Koncjepcja Sieci Szlaków Rowerowych Na Terenie LGD „Wspólny Trakt”

Koncjepcja sieci szlaków rowerowych na terenie LGD „Wspólny Trakt”

Opracowanie: SKAUT.PL POŁOŻENIE LGD

Lokalna Grupa Działania „Wspólny Trakt” obejmuje trzy gminy: Kowalę, Skaryszew i Wierz- bicę. Położone są one w południowej części województwa mazowieckiego, w powiecie radom- skim. Po względem ﬁ zycznogeograﬁ cznym teren ten w większości zajmuje Równinę Radomską (Wzniesienia Południowomazowieckie), jedynie w części południowo-zachodniej wkracza na Przedgórze Iłżeckie, będące częścią Wyżyny Małopolskiej. Tu zaznacza się próg wapieni gór- nojurajskich, których zasoby zadecydowały o lokalizacji cementowni w Wierzbicy. Przez teren LGD przebiegają dwie drogi krajowe. W części północno-zachodniej droga nr 7 łącząca Warszawę z Krakowem, a w części wschodniej droga nr 9 Radom – Rzeszów. W zachodniej części obszaru LGD znajdują się linie kolejowe Radom – Kraków i Radom – Tomaszów Mazowiecki ze stacjami: Radom-Potkanów, Kończyce Radomskie, Rożki, Ruda Wielka.

POTENCJAŁ TURYSTYCZNY LGD

Potencjał turystyczny to dobra stworzone przez naturę lub powstałe w wyniku działalności człowieka, które mogą zostać wykorzystane w turystyce. Do dóbr takich zalicza się walory przyrodnicze i walory antropogeniczne. Aby stały się celem podróży muszą zostać „uzupełnione” odpowiednią infrastrukturą turystyczną.

Walory antropogeniczne:

Zabytki na obszarze LGD

GMINA KOWALA • Bardzice – kościół paraﬁ alny pw. św. Andrzeja Boboli wzniesiony w latach 1771–1773 w Białobrzegach przez Pawła Boskiego, podkomorzego czerskiego. Przeniesiony do Bar- dzic w 1956 r. • Kowala – kościół pw. św. Wojciecha • Kowala Stępocina – cmentarz rzymsko-katolicki z początku XIX w. z zachowanymi nagrob- kami okolicznych ziemian • Kosów – murowany, klasycystyczny dwór z 2. poł. XIX w. wzniesiony dla rodziny Nieciec- kich herbu Poraj. Wokół obiektu zachowały się pozostałości parku. • Mazowszany – park podworski

GMINA SKARYSZEW • Bujak – budynek mieszkalno-gospodarczy nr 2 z 1 poł. XIX w. • Chomętów – park z XVIII w. • Gębarzów – park z XIX/XX w. • Maków – zespół dworski i folwarczny XVIII/XIX (dwór, park, spichrz, lamus, gorzelnia) • Odechów – kościół pw. Zwiastowania NMP • Skaryszew – zespół kościoła pw. św. Jakuba (kościół, cmentarz, kaplica, ogrodzenie bramne)

GMINA WIERZBICA • Łączany – obora • Ruda Wielka – cmentarz wojenny z I wojny światowej • Wierzbica – kościół pw. św. Stanisława biskupa z XVIII w. • Cmentarz z 1 poł. XIX w. • Wierzbica – Zalesie – cmentarz epidemiczny z 1831 r.

3 Obszary poprzemysłowe i przemysłowe Ważnym walorem antropogenicznym – nie będącym zabytkiem, na terenie LGD „Wspólny Trakt” są obszary poprzemysłowe w Wierzbicy. Znajdują się tam pozostałości cementowni – zarówno obiekty, wyrobiska i hałdy poeksploatacyjne. Drugim miejscem, w którym w bardzo widoczny sposób, poczynił zmiany człowiek – jest obszar sołectwa Sołtyków. Działają tam odkrywkowe kopalnie piasku, których wyrobiska w znaczny sposób wpłynęły na urozmaicenie krajobrazu.

Imprezy Do walorów antropogenicznych obszaru należy zaliczyć także odbywające się na nim imprezy kulturalne, sportowe itp. Imprezą o nadłuższym rodowodzie na terenie LGD są „Wstępy” w Skaryszewie - czyli targi końskie, które w przeszłości należały do największych w kraju.

Walory przyrodnicze:

Duża część LGD „Wspólny Trakt” od 2002 r. objęta jest ochroną jako Obszar chronionego krajobrazy (OChK) Iłża – Makowiec. Obszar ten liczy 16660 ha, z czego 10780 ha stanowią użytki rolne, 5750 ha lasy, 120 ha wody. Najcenniejszym elementem OChK Iłża – Makowiec jest torfowisko o powierzchni 700 ha położone na północny-zachód od Pakosławia. Duże znaczenie mają kompleksy leśne „Mako- wiec”, „Modrzejowice” i „Skaryszew”. Pozostałe znaczące walory przyrodnicze to: • Dolina rzeki Modrzewianki • Dolina rzeki Kobylanki • Stawy hodowlane w Pomorzanach • Stawy hodowlane w Modrzejowicach

Uzupełnieniem walorów turystycznych jest baza noclegowa i gastronomiczna.

Tabela 1. Obiekty noclegowe i gastronomiczne

GMINA KOWALA

Kosów 74 50 miejsc Kosów „Złoty Karpik” 48 381 69 69 26- 624 Kowala noclegowych

Młodocin Bar „ U Antoniego” Młodocin Mniejszy 10 048 610 17 57 Mniejszy 26- 624 Kowala

MIASTO I GMINA SKARYSZEW

Leśny Dwór - ul. Słowackiego 84 48 385 74 88 36 miejsc Wincentów Restauracja, Hotel i Wincentów k. noclegowych Dom Weselny Skaryszewa

Cyganeria - ul. Piaseckiego 1 Skaryszew 48 610 31 49 Restauracja, Hotel 26-640 Skaryszew

ul. Słowackiego Skaryszew Restauracja Jubilatka 48 610 30 99 26-640 Skaryszew

ul. Krasickiego 5 Skaryszew Pub „Oaza” 0509 686 345 26-640 Skaryszew

Gospodarstwo Modrzejowice 16 48 610 30 60 Modrzejowice w upadłości Rybackie „Złoty Karaś” 26-640 Skaryszew 4 TURYSTYKA ROWEROWA

Transport to przewóz ludzi i ładunków różnymi środkami lokomocji. Rozwijając tę defi nicję za transport rowerowy można uznać przewóz ludzi i ładunków z wykorzystaniem roweru. Rower wykorzystywany jest do przejazdów o charakterze utylitarnym i przejazdów rekreacyjnych. Utylitarne przejazdy rowerowe obejmują przejazdy, których celem jest dotarcie do miejsca pracy, do sklepu, kościoła, szkoły itp., czyli przejazdy o charakterze użytkowym. Rekreacyjne przejazdy rowerowe to te, które związane są z przemieszczaniem się rowerem w czasie wolnym, w celach wypoczynkowych, poznawczych itp. W kategorii rekreacyjnych przejazdów rowerowych będzie mieściła się turystyka rowerowa. W literaturze anglosaskiej za turystykę rowerową uznaje się wycieczkę rowerową, któ- rej czas trwania jest dłuższy niż 3 godziny, wyjazdy krótsze kwalifi kowane są jako rekreacja rowerowa. Proponujemy jednak inny podział. Za turystykę rowerową należy uznać wyjazd o charakterze rekreacyjnym, podczas którego głównym środkiem poruszania się jest rower, a czas trwania obejmuje co najmniej jeden nocleg. Jeśli wyjazd nie obejmuje noclegu należy zakwalifi kować go do rekreacji rowerowej.

Tabela 2. Turystyka i rekreacja rowerowa Turystyka rowerowa Rekreacja rowerowa Objazdowa Pobytowa Głównym sposobem poruszania Przejazd po danym terenie Wyjazdy, zazwyczaj w pobliżu się jest jazda na rowerze, ale z codzienną zmianą miejsca miejsca zamieszkania, na niezbyt noclegi odbywają się w jednym noclegu długie trasy miejscu Cechy uczestników Osoby przede wszystkim Osoby w różnym wieku, znajo- Osoby w różnym wieku, często w wieku 20-30 lat o różnym mi, rodziny. grupy młodzieży lub rodziny. poziomie zamożności. Najczęściej nie znające dobrze Znają okolicę. Osoby dobrze przygotowane, terenu lub nie mające sprecyzo- Wyjazd ma na celu osiągnięcie z określoną trasą przejazdu. wanych planów w zakresie tras, jakiegoś atrakcyjnego miejsca Korzystają z dobrego które chcą pokonać. (np. lokalnego kąpieliska). sprzętu. Oczekiwania uczestników Dobre warunki noclegowe, zapewniające różnego rodzaju Dobra jakość tras (najlepiej dodatkowe rozrywki. Warunki noclegowe zapew- ścieżki rowerowe). Dobre oznakowanie szlaków niające bezpieczne prze- Baza gastronomiczna w miejscu i atrakcji turystycznych, chowanie roweru i reszty docelowym. przewodniki, ulotki sprzętu. Możliwość wynajęcia roweru. informacyjne, punkty informacji Dobre warunki sanitarne. Parking na samochód, którym turystycznej. przyjechali. Dobra jakość tras. Możliwość wynajęcia rowerów. Źródło: Opracowanie własne.

Z obserwacji prowadzonych przez autorów opracowania na terenie LGD „Wspólny Trakt” wynika, że z roku na rok zmniejsza się ilość osób korzystających z rowerów w celach utyli- tarnych. Związane jest to z postrzeganiem roweru jako środka lokomocji odpowiedniego dla ludzi o niskim statusie majątkowym i coraz większej powszechności samochodów osobowych, a także ze wzmożonego ruchu samochodowego na drogach i braku ścieżek rowerowych. Pozytywnym trendem jest wzrost ilości przejazdów rowerowych w celach rekreacyjnych i turystycznych. Zjawisko to dotyczy przede wszystkim mieszkańców dużych miast (w tym wy- padku Radomia), ale dzięki tzw. dyfuzji innowacji – mieszkańcy miast poruszając się rowerami po terenach wiejskich, popularyzują ten sposób rekreacji wśród mieszkańców wsi – pojawiają się przypadki wykorzystywania roweru w celach rekreacyjnych przez mieszkańców wsi.

5 DEFINICJA SZLAKU ROWEROWEGO Jednym ze sposobów wspierania rozwoju rekreacji rowerowej jest tworzenie rowerowych tras turystycznych. Trasa rowerowa to spójny ciąg różnych rozwiązań technicznych umożliwiających bezpieczne poruszanie się rowerem. Trasa rowerowa składa się z odcinków o różnym charakterze wynikającym z parametrów technicznych obejmujących: szerokość, rodzaj nawierzchni, oznakowanie oraz dominującej funkcji. Elementami trasy rowerowej są: • Droga rowerowa – część trasy rowerowej o określonych parametrach technicznych oznaczona znakami F-19, P-23, C-13. Składająca się ze: ścieżek rowerowych (droga publiczna lub jej część przeznaczona dla ruchu rowerowego, oznaczona znakami F- 19, P-23, C-13) i ulic uspokojonego ruchu (ulice o dozwolonej prędkości do 30 km/h). • Szlak rowerowy – część trasy rowerowej oznaczona znakami R-1, R-2, R-3 o funkcji turystyczno-rekreacyjnej lub sportowej.

Trasy rowerowe mogą pełnić różne funkcje. Ich odcinki będące drogami rowerowymi po- wstają zazwyczaj na terenach o wysokim stopniu urbanizacji w celu poprawy bezpieczeństwa rowerzystów, zmniejszenia natężenia ruchu samochodowego oraz związanego z nim hałasu i zanieczyszczeń. Szlak to (wg J. Styperka) „przestrzenny ciąg turystyczny służący do linearnej penetracji rekreacyjnej inicjującej interakcyjne związki pomiędzy turystą a środowiskiem geograﬁ cznym, zachodzące w streﬁ e percepcji krajobrazu multisensorycznego”. Dzięki temu pełni przede wszystkim funkcję turystyczną i ekologicznę, które polegają „na umożliwianiu penetrowania środowiska w celach turystyczno-rekreacyjnych, a więc przede wszystkim udostępniania wa- lorów krajoznawczych, takich jak: cieki wodne, akweny, formy ukształtowania terenu, zespoły roślinne, krajobrazy, dzieła ludowej sztuki plastycznej, folklor, zabytki kultury i sztuki, pamiątki historyczne, obiekty współczesnej techniki, nauki i kultury”. Inne ważne cechy szlaku wskazuje Z. Boroński. Według niego szlak to: „droga lądowa przeznaczona dla ruchu turystycznego oznakowana znakami drogowymi, która stanowi opty- malny wyznacznik trasy wędrówki i w możliwie najbardziej bezpieczny sposób doprowadza rowerzystę do najciekawszych obiektów turystyczno-krajoznawczych, przyrodniczych, arche- ologicznych, kulturowych”.

TWORZENIE SZLAKU ROWEROWEGO Tworzenie wyznakowanego szlaku rowerowego zaczyna się od wykonania koncepcji jego przebiegu. Musi ona uwzględniać: rozmieszczenie infrastruktury turystycznej, wszelkich atrakcji i walorów turystycznych, oczekiwania turystów oraz własność gruntów. Prawo do tworzenia nowych szlaków mają organizacje turystyczne. Wynika to z ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym oraz rozporządzenia Ministra Infrastruk- tury z dnia 23 września 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drogach oraz wykonywania nadzoru nad tym zarządzaniem (Dz. U. nr 177, poz. 1729) mówiącego: „Organizację ruchu, w szczególności zadania techniczne polegające na umiesz- czaniu i utrzymaniu znaków drogowych, urządzeń sygnalizacji świetlnej, urządzeń sygnalizacji dźwiękowej oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu, realizuje na własny koszt zarząd drogi. Nie dotyczy to umieszczania i utrzymania znaków oznaczających szlaki turystyczne i dodatkowych znaków szlaków rowerowych – zadania te realizują zainteresowane organizacje turystyczne”. Podmiot inicjujący powstanie szlaku z reguły staje się jego zarządcą. Po wykonaniu koncepcji przebiegu szlaku wykonuje się projekt techniczny (studium wyko- nalności koncepcji). Obejmuje on charakterystykę szlaku oraz wykaz i miejsca rozmieszczenia poszczególnych urządzeń (znaków, tablic itp.). Jego częścią jest kosztorys inwestorski niezbęd- ny do oszacowania kosztów oznakowania szlaku. Studium musi uwzględniać m.in. ustawę z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, ustawę z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodaro- waniu przestrzennym oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych.

6 Kolejnym etapem jest przeprowadzenie uzgodnień ze wszystkimi zarządcami terenów, przez które ma przebiegać szlak (m.in. zarządy dróg, samorządy, nadleśnictwa). Uzgodnienia muszą mieć formę pisemną. Po zaakceptowaniu przebiegu szlaku przez właściwe instytucje można przystąpić do wybo- ru wykonawcy inwestycji i jej realizacji.

BUDOWA SZLAKU ROWEROWEGO Wygląd oznakowania szlaków rowerowych reguluje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz. U. z 2002 r., nr 170, poz. 1393). Ogranicza się ono jednak do podania (w art. 83) typów znaków jakimi można oznaczać szlaki rowerowe i ich charakterystyki technicznej.

R-1 szlak rowerowy krajowy

R-1a początek (koniec) szlaku rowerowego krajowego

R-1b zmiana kierunku szlaku rowerowego krajowego

R-3 tablica szlaku rowerowego.

Rozporządzenie pomija aspekt znaków malowanych, które stanowią doskonałe uzupełnie- nie oznakowania szlaku rowerowego wykonanego w formie znaków drogowych. Kwestie te reguluje jedynie dokument wewnętrzny Polskiego Towarzystwa Turystyczno- Krajoznawczego (PTTK) pt. „Instrukcja znakowania szlaków turystycznych PTTK”, który nie ma rangi ogólnie obowiązującego. Stosowanie zawartych w nim założeń powinno jednak stać się „dobrą praktyką”, gdyż ujednolicenie oznakowania szlaków rowerowych na terenie całego kraju ułatwia korzystanie z nich. Poza tym znaki szlaku rowerowego wprowadzone przez ministerstwo zostały opracowane na podstawie doświadczeń i we współpracy z PTTK.

OCHRONA OZNAKOWANIA Oznakowanie szlaków chronione jest przed aktami wandalizmu przez kodeks wykroczeń z dnia 20 maja 1971 r. (Dz. U. z dnia 31 maja 1971 r.): Art. 85. par. 1. Kto samowolnie ustawia, niszczy, uszkadza, usuwa, włącza lub wyłącza znak, sygnał, urządzenie ostrzegawcze lub zabezpieczające albo zmienia ich położenie, zasła- nia je lub czyni niewidocznymi, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. par. 2. Tej samej karze podlega, kto samowolnie niszczy, uszkadza, usuwa lub ustawia znak turystyczny.

BEZPIECZEŃSTWO NA SZLAKU Wyznakowany szlak rowerowy zarządzany jest przez podmiot, który go zorganizował. Nie ustalona jest kwestia tego, kto ponosi odpowiedzialność za wypadki powstałe na szlaku. Zgod- nie z art. 3 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. nr 236, poz. 2008): „Utrzymanie czystości i porządku w gminach należy do obowiązkowych zadań własnych gmin”. W przypadku, gdy szlak biegnie drogą znajdującą się w zarządzie dróg powiatowych lub wojewódzkich to za bezpieczeństwo na niej odpowiada odpowiedni zarząd dróg. Jednocze-

7 śnie warto zaznaczyć, że „podmiot wytyczający i utrzymujący szlak zapewnić ma warunki bezpieczeństwa adekwatne do stopnia niebezpieczeństwa” (Robaczyński 2006), czyli z góry założonej trudności szlaku. Organizator szlaku może zabezpieczyć się przed ewentualnymi zobowiązaniami wynikają- cymi z wypadków zaistniałych na zaprojektowanych trasach wykupując odpowiednie ubezpie- czenie. Projektując, a następnie budując szlak rowerowy należy pamiętać, że nie jest to inwestycja jednorazowa. Szlak, który ma służyć turystom przez lata, musi być regularnie monitorowany i konserwowany, co wymaga stałych nakładów ze strony zarządcy trasy.

8 Ryc 1. Wzynakowane szlaki rowerowe - stan na 12.2009 r.

9 SIEĆ SZLAKÓW LGD „WSPÓLNY TRAKT”

Biorąc pod uwagę ogólne trendy związane z korzystaniem z roweru oraz położenie i walory obszaru LGD „Wspólny Trakt” zaprojektowano sieć szlaków rowerowych prowadzących przez najciekawsze miejsca gmin LGD i łączących je z otaczającymi terenami.

Założono, że wybrane trasy muszą być atrakcyjne pod względem krajoznawczym, a jedno- cześnie przejezdne oraz bezpieczne dla rowerzysty o przeciętnych umiejętnościach, dysponu- jącego rowerem turystycznym. Dlatego określono cechy funkcjonalne i techniczne jakie muszą spełniać poszczególne szlaki.

Cech funkcjonalne szlaków: 1. celowość (szlak wyznaczany jest w konkretnym celu, np. jako dojazd do atrakcji krajoznaw- czej, węzła komunikacyjnego, bazy noclegowej) 2. bezpieczeństwo (na trasę szlaku wybierana jest droga o najmniejszym obciążeniu ruchem samochodowym i najlepszej nawierzchni, nie posiadająca niebezpiecznych skrzyżowań), 3. sieciowość (szlaki tworzą ciągłą, spójną, komplementarną sieć, która umożliwia wybieranie korzystającym różnych wariantów trasy przejazdu między punktami), 4. dwukierunkowość (każdy szlak wyznakowany jest w dwóch kierunkach), 5. hierarchiczność (istnieją szlaki główne i uzupełniające), 6. bezpośredniość (szlak łączy punkty możliwie najkrótszą drogą).

Cechy techniczne szlaków: 1. nawierzchnia umożliwiająca przejazd przez cały rok, 2. ograniczone nachylenie, 3. szerokość drogi umożliwiająca dojazd samochodem (np. ratunkowym), 4. jednolite oznakowanie w dwóch kierunkach, 5. nie krzyżowanie się szlaków w jednym kolorze.

Koncepcję przebiegu nowych szlaków rowerowych na terenie LGD „Wspólny Trakt” oparto na wykonanej inwentaryzacji istniejącej infrastruktury turystycznej i kwerendzie walorów turystycznych, z uwzględnieniem dokumentów strategicznych i prawnych. Na terenie LGD „Wspólny Trakt” nie ma wyznakowanych szlaków turystycznych. Wyjątek stanowi niewielki fragment zielonego szlaku rowerowego w Pomorzanach (gmina Wierzbica), którego gestorem jest Związek Gmin nad Iłżanką. Od strony południowo-wschodniej w pobliże gminy Skaryszew dochodzą inne szlaki wyzna- kowane przez Związek Gmin nad Iłżanką. W koncepcji szlaków LGD zaprojektowano z nimi dwa połączenia.

Sieć szlaków rowerowych Związku Gmin nad Iłżanką (w którego skład wchodzą: miasto i gmina Iłża, gmina Kazanów, gmina Ciepielów, gmina Chotcza) została wyznakowana w 2006 r. Tworzy ją 12 tras o łącznej długości 260 km. Prowadzą one od okolic Pomorzan (gmina Wierzbica) i Osin (gmina Mirów) na zachodzie, po Wisłę na wschodzie oraz od granicy woje- wództwa mazowieckiego na południu po Kazanów i rzekę Zwoleńkę na północy. Na rok 2010 zaplanowano odnowienie oznakowania tych szlaków.

Na północy, w okolice należące do LGD „Wspólny Trakt” dochodzą szlaki, których gestorem jest Związek Gmin Radomka.

Sieć szlaków rowerowych Związku Gmin Radomka została wyznakowana w 2004 r. Składa się na nią 15 tras o długości blisko 290 km, łączących gminy: Przysucha, Wieniawa, Przytyk, Zakrzew, Wolanów, Jedlińsk i Jastrzębia. Niestety, z powodu braku środków na konserwację, oznakowanie tras jest w znacznej części zniszczone i nieczytelne. Rozwiązaniem może być pozyskanie dotacji na odnowienie szlaków planowane przez LGD „Razem dla Radomki”.

10 Ryc 2. Koncepcja przebiegu szlaków rowerowych LGD „Wspólny Trakt”

11 Sieć szlaków Związku Gmin Radomka bezpośrednio łączy się ze szlakami Puszczy Kozie- nickiej (180 km) i powiatu kozienickiego (102 km), co umożliwia przejazd od źródeł Radomki w lasach przysuskich po jej ujście do Wisły. Dodatkowo dzięki przeprawie promowej w Świer- żach, można dotrzeć do sieci szlaków rowerowych powiatu garwolińskiego.

Zaprojektowane szlaki LGD „Wspólny Trakt” zapewniają przede wszystkim przejazd przez trzy gminy (Kowalę, Wierzbicę i Skaryszew) najbardziej atrakcyjnymi i bezpiecznymi drogami. Ich drugą, ale równie ważną funkcją, jest połączenie wyznakowanych już sieci szlaków rowerowych południowej części województwa mazowieckiego. W koncepcji, poza trasami, które mają powstać na terenie LGD „Wspólny Trakt”, wskazane zostały możliwe połączenia z bardziej oddalonymi szlakami. Ich oznakowanie w porozumie- niu z odpowiednimi gminami, nie należącymi do LGD „Wspólny Trakt”, znacznie poprawiłoby funkcjonalność całej sieci, która w ten sposób stałaby się największą w województwie i jedną z większych w Polsce.

Szlak czerwony „Trakt okrężny” – 70,5 km Trasa została zaprojektowana jako pętla biegnąca wkoło trzech gmin tworzących LGD „Wspólny Trakt”. W części północnej szlak prowadzi przez stację kolejową Rożki, skąd wiedzie do Kowali. Skręca na północ, a następnie na północny-zachód do Kotarwic. Dalej prowadzi przez Ma- zowszany i Zenonów. Skręca na północ, a następnie na wschód do Sołtykowa. Przy kościele skręca na południe. Dalej prowadzi przez las do miejscowości Makowiec. Szlak przekracza drogę krajową i wiedzie do Makowa. Stamtąd wiedzie do Kazimierzówki i Kłonowca. Dociera do Odechowa i biegnie dalej na południe. W Dzierzkówku skręca na północny-zachód do Dzierzkówka Starego. Przez kompleks leśny wiedzie do wsi Wilcza, a z niej przez Podgórki do Łączan. Przy remizie skręca na południowy-zachód do Pomorzan, w których spotyka się z zie- lonym szlakiem Związku Gmin Iłżanka. W Pomorzanach skręca na zachód, a za Polanami na północny-zachód. Z Wierzbicy szlak prowadzi do Rzeczkowa, następnie do Rudy Wielkiej i Dąbrowy Zabłotniej. W Rożkach, gdzie istnieje możliwość skorzystania z transportu kolejo- wego w kierunku Radomia lub Kielc, szlak skręca na południowy-wschód do Kowali.

Szlak czarny „Trakt północ-południe” – 20,4 km Jest to trasa, która umożliwia przejazd z północy na południe obszaru LGD „Wspólny Trakt”. Na północy może zaczynać się przy pętli autobusowej w Radomiu, przy Osiedlu Ustronie. Szlak prowadzi dalej na południe przez Sołtyków, Zenonów, Gębarzów, Bardzice, Józefów i Zalesice do Pomorzan Kolonii. Tu skręca na zachód do Wierzbicy. Z Wierzbicy trasa prowadzi na południowy-zachód do granic gminy, by w przyszłości umożliwić połączenie ze szlakami np. powiatu szydłowieckiego.

Szlak zielony „Trakt główny” – 29,6 km Nazwa szlaku będzie adekwatna do jego znaczenia, jeśli uda się połączyć część prowadzą- cą przez teren LGD „Wspólny Trakt” z częścią biegnącą od rezerwatu „Puszcza u źródeł Ra- domki” przez Wieniawę, Domaniów, do Kończyc. Istnieje także możliwość przedłużenia trasy do Zwolenia, a stamtąd już prowadzi szlak zielony do Pionek i dalej na północ do Brzózy. Na teren LGD szlak będzie wchodził do północy, od strony Muzeum Wsi Radomskiej. Do- prowadzi do Kowali. Na skrzyżowaniu skręci na wschód i drogą wojewódzką doprowadzi do Parznic. Stąd szlak dalej wiedzie prosto do Gębarzowa i Magierowa. Ze Skaryszewa trasa wiedzie na południowy-wschód. Skręca na północ do Odechowa. Ponownie skręca na połu- dniowy-wschód i prowadzi do granic gminy.

Szlak niebieski „Błękitny trakt” – 29,5 km Trasa ma być w przyszłości częścią dłuższego szlaku wyznakowanego dziś tylko między Domaniowem a Wolanowem. Na terenie LGD „Wspólny Trakt” zaczyna się przy cmentarzu z okresu I wojny światowej, prowadzi do Rudy Wielkiej. Dalej wiedzie przez Stanisławów i Dą-

12 brówkę Warszawską. Po minięciu drogi wojewódzkiej prowadzi przez tereny leśne. Szlak skrę- ca na północ do Józefowa, a tam na wschód do Chomętowa. Przez kompleks leśny prowadzi do Skaryszewa. Z miasta szlak kieruje się na północ do Makowa. W przyszłości trasa może zostać przedłużona do lotniska Sadków w Radomiu, gdzie zaczyna się szlak czarny prowa- dzący na teren Puszczy Kozienickiej.

Szlak niebieski – 3,7 km Krótka trasa, która zaczyna się w Kowali i prowadzi w kierunku północno-zachodnim. W przyszłości może zostać przedłużony do Wolanowa, gdzie kończy się niebieski szlak wio- dący dziś w kierunku Przytyka.

Szlak czarny – 2,5 km Krótki szlak łączący szlaki rowerowe LGD „Wspólny Trakt” z trasami Związku Gmina Iłżanka.

Tabela 3. Zestawienie długości szlaków

Nazwa szlaku Kowala Skaryszew Wierzbica Szlak czerwony „Trakt okrężny” 16,6 35,1 18,8 Szlak czarny „Trakt północ-południe” 6,9 3,2 10,3 Szlak zielony „Trakt główny” 11,3 17,1 Szlak niebieski „Błękitny trakt” 2,2 19,0 8,4 Szlak niebieski 3,7 -- Szlak czarny - 2,5 -

Ryc 3. Mapa kilometrowa

13 Ryc 4. Mapa szczegółowa szlaków rowerowych LGD „Wspólny Trakt”

14 15 Ryc 5. Mapa rozmieszczenia znaków kierunkowych r-3

miejsca rozmieszczenia znaków kierunkowych r-3

Poza znakami wskazującymi kierunek jazdy, na szlaku umieszcza się kierunkowskazy r-3. Na powyższej rycinie pokazano miejsca, w których celowe będzie ich umieszczenie. Znak tego typu powinien znaleźć się na początku i na końcu każdej trasy oraz na każdym skrzyżowaniu szlaków.

16 Ryc 6. Mapa rozmieszczenia tablic informacyjnych

miejsca rozmieszczenia tablic małych (0,7*1,0 m)

miejsca rozmieszczenia tablic dużych (2,0*3,0 m)

Uzupełnieniem oznakowania szlaków są tablice informacyjne. Małe tablice o wymiarach ok. 0,7 m na 1,0 m ze schematyczną siecią szlaków powinny zostać umieszczone przy wszystkich szkołach w gminach LGD „Wspólny Trakt”. Umożliwią one rozpropagowanie informacji o szlakach wśród młodzieży. Będzie to szczególnie istotne, jeśli LGD „Wspólny Trakt” rozpocznie współpracę w zakresie rozwoju turystyki z placówkami edukacyjnymi (wykaz w tabeli 3). Możliwe jest również wykonanie tabic o wymiarach 2,0 na 3,0 m i umieszczenie ich w miejsco- wościach gminnych. Duże tablice mają pełnić funkcję „informacji turystycznej”, powinny zawierać nie tylko mapę obszaru, ale i informacje krajoznawcze.

17 Tabela 3. Instytucje

miejscowość instytucja adres telefon GMINA KOWALA Publiczna Szkoła Podstawowa Kowala 103, Kowala 48 610 17 27 im. J. Korczaka 26–624 Kowala

Gminne Centrum Informacji Kowala 105 A, Kowala 48 610 09 48 (GCI) 26–624 Kowala

Gminny Klub Sportowy Kowala 105 A, Kowala „ZORZA” Kowala 26–624 Kowala

Publiczna Szkoła Podstawowa Bardzice 2c, Bardzice 48 610 19 84 im. H. Sawickiej 26–624 Kowala

Kończyce Kończyce Kolonia 31 Publiczna Szkoła Podstawowa 48 362 52 06 Kolonia 26–600 Radom

Publiczna Szkoła Podstawowa Mazowszany 6, Mazowszany 48 334 22 42 im. Marii Konopnickiej 26–624 Kowala

Młodocin Młodocin Mniejszy 47 Publiczna Szkoła Podstawowa 48 610 16 66 Mniejszy 26-624 Kowala

Parznice 53, Parznice Publiczne Gimnazjum 48 610 19 21 26–624 Kowala MIASTO I GMINA SKARYSZEW Publiczne Gimnazjum i Liceum ul. Kochanowskiego 16G 48 610 38 49 Skaryszew Ogólnokształcące. 26–640 Skaryszew

ul. Wojska Polskiego 5 48 610 30 19 Skaryszew Publiczna Szkoła Podstawowa 26–640 Skaryszew

Publiczne Gimnazjum nr 1 w ul. Kochanowskiego 16G Skaryszew 48 610 38 49 Skaryszewie 26–640 Skaryszew

ul. Kochanowskiego 16G Skaryszew Liceum Ogólnokształcące 26-640

Chomentów ul. Ogrodowa 1 Publiczna Szkoła Podstawowa 48 326 07 77 Puszcz. 26–640 Skaryszew

Dzierzkówek Dzierzkówek Stary Publiczna Szkoła Podstawowa 48 610 32 05 Stary 26–640 Skaryszew

Zespól Edukacji Gimnazjalnej i Makowiec ul. Kościelna 2 Makowiec 48 610 44 15 Podstawowej 26–640 Skaryszew

Modrzejowice Modrzejowice Publiczna Szkoła Podstawowa 48 610 30 81 26–640 Skaryszew

Odechów Odechów Publiczna Szkoła Podstawowa 48 610 32 05 26–640 Skaryszew

Sołtyków Sołtyków Publiczna Szkoła Podstawowa 48 366 47 34 26-640 Skaryszew

18 Wólka Wólka Twarogowa Publiczna Szkoła Podstawowa 48 326 13 69 Twarogowa 26–640 Skaryszew Gmina Wierzbica Publiczna Szkoła Ul. Żeromskiego 62 Wierzbica Podstawowa 48 618 20 28 26–680 Wierzbica im. S. Żeromskiego

Publiczne Gimnazjum im. ks. Ul. Wiatraczna 8 Wierzbica 48 618 25 17 bpa Jana Chrapka 26–680 Wierzbica

ul. Krasickiego 27 Wierzbica Gminny Ośrodek Kultury 26–680 Wierzbica Wierzbica Klub Sportowy „Orzeł” ul. Krasickiego 27 Stowarzyszenie „Moja i Twoja Wierzbica (siedziba GOK) 48 618 20 11 Wierzbica” 26–680 Wierzbica

Dąbrówka Publiczna Szkoła Podstawowa Dąbrówka Warszawska 117 48 610 20 64 Warszawska Polany Publiczna Szkoła Podstawowa Polany 141 48 629 26 01 Zalesice Publiczna Szkoła Podstawowa Zalesice 31c 48 618 21 88 Łączany 40 Łączany Publiczna Szkoła Podstawowa 48 618 27 55 Ruda Wielka Publiczna Szkoła Podstawowa Ruda Wielka 192 48 618 24 37 Ruda Wielka Publiczne Gimnazjum Ruda Wielka 192 48 381 62 02 Stowarzyszenie na Rzecz Ruda Wielka Rozwoju Rudy Wielkiej i Okolic Ruda Wielka 192 48 618 19 04 „Nasza Ruda”