhormat saya sekarang peluang kepada Majlis Perundingan mempersilakan Yang Berhormat Awang Mukim dan Kampung untuk menjalin Haji Ramli bin Haji Lahit. kerjasama dengan pihak-pihak yang

berkepentingan terutama sekali Yang Berhormat Awang Haji Ramli dalam membantu menggerakkan bin Haji Lahit: Terima kasih Yang aktiviti-aktiviti yang mampu Berhormat Pengerusi meningkatkan keupayaan dalam dan Salam Sejahtera. bidang perekonomian, kemakmuran Lebih dahulu merakamkan ucapan dan kesejahteraan masyarakat; dan PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 18

3. Kalau boleh memberi kursus yang ini iaitu sistem, nombor giliran yang melibatkan komuniti dalam terhad di sebelah pagi dan petang. pengurusan dan perkhidmatan Sehingga menyebabkan orang ramai secara menjalin kerjasama dengan yang berurusan berulang-alik datang stakeholder yang berkenaan iaitu kerana tidak memperolehi nombor bagi mempertingkatkan kesedaran giliran. Ini menjadi masalah terutamanya diri dan mempertahankan integriti bagi orang yang tinggal jauh ataupun dan ketelusan dalam pengurusan, di pedalaman. mewujudkan rangkaian niaga dengan perusahaan tempatan selain Apa kiranya pegawai-pegawai dan menghormati warisan sejarah dan kakitangan yang berkenaan memberi kesenian dan kebudayaan juga sikap bertolak ansur terutama sekali menjaga alam sekitar hal - hal yang mempunyai special bagi memperkasakan kualiti case jadi orang-orang berkenaan perkhidmatan tetamu dan pelawat. dilaksanakan urusannya. Walaupun habis nombor giliran jika masih ada masa.

Yang Berhormat Pengerusi Tajuk Yang Yang akhir Tajuk SE12A - Jabatan Kedua iaitu Tajuk SE10A - Jabatan Bomba dan Penyelamat. Apa yang Imigresen dan Pendaftaran Kebangsaan. dimaklumkan kepada kaola keramaian Bangunan Imigresen dan Pendaftaran anggota Bomba dan penyelamat yang Kebangsaan Tutong merupakan telah berkhidmat lama adalah lebih bangunan lama iaitu bekas rumah kurang 300 orang. Ada di antaranya penginapan pegawai-pegawai kerajaan. sudah melebihi umur 55 tahun sekarang

ini dan masih bertugas dan apabila Bangunan ini keadaan ruang dalamnya bersara kelak mereka ini tidak mendapat yang sempit kerana dibahagikan kepada pencen perkhidmatan. Berbeza dengan beberapa bilik pegawai dan kakitangan anggota terdahulu yang telah bersara yang bertugas. Ia memuatkan bilik-bilik mempunyai pencen perkhidmatan. membuat kad pengenalan, pasport, surat Dicadangkanlah anggota Bomba dan beranak dan mati, mesin pencetak dan Penyelamat yang sekarang ini berharap peralatan pejabat seperti kerusi, meja mendapatkan pencen perkhidmatan dan almari termasuk ruang menunggu seperti mana anggota beruniform yang yang sempit sehingga ada antaranya lain dalam Kementerian Hal Ehwal Dalam pelanggan ataupun orang ramai terpaksa Negeri. Sekian sahaja Yang Berhormat menunggu di luar. Selain itu tempat letak Pengerusi. Terima kasih. kereta juga terhad.

Yang Berhormat Pengerusi: Oleh itu dicadangkan supaya jika ada Sekarang saya mempersilakan Yang peluang, supaya bangunan jabatan ini Berhormat Awang Haji Abdul Hamid @ dinaiktarafkan. Selain daripada itu Sabli bin Haji Arshad. dihighlight kan juga. Adanya keluhan orang ramai yang berurusan di jabatan PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 19

Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Kedua mengenai Imigresen. Mengenai Dalam Negeri: Terima kasih Yang rumah-rumah penginapan pegawai Berhormat Pengerusi izinkan kaola untuk terima kasih kerana membawa perkara menjawab. ini ia akan diteliti dan mengenai ruang- ruang bekerja juga akan diteliti. Yang Berhormat Pengerusi: Minta maaf, Yang Berhormat ingin menjawab Apa yang dikemukakan oleh Yang soalan tadi. Soalan itu terlalu panjang. Berhormat tadi ialah mengenai keluhan Silakan Yang Berhormat. orang ramai yang berkaitan dengan sistem nombor giliran di Jabatan Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Imigresen dan Pendaftaran Kebangsaan. Dalam Negeri: Kaola berusaha Pihak Jabatan Imigresen dan untuk menjawabnya Yang Berhormat Pendaftaran Kebangsaan telah pun Pengerusi. Cadangan untuk Memperkasa meneliti statistik atau trend orang ramai Majlis Perundingan Mukim dan Kampung. yang datang ke jabatan ini bagi tujuan Terima kasih kepada Yang Berhormat. untuk membuat pasport, membuat atau memperbaharui kad pengenalan dan Menerusi ini Capacity building menerusi sebagainya. Bagi membuat pasport kursus-kursus kepimpinan yang boleh sahaja, apa yang abiskaola perhatikan menjelaskan tugas, tanggungjawab trendnya ialah permohonan pasport akan selaku Ahli Majlis Perundingan Mukim meningkat apabila sampai musim cuti dan Kampung dan mewujudkan peluang persekolahan. Misalnya, cuti sekolah bagi Majlis Perundingan Mukim dan bulan Mac ini nanti ramai yang datang, Kampung ini menjalin kerajasama dan kemudian cuti persekolahan bulan dengan berbagai-bagai pihak untuk Julai, September dan yang paling tinggi membantu meningkatkan keupayaan nanti ialah bulan November. mereka dan juga kursus-kursus pengurusan dan perkhidmatan yang Bagi tujuan ini, kita telah pun membuat meliputi berbagai-bagai perkara beberapa langkah. Sebelum ini, memang yang dicadangkan tadi, ini Jabatan Imigresen dan Pendaftaran merupakan satu cadangan yang baik Kebangsaan telah pun membuka waktu dan Kementerian Hal Ehwal Dalam permohonan membuat pasport pada hari Negeri akan bekerjasama dengan Jumaat, untuk memberikan peluang Ahli-Ahli Yang Berhormat untuk kepada orang ramai datang berurusan. mewujudkan atau mengendalikan Tetapi mulai bulan Mac ini, kita telah pun kursus-kursus kepimpinan ini. membuat pre-book option, ertinya orang bila sudah terlaksana kursus ini kita yang menempah tarikh dan waktu mengharapkan Majlis Perundingan dengan lebih awal dan tidak perlu lagi Mukim dan Majlis Perundigan Kampung menunggu giliran di sana. Dengan akan dapat bergiat dengan lebih aktif tempahan tarikh dan waktu tersebut, lagi. mereka boleh datang ke sana pada tarikh dan waktu yang telah ditetapkan. Kita PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 20

juga akan menambah kaunter-kaunter perkara-perkara am dan tidak ada pendaftaran. banyak spesifik mengenai bajet yang kita lihat, oleh itu kita sekarang Dalam hubungan ini, maklumat yang mempertimbangkan bajet. Perhatian ada berjalan pada masa ini, ada aplikasi kita, saya kira haruslah tumpukan yang boleh dimuat turun dalam kepada bajet yang di hadapan kita, dan whatsapp. Di samping itu juga, nampak kita itu meneliti bajet yang telah menyediakan lorong-lorong tertentu iaitu pun kita edarkan kepada Ahli-Ahli Yang fast track yang disediakan bagi warga Berhormat. emas, kanak-kanak yang berumur 5 tahun ke bawah dan mereka yang Walau macam manapun, saya sekarang memohon pasport rasmi atau pasport mempersilakan Yang Berhormat Awang diplomatik dan sebagainya. Perkara ini Haji Abdul Hamid @ Sabli bin Haji sedang ditangani oleh pihak Jabatan Arshad. Imigresen dan Pendaftaran Kebangsaan. jika sistem computerization akan Yang Berhormat Awang Haji Abdul terlaksana, ia akan lebih memudahkan Hamid @ Sabli bin Haji Arshad: lagi kerana permohonan pasport dirancang untuk boleh dibuat secara Terima kasih, Yang Berhormat online dan pengambilan pasport juga Pengerusi. Seperti yang disampaikan boleh dibuat daripada mesin tersebut, tadi, Yang Berhormat Pengerusi, kaola bagi permohonan jangka jauh. ada sedikit perkara yang akan dibawakan

kepada Kementerian Hal Ehwal Dalam Mengenai Pasukan Bomba dan Negeri. Kaola menyentuh mengenai Penyelamat, apa yang dikemukakan oleh cottage industry atau peniaga-peniaga Yang Berhormat ialah berkaitan dengan yang ada di mukim-mukim dan skim perkhidmatan. Kaola tidaklah di kampung-kampung di seluruh Negara dapat menjawab di sini, Yang Berhormat Brunei Darussalam. Seperti yang kaola Pengerusi, tetapi akan menelitinya lihat, Yang Berhormat Pengerusi, usaha- kerana pemindahan skim perkhidmatan usaha yang dibuat di kampung-kampung daripada skim berpencen kepada skim itu seperti produk-produk yang dibuat Tabung Amanah Pekerja itu telah secara cottage, yang dibuat di rumah- berjalan pada suatu waktu dulu. Terima rumah itu, nampaknya akan dapat kasih. memberikan sumbangan kepada

ekonomi negara. Yang Berhormat Pengerusi: Ahli-Ahli

Yang Berhormat. Kita telah pun sedang Banyak aduan yang diterima meneliti Rang Belanjawan secara daripada pengusaha-pengusaha itu, satu-persatu iaitu Kementerian Hal yang mengatakan bahawa susah untuk Ehwal Dalam Negeri, tetapi saya maju disebabkan oleh beberapa perkara. nampak bahawa soalan-soalan yang Perkara ini pernah kaola bawa dalam dikemukakan adalah scheming mengenai sesi muzakarah dengan Kementerian PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 21

Hal Ehwal Ugama, iaitu dari segi dari China. Informasi yang baharu kaola kehalalan produknya. pihak terima players industri ini mengatakan Kementerian Hal Ehwal Ugama akan charter kapal terbang dari memaklumkan bahawa dari segi China ke Brunei dan ke Labuan kehalalan produk, tidak ada masalah (Malaysia). tetapi harus jua dirujuk kepada pihak Kementerian Kesihatan mengenai dari Jadi, timbul pada masa ini ialah segi kebersihan dan kesucian produk. barangkali mengenai multiple visa. Yang Berhormat Pengerusi, kalau visa itu Perkara itu juga telah kaola bawa kepada mungkin susah untuk dibuat tetapi pihak Kementerian Kesihatan, dan perlu dibuat jua kerana kalau Yang Berhormat Menteri perjalanannya melalui Labuan, Kesihatan telah menyambut baik tambangnya $100.00 lebih satu perkara ini dan kaola merasa untuk penerbangan mungkin kapasiti Terminal memaklumkan bahawa kitani sendiri juga tidak dapat menampung kehadiran tidak mengabaikan dari segi kesihatan mereka, kalau sekiranya ia dapat tentang food security di negara ini. diatasi, perkara ini akan lancar dan target Kementerian Apa yang kaola mahukan itu, Yang Perindustrian dan Pelancongan untuk Berhormat Pengerusi, ialah jika dapat mencapai kepada 450,000 pelancong pihak Kementerian Hal Ehwal Ugama, pada 2020 akan terlaksana. kerana pengusaha-pengusaha ini kadang-kadang berada di kampung- Mengenai insurans workman kampung pedalaman, supaya akan dapat compensation (pekerja). Insurans menjadi pemangkin agar dapat pekerja ini, ia hanya meliputi 8 jam diselesaikan, dan mereka ini akan waktu bekerja. Jadi masalah timbul dapat berniaga. generasi yang kadang-kadang kemalangan itu akan datang nanti akan dapat berlaku selepas waktu bekerja seperti memperjuangkannya lagi supaya hasil- meninggal dunia dan sebagainya akan hasil kitani yang lama itu seperti kueh- membebankan majikan. Adakah insurans kuehan tidak akan hilang daripada mata itu boleh ditukar kepada misalannya kitani, agar ia akan dapat bersambung insurans nyawa yang boleh cover dan akan menjadi satu 24 jam? Itu sahaja Yang Berhormat perniagaan yang besar pada satu ketika Pengerusi. Terima Kasih. nanti. Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Perkara kedua, Yang Berhormat Dalam Negeri: Terima kasih Yang Pengerusi, kaola cuba memendekkan Berhormat Pengerusi dan terima kasih ialah mengenai visa pelancong kerana Yang Berhormat. Mengenai perkara kaola terlibat dalam perkara ini. pertama cottage industry. Isu yang nampaknya banyak pelancong dari luar ditimbulkan oleh Yang Berhormat ialah yang lebih rancak sekali ialah pelancong kehalalan. Kalau cottage industry yang PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 22

beroperasi di bawah Kementerian visa ini mereka dapatkan terlebih dahulu Hal Ehwal Dalam Negeri biasa kita sebut sebelum mereka bertolak dari China. sebagai produk-produk dari Program Jadi, sekarang ini telah pun diimprove, Satu Kampung Satu Produk. kita telah memberikan visa on arrival.

Dalam hubungan ini, kita selalu Kalau ada pengusaha-pengusaha menasihatkan pengusaha-pengusaha pelancongan yang akan membawa 1K1P ini (Satu Kampung Satu Produk) ramai bilangan pelancong ini, barangkali juga untuk memohon Certificate Halal bolehlah memaklumkan kepada pihak di Brunei Darussalam ini bagi berkenaan di Jabatan Imigresen bagi produk-produk makanan mereka. melancarkan perjalanannya terutama Sebahagiannya sudah berusaha dan apabila mereka ini akan tiba bukannya sebahagiannya belum. dari Lapangan Terbang Antarabangsa Berakas tetapi melalui Labuan (Malaysia) Kita menaruh simpati juga kepada ini, maka fasiliti yang pada masa mereka yang berada di kawasan yang ini dibuat di Lapangan Terbang jauh dari Bandar Seri Begawan dan Antarabangsa Berakas. Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri melalui Bahagian Satu Kampung Satu Pakej Insurans. Terima kasih kepada Produk dan juga pegawai Daerah cadangan Yang Berhormat. Perkara ini berusaha untuk membantu mereka dapat dirundingkan dengan pihak ini. Kalau turun naik ke Bandar Seri Insurans Takaful, tetapi implikasinya dari Begawan menguruskan permohonan ini segi kos dan sebagainya juga terpaksa tertinggal jua aktiviti pembuatan kita perhatikan. Coverage 8 jam makanan mereka. Ini dalam perhatian barangkali akan mengenaikan bayaran Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri tertentu dan 24 hours coverage mungkin dan kita menggalakkan dan berusaha juga akan mengenakan bayaran memfacilitate, membantu mereka ini tertentu. Perkara ini kita ambil baik dan untuk mendapatkan Sijil Halal ini. perkara yang boleh kita teroka bersama- sama dengan syarikat-syarikat insurans Mengenai pelancongan ini, dan takaful nanti, iaitu Persatuan Takaful berkat kerjasama antara beberapa dan Insurans. Terima kasih. kementerian yang bertanggungjawab, kita juga memfacilitate kelancaran Yang Berhormat Pengerusi: Saya ketibaan pelancong-pelancong luar persilakan sekarang Yang Berhormat negeri. Khusus bagi pelancong dari Awang Haji Abdul Hamid bin Haji Mumin. China ini, terima kasih kepada rakan saya Yang Berhormat Menteri Sumber- Yang Berhormat Awang Haji Abdul Sumber Utama dan Pelancongan yang Hamid bin Haji Mumin: menyokong bagi mempercepatkan Terima kasih Yang pengeluaran visa bagi pelancong- Berhormat Pengerusi. pelancong dari China, yang dahulunya PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 23

Sukacita kaola ingin menghadapkan Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal persoalan dalam Tajuk SE03A - Lembaga Dalam Negeri: Terima kasih Yang Bandaran Kuala Belait dan Seria. Berhormat Pengerusi dan terima kasih Lembaga Bandaran Kuala Belait dan jua Yang Berhormat mengemukakan dua Seria terdapat 2 pekan iaitu Kuala Belait perkara berkaitan dengan Lembaga dan Seria yang sudah lama wujud. Bandaran Kuala Belait dan Seria. Semoga kedua-dua pekan ini akan Perkara pertama ialah masalah terus membangun dan layak untuk perparitan dan tali air di kedua-dua diiktiraf sebagai bertaraf bandar pada Lembaga Bandaran ini. Perkara ini tiba masanya yang akan datang. berkaitan dengan Rancangan Kemajuan Negara bukannya melalui bajet Kaola selajur sahaja kepada persoalan peruntukan kementerian dan tempat- yang ingin kaola hadapkan ialah tempatnya telah pun dikenal pasti akan permasalahan kedua-dua lingkungan punca berlakunya banjir di kawasan- kawasan bandaran ini mempunyai kawasan bandaran ini. Perkara ini akan 2 sistem perparitan dan tali air yang diteliti tapi pembaikan secara wajar ditangani secara menyeluruh. menyeluruh tentulah akan memakan Kaola berharap melalui peruntukan yang perbelanjaan yang besar. Jadi, kita akan diluluskan akan dapat juga melihat adanya rancangan untuk diperuntukkan bagi mengatasi masalah melaksanakan perkara ini menurut saliran dan sistem perparitan seperti keutamaannya nanti. setiap kali terjadinya banjir ketika musim hujan dalam kawasan sekitar Perkara kedua mengenai cadangan bagi perbandaran Seria dan Kuala Belait. pembinaan tamu yang kekal untuk penjaja-penjaja tradisional. Sebenarnya Tajuk SE03A - Lembaga Bandaran Le mbaga Bandaran Kuala Belait dan Kuala Belait dan Seria. Melalui Seria telah pun mengenal pasti beberapa peruntukan yang dicadangkan agar buah aset kerajaan yang pada masa ini dapat kaola cadangkan bagi pembinaan tidak digunakan secara optimum. Salah tempat berjaja yang kekal, lebih teratur, satu contohnya ialah bekas Pasar di selesa dan menarik bagi pejaja-pejaja Seria. Sebahagiannya disewa pada masa tradisional yang berpusat di Pekan Seria ini oleh satu syarikat peniaga dan satu dan Pekan Kuala Belait. Pembinaan lagi masih kosong. tempat berjaja yang kekal sudah tentu Bagi tujuan ini Lembaga Bandaran Kuala sebagai satu langkah perkembangan Belait dan Seria telah pun membukakan yang ditunggu oleh masyarakat di Mukim aset ini untuk dimajukan melalui Request Seria dan Mukim Kuala Belait apatah lagi For Proposal (RFP). Demikian juga penjaja-penjaja tradisional di mukim Lembaga Bandaran sedang meneliti tersebut. Sekian sahaja Yang Berhormat pasar lama dan bangunan pasar di Kuala Pengerusi, terima kasih. Belait serta aset lain bagaimana ia boleh

dimanfaatkan untuk membantu peniaga PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 24

dan dalam masa yang sama untuk Yang Berhormat Awang Haji Abdul menjana ekonomi daerah tersebut. Wahab bin Apong: Terima kasih Yang Sekian sahaja yang dapat kaola Berhormat Pengerusi. maklumkan Yang Berhormat Pengerusi. Yang Berhormat Pengerusi dan Ahli-Ahli Yang Berhormat Pengerusi: Terima Yang Berhormat. Kaola akan bercakap mengenai Tajuk SE01A. kasih Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Dalam Negeri. Yang Berhormat Menteri Pertama sekali kaola ingin mengulangi berkenaan ini telah pun menjawab bahawa pada masa ini terdapat beberapa soalan-soalan yang dikemukakan oleh kekosongan jawatan Penghulu dan Ketua Ahli-Ahli Yang Berhormat dengan penuh Kampung di Kementerian Hal Ehwal teliti dan dengan penuh kesabaran. Saya Dalam Negeri yang melibatkan juga kira saya masih lagi ada list yang Daerah Tutong. Yang Berhormat mengandungi ramai lagi Ahli-Ahli Yang Pengerusi, kaola timbulkan kerana Berhormat untuk bertanya dan perkara ini perlu ditangani dengan mengemukakan soalan kepada segera kerana keberadaan ketua-ketua Yang Berhormat, dan saya kampung dalam sesebuah kampong itu berpandangan ada baiknya Mesyuarat adalah sangat diperlukan dan ia sebagai Jawatankuasa ini kita tangguhkan dahulu indung dan memata-mematai termasuk selama 15 minit bagi kita untuk berehat. isu keselamatan dan sosial dalam kampung tersebut. (Mesyuarat Jawatankuasa berehat sebentar) Kaola mendapat maklum dan (Mesyuarat Jawatankuasa mengetahui bahawa jawatan tersebut bersidang semula) telah pun diiklankan kepada kampung yang ada kekosongan jawatan Ketua Yang Berhormat Pengerusi: Kampong ataupun Penghulu. Ahli-Ahli Walau bagaimanapun, jawatan tersebut Yang Berhormat. Sekarang Mesyuarat tidak dapat dipenuhi oleh penduduk Jawatankuasa bersidang semula bagi kampung kerana mungkin tidak menimbangkan Rang Undang-Undang memenuhi syarat-syarat dan juga tidak (2017) Perbekalan 2017/2018 satu ada pemohon. Jadi kaola mencadangkan persatu. Kita masih lagi membincangkan supaya Kementerian Hal Ehwal Dalam Tajuk SA01A hingga SE12A - Negeri memberi kelonggaran walaupun Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri. sudah ada, mempertimbangkan Ahli-Ahli Di hadapan saya masih lagi terdapat Jawatankuasa Majlis Perundingan Mukim senarai Ahli Yang Berhormat yang suka dan Kampung untuk menjalankan tugas untuk ikut serta dalam membincangkan jawatan Ketua Kampung di kampung- dan membahaskan Tajuk ini. Sekarang kampung berkenaan dengan diberikan saya silakan Yang Berhormat Awang Haji elaun yang tertentu kerana ini Abdul Wahab bin Apong, silakan Yang setentunya akan meringankan beban Berhormat. PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 25

tugas Ketua Kampung yang sedia ada masa mungkin menjadi Bandar Tutong, yang memangku jawatan berkenaan. dengan syarat bagaimana cara kita untuk menceriakan Pekan Tutong supaya Ketua Kampung yang memangku dikunjungi orang ramai. Maka, saya jawatan tersebut terbeban untuk berharap ketua-ketua jabatan akan melaksanakan tugas bulanan khususnya terus berusaha berkerjasama dengan mengagihkan Elaun Pencen Tua dan penghulu dan ketua kampung Elaun Kebajikan di samping hal-ehwal menjadikan Pekan Tutong itu sentiasa tugas rutin Ketua Kampung. dikunjungi oleh orang ramai. Kaola melihat dalam Peruntukan Tajuk SE05A – Jabatan Buruh. Pada Kewangan Tahun 2016/2017, aktiviti tahun 2014, Kerajaan Kebawah Duli Yang perekonomian mukim dan kampung Maha Mulia Paduka Seri Baginda Sultan disediakan sebanyak $450,000.00. dan Yang Di-Pertuan Negara Brunei Sementara dalam Anggaran Darussalam, melalui Kementerian Hal Perbelanjaan biasa dalam Tahun Ehwal Dalam Negeri memperkenalkan Belanjawan 2017 / 2016 tidak ada dasar berhubung kait dengan diperuntukan, sedangkan peruntukan itu pengambilan pekerja asing, iaitu dengan sangat diperlukan dalam usaha membekukan atau mengehadkan atau meningkatkan kualiti dan kuantiti produk mengurangkan permit kerja dan kuota mukim dan kampung, dalam kita sama- bagi jawatan-jawatan yang tertentu di sama menyahut seruan kerajaan. sektor swasta bermula pada 30 Jun 2014. Kaola juga akan bercakap mengenai Pada masa itu, keramaian pekerja asing Tajuk SE08A – Pejabat Daerah Tutong di Negara Brunei Darussalam lebih dan juga Tajuk SE04A – Lembaga kurang 45% daripada penduduk Negara Bandaran Tutong. Kaola mengharapkan Brunei Darussalam. Melalui dasar peruntukkan yang disediakan di kedua- tersebut, yang telah dilaksanakan dua jabatan berkenaan supaya dapat bertujuan mengurangkan pengangguran digunakan sebaik mungkin. dalam kalangan penduduk Negara Brunei Terutama dalam menyokong usaha Darussalam. kerajaan meningkatkan ekonomi Majlis Kaola ingin bertanya setelah hampir tiga Perundingan Kampung di samping tahun dasar tersebut dilaksanakan, kampung dan mukim, iaitu dengan kenapakah masih ramai lagi kita melihat menyediakan prasarana penduduk pekerja-pekerja asing masih diambil kampung, seperti jika tidak ada gerai, bekerja dalam bidang yang tidak maka hendaklah diusahakan memerlukan kepakaran? Berapakah membangun gerai. Sekurang-kurangnya jumlah kuota dan permit dibatalkan dan satu mukim satu gerai jualan. apakah jawatan tersebut telah diisi oleh Begitu juga di peringkat Jabatan anak-anak tempatan? Sekian terima Bandaran Tutong, berusaha supaya kasih. menjadikan Pekan Tutong itu pada satu PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 26

Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal dapat digunakan bagi tujuan Dalam Negeri: Terima kasih Yang perekonomian itu. Demikian juga Berhormat Pengerusi dan terima kasih daerah-daerah lain. kepada Yang Berhormat yang membawakan beberapa perkara 3. Lembaga Bandaran Tutong, tersebut. perkara ini akan diambil perhatian oleh pihak Lembaga Bandaran. 1. Mengenai kekosongan jawatan Ketua Walau bagaimanapun, mengenai Kampong dan Penghulu sama ada cadangan gerai, kaola ingin juga boleh diisi oleh Ahli Majlis mengongsikan pandangan bahawa Perundingan Kampung. Sebenarnya pernah perkara ini kaola ajukan perkara ini sudah berjalan, beberapa semasa mesyuarat di peringkat jawatan kosong di beberapa buah daerah, melihat kepada aset gerai ini, kampung telah pun diisi oleh Ahli kerajaan membina gerai sekian Jawatankuasa Kampung secara jumlah, tetapi gerai ini hanya diberikan elaun tanggungjawab atas mengutip kutipan sewa $5 bagi satu sokongan daripada Jawatankuasa bangku yang tidak mencukupi untuk Kampung berkenaan dan juga operasi menempatkan orang untuk sokongan daripada Pegawai Daerah; membersih, mendapatkan orang dan untuk bekerja di sana sudah kadang-

kadang satu atau dua orang buruh. 2. Kalau kaola faham apa yang Jadi, kaola berharap Majlis dimaksudkan oleh Yang Berhormat, Perundingan Mukim dan Kampung ialah perbelanjaan mengenai aktiviti dapat mencontohi apa yang dibuat perekonomian mukim dan kampung, oleh Majlis Perundingan Kampung yang dulunya ada $450,000.00 di Belimbing, Subok mereka bawah Perbelanjaan Khas. Jadi, mengusahakan gerainya sendiri, dalam bajet 2017/2018 tidak lagi ada membina gerai itu dan Perbelanjaan Khas ini. Tetapi kita menyewakannya dan sewanya masih mempunyai peruntukan dalaman anggaran atau pendapatan tersebut yang boleh dilihat dalam yang boleh menampung bajet Pejabat Daerah. perbelanjaan operasi gerai itu

malahan untungnya lagi yang dapat Sebagai contohnya kalau kita melihat mereka gunakan untuk tujuan Pejabat Daerah Brunei dan Muara membersihkan kampung dan mukim. dalam Institusi Mukim dan Kampung (003/00) ada Pentadbiran Penghulu Jadi ini satu perkara yang harus kita Mukim dan Ketua Kampung, jadi di lihat dari perspektif lain yang boleh bawah itu ada explanation anggaran diusahakan oleh Majlis Perundingan asal perkembangan aktiviti Mukim dan Kampung dengan tidak perekonomian 1K1P mukim dan langsung bergantung pada pihak kampung. Bajet itu sebenarnya kerajaan. masih ada dan ia akan PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 27

Mengenai pengambilan pekerja panduan bagi mengadakan acara asing, memang dulu ada dikenalkan hiburan dikemaskinikan agar ia dapat sebagai ratio (nisbah) di bandar, membantu para penganjur terutama separuh bandar dan pedalaman. sekali industri kreatif dan badan-badan Berapa ratio (nisbah) orang luar dan bukan kerajaan seperti acara-acara amal, berapa ratio (nisbah) orang asing. projek-projek belia dan akar umbi dan lain-lain dapat berjalan dengan lebih Perkara ini kita improve lagi dengan teratur. adanya sekarang ini Lesen

Pengambilan Pekerja Asing itu Ini disebabkan masih ramai penganjur secara pelaksanaanya dan yang belum memahami garis panduan nanti bila sudah terlaksana kita masa tersebut dan perlu membatalkan acara ini dalam proses menimbangkan disebabkan tidak mendapat kebenaran. untuk mengenalkan Levy. Levy itu Disamping itu, dengan mengemaskinikan ialah satu bayaran yang ditanggung garis panduan tersebut diharap akan oleh syarikat bila mereka ini dapat memendekkan proses mendapat mengambil orang luar, berapa kos jawapan bagi permohonan hiburan tambahan untuk mengambil orang awam. luar.

Kita telah pun mengenal pasti apa bidang Cadangan tambahan kaola ialah untuk pekerjaan yang dapat dikenalkan Levy membolehkan permohonan dibuat ini. Maka dengan cara itu akan secara online terutama sekali bagi berkurangan pengambilan pekerja asing penganjur yang sering membuat acara dan memberi peluang kepada anak bagi memudahkan permohonan dan juga tempatan untuk bekerja asalkan mereka bagi keperluan checking seperti untuk itu tidak memilih pekerjaan yang kita Laporan Kunci Kira-Kira. kenal pasti itu. Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi. Kedua, merujuk kepada Tajuk SE10A. Kaola ingin mencadangkan agar Yang Berhormat Pengerusi: Terima pendaftaran kerajaan akan dapat kasih Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal dikaitkan dengan pengkalan data base Dalam Negeri. Sekarang, saya persilakan seperti JPKE dan Kementerian Kesihatan Yang Berhormat Dayang Khairunnisa agar ini dapat memudahkan proses binti Awang Haji Ash’ari. permohonan bagi khidmat kerajaan dan Yang Berhormat Dayang juga memudahkan pihak kerajaan untuk Khairunnisa binti Awang Haji mengemaskini maklumat rakyat dan Ash'ari: Terima kasih Yang Penduduk Tetap. Sekian terima kasih Berhormat Pengerusi. Yang Berhormat Pengerusi. dan salam sejahtera. Merujuk kepada Tajuk SE01A – Jabatan Yang Berhormat Menteri Hal Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri, Ehwal Dalam Negeri: Terima kasih kaola ingin mencadangkan agar garis PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 28

Yang Berhormat Pengerusi dan terima dan salam sejahtera. kasih kepada Yang Berhormat. Terlebih dahulu terima kasih atas Pertama mengenai acara-acara mukadimah dan pemberitaan secara hiburan supaya ada peraturan- proaktif yang telah diberikan oleh Yang peraturan, prosedur-prosedur mengenai Berhormat Menteri Hal Ehwal Dalam Negeri. permohonan ini dapatlah dikemaskinikan bagi memudahkan para penganjur tidak Di bawah Tajuk SE02A – Lembaga akan membatalkan kerana tidak Bandaran Bandar Seri Begawan dan diberikan kebenaran. Tajuk SE08A – Pejabat Daerah Tutong. Perkara ini telah pun ditimbulkan Kaola merujuk kepada Code 003000 oleh Yang Berhormat semasa Perusahaan dan Pelesenan. Kaola Majlis Muzakarah bersama dengan perhatikan bahawa ada anggaran Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri. perbelanjaan yang meningkat dari Tahun Kita akan meneliti perkara ini dan Kewangan 2016/2017 daripada Tahun memberikan maklumat ini lebih awal dan Kewangan 2017/2018 dan di manakah fokus peningkatan perbelanjaan ini? tatacara-tatacara permohonan untuk melaksanakan aturcara-aturcara seperti Kedua, kaola ingin memberi cadangan ini. bahawa dapatkah kos perbelanjaan Cadangan kedua ialah cadangan yang penguatkuasaan tempat meletak kereta baik iaitu mengintegrasikan data-data boleh dikongsikan secara PPP. Dari cara dari pendaftaran kebangsaan, JPKE dan untuk meluaskan sistem pembayaran Kementerian Kesihatan sebagaimana bagi tempat letak kereta yang kawasan juga praktis yang berlaku di beberapa komersial yang dimiliki oleh pemilik negara yang kita hanya membawa satu swasta. Perkongsian cara pembayaran kad bagi tujuan ini. kawasan komersial ini juga boleh menjadi hasil yang boleh dikongsi antara Ini adalah satu perkara yang perlu Jabatan Bandaran dan pemilik diambil perhatian dan oleh kerana persendirian. Sekian, terima kasih. ia inter-agency, berbagai-bagai kementerian yang bertanggungjawab, Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal kita akan membawa perhatian kepada Dalam Negeri: Terima kasih Yang kementerian-kementerian dan agensi- Berhormat Pengerusi dan terima kasih agensi berkenaan. Sekian Yang kepada Yang Berhormat. Mengenai Berhormat Pengerusi. kenaikan itu nanti akan kaola jelaskan terpaksa kaola meneliti bajet ini. Yang Berhormat Pengerusi: Saya Cadangan mengenai kawalan letak-letak persilakan Yang Berhormat Dayang Nik kereta di kawasan komersial ini adalah Hafimi binti Abdul Haadii. satu cadangan yang baik. Pada masa ini pun Lembaga Bandaran sedang meneliti Yang Berhormat Dayang Nik Hafimi akan kaedah kawalan letak-letak kereta binti Abdul Haadii: Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi. PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 29

di kawasan bandaran ini, jadi perkara itu Kedua, kaola berpindah ke Tajuk akan diambil perhatian. SE06A – Pejabat Daerah Brunei Muara di bawah 003/003 Dewan Kemasyarakatan Yang Berhormat Pengerusi: Terima Mukim dan Kampung. Mukim Kota Batu kasih Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal mempunyai keluasan 5649.28 hektar dan Dalam Negeri. Sekarang, saya persilakan mempunyai 15 buah kampung di Yang Berhormat Awang Naim bin Haji bawahnya dengan keramaian penduduk Khamis. sejumlah kurang lebih 18,052 orang.

Mukim Kota Batu juga telah menubuhkan Yang Berhormat Awang Naim bin Majlis Perundingan Mukim. Haji Khamis: Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi. Majlis Perundingan Mukim ini mempunyai dan salam sejahtera. rancangan dan aktiviti sepanjang tahun Pertama, kaola juga ingin merakamkan seperti aktiviti kebajikan, keagamaan, penghargaan dan setinggi-tinggi tahniah sukan, kemasyarakatan dan acara lain. atas mukadimah Yang Berhormat Apa yang menjadi masalah kepada Majlis Menteri Hal Ehwal Dalam Negeri, Negara Perundingan Mukim adalah tempat bagi Brunei Darussalam sebentar tadi. mengadakan acara tersebut. Oleh itu besarlah harapan Mukim Kota Dalam kesempatan ini, kaola ingin Batu supaya pihak Jabatan Daerah merujuk kepada jerayawara yang Brunei dan Muara, Kementerian Hal dilaksanakan oleh Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri akan dapat Ehwal Dalam Negeri pada tahun 2012. memperuntukkan sebuah Dewan Serba Pada tahun berkenaan dengan ezoning Guna atau Dewan Masyarakat bagi bahawa perkara ini adalah sebagai usaha memudahkan apa jua aktiviti dan acara- dan inisiatif kementerian bagi acara mukim pada masa mendatang. memperkesankan lagi tahap pemedulian Begitu juga halnya dengan Mukim Kota rakyat dan penduduk di mukim dan Batu, Mukim Tamoi yang mempunyai kampung dan bagi meningkatkan 7 buah kampung yang di bawahnya keberkesanan usaha pengurusan dan dengan keramaian penduduknya kurang pentadbiran mukim dan kampung serta lebih 1,600 orang juga memohon sebuah untuk menyeimbangkan tugas dan Dewan Serba Guna dan Masyarakat bagi tanggungjawab penghulu dan ketua keperluan penduduk kampung dan kampung di negara ini dengan mukim di mukim tersebut. Itu sahaja berpandukan keramaian penduduk barangkali yang dapat kaola bahaskan. sesebuah mukim dan kampung. Sekian terima kasih Yang Berhormat Pengerusi. Sehubungan dengan itu, sukacita mengetahui kedudukan dan Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal perkembangan cadangan rezoning Dalam Negeri: Terima kasih Yang tersebut. Berhormat Pengerusi dan terima kasih juga kepada Yang Berhormat Awang PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 30

Naim bin Haji Khamis mengenai Perkara ini perlulah kitani barangkali jerayawara 2012 rezoning kampung- merasionalize dulu apa lagi dalam kampung mukim-mukim. Perkara ini keadaan ekonomi kitani pada masa ini. masih lagi diteliti kerana ada diantara kampung ini sudah bertambah kecil. Walaupun perkara ini perkara yang baik Bukan sahaja saiznya kecil malah pada dasarnya, jadi kaola cadangkan penduduknya pun menjadi kecil. kepada penduduk mukim dan kampung untuk memanfaatkan, berunding dengan Ia memerlukan penelitian yang lanjut rakan stakeholders di mukim dan bagaimana kitani akan merezone kampung dengan cara itu jua akan kampung-kampung berkenaan dan mengeratkan hubungan kitani, bagaimana kitani akan dapat hubungan antara penduduk kampung menggunakan tenaga yang ada, tenaga dengan sekolah, penduduk kampung sebagai Ketua Kampung, Penghulu di dengan institusi masjid dan sebagainya. tempat-tempat tersebut mengoptimize apabila rancangan itu berjalan. Kaola rasa pendekatan kitani pada masa Ini membawa implikasi yang tertentu ini selaras dengan tema belanjawan yang sedang diteliti pada masa ini. kitani ialah memanfaatkan aset-aset yang ada dahulu. Terima kasih Yang Perkara kedua mengenai Dewan Berhormat Pengerusi. Masyarakat ataupun Dewan Serba Guna. Walaupun dewan ini sebenarnya pada Yang Berhormat Pengerusi: Saya dasarnya suatu yang baik untuk persilakan Yang Berhormat Awang Haji maslahat kampung dan mukim tetapi Mohimin bin Haji Johari @ Jahari. haruslah kitani lihat dalam keadaan ekonomi kitani pada masa ini dan juga Yang Berhormat Awang Haji secara rasionalnya juga adakah perlu Mohimin bin Haji Johari @Jahari: kitani lagi menambah aset ini kerana Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi. kalau kita menggunakan pendekatan whole nation approach atau whole government approach, kita juga mempunyai aset-aset tertentu dalam kerajaan yang terletak di dalam kawasan Kaola mengambil kesempatan mukim dan kampung yang boleh mengucapkan setinggi-tinggi tahniah digunakan tanpa perlunya dahulu kepada Kementerian Hal Ehwal Dalam membina Dewan Masyarakat atau Negeri dalam memajukan negara dan Dewan Serba Guna contohnya barangkali rakyat Negara Brunei Darussalam. Pada dewan sekolah. permulaan hujah kaola, kalau hendak petik titah Kebawah Duli Yang Maha Tentulah beberapa sekolah ada dan Mulia Paduka Seri Baginda Sultan dan penggunaan ini kaola kira bukanlah Yang Di-Pertuan Negara Brunei sepanjang hari, ia juga bermusim. Darussalam pada 16 September 2010 PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 31

di Majlis Sambutan Hari Raya Aidilfitri menjadi kaum pendatang. Mereka 1431 bersamaan 2010 di Pusat tersebut di atas boleh dikatakan Persidangan Antarabangsa yang kaola menguasai 80% perniagaan. Kita sukar petik sebahagiannya: membuktikan, maka tiada cara tiada usaha melainkan kita gunakan istilah “…Peraturan dan undang-undang adalah political wheel untuk menjaga rumah jiwa kepada masyarakat. Tanpa kita. peraturan dan undang-undang, masyarakat akan lemah dan tidak Marilah kita lindungi kepentingan rakyat dihormati. Oleh itu, jentera Brunei yang menghuni Brunei sejak penguatkuasaan mestilah kuat, tidak zaman berzaman. Kita sekat budaya boleh lemah kerana jika ia lemah negara rasuah memasuki ruang kehidupan kita. dan masyarakat akan terjejas teruk.” Jangan biarkan budaya hiburan yang melampau ke dalam masyarakat Ertinya kaola membawa titah ini bukan kita. Jangan biarkan penghijrahan bererti penguatkuasaan pada masa ini berkeluarga kaum pendatang ada yang lemah tetapi mungkin akan boleh hanya tukang gunting pun membawa diperbaiki lagi. Negara Brunei anak isteri. Ini nampak satu Darussalam ibarat rumah kita, marilah penghijrahan. sama-sama kita mencari solusi untuk mengatasi apa jua masalah. Kita cari Kaola ingin memohon dan punca masalah, kita hurai bersama. mencadangkan supaya pemotongan Jangan ada perbezaan antara kita, rumput di bahu jalan raya diberikan bersatu untuk membangun negara kita kepada Majlis Perundingan Mukim rakyat Brunei Darussalam. Brunei rumah dan Kampung memohon kepada kita, kita makan isinya jangan sekadar Kementerian Hal Ehwal Dalam kuahnya. Kita rintis hala tuju generasi Negeri dan kementerian-kementerian masa depan kita. Buat baik berpada- berkenaan. Bayaran atau upah yang pada, bukan yang mendatang disusukan, diberikan kepada syarikat-syarikat sepatutnya anak dipangkuan kita pemotong rumput yang ada, dikuasai susukan. Brunei rumah kita, bukan yang oleh kaum pendatang. Ini boleh memberi mendatang mencari makan secara peluang pekerjaan atau peluang cari berleluasa, angkat rakyat kita menguasai makan kepada rakyat Negara Brunei sumber ekonomi kita. Darussalam.

Jangan biarkan istilah, Little India Yang Berhormat Pengerusi: Ahli di Sengkurong berpanjangan, jangan Yang Berhormat. Saya telah pun biarkan kira-kira lebih 380 premis menyatakan bahawa kita sekarang peruncitan dikuasai oleh kaum sedang merundingkan Rang Belanjawan pendatang, jangan biarkan pasar borong Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri dikuasai kaum pendatang, jangan satu persatu dan sebagaimana yang kita biarkan tapak pertanian bertumpukan ketahui Ahli Yang Berhormat telah pun PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 32

saya beri peluang untuk bercakap dipohonkan dalam ucapan kaola ini mengenai Rang Undang-Undang ini dibenarkan lagi? apabila ia dibaca bagi kali yang pertama Yang Berhormat Pengerusi: Ahli dan yang kedua yang telah pun Yang Berhormat sekarang mahu dikemukakan oleh Yang Berhormat bertanya ataupun mahu berucap? Menteri di Jabatan Perdana dan Menteri Kewangan II (Kedua). Yang Berhormat Awang Haji Mohimin bin Haji Johari @ Jahari: Pada waktu itu, tidak ada Ahli-Ahli Yang Memohon peruntukan. Berhormat mahu berhujah. Sekarang, Yang Berhormat Pengerusi: Silakan kita meneliti secara detail belanjawan Yang Berhormat. yang dikemukakan oleh kementerian- kementerian. Saya harap apa jua Yang Berhormat Awang Haji semangat yang meluap-luap itu haruslah Mohimin bin Haji Johari @ Jahari: dikeluarkan pada tempatnya dan waktu Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi, ini kita juga bersidang dalam kaola memohon supaya peruntukan Jawatankuasa. Saya juga telah Jabatan Daerah Brunei dan Muara bagi memberikan peluang bagi Ahli Yang pembinaan satu bangunan centralised Berhormat baik yang di sebelah kiri bagi peniaga-peniaga di bahu jalan mahupun di sebelah kanan untuk Lebuh Raya Tungku/Jerudong dekat berucap semasa kita membincangkan Jeruton Hotel. Dengan adanya bangunan Usul Menjunjung kasih Kehadapan Majlis atau centralised ini peniaga-peniaga Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka akan dapat berniaga secara lebih teratur. Seri Baginda Sultan dan Yang Di-Pertuan Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi. Negara Brunei Darussalam. Waktu itu, Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal hanya segelintir sahaja yang mahu Dalam Negeri: Terima kasih Yang berucap. Saya kira di situlah, tempat Berhormat Pengerusi. Kaola sendiri juga itulah bagi Ahli Yang Berhormat untuk susah untuk memahami soalan pertama meluahkan apa jua soalan masing- itu. Barangkali ia berkaitan dengan masing untuk berucap. pendatang-pendatang luar negeri yang

bekerja di negara ini. Perkara ini Pada waktu ini, gunakanlah waktu kita sebagaimana yang kaola sudah untuk melihat belanjawan yang kita terangkan bila kaola menjawab soalan kemukakan ini secara detail supaya ia Yang Berhormat Pehin Orang Kaya akan dapat kita luluskan dan perjalanan Putera Maharaja Dato Paduka Awang kerajaan kita akan dapat menjadi lancar Haji Abdul Ghani bin Awang Haji Abdul disebabkan bajet kita akan mula pada Rahim. 1 April 2017 ini. Apa yang akan kaola sampaikan dan Yang Berhormat Awang Haji kongsikan bahawa kesalahan-kesalahan Mohimin bin Haji Johari @ Jahari: perburuhan. Majikan menggaji pekerja Minta maaf Yang Berhormat Pengerusi. asing tanpa Lesen Buruh iaitu Ada satu peruntukan yang akan PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 33

satu kesalahan yang didapati pada masa Pembantu Rumah Tangga yang terdiri ini. Penempatan pekerja tidak mengikut daripada golongan berpendapatan seperti kebenaran Lesen Bab 86, rendah yang pada masa ini adalah mahal melanggar Perjanjian Kontrak mencecah sehingga $3,000.00 melalui Perkhidmatan Bab 10, penyalahgunaan ejen yang berdaftar di negara ini. jawatan, pembantu rumahtangga Dicadangkan agar Jabatan Buruh akan (amah) terlibat dalam perniagaan, dapat membuat pemantauan ke atas perusahaan bertentangan seperti proses dan tatacara mendatangkan kebenaran perusahaan dalam lesen yang Pembantu Rumah Tangga dan dengan berkenaan. Jadi, tanyalah diri kitani demikian bayaran majikan yang sendiri, adakah penguat kuasa sudah mendatangkan Pembantu Rumah mengenal pasti kesalahan ini atau siapa Tangga tidak terbeban dengan kos yang yang melakukannya. Inilah yang dikawal oleh ejen-ejen dari luar negara. diperlukan sebagai a whole of nation Adalah tidak berbalaoi apabila Pembantu approach kalau kitani mempunyai Rumahtangga tersebut membuat semangat yang berkobar-kobar. kerenah.

Perkara mengenai pemotongan rumput Bagi pengurangan mendatangkan dan sebagainya ini melibatkan banyak Pembantu Rumah Tangga, kita patut kementerian. Majlis Perundingan Mukim memanfaatkan potensi kerjaya tersebut dan Kampung, kalau kaola tidak silap di negara kita ini. Sudah ada yang boleh ikut dalam tender untuk menceburinya dalam kalangan anak- pemotongan rumput ini dan pernah anak muda. Diharapkan supaya mereka diberikan. yang berminat untuk kerjaya tersebut diberikan bimbingan oleh jabatan yang Peruntukan baharu bagi Daerah Brunei berkenaan. Kita juga sepatutnya dan Muara untuk peniaga lebuh raya ini, memperbanyakkan baby sitter bagi kalau ia satu usul yang baharu terpaksa menampung keperluan keluarga yang diteliti dan barangkali jika tidak ada memerlukannya. Jika ini dapat bajetnya tahun ini, terpaksalah kitani direalisasikan, sudah tentu kita dapat teliti pada satu masa yang akan datang. mengurangkan pekerja-pekerja asing. Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi. Sekian dan terima kasih Yang Berhormat Yang Berhormat Pengerusi: Saya Pengerusi. persilakan Yang Berhormat Awang Haji Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Tahamit bin Haji Nudin. Dalam Negeri: Terima kasih Yang Yang Berhormat Awang Haji Berhormat Pengerusi. Kaola kira Tahamit bin Haji Nudin: mengenai perkara bayaran bagi Terima kasih Yang mendatangkan Pembantu Rumah Berhormat Pengerusi. Saya ingin Tangga pernah dibangkitkan dahulu dan bercakap mengenai Tajuk SE05A. perkara ini memang diteliti oleh Jabatan Rungutan daripada orang ramai Buruh, malah kitani juga sedang mengenai kos mendatangkan pekerja berusaha mengadakan perundingan PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 34

dengan pihak-pihak tertentu, bagaimana kepada Yang Berhormat Menteri Hal cara kita untuk protect majikan disini Ehwal Dalam Negeri supaya akan dan orang ramai daripada pembayaran dapat memberikan pertimbangan bagi yang tinggi itu. Jadi, perkara ini masih menyokong supaya pembinaan Dewan dalam penelitian Jabatan Buruh. Serba Guna bagi Mukim Serasa dapat dimasukkan ke dalam Projek Rancangan Yang Berhormat Pengerusi: Saya Kemajuan Negara yang akan datang. persilakan Yang Berhormat Pengiran Haji Mohamed bin Pengiran Haji Osman Perkara yang kedua, kaola ingin @ Othman. menyentuh ialah Tajuk SE06A - Pejabat Daerah Brunei dan Muara mengenai Yang Berhormat Pengiran Haji dengan prasarana. Prasarana awam di Mohamed bin Pengiran Haji Osman kawasan Muara masih terabai dan tidak @ Othman: Terima kasih Yang digunakan sepenuhnya. Kemudahan ini Berhormat Pengerusi. adalah seperti bangunan pasar iaitu dan salam sejahtera. Pasar Aneka Ria. Lebih dahulu kaola menghargai dan terima kasih atas mukadimah yang telah Oleh yang demikian, kaola ingin disampaikan oleh Yang Berhormat mencadangkan supaya bangunan pasar Menteri Hal Ehwal Dalam Negeri. Kaola tersebut akan diubah bentuk dan akan menyentuh mengenai Tajuk SA01A keadaannya. dan Tajuk SE06A. Keduanya, apakah tindakan yang diambil Yang Berhormat Pengerusi, oleh Kementerian Hal Ehwal Dalam walau bagaimanapun kaola melihat Negeri bagi menyesuaikan kedudukan peruntukan yang diberikan kepada Pasar Aneka Ria di Pekan Muara. Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri Sekian Yang Berhormat Pengerusi, iaitu sebanyak $9,099,625.00 dalam terima kasih. Tajuk SE01A dan Tajuk SE06A Pejabat Daerah Brunei dan Muara Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal sebanyak $11,996,380.00. Mukim Serasa Dalam Negeri: Terima kasih Yang sebenarnya Dewan Serba Guna belum Berhormat Pengerusi dan terima kasih dibina. Dewan ini kebanyakannya dibina juga kepada Yang Berhormat kerana di daerah Brunei dan Muara namun mengutarakan tiga perkara. Mukim Serasa belum mempunyai Dewan Mengenai Dewan Serba Guna ini telah Serba Guna ini. Walhal, tapak-tapak pun kaola jawab tadi. Galakan untuk tanah telah pun lama diwartakan buat penduduk mukim dan kampung sekian lamanya bagi Mukim Serasa. menggunakan aset yang ada tetapi Isu Dewan ini bagi Mukim Serasa sering barangkali perkara ini boleh jua kita disuarakan oleh para penduduk bincangkan dengan penduduk mukim kampung. Oleh yang demikian, selaku dan kampung kerana kita boleh juga wakil Yang Berhormat dan bagi seluruh meneliti modaliti-modaliti yang lain yang penduduk Mukim Serasa dipohonkan tidak bergantung pada kerajaan. PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 35

Umpamanya melalui PPP, jadi ini boleh Dalam Negeri bahawa Majlis kita terokai. Perundingan Kampung sejak ia ditubuhkan di Negara Brunei Darussalam Kedua, mengenai pasar raya awam. kalau kaola tidak silap tahun 1993 Perkara ini mesti kita bawa stakeholders menjadi sambutan masyarakat kampung untuk sama-sama berbincang bagi di seluruh Negara Brunei Darussalam dan menentukan kesesuaian tempat untuk tertubuhlah Majlis Perundingan Kampung menempatkan pasar-pasar sedemikian. di tiap-tiap kampung di Negara Brunei Jadi lagi sekali nanti kaola akan Darussalam. mengadakan perundingan dengan Yang Berhormat Pengiran Haji Mohamed bin Sebahagian Majlis Perundingan Mukim Pengiran Haji Osman @ Othman dan dan Kampung itu jawatankuasanya juga Ketua Kampung berkenaan untuk adalah terdiri daripada sebahagian menentukan di mana dan apa yang akan kakitangan kerajaan yang sudah kitani buat dengan aset yang ada ini. berpencen tetapi cuma sedikit Sebagaimana kaola telah terangkan tadi, bilangannya dari belia-belia. kalau macam di Seria pasar raya yang Walau macam manapun, jawatankuasa tidak digunakan itu sudah kitani tersebut telah berusaha berkerjasama keluarkan dari proposal untuk tujuan dengan penduduk kampung yang pada perekonomian. Perkara sedemikian boleh akhir-akhir ini Majlis Perundingan kitani buat, boleh kitani pakej dengan Kampung telah menonjol ke hadapan aset-aset yang lain dan ini memerlukan dengan produk di daerah masing- perundingan dengan penduduk kampung masing. dan juga stakeholders di sana. Sekian sahaja Yang Berhormat Pengerusi. Pada akhir ini, Majlis Perundingan Mukim dan Kampung sering dilawati oleh Yang Berhormat Pengerusi: Terima pelancong-pelancong dari dalam dan luar kasih Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal negeri. Maka timbullah satu masalah Dalam Negeri. Sekarang saya persilakan kepada Majlis Perundingan Kampung Yang Berhormat Awang Haji Umarali bin iaitu pemimpin-pemimpinnya yang terdiri Esung. daripada orang yang sudah tua dan Yang Berhormat Awang sudah berpencen. Pelancong-pelancong Haji Umarali bin Esung: yang datang ini menggunakan bahasa asing iaitu bahasa Inggeris.

Terima kasih Yang Berhormat Pengerusi. Maka kaola berpendapat bahawa Majlis Kaola bercakap mengenai Tajuk SE01A Perundingan Kampung ini perlu Jabatan Kementerian Hal Ehwal Dalam menyerapkan belia yang berkaliber Negeri iaitu mengenai Majlis Perundingan pada masa ini. Inilah masanya kita Kampung dan Mukim yang termasuk memasukkan belia itu bertanggungjawab dalam Tajuk tersebut. dengan masyarakat di kampungnya dan Seperti mana yang telah dicakapkan oleh di mukimnya. Ini yang perlu di Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal ketengahkan. PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 36

Dengan adanya belia ini, mereka akan belia. Kita lebih maklum bahawa belia itu bertanggungjawab bukan sahaja dalam berkaliber, mengetahui hal masyarakat Majlis Perundingan Mukim dan Kampung dan juga perkembangan negara tetapi boleh menarik masyarakat sekarang. Sekian, terima kasih Yang kampung itu ke berbagai-bagai kegiatan, Berhormat Pengerusi. kerana seperti yang kita ketahui bahawa Kebawah Duli Yang Maha Mulia Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Paduka Seri Baginda Sultan dan Yang Dalam Negeri: Terima kasih Yang Di-Pertuan Negara Brunei Darussalam Berhormat Pengerusi dan terima kasih memang mengalu-alukan belia ini kepada Yang Berhormat. Kaola bertanggungjawab kepada masyarakat menyambut baik akan usul ataupun kita di Negara Brunei Darussalam ini. cadangan dan pandangan yang dikemukakan oleh Yang Berhormat bagi Selain itu, Majlis Perundingan Kampung menyerapkan dalam Majlis Perundingan ini menjadi satu kemegahan seperti yang Mukim dan Kampung. Tanggungjawab dikatakan oleh Ahli Yang Berhormat tadi itu mungkin terletak kepada penghulu Ahli Majlis Perundingan Kampung boleh dan ketua kampung bagaimana mereka dipilih memangku sekiranya tidak ada dengan kebijaksanaan boleh membawa Ketua Kampung di dalam kampung itu. belia ini menjadi Ahli Majlis Perundingan Itu satu kelebihan Majlis Perundingan Mukim dan Kampung. Adalah satu fakta Kampung dihormati oleh Kerajaan yang betul dikebanyakan Majlis Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka Perundingan Mukim dan Kampung ini Seri Baginda Sultan dan Yang Di-Pertuan dianggotai oleh orang-orang yang sudah Negara Brunei Darussalam melalui bersara. Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri.

Saya cadangkan supaya belia ini Adalah penting bagi orang yang bersara diserapkan dari sekarang ke Majlis itu untuk mengongsikan pengalamannya Perundingan Mukim dan Kampung dan sebagai orang tua-tua tetapi kita juga ingin juga pula mengetahui adakah memerlukan penggerak dan ke arah ini peruntukan yang tertentu kepada Majlis mungkin kaola menghargai penyertaan Perundingan Mukin dan Kampung ini, belia ini di kampung Yang Berhormat kerana jawatankuasa ini lebih bergiat lagi iaitu di Kampung Kiudang belianya memajukan Majlis Perundingan Mukim bergerak aktif, bukan sahaja di dalam dan Kampung. kampungnya tetapi di luar kampungnya 2. Tajuk SE04A – Lembaga bagi menampakkan imej baik Daerah Bandaran Tutong. Kaola difahamkan Tutong. juga bahawa Lembaga Bandaran ini ada melantik jawatankuasa. Diketahui Sama-sama kita berusaha untuk bahawa lembaga yang dilantik itu adalah menggalakkan para belia kita menyertai terdiri daripada orang-orang yang sudah Majlis Perundingan Mukim dan Kampung berpencen. Apa salahnya jawatankuasa dan cadangan untuk memasukkan belia itu diserapkan dengan memasukkan menjadi Ahli Lembaga Bandaran itu satu PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 37

perkara yang boleh diambil perhatian. Jabatan Daerah Temburong ada Terima kasih Yang Berhormat. memperuntukkan perkembangan produk ekonomi dalam institusi Yang Berhormat Pengerusi: Saya mukim dan kampung. persilakan sekarang Yang Berhormat Awang Haji Emran bin Haji Sabtu. Dalam hal ini, kaola ingin menyarankan jika tidak menjadi satu Yang Berhormat Awang Haji Emran halangan supaya peruntukan yang bin Haji Sabtu: Terima kasih diberikan kepada Majlis Perundingan Yang Berhormat Pengerusi. Mukim dan Kampung khususnya dalam meningkatkan daya upaya Produk Satu Kampung Satu Produk akan dapat dipertahankan Kaola ingin mengemukakan mengenai peruntukannya seperti pada tahun Tajuk SE01A – Jabatan Kementerian Hal lepas iaitu 2016/2017, kalaupun Ehwal Dalam Negeri boleh dinaikkan sedikit kerana Daerah Temburong sangat 1. Perkhidmatan Penghulu Mukim dan memerlukan peruntukan tambahan Ketua Kampung seperti yang ini, kerana masih lagi diketahui bahawa Skim Penghulu dan kebergantungannya kepada Ketua Kampung ini telah pun peruntukan yang diberikan oleh pihak diluluskan pada tahun 2015 bagi kerajaan. menggantikan skim lama 1998. Soalan kaola, adakah skim tersebut Seperti mana yang kita sedia maklum menyerapkan Penghulu Mukim dan bahawa Daerah Temburong mempunyai Ketua Kampung yang sedia ada pada produk-produk yang berpotensi untuk masa ini dari segi gaji, elaun, dipasarkan dan dimajukan. Kalau kita kenaikan pangkat, tangga gaji dan sebut sahaja Daerah Temburong sinonim seumpamanya? Jika sudah ada dengan nama sebutan dan ia juga sudah diteliti maka dalam Dewan yang menjadi identiti Daerah Temburong mulia ini kaola ingin memohon seperti Wajid Temburong, Cendol penjelasan lanjut mengenainya. Temburong, Telur Masin Temburong, Udang Galah Temburong dan 2. Mengenai dengan Produk Satu seumpamanya. Produk-produk ini Kampung Satu Produk seperti mana walaupun dikeluarkan masih lagi secara yang sama-sama kita dengar dari diusahakan kecil-kecilan dan mengikut penerangan dan taklimat daripada permintaan semasa. Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Dalam Negeri tadi terdapat Tapi berkat usaha Jabatan 76 produk dan lebih 200 produk telah Daerah Temburong telah pun pun didaftarkan. Bagi Daerah menyediakan sebuah kedai yang diberi Temburong dalam peruntukan nama Kedai Kampung bagi Majlis PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 38

Perundingan Mukim dan Kampung dan peruntukan yang sama yang orang ramai khususnya di daerah diberikan; tersebut untuk memasarkan produk- produk kita. seperti mana yang 2. Memperkasakan keberkesanan kita sedia maklum bahawa Kebawah Duli penglibatan ahli jawatankuasa Yang Maha Mulia Paduka Seri Baginda seperti mana yang disarankan Sultan Haji Hassanal Bolkiah Muizzaddin oleh salah seorang Ahli Yang Waddaulah ibni Al-Marhum Sultan dan Berhormat dari segi keahlian, Sultan dan Yang Di-Pertuan Negara kemahiran dan keaktifan mereka Brunei Darussalam telah pun meluluskan termasuklah juga sumbangan dan pertubuhan tabung SME Bank ini dan perkhidmatan penasihat-penasihat mudah-mudahan Majlis Perundingan Majlis Perundingan Mukim dan Mukim dan Kampung ini serta para belia Kampung supaya penasihat- khususnya yang berminat akan dapat penasihat ini juga terlibat sama membantu mereka yang kurang dalam memperkasakan Majlis berkemampuan ini untuk berkecimpung Perundingan Mukim dan Kampung. dalam perniagaan. Tidak kurang pentingnya juga kaola rasakan ialah dana bagi Dalam memperkasa kesejahteraan dan memperkasakan penglibatan dan perpaduan rakyat peringkat kepimpinan melaksanakan aktiviti-aktiviti Majlis akar umbi yang ada hubungan dengan Perundingan Mukim dan Kampung di soalan Tajuk SE01A – Jabatan samping memberikan inisiatif yang Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri berupa imbuhan kepada Ahli walaupun disebutkan oleh salah seorang Jawatankuasa Majlis Perundingan Ahli Yang Berhormat Yang Dilantik. Kaola Mukim dan Kampung yang betul- sukacita juga ingin menambah sedikit betul berusaha keras bagi mengenai penglibatan kepimpinan akar memajukan kampung mereka. umbi ini supaya dapat kita perkasakan Sekian sahaja, terima kasih Yang dari segi pimpinannya dan Berhormat Pengerusi. mencadangkan beberapa cadangan seperti yang berikut:- Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Dalam Negeri: Terima kasih Yang 1. Mengadakan aktiviti-aktiviti Berhormat Pengerusi dan juga terima kemasyarakatan, kebajikan dan kasih kepada Yang Berhormat atas keagamaan dengan bekerjasama beberapa perkara yang telah misalnya, bekerjasama dengan Ahli dikemukakan: Jawatankuasa Takmir Masjid, Ahli 1. Mengenai Skim Perkhidmatan Jawatankuasa Pengawasan Kejiranan Penghulu, Mukim dan Ketua atau Jabatan Kebajikan Belia dan Kampung 2013. Tatacara Sukan, agensi kerajaan yang lain dan pelaksanaannya ialah pemindahan syarikat-syarikat swasta. Sebenarnya daripada jawatan lama kepada kerjasama ini mengurangkan bajet jawatan baharu. Perkara ini diteliti PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 39

oleh sebuah lembaga di Kementerian ii. Kaola sendiri melihat Hal Ehwal Dalam Negeri iaitu perusahaan ambulung Lembaga Perjawatan Disiplin dan (sagu) di Kampung Batu Tatatertib Penghulu Mukim dan Apoi. Oleh sebab kerana Ketua Kampung. Jadi mereka ini diperhatikan bahawa sedang meneliti macam mana mesin yang mereka tatacara yang sebaik-baiknya bagi gunakan untuk melaksanakan migration sebabnya memproses ambulung skim perkhidmatan baharu menurut (sagu) itu adalah masih syarat-syarat dan siapa yang berbentuk lama jadi kita memenuhi syarat itu dan siapa yang telah pun meminta tidak memenuhi syarat-syarat kerjasama daripada tersebut; Universiti Teknologi Brunei yang telah pun 2. Mengenai Satu Kampung Satu menghasilkan satu mesin Produk, walaupun bajet Jabatan baharu yang dari segi Daerah Temburong mengikut skop ataupun prespektif Yang Berhormat itu kemungkinan kesihatan mematuhinya. tidak mencukupi, perkara ini boleh Jadi mesin berkenaan dilihat/diteliti oleh Kementerian telah diberikan kepada nanti bagaimana kita akan penduduk Kampung Batu mengagihkannya. Apa pun Apoi. Tidak juga rancangan yang dikemukakan oleh semestinya ia datang dari mukim dan kampung, sekiranya ada penduduk kampung itu usul cadangan ia pada lazimnya kita tetapi apabila kitani kehendaki mereka itu membuat membuat lawatan, kertas kerjanya (proposal). Tahniah melihat akan kedudukan juga kepada Daerah Temburong itu, kitani juga akan dapat kerana walaupun bilangan penduduk mengajukan cadangan- kecil dibanding dengan daerah lain cadangan macam mana tetapi mereka telah menghasilkan menambah baik produksi produk-produk yang baik. Selain (improve production) daripada apa yang disebutkan oleh mereka itu. Inilah contoh- Yang Berhormat tadi, kita contohnya. mempunyai:-

Mengenai dengan penyertaan akar umbi i. Mi Salapon. Mi Salapon itu ini, semasa kursus dan sebagainya sudah sudah pun masuk dan kaola nyatakan tadi, kaola menyokong dibeli oleh restoran- perkara ini dan ia akan dapat restoran tertentu di kitani selaraskan. Terima kasih Yang Bandar Seri Begawan; Berhormat Pengerusi.

PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 40

Yang Berhormat Pengerusi:Saya sia-sia kerana isu kebersihan persilakan yang terakhir sekali Yang perairan Kampung Air masih Berhormat Dayang Siti Rozaimeriyanty berlaku. binti Dato Seri Laila Jasa Haji Abdul Punca masalah utama ialah Rahman. mindset penduduk yang tinggal di kawasan Kampung Air mahu pun Yang Berhormat Dayang Siti yang tinggal di darat. Bila Rozaimeriyanty binti Dato Seri Laila dicakapkan dengan sampah ia isu Jasa Haji Abdul Rahman: yang utama. Mahu pun diberikan kawasan pembuangan sampah dan salam sejahtera. Yang Berhormat utama yang terletak di kawasan Pengerusi. Kaola ingin mengucapkan jeti-jeti, masih lagi ada alasan terima kasih kepada Yang Berhormat tempat pembuangan sampah Menteri Hal Ehwal Dalam Negeri atas jauh dari kawasan perumahan mukadimah Yang Berhormat. Kaola mereka. Ada juga kes-kes orang bertanya:- yang ditugaskan untuk membuang sampah ke darat 1. Tajuk SE02A - Lembaga Bandaran tetapi membuangnya ke dalam Bandar Seri Begawan mengenai air kerana ia melimpasi had dengan Kampung Air. kapasiti bot.

Semasa sesi muzakarah yang lepas Cadangan kaola ialah pihak bersama dengan Kementerian Hal kementerian bekerjasama Ehwal Dalam Negari, majoriti dengan pihak NGO’s bukan menekankan kepada Kampung Air setakat membersihkan perairan sebagai salah satu tempat yang Kampung Air tetapi juga dengan menarik bagi pelancong. Tidak mewujudkan kesedaran untuk dinafikan lagi Kampung Air adalah mengubah mindset iaitu dari akar satu-satunya tempat yang sangat umbi penduduk Kampung Air berpotensi. Tambahan lagi dengan Brunei. Seperti contoh, pihak siapnya nanti Jambatan Sungai kementerian boleh bekerjasama Kebun dan Revitalisasi Kampung Air dengan pihak Kementerian Zon ‘A’ Sungai Kedayan. Kesihatan dengan Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, Kaola difahamikan banyak usaha- supaya NGO’s diberi kebebasan usaha terutama daripada pihak- mengikut kreativiti mereka pihak kerajaan, NGO’s dan sendiri untuk melaksanakan sukarelawan yang telah membuat tugas-tugas memberigakan langkah-langkah membersihkan informasi, bukannya dengan perairan dan persekitaran secara menyimpan poster-poster Kampung Air. Yang sangat tetapi dengan secara kesedaran menyedihkan, usaha-usaha ini awam (public awareness) dan PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 41

menggunakan cara pendekatan Dicadangkan dalam Dewan yang awam (public outreach) dan mulia ini supaya kementerian berdialog dengan penduduk dapat menjadi penyelaras, untuk Kampung Air. pengusaha-pengusaha kampung dapat bergabung dengan Informasi ataupun dengan pengusaha-pengusaha kampung caranya diberigakan dengan yang lain untuk memenuhi berdialog tentang kesan-kesan permintaan dan di sinilah negatif atas manusia yang tinggal keseluruhan pendekatan negara dalam persekitaran yang (whole of nation approach) tercemar. Ini dipohonkan kalau ditekankan. Kaola juga meminta sekiranya dapat sokongan penuh kerjasama penghulu dan ketua- diberikan kepada NGO’s ketua Kampung untuk untuk berkolaborasi bersama bekerjasama mengambil peluang kementerian dan juga sokongan emas ini disebabkan platform kewangan daripada pihak yang sudah disediakan oleh pihak kementerian. kerajaan seperti Yang Berhormat Kaola ingin bertanya, adakah Menteri Tenaga (Energy) dan sekiranya aktiviti-aktiviti dari segi Perindustrian di Jabatan Perdana public awarness atau public Menteri mengongsikan maklumat outreach ini, ada diberi tentang China Asean Expo di peruntukan pada tahun Nanning yang akan datang pada 2017/2018. bulan September 2017. Kalau kitani lihat dari kampung- 2. Mengenai skim Satu Kampung kampung, produk-produk ini Satu Produk. Ada kaola melihat di melihatnya dari sektor-sektor dalam bajet ini, tiap-tiap daerah akan dapat mengukuhkan lagi mempunyai peruntukan tetapi produk Brunei ini mungkin dalam Tajuknya mungkin berlainan dari masa yang sama dapat aktiviti-aktiviti. Yang mengurangkan perbelanjaan Berhormat jelaskan terdapat kerana dibagi-bagi mengikut sebanyak 201 produk yang telah sektor masing-masing. didaftarkan. Kaola percaya

banyak lagi produk yang lain Soalan terakhir mengenai Jabatan mempunyai potensi yang dapat Lembaga Bandaran iaitu Penguat Kuasa dipasarkan di pasar raya Peraturan Dan Undang-Undang. tempatan. Bangunan-bangunan yang terletak di

bandar tidak terjaga dan akhirnya Setelah mendengar dalam bangunan itu terbengkalai (abandon) beberapa hari yang lalu, bahawa kalau sekiranya dimiliki oleh kebanyakan dari segi demand ada tetapi yang swasta (private lot) ataupun dari tidak cukup adalah supply. bangunan am, menyusul pertanyaan PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 42

Yang Berhormat Awang Iswandy bin seperti sekumpulan pantai (beach Ahmad mengenai Panggung Bolkiah. bunch). Kita mengalu-alukan akan Adakah Jabatan Bandaran mempunyai penyertaan ini kerana isu kebersihan ini Penguatkuasaan ke atas pemilik bukan sahaja isu kerajaan tetapi isu bangunan dalam Akta Perbandaran mesti dipikul bersama oleh rakyat dan (Municipal Act.)?. Ia adalah bidang kuasa penduduk negara ini. Tepat sebagai Jabatan Bandaran untuk memantau pendekatan keseluruhan negara (the pembisaian bandar dan memastikan whole of nation approach). integriti bangunan dalam keadaan Mengenai 1K1P pada masa ini selamat diguna pakai oleh orang ramai. pengusaha-pengusaha mengeluarkan Sekian Terima Kasih, Yang Berhormat produk mereka bergantung pada supply Pengerusi. and of demand. Mereka ini terikat,

constrain mereka ialah dalam satu-satu Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal produk adalah bahan mentah mereka. Dalam Negeri: Terima kasih Yang Umpamanya bagi pengusaha keropok Berhormat Pengerusi dan Yang pisang ada di Daerah Brunei Muara dan Berhormat mengemukakan cadangan- di Daerah Temburong. Macam mana cadangan dan juga pandangan mengenai mereka mendapatkan bahan mentah itu Jabatan Lembaga Bandaran, 1K1P dan sustainable jika sekiranya ada Penguatkuasaan. permintaan (demand) yang mengejut. Perkara-perkara sebegini perlu dilihat. Mengenai Jabatan Lembaga Bandaran Dalam hubungan ini, kaola kira ia mesti khasnya Kampung Air sebenarnya isu diagihkan kepada beberapa agensi kebersihan ini pada masa ini ditangani bukannya kampung itu sendiri betanam oleh satu jawatankuasa yang digelar pisang, harvest the pisang, pisang itu jadi sebagai Jawatankuasa Induk Kebersihan bahan mentahnya. Mungkin kitani yang dianggotai oleh Kementerian Hal memerlukan satu network yang Ehwal Dalam Negeri, Kementerian pengusaha hanya menanam pisang saja Pembangunan dan Kementerian kemudian membekalkan bahan itu ke Kesihatan dan ketiga-tiga kementerian kampung ini. Kampung itu akan ini memfokus kepada perkara kebersihan menghasilkan produk dan di sekitar bandar dahulu, kemudian pembungkusan akan dibuat oleh kepada negara termasuklah Kampung pengusaha lain, pemasaran pula akan Air, ini perkara ini memang dibuat oleh orang lain jadi ada dalam pemerhatian jawatankuasa ini. pengkhususan.

Jawatankuasa ini telah meneliti kaedah- Inilah prespektif yang dilihat pada masa kaedah tatacara dan juga melibatkan ini bagaimana kitani dapat membantu (enggage) NGOs. Kalau kitani melihat mereka ini. Kalau mereka ini membuat dahulu semasa menghadapi Virus Zika semua kerja ini mungkin kitani akan bagaimana pihak NGOs menyertai lambat mencapai kualiti produk yang kegiatan-kegiatan pembersihan ini kitani hasratkan walaupun produk- PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 43

produk kitani ini mempunyai permintaan pengusaha Satu Kampung Satu Produk yang tinggi di luar negara. Sebagaimana dan setakat ini ada produk yang yang kitani saksikan apabila mereka ini sudah mendapatkan Sijil Halal menyertai ekspo di luar negeri. umpamanya di Daerah Temburong, di Kampung Sumbiling atau Kampung Berhubung dengan Penguat Kuasa Selapon menghasilkan produk mi kuning, Lembaga Bandaran ini memang ambulung (sagu) di Batu Apoi, di Daerah mempunyai kuasa untuk mengarahkan Tutong teh herba, Kampung Kiudang tuan punya bangunan untuk menjaga Kelapa Dara Tanjung Maya. dan memelihara bangunan-bangunan mereka. Terima kasih atas usul itu walau Di Daerah Belait di Sungai Teraban saja bagaimanapun kita akan mencontohi ada 9 produk termasuk snek ikan dan praktis-praktis yang baik di bandar- dodol. Sebenarnya banyak produk yang bandar lain bagaimana mereka boleh diberi Sijil Halal tertakluk apabila menguatkuasakan peraturan-peraturan mereka memohon. Ia akan diperiksa dan seperti ini. Terima kasih Yang Berhormat diaudit dan sebagimana keperluan yang Pengerusi. biasanya. Setakat itu sahaja kaola mengucapkan terima kasih kepada Yang Yang Berhormat Pengerusi: Ahli-Ahli Yang Behormat kita telah pun Berhormat Pengerusi dan Yang Berhormat yang mengemukakan soalan membincangkan mengenai Rang itu. Terima Kasih. Undang-Undang Pebekalan, Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri dengan panjang Yang Berhormat Pengerusi: Terima lebar Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Kasih Yang Berhormat. Kitani juga Dalam Negeri telah pun menjawab sentiasa berdoa semoga usaha yang soalan-soalan yang telah pun berkebajikan yang dilaksanakan di dikemukakan oleh Ahli-Ahli Yang kampung-kampung berkenaan akan Berhormat dengan jelas dan telus. Maka menempuhi dan menepati sasaran- cukuplah perbincangan perkara ini sasarannya . Maka dengan itu sekarang dan sudah boleh kita undi saya sekarang ingin bertanya Ahli-Ahli supaya perkara yang dibentangkan ini Yang Berhormat yang bersetuju bagi kita akan dapat kita luluskan atau sebaliknya. untuk meluluskan Tajuk Belanjawan Yang Berhormat Menteri Hal Ehwal Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri Dalam Negeri: Yang Berhormat Tajuk SE01A hingga Tajuk SE12A sila Pengerusi, mohon izin kaola tidak akan angkat tangan. berbincang cuma kaola akan merespons (semua Ahli mengangkat tangan salah seorang Ahli Yang Berhormat tanda bersetuju) menimbulkan mengenai Satu Kampung Satu Produk untuk mendapat Sijil Halal. Terima Kasih nampaknya semua Ahli bersetuju dan dengan itu kita Kaola ingin menyatakan bahawa luluskan belanjawan berkenaan. kementerian mengalu-alukan sebarang permohonan daripada pengusaha- PAGI HARI KHAMIS, 10 JAMADILAKHIR 1438 / 9 MAC 2017 44

Yang Dimuliakan Jurutulis: Tajuk SE01A hingga Tajuk SE12A –

Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri dijadikan sebahagian daripada Jadual.

Yang Berhormat Pengerusi: Ahli-Ahli Yang Berhormat sekarang saya cadangkan supaya kita beredar untuk bersidang semula dalam Majlis Mesyuarat Negara.

(Mesyuarat Jawatankuasa

ditangguhkan)

(Majlis Mesyuarat bersidang semula)

Yang Berhormat Yang Di-Pertua: Ahli-Ahli Yang Berhormat saya suka untuk menangguhkan Persidangan Majlis Mesyuarat Negara ini untuk kita berehat pada sebelah tengah hari dan kita akan bersidang semula pada petang ini pada pukul 2.30 petang. Sekian .

(Majlis Mesyuarat ditangguhkan)