Economische Verkenning Rotterdam 2019 Groei Van De Stad
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ECONOMISCHE VERKENNING ROTTERDAM 2019 GROEI VAN DE STAD. SPANNING TUSSEN WONEN Essay EN MAAKINDUSTRIE. Transformatie van oude haventerreinen naar gemengd incidentele uitschieters, maar lijkt een structurele trend. Voor stedelijk gebied dreigt grootschalige maakbedrijven een vergelijking met de regionale dynamiek zijn in figuur 1 in de stad te verdringen. Voor deze groep zijn er nu al cijfers over de periode 2012-2017 weergegeven. Die laten nauwelijks betaalbare stedelijke locaties beschikbaar. zien dat Rotterdam relatief gunstig afsteekt ten opzichte van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH), vooral De maakindustrie kan sinds enige tijd rekenen op een groei- vanwege de positieve ontwikkeling van de procesindustrie. ende belangstelling van gemeenten, provincies en het Rijk. Het aandeel van de maakindustrie in de totale Rotterdamse De sector draagt aanzienlijk bij aan de export van ons land, werkgelegenheid bedraagt zo’n 6,5%. Dit belang is groter is een aanjager van innovatie en zorgt voor veel werkgele- dan gemiddeld in de MRDH, maar kleiner dan gemiddeld genheid. Niet alleen voor hoogopgeleiden, maar ook voor in ons land (9,7%). In termen van toegevoegde waarde praktisch geschoolden. Ook Rotterdam schenkt aandacht vertegenwoordigt de sector ruim 9% van de lokale econo- aan de maakindustrie; via de speerpunten cleantech, food, mie. Vooral in de procesindustrie is de arbeidsproductiviteit maritiem en medisch en het stimuleren van innovatieve (toegevoegde waarde per werknemer) de afgelopen jaren maakbedrijvigheid in het zogenoemde Makers District: RDM- sterk gestegen. locatie en Merwe Vierhavens (M4H). Krimpers en groeiers Op meerdere manieren is de maakindustrie te verbinden Deze eerste analyse maakt duidelijk dat het hoge aandeel met de toekomstige groei van de stad. Zo zorgt de bevol- van de maakindustrie in de Rotterdamse economie voor een kingsaanwas voor een groeiend en veranderend arbeidspo- belangrijk deel komt door de aanwezigheid van de proces- tentieel voor de maakindustrie en kan zij een rol spelen in industrie, in het bijzonder het (petro)chemische complex in de het aanpakken van leefbaarheidsopgaven die uit de groei haven (figuur 3). Het aandeel van de ‘kern’ van de maak- voortkomen. Denk aan milieuvervuiling, groeiende mobiliteit industrie is in Rotterdam zelfs kleiner dan in de rest van de en efficiënt ruimtegebruik. Tegelijkertijd leidt de groei van de MRDH. Qua type activiteiten bleken de chemische, trans- stad tot meer concurrentie om de schaarse ruimte. Ruimte die portmiddelen en ‘overige goederen’ industrie de afgelopen nodig is voor het huisvesten van nieuwe inwoners, maar óók jaren grootste groeiers in Rotterdam (figuur 4). Grote krimpers voor het huisvesten van maakbedrijven. Wat zijn de perspec- waren de grafische, metaalproducten en elektrische appara- tieven voor de Rotterdamse maakindustrie? tenindustrie. Lichte toename werkgelegenheid Spreiding over de stad Binnen de brede maakindustrie wordt vaak onderscheid Het zal niet verbazen dat het grootste deel van de gemaakt tussen de ‘kern’ van de maakindustrie en de proces- Rotterdamse maakindustrie is gevestigd in de havengebie- industrie. Onder de procesindustrie vallen onder andere de den: bijna de helft van de werkgelegenheid is hier te vinden basismetaal, chemische en voedingsindustrie. Dit onderdeel (figuur 5). Ongeveer een derde van de werkgelegenheid kenmerkt zich door een hoge kapitaalintensiteit en een hoog concentreert zich op stedelijke bedrijventerreinen. Dat is aandeel bulkproductie. Onder de ‘kern’ van de maakindus- wanneer we de procesindustrie meetellen. Voor de ‘kern’ trie vallen bijvoorbeeld de automotive-, metaalproducten en van de maakindustrie geldt dat meer dan de helft van de elektrotechnische industrie. Karakteristieken van deze maakin- banen (54%) op stedelijke bedrijventerreinen is te vinden en dustrie zijn een hogere arbeidsintensiteit en de aanwezigheid slechts 20% op haventerreinen. van productontwikkeling en/of assemblage. Wel zien we veranderingen optreden in het vestigingsmilieu De werkgelegenheid in de Rotterdamse maakindustrie is de van de maakindustrie. Sinds 2010 is de werkgelegenheid op afgelopen jaren iets toegenomen. Als we de procesindustrie bedrijventerreinen gedaald en die in haven- en woongebie- niet meerekenen en alleen kijken naar de ‘kern’ van de maak- den gegroeid (figuur 6). Bij de ‘kern’ van de maakindustrie industrie (in figuur 1 en 2 maakindustrie ‘smal’), dan is echter is het beeld nog opvallender: alleen in woonmilieus was sprake van een lichte banenkrimp. Dit is niet het gevolg van sprake van banengroei (+600 banen in 2010-2017). 66 Bal & Bulterman FIGUUR 1: ONTWIKKELING AANTAL BANEN, 2012-2017 FIGUUR 2: AANDEEL IN DE ECONOMIE (% BANEN), 2017 Maakindustrie (breed) 7% 6% Maakindustrie (smal) 5% 4% Procesindustrie 3% 2% -1250 -1000 -750 -500 -250 0 250 500 1% Rotterdam Overig MRDH 0% BRON: BUREON EN ROOTS BELEIDSADVIES, BEWERKING GEGEVENS O.B.I. Maakindustrie (breed) Maakindustrie (smal) Procesindustrie GEMEENTE ROTTERDAM Rotterdam Overig MRDH BRON: BUREON EN ROOTS BELEIDSADVIES, BEWERKING GEGEVENS O.B.I. GEMEENTE ROTTERDAM FIGUUR 3: SAMENSTELLING MAAKINDUSTRIE (% BANEN), 2017 Chemische Voedingsmiddelen Aardolie Overige goederen Metaalproducten Overige machines Grafische Elektrische apparaten Ovg transportmiddelen Dranken Rubber en kunststof Meubels Farmeutische Bouwmaterialen Auto’s Kleding Basismetaal Computers & elektronica Textiel Papier Hout Leder(waren) & schoenen Tabaksproducten 0% 5% 10% 15% 20% Rotterdam Overig MRDH BRON: BUREON EN ROOTS BELEIDSADVIES, BEWERKING GEGEVENS O.B.I. GEMEENTE ROTTERDAM EVR 2019 Rotterdam | Essay 67 Locaties met relatief veel krimp zijn Maashaven Zuidzijde middelgrote producerende bedrijven in M4H. In dit nieuwe en Hoog Zestienhoven (figuur 7 op de volgende pagina). milieu gedijen niet alleen de maakbedrijven die hiervoor Beide locaties kennen een herprofileringsopgave, maar zijn beschouwd, maar ook bedrijven in de kop van de bieden ook uitgeefbare kavels. Op Hoog Zestienhoven komt keten; bedrijven die zich vooral bezighouden met onder- de krimp op het conto van de sociale werkvoorziening (dat zoek en ontwerp (figuur 9). Van die bedrijven huisvest de in de statistieken tot ‘productie van overige goederen’ wordt stad een groot aantal groeiende bedrijven, wat overigens gerekend). Hoewel in de omgeving van dit bedrijventerrein ook geldt voor direct omliggende gemeenten als Delft. de nodige woningen worden gebouwd (Park 16hoven), Rotterdam onderscheidt zich daarbij vooral met een sterke heeft dit de ontwikkeling van de industrie niet belemmerd. vertegenwoordiging van de maritieme maakindustrie en in Gecorrigeerd voor de krimp bij de sociale werkvoorziening een wat minder sterke mate cleantech. was er op Hoog Zestienhoven de afgelopen jaren zelfs sprake van groei. Hoewel de bedrijven in deze ‘niches’ in de beeldvorming van de Rotterdamse maakindustrie vaak ondersneeuwen bij De Maashaven Zuidzijde toont een ander beeld. Hier staat de bedrijven in het petrochemisch cluster en grote bedrijven de industrie wel degelijk onder druk van wonen. Het gebied als Unilever, hebben zij een groot groeipotentieel. wordt als kansrijke locatie beschouwd voor een gemengd woon-werkmilieu en de afgelopen jaren zijn in de directe Dit laatste was ook aanleiding om een meer gecoördineer- omgeving ook diverse woningen gebouwd. Of de sterke ba- de, ambitieuze profilering van de Rotterdamse maakindus- nenkrimp hiermee direct samenhangt, is niet geheel duidelijk. trie op gang te brengen. De maritieme sector loopt daarin Het vertrek van kraanleverancier Kalmar speelt bij de krimp in voorop en de RDM-locatie en in de toekomst ook M4H elk geval een belangrijke rol. Dit bedrijf is in 2014 verplaatst worden bewust ingezet als boegbeelden van de moderne naar de Waalhaven. In de Waalhaven heeft dit weer een industrie. Deze locaties zijn primair bedoeld om het zoge- deel van de krimp bij andere maakbedrijven gecompenseerd. heten ‘ecosysteem’ van de maakindustrie te versterken. Ze bieden vestigingsmogelijkheden voor innovatieve maakbe- Bedrijventerreinen waar de werkgelegenheid in de maak- drijven, die behoefte hebben aan netwerken en samenwer- industrie per saldo behoorlijk is gegroeid, zijn de Spaanse king met andere bedrijven en kennisinstellingen. Polder en Zevenkamp. Voor laatstgenoemde locatie valt de groei terug te voeren op de sociale werkvoorziening die er is Bij samenwerking met kennisinstellingen gaat het om gevestigd. Hoewel dit ook op de Spaanse Polder het geval toegang tot kennis maar ook om toegang tot talent. En dat is, zijn er in dit gebied meer sterke groeiers. Producent van beperkt zich niet alleen tot hoogopgeleiden, maar gaat gevelbekleding Aldowa geldt daarbij als één van de bekend- ook over vakmensen op mbo-niveau. De beschikbaarheid ste voorbeelden. In Rotterdam is de Spaanse Polder ook één daarvan lijkt een nog groter probleem te zijn dan die van van de weinige bedrijventerreinen – buiten de havengebie- hooggeschoolden. Die worden eenvoudiger geworven den – waar maakbedrijven van enige omvang terecht kunnen uit een grotere regio, met de TU Delft als hofleverancier. én kunnen (door)groeien. Delft loopt ook op Rotterdam voor met onder andere YES! Delft en de Buccaneer als incubators voor nieuw techno- De groei van de maakindustrie in woongebieden vindt logisch ondernemerschap. RDM en het Erasmus Centre for tamelijk verspreid door de stad plaats. Twee uitschieters zijn Entrepreneurship (ECE) in M4H moeten het Rotterdamse Zuidwijk (+195 banen) en het Oude Noorden (+140). In