MEMOIRES 1987-A Willem Oltmans
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 1 MEMOIRES 1987-A Willem Oltmans MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 2 Produced on demand by Scan Laser bv, Zaandam ISBN 978 90 6728 330 4 NUR 686 © Tekst: Willem Oltmans Stichting © 2016 Stichting Uitgeverij Papieren Tijger Verspreiding voor België: Uitgeverij EPO, Berchem Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 3 Memoires 1987-A Willem Oltmans PAPIEREN TIJGER MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 4 Eerder verschenen bij Uitgeverij In den Toren, Baarn: 1 Memoires 1925 - 1953 4 Memoires 1959 - 1961 2 Memoires 1953 - 1957 5 Memoires 1961 3 Memoires 1957 - 1959 Verschenen bij Uitgeverij Papieren Tijger, Breda: 6 Memoires 1961 - 1963 42 Memoires 1986-B 7 Memoires 1963 - 1964 43 Memoires 1987-A 8 Memoires 1964 - 1966 Nog te verschijnen: 9 Memoires 1966 - 1967 44 Memoires 1987-B 10 Memoires 1967 - 1968 45 Memoires 1988-A 11 Memoires 1968 - 1970 46 Memoires 1988-B 12 Memoires 1970 - 1971 47 Memoires 1989-A 13 Memoires 1971 - 1972 48 Memoires 1989-B 14 Memoires 1972 - 1973 49 Memoires 1989-C 15 Memoires 1973 50 Memoires 1990-A 16 Memoires 1973 - 1974 51 Memoires 1990-B 17 Memoires 1974 52 Memoires 1990-C 18 Memoires 1974 - 1975 53 Memoires 1991-A 19 Memoires 1975 54 Memoires 1991-B 20 Memoires 1975 - 1976 55 Memoires 1992-A 21 Memoires 1976 56 Memoires 1992-B 22 Memoires 1976 - 1977 57 Memoires 1993-A 23 Memoires 1977 - 1978 58 Memoires 1993-B 24 Memoires 1978 59 Memoires 1994-A 25 Memoires 1978 - 1979 60 Memoires 1994-B 26 Memoires 1979-A 61 Memoires 1995-A 27 Memoires 1979-B 62 Memoires 1995-B 28 Memoires 1979-1980 63 Memoires 1996-A 29 Memoires 1980 64 Memoires 1996-B 30 Memoires 1980-1981 65 Memoires 1997-A 31 Memoires 1981 66 Memoires 1997-B 32 Memoires 1981-1982 67 Memoires 1998-A 33 Memoires 1982 68 Memoires 1998-B 34 Memoires 1982-1983 69 Memoires 1999-A 35 Memoires 1983-A 70 Memoires 1999-B 36 Memoires 1983-B 71 Memoires 2000-A 37 Memoires 1984-A 72 Memoires 2000-B 38 Memoires 1984-B 73 Memoires 2001 39 Memoires 1985-A 74 Memoires 2002 40 Memoires 1985-B 75 Memoires 2003 41 Memoires 1986-A 76 Memoires 2004 Aanvullende gegevens over de jaren 1925 tot en met 1948 en over de voorouders van Willem Oltmans zijn te vinden in het fotoboek Familie Album, ISBN 90 6728 174 3. MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 5 INHOUD Inleiding 7 Amsterdam 11 Johannesburg 29 Amsterdam 73 Moskou 89 Amsterdam 101 Johannesburg 185 Amsterdam 226 New York 239 Amsterdam 250 Bijlagen 261 Register 341 MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 6 MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 7 INLEIDING ■ Inleiding In 2004, direct na het overlijden van Willem Oltmans, besloot ik dan eindelijk zijn Memoires te gaan lezen. Beginnend bij 1961 (het toen chronologisch „oudste” verkrijgbare deel bij Papieren Tijger) en gestaag doorlezend (onderwijl delen 1-5 bij antiquariaatsboek- handels zoekend). Inmiddels ben ik ruim veertig delen verder, die allemaal gelezen als een steeds langer wordende blauw-oranje vlag in de boekenkast staan. De obsessie van Oltmans, zijn grote gelijk voor het nageslacht, is mijn fascinatie geworden. En daarmee schijn ik tot een zeer select gezelschap te behoren, in het voor- woord bij deel 40 werd zelfs voor het eerst de term „cult” ge- bruikt. Wie Oltmans wilde leren kennen, moest zijn boeken maar lezen, daar stond het allemaal in. Ik hoef geen aanhalingstekens te gebrui- ken, want wie hem gekend heeft – al is het maar van radio of tele- visie – hoort het hem zeggen. En in zekere zin is het ook waar. Het staat er waarschijnlijk allemaal in. Helemaal zekerheid bestaat daarover nooit, maar gelet op de verscheidenheid aan onderwer- pen per dag – die hem zeker niet altijd in een mooi licht plaatsen – twijfel ik daar eigenlijk niet aan. Vaak wordt de rode draad van al die delen gevonden in Oltmans’ levenslange gevecht tegen de Staat, die hem daadwerkelijk belem- merde in zijn journalistieke werkzaamheden en waarin hij pas laat zijn gelijk kreeg. En daar hebben we wat ik feitelijk beschouw als de kern van al die bladzijden dagelijkse notities: het verschil tussen gelijk hebben en gelijk krijgen. Oltmans had heel vaak gelijk, maar er waren diverse oorzaken voor een gebrek aan erkenning daar- van. Dat begon natuurlijk toen hij als journalist president Soekar- no ontmoette en dit ertoe leidde dat Willem de eerste stappen zet- te buiten de gebaande paden. Tegen de zin van zijn werkgever, tegen de zin van Den Haag waar het spel op de wagen kwam dat in vrijwel alle delen vermeld wordt: „het gelazer met Luns” en „de rode knop”. Oltmans zag terecht, als één van de eersten, wel in dat niet overal in de wereld landen geformatteerd kunnen en mogen worden vol- gens het Amerikaans democratische principe. Maar in de jaren vijftig behoorde hij tot een onbegrepen voorhoede. De onmoge- lijkheid om als journalist daadwerkelijk en snel veranderingen te 7 MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 8 ■ bewerkstelligen, leidde ertoe dat hij ook ging ingrijpen in die wer- kelijkheid, door acteur te worden in de spelende kwesties. Soms opzettelijk, zoals met Indonesië, soms per toeval, zoals bij de 1987 moord op Kennedy toen hij in het vliegtuig naast de moeder van Lee Harvey Oswald plaatsnam. Ik kan me niet aan de indruk ont- trekken dat juist die actievere rol ertoe leidde dat er nog een twee- de waarschuwingslampje ging branden bij hen die de touwtjes in handen hadden (en niet alleen in Den Haag). En dat Oltmans dat – zeker in het begin – veel minder in de gaten had. Maar ook naast de politiek had hij een zeer scherp oog voor ontwikkelingen in de wereld, als een trendwatcher avant la lettre. Tientallen jaren voor het peloton uit schreef hij bijvoorbeeld over Steve Jobs. Als kroniek hebben zijn dagboeken een grote waarde op meerde- re niveaus. Opmerkelijk genoeg zijn ze dat voor Oltmans zelf te weinig geweest als het ging om zijn persoonlijke ontwikkeling, waar hij wel regelmatig op zinspeelde als hij zichzelf vergeleek met andere dagboekschrijvers. Al die dagelijkse notities leidden niet tot een kritisch in de spiegel kijken. Elke strijd begon op niveau één. Ondanks wijze raad van dierbaren om hem heen, kwam hij niet tot datgene wat iedereen weleens te horen krijgt die graag gelijk heeft en wil krijgen: choose your battles. Gelijk is ook een kwestie van gunnen. En de gunfactor had hij zeker niet. In het verlengde daarvan is het verbazingwekkend hoezeer een intelligente per- soonlijkheid die zo goed oorzaak-gevolg processen kon inschatten op het wereldtoneel toch zo tegenstrijdig kon handelen in zijn ei- gen leven, soms in een tijdsbestek van een dag. Zo waren er vaak geldzorgen. En in de loop der jaren komen vaak genoeg brieven van de bank voorbij die daarop duiden. Maar een dergelijke brief was nog niet ontvangen of een financiële meevaller werd direct geschonken aan zijn intieme vrienden, hoewel die zelf een inko- men hadden doch het geld (afgaand op de dagboekaantekeningen) zelden leken te weigeren. Ook noteerde Willem vanaf de jaren tachtig de alarmerende berichten over Aids. Dit weerhield hem er niet van om direct weer een herensociëteit in te duiken voor het nodige anonieme gerollebol. Daarnaast was het opmerkelijk voor een journalist die een belangrijke bijdrage leverde aan de bekend- heid van de (milieu-) Club van Rome om voor iedere gelegen- heid het vliegtuig te pakken en uiterst inefficiënt de aarde rond te vliegen. Maar enfin, hij maakte overal gemakkelijk contacten tot op het hoogste niveau en stapte er daadwerkelijk op af, waar te- veel van zijn collega’s zich liever beperkten tot het overschrijven uit buitenlandse kranten. Een lange reeks boeken is niet voor iedereen een uitdaging. De Openbare Bibliotheek in Amsterdam had na een verschijningspe- 8 MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 9 riode van twintig jaar alle delen Op zoek naar de verloren tijd van ■ Marcel Proust in de kast staan. Je hoefde er geen bibliothecaris te Inleiding zijn om te weten dat het eerste deel regelmatig werd uitgeleend, het tweede deel al minder vaak en de latere delen het pand aan de gracht nooit verlieten. Bij Oltmans zou het zonde zijn om af te ha- ken na het begin. Ten eerste zijn de delen met jeugdherinnerin- gen in mijn ogen helemaal niet de interessantste delen. Oltmans was geen groot stilist – en dat kon weleens het understatement van het jaar zijn. In die eerste paar delen doet hij vergeefse pogingen dat wel te zijn. En hoewel het als bronmateriaal onmisbaar is, weet ik niet hoe ver ik gekomen zou zijn als ik daarmee was begonnen. Juist die vrijwel ongecensureerde dagelijkse kost, maken het strijd- gewoel sterker voelbaar en aantrekkelijk. Bij dit alles – het is vaker opgemerkt – zijn de delen een mooie achterkant van de vader- landse geschiedenis in de tweede helft van de twintigste eeuw. Ruim voldoende aanleiding om al die delen te willen lezen. Ook als Willem eens geen gelijk had. Jan Willem Wilkens 9 MEM43-revisie_MEM 16-12-1614:59Pagina10 1987 ■ MEM43-revisie_MEM 16-12-16 14:59 Pagina 11 AMSTERDAM ■ Amsterdam 1 januari 1987 Amerbos Oudejaarsavond bij Toon Quarles is steeds een avond vol fijne herinneringen, van het elkaar al meer dan veertig jaar kennen, van De Horst, van de jeugdjaren in Bosch en Duin.